“Сот үкімі - сот әділдігін жүзеге асырудың негізгі актісі ретінде”

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ - ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Заң факультеті

Сот билігі және қылмыстық іс жүргізу кафедрасы

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

“СОТ ҮКІМІ - СОТ ӘДІЛДІГІН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ

НЕГІЗГІ АКТІСІ РЕТІНДЕ”

г. Алматы, 2010

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Құқықтық мемлекеттің қалыптасуының негізгі шарты, бүгінгі таңдағы өмір талабына сай азаматтар мен лауазым иелерінің Ата заңымыздың талабы бойынша жұмыс істеп өмір сүру.

Елiмiз тәуелсiздiк алғаннан бергi кезеңде қабылданған сот реформасы туралы мемлекеттiк бағдарлама да сот өндiрiсiне, судья мәртебесiне қатысты заңдардың барлығы да Сот әдiлдiгiн барынша қамтамасыз етуге бағытталған.

Судья - әділдіктің, заңдылықтың айнасы, сондықтан да Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, Сот әдiлдiгiн тек қана сот жүзеге асырады. Бұл сот әділдігінің принципi де болып табылады. Бұдан шығатын қорытынды - мемлекетiмiзде сот iстерiн қараумен бiрде-бiр орган немесе қоғамдық ұйым айналыспайды, сот әдiлдiгiн жүзеге асыруға заң бойынша тек сот қана өкiлеттi.

Сот қызметi нақты деректердi, материалдарды, дәлелдемелердi зерттеумен, көптеген адамдардан жауап алумен, iске қатысқан кезде олардың құқықтарын қажеттi түрде қамтамасыз етумен байланысты. Соттың бұл iс-қимылының бәрi заңды және негiзделген шешiм шығаруды қамтамасыз ету үшiн жүргiзiледi. Сондықтан да, соттың азаматтық және қылмыстық iстердi қарау жөнiндегi бүкiл қызметi iс жүргiзу заңдарымен қатаң реттелген.

Сонымен, сот әдiлдiгi заңмен белгiленген нысанда - сот процессi нысанында жүзеге асырылады. Қылмыстық iстердi қараған кезде, сот қылмыстық iстерге байланысты заңдарды басшылыққа алады, ал азаматтық iстердi қарау мен шешу азаматтық iстер жөнiндегi заңдармен зерттеледi.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Сот әдiлдiгiнiң аса маңызды белгiсi - нақты бiр iстi қарағанда соттың әдiлдiктi жүзеге асыра отырып, мемлекеттiк мәжбүр ету шараларын қолдануы (Мысалы: айыппұл, бас бостандығын шекету, қамауға алу, бас бостандығынан айыру т. с. с. ) болып табылады. Жасалған қылмыс үшiн мемлекеттiк күштеудi қолдануға заң бойынша тек сотқа ғана құқық берiлген. Ол қылмыстық iс бойынша соттай отырып, сол арқылы сотталушыға қылмыстық заң санкциясы шеңберiнде белгiлi бiр мемлекеттiк мәжбүр ету шарасын қолданады. Сот iстердi қарау-шешу арқылы азаматтарды құқықтық тәрбиелеу iсiне қатынасып қана қоймай, қоғамның кейбiр тәртiп бұзуға икем тұратын мүшелерiне де өз iс-әрекетiмен көп әсер етедi, дұрыс жолға түсулерiне мүмкiндiк жасайды.

Сот билігінің пәрменін арттыра түсу және сот органдарының беделін көтеруге бірден бір себеп, оның шешімінің әділдігі. Осы тұрғыдан, қылмыстық сот өндірісінде қаулыланатын процессуалдық құжаттардың қоғамдық қатынастарды реттеудегі рөлі аса зор болмақ. Оның ішінде, әділ сот төрелігінің жаршысы, пәрменді нәтижесі болып табылатын - үкімнің ықпалы ерекше. Өйткені, біріншіден, үкім - сот төрелігінің актісі, екіншіден, мемлекеттік биліктің бір тармағы - сот билігінің шешімі деп танылады.

Үкiм - қылмыстық iс жөнiндегi бүкiл өндiрiстiң қорытындысы шығарылатын құқықты қолданудың аса маңызды кесiмi болып табылады. Конституциялық қағидаларға сәйкес үкiм Қазақстан Республикасының атынан шығарылады әрi заңды және негiздi болуға тиiс.

Әрбір сотпен қаралатын қылмыстық іс бойынша әділ сотты жүзеге асыру бұл заңмен белгіленген тәртіпте істі талқылау, объективті іс жүзінде шешу, іс бойынша объективті ақиқатты анықтап, ол бойынша заңды және негізделген үкім шығару. Үкім арқылы белгілі бір іс шешіліп қана қоймайды, сонымен қатар, заңдылық бекітіліп, құқық бұзушылықты жоюға әрекет жасайды және азаматтарды саналы құқықтық тәртіпті сақтауға тәрбиелейді.

ҚР 1995 жылы қабылдаған Ата - Заңының 1-бабының 1-бөлігіне сәйкес, Қазақстан Республикасы өзін демократиялы, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы болып - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары танылады, ал, Ата - Заңның 77- бабының 3- бөлігінің 1- тармағына сәйкес, «адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен танылмағанша, ол жасалған қылмысқа кінәлі емес деп есептелінеді».

Қазақтардың ежелгі дәстүрлі құқық нормаларын жан-жақты зерттеп алмайынша, отандық қылмыстық процесс жүйесінде соттың үкімдері және оның негізділігі өте өзекті мәселе. Соттардың үкім шығарудағы рөлі аса маңызды болып келеді. Сот үкім шығару кезінде кеңесу бөлмесінде ҚР ҚІЖК-нің 371 бабында көрсетілген мәселелерді шешеді. Олар тек қана сотталушы адамның тағдырына өзгерістер енгізіп қана қоймай, сонымен қатар, оның туыстарының, балаларының өмірлеріне де өзгертулер әкеледі. Осының өзінен біз қозғалып отырған мәселенің көкейтестілігін байқаймыз. Жоғарыда айтып өткенімдей, адамның болашағы, өмірі біз үшін ең қымбат қазына. Адам тағдырын шешу оңай іс емес. Қылмыстық істі жан - жақты зарттеп, толық қарап, объективті шындыққа көз жеткізгеннен кейін ғана, біз бір шешімге келуіміз керек. Сондықтан да судьяның үкім шығаруы тәжірибелі қызметті қажет ететін, аса күрделі де маңызды әрекет.

Үкім сот әділдігінің маңызды актісі болғандықтан, түбегейлі заңдылық және негізділік талаптарына сәйкес болу керек. Үкімнің қаншалықты заңға сәйкес екеніне, заңдардың дұрыс қолданылуына байланысты, яғни оның қандай деңгейде заңға сәйкес негізделуіне байланысты. Үкімінің қоғамдық әділдігіне тиімділігі шешіледі. Ендеше, қылмыстық процесс ғылымы саласындағы үкім институтын дипломдық зерттеу жұмысының пәні ретінде алудың, тек теориялық ғана емес, практикалық тұрғыдан да өзектілігі басым.

Зерттеудің мақсаты мен міндеті. Дипломдық жұмыстың негізгі жоспарына сәйкес, мынадай мақсаттар басты назарда болады:

- үкімнің ұғымы мен мазмұнын зерттеп, оның мәнін ашу,

- процессуалдық құжаттар арасындағы сот үкімінің ерекше орнын айқындау,

- сот үкімінің негізгі сипаттаушы белгілерін мазмұндау,

- үкімнің түрлерін қарастырып олардың қаулылану тәртібін тұжырымдау,

- сот үкімін бұзу және өзгерту негіздерін толық көлемде ашу,

- апелляциялық сатыда істерді қараудың тәртібіне тоқталу,

- үкім шығаруға, оны бұзуға және өзгертуге байланысты тәжірибеден, соның ішінде Жоғары Сот Пленумы қаулылырынан мысалдар келтіру.

Зерттеудің методологиялық негіздері. Дипломдық жұмысымның методологиялық зерттеу базасын заңға сай негіздейтін диалектикалық жүйелі әдістеме құрайды. Негізгі жалпы ғылыми әдістер ретінде бұл жұмыста логикалық, ғылыми, тарихи, жүйелі -аналитикалық, салыстырмалы, әлеуметтік әдістер қолданылған.

Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы. Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы дипломдық зерттеудің ережелері мен нәтижелерін:

• ҚР ҚІЖ заңдарының нормаларын жетілдіру мақсатында норма шығарушылық қызметте;
• Сот төрелігі мен сот үкімінің практикалық қызметінде;
• ҚІЖ курсын, «Құық қорғау органдары» пәні бойынша арнайы курс өткенде оқу процесінде;
• қылмыстық істер бойынша судьялардың кәсіби дағдылары мен шеберлігін көтеру процесінде пайдалану мүмкіндігімен анықталады.

Зерттеу тақырыбының зерделену дәрежесі. Зерттеу жұмысымды жүзеге асыру барысында ҚР Конституциясы мен өзге де заңдылық нормаларын, ҚР Жоғары Сот Пленумының қаулыларына, ведомствалық бағынысты өзге де актілерге сүйене отырып жазуды жоспарлаймын. Сонымен қатар, зерттеу жұмысым бұрынғы Кеңес мемлекетінің қылмыстық іс жүргізу заңдылығына, халықаралық - құқықтық құжаттарға, шетел заңдылығына және өзге де ТМД қатарына кіретін елдердің құқықтық заңдылығына сай жүзеге асырылуда. Зерттеу барысында тек отандық оқулық - әдебиеттер ғана емес, сонымен қатар, Ресейдің, революцияға дейінгі орыс және шетел ғалымдарының еңбектері оқылды. Яғни, Ф. Фаткуллин, М. Строгович, В. Кудрявцев, Е. Абиль, С. Альперт, В. Бохан, С. Викторский, В. Дорохов, Р. Оганесян, А. Светлова, Б. Төлеубекова, К. Халиков, С. Тыныбеков, Л. Фридмэн, И. Фойницкий секілді ғалымдардың еңбетерін қолдандым. Сондай ақ, өндірістік тәжірибемнен өту барысында танысқан қылмыстық істерді мысал ретінде қолдандым.

Зерттеу пәні мен объектісі. Бұл дипломдық ғылыми жұмыстың объектісі болып - үкім шығару, оны бұзу мен өзгерту кезінде пайда болатын қылмыстық процесс субъектісі - судьялармен азаматтардың арасындағы өзіндік қарым - қатынастар, сот үкімдерінің түрлері, оларды жеке-жеке ашып көрсету болып табылады. Зерттеу пәні болып - үкім шығару, оны бұзу мен өзгертудегі қылмыстық іс жүргізу нормалардағы мазмұны мен маңыздылығы, айыптау мен ақтау үкімінің негізділігі мен оның құрылымы, яғни сипаттамалы-дәлелді және қорытынды бөлігін көрсету.

Жұмыстың көлемі мен құрылымы. Дипломық жұмыс кіріспеден, сегіз бөлімді біріктіретін үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I . СОТ ҮКІМНІҢ НЕГІЗІ, ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРҒА

ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР

1. 1. Сот үкімнің ұғымы және оның түрлері.

Қазақстан Республикасында әділ соттылық тек сотпен ғана жүзеге асырылады. Құқық қорғау органдарының функциялары мемлекет қызметінің бір бағытын құрайды. Осы бағыт шеңберінде әртүрлі органдар: сот, прокуратура, ішкі істер органдары, адвокатура құқық қорғаушылық қызметті жүзеге асырып отырады.

Сот - әділ сотты жүзеге асыратын мемлекеттік қызметті атқарады. Қылмыстық іс жүргізу заңдарында көрсетілгендей «қылмыстылықпен күрескенде біз ешбір қылмыскерді жазасыз жібермеуіміз керек деген сөз осы сот органы қызметкерлеріне арналып айтылған».

Құқықтық мемлекетті әділ сотсыз елестету мүмкін емес. Сот рөлі құқықтық мемлекет құру және оның идеясын таратуға орай күшейе түседі. Соттар істер мен дау - дамайларды қарай отырып, үкім мен өзге де шешімдерді шығарып қана қоймайды, сонымен қатар, олардың қызметі ең алдымен құқыққа негізделген заң үстемдігі мен салтанат құруын қамтамасыз етуге бағытталған.

Сот билігін жүзеге асыратын мемлекеттік бақылау мен мемлекеттік қадағалау әділ сот деп аталатын ерекше мазмұнға, беделге және рөлге ие. Сот кез - келген істе, дау - жанжалда соңғы саты ретінде қызмет етеді.

Қазақстан Республикасының Конституциясында көрсетілгендей әділ соттылық тек сотпен ғана жүзеге асырылады және ешкім соттың үкімінсіз қандай да бір қылмысқа кінәлі деп қылмыстық жазаға тартылмайды. Кеңестік қылмыстық іс жүргізу құқығының ғылымында «үкім» Кеңестік әділ соттың актісі ретінде танылған. Кеңес республикаларының қылмыстық іс жүргізу кодекстерінде «үкім» сот отырысындағы соттың сотталушыға қатысты, оның қылмысқа кінәлі не кінәлі еместігін шешетін және оған жаза қолдану, қолданбау мәселесін қарастыратын соттың шешімі деп көрсетілген.

Сот үкімі - қылмыстық іс жөніндегі бүкіл өндірістің қорытындысы шығарылатын құқықты қолданудың аса маңызды кесімі болып табылады. Конституцияның қағидаларына сәйкес, жоғарыда айтып өткендей, үкім ҚР - сы атынан шығарылады, әрі заңды және негізді болуға тиіс.

Кейбір Кеңестік республикалардың қылмыстық іс жүргізу кодекстерінде «үкім» терминына былай сипаттама береді. Ол бірінші сатыдағы сот отырысында шығарылған, қылмыстың бар не жоқтығын айқындайтын, сотталушының кінәлі не кінәсіздігін көрсететін және егер де кінәлілігі сотпен анықталса, оған жазаны белгілейтін соттың шешімі.

Ф. Н. Фаткуллин: «үкімді құқық нормаларын қолданудағы жеке акт ретінде қарастырады. Онда мәні бойынша айыптау мәселесі, сотталушының қылмысқа кінәлі не кінәсіздігі, жазаны тағайындау не одан босату және заңда көрсетілген өзге де сұрақтарды қарастырады», - дейді. [1, 23-б. ]

Осы айтылған ой - тұжырым бірден естілгенде жағымды болғанымен, кейін біз оның да кемшіліктерін көріп жатырмыз. Мұнда үкімнің мемлекет атынан шығарылатыны айтылмаған.

Қазақстан Республикасының үкімі әділ сотты жүзеге асыратын негізгі акт болып табылады. Ал, өзге де іс жүргізушілік құжаттар үкімге қарағанда қосалқы, қосымша мағынада болады. Олар әділ сотты үкімнің шығуына дайындық жағдайларын жасайды. (айыптау қорытындысы, сотқа беру жөніндегі ұйғарым) не үкімнің заңдылығы мен негізділігінің қосымша кепілі болып табылады.

Жоғарыда айтқан айыптау қорытындысы тергеу органы қызметкерлерінің белгілі бір қылмыстық іс бойынша шығарған соңғы іс - жүргізушілік актісі болып табылады. Онда тергеушінің айыптау тұжырымы және айыпталушыны сотқа беру туралы дәлелді қорытындысы көрсетіледі. Айыптау сот талқылауының көлемі мен шегін белгілеп, сот қызметінің жемісті болуына қажетті жағдайлар жасайды. Айыптау қорытындысы сот талқылауының ірге тасы, негізі бола отырып, айыпталушыға қорғану құқығын береді. Мұның өзі үкімнің дұрыстығына, заңдылығына кепіл бола алады.

Айыптау қорытындысының үлкен рөлді атқаруына қарамастан, істі толық шешетін актісіз өзінің жекешелік мағынасын жоғалтады. Айыптау қорытындысы үкім шығады - ау деген болжаумен шығарылады.

Бұл екі актінің айырмашылығы тек үкімнің кінәлілік мәселесін шешумен ғана ерекшеленбейді. Айыптау қорытындысында тергеу органы да, прокурор да кінәлілік мәселесін шеше алады, бірақ олардың өкілеттіктері осы акті парағында жазылып, көрсетумен ғана шектеледі. Ал, сот өз үкімінде барлық іске қатысты мән - жайды зерттегеннен кейін сотталушыға қатысты жаза мәселесін белгілейді.

Үкімге көмекші құрал ретінде соттың ұйғарымы мен қаулысын да айтуға болады. Үкім сотталушының кінәлі не кінәлі еместігі және егер кінәлі болса, әділ жаза қолдану мәселелері қарастырылады. Өзге актілердің ішінен басым дәрежені ала тұрып, үкім Қазақстан Республикасы сотының актісі болып табылады. Сот өз үкімдерінде мемлекеттің қылмысқа қатысты көзқарасын білдіре отырып, бүкіл қазақстандықтардың еркін білдіреді. Өйткені, заңдылық Қазақстан Республикасы азаматтарының қылмысты тануымен мемлекттің қылмыстық әрекеттерді тануы деп бөлмейді.

Сондықтан да барлық соттың үкімдері ҚР-сы атынан деп шығарылады. Бұл жайлы нақты ҚІЖК - де айтылған.

Кеңес Одағы кезінде де үкім міндетті түрде Социалистік Республикалар атынан жеке не бүкіл Кеңес Одағы атынан шығарылған. Заңға сүйене отырып, қылмыстық істерді шешкенде сот бүкіл Кеңес халқының еркін көрсеткен.

ССР Одағы мен одақтас республикалардың Қылмыстық іс жүргізу негіздерінің 2 - бабына сәйкес, Кеңестік қылмыстық сот өндірісінің екі әшкерелеу, сонымен қатар, қылмыс жасаған адамды әділ жазаға тарту үшін негізгі мақсаты көрсетілген: қылмысты толық және тез ашу, кінәлілірді заңды дұрыс қолдануды қамтамасыз етіп, кінәлі еместерді қылмыстық жауаптылыққа тартпау керек деп көрсетілген.

Ал, осы Заңның 4 - бабына сәйкес, қылмыстық істер бойынша Әділ Кеңес Одағында қылмыстық істерді қарау мен кінәлі адамға жазалау шараларын қолданып, ал кінәлі еместі ақтапшығару арқылы жүзеге асырылады делінген. Осы мақсаттарды ұстанған Кеңестік заңдылық былай дейді: « Сот үкімі айыптаушы не ақтаушы болуы мүмкін».

Қазіргі Қазақстан Республикасы ҚІЖК - нің 374 - бабында үкімдердің түрлері ретінде осы айыптаушы және ақтаушы үкімдер көрсетілген. Ал, енді осы үкімнің әрқайсысына жеке - жеке тоқталып, анықтама бере кетейін.

Айыптаушы үкім - бұл соттың сот талқылауы нәтижесіндегі мемлекет атынан шығарылған сотталушының кінәлілігін бекітетін және айқындайтын, сонымен қатар, оған қатысты жаза қолдану не қолданбау туралы шешімі.

Ал, ақтаушы үкім дегеніміз - бұл соттың сот талқылауы нәтижесіндегі мемлекет атынан шығарылған сотталушының кінәлі еместігі анықталып, бекітілген және ақталуы туралы шешімі.

Қазақстан Республикасының әділ сотын жүзеге асыру үшін сот қылмыстық істі қарап, қылмысқа кінәліге қатысты айыптау үкімін қаулы етіп немесе егер оған кінә негізсіз тағылса, онда сотталушыға қатысты ақтау үкімін шығарады. Үкімнің өзгеше үшінші түрін Кеңес заңдылығы да тәуелсіз мемлекет те белгілемейді.

Айыптау не дәлелденеді (егер сотталушы кінәлі деп саналса) не дәлелденбейді (сотталушы кінәлі емес деп саналып, ақталып шыққан жағдайда) . Бұл екі шешімнің «ортасындағы жағдай» болмайды және болуы мүмкін емес . Осындай категориялық тұжырым қылмыстық іс бойынша әділеттілікті жүзеге асырудағы соңғы нүктені белгілейді

Қылмыстық іс жүргізу заңының әр қылмыстық іске қатысты сотталушының кінәлілік не кінәлі еместігін шешу, үкімдердің негізгі қасиеттері : анықтылығы мен тұжырымдылығын (категоричность) қамтамасыз етеді. Бұл дегеніміз соттың үкімдегі сотталушының кінәлі не кінәлі еместігін сот қорытындысында анық, ешқандай екі мағынасыз көрсетілетінін білдіреді.

Сот үкімінің анықтылығы мен тұжырымдылығы - бұл соттың сот талқылауы кезінде объективті шындыққа жету үшін жан - жақты сот зерттеуін жүргізуі, мұнда ешқандай түсініспеушілік немесе күмәнболмауы тиіс. Сотталушының кінәлі не кінәсіздігін анықтамайтын, жалтармалы жауап қылмыстық сот өндірісінің қағидаларының қатаң түрде бұзылуына әкеп соқтырады. Мысалы: Егапов өз жолдастарымен мейманханада бұзақылық әрекеттер жасап, мейманхана қонақтарын ұрып - соққаны және сол іс бойынша сотталған Баратишвилиге Натанадзені өлтіруіне көмек көрсеткені үшін сотталған. Егаповтың адама өлтіруіне қатысуын сот мынадай күдікті сот үкімінде орын алған жауабында көрсетті : « Егапов Бараташвилидің қолында пышақ болғанын байқаған шығар» [2, 25-б. ]

Мұндай анықталдмаған, болжамды түйін кінәлілік туралы сұрақты ашық қалдырады. Осыған байланысты, үкім ҚР - ның Жоғарғы Сотының қылмыстық істер бойынша Сот алқасымен бұзылған болатын. Үкім күмәнді, айқын емес болғанда ол өзінің мақсатына жете алмай, мемлекеттің әділ сотының актісі болу қасиетін жоғалтады.

Осы айыптау үкімі жайлы кеңірек айтпас бұрын, мен жалпы айыптаудың жеке түсігіне тоқталғанды жөн көріп отырмын. Айыптау - бұрыннан келе жатқан және ең маңызды іс жүргізушілік құбылыстардың бірі. Ол тіпті, қылмыстық сот өндірісінің пайда болуына өз септігін тигізді десем қателеспеймін. Өйткені, соңғысы адамның қылмыстық әрекетін бағалау үшін қажет болған.

Айытау - бұл әрбір қылмыстық сот өндірісінің қажетті элементі, оның нысаны мен түріне тәуелсіз белгісі .

Айыптау үкімі, егер де сот мына төмендегі сұрақтарға дұрыс жауап қатқанда ғана қаулы етіледі:

1. Жасалуына сотталушы айыпталып отырған әрекеттің орын алғаны дәлелденді ме;
2. Бұл әрекет қылмыс болып табылама және ол нақты қай қылмыстық заңда көрсетілген ( бабы, бөлігі, тармағы) ;
3. Сотталушының бұл әрекетті жасағаны дәлелденді ме;
4. Сотталушы бұл қылмыстың жасалуына кінәлі ме, яғни оның әрекеттерінде кінә бар ма .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс