Аудиторлық тексеру
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 . тарау. Аудиторлық тексеру туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Аудиторлық тексеру және оның қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Аудиторлық тексерудің дайындық кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
2 . тарау. Аудиторлық тексерудің арнайы аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
2.1 Аудиторлық жоспарлау және аудиторлық бағдарлама ... ... ... ... ... ... ... ..10
2.2 Аудиторлық қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
1 . тарау. Аудиторлық тексеру туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Аудиторлық тексеру және оның қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Аудиторлық тексерудің дайындық кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
2 . тарау. Аудиторлық тексерудің арнайы аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
2.1 Аудиторлық жоспарлау және аудиторлық бағдарлама ... ... ... ... ... ... ... ..10
2.2 Аудиторлық қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Аудиторлық тексерулердің арнайы аспектілері, бұл аудиторлық тексерудің тиімділігін қамтамасыз ете отырып, оның дұрыс жүргізілуіне кепілдік береді. Жалпы алғанда, аудиторлық тексерудің арнайы аспектілері болып аудиторлық жоспарлау, аудиторлық бағдарлама және аудиторлық қорытынды табылады. Курстық жұмыстың тақырыбы: «Аудиторлық тексерудің арнайы аспектілері» болып табылады. Жұмыстың мақсаты аудиторлық тексеру кезінде қолданылатын әр сипаттағы жқмыстарды алдын – ала жоспарлап, олардың бағдарламасын жасау болып табылады. Сол арқылы тексерудің шынайылылығы мен дұрыстығына қол жеткізу болып саналады. Жұмыстың міндеті болып осы мақстатта көзделген жұмыстарды іске асыра отырып, жақсы нәтижеге қол жеткізу табылады.
Аудиторлық тексерулердің көлемін анықтауда оның жүзеге асырылуы тексерудің жағдайына қарай болатын және аудиттің мақсаттарына қол жеткізуді көздейтін жұмыстың сипаты мен ауқымы туралы аудитордың кәсіби пікірінің мазмұны болып табылады. Бұл арада қолданыстағы нормативті – құқықтық актілердің талаптарына, келісімшарт ережелеріне сәйкес және клиент бизнесі туралы білімді ескерту арқылы аудитті жүргізудің нақты ерекшеліктеріне қарай әрекет ету керек.
Бұл тақырыптың өзектілігі, негізінен, аудиторлық тексерулердің дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуінің практикада дұрыс емес болуын қадағалап, түзету мәселесі алға шығады. Яғни, әрбір ұйымда жүргізілетін аудиторлық тексреулер тек қана дұрыс ақпараттарды ұсынып, тексерудің дұрыс жүргізілуін қадағалап, бақылау жүйесін реттеу мәселесін қозғайды. Сонымен қатар, аудиторлық тексерулердің кезеңдерінің дұрыс топтастырылып, ұйымдастырылуын қадағалау бір мәселе болып саналады. Олардың аудиторлық тексеруге дайындық кезеңдерімен салыстырыра отырып, ерекшеліктерін де түсіну керек. Аудиторлық тексерудің стратегиясы тексеру жүргізгенде мүмкіндігінше мақсатқа жетуде парасатты жолдар арқылы талдау негізі болып табылады және аудиторлық тәжірибелігімен дәрежесіне байланысты аудиторлық серіктестік фирмалар мен клиенттің ұзақтығына, яғни клиенттің біліктілік деңгейі, аудитормен шығарылатын есептің ерекшеліктері және басқа да факторлар. Стратегияла тексеріс шараларының көлемі мен уақыты бөліп тарату әдісі көрсетілген, аудиторлық дұрыс тексеріс жүргізуіне мүмкіндік береді. Бұл тексеріс жүргізудегі жалпы жоспар мен бөлшек шараларының арасынмдағы байланыстырушы буын болады, бағдарлама мазмұнында қаралған, сонымен қатар белгіленген шаралардың нәтижелік пен тиімділікті бағалаудың негізі болып табылады.
Аудиторлық тексерулердің көлемін анықтауда оның жүзеге асырылуы тексерудің жағдайына қарай болатын және аудиттің мақсаттарына қол жеткізуді көздейтін жұмыстың сипаты мен ауқымы туралы аудитордың кәсіби пікірінің мазмұны болып табылады. Бұл арада қолданыстағы нормативті – құқықтық актілердің талаптарына, келісімшарт ережелеріне сәйкес және клиент бизнесі туралы білімді ескерту арқылы аудитті жүргізудің нақты ерекшеліктеріне қарай әрекет ету керек.
Бұл тақырыптың өзектілігі, негізінен, аудиторлық тексерулердің дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуінің практикада дұрыс емес болуын қадағалап, түзету мәселесі алға шығады. Яғни, әрбір ұйымда жүргізілетін аудиторлық тексреулер тек қана дұрыс ақпараттарды ұсынып, тексерудің дұрыс жүргізілуін қадағалап, бақылау жүйесін реттеу мәселесін қозғайды. Сонымен қатар, аудиторлық тексерулердің кезеңдерінің дұрыс топтастырылып, ұйымдастырылуын қадағалау бір мәселе болып саналады. Олардың аудиторлық тексеруге дайындық кезеңдерімен салыстырыра отырып, ерекшеліктерін де түсіну керек. Аудиторлық тексерудің стратегиясы тексеру жүргізгенде мүмкіндігінше мақсатқа жетуде парасатты жолдар арқылы талдау негізі болып табылады және аудиторлық тәжірибелігімен дәрежесіне байланысты аудиторлық серіктестік фирмалар мен клиенттің ұзақтығына, яғни клиенттің біліктілік деңгейі, аудитормен шығарылатын есептің ерекшеліктері және басқа да факторлар. Стратегияла тексеріс шараларының көлемі мен уақыты бөліп тарату әдісі көрсетілген, аудиторлық дұрыс тексеріс жүргізуіне мүмкіндік береді. Бұл тексеріс жүргізудегі жалпы жоспар мен бөлшек шараларының арасынмдағы байланыстырушы буын болады, бағдарлама мазмұнында қаралған, сонымен қатар белгіленген шаралардың нәтижелік пен тиімділікті бағалаудың негізі болып табылады.
1. Ержанов М.С. Аудит – 1: (базовый учебник). – Алматы: 2005. – 97 – 99 бб.
2. Дарибаева Л.Р. Аудиттің теориялық негіздері: Оқу құралы. – Алматы: 2003. – 110 – 112 бб.
3. Балапанова А.Ж. Теоритические основы аудита: Учебное пособие. – Алматы: Қазақ Университеті, 2001. – 105 – 120 бб.
4. http://www.bsbnb.kz/kaz/products/audit/
5. http://foliant.kz/products
6. Дүйсембаев К.Ш. Финансовый анализ: Учебник. – Алматы: 2004. – 96 – 110 бб.
7. http://referat.resurs.kz/karzhi
8. Сатубалдин С.С., Жандаулетова А.У. Особенности выработки аудиторских заключений при выборочном обследовании данных. – Алматы: КИМЭП, 1994. – 294 – 302 бб.
9. Дүйсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами (теория и методология). – Алматы: Экономика, 2002. – 164 б.
10. Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. Аудит: Оқулық. – Алматы: 2006. – 201 – 284 бб.
11. «Қаржы жүйесін тұрақтандыруда кәсіби бухгалтерлер мен аудиторлардың рөлі» тақырыбына өткізілген бухгалтерлер мен аудиторлардың ІІ Халықаралық форумының баспасөз – релизі, 18 қыркүйек, 2009
12. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. – Алматы: БОРКИ. 2004. – 236 б.
13. http://www.temakosan.net/load/ehkonomika
14. Абленов Д.О. Аудит негіздері: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2005. – 117 – 118 бб.
15. Вареня В. Налоговая проверка и подтверждение заключения иностранного аудитора как предмет аудиторских проверок // Учет и Аудит Казахстана, № 11 (41), қараша 2010. – 18 – 20 бб
2. Дарибаева Л.Р. Аудиттің теориялық негіздері: Оқу құралы. – Алматы: 2003. – 110 – 112 бб.
3. Балапанова А.Ж. Теоритические основы аудита: Учебное пособие. – Алматы: Қазақ Университеті, 2001. – 105 – 120 бб.
4. http://www.bsbnb.kz/kaz/products/audit/
5. http://foliant.kz/products
6. Дүйсембаев К.Ш. Финансовый анализ: Учебник. – Алматы: 2004. – 96 – 110 бб.
7. http://referat.resurs.kz/karzhi
8. Сатубалдин С.С., Жандаулетова А.У. Особенности выработки аудиторских заключений при выборочном обследовании данных. – Алматы: КИМЭП, 1994. – 294 – 302 бб.
9. Дүйсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами (теория и методология). – Алматы: Экономика, 2002. – 164 б.
10. Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. Аудит: Оқулық. – Алматы: 2006. – 201 – 284 бб.
11. «Қаржы жүйесін тұрақтандыруда кәсіби бухгалтерлер мен аудиторлардың рөлі» тақырыбына өткізілген бухгалтерлер мен аудиторлардың ІІ Халықаралық форумының баспасөз – релизі, 18 қыркүйек, 2009
12. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. – Алматы: БОРКИ. 2004. – 236 б.
13. http://www.temakosan.net/load/ehkonomika
14. Абленов Д.О. Аудит негіздері: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2005. – 117 – 118 бб.
15. Вареня В. Налоговая проверка и подтверждение заключения иностранного аудитора как предмет аудиторских проверок // Учет и Аудит Казахстана, № 11 (41), қараша 2010. – 18 – 20 бб
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 – тарау. Аудиторлық тексеру туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1. Аудиторлық тексеру және оның
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2. Аудиторлық тексерудің дайындық
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...8
1. – тарау. Аудиторлық тексерудің арнайы
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1. Аудиторлық жоспарлау және аудиторлық
бағдарлама ... ... ... ... ... ... . ... .10
2. Аудиторлық
қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .25
Кіріспе
Аудиторлық тексерулердің арнайы аспектілері, бұл аудиторлық
тексерудің тиімділігін қамтамасыз ете отырып, оның дұрыс жүргізілуіне
кепілдік береді. Жалпы алғанда, аудиторлық тексерудің арнайы аспектілері
болып аудиторлық жоспарлау, аудиторлық бағдарлама және аудиторлық қорытынды
табылады. Курстық жұмыстың тақырыбы: Аудиторлық тексерудің арнайы
аспектілері болып табылады. Жұмыстың мақсаты аудиторлық тексеру кезінде
қолданылатын әр сипаттағы жқмыстарды алдын – ала жоспарлап, олардың
бағдарламасын жасау болып табылады. Сол арқылы тексерудің шынайылылығы мен
дұрыстығына қол жеткізу болып саналады. Жұмыстың міндеті болып осы
мақстатта көзделген жұмыстарды іске асыра отырып, жақсы нәтижеге қол
жеткізу табылады.
Аудиторлық тексерулердің көлемін анықтауда оның
жүзеге асырылуы тексерудің жағдайына қарай болатын және аудиттің
мақсаттарына қол жеткізуді көздейтін жұмыстың сипаты мен ауқымы туралы
аудитордың кәсіби пікірінің мазмұны болып табылады. Бұл арада
қолданыстағы нормативті – құқықтық актілердің талаптарына, келісімшарт
ережелеріне сәйкес және клиент бизнесі туралы білімді ескерту арқылы
аудитті жүргізудің нақты ерекшеліктеріне қарай әрекет ету керек.
Бұл тақырыптың өзектілігі, негізінен, аудиторлық
тексерулердің дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуінің практикада дұрыс емес
болуын қадағалап, түзету мәселесі алға шығады. Яғни, әрбір ұйымда
жүргізілетін аудиторлық тексреулер тек қана дұрыс ақпараттарды ұсынып,
тексерудің дұрыс жүргізілуін қадағалап, бақылау жүйесін реттеу мәселесін
қозғайды. Сонымен қатар, аудиторлық тексерулердің кезеңдерінің дұрыс
топтастырылып, ұйымдастырылуын қадағалау бір мәселе болып саналады. Олардың
аудиторлық тексеруге дайындық кезеңдерімен салыстырыра отырып,
ерекшеліктерін де түсіну керек. Аудиторлық тексерудің стратегиясы тексеру
жүргізгенде мүмкіндігінше мақсатқа жетуде парасатты жолдар арқылы талдау
негізі болып табылады және аудиторлық тәжірибелігімен дәрежесіне
байланысты аудиторлық серіктестік фирмалар мен клиенттің ұзақтығына,
яғни клиенттің біліктілік деңгейі, аудитормен шығарылатын есептің
ерекшеліктері және басқа да факторлар. Стратегияла тексеріс шараларының
көлемі мен уақыты бөліп тарату әдісі көрсетілген, аудиторлық дұрыс тексеріс
жүргізуіне мүмкіндік береді. Бұл тексеріс жүргізудегі жалпы жоспар мен
бөлшек шараларының арасынмдағы байланыстырушы буын болады, бағдарлама
мазмұнында қаралған, сонымен қатар белгіленген шаралардың нәтижелік пен
тиімділікті бағалаудың негізі болып табылады.
1.Аудиторлық тексеру туралы түсінік
1. Аудиторлық тексеру және оның қажеттілігі
Аудиторлық тексеру – қатаң ұйымдастырылған, белгілі бір
кезеңдерден тұратын, тексеру жүргізілуінің өз реті бар үрдістердің бірі
болып табылады. Аудиторлық тексерулерді ұйымдастыру, жоспарлау, жүйелі
зерделеу және зерттеу, мәні бойынша аудиторлық процедураларды орындау,
пікір қалыптастыру және аудиттің нәтижелері бойынша қорытынды құжаттарды
дайындау сияқты бірінен кейін бірі жалғасып кете беретін тізбекті
кезеңдерден тұрады.Батыстық аудиттің іс – тәжірибесінде ірі компаниялардың,
кәсіпорындардың және т.б. жекелеген учаскелеріндегі жұмыстың ұзақтылығы,
яғни тізбектілігі мен еңбек сыйымдылығы үшін кестелік графиктер
пайдаланылады. Мұнда тексеру объектілерін жүйелі зерделеуді ұйымдастыруға
көңіл бөлінеді.Жүйелі зерделеу жүк аз түсетін пунктер мен ақпараттардың
тасқынын және мөлшерін анықтауға, аудиторлық тексерулердің әр түрлі
кезеңдерін дұрыс бөліп, орындауға мүмкіндік береді.
Аудитті ұйымдастырудың бұл кезеңінде күрделі схемаларды
немесе процедураларды қорытындылап, сипаттауға мүмкіндік беретін
операциялардың тізбектілік картасын жасауи мақсатқа лайықты болады.
Қаржылық есептілік аудиті бағдарламасы былай жасалады: жүргізілетін
жұмыстың еңбек сыйымдылығының деңгейі мен логикалық тізбектілігінің
сипаттамалары жазылады. Мұның бәрі аудитордың қызметін әлдеқайда тиімді
ұйымдастырады. Мәні бойынша аудиторлық процедураны орындау – бұл барлық
жоспарланған аудиторлық процедураның нақты іске асуы. Әр тақырып бойынша
жүргізілетін аудиторлық процедуралар мен оларды орындаушылардың толық
тізбесін және тізбектілігін көрсетіп, тексеру бағдарламасын рет – ретімен
жасау қажет. [ 1, 97 – 98 б. ]
Аудиторлық тексерулер мынадай кезеңдерден тұрады:
• Аудитті жүргізуге дайындық кезеңі
• Ішкі бақылау жүйесі мен есептік жүйені бағалау кезеңі
• Аудиторлық тексеруді жоспарлау
• Негізгі тексеруді жүргізу
• Аудиторлық қорытынды жасау
Аудиттті жүргізуге дайындық кезеңі немесе алдын – ала жоспарлау
– бұл клиентпен танысу, аудит көлемін анықтау, аудит жүргізу құны мен
аудитті жүргізу туралы келісімшарттың қорытындысы талқыланады.
Ішкі бақылау жүйесі мен есептік жүйені бағалау кезеңі – бұл
аудит көлемін анықтау үшін аудитор ең алдымен, кәсіпорынның қаржылық –
шаруашылық қызметі туралы жеткілікті ақпараттар тізбегін алуы қажет,
сонымен қатар бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылаудың ұйымдастырылу
жағдайымен де таныс болуы керек.Бұл аудиторға өз кезегінде тексерілетін
кәсіпорын қызметінің айналысатын қызмет түрі мен аудит көлемін анықтауға
көмектеседі. Бұл аудиторлық тексерудің мазмұны мен көлеміне әсерін тигізеді
және клиентпен өзара келіскен аудит құнын анықтау үшін септігін тигізеді.
[2, 110 – 112 б. ]
Аудиторлық тексеруді жоспарлау – бұл аудиттің уақытылы және сапалы
түрде орындалуын қамтамасыз етеді. Жоспарлау өзіне жоспарды құрастыру және
күтілетін жұмыстар бағдарламасын кірістіреді.
Негізгі тексеруді жүргізу – кәсіпорындарда аудиторлық тексерулерді
ұйымдастыру және жүргізу бухгалтерлік баланс пен қаржылық есептіліктің
дұрыстығы мен шынайылылығын бағалауға көмектеседі. Аудиторлық тексерулер
кезінде аудитор тексерілген кәсіпорынның немесе ұйымның себі мен ішкі
бақылау жүйесін жақсартуға байланысты ұсыныстар мен талап – тілектерді
білдіруі керек.
Аудиторлық қорытынды жасау – бұл аудиторлық тексеру процесінде
жинақталған мәліметтердің негізінде аудиторлық қорытынды жасалады. Бұл өз
кезегінде тексеру кезінде анықталған ақпаратттар, мысалы, қаржылық
есептіліктің шынайылылығы немесе шынайы емес екендігі, қаржылық –
шаруашылық операциялардың заңдылығы, бекітілген ережелер мен қаулыларға
сәйкес бухгалтерлік есептің жүргізілу тәртібі. Осының барлығы дерлік,
аудиторлық тексеру кезінде алынған ақпараттар негізінде аудиторлық
қорытынды жасауға септігін тигізеді. [3, 105 – 120 б. ]
Аудитті жүзеге асыру туралы шешімді қабылдау үшін
алдыменәлеуетті кли-енттер туралы ақпараттарды алып, зерделеу қажет.
ХАС 310 Бизнес білімінде аудитор қаржылық есептемесіне әсер етуі
ықтимал операциялар мен нақты қызметтерді, оқиғаларды жеткілікті дәрежеде
түсініп, анықтау үшін клиенттің бизнесі туралы білу керек делінген.
Тексеруден өткен шаруашылық жүргізуші субьектілер қызметімен
танысқаннан кейін орындаушылар, мерзімі, жоспарлау, аудиторлық тәуекелдікті
және клиенттің ішкі бақылау жүйесін бағалау, сарапшыларды шақыру, басқа да
аудиторлар жұмысының нәтижелерін пайдалану туралы стратегиялық сипаттағы
маңызды шешім қабылданады.
Аудиторлық тексерулердің көлемін анықтауда оның жүзеге
асырылуы тексерудің жағдайына қарай болатын және аудиттің мақсаттарына
қол жеткізуді көздейтін жұмыстың сипаты мен ауқымы туралы аудитордың кәсіби
пікірінің мазмұны болып табылады. Бұл арада қолданыстағы нормативті
– құқықтық актілердің талаптарына, келісімшарт ережелеріне сәйкес
және клиент бизнесі туралы білімді ескерту арқылы аудитті жүргізудің
нақты ерекшеліктеріне қарай әрекет ету керек.
Аудиторлық ұйым аудиторлық процедураны жүргізудің түрлері,
саны және тереңдігі; жұмсалатын уақыт (уақыт шығыны ); тексерулерді толық
жүзеге асыруға және негізі бар аудиторлық есеп беруді дайындауға
қажетті мамандардың саны мен құрамы туралы шешімдерді дербес
қабылдауыкерек. [ 4 ]
Осыған орай, тексеруші клиенттің қызмет саласына, оның ұйымдық
құрылымына және операцилардың сипаттамаларына қатысты мәселелерде
алғырлық яғни зеректік таныту керек. Мәселен, мұндай мәселелерге мыналар
жатуы мүмкін: өнім шығаратын, қызмет көрсететін қызмет түрлері,
капиталдың құрылымы, іскер серіктестер, клиенттің және оның бөлімшелерінің
орналасқан мекені, жабдықтау және өндіру мен өткізудің әдістері.
Клиенттің бизнесі туралы білім алуы... [ 5 ]
1.2 Аудиторлық тексерудің дайындық кезеңдері
Аудиторлық тексерулердің дайындық кезеңдерін зерттей келе,
оларға оқулықтарда әр түрлі сипаттар берілген. Мысалы, Ержанов М.С және Дж.
Робертсон ойлары бойынша аудиторлық тексеру кезеңдері 3 түрге бөліну керек
дейді. Олар: 1) мәселенің қойылуы; 2) мәліметтер жиыны; 3) олардың
бағалануы. Ал Шеремет А.Д және Суйц В.П 9 кезеңді алға тартады. Олар: 1)
кәсіпорынмен танысу; 2) аудиторлық тексеруге келісімшарттың болуы; 3)
аудиттің жоспары мен бағдарламасын құру; 4) құрылтайшы құжаттарды зерттеу;
5) басқа да құжаттарды зерделеу; 6) кәсіпорынның есептілігін зерттеу; 7)
аудиторлық жоспар мен бағдарламаларды түзету мен нақтылау; 8) есептілік
көрсеткіштерін тексеру; 9) аудиторлық қорытындыны растау.
Аудиторлық тексерулердің көлемін анықтаған кезде оның жүзеге
асырылуы тексерудің жағдайына қарай болатын және аудиттің мақсаттарына қол
жеткізуді көздейтін жұмыстың сипаты мен ауқымы туралы аудитордың кәсіби
пікірінің мазмұны болып табылады. Бұл арада қолданыстағы нормативті –
құқықтық актілердің талаптарына, келісімшарт ережелеріне сәйкес және клиент
бизнесі туралы білімді ескеру арқылы аудитті жүргізудің нақты
ерекшеліктеріне қарай әрекет ету керек.
Осыған орай, тексеруші клиенттің қызмет саласына, оның
ұйымдық құрылымына және операциялардың сипаттамаларына қатысты мәселелерде
алғырлық, яғни зеректік таныту керек. Мысалы, мұндай мәселелерге мыналар
жатады: өнім шығаратын, қызмет көрсететін қызмет түрлері, капиталдығы
құрылымы, іскер серіктестіктер, клиенттің және оның бөлімшелерінің
орналасқан мекені, жабдықтау және өндіру мен өткізудің әдістері. [6, 96 –
110 б. ]
Құрылтайшылық құжаттарды тексеруде аудитор мыналарды белгілеуі қажет:
• Жарғының, құрылтайшылық келісімшарттың және кәсіпорынның мемлекеттік
тіркелуі туралы куәлігінің бар болуы;
• Кәсіпорын қызметінің мазмұнын;
• Кәсіпорын құрылтайшысын;
• Жарғылық капиталдың мөлшерін және жарғылық капиталдың есебіне салым
ақша қосатын әр құрылтайшының үлесін;
• Кәсіпорынның (мемлекеттік кәсіпорын, акционерлік қоғам, т.б. )
құқықтық – ұйымдастырушылық формасын;
• Резервтерді және басқа да қорларды құру жарғыда қарастырылу жағдайын;
• Кәсіпорынның Қазақстан Республикасы аумағында және шетелдерде дербес
баланс бөлінген өз филиалдары мен басқа да құрылымдық бөлімшелерін
ашу құқығы;
• Жеке қызмет түрлерін жүзеге асыратын лицензияның қолда болуын;
• Құрылтайшылық құжаттарға өзгерістерді уақытылы енгізу;
• Кәсіпорынның таза табысын бөлу тәртібін;
• Кәсіпорынды басқару органының өкілеттігін. [ 7 ]
Бұл деректер қаржылық есептемелердің аудиторлық тексерулерін
тізбектілікпен жүзеге асыруда аудиторға қажет болады. Аудитор кәсіпорын
айналысуы тиіс қызмет түрі жарғыда көрсетілетінін есте ұстауы керек. Кейбір
кәсіпорындар өндірістік қызметтен бастап инжинирингтік немесе консалтингтік
қызметке дейін көптеген әдістермен айналысатынын айтады. Алайда олардың
барлығы қазіргі уақытқа тән болып отырған бастапқы капиталды жинап алуды
қамтамасыз ететін сауда – саттық және делдалдық клиенттерді атап кетеді.
Сонымен қатар аудиторлық тексерудің дайындық кезеңдерге
жүйелік зерттеу процесі жатады. Оның маңызы жауапкершілік орталықтарын
анықтауға, ақпараттар көлемі мен ағындарын зерттеуге, ақпараттарды өңдеу
пункттерін қадағалауға көмектеседі.
2. Аудиторлық тексерудің арнайы аспектілері
2.1 Аудиторлық жоспарлау және аудиторлық бағдарлама
Аудиторлық жоспарлау – тексеру жүргізу кезіндегі мәсілелерді
анықтауға және аудиторлық жұмысты дер кезінде аяқтауға көмегін тигізеді.
Аудиторлық жоспарлаудың қажеттілігі мыналардан көрінеді:
1) аудиторлық процедуралардың қажетті көлемін анықтау, яғни тексеруге
қатысы бар аудиторлық дәлелдемелерді толық көлемде жинақтау
2) тексеру жүргізу шығындарын анықтау
3) аудит жүргізу сапасын қамтамасыз ету
Аудиторлық жоспарлаудың негізгі қағидалары:
1) жоспарлаудың кешенділігі қағидасы – бұл жоспарлаудың алдын –
ала аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын құруға дейінгі барлық
кезеңдердегі өзара байланыспен келісімділікті қамтамысыз етуді көздейді.
2) жоспарлаудың үздіксіздік қағидасы – бұл аудиторлар тобына
өзара байланысты тапсырмаларды беру және жоспарлаудың әрбір кезеңдерін
мерзімдері мен құрылымдық бөлімшелері бойынша байланыстыруды көздейді.
3) жоспарлаудың ықтималдылық қағидасы – бұл аудиторлық ұйымның
өзі анықтаған критериилер негізінде аудиттің жалпы жоспары мен
бағдарламасының оптималды варианттарын таңдау мүмкіндігі үшін жоспарлаудың
көп түрлі нұсқаларын жасау. [ 8, 294 – 302 б. ]
Қаржылық есептіліктің әрбір элементі аудиттің нақты мақсаттарының
бірі болып табылады. Оларды белгілеп болған соң, нақты мәліметтерді жинау
шараларын бастауға болады. Аудитор анықтау керек, жағдайға сәйкес қандай
дәлелдемелер және қандай әдістемелердің көмегімен жинау керек. Бұл
процесс белгіленген жолмен тексеруді талап етеді, сондай – ақ,
стратегияда болып табылатын, осы арқылы аудитор шынайы мәліметтер ала
отырып, қаржылық есептілік туралы ой – пікірін жазуға мүмкіндік береді.
Аудиторлық тексерудің стратегиясы тексеру жүргізгенде мүмкіндігінше
мақсатқа жетуде парасатты жолдар арқылы талдау негізі болып табылады
және аудиторлық тәжірибелігімен дәрежесіне байланысты аудиторлық
серіктестік фирмалар мен клиенттің ұзақтығына, яғни клиенттің
біліктілік деңгейі, аудитормен шығарылатын есептің ерекшеліктері және
басқа да факторлар. Стратегияла тексеріс шараларының көлемі мен уақыты
бөліп тарату әдісі көрсетілген, аудиторлық дұрыс тексеріс жүргізуіне
мүмкіндік береді. Бұл тексеріс жүргізудегі жалпы жоспар мен бөлшек
шараларының арасынмдағы байланыстырушы буын болады, бағдарлама мазмұнында
қаралған, сонымен қатар белгіленген шаралардың нәтижелік пен тиімділікті
бағалаудың негізі болып табылады. [ 9, 164 б. ]
Аудиттің 200 халықаралық стандартына сәйкес Қаржылық есептілік
аудитін реттеудің мақсаты мен жалпы қағидалары термин аудит ауқымы
аудиттің шараларына жатады, кейбір жағдайларда аудиттің мақсатына жету
үшін қажет етеді. Қаржылық есептілік аудитінің ауқымын анықтаған кезде 3
негізгі сатысын бөліп көрсетуге болады.
Аудит шараларын жоспарлау және құрастыру
Қаржылық есептілік элементтерін тексеру
Ой-пікір құрастыру және қорытындыны жасау
1сурет. Қаржылық есептілік аудитін жүргізудің сатылары.
Аудитті жоспарлаудың мақсаты. Аудиттің 300 халықаралық
стандартының жоспарлау көрсетілген, жоспарлаудың негізгі мақсаты -
тиімді аудит жүргізуді қамтамасыз ету. Жоспарлауға байланысты жұмыстар
аудиторға аудиттің қажетті аудандарына көңіл аударуына көмек береді,
потенциалды проблемеларды табу мен бастаған жұмысты уақытында аяқтау.
Сонымен қатар, тапсырысты аудитор, асистенттер арасында ұтымды бөлумен
эксперттердің атқаратын жұмысын үлестіру. Аудиторға кәсіби жауапкершілікті
өзіне алу үшін тексеріс жүргізуге қажетті жеткілікті дәлелдемелер жинау
керек. Сонымен қатар, дәлелдемелер құны минималды болу керек. Бұл
жоспарлану жұмыстарына байланысты болады. Сондықтан әрбір тексеріс үшін
аудитор жоспар құру керек, оның мақсаты:
- аудиторлық шаралардың қажетті көлемін анықтау;
- тексеріс жүргізу шараларын бағалау;
- аудит жүргізудің сапасын қамтамасыз ету болып
табылады.
Аудитті жоспарлаудың қағидалары. Аудит жоспары аудит
жүргізудің жалпы қағидалары негізінде жасалады, сонымен қағидалар арқылы:
- кешенді жоспарлау
- үздіксіз жоспарлау
- оңтайлы жоспарлау;
Аудиттің кешенді жоспарлау қағидаты жоспарланудың барлық сатылары
арасындағы өзара байланысы мен келісімділігін қамтамасыз етеді, яғни
аудиттің алдын – ала жоспарланудан, жалпы жоспар мен бағдарлама жасалуына
дейін қамтамасыз етеді.
Аудиттің үздіксіз жоспарлау қағидаты аудиторлар тобына арналған есеп
қисаптарын анықтайды және жоспарлану сатыларын бөліп тарату мерзімі
бойынша және құрылымдық бөлімдер арасындағы байланысын қарастырады.
Аудиттің оңтайлы жоспарлау қағидаты жоспарланудың нұсқаулығын
қамтамасыз етеді, критерийлер негізінде аудиттің жалпы жоспары мен
бағдарламасы үшін оңтайлы нұсқаны таңдап алуына мүмкіндік береді. Оның
аудиторлық ұйым анықтайды.
Аудитті жоспарлау сатысы. Жоспарлау - аудит жүргізуді мейлінше
парасатты атқаруға мүмкіндік беретін шара және сондай – ақ тәуелділікті
төмендететін маңызды жағдайлардың айқындалмауы. Жоспарлау - аудиторлық іс
– шаралар тізімінің жай ғана механикалық құрастырылымы емес, кез келген
тексеріс жүргізу шараларында қайталынып келіп отырады. Әрбір клиент жеке
жоспарлау кезінде ескеру қажет. Аудиторлар өз жұмысын тексеріс жасаймын
деп отырған ұйымның қызметімен танысудан бастау керек. Ол үшін оны
ұйымдастыру құжаттарын зерттеу, қызмет түрі мен оған деген лицензиясы,
есеп саясаты және т.б. Басқарушылар мен үйым мамандарымен ынтымақтасу
кезінде қаржылық есептілік көрсеткіштерін анықтау керек, клиент
қызметінің ауқымын байқау үшін қажет. Тек қана қайта зерттеу нәтижесінде
ұйымның алдағы уақыт жұмыстарының үлгілі көлемі мен еңбек сыйымдылығын
анықтауға болады, сонымен қатар аудит ұзақтығын. Сәйкесінше жұмыс көлемі,
оның қиыншылықтары мен ұзақтығынан аудит жүргізу құны анықталады.
Жоспарлау шараларын сатылар бойынша көрсетуге болады;
Алдын – ала жоспарлау
Клиент туралы жалпы мәліметтер жинау
Аудиторлық тәуекелділігін және маңыздылығын бағалау
Ішкі бақылау жұмысын бағалау
Аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын құру
2 сурет. Аудиторлық тексеруді жоспарлау сатылары.
Алдын – ала жоспарлау. Алдын- ала жоспарлау сатысы келесі аудиторлық
қызмет жағдайларынан тұрады:
- клиентті таңдау және аудит атқарғаны туралы шешім қабылдау;
- аудит жүргізу үшін персонал таңдау;
- жқмыс талаптарымен келісу;
- аудит жүргізуге клиенпен келісім- шарт жасау.
Клиентті таңдау аудит атқарғаны туралы шешім қабылдау.
Аудиторлық ұйым қажет деп таныған клиенттермен ынтымақтасу міндетті емес,
қызмет көрсетуді жалғастыру, егер өзара қатынасты қажет етпесе. Ұйым
саясаты жаңа клиенттерді таңдауға байланысты мынандай элементтерді
қамтиды:
- болжалды клиенттің репутациясын бағалау, оның қаржылық жағдайының
мықтылығын және бұрынғы аудиторлық ұйыммен қарым-қатынасы;
- мүмкін болатын клиентке деген аудиторлық ұйымның тәуелсіз бағасы.
Алдын – ала жоспарлау мынадай кезеңдерден тұрады:
1)клиент бизнесімен танысу және зерттеу;
2)аудит жүргізуге аудиторлық ұйымның берген келісімхаты;
3)аудиторлық тексеру жүргізу үшін келісімшарт бекіту. [ 10, 201 –
215 б. ]
Аудитті алдын – ала жоспарлау кезінде сыртқы факторларға
көбірек көңіл бөлінуі керек. Себебі, ішкі факторларға аудиторлық
келісімшарт бекітілгеннен кейін зерттеулер жүргізіледі. Алдын – ала
жоспарлау кезінде зерттелетін факторлар келесідей топтарға бөлінеді:
1)жалпы экономикалық факторлар (экономиканың жалпы жағдайы,
қаржыландыру мүмкіндіктері, инфляция деңгейі, т.б.).
2)салалық факторлар (клиент жұмыс істейтін нарық, ондағы
бәсеке және кәсіпкерлік тәуекелділік).
3)жеке факторлар (ұйымның құрылымы, іскерлік белсенділігі,
т.б.).
4)ұйымның экономикалық қызметінің ерекшеліктерімен
байланысты факторлар (бизнестің сипаты, негізгі серіктестіктері, бекітілген
келісімшарттар, бартер, т.б.).
5)қаржылық факторлар (бекітілген қаржылық
келісімдер,пайыздық қойылымдар, табыстары мен қаржылық ағымдарын болжау
жүйесі).
6)нормативті – құқықтық факторлар (ұйым қызметін тікелей
реттейтін заңдар, есеп саясаты, салық салу режимі, мемлекеттік реттеу
шаралары).
Клиенттер мен қарым – қатынасын жалғастыру туралы сұрақтар
кезеңімен құрастырылады (мысалы, жыл сайын) немес пайда болған ерекше
жағдайларда. Тексеру басталу туралы шешім қабылдағаннан кейін оны жүргізу
мақсаты мен ауқымы анықталады. Көпшілік аудиторлық фирмалар өзінің
тексеріс жоспарының ішкі құрастырады, клиенттің өзгешелік саласына
бейімділігі. Аудиторлық ұйымның іщкі фирмалық стандарты негізінде
клиентпен танысуы жоспарлау бланкінде көрсетілу керек. Төменде көрсетілген
бөлімшелерден тұрады.
1. Экономикалық және оның басқаруы туралы жалпы мәліметтер.
Аудиттің 310 халықаралық стандартында бизнес біліктілігі
сәйкесінше, қаржылық есептілікке аудит жүргізгенде аудитор клиенттің
бизнесі жайлы білуі немесе біліп алуы көлемді, жағдайды, операциялар
мен қабылдаған практиканы түсіну және айқынмдау қажеттілікті болуы керек,
бұлар аудиторлар бойынша, қаржылық есептілік, тексеріс және аудиторлық
есепке маңызды әсер етуі мүмкін Аудиторлық біліктілік деңгейі, қызмет
көрсетуіне байланысты сала, субъект қызметінің жүзеге асыру шеңберінде және
экономика туралы жалпы білімі кіреді. Талап ететін білім деңгейі әрқашан
субъект басшылығынан төмен болады. Клиент бизнесі туралы білімді игеру
үздіксіз және кумулятивті мәліметтерді бағалау және жинау шарасы, соынмен
қатар осы білімнің аудиторлық дәлелдемелерге өатысты болуы керек. Мысалы,
мәліметтер жоспарлану кезінде пайда болуына қарамастан, ол әдетте соңғы
кезеңдерінде толықтырылады және айқындалады, яғни қалай аудитор клиенттің
бизнесі туралы аса толығырақ танысу шамасына байланысты болады. Субъект
және сала туралы білім қайнар көзі үшін де болуы мүмкін:
- аудитордың бұрынғы субъект мәліметтері мен сол саладағы жұмыс
тәжірибесі;
- жұмыс қызметкерлері мен сала және субъект туралы пікірлесу;
- берілген субъектің жұмыс істемейтін компитенттін адамадардан
субъект және сала туралы мәліметтер;
- салаға қатысты жариялымдар (стастистикалық материалдар, кезеңдік
баспа статьялары);
- субъектің әкімшілік және өндірістік жағдайларына аудитордың
қатысуы;
- Субьектің дайындаған құжаттары (отырыс протоколдары, жарнама
материалдары, өткен жыл бойынша жылдық және қаржылық есептіліктер,
субьектің әкімшілік құрамының ішкі есептері, басқару саясаты бойынша
басшылық, лауазымдық инструкциялар, сату және маркетинг жоспарлары).
Клиент бизенсін білу аудитордың кәсіби ой – пікірінің негізі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 – тарау. Аудиторлық тексеру туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1. Аудиторлық тексеру және оның
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2. Аудиторлық тексерудің дайындық
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...8
1. – тарау. Аудиторлық тексерудің арнайы
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1. Аудиторлық жоспарлау және аудиторлық
бағдарлама ... ... ... ... ... ... . ... .10
2. Аудиторлық
қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .25
Кіріспе
Аудиторлық тексерулердің арнайы аспектілері, бұл аудиторлық
тексерудің тиімділігін қамтамасыз ете отырып, оның дұрыс жүргізілуіне
кепілдік береді. Жалпы алғанда, аудиторлық тексерудің арнайы аспектілері
болып аудиторлық жоспарлау, аудиторлық бағдарлама және аудиторлық қорытынды
табылады. Курстық жұмыстың тақырыбы: Аудиторлық тексерудің арнайы
аспектілері болып табылады. Жұмыстың мақсаты аудиторлық тексеру кезінде
қолданылатын әр сипаттағы жқмыстарды алдын – ала жоспарлап, олардың
бағдарламасын жасау болып табылады. Сол арқылы тексерудің шынайылылығы мен
дұрыстығына қол жеткізу болып саналады. Жұмыстың міндеті болып осы
мақстатта көзделген жұмыстарды іске асыра отырып, жақсы нәтижеге қол
жеткізу табылады.
Аудиторлық тексерулердің көлемін анықтауда оның
жүзеге асырылуы тексерудің жағдайына қарай болатын және аудиттің
мақсаттарына қол жеткізуді көздейтін жұмыстың сипаты мен ауқымы туралы
аудитордың кәсіби пікірінің мазмұны болып табылады. Бұл арада
қолданыстағы нормативті – құқықтық актілердің талаптарына, келісімшарт
ережелеріне сәйкес және клиент бизнесі туралы білімді ескерту арқылы
аудитті жүргізудің нақты ерекшеліктеріне қарай әрекет ету керек.
Бұл тақырыптың өзектілігі, негізінен, аудиторлық
тексерулердің дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуінің практикада дұрыс емес
болуын қадағалап, түзету мәселесі алға шығады. Яғни, әрбір ұйымда
жүргізілетін аудиторлық тексреулер тек қана дұрыс ақпараттарды ұсынып,
тексерудің дұрыс жүргізілуін қадағалап, бақылау жүйесін реттеу мәселесін
қозғайды. Сонымен қатар, аудиторлық тексерулердің кезеңдерінің дұрыс
топтастырылып, ұйымдастырылуын қадағалау бір мәселе болып саналады. Олардың
аудиторлық тексеруге дайындық кезеңдерімен салыстырыра отырып,
ерекшеліктерін де түсіну керек. Аудиторлық тексерудің стратегиясы тексеру
жүргізгенде мүмкіндігінше мақсатқа жетуде парасатты жолдар арқылы талдау
негізі болып табылады және аудиторлық тәжірибелігімен дәрежесіне
байланысты аудиторлық серіктестік фирмалар мен клиенттің ұзақтығына,
яғни клиенттің біліктілік деңгейі, аудитормен шығарылатын есептің
ерекшеліктері және басқа да факторлар. Стратегияла тексеріс шараларының
көлемі мен уақыты бөліп тарату әдісі көрсетілген, аудиторлық дұрыс тексеріс
жүргізуіне мүмкіндік береді. Бұл тексеріс жүргізудегі жалпы жоспар мен
бөлшек шараларының арасынмдағы байланыстырушы буын болады, бағдарлама
мазмұнында қаралған, сонымен қатар белгіленген шаралардың нәтижелік пен
тиімділікті бағалаудың негізі болып табылады.
1.Аудиторлық тексеру туралы түсінік
1. Аудиторлық тексеру және оның қажеттілігі
Аудиторлық тексеру – қатаң ұйымдастырылған, белгілі бір
кезеңдерден тұратын, тексеру жүргізілуінің өз реті бар үрдістердің бірі
болып табылады. Аудиторлық тексерулерді ұйымдастыру, жоспарлау, жүйелі
зерделеу және зерттеу, мәні бойынша аудиторлық процедураларды орындау,
пікір қалыптастыру және аудиттің нәтижелері бойынша қорытынды құжаттарды
дайындау сияқты бірінен кейін бірі жалғасып кете беретін тізбекті
кезеңдерден тұрады.Батыстық аудиттің іс – тәжірибесінде ірі компаниялардың,
кәсіпорындардың және т.б. жекелеген учаскелеріндегі жұмыстың ұзақтылығы,
яғни тізбектілігі мен еңбек сыйымдылығы үшін кестелік графиктер
пайдаланылады. Мұнда тексеру объектілерін жүйелі зерделеуді ұйымдастыруға
көңіл бөлінеді.Жүйелі зерделеу жүк аз түсетін пунктер мен ақпараттардың
тасқынын және мөлшерін анықтауға, аудиторлық тексерулердің әр түрлі
кезеңдерін дұрыс бөліп, орындауға мүмкіндік береді.
Аудитті ұйымдастырудың бұл кезеңінде күрделі схемаларды
немесе процедураларды қорытындылап, сипаттауға мүмкіндік беретін
операциялардың тізбектілік картасын жасауи мақсатқа лайықты болады.
Қаржылық есептілік аудиті бағдарламасы былай жасалады: жүргізілетін
жұмыстың еңбек сыйымдылығының деңгейі мен логикалық тізбектілігінің
сипаттамалары жазылады. Мұның бәрі аудитордың қызметін әлдеқайда тиімді
ұйымдастырады. Мәні бойынша аудиторлық процедураны орындау – бұл барлық
жоспарланған аудиторлық процедураның нақты іске асуы. Әр тақырып бойынша
жүргізілетін аудиторлық процедуралар мен оларды орындаушылардың толық
тізбесін және тізбектілігін көрсетіп, тексеру бағдарламасын рет – ретімен
жасау қажет. [ 1, 97 – 98 б. ]
Аудиторлық тексерулер мынадай кезеңдерден тұрады:
• Аудитті жүргізуге дайындық кезеңі
• Ішкі бақылау жүйесі мен есептік жүйені бағалау кезеңі
• Аудиторлық тексеруді жоспарлау
• Негізгі тексеруді жүргізу
• Аудиторлық қорытынды жасау
Аудиттті жүргізуге дайындық кезеңі немесе алдын – ала жоспарлау
– бұл клиентпен танысу, аудит көлемін анықтау, аудит жүргізу құны мен
аудитті жүргізу туралы келісімшарттың қорытындысы талқыланады.
Ішкі бақылау жүйесі мен есептік жүйені бағалау кезеңі – бұл
аудит көлемін анықтау үшін аудитор ең алдымен, кәсіпорынның қаржылық –
шаруашылық қызметі туралы жеткілікті ақпараттар тізбегін алуы қажет,
сонымен қатар бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылаудың ұйымдастырылу
жағдайымен де таныс болуы керек.Бұл аудиторға өз кезегінде тексерілетін
кәсіпорын қызметінің айналысатын қызмет түрі мен аудит көлемін анықтауға
көмектеседі. Бұл аудиторлық тексерудің мазмұны мен көлеміне әсерін тигізеді
және клиентпен өзара келіскен аудит құнын анықтау үшін септігін тигізеді.
[2, 110 – 112 б. ]
Аудиторлық тексеруді жоспарлау – бұл аудиттің уақытылы және сапалы
түрде орындалуын қамтамасыз етеді. Жоспарлау өзіне жоспарды құрастыру және
күтілетін жұмыстар бағдарламасын кірістіреді.
Негізгі тексеруді жүргізу – кәсіпорындарда аудиторлық тексерулерді
ұйымдастыру және жүргізу бухгалтерлік баланс пен қаржылық есептіліктің
дұрыстығы мен шынайылылығын бағалауға көмектеседі. Аудиторлық тексерулер
кезінде аудитор тексерілген кәсіпорынның немесе ұйымның себі мен ішкі
бақылау жүйесін жақсартуға байланысты ұсыныстар мен талап – тілектерді
білдіруі керек.
Аудиторлық қорытынды жасау – бұл аудиторлық тексеру процесінде
жинақталған мәліметтердің негізінде аудиторлық қорытынды жасалады. Бұл өз
кезегінде тексеру кезінде анықталған ақпаратттар, мысалы, қаржылық
есептіліктің шынайылылығы немесе шынайы емес екендігі, қаржылық –
шаруашылық операциялардың заңдылығы, бекітілген ережелер мен қаулыларға
сәйкес бухгалтерлік есептің жүргізілу тәртібі. Осының барлығы дерлік,
аудиторлық тексеру кезінде алынған ақпараттар негізінде аудиторлық
қорытынды жасауға септігін тигізеді. [3, 105 – 120 б. ]
Аудитті жүзеге асыру туралы шешімді қабылдау үшін
алдыменәлеуетті кли-енттер туралы ақпараттарды алып, зерделеу қажет.
ХАС 310 Бизнес білімінде аудитор қаржылық есептемесіне әсер етуі
ықтимал операциялар мен нақты қызметтерді, оқиғаларды жеткілікті дәрежеде
түсініп, анықтау үшін клиенттің бизнесі туралы білу керек делінген.
Тексеруден өткен шаруашылық жүргізуші субьектілер қызметімен
танысқаннан кейін орындаушылар, мерзімі, жоспарлау, аудиторлық тәуекелдікті
және клиенттің ішкі бақылау жүйесін бағалау, сарапшыларды шақыру, басқа да
аудиторлар жұмысының нәтижелерін пайдалану туралы стратегиялық сипаттағы
маңызды шешім қабылданады.
Аудиторлық тексерулердің көлемін анықтауда оның жүзеге
асырылуы тексерудің жағдайына қарай болатын және аудиттің мақсаттарына
қол жеткізуді көздейтін жұмыстың сипаты мен ауқымы туралы аудитордың кәсіби
пікірінің мазмұны болып табылады. Бұл арада қолданыстағы нормативті
– құқықтық актілердің талаптарына, келісімшарт ережелеріне сәйкес
және клиент бизнесі туралы білімді ескерту арқылы аудитті жүргізудің
нақты ерекшеліктеріне қарай әрекет ету керек.
Аудиторлық ұйым аудиторлық процедураны жүргізудің түрлері,
саны және тереңдігі; жұмсалатын уақыт (уақыт шығыны ); тексерулерді толық
жүзеге асыруға және негізі бар аудиторлық есеп беруді дайындауға
қажетті мамандардың саны мен құрамы туралы шешімдерді дербес
қабылдауыкерек. [ 4 ]
Осыған орай, тексеруші клиенттің қызмет саласына, оның ұйымдық
құрылымына және операцилардың сипаттамаларына қатысты мәселелерде
алғырлық яғни зеректік таныту керек. Мәселен, мұндай мәселелерге мыналар
жатуы мүмкін: өнім шығаратын, қызмет көрсететін қызмет түрлері,
капиталдың құрылымы, іскер серіктестер, клиенттің және оның бөлімшелерінің
орналасқан мекені, жабдықтау және өндіру мен өткізудің әдістері.
Клиенттің бизнесі туралы білім алуы... [ 5 ]
1.2 Аудиторлық тексерудің дайындық кезеңдері
Аудиторлық тексерулердің дайындық кезеңдерін зерттей келе,
оларға оқулықтарда әр түрлі сипаттар берілген. Мысалы, Ержанов М.С және Дж.
Робертсон ойлары бойынша аудиторлық тексеру кезеңдері 3 түрге бөліну керек
дейді. Олар: 1) мәселенің қойылуы; 2) мәліметтер жиыны; 3) олардың
бағалануы. Ал Шеремет А.Д және Суйц В.П 9 кезеңді алға тартады. Олар: 1)
кәсіпорынмен танысу; 2) аудиторлық тексеруге келісімшарттың болуы; 3)
аудиттің жоспары мен бағдарламасын құру; 4) құрылтайшы құжаттарды зерттеу;
5) басқа да құжаттарды зерделеу; 6) кәсіпорынның есептілігін зерттеу; 7)
аудиторлық жоспар мен бағдарламаларды түзету мен нақтылау; 8) есептілік
көрсеткіштерін тексеру; 9) аудиторлық қорытындыны растау.
Аудиторлық тексерулердің көлемін анықтаған кезде оның жүзеге
асырылуы тексерудің жағдайына қарай болатын және аудиттің мақсаттарына қол
жеткізуді көздейтін жұмыстың сипаты мен ауқымы туралы аудитордың кәсіби
пікірінің мазмұны болып табылады. Бұл арада қолданыстағы нормативті –
құқықтық актілердің талаптарына, келісімшарт ережелеріне сәйкес және клиент
бизнесі туралы білімді ескеру арқылы аудитті жүргізудің нақты
ерекшеліктеріне қарай әрекет ету керек.
Осыған орай, тексеруші клиенттің қызмет саласына, оның
ұйымдық құрылымына және операциялардың сипаттамаларына қатысты мәселелерде
алғырлық, яғни зеректік таныту керек. Мысалы, мұндай мәселелерге мыналар
жатады: өнім шығаратын, қызмет көрсететін қызмет түрлері, капиталдығы
құрылымы, іскер серіктестіктер, клиенттің және оның бөлімшелерінің
орналасқан мекені, жабдықтау және өндіру мен өткізудің әдістері. [6, 96 –
110 б. ]
Құрылтайшылық құжаттарды тексеруде аудитор мыналарды белгілеуі қажет:
• Жарғының, құрылтайшылық келісімшарттың және кәсіпорынның мемлекеттік
тіркелуі туралы куәлігінің бар болуы;
• Кәсіпорын қызметінің мазмұнын;
• Кәсіпорын құрылтайшысын;
• Жарғылық капиталдың мөлшерін және жарғылық капиталдың есебіне салым
ақша қосатын әр құрылтайшының үлесін;
• Кәсіпорынның (мемлекеттік кәсіпорын, акционерлік қоғам, т.б. )
құқықтық – ұйымдастырушылық формасын;
• Резервтерді және басқа да қорларды құру жарғыда қарастырылу жағдайын;
• Кәсіпорынның Қазақстан Республикасы аумағында және шетелдерде дербес
баланс бөлінген өз филиалдары мен басқа да құрылымдық бөлімшелерін
ашу құқығы;
• Жеке қызмет түрлерін жүзеге асыратын лицензияның қолда болуын;
• Құрылтайшылық құжаттарға өзгерістерді уақытылы енгізу;
• Кәсіпорынның таза табысын бөлу тәртібін;
• Кәсіпорынды басқару органының өкілеттігін. [ 7 ]
Бұл деректер қаржылық есептемелердің аудиторлық тексерулерін
тізбектілікпен жүзеге асыруда аудиторға қажет болады. Аудитор кәсіпорын
айналысуы тиіс қызмет түрі жарғыда көрсетілетінін есте ұстауы керек. Кейбір
кәсіпорындар өндірістік қызметтен бастап инжинирингтік немесе консалтингтік
қызметке дейін көптеген әдістермен айналысатынын айтады. Алайда олардың
барлығы қазіргі уақытқа тән болып отырған бастапқы капиталды жинап алуды
қамтамасыз ететін сауда – саттық және делдалдық клиенттерді атап кетеді.
Сонымен қатар аудиторлық тексерудің дайындық кезеңдерге
жүйелік зерттеу процесі жатады. Оның маңызы жауапкершілік орталықтарын
анықтауға, ақпараттар көлемі мен ағындарын зерттеуге, ақпараттарды өңдеу
пункттерін қадағалауға көмектеседі.
2. Аудиторлық тексерудің арнайы аспектілері
2.1 Аудиторлық жоспарлау және аудиторлық бағдарлама
Аудиторлық жоспарлау – тексеру жүргізу кезіндегі мәсілелерді
анықтауға және аудиторлық жұмысты дер кезінде аяқтауға көмегін тигізеді.
Аудиторлық жоспарлаудың қажеттілігі мыналардан көрінеді:
1) аудиторлық процедуралардың қажетті көлемін анықтау, яғни тексеруге
қатысы бар аудиторлық дәлелдемелерді толық көлемде жинақтау
2) тексеру жүргізу шығындарын анықтау
3) аудит жүргізу сапасын қамтамасыз ету
Аудиторлық жоспарлаудың негізгі қағидалары:
1) жоспарлаудың кешенділігі қағидасы – бұл жоспарлаудың алдын –
ала аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын құруға дейінгі барлық
кезеңдердегі өзара байланыспен келісімділікті қамтамысыз етуді көздейді.
2) жоспарлаудың үздіксіздік қағидасы – бұл аудиторлар тобына
өзара байланысты тапсырмаларды беру және жоспарлаудың әрбір кезеңдерін
мерзімдері мен құрылымдық бөлімшелері бойынша байланыстыруды көздейді.
3) жоспарлаудың ықтималдылық қағидасы – бұл аудиторлық ұйымның
өзі анықтаған критериилер негізінде аудиттің жалпы жоспары мен
бағдарламасының оптималды варианттарын таңдау мүмкіндігі үшін жоспарлаудың
көп түрлі нұсқаларын жасау. [ 8, 294 – 302 б. ]
Қаржылық есептіліктің әрбір элементі аудиттің нақты мақсаттарының
бірі болып табылады. Оларды белгілеп болған соң, нақты мәліметтерді жинау
шараларын бастауға болады. Аудитор анықтау керек, жағдайға сәйкес қандай
дәлелдемелер және қандай әдістемелердің көмегімен жинау керек. Бұл
процесс белгіленген жолмен тексеруді талап етеді, сондай – ақ,
стратегияда болып табылатын, осы арқылы аудитор шынайы мәліметтер ала
отырып, қаржылық есептілік туралы ой – пікірін жазуға мүмкіндік береді.
Аудиторлық тексерудің стратегиясы тексеру жүргізгенде мүмкіндігінше
мақсатқа жетуде парасатты жолдар арқылы талдау негізі болып табылады
және аудиторлық тәжірибелігімен дәрежесіне байланысты аудиторлық
серіктестік фирмалар мен клиенттің ұзақтығына, яғни клиенттің
біліктілік деңгейі, аудитормен шығарылатын есептің ерекшеліктері және
басқа да факторлар. Стратегияла тексеріс шараларының көлемі мен уақыты
бөліп тарату әдісі көрсетілген, аудиторлық дұрыс тексеріс жүргізуіне
мүмкіндік береді. Бұл тексеріс жүргізудегі жалпы жоспар мен бөлшек
шараларының арасынмдағы байланыстырушы буын болады, бағдарлама мазмұнында
қаралған, сонымен қатар белгіленген шаралардың нәтижелік пен тиімділікті
бағалаудың негізі болып табылады. [ 9, 164 б. ]
Аудиттің 200 халықаралық стандартына сәйкес Қаржылық есептілік
аудитін реттеудің мақсаты мен жалпы қағидалары термин аудит ауқымы
аудиттің шараларына жатады, кейбір жағдайларда аудиттің мақсатына жету
үшін қажет етеді. Қаржылық есептілік аудитінің ауқымын анықтаған кезде 3
негізгі сатысын бөліп көрсетуге болады.
Аудит шараларын жоспарлау және құрастыру
Қаржылық есептілік элементтерін тексеру
Ой-пікір құрастыру және қорытындыны жасау
1сурет. Қаржылық есептілік аудитін жүргізудің сатылары.
Аудитті жоспарлаудың мақсаты. Аудиттің 300 халықаралық
стандартының жоспарлау көрсетілген, жоспарлаудың негізгі мақсаты -
тиімді аудит жүргізуді қамтамасыз ету. Жоспарлауға байланысты жұмыстар
аудиторға аудиттің қажетті аудандарына көңіл аударуына көмек береді,
потенциалды проблемеларды табу мен бастаған жұмысты уақытында аяқтау.
Сонымен қатар, тапсырысты аудитор, асистенттер арасында ұтымды бөлумен
эксперттердің атқаратын жұмысын үлестіру. Аудиторға кәсіби жауапкершілікті
өзіне алу үшін тексеріс жүргізуге қажетті жеткілікті дәлелдемелер жинау
керек. Сонымен қатар, дәлелдемелер құны минималды болу керек. Бұл
жоспарлану жұмыстарына байланысты болады. Сондықтан әрбір тексеріс үшін
аудитор жоспар құру керек, оның мақсаты:
- аудиторлық шаралардың қажетті көлемін анықтау;
- тексеріс жүргізу шараларын бағалау;
- аудит жүргізудің сапасын қамтамасыз ету болып
табылады.
Аудитті жоспарлаудың қағидалары. Аудит жоспары аудит
жүргізудің жалпы қағидалары негізінде жасалады, сонымен қағидалар арқылы:
- кешенді жоспарлау
- үздіксіз жоспарлау
- оңтайлы жоспарлау;
Аудиттің кешенді жоспарлау қағидаты жоспарланудың барлық сатылары
арасындағы өзара байланысы мен келісімділігін қамтамасыз етеді, яғни
аудиттің алдын – ала жоспарланудан, жалпы жоспар мен бағдарлама жасалуына
дейін қамтамасыз етеді.
Аудиттің үздіксіз жоспарлау қағидаты аудиторлар тобына арналған есеп
қисаптарын анықтайды және жоспарлану сатыларын бөліп тарату мерзімі
бойынша және құрылымдық бөлімдер арасындағы байланысын қарастырады.
Аудиттің оңтайлы жоспарлау қағидаты жоспарланудың нұсқаулығын
қамтамасыз етеді, критерийлер негізінде аудиттің жалпы жоспары мен
бағдарламасы үшін оңтайлы нұсқаны таңдап алуына мүмкіндік береді. Оның
аудиторлық ұйым анықтайды.
Аудитті жоспарлау сатысы. Жоспарлау - аудит жүргізуді мейлінше
парасатты атқаруға мүмкіндік беретін шара және сондай – ақ тәуелділікті
төмендететін маңызды жағдайлардың айқындалмауы. Жоспарлау - аудиторлық іс
– шаралар тізімінің жай ғана механикалық құрастырылымы емес, кез келген
тексеріс жүргізу шараларында қайталынып келіп отырады. Әрбір клиент жеке
жоспарлау кезінде ескеру қажет. Аудиторлар өз жұмысын тексеріс жасаймын
деп отырған ұйымның қызметімен танысудан бастау керек. Ол үшін оны
ұйымдастыру құжаттарын зерттеу, қызмет түрі мен оған деген лицензиясы,
есеп саясаты және т.б. Басқарушылар мен үйым мамандарымен ынтымақтасу
кезінде қаржылық есептілік көрсеткіштерін анықтау керек, клиент
қызметінің ауқымын байқау үшін қажет. Тек қана қайта зерттеу нәтижесінде
ұйымның алдағы уақыт жұмыстарының үлгілі көлемі мен еңбек сыйымдылығын
анықтауға болады, сонымен қатар аудит ұзақтығын. Сәйкесінше жұмыс көлемі,
оның қиыншылықтары мен ұзақтығынан аудит жүргізу құны анықталады.
Жоспарлау шараларын сатылар бойынша көрсетуге болады;
Алдын – ала жоспарлау
Клиент туралы жалпы мәліметтер жинау
Аудиторлық тәуекелділігін және маңыздылығын бағалау
Ішкі бақылау жұмысын бағалау
Аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын құру
2 сурет. Аудиторлық тексеруді жоспарлау сатылары.
Алдын – ала жоспарлау. Алдын- ала жоспарлау сатысы келесі аудиторлық
қызмет жағдайларынан тұрады:
- клиентті таңдау және аудит атқарғаны туралы шешім қабылдау;
- аудит жүргізу үшін персонал таңдау;
- жқмыс талаптарымен келісу;
- аудит жүргізуге клиенпен келісім- шарт жасау.
Клиентті таңдау аудит атқарғаны туралы шешім қабылдау.
Аудиторлық ұйым қажет деп таныған клиенттермен ынтымақтасу міндетті емес,
қызмет көрсетуді жалғастыру, егер өзара қатынасты қажет етпесе. Ұйым
саясаты жаңа клиенттерді таңдауға байланысты мынандай элементтерді
қамтиды:
- болжалды клиенттің репутациясын бағалау, оның қаржылық жағдайының
мықтылығын және бұрынғы аудиторлық ұйыммен қарым-қатынасы;
- мүмкін болатын клиентке деген аудиторлық ұйымның тәуелсіз бағасы.
Алдын – ала жоспарлау мынадай кезеңдерден тұрады:
1)клиент бизнесімен танысу және зерттеу;
2)аудит жүргізуге аудиторлық ұйымның берген келісімхаты;
3)аудиторлық тексеру жүргізу үшін келісімшарт бекіту. [ 10, 201 –
215 б. ]
Аудитті алдын – ала жоспарлау кезінде сыртқы факторларға
көбірек көңіл бөлінуі керек. Себебі, ішкі факторларға аудиторлық
келісімшарт бекітілгеннен кейін зерттеулер жүргізіледі. Алдын – ала
жоспарлау кезінде зерттелетін факторлар келесідей топтарға бөлінеді:
1)жалпы экономикалық факторлар (экономиканың жалпы жағдайы,
қаржыландыру мүмкіндіктері, инфляция деңгейі, т.б.).
2)салалық факторлар (клиент жұмыс істейтін нарық, ондағы
бәсеке және кәсіпкерлік тәуекелділік).
3)жеке факторлар (ұйымның құрылымы, іскерлік белсенділігі,
т.б.).
4)ұйымның экономикалық қызметінің ерекшеліктерімен
байланысты факторлар (бизнестің сипаты, негізгі серіктестіктері, бекітілген
келісімшарттар, бартер, т.б.).
5)қаржылық факторлар (бекітілген қаржылық
келісімдер,пайыздық қойылымдар, табыстары мен қаржылық ағымдарын болжау
жүйесі).
6)нормативті – құқықтық факторлар (ұйым қызметін тікелей
реттейтін заңдар, есеп саясаты, салық салу режимі, мемлекеттік реттеу
шаралары).
Клиенттер мен қарым – қатынасын жалғастыру туралы сұрақтар
кезеңімен құрастырылады (мысалы, жыл сайын) немес пайда болған ерекше
жағдайларда. Тексеру басталу туралы шешім қабылдағаннан кейін оны жүргізу
мақсаты мен ауқымы анықталады. Көпшілік аудиторлық фирмалар өзінің
тексеріс жоспарының ішкі құрастырады, клиенттің өзгешелік саласына
бейімділігі. Аудиторлық ұйымның іщкі фирмалық стандарты негізінде
клиентпен танысуы жоспарлау бланкінде көрсетілу керек. Төменде көрсетілген
бөлімшелерден тұрады.
1. Экономикалық және оның басқаруы туралы жалпы мәліметтер.
Аудиттің 310 халықаралық стандартында бизнес біліктілігі
сәйкесінше, қаржылық есептілікке аудит жүргізгенде аудитор клиенттің
бизнесі жайлы білуі немесе біліп алуы көлемді, жағдайды, операциялар
мен қабылдаған практиканы түсіну және айқынмдау қажеттілікті болуы керек,
бұлар аудиторлар бойынша, қаржылық есептілік, тексеріс және аудиторлық
есепке маңызды әсер етуі мүмкін Аудиторлық біліктілік деңгейі, қызмет
көрсетуіне байланысты сала, субъект қызметінің жүзеге асыру шеңберінде және
экономика туралы жалпы білімі кіреді. Талап ететін білім деңгейі әрқашан
субъект басшылығынан төмен болады. Клиент бизнесі туралы білімді игеру
үздіксіз және кумулятивті мәліметтерді бағалау және жинау шарасы, соынмен
қатар осы білімнің аудиторлық дәлелдемелерге өатысты болуы керек. Мысалы,
мәліметтер жоспарлану кезінде пайда болуына қарамастан, ол әдетте соңғы
кезеңдерінде толықтырылады және айқындалады, яғни қалай аудитор клиенттің
бизнесі туралы аса толығырақ танысу шамасына байланысты болады. Субъект
және сала туралы білім қайнар көзі үшін де болуы мүмкін:
- аудитордың бұрынғы субъект мәліметтері мен сол саладағы жұмыс
тәжірибесі;
- жұмыс қызметкерлері мен сала және субъект туралы пікірлесу;
- берілген субъектің жұмыс істемейтін компитенттін адамадардан
субъект және сала туралы мәліметтер;
- салаға қатысты жариялымдар (стастистикалық материалдар, кезеңдік
баспа статьялары);
- субъектің әкімшілік және өндірістік жағдайларына аудитордың
қатысуы;
- Субьектің дайындаған құжаттары (отырыс протоколдары, жарнама
материалдары, өткен жыл бойынша жылдық және қаржылық есептіліктер,
субьектің әкімшілік құрамының ішкі есептері, басқару саясаты бойынша
басшылық, лауазымдық инструкциялар, сату және маркетинг жоспарлары).
Клиент бизенсін білу аудитордың кәсіби ой – пікірінің негізі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz