Қазақ телевизиясындағы спорт тақырыбы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
І тарау Қазақ телевизиясындағы спорт журналистикасының орны мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Телевизиядағы қазақ тіліндегі спорттық бағдарламаларға талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5 1.2 Еліміздегі тұңғыш спорттық телеарна және Спорт журналистикасы жайлы белгілі спорт журналистерінің пікірлері: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
.
ІІ тарау. Қазақстандағы спорт комментаторлары және олардың репортаж жүргізуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.1 Телевизияда қазақ тілінде спорттық комментария қашаннан бастап жүргізіле бастады? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
2.2 Спорт комментаторларының репортаж жүргізу барысындағы қателіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
Қосымша материал ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
Негізгі бөлім
І тарау Қазақ телевизиясындағы спорт журналистикасының орны мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Телевизиядағы қазақ тіліндегі спорттық бағдарламаларға талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5 1.2 Еліміздегі тұңғыш спорттық телеарна және Спорт журналистикасы жайлы белгілі спорт журналистерінің пікірлері: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
.
ІІ тарау. Қазақстандағы спорт комментаторлары және олардың репортаж жүргізуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.1 Телевизияда қазақ тілінде спорттық комментария қашаннан бастап жүргізіле бастады? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
2.2 Спорт комментаторларының репортаж жүргізу барысындағы қателіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
Қосымша материал ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
«Спорт! Сен өміріміздің сенімді серігісің! Біздің жанымыз бен тәнімізге өлшеусіз қуаныш сыйлайсың! Спорт! Сен—арманда, қол жеткіз, биікке қол соз дейсің! Сен адамдарды белгілі тәртіппен күш сынасуға, өзін-өзі жеңуге шақырасың! Мәңгілік қозғалыс ол—спорт!» - дейді Пьер де Кубертон өзінің «Ода спорту» еңбегінде.
Спорт—адам баласының қажеттілігін өтей алатын құдіретті күш. Спортта шекара жоқ, болғанда емес. Ол тек бір ұлттың, мемлекеттің үлесіне тиген рухани азық, бүкіл адамзат бір халықтың немесе қоғамының шығармашылық қабілеттінің нәтижесі. Спорт—әрбір халықтың мақтанышы, мемлекеттің мәртебесі, мәдениеттің, қарым-қатынастың ең тиімді құралы. Спорт—достық , бейбітшілік өзара түсінушіліктің елшісі. Ал телевизия—бұқаралық ақпарат құралдардың арасындағы озық үлгі болғандықтан, оның спорттық хабарларды таратудағы рөлі зор екені айтпасаң да, түсінікті.
Бітіру жұмысының өзектілігі. Әлемде күнде сансыз додалар өтеді. Соның ішінде әрине спорттық сайыстар, спартакиада, дүниежүзілік турнирлер, олимпиада т.с.с. Осыларды тікелей эфирде көрсету арқылы телеарна аудиториясы кеңейіп, арнаның рейтингі сөзсіз артады. Мұнымен қоса, мекеме миллиондаған пайдаға кенелетіні тағы бар. Бүгінгі күні телеарна мен спорт өнері ажырамас бір бөлік. Десекте кейбір арналардың спортқа бей-жай қарап жататыны жасырын емес. Тек эфирді толтыру үшін жасалатын дүниелерді көргенде еріксіз қынжыласың. Дәл, қазір кез-келген арнада саясат, мәдениет тақырыптары бірінші орында. Дегенмен спорт менің түсінігімде ол саясат та,сондай-ақ мәдениет те. Осы күні елімізде таза спорттық телеарна саналатын бір-ақ арна бар. Кабельдік жүйеде қосылған аталмыш арна ауылдық жерлерге бара бермейді. Оның өзі көрермендер сұранысын өтей алмауда. Тек шет елдің дайын өнімдерін алумен шектеліп отыр. Қазақ комментаторларының репортаждар жүргізу әдісі көңілге кірбің ұялатады. Бұл осы күнге дейін күрмеуі шешілмеген күйінде әлі келеді. Әрине бұған себеп, қазақ спорт терминологиясының жоқтығы. Операторлар мен режиссерлеріміз тағы бар. Білімі мен біліктілігі үйлескен мамандарымыз саусақпен санарлықтай. Техника жабдықтарымыз соңғы үлгіде емес. Оқу ордаларында спорт журналистикасы оқытылмайды? Осы түйткілдерді шешетін кез жетті. Сонда ғана қазақ журналистикасының дамуына үлес қосып, қазақ спорт журналистикасын қалыптастыра аламыз, телевизиядағы спорт бағдарламаларының сапасын да санын да, артыруға болар еді.
Зерттеу нысаны. Еліміздегі телеарналардағы спорт хабарлары мен спорт репортаждары. Спорттық телеарна.
Спорт—адам баласының қажеттілігін өтей алатын құдіретті күш. Спортта шекара жоқ, болғанда емес. Ол тек бір ұлттың, мемлекеттің үлесіне тиген рухани азық, бүкіл адамзат бір халықтың немесе қоғамының шығармашылық қабілеттінің нәтижесі. Спорт—әрбір халықтың мақтанышы, мемлекеттің мәртебесі, мәдениеттің, қарым-қатынастың ең тиімді құралы. Спорт—достық , бейбітшілік өзара түсінушіліктің елшісі. Ал телевизия—бұқаралық ақпарат құралдардың арасындағы озық үлгі болғандықтан, оның спорттық хабарларды таратудағы рөлі зор екені айтпасаң да, түсінікті.
Бітіру жұмысының өзектілігі. Әлемде күнде сансыз додалар өтеді. Соның ішінде әрине спорттық сайыстар, спартакиада, дүниежүзілік турнирлер, олимпиада т.с.с. Осыларды тікелей эфирде көрсету арқылы телеарна аудиториясы кеңейіп, арнаның рейтингі сөзсіз артады. Мұнымен қоса, мекеме миллиондаған пайдаға кенелетіні тағы бар. Бүгінгі күні телеарна мен спорт өнері ажырамас бір бөлік. Десекте кейбір арналардың спортқа бей-жай қарап жататыны жасырын емес. Тек эфирді толтыру үшін жасалатын дүниелерді көргенде еріксіз қынжыласың. Дәл, қазір кез-келген арнада саясат, мәдениет тақырыптары бірінші орында. Дегенмен спорт менің түсінігімде ол саясат та,сондай-ақ мәдениет те. Осы күні елімізде таза спорттық телеарна саналатын бір-ақ арна бар. Кабельдік жүйеде қосылған аталмыш арна ауылдық жерлерге бара бермейді. Оның өзі көрермендер сұранысын өтей алмауда. Тек шет елдің дайын өнімдерін алумен шектеліп отыр. Қазақ комментаторларының репортаждар жүргізу әдісі көңілге кірбің ұялатады. Бұл осы күнге дейін күрмеуі шешілмеген күйінде әлі келеді. Әрине бұған себеп, қазақ спорт терминологиясының жоқтығы. Операторлар мен режиссерлеріміз тағы бар. Білімі мен біліктілігі үйлескен мамандарымыз саусақпен санарлықтай. Техника жабдықтарымыз соңғы үлгіде емес. Оқу ордаларында спорт журналистикасы оқытылмайды? Осы түйткілдерді шешетін кез жетті. Сонда ғана қазақ журналистикасының дамуына үлес қосып, қазақ спорт журналистикасын қалыптастыра аламыз, телевизиядағы спорт бағдарламаларының сапасын да санын да, артыруға болар еді.
Зерттеу нысаны. Еліміздегі телеарналардағы спорт хабарлары мен спорт репортаждары. Спорттық телеарна.
1. Cұлтанғали Қаратаев. «Репортажды бұлай жүргізбейді» «Спорт айдыны», 09.02.2009 ж.
2. Cұлтанғали Қаратаев. «Әлі ештеңе өзгермеген». «Спорт айдыны». 22.03.2007 ж.
3. Қ. Әбдуов. «Комментаторлардың қателеріне тойдық». « Дала мен Қала». 25.08.2004 ж.
4. Е.Досымбай «Спорт журналистері неге аз?». «Дала мен Қала» . 12.07.2006 ж.
5. Е. Байтілес. «Қисық сөзге семірдік». «Алматы ақшамы» 25.08.2003 ж.
6. С. Қаратаев. «Жібі түзу спорт комментаторына қашан жаримыз?» «Спорт айдыны». 25.07.2005 ж.
7. Н. Сұлтанбек. «Сұлтанғали Қаратаев: «Біздің кезімізде қателіктер көп болған». «Дала мен қала». 06.11.2008 ж.
8. А.Шәріп «Комментаторлардың қателіктері» «Жас Алаш» 14.09.2006 ж.
9. Қ.Байдәулетова. «Тұнғыш спорт комментаторы» «Айқын» 5.02.2009 ж
10. Н.Сасаев. «Амангелді Сейітхан: «Намысты ұлдар тумай, спорт журналистикасы дамымайды». «Айқын» 14.10.2008 ж.
11. Н.Жүнісбайұлы. «Эфирдегі қателіктер еңсеміздің түсіруде» . «Жас Қазақ». 31.03.2006 ж.
12. Б.Абаған. «Мейрам Базарұлы: Ең үлкен мектебім – қазақ телевизиясы». «Айқын». 21.03.2008 ж.
13. Б.Омаров. «Спорт комментаторларының мектебі қашан қалыптасады?». «Ана тілі». 27.05.2008 ж.
14. Бақыт Сәтбаев. «Жеребенің жолдасы бар ма еді?». «Айқын». 09.09.2008 ж.
15. М.Кенжебай «Эфирдегі сараң сөздер». «Олимпиаданы да дұрыс көре алмадық». «Ана тілі» 20.08.2004 ж.
16. Женіс Байғожа « По ту сторону экрана» «Sports ks» 30.03.2010 ж
17. Женіс Байғожа « По ту сторону экрана-2» «Sports ks» 06.04.2010 ж
2. Cұлтанғали Қаратаев. «Әлі ештеңе өзгермеген». «Спорт айдыны». 22.03.2007 ж.
3. Қ. Әбдуов. «Комментаторлардың қателеріне тойдық». « Дала мен Қала». 25.08.2004 ж.
4. Е.Досымбай «Спорт журналистері неге аз?». «Дала мен Қала» . 12.07.2006 ж.
5. Е. Байтілес. «Қисық сөзге семірдік». «Алматы ақшамы» 25.08.2003 ж.
6. С. Қаратаев. «Жібі түзу спорт комментаторына қашан жаримыз?» «Спорт айдыны». 25.07.2005 ж.
7. Н. Сұлтанбек. «Сұлтанғали Қаратаев: «Біздің кезімізде қателіктер көп болған». «Дала мен қала». 06.11.2008 ж.
8. А.Шәріп «Комментаторлардың қателіктері» «Жас Алаш» 14.09.2006 ж.
9. Қ.Байдәулетова. «Тұнғыш спорт комментаторы» «Айқын» 5.02.2009 ж
10. Н.Сасаев. «Амангелді Сейітхан: «Намысты ұлдар тумай, спорт журналистикасы дамымайды». «Айқын» 14.10.2008 ж.
11. Н.Жүнісбайұлы. «Эфирдегі қателіктер еңсеміздің түсіруде» . «Жас Қазақ». 31.03.2006 ж.
12. Б.Абаған. «Мейрам Базарұлы: Ең үлкен мектебім – қазақ телевизиясы». «Айқын». 21.03.2008 ж.
13. Б.Омаров. «Спорт комментаторларының мектебі қашан қалыптасады?». «Ана тілі». 27.05.2008 ж.
14. Бақыт Сәтбаев. «Жеребенің жолдасы бар ма еді?». «Айқын». 09.09.2008 ж.
15. М.Кенжебай «Эфирдегі сараң сөздер». «Олимпиаданы да дұрыс көре алмадық». «Ана тілі» 20.08.2004 ж.
16. Женіс Байғожа « По ту сторону экрана» «Sports ks» 30.03.2010 ж
17. Женіс Байғожа « По ту сторону экрана-2» «Sports ks» 06.04.2010 ж
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ Мемлекеттік Ұлттық Университеті
Журналистика факультеті
БАҚ менеджменті және жарнама баспасөз кафедрасы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Қазақ телевизиясындағы спорт тақырыбы
Орындаған 4 курс студенті ______________ Рауан Оқасов
Ғылыми жетекші _________ Жетпісбай Бекболатұлы
Экономика ғ.к, доцент
Норма бақылаушы ___________ Мәриям Майлықұтова
аға оқытушы
Кафедра меңгерушісінің ________________ А. Рожков
рұқсатымен қорғауға жіберілді
Алматы, 2010 жыл
Реферат
Жұмыстың тақырыбы:
Қазақ телевизиясындағы спорт тақырыбы
Жұмыстың көлемі:
Жұмыста пайдаланған әдебиеттер саны:
Жұмыстың өзектілігі: Телевизиядағы операторлар тобы мен режиссерлердің
жұмысына көңіл аударып, оларды тәжірибеден өткізсек, спорттық сындардан
өтетін жарыстардың көрсетілім сапасын арттырсақ, мықты техника яғни
арнайы спорт түсірілімдеріне арналған ПТС сатып алсақ, қазақ тілінде
спорт терминдерін сапалы аударып, кітап етіп шығарсақ, оқу орындарынан
білім алушыларға арнайы дәріс жүргізілсе, қысқасы спортқа бей-жай
қарамасақ.
Жұмыстың мақсаты мен міндеті:
Қазақ телевизиясындағы спорт журналистиканың орны, қалыптасу мен даму
жолдарын айқындап, спорт бағдарламалары мен комментаторлар жұмысына
талдау жасау.
Зерттеу нысаны: Еліміздегі телеарналардағы спорт хабарлары мен спорт
репортаждары. Спорттық телеарна.
Ғылыми жаңалығы: Қазақ телевизиясындағы спорт журналистикасының
маңызы мен ерекшеліктері туралы кеңінен айтылады. Қазақ журналистикасының
дамуына спорт журналистикасының әсеріне талдау жасалған. Қазақ
комментаторларының репортаждар жүргізу барысында кездесетін қиындықтардан
шығу жолдарын қарастырған. Сонымен қатар Қазақ телевизиясындағы спорт
журналистиканың бүгінгі кескін-келбетіне баға беріледі.
Глосарий
Қосажаршы (коментатор) - спорттық жарыстарды эфир сыртында жүргізуші.
Жарыс алаңында болып жатқан спорттық жарыстардың жүру һәм өту үрдісін
түсіндіруші.
ПТС - спорттық жарыс өтіп жатқан орынға арнайы орнатылған қондырғы. Тікелей
трансляция таратуға арналған камералар жиынтығы. Мәселен, футболдан өтер
жарысты көрсету үшін стадионға осы ПТС-ке жалғанған 6 кейде 9 камера
қондырғысы орнатылады.
Айып алаңы, офсайд - футбол трансляциясының негізгі терминдері.
Профиль - спорттық сайыстарда бақ сынап жатқан спортшыларды қырынан
көрсету.
Проекциялық аппарат - спорттық жарыстардан тікелей трансляция тарату
кезінде экран қызметінің атқаратын жарық шашыратқыш беткі нысандардың
оптикалық кескінен түсіретін оптикалық құрылғы.
Перипетия - спорттық жарыстарда орын алатын күтпеген жағдайлар. Егер
жанкүйерлердің бұзақылығының кесірінен жарыс тоқтатылса эфирдегі қысыл таяң
кезең. Мұндай жағдайлар телетрансляция кезінде көп орын алған.
Тыныс, кідіріс, пауза - телекоментаторлардың спорттық жарыс барысында
тоқтауы. Бұл кейде сөздік қордың таусылуынан, кейде спорттық жарыстың өзіне
байланысты.
Партнер, серіктес- спорт коментаторларың жанындағы серіктесі.
Алогизм - коментаторлардың спорттық трансляция жургізу кезінде бір-біріне
логикалық қисыны жағынан кереғар, қарама-қайшы сөздерді жақындату арқылы
ойды айрықша жеткізуі.
Телебағдарламаларды реттеу (верстка телепрограммы) материалды жекелеген
біліктерінің маңыздылығына қарай орналастыру.
Диалогтық сөйлесу - спорт коментаторларының жарысты бір-бірімен сөйлесе,
аңгімелесе жүргізу әдісі
Дуплекстік байланыс - студиядағы диктор мен тілшілердің тікелей байланысу
арқылы ақпарат алмасуы. Екі жақты байланыс түрі. Бұл спорттық жарыстар өтіп
жатқан орындарда да жиі орын алады.
Зубрить - телекоментаторлардың айтар сөзін жаттап алуы, эфирге өзіне тән
арнайы жаттанды сөздермен шығуы.
Тайм ти - спорттық жарыстарынан трансляция кезіндегі үзіліс.
Ракурс - спорт жарыстарынан көрсетілім кезінде нысананы қысқартып көрсету.
Нысананы төбесінен, төменнен, жанынан қарағанда қысқарту
Рампа - стадионнан немесе жарыс алаңынан трансляция кезінде жарық шамдарын
жасырып тұратын қалқа.
Сетка - спорттық көрсетілім кезінде түрлі көріністі беру үшін қолданылатын
жартылай айқын материал
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
І тарау Қазақ телевизиясындағы спорт журналистикасының орны мен
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Телевизиядағы қазақ тіліндегі спорттық бағдарламаларға
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 1.2 Еліміздегі тұңғыш спорттық
телеарна және Спорт журналистикасы жайлы белгілі спорт журналистерінің
пікірлері: ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...15
.
ІІ тарау. Қазақстандағы спорт комментаторлары және олардың репортаж
жүргізуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1 Телевизияда қазақ тілінде спорттық комментария қашаннан бастап
жүргізіле
бастады? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... . 17
2.2 Спорт комментаторларының репортаж жүргізу барысындағы
қателіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 52
Қосымша
материал ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .53
Кіріспе
Спорт! Сен өміріміздің сенімді серігісің! Біздің жанымыз бен тәнімізге
өлшеусіз қуаныш сыйлайсың! Спорт! Сен—арманда, қол жеткіз, биікке қол соз
дейсің! Сен адамдарды белгілі тәртіппен күш сынасуға, өзін-өзі жеңуге
шақырасың! Мәңгілік қозғалыс ол—спорт! - дейді Пьер де Кубертон өзінің
Ода спорту еңбегінде.
Спорт—адам баласының қажеттілігін өтей алатын құдіретті күш. Спортта
шекара жоқ, болғанда емес. Ол тек бір ұлттың, мемлекеттің үлесіне тиген
рухани азық, бүкіл адамзат бір халықтың немесе қоғамының шығармашылық
қабілеттінің нәтижесі. Спорт—әрбір халықтың мақтанышы, мемлекеттің
мәртебесі, мәдениеттің, қарым-қатынастың ең тиімді құралы. Спорт—достық ,
бейбітшілік өзара түсінушіліктің елшісі. Ал телевизия—бұқаралық ақпарат
құралдардың арасындағы озық үлгі болғандықтан, оның спорттық хабарларды
таратудағы рөлі зор екені айтпасаң да, түсінікті.
Бітіру жұмысының өзектілігі. Әлемде күнде сансыз додалар өтеді. Соның
ішінде әрине спорттық сайыстар, спартакиада, дүниежүзілік турнирлер,
олимпиада т.с.с. Осыларды тікелей эфирде көрсету арқылы телеарна
аудиториясы кеңейіп, арнаның рейтингі сөзсіз артады. Мұнымен қоса, мекеме
миллиондаған пайдаға кенелетіні тағы бар. Бүгінгі күні телеарна мен спорт
өнері ажырамас бір бөлік. Десекте кейбір арналардың спортқа бей-жай қарап
жататыны жасырын емес. Тек эфирді толтыру үшін жасалатын дүниелерді
көргенде еріксіз қынжыласың. Дәл, қазір кез-келген арнада саясат, мәдениет
тақырыптары бірінші орында. Дегенмен спорт менің түсінігімде ол саясат
та,сондай-ақ мәдениет те. Осы күні елімізде таза спорттық телеарна
саналатын бір-ақ арна бар. Кабельдік жүйеде қосылған аталмыш арна ауылдық
жерлерге бара бермейді. Оның өзі көрермендер сұранысын өтей алмауда. Тек
шет елдің дайын өнімдерін алумен шектеліп отыр. Қазақ комментаторларының
репортаждар жүргізу әдісі көңілге кірбің ұялатады. Бұл осы күнге дейін
күрмеуі шешілмеген күйінде әлі келеді. Әрине бұған себеп, қазақ спорт
терминологиясының жоқтығы. Операторлар мен режиссерлеріміз тағы бар. Білімі
мен біліктілігі үйлескен мамандарымыз саусақпен санарлықтай. Техника
жабдықтарымыз соңғы үлгіде емес. Оқу ордаларында спорт журналистикасы
оқытылмайды? Осы түйткілдерді шешетін кез жетті. Сонда ғана қазақ
журналистикасының дамуына үлес қосып, қазақ спорт журналистикасын
қалыптастыра аламыз, телевизиядағы спорт бағдарламаларының сапасын да санын
да, артыруға болар еді.
Зерттеу нысаны. Еліміздегі телеарналардағы спорт хабарлары мен
спорт репортаждары. Спорттық телеарна.
Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері.
Қазақ телевизиясындағы спорт журналистиканың орны, қалыптасу мен даму
жолдарын айқындап, спорт бағдарламалары мен комментаторлар жұмысына
талдау жасау. Сондай-ақ түйткілді мәселелердің шешу жолдарын қарастыру.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Бұл бітіру жұмысында қазақ
телевизиясындағы спорт журналистикасының маңызы мен ерекшеліктері туралы
кеңінен айтылады. Қазақ журналистикасының дамуына спорт журналистикасының
әсеріне талдау жасалған. Қазақ комментаторларының репортаждар жүргізу
барысында кездесетін қиындықтардан шығу жолдарын қарастырған. Сонымен
қатар Қазақ телевизиясындағы спорт журналистиканың бүгінгі кескін-
келбетіне баға берілді.
Жұмыстың зерттеу әдістері
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндетіне сай сипаттамалы, тарихи-
салыстырмалы, талдау тәсілдері қолданылады.
Бітіру жұмысының құрылымы- Бітіру жұмысы кіріспеден, 2
тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымша
материалдардан тұрады.
Бірінші тарауда спорт журналистикасының маңыздылығы айтылып, спорт
бағдарламаларына талдау жасалынады. Сондай-ақ еліміздегі жалғыз спорттық
телеарна жұмысының жай-күйі айтылады. Екінші тарауда Қазақстандағы спорт
комментаторлары және олардың репортаж жүргізуі жайында кеңінен
баяндалады. Сондай-ақ елімізде бұрын-соңды репортаж жүргізген
комментаторларға жеке тоқталады.
І Қазақ телевизиясындағы спорт журналистикасының орны мен маңызы
1. Телевизиядағы қазақ тіліндегі спорттық бағдарламаларға талдау
Журналистика - халықтың қамын ойлап, соның қажетін қарастыратын сала. Ал
спорт оның ажырамас бір бөлігі. Бүгінде кез-келген телеарнаны қарасаңыз
міндетті түрде спорт хабарын, ең болмағанда спорт жаңалығын
кездестіресіз. Соңғы бір-екі жыл ішінде қазақ телевизиясында спорт
тақырыбы кең етек жая бастады. Елімізде тұңғыш спорттық-кабельдік
телеарна KZ sport1 арнасы көрермендерге жол тартты. Екі бірдей беделді
арнамыз саналатын Хабар мен Қазақстан Ұлттық телеарнасы Футболдан
Чемпиондар лигасынан репортаждар, сондай-ақ елімізде болып жатқан
үлкен жарыстардан жиі хабар тарата бастады. Бір ғана мысал биылғы жылы
Канаданың Ванкувер қаласында қысқы спорт түрлерінен өткен Олимпиададағы
қазақ спортшыларының өнерін дүйім жұрт Еларна мен Хабар
телеарналарынан тамсана көрді. Бұл әрине жетістік...
Бірқатар әлем елдерінде спорт журналистикасы бөлек бір мамандық ретінде
қарастырылады. Ал бізде өкінішке орай бәрі басқаша. Өз басым қазақ спорт
журналистикасында ілгерілеуді байқасамда, көңілім көніш табар емес.
Түбінде бір жетіспеушілік бар. Бұған себеп қазақ тілінде шығатын спорт
хабарларының сын көтермейтіндігінде. Осы орайда мен өткенге сапар
шегіп, бүгінгі хабарларға көз жүгірттім. Еліміздегі әр жылдары, сонымен
қатар бүгінде көрсетіліп жүрген спорт бағдарламаларына жеке-жеке
тоқталайын.
Ұлттық арна атанған Қазақстан телеарнасының деңгейі қаншалық? Өзіме
қойған алғашқы сұрағым осы болды. Ұлттық телеарнаның тарихына көз
жүгіртсек, сонау 90 жылдары Табыс, Жүлдегер сынды жанкүйерлерге
арналған хабарлар жарыққа шыққан. Сол дәстүр ігі жалғасын тауып, 1998
жылы Спортстан атты орыстілді тележурнал ашылды. Алайда бұл тележурнал
эфирге бар жоғы төрт саны ғана шығып, жабылып қалды. 1999-2001 жылдары
ұлттық телеарна басшылығы спорт тақырыбына селқос қарап, осы жылдары
эфирге бірде-бір спорт хабары шықпапты. Тіпті арнадағы жаңалықтарда да
спорт әлемінің ақпараттарына бес минутта уақыт бөлінбеген. Тек 2001 жылы
сең бұзылып телеарна эфирінде спорт тақырыбында ақпараттық хабарлар шыға
бастады.
Спорт жаршысы (авторы – Жанат Халықов)
Спорт экспресс (авторы - Әсем Нұрланова).
Эфирге шыққан уақыты: 2001 – 2004 жыл
Қос хабардың да форматы – ақпараттық. Ұзақтығы 5 минут. Алайда бұл
хабар негізінен әлем спортының жаңалықтарына көп көңіл бөлетін. Рейтер
ақпараттық агенттігінің түсірілімдері негізінде дайындалатын хабарда
Қазақстан спортының жаңалықтарына көңіл аз бөлінетін. Эфирге күніне екі
мәрте шыққан хабардың ақпараттық сапасы жоғары деп айта алмайсыз. Эфирде
титр, геотитр беру жағы дұрыс қарастырылмаған. Көріп һәм тыңдап отырған
жаңалығыңыздың басы мен аяғын ажырту қиын болатын.
Тұғыр апталық сараптамалық бағдарлама.
Эфирдегі уақыты: 2007 жыл.
Қазақстан спортының жетістііктерінен ақпарат беретін бағдарламасының
эфирдегі уақыты бар жоғы бір жылға созылды. Бағдарлама ел спортының
дамуын, спорттық ойындардың қыр-сырын, жекелеген үздік саңлақтардың
жетістіктерін көпшілікке жеткізу, салауатты өмір салтын насихаттау,
түрлі деңгейдегі жарыстарды көрсетуге арналған. Хабардың кемшілігі
тарататын ақпараттың көбі ел аймағы төңірегінде. Яғни түсірілімдердің
барлығы Қазақстан аймағынан аса алмаған. Қазақ спортшыларының шет елде
жеткен жетістіктері жайлы бұл хабар ауыз ашпады. Тобыл командасының
Еуропадағы сәтті ойындары, Мәскеуде өткен бокстан әлем кубогы, Жеңіл
атлетикадан Хельсинкиде өткен әлем чемпионаты жайлы хабар барысында
айтып кетуге болар еді. Бірақ әлем құлақ түрген бұл оқиғалар Тұғырдың
назарынан тыс қалды.
“Толағай”
Шығармашылық ұжым:
Продюсері - Сауле Мықтыбаева
Жүргізушісі – Әлия Кемелбекова
Сценарий авторы: Назар Мұхамеджан
Редакторы – Жадыра Тойбай
Эфир: жексенбі күндері, 10.10
ТОЛАҒАЙ отбасылар сайысы - еліміздің барлық аймақтарынан келетін
отбасылардың атсалысуымен өтетін тәрбиелік маңызы зор ойын-сауықтық
бағдарлама. Бір хабарға үш отбасының қатысуға мүмкіндігі бар. Соның бірі
жұлдызды отбасы болуы тиіс. Әр отбасы жеке топты құрайды. Әр топ жеңіс
мәресіне жету үшін бірнеше кезеңнен тұратын кедергілерге төтеп беруі
қажет. Тәлімді тәрбие отбасынан бастау алса, дені сау ұрпақ – ұлт
болашағы болмақ. Әр отбасында ата-ана – шаңырақтың негізгі іргетасы
болып есептелінеді. Сондықтан, бала өмірінде салауатты өмір салтын
қалыптастыруда әке мен ананың рөлі орасан зор. Спорт – денсаулық кепілі
десек, ТОЛАҒАЙ отбасылар сайысы отбасылық тәрбие мен салауатты өмір
салтын насихаттау мақсатында ұйымдастырылып отыр. Біріншіден, дені сау
ұлттың қалыптасуына атсалысады, екіншіден бағдарламаға қатысқан әр
отбасыға рухани және мәдени мереке сыйлайды.
Пайдасы – отбасыларды да, көрермендерді де спортқа баулиды. Ата-ана мен
баланың арасындағы бірлік пен татулық қасиеттерін нығайта түседі. Өмірге
деген құлшынысын арттырып,берекенің бастауына айналады.Сонымен қатар
өмір салтының кепілі.
Кешіліктері: жүргізушіде де, қатысушыларда да белсенділік аздау. Тек
жаттанды тәсілмен жүреді. Көрерменді жалықтырып алатын жерлері аз емес.
Бөлімдері жаңартуды қажет етеді. Басқа елдердің мұндай хабарларымен
салыстырғанда спорттық жабдықтармен жабдықталуы мардымсыз. Хабардың
бүкіл барысы қатып қалған сценарий бойынша жүретіні қынжылтады.
SPORT.KZ
Шығармашылық ұжым:
Продюсері - Сәуле Мықтыбаева
Жүргізушілер – Телжан Күдеров, Амангүл Хамидолла
Редакторы – Дина Искакова
Эфир: әр сәрсенбі күні, 22.50
Спорт әлеміндегі жаңалықтар мен жеңісті сәттер жайлы Қазақстан
Ұлттық телеарнасының SPORT.KZ бағдарламасы хабарлайды.
Еліміздің спорт және туризм министрлігі, спорткомитеттері, арнайы
спорт мектептерінің қолдауымен өтіп тұратын ҚР чемпионаты, ҚР кубогы,
Халықаралық турнирлер,олимпиадалық ойындар, матчтар және тағы басқа
спортқа байланысты іс-шаралар SPORT.KZ бағдарламасында көрініс табады.
Сайыс барысында өтіп жатқан қызықты сәттерді оқиға ортасында жүрген
бағдарлама жүргізушілері хабардар етеді.
.
• Кәсіби кеңес айдары – медицина саласындағы маман, спортшылар,
жаттықтырушыларымыз спорттың денсаулыққа пайдасын, қалай тамақтану
керектігін, шылым шегудің, алькагольдің, нашақорлықтың зиян екенін
баса айтып, арнайы кеңестер береді.Сонымен қатар ондай әрекеттерден
алшақ болуға шақырады.
• Жұлдызбен жүздесу айдарында спортпен айналысатын еліміздің
танымал тұлғалары (әншілер, актерлер,танымал өнер жұлдыздары,
саясаткерлер және т.б.) спорт – денсаулық кепілі екенін көрерменге
үлгі етіп қана қоймай, нағыз тәрбиенің ордасы екенін дәлелдеу үшін
көптеген мәлімет келтіріп,жұрт назарын өзіне аударады.
Кемшлігі: Хабар барысында журналистердің спорттық терминдерді дұрыс
аудармауы ашық көрініп тұрады. Бұл дегеніңіз хабарды не сюжетті
дайындаушы журналисттің спорттан хабары аздығын көрсетеді. Хабар
барысындағы кей сюжеттер көрерменді жалықтырады. Мәселен, кішігірім
турнирларға 4 минуттық репортаж дайындап, құр сөзден қуырдақ қуыру
басым. Ұтты, жеңді, жеңілді деген тіркестермен тек ақпарат берумен
шектеліп жатады. Журналисттің сюжет соңында өзінің жеке пікірін білдіру
атымен жоқ.
"Олимп. Спорт жұлдыздары"
Шығармашылық ұжым:
Продюсері - Сәуле Мықтыбаева
Редакторлары - Дина Искакова, Аян Кушбаев
Эфир: әр сенбі күні, 22.10
Жоба ең бұқаралық және көрнекті спорт түрлерімен, бірінші
чемпиондармен таныстырады, қазақтың ұлттық батырлары – халықаралық
санаттағы спортшыларды мәңгі есте сақтайтын және біздің спортсмендердің
спорт ареналарындағы жарқын көріністерінің ерекше жинағы іспеттес.
Кәсіби, әуесқой бокс, күрес жанкүйерлері әр апта сайын Қазақстан
телеарнасында атақты спортсмендердің жекпе-жектерін, Азия, Олимпиада
ойындары, Халықаралық турнирлер мен Әлем чемпионаттары жүлдегерлерінің
көріністерінің архивтік материалдарын қызықтауға мүмкіндік алады.
Көптеген жеңімпаздардың жемісті жеңістерін тыңдарманға паш етеді.
Қазақстандық азаматтардың ерліктерін мәңгі ұмытпауға септігін тигізіп
жүр. Жарқын өмірдің үлгісіне айналуда. Спорт жұлдыздарының сын
сағаттардағы сәттерін көрерменнің назарына ұсынады.
Бағдарлама формасы – спорттық тақырыптағы апта сайынғы бағдарлама.
Бағдарлама қарқыны – динамикалық, басты кейіпкермен спорт залында
немесе қонақта сұхбаттасу.
Пайдасы — еліміздің спорттағы қазіргі және бұрыңғы тұлғалардың
азаматтық келбетін ашуға қызмет етеді. Спортта өзіндік үлес қалдырған
және қосып жүрген азаматтардың азаматтық бейнесі осы жерде жасалады.
Елге мәлім емес көптеген жетістіктері жайында толық мәлімет келтіреді.
Қонаққа келген спортшының бар қырынан ашуға тырысады. Спорт
тақырыбындағы сүйекті жобалардың бірі.
Кемшілігі — журналистерінің айтуы бойынша ұлттық телеарна болса
да, бейне мұрағаттар толық емес. Спортшылардың жеке мұрағаттарына арқа
сүйеуге тура келеді немесе шетелдік бейнеархивке көз тігеді. Бұл ұлттық
арна үшін ірі кемшіліктердің бірі. Елге аты мәшһүр Дәулет Тұрлыханов,
Анатолий Храпатий жайында кезінде өзінен дерек табылмады.
Спорттық ойындардан репортаждар
Арнамедиа ақпараттық холдингінің қолдауымен көрсетіледі. Спорттық
жарыстардың ішіндегі қазіргі кезде көрермен көзайымынан айналған
Чемпиондар лигасы мачтарынан тұрақты көрсетілімдер ұйымдастырылады. Бұл
дегеніңіз жақсы спорттық аудитория жинаудың кепілі. Әрі табыстың кілті.
Бүгінде Ksell және Activ сияқты ірі компаниялар осы көрсетілімдерге
жарнамасын кіргізу үшін миллиондаған қаражат құйып отыр. Сондай-ақ
аталмыш телеарна еліміздегі бокс чемпионаттарынан, күрес түрлерінен,
волейболдан тікелей репортаждар ұйымдастыруды дағдыға айналдырды. Бұл
жерде спорт бөлімінің бастығы Павел Цыбулиннің еңбегі ерекше екенін айта
кеткен жөн.
КӨКПАР. Ұлттық ойын телебағдарламасы
Ата-баба қанымен жеткен ұлттық ойын көкпар - Алатауды ен жайлаған
қазақ пен қырғызға ортақ ойын. Бұл додалы сында екі елдің тақымы берік
шабандоздары дәстүрлі Асанбай Асқаров атындағы жүлдені сарапқа салады.
Көшпелі елдің керемет мәдениетін үлгі еткен КӨКПАР. Ұлттық ойын
бағдарламасы ұлттық өнеріміз бен төл спортымыздың жандануын мақсат
тұтады. Бұл тартысты додаға екі елден 8 команда қатысып, бәс жолында бақ
сынасуда.
Ұзақтығы – 45 минут
Шығу уақыты – аптасына бір рет.
Жанр – спорттық шоу.
Таралу тілі – мемлекеттік.
Сценарий авторы және редакторы – Кәмшат Ысқақова
МАҚСАТЫ
КӨКПАР. Ұлттық ойын. Бағдарламаның алдына қойған мақсаты – ұлттық ат
спорты түрлерінің бірі әрі бірегейі көкпарды өзге де командалық спорт
түрлерімен терезесін теңестіру. Ұлттық ат спорты түрлері федерациясы мен
Қазақстан Республикасы Спорт және туризм министрлігімен бірлесе отырып
көкпар ойынын әлемдік деңгейге алып шығуға талпыныс жасау. Әрі ұлттық
арна ұлттық спорт түрлерінің бірден бір насихатшысы екендігін әйгілеу.
Ұлттың осындай ұлы ойындарын жас буындарға таныстыру. Еңселі еліміздің
ертеңгі ұрпақтарын ата-бабамыздан қалған көрнекті ат спортына баулу
болып табылады.
Журналистика әлемі алып мұхит. Арпалыс пен айқасқа толы, буырқана
бұлқынып, шарпысып жатқан сезімтал әлем. Ол күн сайын сені өзінің түпсіз
тұңғиық құпиясына еріксіз тарта береді.
Қазақ теледидары өмірге келіп, 1958 жылдан бастап экранға шыға
бастаған уақытта Телевизиялық кафе,Сырласу, Кеш жарық және
Эдельвейс атты хабарлар спорт жұлдыздарының өмір жолынан деректемелер
беріп отырды. Яғни Қазақстан телеарнасында спорт бастауын сол кезде
алған. Топырағында теледидары болмаған абзал ағаларымызға тыңнан жол
салып, көрермен жүрегінен орын тебу оңай болмағаны ақиқат.
Хабар арнасы өз жұмысын бастағаннан бері спортқа ден қойып келеді.
Аманкелді Сейітханов, Асхат Сағынаев, Жандос Айтбай сияқты елге танымал
спорт журналистері бар Хабардың эфирінен халық жүрегінен орын алған
хабарлар бар. Оларға рет-ретімен тоқталайық.
Теңбіл доп Эфирге 2004-2005 жылдары шықты
Хабардың авторы – Жандос Айтбай
Теңбіл доп - Қазақ телевизиясының тарихындағы тұңғыш қазақ тіліндегі
футбол хабары. Бір аптада орын алған футбол әлеміндегі жаңалықтарды
айналасы 20 минутқа сыйдыруға тырысатын шығармашылық топтың еңбегі ұшан
теңіз. Асхат Сағынаев пен Жандос Айтбайдың футбол жайында дайындаған
сюжеттері тартымды-тын. Тобыл командасының УЕФА алаңдарындағы сәтті
ойындары, Ертіс пен Қайраттың Еуропадағы ащы жеңілістерінің
барлығында футбол сүйер қауым осы Теңбіл доп арқылы толыққанды ақпарат
алды. Әсіресе Асхат Сағынаевтың Қазақ футболы Еуропа Сахарасында деп
аталатын сараптамалық материалы өте сәтті шыққан (2006 жыл, сәуір).
Журналист 7 минуттық сюжетке Қазақ футболының бүкіл тарихын һәм жеңісі
мен жеңілісін ашық әрі нақты айта білген. Мұхтар Әуезовтың Семейде
Жарыс командасын қалай құрғаны жайлы, тек қазақ балаларынан құралған
Несіп Жүнісбайұлының Намыс командасы қалай өмірге келді? Қазақстан
Азия футбол қауымдастығындағы жетістігі қандай? Біз қалай УЕФА-ға мүше
болдық? Міне, осы сауалға журналист тамаша жауаптар мен дәлелдер таба
білген. Өкінішке орай, Теңбіл доптың эфирге бар болғаны 1 жыл
көлемінде шықты. Кейін бұл хабардың орнын орыс тілінде Идем на футбол
хабары басты.
Идем на футбол 2005 – 2007 жылы шықты
Ақпараттық стильде шыққан хабардың аудиториясы өте жоғары болды.
Хабардың эфиріне шығатын бағдарламаларың ішінде алғашқы үздік
жетілікке еніп, ақ тақтадан түспейтін авторлық бағдарлама болғаны
жасырын емес. Тимур Камшевтың бастамасымен эфирге шыққан Идем на
футбол осы жылдары Қазақстандағы ең үздік спорт хабарларының бірі һәм
бірегейі еді. Екі жыл қатарынан эфирге шыққан бұл хабар Қазақстан
футболының жай күйін толық баяндай білді. Алайда хабар мәселеге терең
үңілмей тек бетін шолып өтетін кездеріде болатын. Бағдарлама тек
ақпараттық сарында жүрді.
Арена телебағдарламасы. 2008 жылдың шілдесінен бері шығып келеді.
Шығармашылық ұжым: Галина Полевая,
Журналистер: Галина Муленкова, Ольга Кощеева, Анастасия Вылегжанина,
Юлия Ахметова.
Режиссер-қоюшы: М. Бидосов.
Режиссер: Мұрат Қарабай.
Жеті күн ішінде спорт әлемінде орын алған соңғы жаңалықтарды көрерменге
жеткізетін осы – Арена. Бұл бағдарламадан бокстан бастап, баскетбол,
волейбол, теннис пен гольф, жүзу мен маусымдық спорт түрлері туралы
ақпарат таратады. Сондай-ақ, дүние жүзін дүрліктіріп төрт жылда бір рет
өтетін жазғы және қысқы олимпиадалар мен спартакиадалардан дайындалған
арнайы түсірілімдерді Аренадан көре аласыз. Алайда хабардың
жүргізушілері өзіндік бағыт жасамақ болғанымен кейде ол жағы сәтсіз
шығып жатады. Орыстілді хабардың не ақпараттық не ойын сауықтық екенін
айыру қиын. Хабар жүргізушісі Галина Муленкованың спорттық сауаттылығына
еш шүбә келтірмейміз. Бірақ кейде журналист артық қылам деп тыртық
қылатын кездері көп кездеседі. Хабарды жүргізу барысында студия
мәдениетін сақтау жағы кемшін соғып жатады. Журналистін хабарды жүргізу
барысында жаттандылыққа да бой алдыратыны көзге ұрып тұрады. Және
хабардың қазақ тілді жанкүйерге берері аз. Хабар барысы орыстілді
болғаны былай тұрсын, бағдарлама НТВ спорт телеарнасындағы Спортивный
район хабарының көшірмесі іспеттес.
Тотальный футбол 2007 жылдың сәуір айынан бері шығып келеді
Әр аптада көрермендермен бір реттен қауышады.
Тақырып: классикалық үлгіде футболға шолу
Эфир: Хабар, дүйсенбі, 23:05
Тарату тілі: орыс
Орыс тілінде шығатын хабардың авторы – Тимур Камашев. Хабарда Қазақстан
футболының жаңалықтары толық қамтылады. Хабардың формасы да,
тілшілерінің сюжет дайындауы да ерекше. Бағдарламаға бөлінген 25 минутта
ел футболы мен әлем футболының жаңалықтарына тиянақты шолу жасап шығатын
хабардың рейтингі жоғары. Футболдан Қазақстан чемпионатының толық
талдамасы мен Қазақстан ұлттық құрамасының әлемдік алаңдарындағы
ойындарынан дайындалған сараптамалық сюжеттер өте сәтті ұйымдастырылған.
Жанкүйер қауым әлем футболының жаңалықтарынан да құлағдар болатын бірден
бір бағдарлама осы – Тотальный футбол.
Хабар агенттігі басында айтып өткеніміздей 12 - 28 ақпан
аралығында Ванкуверде жалауын көтерген XXI қысқы Олимпиада ойындарынан
көрсетілімдер ұйымдастырды. Жалпы арнаның ұйымдастырған көрсетілімі
көрермен ойынан шықты деп айтуға болады. Коментаторлар күн демей,түн демей
Олимпиада қызықтарын елге жеткізуге тырысып бақты.. Жалпы эфир уақыты 120
сағатты құрады. Сырғанау, фристайл, хоккей және тағы басқа олимпиаданың
көрігін қыздырған спорт түрлерінен болған жайттарды да осы Хабар
арнасынан бірінші болып біліп отырдық. Қазақ елінің 12 жыл күткен
жүлдесінің қоржынымызға қалай түскенін бүкіл Алаш жұрты осы Хабар арқылы
тамашалады. Жас өрендеріміз Абзал Рақымғалиев пен Денис Теннің айдындағы
әдемі өнеріне Хабар телеарнасы арқылы қол шапаладық. Хабар жалғыз
Ванкуверден ғана емес, сондай-ақ кезінде Турин, Атланта, Сидней, Пекин
қалаларынан да осындай түсірілімдер ұйымдастырды. Егемендігін енді алған
жас мемлекетіміздің атын танытқан Ермахан мен Бекзаттың, Ольга Шишигина мен
Бақтияр Артаевтың жеңісті сәттерін бүкіл ел болып тамашаладық. Арнаның
осындай көрсетілімдер ұйымдастыруы оның тек ресми жаңалықтар ғана таратып
қана қоймай, сонымен қатар спортқа да айтарлықтай көңіл бөлетіндігін
көрсетеді.
Спорт жаңалықтары
Спорт жаңалықтарының редакторы – Төлеген ЖҰМАБЕК
Дикторлар – Бекзат Жүсіп, Зәуре Тұрсынбекқызы
КТК құрылғалы эфирге тұрақты тұрде шығып келеді. 2001-2002 жылдары эфирде
спорт жаңалықтары жеке шықты. Төлеген Жұмабек, Тимиряз Есенбек, Телжан
Күдеров сынды журналистер дайындаған Қазақстан және әлем спортының
жаңалықтары сәтті-ақ шығатын. Алайда тағы уақыт мәселесі кедергі болды.
Спорт жаңалықтарына бар жоғы 5 минут бөлінді. 2003- 2007 жылы спорт
редакциясы кеңейіп, спорт жаңалықтарының дикторлығына Дастан Шымырбай
қосылды. Әлемдік сындардағы қазақ спортшыларының жетістіктері мен Қазақ
елінде өткен түрлі додалардан репортаж беру стилі ерекше өрбіді. КТК спорт
жаңалығының ұстанған қолтаңбасы ерекше еді. Алайда кейінгі кезде бұл спорт
жаңалықтарынан шыны керек сән кетті. Жаңалықтардың көбі шетелдік ақпарат
көздерінен дайындалады. Аптасына шығатын спорт жаңалықтарының тек бір екі
мәрте ғана қазақстандық жарыстардан репортаж беруді дағдыға айналдырған. Ал
басқа ақпараттардың көбі Рейтер ақпараттық агенттігіңің видеоларымен
дайындалады. Мұнымен қоса сюжеттердің көбі диктордың кадр сыртындағы
сөздерімен кетіп жататын кездері де жиі кездесіп жатады. Эфирдегі диктор
мәселесі де қазір КТК-ның басты ауруына айналды. Спорт жаңалықтарын
жүргізетін қос диктордың спорттан хабары аз екені анық сезіліп тұрады.
Эфирде шатасу жиі орын алады. Зәуре Тұрсынбекқызының Португалияның Порту
командасын ПАрту командасы деп оқуы, Неміс футболшысы Бастиан
Швайнштайгердің есімін оқуда тілінің күрмелуі эфирдегі дикторға сын.
Француз теннисшісі Жо Уильфрид Тсонгоның есімінен (ЖовилфордТсонго деп
оқуы) шатасуы (негізгі оқылуы – ЖО Уильфорд Цонго) КТК эфирінен бірнеше
мәрте қайталанды. Хорват теннисшісі Яница Косталичтің есімін ЯНА Костлич
деп оқуы да көз қарақты жанкүйердің алдында ұятты құбылыс. Бұл
қателіктердің бәрі де эфирдегі диктор Зәуре Тұрсынбекқызына қатысты.
КТК Рейтерден келіп түсетін Ұлттық хоккей лигасының видеоларынан жаңалық
дайындауға әуес. Осы тұста эфирдегі диктор Бекзат Жүсіптің талай мәрте
команда атауларынан шатасуына куә болдық. Бекзат хоккейден Американың
атышулы Сан Хосе Шаркс, Баффало Сэйбрз Атланта Трэшерз сынды
командалардың атын оқи алмай қатты қиналды. Расымен, бұл атауларды оқу
қиын тиеді деп ойларсыз. Бірақ бүкіл халық алдына шыққан соң кез келген
сөзді еркін әрі шатаспай оқу диктордың міндеті. Бұл қос диктордың эфирдегі
сөз оқудағы қателігі ғана. Басында эфирге шыққан да жаңа дикторлар деп
кешріммен қарағанымыз рас. Алайда қазірде баяғы жартас сол жартас. Еш
өзгеріссіз. Эфирде дикторлардың сасқалақтауы былай тұрсын өздерінің не оқып
отырғанын білмейтін кездері болады. Спорттан хабары аз екені осы тұста анық
білінеді. Спорт жаңалықтарын спорттан хабары бар, сауатты дикторлары
оқығаны дұрыс еді. Зәуре Тұрсынбекқызы мен Бекзат Жүсіпті сауатсыз деп
отырған жоқпыз. БІрақ олардың спорттан хабары мүлде жоқ екені көзқарақты
оқырманға анық көрініп тұрады. Екеуі де жалпы жаңалықты жүргізу
жарасатындай көрінеді бізге.
КТК эфиріне әр жылдары шыққан спорттық бағдарламалар
Стадион хабары, эфирге 2005-2007 жылдары шықты
Ұтымды жағы: Орыс тілінде шыққан хабар эфирде көбіне салауатты өмір салтын
насихаттайтын. Ақпараттарға көп орын табыла бермейтін Стадион хабарында
тауда қалай серуендеу керек, қалай жаттығу керек деген тақырыптар әңгіме
болды. Экстримді спорт түрлеріне көп көңіл бөлінгенін айта кеткен жөн.
Кемшілігі: КТК телеарнасында Стадион хабары бар. Хабардың жүргізілу
типі басқа хабарлардан өзгеше болуға тырысқанымен көрер көзге олақ.
Әсіресе жургізушінің эфирде қолын орынсыз қимылдатуы және орынсыз айғайға
басуы ерсі көрінеді. Бір сөзбен айтқанда Стадион сәтсіз шыққан
хабарлардың бірі. Оған ешкім қарсы шыға қоймас. Стадионның рейтингін
білмек болып интернетке үңілдік, хабардың ақ тақтада емес екеніне көзіміз
жетті. Аптада жинаған коэффиценті – 0.1. Осыдан кейін Стадионның деңгейін
біле беріңіз (Жас Алаш Жұлдыз ӘБІЛДА, Телешолу айдары. Біздің теле
ЖҰЛДЫЗ самсаған АСПАН, 2007 жыл, 26 маусым, № 56).
Жанкүйер хабары, Эфирге 2008 жылы шықты.
Жанкүйер - елімізге белгілі спорт журналисі Төлеген Жұмабековтың тұңғыш
авторлық бағдарламасы. Алайда бұл хабар эфирге бар жоғы 4 ай шықты.
Хабардың ұтымды жағы: Хабарда дайындалған сюжеттерде ұлттық рух басым
болды. Бокс, күрес, ұлттық ат спорты түрлеріне көп көңіл бөлінген хабардың
эфирде шындықты айтатын тұстары да жеткілікті.
Мәселен, ұлттық спорт түрлерінің мәселесін анық және ашық айта білген осы
хабар. Тоғызқұмалақ спортын Азия ойындарының бағдарламасына ұсынайық деп
ұсыныс тастаған да осы Жанкүйер еді... КТК тарихындағы тұңғыш спорт
хабары Қазақша күрестен бірінші Азия чемпионатынан толыққанды репортаж
таратты. Тартымды фрагменттер, сәтті түсірілімдер мен сұхбаттардың барлығы
арнайы репортаждың көркін ашты.
Хабардың кемшілігі: Хабар тек журналистің кадр сыртындағы сөзбен өрбитін.
Репортаж барысында стэн дап атаулысы жасалмады. Репортаждың сәнін ашатын
стэн дап екені айтпаса да түсінікті.
31 арнадағы спорт жаңалықтары мен спорт бағдарламалары
Білек пен жүрек бағдарламасы. Эфирге 2003-2004 жылдары шықты
Редакторы - Бақтияр Әсіренкеев.
Журналист Ержан Көшкінбай
Хабардың ұтымды жағы: Білікті журналист Бақтияр Әсіренкеевтің тұңғыш
авторлық бағдарламасы. Білек пен жүрек - талай таланттарды халыққа
танытқан хабар. Ардақ Назаров, Әлия Юсупова, Нұрбақыт Теңізбаев, Ердос
Жаңабергенов сынды қазақ спортының шоқтығы биік мықтылардың жеңісін
насихаттады. Хабар барысында ұтымды сюжеттер дайындалып қана қоймай, арнайы
мамандардың сұхбаттары да хабардың маңыздылығын арттыра түсті.
Футболдан Қазақстан чемпионатынан арнайы репортаж дайындаған тұңғыш қазақ
тілді бағдарлама. Көзқарақты көрермен талай ащы шындықтарды да осы
бағдарламадан естіп білді. Велоспорттан Александр Винокуров Париж Ницца
жеңісін халықпен бөліскені ел есінде.
Хабардың эфирге шығу уақыты да біршама кештеу еді. Бірақ соған қарамастан
бағдарламаның рейтингі біршама тәуір болды
Хабардың кемшілігі: Бағдарламада берілетін ақпараттардың кейбірі ескі
болды. Өтіп кеткен, халыққа нәтижесі белгілі сындардан репортаждар
ұсынылатын. Сюжеттердің көбі Алматы төңірегіндегі жарыстардан әзірленді.
Қазақстанның басқа қалаларында болған дүбірлі додалардан ақпарат тарату
жағы кемшін соғып жататын. Бұл тек осы бағдарламаның атына айтылған сын
емес. Бүкіл арна атына айтылған сын деп қабылдаған дұрыс. Себебі бұл
кемшілік жайлы хабар авторынан сұрағанда 31 арна басшылығы арнайы іс
сапарға қаржы қарастырмағанын ашық айтты.
Биік мақсат
Редакторы Ержан Көшкінбай
Журналистер Шернияз Шағатай, Саламат Омаш
31 арна эфиріне шыққан екінші спорт бағдарламасы. Қазақстан тарихында
тұңғыш рет өткізілетін 7-ші қысқы Азия ойындарын насихаттауға бағытталған
еліміздегі тұңғыш бағдарлама. Хабардың алғашқы сандары өте сәтті шықты.
Алайда кейінгі хабарларда Азиада төңірегіндегі айтар ойды қайталау басым
болып кетті. Сюжеттердегі фрагменттері де қайталау, айтар тақырып та
қайталау. Хабарды көріп отырып, қайсы ескі, қайсы жаңа дайындалған сюжет
екенін айыру қиынға соқты.
Бұл хабардың уақыты да нағыз қазақи уақытқа қойылған. Басында эфирге 17-
00 де шыққан бағдарлама кейін 00:00 ге ауыстырылды. Сондықтан хабардың
рейтингі аса жоғары болды деп айта алмайсыз. Журналистердің шеберлігінде
дау жоқ. Бірақ хабардың көтерер тақырыбы мен концепциясы дұрыс
құрылмағандығы көзге көрініп тұрды. Басында тек Азиада төңірегінде ғана сөз
болса, кейін хабар уақытын толтыру үшін басқа да ақпараттар берілді. Осыдан
кейін-ақ бағдарламадан сән кете бастады. Эфирге бір жылға жуық шыққан
бағдарлама кейін жабылды.
Бүгінде 31 арна еліміздегі спортқа көңіл бөлмейтін жалқы арна. Тіптен
телеарнада спорт жаңалықтарының шықпағанына бір жылдай уақыт болған. Тек
саяси, мәдени, шетел жаңалықтарымен шектелетін Информбюродан спорт
жаңалықтарына ең болмағанда үш минут уақыт бөлінбегені өкінішті.
Алматы телеарнасындағы спорт бағдарламалары
Спорт сарап хабары
Редакторлары: Бақтияр Әсіренкеев, Ермек Төрениязов
Ұтымды тұсы: Қазақ телеарналарының ішінде аптаны қорытындылайтын жалғыз
бағдарлама. Хабардың стилі ерекше. Эфирге шығуы негізі жаңалықтар стиліне
ұқсас. Студияда жургізуші, тілшілер дайындаған сюжет. Қарапайым телесиндром
жүйесі қалыптасқан. Футболдан бастап барлық спорт түрлеріне тоқталатын
бағдарлама апталық сараптама ретінде эфирге шығады. Әзірге спорт
тақырыбында аптаны қорытындылап, тиянақтайтын хабар бізде тек осы Спорт
сарап. Хабардың бейнеқоры да біршама бай. 3 минуттық сюжетте 25 жуық кадр
пайдаланылады. Бұл сюжет барысында кадрлердің қайталануынан сақтайды.
Бейжің Олимпиадасы қарсаңында қазақ олимпиадашыларын таныстыруды өте сәтті
ұйымдастырды. Олимпиада дуында ел намысын қорғайтын әр спортшының спорттық
жетістіктеріне толық тоқталып, көрермен қауымға қызықты репортаждар ұсына
алды. Бейжің Олимпиадасы өтіп жатқан сәтте де көрерменге қызықты да тұшымды
ақпарат жеткізген хабарлардың бірегейі Спорт сарап екені даусыз.
2009 жылы Кореяның Гоян қаласында өткен ауыр атлетикадан өткен әлем
чемпионатынан да нақты ақпарат таратқанын айта кеткен жөн. Сондай-ақ Спорт
сараптың Жыл қорытындысын жасауы да бұл хабардың қаншалықты ақпаратшыл
екенін көрсетеді. Осындай нағыз рухты және намысты хабардың көтерер жүгі
ауыр.
Кемшілігі: Хабарда дайындалатын кей сюжеттер тартымысыздау шығатын кездері
де баршылық. Апта бойы болған маңызды спорттық жетістіктер тасада қалып,
оның орнына болмашы спорт жарыстарынан материал дайындалып жатады. Бұл
хабар эфирін толтыру үшін жасала сала ма деген ой қалыптасады көрерменде.
Нақты дәлел келтірсек, биылғы жылдың наурызында Катар астанасы Дохада жеңіл
атлетикадан жабық алаңдағы әлем чемпионатында Ольга Рыпакова алтынан алқа
тақты. Алайда бұл жайлы Спорт сараптың ауыз ашпағаны өкінішті. Бәлкім
жарыстан түсірілген арнайы түірілім (видео) болмаған болар. Алайда қазір
эфирде видеоның орнын басатын бірнеше тәсіл бар емес пе? Мәселен видео
орнына портрет (сурет) беру...
ААА хабары
Хабар жүргізушісі Ержан Мұқаш
Редактор журналист Марлен Бейсебаев
Қазақстан тарихында тұңғыш рет өткізілетін 7 қысқы Азия ойындарын
насихаттауға бағытталған еліміздегі екінші бағдарлама (бірінші бағдарлама
31 арна эфиріне шыққан Биік мақсат хабары, бұл хабар туралы алдағы
бетте) Екі аптада бір рет эфирге шығатын хабардың тілі орысша.
Ұтымды тұсы: Хабардың басты фишкасы - тек бір тақырыпқа арналуы. Азия
ойындарына дайындық барысы, стадион құрылыстарының жүру барысы,
спортшыларымыздың дайындығы, Алматы мен Астана қалаларының инфрақұрылымы
жайлы толыққанды ақпарат беріп отырады.
Кемшілігі: Хабардың бір кемшін тұсы Азия ойындарының тарихына тоқталмауы.
Ізденіспен Азиада тарихына үңілсе нұр үстіне нұр болар еді. Азия ойындарын
өткізудегі басқа елдердің тәжірибесіне де тоқталып, көз қарақты көрерменді
хабардар етсе... Тек барға қанағат деп тек қазіргі үрдісті баяндау басым.
Бұл журналистің ізденуге деген құштарлығының жоқтығын көрсетеді. 21 маусым
күні осы хабардың қазақша нұсқасы көрермендерге жол тартпақ.
Алаңдар айқасы
Редакторы әрі жүргізушісі Ләззат Лұқпан
Азиада ойынын насихаттаушы хабарлардың бірі. Хабардың басты қолдаушысы
Азия ойындарын ұйымдастыру комитеті. Хабар аптасына бір рет шығады.
Хабардың форматы ерекше. Алматы мектептерінің командаларының арасында
эстафеталық жарыс түрінде өтеді.
Хабардың ұтымды жағы: Салаутты өмір салтын насихаттауға үлес қосып келе
жатқан спорт хабарларының бірі. Бағдарламаның студиялық декарациясы әдемі
ұйымдастырылған.
Хабардың кемшілігі: Сценарий жаттанды. Жүргізушілердің айтар сөзі қатып
қалған сценарий арқылы өрбиді. Жаттандылық көзге ұрып тұрады.
Алматы телеарнасы бүгінде спорт сүйер қауымға Ережесіз жекпе жек пен
кәсіпқой бокстан арнайы трансляциялар ұсынып жүр. Марат Мәзімбаев пен Ардақ
Назаровтың бастамасымен өтетін ірі спорттық кештердің барлығын спорт сүйер
қауым осы Алматы эфирінен тамашалайды. Ережесіз жекпе жектен тек Ардақ
Назаровтың кешін ғана емес, әлемдегі түрлі спорттық шоуларды көрсетуі
арнаның спортқа көңіл бөле бастағаны. Сондай-ақ арнаның түрлі іс хабарларға
спорт мамандарын шақырып арнайы әңгіме ұйымдастыруы бірнеше бағдарламада
орын алып жатады. Мәселен, Қорытынды Жаңалықтарда эфирге спорт мамандарын
(Аманбек Тшанов, Сұлтанмахмұт Шоқпытов), таңғы Күліп, оян хабарына арнайы
қонаққа спортшылар мен бапкерлер, спорт журналистерінің шақырылуы (Марат
Мәзімбаев, Ермахан ыбраимов, Беканар Аманбаев) арнада спорт тақырыбының
ауқымды екенін анық көрсетеді.
Әлемді бірлік туының астына жинайтын спорттың телевизиядағы ахуалын
өзімізше зерттедік. Спорт журналистикасы басқа жанрлар сияқты фактыны
бірінші орынға қояды. Өйткені, ол сюжет, репортаж яки әңгіме болсын бәрінде
де дәлелді зат. Фактінің қажеттілігі оның қарсы ой туындатуында. Хабардың
өн бойы фактіден тұруы қажет. Қандай жағдай да, оған әлдебір жайларды алып-
қосуға болмайды. Факті бөлшектелмей, өзгеріссіз қалпында сценарйиге енуге
тиісті. Мұның бәрі халыққа бүтін жетуіне бағытталады.
1.2 Еліміздегі тұңғыш спорттық телеарна
Спорт дегеніміз - салаутты өмірдің нышаны. Болашақ ұрпақтың дені сау
болып туылуының бірден-бір кепілі. Спорт кез келген мемлекеттің абыройы,
атағы, мақтанышы. Ол бейбітшілік атты тау, етегіне барша ұлтты жинаған.
О,спорт - сен рақатсың!
О, спорт - сен сәулетшісің!
О, спорт - сен әділетсің!
О, спорт - сен шақырасың!
О, спорт - сен бекзаттықсың!
О, спорт - сен қуанышсың!
О, спорт - сен құмарлықсың!
О, спорт - сен Алға бастайсың!
О, спорт - сен бейбітшіліксің!-деп,
Пьер Кубертон өз еңбегінде айтқандай, расында да спорт қазіргі басты
тақырыптардың негізіне айналды. Мерейі өсіп, кейбір жанның өмірлік наны, ал
біреулердің хоббиі болғалы қашан?! Бұл жерде біреу, екеу деп бөліп жаруға
да болмайды, себебі спорт сансыз адамның ғұмырлық символы сынды. Көптен
күткен арман! 2008 жылдың желтоқсан айында елімізде алғаш рет таза спорттық
телеарна ашылды. Бізге белгілі ақпарат, бұл телеарнаны еліміздегі
меценаттардың біреуі қаржыландырады. Алғаш рет бұл телеарна футболдан
ағылшын премьер-лигасын көрсете бастады. Артынша Мәскеуде өткен Достастық
елдерінің кубогынан репортаждар жүргізді. Ақтөбе футбол клубының жарқын
жеңістерін осы арнадан тамсана тамшаладық деп айтуға болады. Дегенмен бұдан
кейін бұл арна дағдарыстың әсерінен бе, біраз бәсеңдеп қалды. Бұрынғы
көрсетілімдер қайтадан қайталана бастады. Ал 2009 жылдың қыркүйек айынан
бұл арна өз жұмысын Құрлықтық хоккей лигасындағы репортаждарымен
жалғастырды. Хоккейден астананың Барысы өткізген ойындардың барлығын
дерлік тікелей эфирде көрсетті. Жақында бұл арнада алғаш рет Формула-1,
теннис, велоспорттан репортаждар жүргізіле бастады. Ал 1 ай бұрын Хоккейден
өткен Әлем чемпионатының күәгері болдық. Бұл арнада елімізге есімі таныс,
таныла бастаған мықты комментаторлар қызмет атқарып жүр. Мәселен, ел
сүйіктісі Асхат Сағынаев, спорт журналистикасында есімі жақсы таныс Есей
Жеңісұлы мен Ержан Көшкінбайбай осы арнада репортаждар жүргізіп жүр. Сондай-
ақ орыс комментаторларынан Дмитрий Мостовой, Владимир Жарков, Сергей
Райляндар жақсы жүргізіп жүр.
. Келешекте осы арнадан тамаша хабарлар тамашалаймыз деген ниеттеміз. Спорт
журналистерінің қарқынды жұмыстары өз жалғасын таба бермек деген ойда бар.
Kz sport1 арнасы шетелдік БАҚ өкілдерімен сәтті қарым-қатынас орнатып,
еліміз қатысқан ірі сайыстардың бәрін ел назарына ұсынуды барынша мақсат
тұтуда. Әлі де телевизиядағы спортты дұрыс даңғылға сала білуіміз керек,
себебі алда Азия ойындары күтіп тұр. Кәрі құрлықтың үштен екі бөлігі
тамашалайтын осынау мәртебесі жоғары сайысты дұрыс трансляциялау біздің
қолымызда дейді бас директор Лидия Качалаева.
Спорт журналистикасы жайлы белгілі спорт журналистерінің пікірлері:
2-шілде – халықаралық спорт журналистерінің күні. Бұл күн Халықаралық спорт
баспасөзі қауымдастығының бастамасымен 1995 жылдан бері аталып келеді.
Мамандардың айтуынша, қазіргі таңда Қазақстанда спорт журналистикасы тиісті
дейгейде дамып отырған жоқ.
Қазақстан спорт журналистер қауымдастығының төрағасы Несіп Жүнісбайұлы
спорт журналисті болу үшін кезінде арнайы мемлекеттік дене тәрбиесі
институтын тәмамдапты. Ол Қазақстандағы спорт журналистикасының қазіргі
жағдайына қанағаттанбайды.
- Олимпиада ойындары, кешегі өткен әлемдік футбол додалары секілді
жарыстардан әдемі хабарлар жеткізу жайы, оларды кеңінен талдап, оның пайда-
зиянын көрсете алу секілді мәселелер кенжелеп жатыр. Соған байланысты
біздің елімізде спорттың дамуы насихатқа байланысты тежеліп отыр. Неге
десеңіз, кеше ғана Еуропа чемпионы болған испан футболшыларының жеңісінің
негізгі кілтін таба алатын журналистер болса, соны оқыған біздің
мемлекетіміздің футбол саласының мамандары ұлттық футболымыздағы
кемшіліктерді жоя алар еді, - дейді ол.
Несіп Жүнісбайұлының ойынша, елдегі спорт журналистикасының баяу дамуын
оған жоғары деңгейде мән берілмей жатқандығымен байланыстырыруға болады.
Сондай-ақ, ол журналистердің көпшілігінің бұл салаға аса қатты қызығушылық
танытпайтындығын да айтты.
- Қысқа хабарларды жазатын адамдардың бәрін біз спорт журналистері деп
ұғамыз. Онымыз - қате. Көп газет-журналдар немесе радио-телеарналар өзінде
спорт журналистері жоқ болғандықтан ғана осындайға барады. Мысалы, басқа
мемлекеттерде спорт журналистикасына деген көзқарас біздегіден гөрі жоғары.
Бір ғана Жапонияны алайық. Жапонияда тек спорт журналистері қауымдастығы
ғана емес, сонымен қатар мәселен, футболды жазатын журналистердің жеке өз
қауымдастығы бар, - деді белгілі спорт журналисі.
Несіп Жүнісбайұлының айтуынша, қазіргі таңда спорт тақырыбына жазатын
әріптестерімізді қарапайым журналистерден ажырату қиын.
- Спорт әлеміндегі жаңалықтарды көпшілікке жеткізуші журналистерде тәжірибе
аз, - дейді Несіп Жүнісбайұлы.
Оның бұл пікіріне әріптесі Александр Трофимов та қосылып отыр.
- Оларға жоғары кәсіпқойлық жетіспейді. Қазіргі таңда спорт журналистерін
екі топқа бөлуге болады. Бірінші топқа жататындар спорттың қандай да бір
түрін жақсы білгенімен, оларды көпшілікке ойдағыдай жеткізе алмайды. Екінші
топтағылар, керісінше, журналистика саласын жақсы меңгергенімен, өкінішке
қарай олардың спорттан хабары тым аз, - дейді, спорт журналистикасында 15
жылдан астам тәжірибесі бар журналист.
Ал Қазақстандағы осы тақырыпты 8 жылдан бері зерттеп келе жатқан жас
журналист, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті журналистика
факультетінің түлегі Леонид Юрьев соңғы 5 жылда елдегі спорт
журналистикасында ілгерілеушілік байқапты. Аталған саланың бүгінгі жағдайы
туралы пікірін сұрағанымызда Леонид Юрьев, бұл саладағы мамандарды дайындау
ісінің әлі күнге дейін дұрыс жолға қойылмай отырғанымен де келіседі.
- Бізде спорт журналисті деген арнайы мамандық жоқ. Оған адамдар кездейсоқ
келуде. Мәселен, мен спортты жақсы көрмегенде журналист те болмас едім.
Бізде жақсы спорт материалын жазатын саны шектеулі басылымдар бар. Бұл
басылымдардың бас редакторлары спорт жайында жақсы біледі. Бірақ, мақаланың
сапалы болып шығуы үшін бақылау жеткіліксіз, оған сонымен бірге кәсібилік
те керек. Жақсы спорт журналисті жаңалықты көпшілікке тек жеткізіп қана
қоймайды, ол сонымен бірге жаңалықты талдап, екшейді де. Бізге ешқандай
жағдай жасалмайды. Мәселен, түрлі спорттық шараларда шетелден келген спорт
журналистеріне арнайы баспасөз орындары беріледі, қазақстандық спорт
журналистеріне ондай орын тұрмақ, спорт жанкүйерлерінің арасынан да орын
тимейді, - дейді журналист Леонид Юрьев.
.
ІІ Қазақстандағы спорт комментаторлары және олардың репортаж жүргізуі
2.1 Телевизияда қазақ тілінде спорттық комментария қашаннан бастап
жүргізіле бастады?
Көзімізге жасыл алаңға теннис ракеткасын ұстап шыққан футболшыны немесе
кортқа ракетка орнына нысана көздеу спортының винтовкасын алып шыққан
теннисшіні елестетіп көрейікші. Еш қисынға келмейді. Солай емес пе?! Бірақ
бұл өмірде мұз айдынындағы хоккей ойынында коньки киіп жүріп, лезде футбол
алаңына шығып, гол соғатын мамандық иелері бар. Олар — спорт журналистері.
Олар гандбол турнирінде не болып жатқанын жанкүйерлерге асыға жеткізіп,
артынан бірден бокс өтіп жатқан шаршы алаңның ортасына еніп кете алады.
Зерттеушілердің айтуынша, спорт журналистикасының тарихы антикалық дәуірден
бері келе жатыр. Мәселен, сол кезде халыққа спорт шараларының нәтижелерін
танысытырып жүретін арнайы қызметкерлер болған екен. Сондай-ақ, олар
аталмыш спорттың ережелерін де жетік білген. Ал бүгінде спорт
журналистикасы өте жоғары деңгейде десек артық айтқандығымыз емес.
Жалпы Ресейдің атақты спорт комментаторы Василий Соловьевтың пікіріне
сүйенсек, спорт комментаторлары үш топқа бөлінетін көрінеді:
1) Тарихи экскурс – комментатор жарысқа (турнир, ойын) қатысушы
командалар мен спортшылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әл-Фараби атындағы Қазақ Мемлекеттік Ұлттық Университеті
Журналистика факультеті
БАҚ менеджменті және жарнама баспасөз кафедрасы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Қазақ телевизиясындағы спорт тақырыбы
Орындаған 4 курс студенті ______________ Рауан Оқасов
Ғылыми жетекші _________ Жетпісбай Бекболатұлы
Экономика ғ.к, доцент
Норма бақылаушы ___________ Мәриям Майлықұтова
аға оқытушы
Кафедра меңгерушісінің ________________ А. Рожков
рұқсатымен қорғауға жіберілді
Алматы, 2010 жыл
Реферат
Жұмыстың тақырыбы:
Қазақ телевизиясындағы спорт тақырыбы
Жұмыстың көлемі:
Жұмыста пайдаланған әдебиеттер саны:
Жұмыстың өзектілігі: Телевизиядағы операторлар тобы мен режиссерлердің
жұмысына көңіл аударып, оларды тәжірибеден өткізсек, спорттық сындардан
өтетін жарыстардың көрсетілім сапасын арттырсақ, мықты техника яғни
арнайы спорт түсірілімдеріне арналған ПТС сатып алсақ, қазақ тілінде
спорт терминдерін сапалы аударып, кітап етіп шығарсақ, оқу орындарынан
білім алушыларға арнайы дәріс жүргізілсе, қысқасы спортқа бей-жай
қарамасақ.
Жұмыстың мақсаты мен міндеті:
Қазақ телевизиясындағы спорт журналистиканың орны, қалыптасу мен даму
жолдарын айқындап, спорт бағдарламалары мен комментаторлар жұмысына
талдау жасау.
Зерттеу нысаны: Еліміздегі телеарналардағы спорт хабарлары мен спорт
репортаждары. Спорттық телеарна.
Ғылыми жаңалығы: Қазақ телевизиясындағы спорт журналистикасының
маңызы мен ерекшеліктері туралы кеңінен айтылады. Қазақ журналистикасының
дамуына спорт журналистикасының әсеріне талдау жасалған. Қазақ
комментаторларының репортаждар жүргізу барысында кездесетін қиындықтардан
шығу жолдарын қарастырған. Сонымен қатар Қазақ телевизиясындағы спорт
журналистиканың бүгінгі кескін-келбетіне баға беріледі.
Глосарий
Қосажаршы (коментатор) - спорттық жарыстарды эфир сыртында жүргізуші.
Жарыс алаңында болып жатқан спорттық жарыстардың жүру һәм өту үрдісін
түсіндіруші.
ПТС - спорттық жарыс өтіп жатқан орынға арнайы орнатылған қондырғы. Тікелей
трансляция таратуға арналған камералар жиынтығы. Мәселен, футболдан өтер
жарысты көрсету үшін стадионға осы ПТС-ке жалғанған 6 кейде 9 камера
қондырғысы орнатылады.
Айып алаңы, офсайд - футбол трансляциясының негізгі терминдері.
Профиль - спорттық сайыстарда бақ сынап жатқан спортшыларды қырынан
көрсету.
Проекциялық аппарат - спорттық жарыстардан тікелей трансляция тарату
кезінде экран қызметінің атқаратын жарық шашыратқыш беткі нысандардың
оптикалық кескінен түсіретін оптикалық құрылғы.
Перипетия - спорттық жарыстарда орын алатын күтпеген жағдайлар. Егер
жанкүйерлердің бұзақылығының кесірінен жарыс тоқтатылса эфирдегі қысыл таяң
кезең. Мұндай жағдайлар телетрансляция кезінде көп орын алған.
Тыныс, кідіріс, пауза - телекоментаторлардың спорттық жарыс барысында
тоқтауы. Бұл кейде сөздік қордың таусылуынан, кейде спорттық жарыстың өзіне
байланысты.
Партнер, серіктес- спорт коментаторларың жанындағы серіктесі.
Алогизм - коментаторлардың спорттық трансляция жургізу кезінде бір-біріне
логикалық қисыны жағынан кереғар, қарама-қайшы сөздерді жақындату арқылы
ойды айрықша жеткізуі.
Телебағдарламаларды реттеу (верстка телепрограммы) материалды жекелеген
біліктерінің маңыздылығына қарай орналастыру.
Диалогтық сөйлесу - спорт коментаторларының жарысты бір-бірімен сөйлесе,
аңгімелесе жүргізу әдісі
Дуплекстік байланыс - студиядағы диктор мен тілшілердің тікелей байланысу
арқылы ақпарат алмасуы. Екі жақты байланыс түрі. Бұл спорттық жарыстар өтіп
жатқан орындарда да жиі орын алады.
Зубрить - телекоментаторлардың айтар сөзін жаттап алуы, эфирге өзіне тән
арнайы жаттанды сөздермен шығуы.
Тайм ти - спорттық жарыстарынан трансляция кезіндегі үзіліс.
Ракурс - спорт жарыстарынан көрсетілім кезінде нысананы қысқартып көрсету.
Нысананы төбесінен, төменнен, жанынан қарағанда қысқарту
Рампа - стадионнан немесе жарыс алаңынан трансляция кезінде жарық шамдарын
жасырып тұратын қалқа.
Сетка - спорттық көрсетілім кезінде түрлі көріністі беру үшін қолданылатын
жартылай айқын материал
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
І тарау Қазақ телевизиясындағы спорт журналистикасының орны мен
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Телевизиядағы қазақ тіліндегі спорттық бағдарламаларға
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 1.2 Еліміздегі тұңғыш спорттық
телеарна және Спорт журналистикасы жайлы белгілі спорт журналистерінің
пікірлері: ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...15
.
ІІ тарау. Қазақстандағы спорт комментаторлары және олардың репортаж
жүргізуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1 Телевизияда қазақ тілінде спорттық комментария қашаннан бастап
жүргізіле
бастады? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... . 17
2.2 Спорт комментаторларының репортаж жүргізу барысындағы
қателіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 52
Қосымша
материал ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .53
Кіріспе
Спорт! Сен өміріміздің сенімді серігісің! Біздің жанымыз бен тәнімізге
өлшеусіз қуаныш сыйлайсың! Спорт! Сен—арманда, қол жеткіз, биікке қол соз
дейсің! Сен адамдарды белгілі тәртіппен күш сынасуға, өзін-өзі жеңуге
шақырасың! Мәңгілік қозғалыс ол—спорт! - дейді Пьер де Кубертон өзінің
Ода спорту еңбегінде.
Спорт—адам баласының қажеттілігін өтей алатын құдіретті күш. Спортта
шекара жоқ, болғанда емес. Ол тек бір ұлттың, мемлекеттің үлесіне тиген
рухани азық, бүкіл адамзат бір халықтың немесе қоғамының шығармашылық
қабілеттінің нәтижесі. Спорт—әрбір халықтың мақтанышы, мемлекеттің
мәртебесі, мәдениеттің, қарым-қатынастың ең тиімді құралы. Спорт—достық ,
бейбітшілік өзара түсінушіліктің елшісі. Ал телевизия—бұқаралық ақпарат
құралдардың арасындағы озық үлгі болғандықтан, оның спорттық хабарларды
таратудағы рөлі зор екені айтпасаң да, түсінікті.
Бітіру жұмысының өзектілігі. Әлемде күнде сансыз додалар өтеді. Соның
ішінде әрине спорттық сайыстар, спартакиада, дүниежүзілік турнирлер,
олимпиада т.с.с. Осыларды тікелей эфирде көрсету арқылы телеарна
аудиториясы кеңейіп, арнаның рейтингі сөзсіз артады. Мұнымен қоса, мекеме
миллиондаған пайдаға кенелетіні тағы бар. Бүгінгі күні телеарна мен спорт
өнері ажырамас бір бөлік. Десекте кейбір арналардың спортқа бей-жай қарап
жататыны жасырын емес. Тек эфирді толтыру үшін жасалатын дүниелерді
көргенде еріксіз қынжыласың. Дәл, қазір кез-келген арнада саясат, мәдениет
тақырыптары бірінші орында. Дегенмен спорт менің түсінігімде ол саясат
та,сондай-ақ мәдениет те. Осы күні елімізде таза спорттық телеарна
саналатын бір-ақ арна бар. Кабельдік жүйеде қосылған аталмыш арна ауылдық
жерлерге бара бермейді. Оның өзі көрермендер сұранысын өтей алмауда. Тек
шет елдің дайын өнімдерін алумен шектеліп отыр. Қазақ комментаторларының
репортаждар жүргізу әдісі көңілге кірбің ұялатады. Бұл осы күнге дейін
күрмеуі шешілмеген күйінде әлі келеді. Әрине бұған себеп, қазақ спорт
терминологиясының жоқтығы. Операторлар мен режиссерлеріміз тағы бар. Білімі
мен біліктілігі үйлескен мамандарымыз саусақпен санарлықтай. Техника
жабдықтарымыз соңғы үлгіде емес. Оқу ордаларында спорт журналистикасы
оқытылмайды? Осы түйткілдерді шешетін кез жетті. Сонда ғана қазақ
журналистикасының дамуына үлес қосып, қазақ спорт журналистикасын
қалыптастыра аламыз, телевизиядағы спорт бағдарламаларының сапасын да санын
да, артыруға болар еді.
Зерттеу нысаны. Еліміздегі телеарналардағы спорт хабарлары мен
спорт репортаждары. Спорттық телеарна.
Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері.
Қазақ телевизиясындағы спорт журналистиканың орны, қалыптасу мен даму
жолдарын айқындап, спорт бағдарламалары мен комментаторлар жұмысына
талдау жасау. Сондай-ақ түйткілді мәселелердің шешу жолдарын қарастыру.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Бұл бітіру жұмысында қазақ
телевизиясындағы спорт журналистикасының маңызы мен ерекшеліктері туралы
кеңінен айтылады. Қазақ журналистикасының дамуына спорт журналистикасының
әсеріне талдау жасалған. Қазақ комментаторларының репортаждар жүргізу
барысында кездесетін қиындықтардан шығу жолдарын қарастырған. Сонымен
қатар Қазақ телевизиясындағы спорт журналистиканың бүгінгі кескін-
келбетіне баға берілді.
Жұмыстың зерттеу әдістері
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндетіне сай сипаттамалы, тарихи-
салыстырмалы, талдау тәсілдері қолданылады.
Бітіру жұмысының құрылымы- Бітіру жұмысы кіріспеден, 2
тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымша
материалдардан тұрады.
Бірінші тарауда спорт журналистикасының маңыздылығы айтылып, спорт
бағдарламаларына талдау жасалынады. Сондай-ақ еліміздегі жалғыз спорттық
телеарна жұмысының жай-күйі айтылады. Екінші тарауда Қазақстандағы спорт
комментаторлары және олардың репортаж жүргізуі жайында кеңінен
баяндалады. Сондай-ақ елімізде бұрын-соңды репортаж жүргізген
комментаторларға жеке тоқталады.
І Қазақ телевизиясындағы спорт журналистикасының орны мен маңызы
1. Телевизиядағы қазақ тіліндегі спорттық бағдарламаларға талдау
Журналистика - халықтың қамын ойлап, соның қажетін қарастыратын сала. Ал
спорт оның ажырамас бір бөлігі. Бүгінде кез-келген телеарнаны қарасаңыз
міндетті түрде спорт хабарын, ең болмағанда спорт жаңалығын
кездестіресіз. Соңғы бір-екі жыл ішінде қазақ телевизиясында спорт
тақырыбы кең етек жая бастады. Елімізде тұңғыш спорттық-кабельдік
телеарна KZ sport1 арнасы көрермендерге жол тартты. Екі бірдей беделді
арнамыз саналатын Хабар мен Қазақстан Ұлттық телеарнасы Футболдан
Чемпиондар лигасынан репортаждар, сондай-ақ елімізде болып жатқан
үлкен жарыстардан жиі хабар тарата бастады. Бір ғана мысал биылғы жылы
Канаданың Ванкувер қаласында қысқы спорт түрлерінен өткен Олимпиададағы
қазақ спортшыларының өнерін дүйім жұрт Еларна мен Хабар
телеарналарынан тамсана көрді. Бұл әрине жетістік...
Бірқатар әлем елдерінде спорт журналистикасы бөлек бір мамандық ретінде
қарастырылады. Ал бізде өкінішке орай бәрі басқаша. Өз басым қазақ спорт
журналистикасында ілгерілеуді байқасамда, көңілім көніш табар емес.
Түбінде бір жетіспеушілік бар. Бұған себеп қазақ тілінде шығатын спорт
хабарларының сын көтермейтіндігінде. Осы орайда мен өткенге сапар
шегіп, бүгінгі хабарларға көз жүгірттім. Еліміздегі әр жылдары, сонымен
қатар бүгінде көрсетіліп жүрген спорт бағдарламаларына жеке-жеке
тоқталайын.
Ұлттық арна атанған Қазақстан телеарнасының деңгейі қаншалық? Өзіме
қойған алғашқы сұрағым осы болды. Ұлттық телеарнаның тарихына көз
жүгіртсек, сонау 90 жылдары Табыс, Жүлдегер сынды жанкүйерлерге
арналған хабарлар жарыққа шыққан. Сол дәстүр ігі жалғасын тауып, 1998
жылы Спортстан атты орыстілді тележурнал ашылды. Алайда бұл тележурнал
эфирге бар жоғы төрт саны ғана шығып, жабылып қалды. 1999-2001 жылдары
ұлттық телеарна басшылығы спорт тақырыбына селқос қарап, осы жылдары
эфирге бірде-бір спорт хабары шықпапты. Тіпті арнадағы жаңалықтарда да
спорт әлемінің ақпараттарына бес минутта уақыт бөлінбеген. Тек 2001 жылы
сең бұзылып телеарна эфирінде спорт тақырыбында ақпараттық хабарлар шыға
бастады.
Спорт жаршысы (авторы – Жанат Халықов)
Спорт экспресс (авторы - Әсем Нұрланова).
Эфирге шыққан уақыты: 2001 – 2004 жыл
Қос хабардың да форматы – ақпараттық. Ұзақтығы 5 минут. Алайда бұл
хабар негізінен әлем спортының жаңалықтарына көп көңіл бөлетін. Рейтер
ақпараттық агенттігінің түсірілімдері негізінде дайындалатын хабарда
Қазақстан спортының жаңалықтарына көңіл аз бөлінетін. Эфирге күніне екі
мәрте шыққан хабардың ақпараттық сапасы жоғары деп айта алмайсыз. Эфирде
титр, геотитр беру жағы дұрыс қарастырылмаған. Көріп һәм тыңдап отырған
жаңалығыңыздың басы мен аяғын ажырту қиын болатын.
Тұғыр апталық сараптамалық бағдарлама.
Эфирдегі уақыты: 2007 жыл.
Қазақстан спортының жетістііктерінен ақпарат беретін бағдарламасының
эфирдегі уақыты бар жоғы бір жылға созылды. Бағдарлама ел спортының
дамуын, спорттық ойындардың қыр-сырын, жекелеген үздік саңлақтардың
жетістіктерін көпшілікке жеткізу, салауатты өмір салтын насихаттау,
түрлі деңгейдегі жарыстарды көрсетуге арналған. Хабардың кемшілігі
тарататын ақпараттың көбі ел аймағы төңірегінде. Яғни түсірілімдердің
барлығы Қазақстан аймағынан аса алмаған. Қазақ спортшыларының шет елде
жеткен жетістіктері жайлы бұл хабар ауыз ашпады. Тобыл командасының
Еуропадағы сәтті ойындары, Мәскеуде өткен бокстан әлем кубогы, Жеңіл
атлетикадан Хельсинкиде өткен әлем чемпионаты жайлы хабар барысында
айтып кетуге болар еді. Бірақ әлем құлақ түрген бұл оқиғалар Тұғырдың
назарынан тыс қалды.
“Толағай”
Шығармашылық ұжым:
Продюсері - Сауле Мықтыбаева
Жүргізушісі – Әлия Кемелбекова
Сценарий авторы: Назар Мұхамеджан
Редакторы – Жадыра Тойбай
Эфир: жексенбі күндері, 10.10
ТОЛАҒАЙ отбасылар сайысы - еліміздің барлық аймақтарынан келетін
отбасылардың атсалысуымен өтетін тәрбиелік маңызы зор ойын-сауықтық
бағдарлама. Бір хабарға үш отбасының қатысуға мүмкіндігі бар. Соның бірі
жұлдызды отбасы болуы тиіс. Әр отбасы жеке топты құрайды. Әр топ жеңіс
мәресіне жету үшін бірнеше кезеңнен тұратын кедергілерге төтеп беруі
қажет. Тәлімді тәрбие отбасынан бастау алса, дені сау ұрпақ – ұлт
болашағы болмақ. Әр отбасында ата-ана – шаңырақтың негізгі іргетасы
болып есептелінеді. Сондықтан, бала өмірінде салауатты өмір салтын
қалыптастыруда әке мен ананың рөлі орасан зор. Спорт – денсаулық кепілі
десек, ТОЛАҒАЙ отбасылар сайысы отбасылық тәрбие мен салауатты өмір
салтын насихаттау мақсатында ұйымдастырылып отыр. Біріншіден, дені сау
ұлттың қалыптасуына атсалысады, екіншіден бағдарламаға қатысқан әр
отбасыға рухани және мәдени мереке сыйлайды.
Пайдасы – отбасыларды да, көрермендерді де спортқа баулиды. Ата-ана мен
баланың арасындағы бірлік пен татулық қасиеттерін нығайта түседі. Өмірге
деген құлшынысын арттырып,берекенің бастауына айналады.Сонымен қатар
өмір салтының кепілі.
Кешіліктері: жүргізушіде де, қатысушыларда да белсенділік аздау. Тек
жаттанды тәсілмен жүреді. Көрерменді жалықтырып алатын жерлері аз емес.
Бөлімдері жаңартуды қажет етеді. Басқа елдердің мұндай хабарларымен
салыстырғанда спорттық жабдықтармен жабдықталуы мардымсыз. Хабардың
бүкіл барысы қатып қалған сценарий бойынша жүретіні қынжылтады.
SPORT.KZ
Шығармашылық ұжым:
Продюсері - Сәуле Мықтыбаева
Жүргізушілер – Телжан Күдеров, Амангүл Хамидолла
Редакторы – Дина Искакова
Эфир: әр сәрсенбі күні, 22.50
Спорт әлеміндегі жаңалықтар мен жеңісті сәттер жайлы Қазақстан
Ұлттық телеарнасының SPORT.KZ бағдарламасы хабарлайды.
Еліміздің спорт және туризм министрлігі, спорткомитеттері, арнайы
спорт мектептерінің қолдауымен өтіп тұратын ҚР чемпионаты, ҚР кубогы,
Халықаралық турнирлер,олимпиадалық ойындар, матчтар және тағы басқа
спортқа байланысты іс-шаралар SPORT.KZ бағдарламасында көрініс табады.
Сайыс барысында өтіп жатқан қызықты сәттерді оқиға ортасында жүрген
бағдарлама жүргізушілері хабардар етеді.
.
• Кәсіби кеңес айдары – медицина саласындағы маман, спортшылар,
жаттықтырушыларымыз спорттың денсаулыққа пайдасын, қалай тамақтану
керектігін, шылым шегудің, алькагольдің, нашақорлықтың зиян екенін
баса айтып, арнайы кеңестер береді.Сонымен қатар ондай әрекеттерден
алшақ болуға шақырады.
• Жұлдызбен жүздесу айдарында спортпен айналысатын еліміздің
танымал тұлғалары (әншілер, актерлер,танымал өнер жұлдыздары,
саясаткерлер және т.б.) спорт – денсаулық кепілі екенін көрерменге
үлгі етіп қана қоймай, нағыз тәрбиенің ордасы екенін дәлелдеу үшін
көптеген мәлімет келтіріп,жұрт назарын өзіне аударады.
Кемшлігі: Хабар барысында журналистердің спорттық терминдерді дұрыс
аудармауы ашық көрініп тұрады. Бұл дегеніңіз хабарды не сюжетті
дайындаушы журналисттің спорттан хабары аздығын көрсетеді. Хабар
барысындағы кей сюжеттер көрерменді жалықтырады. Мәселен, кішігірім
турнирларға 4 минуттық репортаж дайындап, құр сөзден қуырдақ қуыру
басым. Ұтты, жеңді, жеңілді деген тіркестермен тек ақпарат берумен
шектеліп жатады. Журналисттің сюжет соңында өзінің жеке пікірін білдіру
атымен жоқ.
"Олимп. Спорт жұлдыздары"
Шығармашылық ұжым:
Продюсері - Сәуле Мықтыбаева
Редакторлары - Дина Искакова, Аян Кушбаев
Эфир: әр сенбі күні, 22.10
Жоба ең бұқаралық және көрнекті спорт түрлерімен, бірінші
чемпиондармен таныстырады, қазақтың ұлттық батырлары – халықаралық
санаттағы спортшыларды мәңгі есте сақтайтын және біздің спортсмендердің
спорт ареналарындағы жарқын көріністерінің ерекше жинағы іспеттес.
Кәсіби, әуесқой бокс, күрес жанкүйерлері әр апта сайын Қазақстан
телеарнасында атақты спортсмендердің жекпе-жектерін, Азия, Олимпиада
ойындары, Халықаралық турнирлер мен Әлем чемпионаттары жүлдегерлерінің
көріністерінің архивтік материалдарын қызықтауға мүмкіндік алады.
Көптеген жеңімпаздардың жемісті жеңістерін тыңдарманға паш етеді.
Қазақстандық азаматтардың ерліктерін мәңгі ұмытпауға септігін тигізіп
жүр. Жарқын өмірдің үлгісіне айналуда. Спорт жұлдыздарының сын
сағаттардағы сәттерін көрерменнің назарына ұсынады.
Бағдарлама формасы – спорттық тақырыптағы апта сайынғы бағдарлама.
Бағдарлама қарқыны – динамикалық, басты кейіпкермен спорт залында
немесе қонақта сұхбаттасу.
Пайдасы — еліміздің спорттағы қазіргі және бұрыңғы тұлғалардың
азаматтық келбетін ашуға қызмет етеді. Спортта өзіндік үлес қалдырған
және қосып жүрген азаматтардың азаматтық бейнесі осы жерде жасалады.
Елге мәлім емес көптеген жетістіктері жайында толық мәлімет келтіреді.
Қонаққа келген спортшының бар қырынан ашуға тырысады. Спорт
тақырыбындағы сүйекті жобалардың бірі.
Кемшілігі — журналистерінің айтуы бойынша ұлттық телеарна болса
да, бейне мұрағаттар толық емес. Спортшылардың жеке мұрағаттарына арқа
сүйеуге тура келеді немесе шетелдік бейнеархивке көз тігеді. Бұл ұлттық
арна үшін ірі кемшіліктердің бірі. Елге аты мәшһүр Дәулет Тұрлыханов,
Анатолий Храпатий жайында кезінде өзінен дерек табылмады.
Спорттық ойындардан репортаждар
Арнамедиа ақпараттық холдингінің қолдауымен көрсетіледі. Спорттық
жарыстардың ішіндегі қазіргі кезде көрермен көзайымынан айналған
Чемпиондар лигасы мачтарынан тұрақты көрсетілімдер ұйымдастырылады. Бұл
дегеніңіз жақсы спорттық аудитория жинаудың кепілі. Әрі табыстың кілті.
Бүгінде Ksell және Activ сияқты ірі компаниялар осы көрсетілімдерге
жарнамасын кіргізу үшін миллиондаған қаражат құйып отыр. Сондай-ақ
аталмыш телеарна еліміздегі бокс чемпионаттарынан, күрес түрлерінен,
волейболдан тікелей репортаждар ұйымдастыруды дағдыға айналдырды. Бұл
жерде спорт бөлімінің бастығы Павел Цыбулиннің еңбегі ерекше екенін айта
кеткен жөн.
КӨКПАР. Ұлттық ойын телебағдарламасы
Ата-баба қанымен жеткен ұлттық ойын көкпар - Алатауды ен жайлаған
қазақ пен қырғызға ортақ ойын. Бұл додалы сында екі елдің тақымы берік
шабандоздары дәстүрлі Асанбай Асқаров атындағы жүлдені сарапқа салады.
Көшпелі елдің керемет мәдениетін үлгі еткен КӨКПАР. Ұлттық ойын
бағдарламасы ұлттық өнеріміз бен төл спортымыздың жандануын мақсат
тұтады. Бұл тартысты додаға екі елден 8 команда қатысып, бәс жолында бақ
сынасуда.
Ұзақтығы – 45 минут
Шығу уақыты – аптасына бір рет.
Жанр – спорттық шоу.
Таралу тілі – мемлекеттік.
Сценарий авторы және редакторы – Кәмшат Ысқақова
МАҚСАТЫ
КӨКПАР. Ұлттық ойын. Бағдарламаның алдына қойған мақсаты – ұлттық ат
спорты түрлерінің бірі әрі бірегейі көкпарды өзге де командалық спорт
түрлерімен терезесін теңестіру. Ұлттық ат спорты түрлері федерациясы мен
Қазақстан Республикасы Спорт және туризм министрлігімен бірлесе отырып
көкпар ойынын әлемдік деңгейге алып шығуға талпыныс жасау. Әрі ұлттық
арна ұлттық спорт түрлерінің бірден бір насихатшысы екендігін әйгілеу.
Ұлттың осындай ұлы ойындарын жас буындарға таныстыру. Еңселі еліміздің
ертеңгі ұрпақтарын ата-бабамыздан қалған көрнекті ат спортына баулу
болып табылады.
Журналистика әлемі алып мұхит. Арпалыс пен айқасқа толы, буырқана
бұлқынып, шарпысып жатқан сезімтал әлем. Ол күн сайын сені өзінің түпсіз
тұңғиық құпиясына еріксіз тарта береді.
Қазақ теледидары өмірге келіп, 1958 жылдан бастап экранға шыға
бастаған уақытта Телевизиялық кафе,Сырласу, Кеш жарық және
Эдельвейс атты хабарлар спорт жұлдыздарының өмір жолынан деректемелер
беріп отырды. Яғни Қазақстан телеарнасында спорт бастауын сол кезде
алған. Топырағында теледидары болмаған абзал ағаларымызға тыңнан жол
салып, көрермен жүрегінен орын тебу оңай болмағаны ақиқат.
Хабар арнасы өз жұмысын бастағаннан бері спортқа ден қойып келеді.
Аманкелді Сейітханов, Асхат Сағынаев, Жандос Айтбай сияқты елге танымал
спорт журналистері бар Хабардың эфирінен халық жүрегінен орын алған
хабарлар бар. Оларға рет-ретімен тоқталайық.
Теңбіл доп Эфирге 2004-2005 жылдары шықты
Хабардың авторы – Жандос Айтбай
Теңбіл доп - Қазақ телевизиясының тарихындағы тұңғыш қазақ тіліндегі
футбол хабары. Бір аптада орын алған футбол әлеміндегі жаңалықтарды
айналасы 20 минутқа сыйдыруға тырысатын шығармашылық топтың еңбегі ұшан
теңіз. Асхат Сағынаев пен Жандос Айтбайдың футбол жайында дайындаған
сюжеттері тартымды-тын. Тобыл командасының УЕФА алаңдарындағы сәтті
ойындары, Ертіс пен Қайраттың Еуропадағы ащы жеңілістерінің
барлығында футбол сүйер қауым осы Теңбіл доп арқылы толыққанды ақпарат
алды. Әсіресе Асхат Сағынаевтың Қазақ футболы Еуропа Сахарасында деп
аталатын сараптамалық материалы өте сәтті шыққан (2006 жыл, сәуір).
Журналист 7 минуттық сюжетке Қазақ футболының бүкіл тарихын һәм жеңісі
мен жеңілісін ашық әрі нақты айта білген. Мұхтар Әуезовтың Семейде
Жарыс командасын қалай құрғаны жайлы, тек қазақ балаларынан құралған
Несіп Жүнісбайұлының Намыс командасы қалай өмірге келді? Қазақстан
Азия футбол қауымдастығындағы жетістігі қандай? Біз қалай УЕФА-ға мүше
болдық? Міне, осы сауалға журналист тамаша жауаптар мен дәлелдер таба
білген. Өкінішке орай, Теңбіл доптың эфирге бар болғаны 1 жыл
көлемінде шықты. Кейін бұл хабардың орнын орыс тілінде Идем на футбол
хабары басты.
Идем на футбол 2005 – 2007 жылы шықты
Ақпараттық стильде шыққан хабардың аудиториясы өте жоғары болды.
Хабардың эфиріне шығатын бағдарламаларың ішінде алғашқы үздік
жетілікке еніп, ақ тақтадан түспейтін авторлық бағдарлама болғаны
жасырын емес. Тимур Камшевтың бастамасымен эфирге шыққан Идем на
футбол осы жылдары Қазақстандағы ең үздік спорт хабарларының бірі һәм
бірегейі еді. Екі жыл қатарынан эфирге шыққан бұл хабар Қазақстан
футболының жай күйін толық баяндай білді. Алайда хабар мәселеге терең
үңілмей тек бетін шолып өтетін кездеріде болатын. Бағдарлама тек
ақпараттық сарында жүрді.
Арена телебағдарламасы. 2008 жылдың шілдесінен бері шығып келеді.
Шығармашылық ұжым: Галина Полевая,
Журналистер: Галина Муленкова, Ольга Кощеева, Анастасия Вылегжанина,
Юлия Ахметова.
Режиссер-қоюшы: М. Бидосов.
Режиссер: Мұрат Қарабай.
Жеті күн ішінде спорт әлемінде орын алған соңғы жаңалықтарды көрерменге
жеткізетін осы – Арена. Бұл бағдарламадан бокстан бастап, баскетбол,
волейбол, теннис пен гольф, жүзу мен маусымдық спорт түрлері туралы
ақпарат таратады. Сондай-ақ, дүние жүзін дүрліктіріп төрт жылда бір рет
өтетін жазғы және қысқы олимпиадалар мен спартакиадалардан дайындалған
арнайы түсірілімдерді Аренадан көре аласыз. Алайда хабардың
жүргізушілері өзіндік бағыт жасамақ болғанымен кейде ол жағы сәтсіз
шығып жатады. Орыстілді хабардың не ақпараттық не ойын сауықтық екенін
айыру қиын. Хабар жүргізушісі Галина Муленкованың спорттық сауаттылығына
еш шүбә келтірмейміз. Бірақ кейде журналист артық қылам деп тыртық
қылатын кездері көп кездеседі. Хабарды жүргізу барысында студия
мәдениетін сақтау жағы кемшін соғып жатады. Журналистін хабарды жүргізу
барысында жаттандылыққа да бой алдыратыны көзге ұрып тұрады. Және
хабардың қазақ тілді жанкүйерге берері аз. Хабар барысы орыстілді
болғаны былай тұрсын, бағдарлама НТВ спорт телеарнасындағы Спортивный
район хабарының көшірмесі іспеттес.
Тотальный футбол 2007 жылдың сәуір айынан бері шығып келеді
Әр аптада көрермендермен бір реттен қауышады.
Тақырып: классикалық үлгіде футболға шолу
Эфир: Хабар, дүйсенбі, 23:05
Тарату тілі: орыс
Орыс тілінде шығатын хабардың авторы – Тимур Камашев. Хабарда Қазақстан
футболының жаңалықтары толық қамтылады. Хабардың формасы да,
тілшілерінің сюжет дайындауы да ерекше. Бағдарламаға бөлінген 25 минутта
ел футболы мен әлем футболының жаңалықтарына тиянақты шолу жасап шығатын
хабардың рейтингі жоғары. Футболдан Қазақстан чемпионатының толық
талдамасы мен Қазақстан ұлттық құрамасының әлемдік алаңдарындағы
ойындарынан дайындалған сараптамалық сюжеттер өте сәтті ұйымдастырылған.
Жанкүйер қауым әлем футболының жаңалықтарынан да құлағдар болатын бірден
бір бағдарлама осы – Тотальный футбол.
Хабар агенттігі басында айтып өткеніміздей 12 - 28 ақпан
аралығында Ванкуверде жалауын көтерген XXI қысқы Олимпиада ойындарынан
көрсетілімдер ұйымдастырды. Жалпы арнаның ұйымдастырған көрсетілімі
көрермен ойынан шықты деп айтуға болады. Коментаторлар күн демей,түн демей
Олимпиада қызықтарын елге жеткізуге тырысып бақты.. Жалпы эфир уақыты 120
сағатты құрады. Сырғанау, фристайл, хоккей және тағы басқа олимпиаданың
көрігін қыздырған спорт түрлерінен болған жайттарды да осы Хабар
арнасынан бірінші болып біліп отырдық. Қазақ елінің 12 жыл күткен
жүлдесінің қоржынымызға қалай түскенін бүкіл Алаш жұрты осы Хабар арқылы
тамашалады. Жас өрендеріміз Абзал Рақымғалиев пен Денис Теннің айдындағы
әдемі өнеріне Хабар телеарнасы арқылы қол шапаладық. Хабар жалғыз
Ванкуверден ғана емес, сондай-ақ кезінде Турин, Атланта, Сидней, Пекин
қалаларынан да осындай түсірілімдер ұйымдастырды. Егемендігін енді алған
жас мемлекетіміздің атын танытқан Ермахан мен Бекзаттың, Ольга Шишигина мен
Бақтияр Артаевтың жеңісті сәттерін бүкіл ел болып тамашаладық. Арнаның
осындай көрсетілімдер ұйымдастыруы оның тек ресми жаңалықтар ғана таратып
қана қоймай, сонымен қатар спортқа да айтарлықтай көңіл бөлетіндігін
көрсетеді.
Спорт жаңалықтары
Спорт жаңалықтарының редакторы – Төлеген ЖҰМАБЕК
Дикторлар – Бекзат Жүсіп, Зәуре Тұрсынбекқызы
КТК құрылғалы эфирге тұрақты тұрде шығып келеді. 2001-2002 жылдары эфирде
спорт жаңалықтары жеке шықты. Төлеген Жұмабек, Тимиряз Есенбек, Телжан
Күдеров сынды журналистер дайындаған Қазақстан және әлем спортының
жаңалықтары сәтті-ақ шығатын. Алайда тағы уақыт мәселесі кедергі болды.
Спорт жаңалықтарына бар жоғы 5 минут бөлінді. 2003- 2007 жылы спорт
редакциясы кеңейіп, спорт жаңалықтарының дикторлығына Дастан Шымырбай
қосылды. Әлемдік сындардағы қазақ спортшыларының жетістіктері мен Қазақ
елінде өткен түрлі додалардан репортаж беру стилі ерекше өрбіді. КТК спорт
жаңалығының ұстанған қолтаңбасы ерекше еді. Алайда кейінгі кезде бұл спорт
жаңалықтарынан шыны керек сән кетті. Жаңалықтардың көбі шетелдік ақпарат
көздерінен дайындалады. Аптасына шығатын спорт жаңалықтарының тек бір екі
мәрте ғана қазақстандық жарыстардан репортаж беруді дағдыға айналдырған. Ал
басқа ақпараттардың көбі Рейтер ақпараттық агенттігіңің видеоларымен
дайындалады. Мұнымен қоса сюжеттердің көбі диктордың кадр сыртындағы
сөздерімен кетіп жататын кездері де жиі кездесіп жатады. Эфирдегі диктор
мәселесі де қазір КТК-ның басты ауруына айналды. Спорт жаңалықтарын
жүргізетін қос диктордың спорттан хабары аз екені анық сезіліп тұрады.
Эфирде шатасу жиі орын алады. Зәуре Тұрсынбекқызының Португалияның Порту
командасын ПАрту командасы деп оқуы, Неміс футболшысы Бастиан
Швайнштайгердің есімін оқуда тілінің күрмелуі эфирдегі дикторға сын.
Француз теннисшісі Жо Уильфрид Тсонгоның есімінен (ЖовилфордТсонго деп
оқуы) шатасуы (негізгі оқылуы – ЖО Уильфорд Цонго) КТК эфирінен бірнеше
мәрте қайталанды. Хорват теннисшісі Яница Косталичтің есімін ЯНА Костлич
деп оқуы да көз қарақты жанкүйердің алдында ұятты құбылыс. Бұл
қателіктердің бәрі де эфирдегі диктор Зәуре Тұрсынбекқызына қатысты.
КТК Рейтерден келіп түсетін Ұлттық хоккей лигасының видеоларынан жаңалық
дайындауға әуес. Осы тұста эфирдегі диктор Бекзат Жүсіптің талай мәрте
команда атауларынан шатасуына куә болдық. Бекзат хоккейден Американың
атышулы Сан Хосе Шаркс, Баффало Сэйбрз Атланта Трэшерз сынды
командалардың атын оқи алмай қатты қиналды. Расымен, бұл атауларды оқу
қиын тиеді деп ойларсыз. Бірақ бүкіл халық алдына шыққан соң кез келген
сөзді еркін әрі шатаспай оқу диктордың міндеті. Бұл қос диктордың эфирдегі
сөз оқудағы қателігі ғана. Басында эфирге шыққан да жаңа дикторлар деп
кешріммен қарағанымыз рас. Алайда қазірде баяғы жартас сол жартас. Еш
өзгеріссіз. Эфирде дикторлардың сасқалақтауы былай тұрсын өздерінің не оқып
отырғанын білмейтін кездері болады. Спорттан хабары аз екені осы тұста анық
білінеді. Спорт жаңалықтарын спорттан хабары бар, сауатты дикторлары
оқығаны дұрыс еді. Зәуре Тұрсынбекқызы мен Бекзат Жүсіпті сауатсыз деп
отырған жоқпыз. БІрақ олардың спорттан хабары мүлде жоқ екені көзқарақты
оқырманға анық көрініп тұрады. Екеуі де жалпы жаңалықты жүргізу
жарасатындай көрінеді бізге.
КТК эфиріне әр жылдары шыққан спорттық бағдарламалар
Стадион хабары, эфирге 2005-2007 жылдары шықты
Ұтымды жағы: Орыс тілінде шыққан хабар эфирде көбіне салауатты өмір салтын
насихаттайтын. Ақпараттарға көп орын табыла бермейтін Стадион хабарында
тауда қалай серуендеу керек, қалай жаттығу керек деген тақырыптар әңгіме
болды. Экстримді спорт түрлеріне көп көңіл бөлінгенін айта кеткен жөн.
Кемшілігі: КТК телеарнасында Стадион хабары бар. Хабардың жүргізілу
типі басқа хабарлардан өзгеше болуға тырысқанымен көрер көзге олақ.
Әсіресе жургізушінің эфирде қолын орынсыз қимылдатуы және орынсыз айғайға
басуы ерсі көрінеді. Бір сөзбен айтқанда Стадион сәтсіз шыққан
хабарлардың бірі. Оған ешкім қарсы шыға қоймас. Стадионның рейтингін
білмек болып интернетке үңілдік, хабардың ақ тақтада емес екеніне көзіміз
жетті. Аптада жинаған коэффиценті – 0.1. Осыдан кейін Стадионның деңгейін
біле беріңіз (Жас Алаш Жұлдыз ӘБІЛДА, Телешолу айдары. Біздің теле
ЖҰЛДЫЗ самсаған АСПАН, 2007 жыл, 26 маусым, № 56).
Жанкүйер хабары, Эфирге 2008 жылы шықты.
Жанкүйер - елімізге белгілі спорт журналисі Төлеген Жұмабековтың тұңғыш
авторлық бағдарламасы. Алайда бұл хабар эфирге бар жоғы 4 ай шықты.
Хабардың ұтымды жағы: Хабарда дайындалған сюжеттерде ұлттық рух басым
болды. Бокс, күрес, ұлттық ат спорты түрлеріне көп көңіл бөлінген хабардың
эфирде шындықты айтатын тұстары да жеткілікті.
Мәселен, ұлттық спорт түрлерінің мәселесін анық және ашық айта білген осы
хабар. Тоғызқұмалақ спортын Азия ойындарының бағдарламасына ұсынайық деп
ұсыныс тастаған да осы Жанкүйер еді... КТК тарихындағы тұңғыш спорт
хабары Қазақша күрестен бірінші Азия чемпионатынан толыққанды репортаж
таратты. Тартымды фрагменттер, сәтті түсірілімдер мен сұхбаттардың барлығы
арнайы репортаждың көркін ашты.
Хабардың кемшілігі: Хабар тек журналистің кадр сыртындағы сөзбен өрбитін.
Репортаж барысында стэн дап атаулысы жасалмады. Репортаждың сәнін ашатын
стэн дап екені айтпаса да түсінікті.
31 арнадағы спорт жаңалықтары мен спорт бағдарламалары
Білек пен жүрек бағдарламасы. Эфирге 2003-2004 жылдары шықты
Редакторы - Бақтияр Әсіренкеев.
Журналист Ержан Көшкінбай
Хабардың ұтымды жағы: Білікті журналист Бақтияр Әсіренкеевтің тұңғыш
авторлық бағдарламасы. Білек пен жүрек - талай таланттарды халыққа
танытқан хабар. Ардақ Назаров, Әлия Юсупова, Нұрбақыт Теңізбаев, Ердос
Жаңабергенов сынды қазақ спортының шоқтығы биік мықтылардың жеңісін
насихаттады. Хабар барысында ұтымды сюжеттер дайындалып қана қоймай, арнайы
мамандардың сұхбаттары да хабардың маңыздылығын арттыра түсті.
Футболдан Қазақстан чемпионатынан арнайы репортаж дайындаған тұңғыш қазақ
тілді бағдарлама. Көзқарақты көрермен талай ащы шындықтарды да осы
бағдарламадан естіп білді. Велоспорттан Александр Винокуров Париж Ницца
жеңісін халықпен бөліскені ел есінде.
Хабардың эфирге шығу уақыты да біршама кештеу еді. Бірақ соған қарамастан
бағдарламаның рейтингі біршама тәуір болды
Хабардың кемшілігі: Бағдарламада берілетін ақпараттардың кейбірі ескі
болды. Өтіп кеткен, халыққа нәтижесі белгілі сындардан репортаждар
ұсынылатын. Сюжеттердің көбі Алматы төңірегіндегі жарыстардан әзірленді.
Қазақстанның басқа қалаларында болған дүбірлі додалардан ақпарат тарату
жағы кемшін соғып жататын. Бұл тек осы бағдарламаның атына айтылған сын
емес. Бүкіл арна атына айтылған сын деп қабылдаған дұрыс. Себебі бұл
кемшілік жайлы хабар авторынан сұрағанда 31 арна басшылығы арнайы іс
сапарға қаржы қарастырмағанын ашық айтты.
Биік мақсат
Редакторы Ержан Көшкінбай
Журналистер Шернияз Шағатай, Саламат Омаш
31 арна эфиріне шыққан екінші спорт бағдарламасы. Қазақстан тарихында
тұңғыш рет өткізілетін 7-ші қысқы Азия ойындарын насихаттауға бағытталған
еліміздегі тұңғыш бағдарлама. Хабардың алғашқы сандары өте сәтті шықты.
Алайда кейінгі хабарларда Азиада төңірегіндегі айтар ойды қайталау басым
болып кетті. Сюжеттердегі фрагменттері де қайталау, айтар тақырып та
қайталау. Хабарды көріп отырып, қайсы ескі, қайсы жаңа дайындалған сюжет
екенін айыру қиынға соқты.
Бұл хабардың уақыты да нағыз қазақи уақытқа қойылған. Басында эфирге 17-
00 де шыққан бағдарлама кейін 00:00 ге ауыстырылды. Сондықтан хабардың
рейтингі аса жоғары болды деп айта алмайсыз. Журналистердің шеберлігінде
дау жоқ. Бірақ хабардың көтерер тақырыбы мен концепциясы дұрыс
құрылмағандығы көзге көрініп тұрды. Басында тек Азиада төңірегінде ғана сөз
болса, кейін хабар уақытын толтыру үшін басқа да ақпараттар берілді. Осыдан
кейін-ақ бағдарламадан сән кете бастады. Эфирге бір жылға жуық шыққан
бағдарлама кейін жабылды.
Бүгінде 31 арна еліміздегі спортқа көңіл бөлмейтін жалқы арна. Тіптен
телеарнада спорт жаңалықтарының шықпағанына бір жылдай уақыт болған. Тек
саяси, мәдени, шетел жаңалықтарымен шектелетін Информбюродан спорт
жаңалықтарына ең болмағанда үш минут уақыт бөлінбегені өкінішті.
Алматы телеарнасындағы спорт бағдарламалары
Спорт сарап хабары
Редакторлары: Бақтияр Әсіренкеев, Ермек Төрениязов
Ұтымды тұсы: Қазақ телеарналарының ішінде аптаны қорытындылайтын жалғыз
бағдарлама. Хабардың стилі ерекше. Эфирге шығуы негізі жаңалықтар стиліне
ұқсас. Студияда жургізуші, тілшілер дайындаған сюжет. Қарапайым телесиндром
жүйесі қалыптасқан. Футболдан бастап барлық спорт түрлеріне тоқталатын
бағдарлама апталық сараптама ретінде эфирге шығады. Әзірге спорт
тақырыбында аптаны қорытындылап, тиянақтайтын хабар бізде тек осы Спорт
сарап. Хабардың бейнеқоры да біршама бай. 3 минуттық сюжетте 25 жуық кадр
пайдаланылады. Бұл сюжет барысында кадрлердің қайталануынан сақтайды.
Бейжің Олимпиадасы қарсаңында қазақ олимпиадашыларын таныстыруды өте сәтті
ұйымдастырды. Олимпиада дуында ел намысын қорғайтын әр спортшының спорттық
жетістіктеріне толық тоқталып, көрермен қауымға қызықты репортаждар ұсына
алды. Бейжің Олимпиадасы өтіп жатқан сәтте де көрерменге қызықты да тұшымды
ақпарат жеткізген хабарлардың бірегейі Спорт сарап екені даусыз.
2009 жылы Кореяның Гоян қаласында өткен ауыр атлетикадан өткен әлем
чемпионатынан да нақты ақпарат таратқанын айта кеткен жөн. Сондай-ақ Спорт
сараптың Жыл қорытындысын жасауы да бұл хабардың қаншалықты ақпаратшыл
екенін көрсетеді. Осындай нағыз рухты және намысты хабардың көтерер жүгі
ауыр.
Кемшілігі: Хабарда дайындалатын кей сюжеттер тартымысыздау шығатын кездері
де баршылық. Апта бойы болған маңызды спорттық жетістіктер тасада қалып,
оның орнына болмашы спорт жарыстарынан материал дайындалып жатады. Бұл
хабар эфирін толтыру үшін жасала сала ма деген ой қалыптасады көрерменде.
Нақты дәлел келтірсек, биылғы жылдың наурызында Катар астанасы Дохада жеңіл
атлетикадан жабық алаңдағы әлем чемпионатында Ольга Рыпакова алтынан алқа
тақты. Алайда бұл жайлы Спорт сараптың ауыз ашпағаны өкінішті. Бәлкім
жарыстан түсірілген арнайы түірілім (видео) болмаған болар. Алайда қазір
эфирде видеоның орнын басатын бірнеше тәсіл бар емес пе? Мәселен видео
орнына портрет (сурет) беру...
ААА хабары
Хабар жүргізушісі Ержан Мұқаш
Редактор журналист Марлен Бейсебаев
Қазақстан тарихында тұңғыш рет өткізілетін 7 қысқы Азия ойындарын
насихаттауға бағытталған еліміздегі екінші бағдарлама (бірінші бағдарлама
31 арна эфиріне шыққан Биік мақсат хабары, бұл хабар туралы алдағы
бетте) Екі аптада бір рет эфирге шығатын хабардың тілі орысша.
Ұтымды тұсы: Хабардың басты фишкасы - тек бір тақырыпқа арналуы. Азия
ойындарына дайындық барысы, стадион құрылыстарының жүру барысы,
спортшыларымыздың дайындығы, Алматы мен Астана қалаларының инфрақұрылымы
жайлы толыққанды ақпарат беріп отырады.
Кемшілігі: Хабардың бір кемшін тұсы Азия ойындарының тарихына тоқталмауы.
Ізденіспен Азиада тарихына үңілсе нұр үстіне нұр болар еді. Азия ойындарын
өткізудегі басқа елдердің тәжірибесіне де тоқталып, көз қарақты көрерменді
хабардар етсе... Тек барға қанағат деп тек қазіргі үрдісті баяндау басым.
Бұл журналистің ізденуге деген құштарлығының жоқтығын көрсетеді. 21 маусым
күні осы хабардың қазақша нұсқасы көрермендерге жол тартпақ.
Алаңдар айқасы
Редакторы әрі жүргізушісі Ләззат Лұқпан
Азиада ойынын насихаттаушы хабарлардың бірі. Хабардың басты қолдаушысы
Азия ойындарын ұйымдастыру комитеті. Хабар аптасына бір рет шығады.
Хабардың форматы ерекше. Алматы мектептерінің командаларының арасында
эстафеталық жарыс түрінде өтеді.
Хабардың ұтымды жағы: Салаутты өмір салтын насихаттауға үлес қосып келе
жатқан спорт хабарларының бірі. Бағдарламаның студиялық декарациясы әдемі
ұйымдастырылған.
Хабардың кемшілігі: Сценарий жаттанды. Жүргізушілердің айтар сөзі қатып
қалған сценарий арқылы өрбиді. Жаттандылық көзге ұрып тұрады.
Алматы телеарнасы бүгінде спорт сүйер қауымға Ережесіз жекпе жек пен
кәсіпқой бокстан арнайы трансляциялар ұсынып жүр. Марат Мәзімбаев пен Ардақ
Назаровтың бастамасымен өтетін ірі спорттық кештердің барлығын спорт сүйер
қауым осы Алматы эфирінен тамашалайды. Ережесіз жекпе жектен тек Ардақ
Назаровтың кешін ғана емес, әлемдегі түрлі спорттық шоуларды көрсетуі
арнаның спортқа көңіл бөле бастағаны. Сондай-ақ арнаның түрлі іс хабарларға
спорт мамандарын шақырып арнайы әңгіме ұйымдастыруы бірнеше бағдарламада
орын алып жатады. Мәселен, Қорытынды Жаңалықтарда эфирге спорт мамандарын
(Аманбек Тшанов, Сұлтанмахмұт Шоқпытов), таңғы Күліп, оян хабарына арнайы
қонаққа спортшылар мен бапкерлер, спорт журналистерінің шақырылуы (Марат
Мәзімбаев, Ермахан ыбраимов, Беканар Аманбаев) арнада спорт тақырыбының
ауқымды екенін анық көрсетеді.
Әлемді бірлік туының астына жинайтын спорттың телевизиядағы ахуалын
өзімізше зерттедік. Спорт журналистикасы басқа жанрлар сияқты фактыны
бірінші орынға қояды. Өйткені, ол сюжет, репортаж яки әңгіме болсын бәрінде
де дәлелді зат. Фактінің қажеттілігі оның қарсы ой туындатуында. Хабардың
өн бойы фактіден тұруы қажет. Қандай жағдай да, оған әлдебір жайларды алып-
қосуға болмайды. Факті бөлшектелмей, өзгеріссіз қалпында сценарйиге енуге
тиісті. Мұның бәрі халыққа бүтін жетуіне бағытталады.
1.2 Еліміздегі тұңғыш спорттық телеарна
Спорт дегеніміз - салаутты өмірдің нышаны. Болашақ ұрпақтың дені сау
болып туылуының бірден-бір кепілі. Спорт кез келген мемлекеттің абыройы,
атағы, мақтанышы. Ол бейбітшілік атты тау, етегіне барша ұлтты жинаған.
О,спорт - сен рақатсың!
О, спорт - сен сәулетшісің!
О, спорт - сен әділетсің!
О, спорт - сен шақырасың!
О, спорт - сен бекзаттықсың!
О, спорт - сен қуанышсың!
О, спорт - сен құмарлықсың!
О, спорт - сен Алға бастайсың!
О, спорт - сен бейбітшіліксің!-деп,
Пьер Кубертон өз еңбегінде айтқандай, расында да спорт қазіргі басты
тақырыптардың негізіне айналды. Мерейі өсіп, кейбір жанның өмірлік наны, ал
біреулердің хоббиі болғалы қашан?! Бұл жерде біреу, екеу деп бөліп жаруға
да болмайды, себебі спорт сансыз адамның ғұмырлық символы сынды. Көптен
күткен арман! 2008 жылдың желтоқсан айында елімізде алғаш рет таза спорттық
телеарна ашылды. Бізге белгілі ақпарат, бұл телеарнаны еліміздегі
меценаттардың біреуі қаржыландырады. Алғаш рет бұл телеарна футболдан
ағылшын премьер-лигасын көрсете бастады. Артынша Мәскеуде өткен Достастық
елдерінің кубогынан репортаждар жүргізді. Ақтөбе футбол клубының жарқын
жеңістерін осы арнадан тамсана тамшаладық деп айтуға болады. Дегенмен бұдан
кейін бұл арна дағдарыстың әсерінен бе, біраз бәсеңдеп қалды. Бұрынғы
көрсетілімдер қайтадан қайталана бастады. Ал 2009 жылдың қыркүйек айынан
бұл арна өз жұмысын Құрлықтық хоккей лигасындағы репортаждарымен
жалғастырды. Хоккейден астананың Барысы өткізген ойындардың барлығын
дерлік тікелей эфирде көрсетті. Жақында бұл арнада алғаш рет Формула-1,
теннис, велоспорттан репортаждар жүргізіле бастады. Ал 1 ай бұрын Хоккейден
өткен Әлем чемпионатының күәгері болдық. Бұл арнада елімізге есімі таныс,
таныла бастаған мықты комментаторлар қызмет атқарып жүр. Мәселен, ел
сүйіктісі Асхат Сағынаев, спорт журналистикасында есімі жақсы таныс Есей
Жеңісұлы мен Ержан Көшкінбайбай осы арнада репортаждар жүргізіп жүр. Сондай-
ақ орыс комментаторларынан Дмитрий Мостовой, Владимир Жарков, Сергей
Райляндар жақсы жүргізіп жүр.
. Келешекте осы арнадан тамаша хабарлар тамашалаймыз деген ниеттеміз. Спорт
журналистерінің қарқынды жұмыстары өз жалғасын таба бермек деген ойда бар.
Kz sport1 арнасы шетелдік БАҚ өкілдерімен сәтті қарым-қатынас орнатып,
еліміз қатысқан ірі сайыстардың бәрін ел назарына ұсынуды барынша мақсат
тұтуда. Әлі де телевизиядағы спортты дұрыс даңғылға сала білуіміз керек,
себебі алда Азия ойындары күтіп тұр. Кәрі құрлықтың үштен екі бөлігі
тамашалайтын осынау мәртебесі жоғары сайысты дұрыс трансляциялау біздің
қолымызда дейді бас директор Лидия Качалаева.
Спорт журналистикасы жайлы белгілі спорт журналистерінің пікірлері:
2-шілде – халықаралық спорт журналистерінің күні. Бұл күн Халықаралық спорт
баспасөзі қауымдастығының бастамасымен 1995 жылдан бері аталып келеді.
Мамандардың айтуынша, қазіргі таңда Қазақстанда спорт журналистикасы тиісті
дейгейде дамып отырған жоқ.
Қазақстан спорт журналистер қауымдастығының төрағасы Несіп Жүнісбайұлы
спорт журналисті болу үшін кезінде арнайы мемлекеттік дене тәрбиесі
институтын тәмамдапты. Ол Қазақстандағы спорт журналистикасының қазіргі
жағдайына қанағаттанбайды.
- Олимпиада ойындары, кешегі өткен әлемдік футбол додалары секілді
жарыстардан әдемі хабарлар жеткізу жайы, оларды кеңінен талдап, оның пайда-
зиянын көрсете алу секілді мәселелер кенжелеп жатыр. Соған байланысты
біздің елімізде спорттың дамуы насихатқа байланысты тежеліп отыр. Неге
десеңіз, кеше ғана Еуропа чемпионы болған испан футболшыларының жеңісінің
негізгі кілтін таба алатын журналистер болса, соны оқыған біздің
мемлекетіміздің футбол саласының мамандары ұлттық футболымыздағы
кемшіліктерді жоя алар еді, - дейді ол.
Несіп Жүнісбайұлының ойынша, елдегі спорт журналистикасының баяу дамуын
оған жоғары деңгейде мән берілмей жатқандығымен байланыстырыруға болады.
Сондай-ақ, ол журналистердің көпшілігінің бұл салаға аса қатты қызығушылық
танытпайтындығын да айтты.
- Қысқа хабарларды жазатын адамдардың бәрін біз спорт журналистері деп
ұғамыз. Онымыз - қате. Көп газет-журналдар немесе радио-телеарналар өзінде
спорт журналистері жоқ болғандықтан ғана осындайға барады. Мысалы, басқа
мемлекеттерде спорт журналистикасына деген көзқарас біздегіден гөрі жоғары.
Бір ғана Жапонияны алайық. Жапонияда тек спорт журналистері қауымдастығы
ғана емес, сонымен қатар мәселен, футболды жазатын журналистердің жеке өз
қауымдастығы бар, - деді белгілі спорт журналисі.
Несіп Жүнісбайұлының айтуынша, қазіргі таңда спорт тақырыбына жазатын
әріптестерімізді қарапайым журналистерден ажырату қиын.
- Спорт әлеміндегі жаңалықтарды көпшілікке жеткізуші журналистерде тәжірибе
аз, - дейді Несіп Жүнісбайұлы.
Оның бұл пікіріне әріптесі Александр Трофимов та қосылып отыр.
- Оларға жоғары кәсіпқойлық жетіспейді. Қазіргі таңда спорт журналистерін
екі топқа бөлуге болады. Бірінші топқа жататындар спорттың қандай да бір
түрін жақсы білгенімен, оларды көпшілікке ойдағыдай жеткізе алмайды. Екінші
топтағылар, керісінше, журналистика саласын жақсы меңгергенімен, өкінішке
қарай олардың спорттан хабары тым аз, - дейді, спорт журналистикасында 15
жылдан астам тәжірибесі бар журналист.
Ал Қазақстандағы осы тақырыпты 8 жылдан бері зерттеп келе жатқан жас
журналист, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті журналистика
факультетінің түлегі Леонид Юрьев соңғы 5 жылда елдегі спорт
журналистикасында ілгерілеушілік байқапты. Аталған саланың бүгінгі жағдайы
туралы пікірін сұрағанымызда Леонид Юрьев, бұл саладағы мамандарды дайындау
ісінің әлі күнге дейін дұрыс жолға қойылмай отырғанымен де келіседі.
- Бізде спорт журналисті деген арнайы мамандық жоқ. Оған адамдар кездейсоқ
келуде. Мәселен, мен спортты жақсы көрмегенде журналист те болмас едім.
Бізде жақсы спорт материалын жазатын саны шектеулі басылымдар бар. Бұл
басылымдардың бас редакторлары спорт жайында жақсы біледі. Бірақ, мақаланың
сапалы болып шығуы үшін бақылау жеткіліксіз, оған сонымен бірге кәсібилік
те керек. Жақсы спорт журналисті жаңалықты көпшілікке тек жеткізіп қана
қоймайды, ол сонымен бірге жаңалықты талдап, екшейді де. Бізге ешқандай
жағдай жасалмайды. Мәселен, түрлі спорттық шараларда шетелден келген спорт
журналистеріне арнайы баспасөз орындары беріледі, қазақстандық спорт
журналистеріне ондай орын тұрмақ, спорт жанкүйерлерінің арасынан да орын
тимейді, - дейді журналист Леонид Юрьев.
.
ІІ Қазақстандағы спорт комментаторлары және олардың репортаж жүргізуі
2.1 Телевизияда қазақ тілінде спорттық комментария қашаннан бастап
жүргізіле бастады?
Көзімізге жасыл алаңға теннис ракеткасын ұстап шыққан футболшыны немесе
кортқа ракетка орнына нысана көздеу спортының винтовкасын алып шыққан
теннисшіні елестетіп көрейікші. Еш қисынға келмейді. Солай емес пе?! Бірақ
бұл өмірде мұз айдынындағы хоккей ойынында коньки киіп жүріп, лезде футбол
алаңына шығып, гол соғатын мамандық иелері бар. Олар — спорт журналистері.
Олар гандбол турнирінде не болып жатқанын жанкүйерлерге асыға жеткізіп,
артынан бірден бокс өтіп жатқан шаршы алаңның ортасына еніп кете алады.
Зерттеушілердің айтуынша, спорт журналистикасының тарихы антикалық дәуірден
бері келе жатыр. Мәселен, сол кезде халыққа спорт шараларының нәтижелерін
танысытырып жүретін арнайы қызметкерлер болған екен. Сондай-ақ, олар
аталмыш спорттың ережелерін де жетік білген. Ал бүгінде спорт
журналистикасы өте жоғары деңгейде десек артық айтқандығымыз емес.
Жалпы Ресейдің атақты спорт комментаторы Василий Соловьевтың пікіріне
сүйенсек, спорт комментаторлары үш топқа бөлінетін көрінеді:
1) Тарихи экскурс – комментатор жарысқа (турнир, ойын) қатысушы
командалар мен спортшылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz