Кәсіпорындарда инвестицияны тиімді пайдалану саясаты
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І.Инвестицияның териялық негізі.
1.1.Инвестиция туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2.Инвестиция және олардың қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3Инвестицияылық процесс.әлеуметтік жүйе ретінде ... ... ... ... ... .9
ІІ.Кәсіпорындарда инвестицияны тиімді пайдалану саясаты
2.1 Инвестицияылық қорларды: тиімді пайдалану жолдары ... ... ... ... ... .12
2.2 Инвестицияның тиімді бағалау метрологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
ІІІ. Кәсіпорында инвестициялық қызметінде мемлекттің ролі.
3.1 Инвестицияылық қызметті мемлекеттік реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3.2Мұнайгаз кешенін инвестициялаудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І.Инвестицияның териялық негізі.
1.1.Инвестиция туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2.Инвестиция және олардың қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3Инвестицияылық процесс.әлеуметтік жүйе ретінде ... ... ... ... ... .9
ІІ.Кәсіпорындарда инвестицияны тиімді пайдалану саясаты
2.1 Инвестицияылық қорларды: тиімді пайдалану жолдары ... ... ... ... ... .12
2.2 Инвестицияның тиімді бағалау метрологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
ІІІ. Кәсіпорында инвестициялық қызметінде мемлекттің ролі.
3.1 Инвестицияылық қызметті мемлекеттік реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3.2Мұнайгаз кешенін инвестициялаудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Кіріспе.
Инвестиция — экономиканы дамудың тұрақты және жоғарғы қарқынын қалыптастыруды, ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін енгізуді, инфрақұлымды дамытуды көздейтін басты фактор.
Инвестицияны дамытуда кәсіпорындарды қаржыландыратын және ұзақ мерзімге несие беретін мамандандырылған инвестициялық банктер мен акционерлік қоғамдардың акцияларынан құрылған инвестициялық қорлар ерекше роль атқарады. Сөйтіп, қорлар экономиканың неғұрлым пайдалы салалары мен кәсіпорындарына капиталдың құйылуына жағдай жасайды.
Қаржылық инвестициялар инвесторлар үшін ішкі және сыртқы инвестициялар жағдайында белгілі бір тәуекелділікпен байланысты болатынын ескерген жөн. Бұл тәуекедщлік басшылардың біліктілігімен және олардың епті әрекеттерімен, есеп пен бақылау жұмысын ұйымдастыруымен, валютаның бағамдық пайыз мөлшерлемесінің өзгерістерімен, орта мерзімді және қысқа мерзімді несиелерді тартудың қиындылыктарымен және т.б. осы сияқты мәселелерімен байланысты болып келеді. Сонымен қатар, табиғат зілзалаларымен және саяси тәуекелділіктерімен байланысты болатынын ескерген абзал. Қаржылық инвестициялар техникалық-экономикалық есептеулер жасалған соң және сол инвестицияланатын объектіні қажетті зерделеуден өткізгеннен кейін барып, жүзеге асырылады . Қазіргі кезде бүған банк құрылымдары да, шетелдік инвесторлар да барып отырған жоқ. Ауыл шаруашылы-ғына инвестиция бөлудің өз ерекшеліктері болуы тиіс. Инвесторлар салықтардың барлық түрінен босатылғаны жөн.
Өнеркәсіп және ауыл шаруашылық тау-арлары арасындағы ара қатынасты жөнге келтіру керек. Өйткені, өнеркәсіп тұрғысынан ауыл шаруашылығының қаналып отырғанын байқау қиын емес. Ауылға ала-рылатын өнеркесіп тауарларының бағасы іс жүзінде бақылаусыз өсу үстінде, ал ауыл шаруашылық өнімдерінің бағасы халықтың сатып алу қабілетіне қарай шектеле түсуде.
1.1Инвестиция туралы түсінік
Инвестициялар деп өнеркәсіптің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының және экономиканың басқа да салаларының кәсіпорындарына капитал түрінде салынып, жұмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз. Инвестициялық қызметгің мақсаты — түпкі нәтижесінде кәсіпкерліктен табыс немесе процент алу болып табылады.
Инвестицияның көзі болып жаңадан қалыптасқан (құрылған) құн немесе таза табыстың жинакталған бөлігі саналады. Кәсіпкерлер (кәсіпорындар) оны өзініңтабысының (таратылған) қаражаттарының есебінен жұмылдырады. Негізгі капиталды жаңартуға арналған инвестиция көзі болып кәсіпорынның меншігінде қалған табысы саналады. Бағалы қағаздардың көп түрлілігі инвестицияны жіктеудің көптеген критерийлерін алдын ала айқындайды.
Қаржылық инвестиция өзінің пайдалану мерзіміне қарай, қысқа және ұзақ мерзімді болып бөлінеді.
Инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты бойынша: қаржылық және нақты болып бөлінеді.
Нақты инвестициялар — бүл кәсіпорынның негізгі капиталын және материалдық-ендірістік қорын өсіруге салынатын салымдар.
Қаржылық инвестициялар — бұл субъектінің табыс алу мақсатында пайдаланатын активі (мысалға, пайыздар, роялтилер, дивидендтер және жалға ақысы), инвестицияланған капиталдың өсімі немесе алынатын басқа да олжалар (мысалға, коммерциялық мәміленің нәтижесі). Сондай-ақ, қаржылық инвестицияға пайдаланбай тұрған жылжымайтын мүліктер де жатады. Қаржылық инвестицияның бір түрі болып бағалы (құнды) қағаздар да саналады. Барлық бағалы (құнды) қағаздар екі топқа бөлінеді — ақшалай және күрделі (капиталды) болып. Ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақшалай қарыздарды алғандағыдай етіп рәсімделеді. Бұл борыштықбағалы қағаздар. Оларға: вексельдер, депозиттер және жинақ сертификаттар және т.б. жатады. Осы бағалы қағаздар бойынша табыс бір мәртелік сипатқа ие болады және олар езінің номиналдық (атаулы) құнынан төмен бағаға сатып алудың есебінен қалыптасады. Ақшалай бағалы қағаздар, әдетге, қысқа мерзімге (бір жылдан аспайтын уақытқа) беріледі.
Капиталды бағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін, оның капиталын (қорын) қүрастыру немесе үлғайту мақсатында шығарылады.
Бағалы қағаздар қүқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін куәландыру үшін олар былайша бөлінеді:
— бғгалы қағазды ұсынушыға — құқықтарын орындау үшін, бірақ олардың иелерін теңестіруді (идентификациялауды) талап етпейді, ұтаушылардың атына
тіркеу жасалынбайды. Ұсынушы бағалы қағазды куәландыратын құқығын басқа адамға қарапайым жолымен қолына береді.атаулы бағалы қағаздар — белгілі бір адамның атына жазылады. Бағалы қағаздарда куәландырылған құқықтары ондағы қойылған талапты жеңілдету үшін белгіленген тәртіппен басқа тұлғаға беріледі. Атаулы бағалы қағаздар бойынша құқық беретін адам соған сәйкес келетін талаптардың орындалуы емес, ондағы тиесілі талаптың заңды еместігіне жауап береді.
— ордерлік бағалы қағаз — ол ең алғашында иемденушінің атына немесе оныңбұйрығы бойынша жазылады. Бұл онда көрсетілген құқықтар қағазға түсірілген тәртіпке байланысты ауыспалылығын сақтайтыңдай етіп - индоссаментке жазып береді. Индоссамент өзінде құқықтың болғанына ғана емес, сонымен бірге, оның жүзеге асуына да жауап береді. Бағалы қағаздардан алынатын табысқа қатысты оларды борыштық және инвестициялық етіп бөлуге болады.
Борыштық бағалы қағаздар пайыздарды (проценттерді) төлеуді және негізгі қарыздың негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз міндетіне алады. Бүл кімнің эмитенті екендігіне қарамастан, оған барлық облигациялар, векселдер жатады.
Инвестщиялық багалы қағаздар эмитент активтерінің бір бөлігін иемденуге құқық береді, оларға эмитенттердің барлық типтеріндегі акциялары тұтастай жатады.
Бағалы қағаздар эмитенттік сипаты бойынша: мемлекеттік (Үкімет пен Ұлттық Банктің борышкерлік міндеттемелері), муниципалдық (жергілікті атқару органдарының борышкерлік міндеттемелері) және корпоративтік (шаруашылық жүргізуші субъектілердің жарғылықкапиталын қалыптастыру немесе қаржылық-шаруашылық қызметін жүргізу үшін қажет қаражатты тарту мақсатымен қолданыстағы заңға сәйкес шығарылатын) болып бөлінеді.
Мәмілеге байланысты шығарылатын бағалы қағаздар: фондық (акциялар, облигациялар) және саудалық (коммерциялық векселдер, чектер, коносаменттер, кепілдік міндеттемелер, т.б.) болып бөлінді.
Фондылық бағалы қағаздар көптеп шығарылуымен (эмиссиясымен) ерекшеленеді және олар қор биржаларында айналысқа түседі.
Саудалық бағалы қағаздар коммерциялық бағытқа ие: олар негізінен сауда операциялары бойынша есеп айырысуға және тауарларды орын алмастыру процесіне қызмет көрсетуге арналған.
Инвестиция — экономиканы дамудың тұрақты және жоғарғы қарқынын қалыптастыруды, ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін енгізуді, инфрақұлымды дамытуды көздейтін басты фактор.
Инвестицияны дамытуда кәсіпорындарды қаржыландыратын және ұзақ мерзімге несие беретін мамандандырылған инвестициялық банктер мен акционерлік қоғамдардың акцияларынан құрылған инвестициялық қорлар ерекше роль атқарады. Сөйтіп, қорлар экономиканың неғұрлым пайдалы салалары мен кәсіпорындарына капиталдың құйылуына жағдай жасайды.
Қаржылық инвестициялар инвесторлар үшін ішкі және сыртқы инвестициялар жағдайында белгілі бір тәуекелділікпен байланысты болатынын ескерген жөн. Бұл тәуекедщлік басшылардың біліктілігімен және олардың епті әрекеттерімен, есеп пен бақылау жұмысын ұйымдастыруымен, валютаның бағамдық пайыз мөлшерлемесінің өзгерістерімен, орта мерзімді және қысқа мерзімді несиелерді тартудың қиындылыктарымен және т.б. осы сияқты мәселелерімен байланысты болып келеді. Сонымен қатар, табиғат зілзалаларымен және саяси тәуекелділіктерімен байланысты болатынын ескерген абзал. Қаржылық инвестициялар техникалық-экономикалық есептеулер жасалған соң және сол инвестицияланатын объектіні қажетті зерделеуден өткізгеннен кейін барып, жүзеге асырылады . Қазіргі кезде бүған банк құрылымдары да, шетелдік инвесторлар да барып отырған жоқ. Ауыл шаруашылы-ғына инвестиция бөлудің өз ерекшеліктері болуы тиіс. Инвесторлар салықтардың барлық түрінен босатылғаны жөн.
Өнеркәсіп және ауыл шаруашылық тау-арлары арасындағы ара қатынасты жөнге келтіру керек. Өйткені, өнеркәсіп тұрғысынан ауыл шаруашылығының қаналып отырғанын байқау қиын емес. Ауылға ала-рылатын өнеркесіп тауарларының бағасы іс жүзінде бақылаусыз өсу үстінде, ал ауыл шаруашылық өнімдерінің бағасы халықтың сатып алу қабілетіне қарай шектеле түсуде.
1.1Инвестиция туралы түсінік
Инвестициялар деп өнеркәсіптің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының және экономиканың басқа да салаларының кәсіпорындарына капитал түрінде салынып, жұмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз. Инвестициялық қызметгің мақсаты — түпкі нәтижесінде кәсіпкерліктен табыс немесе процент алу болып табылады.
Инвестицияның көзі болып жаңадан қалыптасқан (құрылған) құн немесе таза табыстың жинакталған бөлігі саналады. Кәсіпкерлер (кәсіпорындар) оны өзініңтабысының (таратылған) қаражаттарының есебінен жұмылдырады. Негізгі капиталды жаңартуға арналған инвестиция көзі болып кәсіпорынның меншігінде қалған табысы саналады. Бағалы қағаздардың көп түрлілігі инвестицияны жіктеудің көптеген критерийлерін алдын ала айқындайды.
Қаржылық инвестиция өзінің пайдалану мерзіміне қарай, қысқа және ұзақ мерзімді болып бөлінеді.
Инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты бойынша: қаржылық және нақты болып бөлінеді.
Нақты инвестициялар — бүл кәсіпорынның негізгі капиталын және материалдық-ендірістік қорын өсіруге салынатын салымдар.
Қаржылық инвестициялар — бұл субъектінің табыс алу мақсатында пайдаланатын активі (мысалға, пайыздар, роялтилер, дивидендтер және жалға ақысы), инвестицияланған капиталдың өсімі немесе алынатын басқа да олжалар (мысалға, коммерциялық мәміленің нәтижесі). Сондай-ақ, қаржылық инвестицияға пайдаланбай тұрған жылжымайтын мүліктер де жатады. Қаржылық инвестицияның бір түрі болып бағалы (құнды) қағаздар да саналады. Барлық бағалы (құнды) қағаздар екі топқа бөлінеді — ақшалай және күрделі (капиталды) болып. Ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақшалай қарыздарды алғандағыдай етіп рәсімделеді. Бұл борыштықбағалы қағаздар. Оларға: вексельдер, депозиттер және жинақ сертификаттар және т.б. жатады. Осы бағалы қағаздар бойынша табыс бір мәртелік сипатқа ие болады және олар езінің номиналдық (атаулы) құнынан төмен бағаға сатып алудың есебінен қалыптасады. Ақшалай бағалы қағаздар, әдетге, қысқа мерзімге (бір жылдан аспайтын уақытқа) беріледі.
Капиталды бағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін, оның капиталын (қорын) қүрастыру немесе үлғайту мақсатында шығарылады.
Бағалы қағаздар қүқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін куәландыру үшін олар былайша бөлінеді:
— бғгалы қағазды ұсынушыға — құқықтарын орындау үшін, бірақ олардың иелерін теңестіруді (идентификациялауды) талап етпейді, ұтаушылардың атына
тіркеу жасалынбайды. Ұсынушы бағалы қағазды куәландыратын құқығын басқа адамға қарапайым жолымен қолына береді.атаулы бағалы қағаздар — белгілі бір адамның атына жазылады. Бағалы қағаздарда куәландырылған құқықтары ондағы қойылған талапты жеңілдету үшін белгіленген тәртіппен басқа тұлғаға беріледі. Атаулы бағалы қағаздар бойынша құқық беретін адам соған сәйкес келетін талаптардың орындалуы емес, ондағы тиесілі талаптың заңды еместігіне жауап береді.
— ордерлік бағалы қағаз — ол ең алғашында иемденушінің атына немесе оныңбұйрығы бойынша жазылады. Бұл онда көрсетілген құқықтар қағазға түсірілген тәртіпке байланысты ауыспалылығын сақтайтыңдай етіп - индоссаментке жазып береді. Индоссамент өзінде құқықтың болғанына ғана емес, сонымен бірге, оның жүзеге асуына да жауап береді. Бағалы қағаздардан алынатын табысқа қатысты оларды борыштық және инвестициялық етіп бөлуге болады.
Борыштық бағалы қағаздар пайыздарды (проценттерді) төлеуді және негізгі қарыздың негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз міндетіне алады. Бүл кімнің эмитенті екендігіне қарамастан, оған барлық облигациялар, векселдер жатады.
Инвестщиялық багалы қағаздар эмитент активтерінің бір бөлігін иемденуге құқық береді, оларға эмитенттердің барлық типтеріндегі акциялары тұтастай жатады.
Бағалы қағаздар эмитенттік сипаты бойынша: мемлекеттік (Үкімет пен Ұлттық Банктің борышкерлік міндеттемелері), муниципалдық (жергілікті атқару органдарының борышкерлік міндеттемелері) және корпоративтік (шаруашылық жүргізуші субъектілердің жарғылықкапиталын қалыптастыру немесе қаржылық-шаруашылық қызметін жүргізу үшін қажет қаражатты тарту мақсатымен қолданыстағы заңға сәйкес шығарылатын) болып бөлінеді.
Мәмілеге байланысты шығарылатын бағалы қағаздар: фондық (акциялар, облигациялар) және саудалық (коммерциялық векселдер, чектер, коносаменттер, кепілдік міндеттемелер, т.б.) болып бөлінді.
Фондылық бағалы қағаздар көптеп шығарылуымен (эмиссиясымен) ерекшеленеді және олар қор биржаларында айналысқа түседі.
Саудалық бағалы қағаздар коммерциялық бағытқа ие: олар негізінен сауда операциялары бойынша есеп айырысуға және тауарларды орын алмастыру процесіне қызмет көрсетуге арналған.
ӘДЕБИЕТТЕР.
1.Назарбаев Н.А. Рынок и социально-экономикческое развитие. — М.: Экономика, 1994. — 495 с.
3.абденов О. Экономическая политика переходного периода на рубеже XXI века. — А.: Казахстан. 1997. — 368 с.
4.Кенжегузин М. Необходимый экономический рост: предпосылки, факторы, модели, темпы. // Азия-ЭиЖ. - 1997. №47.
5. Клилюва Т.В., Жидимбетова Р.Б. Социальные последствия экономических трансформаций странах СНГ. В кн.: Интеграция Казахстана и мирокую экономику.Проблемы и перспективы. Алматы, 1999. С.140.
6. Реформиронание экономики Казахстана: Проблемы и их решения. Алматы, 1997.
7.Банки и банковские операции в России / Под ред. Лапидуса М.Х. - М., 1996.
8.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. — М., 1995.
9.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред
Платонова В., Хиггниса М. — М.: Консалтбанкир, 1998.
10.Банки и банковские операции / Под ред. Жукова Е.Ф. — М.,1997.
11.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
12.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03. 1995.
13.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының № 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арналған пруденциялық нормативтер туралы» ереже.
14..«ҚР ұлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
1.Назарбаев Н.А. Рынок и социально-экономикческое развитие. — М.: Экономика, 1994. — 495 с.
3.абденов О. Экономическая политика переходного периода на рубеже XXI века. — А.: Казахстан. 1997. — 368 с.
4.Кенжегузин М. Необходимый экономический рост: предпосылки, факторы, модели, темпы. // Азия-ЭиЖ. - 1997. №47.
5. Клилюва Т.В., Жидимбетова Р.Б. Социальные последствия экономических трансформаций странах СНГ. В кн.: Интеграция Казахстана и мирокую экономику.Проблемы и перспективы. Алматы, 1999. С.140.
6. Реформиронание экономики Казахстана: Проблемы и их решения. Алматы, 1997.
7.Банки и банковские операции в России / Под ред. Лапидуса М.Х. - М., 1996.
8.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. — М., 1995.
9.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред
Платонова В., Хиггниса М. — М.: Консалтбанкир, 1998.
10.Банки и банковские операции / Под ред. Жукова Е.Ф. — М.,1997.
11.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
12.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03. 1995.
13.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының № 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арналған пруденциялық нормативтер туралы» ереже.
14..«ҚР ұлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .3
І.Инвестицияның териялық негізі.
1.1.Инвестиция туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2.Инвестиция және олардың
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3Инвестицияылық процесс-әлеуметтік жүйе ретінде ... ... ... ... ... .9
ІІ.Кәсіпорындарда инвестицияны тиімді пайдалану саясаты
2.1 Инвестицияылық қорларды: тиімді пайдалану
жолдары ... ... ... ... ... .12
2.2 Инвестицияның тиімді бағалау
метрологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
ІІІ. Кәсіпорында инвестициялық қызметінде мемлекттің ролі.
3.1 Инвестицияылық қызметті мемлекеттік
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ...22
3.2Мұнайгаз кешенін инвестициялаудың негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 33
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Кіріспе.
Инвестиция — экономиканы дамудың тұрақты және жоғарғы қарқынын
қалыптастыруды, ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін енгізуді,
инфрақұлымды дамытуды көздейтін басты фактор.
Инвестицияны дамытуда кәсіпорындарды қаржыландыратын және ұзақ мерзімге
несие беретін мамандандырылған инвестициялық банктер мен акционерлік
қоғамдардың акцияларынан құрылған инвестициялық қорлар ерекше роль
атқарады. Сөйтіп, қорлар экономиканың неғұрлым пайдалы салалары мен
кәсіпорындарына капиталдың құйылуына жағдай жасайды.
Қаржылық инвестициялар инвесторлар үшін ішкі және сыртқы инвестициялар
жағдайында белгілі бір тәуекелділікпен байланысты болатынын ескерген жөн.
Бұл тәуекедщлік басшылардың біліктілігімен және олардың епті әрекеттерімен,
есеп пен бақылау жұмысын ұйымдастыруымен, валютаның бағамдық пайыз
мөлшерлемесінің өзгерістерімен, орта мерзімді және қысқа мерзімді
несиелерді тартудың қиындылыктарымен және т.б. осы сияқты мәселелерімен
байланысты болып келеді. Сонымен қатар, табиғат зілзалаларымен және саяси
тәуекелділіктерімен байланысты болатынын ескерген абзал. Қаржылық
инвестициялар техникалық-экономикалық есептеулер жасалған соң және сол
инвестицияланатын объектіні қажетті зерделеуден өткізгеннен кейін барып,
жүзеге асырылады . Қазіргі кезде бүған банк құрылымдары да, шетелдік
инвесторлар да барып отырған жоқ. Ауыл шаруашылы-ғына инвестиция бөлудің өз
ерекшеліктері болуы тиіс. Инвесторлар салықтардың барлық түрінен
босатылғаны жөн.
Өнеркәсіп және ауыл шаруашылық тау-арлары арасындағы ара қатынасты жөнге
келтіру керек. Өйткені, өнеркәсіп тұрғысынан ауыл шаруашылығының қаналып
отырғанын байқау қиын емес. Ауылға ала-рылатын өнеркесіп тауарларының
бағасы іс жүзінде бақылаусыз өсу үстінде, ал ауыл шаруашылық өнімдерінің
бағасы халықтың сатып алу қабілетіне қарай шектеле түсуде.
1.1Инвестиция туралы түсінік
Инвестициялар деп өнеркәсіптің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының және
экономиканың басқа да салаларының кәсіпорындарына капитал түрінде салынып,
жұмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз. Инвестициялық қызметгің мақсаты —
түпкі нәтижесінде кәсіпкерліктен табыс немесе процент алу болып табылады.
Инвестицияның көзі болып жаңадан қалыптасқан (құрылған) құн немесе таза
табыстың жинакталған бөлігі саналады. Кәсіпкерлер (кәсіпорындар) оны
өзініңтабысының (таратылған) қаражаттарының есебінен жұмылдырады. Негізгі
капиталды жаңартуға арналған инвестиция көзі болып кәсіпорынның меншігінде
қалған табысы саналады. Бағалы қағаздардың көп түрлілігі инвестицияны
жіктеудің көптеген критерийлерін алдын ала айқындайды.
Қаржылық инвестиция өзінің пайдалану мерзіміне қарай, қысқа және ұзақ
мерзімді болып бөлінеді.
Инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты бойынша: қаржылық және
нақты болып бөлінеді.
Нақты инвестициялар — бүл кәсіпорынның негізгі капиталын және материалдық-
ендірістік қорын өсіруге салынатын салымдар.
Қаржылық инвестициялар — бұл субъектінің табыс алу мақсатында пайдаланатын
активі (мысалға, пайыздар, роялтилер, дивидендтер және жалға ақысы),
инвестицияланған капиталдың өсімі немесе алынатын басқа да олжалар
(мысалға, коммерциялық мәміленің нәтижесі). Сондай-ақ, қаржылық
инвестицияға пайдаланбай тұрған жылжымайтын мүліктер де жатады. Қаржылық
инвестицияның бір түрі болып бағалы (құнды) қағаздар да саналады. Барлық
бағалы (құнды) қағаздар екі топқа бөлінеді — ақшалай және күрделі
(капиталды) болып. Ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақшалай қарыздарды
алғандағыдай етіп рәсімделеді. Бұл борыштықбағалы қағаздар. Оларға:
вексельдер, депозиттер және жинақ сертификаттар және т.б. жатады. Осы
бағалы қағаздар бойынша табыс бір мәртелік сипатқа ие болады және олар
езінің номиналдық (атаулы) құнынан төмен бағаға сатып алудың есебінен
қалыптасады. Ақшалай бағалы қағаздар, әдетге, қысқа мерзімге (бір жылдан
аспайтын уақытқа) беріледі.
Капиталды бағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін, оның капиталын (қорын)
қүрастыру немесе үлғайту мақсатында шығарылады.
Бағалы қағаздар қүқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін
куәландыру үшін олар былайша бөлінеді:
— бғгалы қағазды ұсынушыға — құқықтарын орындау үшін, бірақ олардың иелерін
теңестіруді (идентификациялауды) талап етпейді, ұтаушылардың атына
тіркеу жасалынбайды. Ұсынушы бағалы қағазды куәландыратын құқығын басқа
адамға қарапайым жолымен қолына береді.атаулы бағалы қағаздар — белгілі бір
адамның атына жазылады. Бағалы қағаздарда куәландырылған құқықтары ондағы
қойылған талапты жеңілдету үшін белгіленген тәртіппен басқа тұлғаға
беріледі. Атаулы бағалы қағаздар бойынша құқық беретін адам соған сәйкес
келетін талаптардың орындалуы емес, ондағы тиесілі талаптың заңды
еместігіне жауап береді.
ордерлік бағалы қағаз — ол ең алғашында иемденушінің атына немесе
оныңбұйрығы бойынша жазылады. Бұл онда көрсетілген құқықтар қағазға
түсірілген тәртіпке байланысты ауыспалылығын сақтайтыңдай етіп -
индоссаментке жазып береді. Индоссамент өзінде құқықтың болғанына ғана
емес, сонымен бірге, оның жүзеге асуына да жауап береді. Бағалы қағаздардан
алынатын табысқа қатысты оларды борыштық және инвестициялық етіп бөлуге
болады.
Борыштық бағалы қағаздар пайыздарды (проценттерді) төлеуді және негізгі
қарыздың негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз міндетіне алады.
Бүл кімнің эмитенті екендігіне қарамастан, оған барлық облигациялар,
векселдер жатады.
Инвестщиялық багалы қағаздар эмитент активтерінің бір бөлігін иемденуге
құқық береді, оларға эмитенттердің барлық типтеріндегі акциялары тұтастай
жатады.
Бағалы қағаздар эмитенттік сипаты бойынша: мемлекеттік (Үкімет пен Ұлттық
Банктің борышкерлік міндеттемелері), муниципалдық (жергілікті атқару
органдарының борышкерлік міндеттемелері) және корпоративтік (шаруашылық
жүргізуші субъектілердің жарғылықкапиталын қалыптастыру немесе қаржылық-
шаруашылық қызметін жүргізу үшін қажет қаражатты тарту мақсатымен
қолданыстағы заңға сәйкес шығарылатын) болып бөлінеді.
Мәмілеге байланысты шығарылатын бағалы қағаздар: фондық (акциялар,
облигациялар) және саудалық (коммерциялық векселдер, чектер, коносаменттер,
кепілдік міндеттемелер, т.б.) болып бөлінді.
Фондылық бағалы қағаздар көптеп шығарылуымен (эмиссиясымен) ерекшеленеді
және олар қор биржаларында айналысқа түседі.
Саудалық бағалы қағаздар коммерциялық бағытқа ие: олар негізінен сауда
операциялары бойынша есеп айырысуға және тауарларды орын алмастыру
процесіне қызмет көрсетуге арналған.
1.2.Инвестиция және олардың қызметі
Нарықтағы айналыс ерекшеліктеріне байланысты бағалы қағаздарды нарыктық
(айналыстағы) және нарықтық емес (айналыстағы емес) етіп бөлу мүмкін.
Нарықта болатын бағалы қағаздар биржалық немесе биржалық емес айналым
шеңберінде нарықта екінші рет еркін сатылуы және сатып алынуы мүмкін. Олар
сатылғаннан кейін эмитентке мерзімінен бүрын үсынылмайды.
Нарықтық емес бағалы қағаздар бір қолдан екінші қолға еркін көше алмайды,
яғни екінші рет айналысқа түспейді. Бұндай бағалы қағаздар қатарына оларды
шығару кезінде сатылмайды деген шарт қойылса, онда оларды тек эмитенттің
өзі ғана сатып алады. Сондай-ақ айналысы шектеулі бағалы қағаздар да
бөлініп Инвестор инвестициялықмақсатынатәуелді белгілі бір типтерді
қалыптастырады. Келесі типтерін бөліп көрсету қабылданған: бірінші тип -
өсім қоржыны, екінші тип — табыс оржыны.
Қоржынның бірінші типінің мақсаты өсімді көбіне диввдентгер мен процентгер
алу есебінен емес, бағалы қағаздардың бағамдық (курстық) өсімінің есебінен
алу болып табылады. Бұл негізгі салымның басым бөлігін акция кұрайды.
Күтілетін капитал өсімімен және тәуекелділіктің ара қатынасына байланысты
қоржындық өсімнің ортасынан, тағы да баска қоржынныңтүрлерін, атап
айтканда: афессивті, консервативті және орташа өсімін бөліп көрсетуге
болады. Агрессивті өсім қоржынддры капиталдың максимадцы өсіміне
бағьпталады. Бұл қоржын үлкен тәуекелділікпен байланысгы екенін көрсетеді,
бірақ эмитент-кәсіпорындардың қолайлы дамуы кезінде ол үлкен табыс әкелуі
мүмкін. Қоржынның бұл құрылымы, әдетге, тез өсетін жас компаниялардың
акцияларымен көрсетілуі мүмкін. Консервативтік қоржынның өсімі негізінен
ірі, жақсы белгілі және тұрақты компаниялардың акциясынан тұрады, бұндай
қоржынның тәуекелділігі де аса үжен болмайды. Қоржынның орташа өсіміңце
афессивті қоржынға да, консервативті қоржынға да тән инвестициялық
қасиетгері болады. Оның құрамына сенімді кәсіпорындармен қоса даму
үстіндегі жас кәсіпорындардың дд акциялары енеді. Мүндай қоржын жеткілікті
жоғары табысқа және тәуекелдің орташа деңгейін үстауына қолайлы жағдай
туғызады.
Қоржындардың екінші типі дивидентгер мен процентгер есебінен табыс алу
болып табылады. Қоржынның бұл типі тәуекел кезінде алдын ала жоспарланған
табыстың деңгейін қамтамасыз етеді және онда тәуекелділіктің деңгейі нольге
тең болады. Қоржындардың аталған типін инвестициялау объектілері ретінде
сенімділігі жоғары бағалы қағаздар алынады. Оның құрамына енетін қорлардың
инструменттеріне байланысты олар: конверттелетін, нарықтық ақшалай және
облигациялар болып бөлінеді. Конверттелетін (айырбасталынатын) қоржындар:
айрықша акциялардан және облигацияларынан тұрады. Мұндай қоржын оны
қүрайтын бағалы қағазддрдың есебінен нарық коньюктурасы мүмкіндік беретін
болса, онда оларға жай акциялардын, өзі де, қосымша табыс әкелуі мүмкін.
Басқаша жағдайда, қоржын инвестициясы тек тәуекелділік төмен болған кезінде
ғана табыспен қамтамасыз етіледі.
Ақша нарығының қоржындары (портфелі) капиталды толықсақгау мақсатынан
түрады. Оның құрамына ақшалай қаражат пен тез сатылатын активтер кіреді.
Егер де үлттық валюта өзінің төмендеу бағамын көрсетсе, онда ол шетелдік
валютаға айырбасталуы мүмкін. Сөйтіп, салынған капитал нольдік тәуекелділік
кезінде өз өсімін сақтайды. Облигациялар қоржындары облигациялардың
есебінен қалыптасады және нольдік тәуекелділік кезінде орташа табыс
әкеледі.
Қоржындардың өсуіне қоржынға енген қүрылымдардың өзгерісі мен бағамдары
әсет етеді.Табыс қоржындары түрақты қүрамға және қүрылымға ие.
Қоржын қызмет етуінің уақытына байланысты мерзімі шектелген және мерзімі
шектелмеген болып бөлінеді.
Мерзімі шектелген қоржын тек табыс табуға талпыныс жасап қана қоймай,
алдына ала уақыты белгіленген кезеңнің шегінде табыс алуды көздейді. Ал
мерзімі шектелмеген қоржынның уақыты шектеліп белгіленбейді.
Мүмкіндігінше толықтырылатын, қайтарып алынатын және тұрақты қоржындар
ажыратылып көрсетіледі. Толықтырылатын қоржындар, бастапқы салынған ақша
қаражаттарының есебінен емес, сыртқы қаражат көздерінің есебінен өсуі
(толықтырылуы) мүмкін. Қайтарып алынатын қоржындар бастапқы салынған
қаражаттардың бір бөлігін қайтарып алуға жол береді. Тұрақты қоржындарда
бастапқы салынған қаражатгар қоржынның барлық кезең бойына тұрақты көлемін
сақтайды.
. Осы жағдайда ғана нарықгық қарым-қатынастар жағдайындағы тәуекелділіктер
төмендеуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының зандары экономиканың барлық саласын инвестициялық
тұрғысынан қолдауға бағытталған. Республикада инвестициялық жобаларды
жүзеге асырудың тиімділігіне бағытталған жеңілдіктер мен преференциялар1
әзірленіп жасалған.
Түптеп келгенде, инвестициялардың мақсаты- жаңа технологияларды, алдыңғы
қатарлы техниканы және ноу-хауды енгізу; ішкі нарықты жоғары сапалы
тауарлармен толтыру және қолайлы қызмет көрсету; отандықтауар өнддрушілерді
мемлекеттік қолдау және ынталандыру; экспортқа бағытталған және импортты ал
мастыру шы өндірістерді дамыту, Қазақстан Республикасының шикізат көздерін
тиімді және кешенді пайдалану; қазіргі заманғы менеджмент пен маркетингтің
әдістерін енгізу, жаңа жүмыс орындарын қүру; жергілікті мамандардың
үздіксіз оқу жүйесін енгізу, олардың біліктілік деңгейін көтеру; өндірістің
жедел дамуын қамтамасыз ету; қоршаған табиғат ортасын жақсарту болып
табылады.
Қазақстан Республикасының экономикасын көтеруде және оны одан әрі дамытуда
шетелдік инвесторлардың атқарар ролі зор. Шетелдік инвестицияларға табыс
алу мақсатында кәсіпкерлік қызметтің объектілеріне инвесторлар салып
отырған мүліктік құндылықтар және оған қоса олардың құқықтары, яғни
интеллектуалдық меншік құқығы да кіреді.
Шетелдік инвестициялар Қазақстан Республикасының занды тұлғаларының жарлық
капиталына қатыса отырып, ондағы қабылданатын шешімдерге өз үлестерін және
құқықтарын қорғауына болады.
Шетелдік инвесторлар заңға қайшы келмейтін кез келген қызметпен, атап
айтқанда: бірлескен кәсіпорындарды құруға және олардың шетелдік филиалдарын
ашуға, мүліктік құқын сатып алуға, қарыз, несие беруге т.б. қызметтермен
шұғылдануына болады.
Шетелдік инвесторлар өздерінің қызметінен алған табысын өз қалаулары
бойынша пайдалануға қүқылы, Қазақстан аймағында қайта қаржыландыру үшін,
тауарлар алуға және басқа да мақсаттар үшін, яғни Қазақстан Республикасының
зандарында тыйым салынбаған кез келген қызметпен айналысуына болады.
1.3 Инвестицияылық процесс-әлеуметтік жүйе ретінде
Қазіргі кезеңде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процсс
әлеуметтік-экономикалык дамуымыздыц негізгі алғы шартына айналып,
еліміздсгі реформаларды табысты іске асырудыц басты себебі қойлып отыр.
Мемлекеттің даму деңгейі әлеуметтік салаға жұмсалатын шығынның колемімен
аыықталады. Қоғамның салауаттылығы, оның кеңейтілген ұдайы өпдіріске
мүмкіншілігі, тұрғыыдардың білім, мамандық өресі халықтың еңбекақысына
тікелей байланысты. Соіідықтаы да Қазақстан дамуының стратегиялык бағыты -
экономикалық тиімділікті жеке адамның дамуымен, коғамымыздағы барлық
әлеуметтік топтардың мүдделерін жетілдірумен ұштастыратын әлеумсттік
жағынан тиімді нарықтық экономиканы калыптастыру. Ал, әлеуметтік тұрғыдан
тиімді нарықтық шаруашылықтың мәні еңбек өнімділігінің артуы бағаны
төмеидетіп, еңбекақының табиғи өсуіне жағдай жасауында.
Транзиттік қоғамда әлеуметтік процесстердің шиеленісе түсетіпдіктерінен,
топтар мен таптардың ара жігінің тереңдей беретінін білеміз. Қазақстанда да
реформалаудың алғашқы кезеңдерінде өтпелі дәуіргс тон әлеуметтік
қайшылыктар өрши түсті. Мысалы, кедейлер санының күрт артып, 1990 жылғы 30%-
дан 1997 жылы 89%-ға өсуі, 1991-1996 жьшдар арасыпда адам дамуының индексі
бойынша Қазақстаиның 43-орыннан 100-орынға түсіп кетуі, т.б.
Қазақстанның имтеллектуалдық және рухани потенциалының қалыптасу иегізі
болып саыалатын білім жүйесі туралы қазіргі заманның талабына сай жалпы
ұлттық жоспар қабылдап, әртүрлі тәжірибелерді тоқтатып, оларды реттейтін
уақыт жеткен сияқты. Толыққанды білім жүйесінс мүмкіншілік беретін
экономикалық - ұйымдастыру тетіктерін жетілдіру - мемлекет алдында тұрған
үлкен міндет. Бұл мәселеде бюджеттің әлеуметтік салаға үлесін көтеріп қаса
қоймай, бюджеттен тыс қаржыландыру мүмкіншіліктерін жетілдіру қажет. Осы
орайда инвестицияыың орны ерекше. Еліміздегі үлкен-үлкен инвсстициялық
компаниялардың бұл мәселе бойынша нақты жоспарлары болып, олар жузеге
асырылып мемлекет тарайыны бақыланып отырылуы керек.
Жоғарыда айтылған өлеуметтік бағыттағы бюджетті жүзеге асыруда да
иивестицияның орны ерекше . Себебі, жалпы ішкі өнімнің (ЖҰӨ) жылдық осімі
ипвестицияның көлеміне байланысты да, ал әлеуметтік-экономикалық дамудың
негізгі өлшемі жалпы ішкі өнім болып табылады.
Мысалы, жалпы ішкі өнімге кіретін негізгі капиталдағы иивестицияның үлесі
2001 жылы 24,4% қүрады, ал бұл керсеткіш 2000 жылы 19,9% болатыи, немесе
ЖІӨ 2000 жылы 2600 млрд. тенге, ал 2001 жылы бүл көрсеткіш 3300 млрд.
тенге, ал оның инвестициясы 753 млрд. тенге болды .
Мұндай оңтайлы процссті одан әрі дамыту үшін Қазақстан экономикасындағы
шыыайы жағдайды сараптап, инвестициялық процестің даму стратегиясыи жасау
қажет. Ең бастысы, бұл стратегия алдымен салаға инвестиция жұмсаумен жәнс
шаруашылық ипвестициясынан түсетін Қайтарым мем ерекшеленуі керек.
Инвестициялық іс-әрекет әлеуметтік факторларды ескере отырып реттелінбесе
онда ол жалпы дағдарысқа апаратын негізгі себептердің біреуі болый
табылады. Сондықтан да экономиканы, соның ішінде иивестицияны әлеуметтік
тұрғыдан талдап, соның негізінде әлеумегтік және экономикалық құрылымдарды
қатар қалыптастырып, ескеріп отырғанда ғана дүниежүзілік және аймақтық
дағдарыстардан құтылуға болады. Мысалы, табыс, кіріс, экономикалық тәускел
деңгейі дегеи тек қана экопомикалык факторларды ескеретін ірі иивестициялық
капиталы бар жоғары дамыған елдердің өзі де өнімді артық өндіру дағдарысына
ұшырауы мүмкін. Мысал ретінде Оңтүстік Кореядағы жағдайды келтіруге болады.
Сонымен, инвестициялық процессті пайда тауып, жоғары әлеуметтік тиімділікке
жеткізетін процесс ретінде қарастыру керек. Инвеститшялық іс-әрекет талдау
оның тиімділігіне экономикалық факторлардан кем әлеуметтік факторларды
есептемей жасау мүмкіп емес.
Нарықтық экономикада жоба тек қана инвестицияға байланысты құжаттарды
дайындау ғана емес, ол қай салада, кім арқылы және қалай аяқтаяады деген
мәселелерді жұмыстардың жоспары болып табылады. Яғни, инвсстициялық жоба
осы батыттағы мақсатқа сай нақты анықталғаи, завды құжатгарға негізделген
пайдаланылатып қаржылардың техникалық ұйымдастыру комплексі .
Бұл методикалық ұсыпыстарда инвсстициялық жобалар тиімділігінің мынадай
көрсеткіштері берілген:жобаны іске асыру барысындағы қаражат салдарын және
тікелей қамтитын коммерциялық тиімділік көрсеткіштері;мемлекетке әсер
ететін қаржы салаларын қамтитын бюджеттік,тиімді көрсеткіштері;
инвсстицияық жобаға қатынасулардың қаражат мүддесінен тыс тұратын
шығындарды қамтитын экономикалық тиімділік көрсеткіштері.
Байқағаиымыздай бұл ұсыныстарда әлеуметтік тиімділік көрсеткіштері
белінбеген, тек экономикалық тиімділіктің бір бейнесі ретінде
келтірілген.
Сондықтан да заман талабына сай экоиомикалық шаралардың
әлеуметтік көрсеткіштер жүйесін қалыптастыру қажет сияқты. .
Жобапың әлеуметтік нәтижелсрін бағалау дегеніміз, жобаның адам құқытын
бұзбайтыи жағдайға, стандартқа әлеуметтік пормаларға сай болуы.
Иивестшщялық жобада көрсетілген мынадай міндеттер,жұмысшылардың
еңбек етіп, демалуына жағдай жасалуы, оларды сапалы тамақ өнімдерімен,
әлеуметтік инфрақұрылым объектілер қамтамасыз етілуі жобаның жүзеге
асырылуының міндетті сапалуға тиіс.Жобаның әлеуметтік нәтижелсрінін негізгі
түрі мыналар:
- қымыс орындарының өсуі;
- аймақ, қала, әлеуметтік-село тұрғындарың қажетті тауарлармен энергая,
тамақ т.б. қамтамасыз ету жағдайының жақсаруы;тұрғындар мен жұмыскерлердің
денсаулық деңгейінің жақсаруы;тұрғындардың бос уақытын үнемдеу.
Иивестициялар тек қана экономикалық категория емес. Олар атқаратын
міндетердің әлеуметтік жүктері молынан. Мысалы, макродеңгейдегі
инвестициялар қоғамдағы мынадай мәселелерді шешуге негіз бола алады:
- кеңейтілген ұдайы өндіріс салаларында;
- Ғылыми техникалық дамуды жеделдетіп, отандық өнімдердің
бәсекелесу қабілтін қалыптастыруға;- халық шаруашылығының бар аласның
тең дамуына, қоғамдық өндірістің құрамын өзгертуге;
депсаулық, мәдениет, оқу, білім салаларын дамытып, т.б. әлеуметтік
мәселслерді шешуге;
жұмыссыздық мәселелерін жеңілдетуге;
қоршаған ортаны қорғауга;
қорғаныс өнеркәсібни оңайландыруға және т.б.
Әрине, экономикалық және әлеуметтік тиімділіктерді таза айырып қарау
қиындау, дегенмен де олардың нақты қырларын айқындаи, ерекшелеп иәтижелерін
қадағалап отыру қажет. Сонда ғана инвестициялық процесс әлеуметтік-
экономикалық саланың құрамдас бөлігі ретінде өз міндеттерін жүйелі атқарып
отырады.
II-Бөлім Инвестицияы тиімді пайдалану
2.1 Инвестицияылық қорларды: тиімді пайдалану жолдары
Қазіргі кезде аграрлық рынок қорғаусыз қалды, ол әлемдік экономикалық
кеңістікке тиімді қорғау шараларынсыз енуде. Республикаға азық-түлік
өнімдерін тасымалдау өсіп келеді. Ет өнімдерін әкелу 2,1 есе, сары май мен
өсімдік майын сырттан тасу 3,3 есе ұлғайды. Ет өнімдерін тұтынуда импорттың
үлесі 1,4 тен 10 процентке дейін, сүт — 0,2 центтен 60 процентке дейін,
өсімдік майы — 25 проценттен 66 процентке дейін өсті.
Республикамызда тамақ өнімдері жетіспейтінін пайдаланып, Батыс елдері
Қазақстанға сақталу мерзімі бітуге таяған,өздерінде арзан бағалы азық-
түлік қорларын әкелуде. Сырттан әкелуге алымдарды жоғары белгілеп, өз
елімізде жеткілікті көлемде өндірілетін өнімдерді (астық, мақта, жүн,
қаракөл, ет, т.б.) сыртқа еркін шығаруға рұқсат беру керек, Өзімізде
жетіспей отырған өнімдерді сыртқа шығаруға тосқауыл қойған жөн. Ең бастысы,
елімізде өндіруге мүмкіндігі бар тауарларды, есіресе, тамақ, жеңіл
өнеркесіп өнімдерін шеттен тасымалдауымыз орынсыз. Осының салдарынан, бір
жағынан, экономика ақсап отырса, екінші жағынан еңбек жасындағы көптеген
адамдар жұмыссыз жүр.
Халық шаруашылығының қай саласы да қаржысыз дамымайды. Оны табу, толықтыру
мүмкіндіктері түрліше қиындықтарға душар етуде. Ел экономикасын дамытуда
ішкі қаржының маңызды екені белгілі, бірақ, ол жеткіліксіз болып отыр.
Осыған баиланысты шетел қаржыларын тарту басты мақсатқа айналуда. Осы
тұрғыдан біраз жұмыстар да тындырылды. Алдағы уақытта шетелдік
инвестицияларды пайдалану жолдары тұрақты әңгімеге айнала бастады. Бұл
орынды да. Себебі, шетелдік инвестициялар бізге тегін, рақмет айтқанымыз
үшін келіп жатқан жоқ. Оны пайдаланғанымыз үшін шетелдіктерге көптеген
қосымша қаржы төлеуге мәжбүр болып отырмыз. Оның мөлшері жыл сайын өсіп
келеді. Келесі жылы сыртқы қарызды төлеуге 1 млрд. доллар жұмсалады. Егер
шетелдік қаржыны алғашқы алған жылдары біздің борышымыз 1,2-1,3 млрд.
доллар болса, соңғы кезде (1 қаңтар 1999) ол 7,5 млрд. долларға жетіп отыр.
Жыл сайын шетел капиталын пайдаланғанымыз үшін салық өсе түседі. Оны
уақытымен толық мөлшерде төлеу үшін еліміздің өндіріс орындары, шаруашылық
салалары өз жұмыстарын жандандыруы керек. Осы тұрғыдан қарағанда шетел
капиталын өзімізге тарта берудің жағымсыз жақтары баршылық. Осыны ескере
отырып, еліміздің ішкі резервтері қандай, енді осыған тоқталайық. Ертеден
келе жатқан тәжірибе бойынша, ішкі инвестициялық қорды құруға барлық халық
қатысатын, олар мемлекеттік заемдарға жазылып, өздерінің табыстарының біраз
бөлігін мемлекетке беретін. Бұл тежірибені қазіргі жағдайда қолдану,
халықтың басым көпшілігі тығырыққа тіреліп отырғанда олардан қаржы бөлуді
сұрау да — қиын шаруа. Бірақ өте көп қаржы жинаған коммерсанттар бар.
Шамамен, оның мөлшері 1-3 млрд. доллар болады. Олардың жиналған қаржысы
халықтікі екенін де ескеруіміз керек. Осы тұрғыдан алғанда коммерсанттары
өз қаржыларының біраз бөліггн ортақтастырғаны жөн. Ол өндірісті дамытуға,
негізгі қорларды жаңартуға бағытталуы тиіс еді.
Амал не, осы бағытта жүзеге асып жатқан жұмыс жоқтың қасы, жеке меншіктегі
капиталдың өндіріске құйылуына, оның дамуына жол ашылмай отыр. Көптегн
меншік иелері бағаны көтеру жолымен табыс табуға ұмтылуда, өз капиталдарын
өндірісті кеңейтуге, олардың негізгі өндірістік қорларын жаңартуға
жұмсағысы келмейді. Әсіресе, ауыл шаруашылығында, металлургияда, отын
өнеркәсібінде, жеңіл өнеркәсіпте негізгі қорлар шамадан тыс ескірген. Ал
оларды жаңарту үшін бірнеше жыл керек болады. Өнеркөсіп орындарын уақытша
басқаруға алған шетел компаниялары капиталды осы мақсатта жұмсауда көрсетіп
отырған жоқ. Егер жеке меншік капиталы да, шетел капиталы да өндірістің
негізгі қорларын жаңартуға жұмсалмаса, олар одан ері ескіре берсе, қандай
техникалық прогресті, алға жылжуды күтуге болады? Қазірдің өзінде машина
жасау өнеркесібінде қондырылған құралсаймандардың пайдалану коэффициенті I
есе, жеңіл өнеркөсіпте — 6 есе төмендеген.
Негізгі қорлардың жаңармауының бірнеше себептері бар: біріншіден, оларға
көптеген салық төленеді, ал олардың өндіріоте пайдалану дәрежесі төмен, 100
машинадан есептегенде орта есеппен 47-сі толықтай тоқтап тұр, 24 машина 15
процентке, 37 машина тек қана 25 процентке пайдаланылады. Сол сияқты ауыл
шаруашылығында да көптеген өндірістік ғимараттар қаңырап бос түр немесе
олар қойма, тағы басқа да өндірістік маңызы жоқ мақсатқа пайдалануда.
Бүгінгі инвестициялық саясат шетел инвестициясын көбірек тартуға
бағытталған. Көп жағдайда өзіміздің отандық инвесторлардың мүмкіндіктері
ескерілмейді, олардың капиталын өндіріспк саланы дамытуға жұмылдыру жөнінен
мемлекеттік шаралар арқасында оларға ауыл шаруашылығын, өнеркәсіпті
дамытуға көмектесуге тиіс? Тауарларды таза валютаға сатып алу арқылы, олар
көптеген шетелдердің экономикасын дамытуға, оларда жұмыссыздар санын
азайтуға тікелей көмегін тигізіп отыр. Ал шетелдіктермен бірлесіп
тұрғызылған сауда орындарында тек қана бірнеше жүздеген адам жүмыс істейді.
Мысалы, жуық арада Самал ықшам ауданындағы Бутя акционерлік қоғамы
пайдалануға берген Рамстор сауда орталығында небері 500 жұмыс орны бар.
Ал оны түрғызуға 60 млн. АҚШ доллары шығындалды. Егер осы қаржыны өндіріс
орнын тұрғызуға жұмсаса, біріншіден, онда отандық тауарлар шығарылар еді,
олар алыпсатумен емес, өнімді еңбекпен шұғылданар еді.Мұның өзі біртіндеп
қазіргі кезде орын алып отырған экономикалық күйзелістен шығуға мүмкіндік
туғызар еді.
Елімізде өндірістік саланы дамытудың тағы бір пайдалы жағы: біздің
өнімдеріміздің сапалылығы. Медициналық тексерулер (тамақтану ғылыми-зерттеу
институтының материалдары) көрсетіп отырғандай, шетелден әсіресе, Қытайдан)
сатып алынған тауарар өзінің сапасы жағынан отандық тауарлардан әлдеқайда
төмен.
Бұл жерде екі түрлі қиындықты айта кету керек: біріншіден — шетел
технологиясын жағпай сатып алу өз елімізде техникалық прогрестің
төмендеуіне әкеліп соқтырады, нашар да болса, шетел технологиясын алу керек
деген психология туындайды. Сөзіміз жалаң болмас үшін төмендегі госактіні
келтірейік: КазПТИ қызметкерлерімен (жетекшісі Әубәкіров) бұрғылау
жұмысында пайдаланатын жасанды алмаз коронкасы бар бұрғы дайындалғанды. Бұл
жаңалыққа Швециядан патент алынған. Оның көмегімен бұрғылау жүмысының қүнын
20 процентке арзандатуға болады. Бірақ ол қолдау таппай отыр. Оның себебі,
біздің республикамызда ескі болса да шетел технологиясына мән беріледі де
отандық технологияға, отандық өнертапқыштарға жол ашылмайды. Шетел
тауарымен, технологиясымен бәсекелесуге жарамды отандық тауар мен
технологияға көңіл бөлетін уақыт жетті. Ал екіншіден, отандық машина
жасауды жандандырамыз деп өзіміздің өнімсіз технологияны көбірек
пайдалансақ, бірнеше жылға шетелдіктерден артта қалып қоямыз. Бұл
технологиялық мешеулікке әкеліп соқтырады. Осыны ескере отырып, өз
республикал.Аызда өңдіруге тіпті мүмкіндігі жоқ немесе өзіллізде шығару
тиімді емес технологияны сырттан алдырған орынды. Бұл тұрғыдан алғанда,
еліміздің технологиялық қауіпсіздігін ескерген жөн. Жоғарыдағы мақсаттарды
жүзеге асыру үшін республикамызда қаржылық саясатты тәртіпке келтіру керек.
Ол үшін бюджеттің табыс түсетін бөлігінің жұмысын жақсартып, шығынды өз
табысымызбен жабатын дережеге жеткізуге тиіспіз. Осы мәселені шешуде
өндіріс орындарынан салықтың өз уақытымен толықтай түсуінде көп мәселе
жатыр. Әсіресе, ірі кесіпорындар оның ішінде шетелдіктерге басқаруға
берілген кесіпорындар бюджеттің табыс бөлігін негізінен толтырушылар болуы
керек қой.
2.2 Инвестицияның тиімді бағалау метрологиясы
Қазақстандағы нарықтық экономикаға көшу жағдайында инвестициялық процесс
барысын және инвестиция тиімділігін жоғарылатудың негізгі бағытын анықтау
қажет. Атап кету керек, шетелдік теория инвестициясының зерттеу объектісі
қаржылай инвестиция болып табылады. Отандық экономикалық ғылым тек нақты
капитал жұмсау инвестициясымен айналысып келеді. Ғылыми ортада талданатын
мәселелер тобында мән берілетіні тиімділік критериясы, экономикалық
тиімділік, өтеушілік мерзімі. Пікірге атақты ғалымдар атсалысқан, мысалы,
Т. Хачатуров, У. Баймүратов, А. Әлімбаев, т.б.Халық шаруашылығы тәсілі
негізінде ка-питал жұмсаудың экономикалы тиімділігін бағалау мәселесіне А.
Анчишкин, В. Немчи-нов, Д. Львов, В. Логинов, В. Красовский және тағы
баскалары да көп үлесін қосты. Капитал жұмсауды бөлу жоспарлау әдісімен
болған 70-жылдардың аяғында экономикалық тиімділікті анықтау үшін екі
негізгі әдістеме пайдаланылды:Рационализаторлық жағдай — халық ша-
уашылығында жаңа техниканы экономикалық тиімді пайдалануды анықтау
әдістемесі.Капитал жүмсау тиімділігін бағалау кезінде кең таратылуды
келтірілген шығын көмегімен өндірістік тағайындаудағы әртүрлі жоба
объектілері варианттарының тиімділігімен салыстыру әдістемесі. Осы
әдістемеге сәйкес жылдық халықшаруашылық тиімділіктің ең негізгі варианты
келтірілген шығынның капитал жұмсауға дейін және оны жүзеге асырғаннан
кейінгі айырмасы ретінде анықталады.Қарастырылған капитал жүмсаудың эконо-
микалық тиімділігі есебінен басқа, жалпы тиімділік принципінен алынған
бағалау пайдаланылған. Осы принцип бойынша капитал жүмсаудың
халықшаруашылық тиімділігінің сыны тиімділіктің капитал жүмсауға қатынасы
болып табылады. Капиталдық құрылыс жоспарын қалыптастыру кезінде
экономикалық тиімділіктің жалпы және салыстырмалы есептері
орындалады:Капитал жүмсаудың тиімділік көрсеткіші абсолюттік .
Б — кәсіпорынның көтерме баға бойынша жылдық өнім шығаруы;
Ұ — жылдық өнім шығарудың өзіндік қүны;
К — құрылатын объектікің сметалық құны (шараларды жүзеге асыру бойынша
капиталдық шығындар);
Еп п — рентабелдік нормативі.
Қарастырылған капитал жүмсау нормативтен тиімділіктің есептеу мәнін арттыру
жағдайы кезінде тиімді болып саналады.
Тиімді вариантын тавдау үшін салыстырма-лы экономикалық тиімділік
көрсеткіштері есептелінді:
1. Келтірілген шығын минимумы: Ш = Ұ + Ен * К = тіп,
онда:
Ш — вариант бойынша келтірілген шығындар;
Ү — вариант бойынша ағымдағы шығындар (езіндік құн);
Ен — капитал жұмсаудың салыстырмалы тиімділігіңің нормативтік коэффициенті;
К — вариант бойынша капитал жұмсау.
2. Қосымша капитал жұмсаудың тиімділік коэффициенті:
Е= (Ұ1-Ұ2)(К2-К1), ЕЕн.
Онда:
Ұ, және Ұ2 — салыстырылатын вариант бойынша өзіндік құн;
К} және К2 — салыстырылатын вариант бойынша капитал.
3. Қосымша капитал жұмсаудың өтеушілік мерзімі
Салыстырылатын варианттардан қосымша капитал жұмсаудың өтеушілік мерзімі
аз, ал қосымша капитал жұмсау коэффициенті нормативтік мәнінен жоғары
болғанда тиімді деп саналады. Капитал жүмсаудың кеңестік бағалау варианты
дисконтерлеу процедурасын есептеуді және бұл үшін мысалға келтіру
коэффициентін пайдалануды қарастырды:
В = 1(1+Ен.п.)',онда:
В - келтіру коэффициенті; і - келтіру мерзімі;
Ен.п. - әртүрлі уақыттағы шығынды мысалға келтіру нормативі.
Біріншіден, мысалға келтіру нормативі жоғарыдағы шешіммен жоспарланады және
бар-лық өнеркәсіп саласы үшін бірыңғай болады. Екіншіден, оның мәні
болмайды, себебі, барлық құралдар мемлекет меншігінде. Абсолюттік және
салыстырмалы тиімділік әдістері әртүрлі есептерді шешу үшін және бір-
бірінен тәуелсіз болуына арналған.
Әдетте, әдістемелік жоспар айырмашылығы шаруашылық қызметінің тәжірибесінде
осы әдістемені пайдалану кезінде қарама- қайшы нә-тижелерге әкеледі.
Қарастырылатын әдістеме мүмкіншіліктері шаруашылық жүйесімен шектелген,
олар на-рықтық экономика принциптерінде тәжірибеленген жоқ. Есептесуде
инвестициялық жобаны жүзеге асыру кезіндегі оларды ре-сурстық қамтамасыз
ету, құндық бағалау, инфляцияның ықпалы, белгісіздік қауіп-қатері есепке
алынбаған. Қазіргі уақытта пайдалылық бағасымен инвестиция тиімділігі көп
жағдайларда дүниежүзілік тәжірибеде өңделген сәйкестілігімен, әдістемелік
нұсқауларымен, сонымен қатар инвестициялық шешім қабылдау кезінде жүзеге
асырылады. Халықаралық тәжірибеде кең таратылудың ІШШО әдістемесі, БҰҰ
үйымына өндірістік даму мәселесі бойынша өнделіп енген және оның
электрондық версиясы - КОМФАР (СОМҒАК) алынды.
Инвестициялық зерттеу кезеңіндегі инвестициялық тиімділік әдістемесі
бағалы. Осы күйде инвециялық шешімнің алға жылжу процесі төрт кезекті
кезеңде өтуді шамалайды:
инвестициялық конценцияны іздену;
жобаның альтернатививтік нұсқасы;
техникалық-экономикалық негіздеуді
дайындау;
инвестициялық шешім қабылдаумен қорытындысын шығару.
Жобаны өндеу кезінде осы кезендерге басты көңіл бөлінеді, яғни жобаның
нәтижелі және нәтижесіз болуы, бірінші кезекте, маркетингтік, техникалық,
қаржылай, экономикалық зерттеулер мен шешімдерге байланысты.
Инвестициялаудан шешім қабылдау үшін техникалық-экономикалық негіздеу
барлық қажетті хабарды беруі керек.
Ұ. Баймұратов әдістемесі ақшалай қара-жаттың келіп түсуі мен қайтуының
жоспар-ланатын көлемін салыстыруға негізделген.
Осы әдістеменің инвестициялық шешімінің қаржылай бағалау құрылымын үш
кезеңге бөлуге болады:
кезең - инвестиция көлемі және болашақтағы ақшалай түсім бағаланады;
кезең — күтілетін түсімнің инвестициялық қауіп-қатер дәрежесі бағаланады
және есептелген қауіп-қатер дәрежесіне негізделініп, капитал құнына
сәйкес келетіні анықталады;
3 кезең — күтілінетін ақшалай түсім,есептелінген капитал құнын
пайдалана отырып, ңақты күнінде ағымдағы қүнға әкеледі.
Күтілінетін ақшалай түсім шағынымен ағымдағы құнын. салыстырып, нақты
инвестиция құндылығын бағалайды.
Егер инвестициядан түскен ағымдағы құн шығыннан жоғары болса, онда
инвестицияны жүзеге асыру үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .3
І.Инвестицияның териялық негізі.
1.1.Инвестиция туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2.Инвестиция және олардың
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3Инвестицияылық процесс-әлеуметтік жүйе ретінде ... ... ... ... ... .9
ІІ.Кәсіпорындарда инвестицияны тиімді пайдалану саясаты
2.1 Инвестицияылық қорларды: тиімді пайдалану
жолдары ... ... ... ... ... .12
2.2 Инвестицияның тиімді бағалау
метрологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
ІІІ. Кәсіпорында инвестициялық қызметінде мемлекттің ролі.
3.1 Инвестицияылық қызметті мемлекеттік
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ...22
3.2Мұнайгаз кешенін инвестициялаудың негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 33
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Кіріспе.
Инвестиция — экономиканы дамудың тұрақты және жоғарғы қарқынын
қалыптастыруды, ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін енгізуді,
инфрақұлымды дамытуды көздейтін басты фактор.
Инвестицияны дамытуда кәсіпорындарды қаржыландыратын және ұзақ мерзімге
несие беретін мамандандырылған инвестициялық банктер мен акционерлік
қоғамдардың акцияларынан құрылған инвестициялық қорлар ерекше роль
атқарады. Сөйтіп, қорлар экономиканың неғұрлым пайдалы салалары мен
кәсіпорындарына капиталдың құйылуына жағдай жасайды.
Қаржылық инвестициялар инвесторлар үшін ішкі және сыртқы инвестициялар
жағдайында белгілі бір тәуекелділікпен байланысты болатынын ескерген жөн.
Бұл тәуекедщлік басшылардың біліктілігімен және олардың епті әрекеттерімен,
есеп пен бақылау жұмысын ұйымдастыруымен, валютаның бағамдық пайыз
мөлшерлемесінің өзгерістерімен, орта мерзімді және қысқа мерзімді
несиелерді тартудың қиындылыктарымен және т.б. осы сияқты мәселелерімен
байланысты болып келеді. Сонымен қатар, табиғат зілзалаларымен және саяси
тәуекелділіктерімен байланысты болатынын ескерген абзал. Қаржылық
инвестициялар техникалық-экономикалық есептеулер жасалған соң және сол
инвестицияланатын объектіні қажетті зерделеуден өткізгеннен кейін барып,
жүзеге асырылады . Қазіргі кезде бүған банк құрылымдары да, шетелдік
инвесторлар да барып отырған жоқ. Ауыл шаруашылы-ғына инвестиция бөлудің өз
ерекшеліктері болуы тиіс. Инвесторлар салықтардың барлық түрінен
босатылғаны жөн.
Өнеркәсіп және ауыл шаруашылық тау-арлары арасындағы ара қатынасты жөнге
келтіру керек. Өйткені, өнеркәсіп тұрғысынан ауыл шаруашылығының қаналып
отырғанын байқау қиын емес. Ауылға ала-рылатын өнеркесіп тауарларының
бағасы іс жүзінде бақылаусыз өсу үстінде, ал ауыл шаруашылық өнімдерінің
бағасы халықтың сатып алу қабілетіне қарай шектеле түсуде.
1.1Инвестиция туралы түсінік
Инвестициялар деп өнеркәсіптің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының және
экономиканың басқа да салаларының кәсіпорындарына капитал түрінде салынып,
жұмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз. Инвестициялық қызметгің мақсаты —
түпкі нәтижесінде кәсіпкерліктен табыс немесе процент алу болып табылады.
Инвестицияның көзі болып жаңадан қалыптасқан (құрылған) құн немесе таза
табыстың жинакталған бөлігі саналады. Кәсіпкерлер (кәсіпорындар) оны
өзініңтабысының (таратылған) қаражаттарының есебінен жұмылдырады. Негізгі
капиталды жаңартуға арналған инвестиция көзі болып кәсіпорынның меншігінде
қалған табысы саналады. Бағалы қағаздардың көп түрлілігі инвестицияны
жіктеудің көптеген критерийлерін алдын ала айқындайды.
Қаржылық инвестиция өзінің пайдалану мерзіміне қарай, қысқа және ұзақ
мерзімді болып бөлінеді.
Инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты бойынша: қаржылық және
нақты болып бөлінеді.
Нақты инвестициялар — бүл кәсіпорынның негізгі капиталын және материалдық-
ендірістік қорын өсіруге салынатын салымдар.
Қаржылық инвестициялар — бұл субъектінің табыс алу мақсатында пайдаланатын
активі (мысалға, пайыздар, роялтилер, дивидендтер және жалға ақысы),
инвестицияланған капиталдың өсімі немесе алынатын басқа да олжалар
(мысалға, коммерциялық мәміленің нәтижесі). Сондай-ақ, қаржылық
инвестицияға пайдаланбай тұрған жылжымайтын мүліктер де жатады. Қаржылық
инвестицияның бір түрі болып бағалы (құнды) қағаздар да саналады. Барлық
бағалы (құнды) қағаздар екі топқа бөлінеді — ақшалай және күрделі
(капиталды) болып. Ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақшалай қарыздарды
алғандағыдай етіп рәсімделеді. Бұл борыштықбағалы қағаздар. Оларға:
вексельдер, депозиттер және жинақ сертификаттар және т.б. жатады. Осы
бағалы қағаздар бойынша табыс бір мәртелік сипатқа ие болады және олар
езінің номиналдық (атаулы) құнынан төмен бағаға сатып алудың есебінен
қалыптасады. Ақшалай бағалы қағаздар, әдетге, қысқа мерзімге (бір жылдан
аспайтын уақытқа) беріледі.
Капиталды бағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін, оның капиталын (қорын)
қүрастыру немесе үлғайту мақсатында шығарылады.
Бағалы қағаздар қүқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін
куәландыру үшін олар былайша бөлінеді:
— бғгалы қағазды ұсынушыға — құқықтарын орындау үшін, бірақ олардың иелерін
теңестіруді (идентификациялауды) талап етпейді, ұтаушылардың атына
тіркеу жасалынбайды. Ұсынушы бағалы қағазды куәландыратын құқығын басқа
адамға қарапайым жолымен қолына береді.атаулы бағалы қағаздар — белгілі бір
адамның атына жазылады. Бағалы қағаздарда куәландырылған құқықтары ондағы
қойылған талапты жеңілдету үшін белгіленген тәртіппен басқа тұлғаға
беріледі. Атаулы бағалы қағаздар бойынша құқық беретін адам соған сәйкес
келетін талаптардың орындалуы емес, ондағы тиесілі талаптың заңды
еместігіне жауап береді.
ордерлік бағалы қағаз — ол ең алғашында иемденушінің атына немесе
оныңбұйрығы бойынша жазылады. Бұл онда көрсетілген құқықтар қағазға
түсірілген тәртіпке байланысты ауыспалылығын сақтайтыңдай етіп -
индоссаментке жазып береді. Индоссамент өзінде құқықтың болғанына ғана
емес, сонымен бірге, оның жүзеге асуына да жауап береді. Бағалы қағаздардан
алынатын табысқа қатысты оларды борыштық және инвестициялық етіп бөлуге
болады.
Борыштық бағалы қағаздар пайыздарды (проценттерді) төлеуді және негізгі
қарыздың негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз міндетіне алады.
Бүл кімнің эмитенті екендігіне қарамастан, оған барлық облигациялар,
векселдер жатады.
Инвестщиялық багалы қағаздар эмитент активтерінің бір бөлігін иемденуге
құқық береді, оларға эмитенттердің барлық типтеріндегі акциялары тұтастай
жатады.
Бағалы қағаздар эмитенттік сипаты бойынша: мемлекеттік (Үкімет пен Ұлттық
Банктің борышкерлік міндеттемелері), муниципалдық (жергілікті атқару
органдарының борышкерлік міндеттемелері) және корпоративтік (шаруашылық
жүргізуші субъектілердің жарғылықкапиталын қалыптастыру немесе қаржылық-
шаруашылық қызметін жүргізу үшін қажет қаражатты тарту мақсатымен
қолданыстағы заңға сәйкес шығарылатын) болып бөлінеді.
Мәмілеге байланысты шығарылатын бағалы қағаздар: фондық (акциялар,
облигациялар) және саудалық (коммерциялық векселдер, чектер, коносаменттер,
кепілдік міндеттемелер, т.б.) болып бөлінді.
Фондылық бағалы қағаздар көптеп шығарылуымен (эмиссиясымен) ерекшеленеді
және олар қор биржаларында айналысқа түседі.
Саудалық бағалы қағаздар коммерциялық бағытқа ие: олар негізінен сауда
операциялары бойынша есеп айырысуға және тауарларды орын алмастыру
процесіне қызмет көрсетуге арналған.
1.2.Инвестиция және олардың қызметі
Нарықтағы айналыс ерекшеліктеріне байланысты бағалы қағаздарды нарыктық
(айналыстағы) және нарықтық емес (айналыстағы емес) етіп бөлу мүмкін.
Нарықта болатын бағалы қағаздар биржалық немесе биржалық емес айналым
шеңберінде нарықта екінші рет еркін сатылуы және сатып алынуы мүмкін. Олар
сатылғаннан кейін эмитентке мерзімінен бүрын үсынылмайды.
Нарықтық емес бағалы қағаздар бір қолдан екінші қолға еркін көше алмайды,
яғни екінші рет айналысқа түспейді. Бұндай бағалы қағаздар қатарына оларды
шығару кезінде сатылмайды деген шарт қойылса, онда оларды тек эмитенттің
өзі ғана сатып алады. Сондай-ақ айналысы шектеулі бағалы қағаздар да
бөлініп Инвестор инвестициялықмақсатынатәуелді белгілі бір типтерді
қалыптастырады. Келесі типтерін бөліп көрсету қабылданған: бірінші тип -
өсім қоржыны, екінші тип — табыс оржыны.
Қоржынның бірінші типінің мақсаты өсімді көбіне диввдентгер мен процентгер
алу есебінен емес, бағалы қағаздардың бағамдық (курстық) өсімінің есебінен
алу болып табылады. Бұл негізгі салымның басым бөлігін акция кұрайды.
Күтілетін капитал өсімімен және тәуекелділіктің ара қатынасына байланысты
қоржындық өсімнің ортасынан, тағы да баска қоржынныңтүрлерін, атап
айтканда: афессивті, консервативті және орташа өсімін бөліп көрсетуге
болады. Агрессивті өсім қоржынддры капиталдың максимадцы өсіміне
бағьпталады. Бұл қоржын үлкен тәуекелділікпен байланысгы екенін көрсетеді,
бірақ эмитент-кәсіпорындардың қолайлы дамуы кезінде ол үлкен табыс әкелуі
мүмкін. Қоржынның бұл құрылымы, әдетге, тез өсетін жас компаниялардың
акцияларымен көрсетілуі мүмкін. Консервативтік қоржынның өсімі негізінен
ірі, жақсы белгілі және тұрақты компаниялардың акциясынан тұрады, бұндай
қоржынның тәуекелділігі де аса үжен болмайды. Қоржынның орташа өсіміңце
афессивті қоржынға да, консервативті қоржынға да тән инвестициялық
қасиетгері болады. Оның құрамына сенімді кәсіпорындармен қоса даму
үстіндегі жас кәсіпорындардың дд акциялары енеді. Мүндай қоржын жеткілікті
жоғары табысқа және тәуекелдің орташа деңгейін үстауына қолайлы жағдай
туғызады.
Қоржындардың екінші типі дивидентгер мен процентгер есебінен табыс алу
болып табылады. Қоржынның бұл типі тәуекел кезінде алдын ала жоспарланған
табыстың деңгейін қамтамасыз етеді және онда тәуекелділіктің деңгейі нольге
тең болады. Қоржындардың аталған типін инвестициялау объектілері ретінде
сенімділігі жоғары бағалы қағаздар алынады. Оның құрамына енетін қорлардың
инструменттеріне байланысты олар: конверттелетін, нарықтық ақшалай және
облигациялар болып бөлінеді. Конверттелетін (айырбасталынатын) қоржындар:
айрықша акциялардан және облигацияларынан тұрады. Мұндай қоржын оны
қүрайтын бағалы қағазддрдың есебінен нарық коньюктурасы мүмкіндік беретін
болса, онда оларға жай акциялардын, өзі де, қосымша табыс әкелуі мүмкін.
Басқаша жағдайда, қоржын инвестициясы тек тәуекелділік төмен болған кезінде
ғана табыспен қамтамасыз етіледі.
Ақша нарығының қоржындары (портфелі) капиталды толықсақгау мақсатынан
түрады. Оның құрамына ақшалай қаражат пен тез сатылатын активтер кіреді.
Егер де үлттық валюта өзінің төмендеу бағамын көрсетсе, онда ол шетелдік
валютаға айырбасталуы мүмкін. Сөйтіп, салынған капитал нольдік тәуекелділік
кезінде өз өсімін сақтайды. Облигациялар қоржындары облигациялардың
есебінен қалыптасады және нольдік тәуекелділік кезінде орташа табыс
әкеледі.
Қоржындардың өсуіне қоржынға енген қүрылымдардың өзгерісі мен бағамдары
әсет етеді.Табыс қоржындары түрақты қүрамға және қүрылымға ие.
Қоржын қызмет етуінің уақытына байланысты мерзімі шектелген және мерзімі
шектелмеген болып бөлінеді.
Мерзімі шектелген қоржын тек табыс табуға талпыныс жасап қана қоймай,
алдына ала уақыты белгіленген кезеңнің шегінде табыс алуды көздейді. Ал
мерзімі шектелмеген қоржынның уақыты шектеліп белгіленбейді.
Мүмкіндігінше толықтырылатын, қайтарып алынатын және тұрақты қоржындар
ажыратылып көрсетіледі. Толықтырылатын қоржындар, бастапқы салынған ақша
қаражаттарының есебінен емес, сыртқы қаражат көздерінің есебінен өсуі
(толықтырылуы) мүмкін. Қайтарып алынатын қоржындар бастапқы салынған
қаражаттардың бір бөлігін қайтарып алуға жол береді. Тұрақты қоржындарда
бастапқы салынған қаражатгар қоржынның барлық кезең бойына тұрақты көлемін
сақтайды.
. Осы жағдайда ғана нарықгық қарым-қатынастар жағдайындағы тәуекелділіктер
төмендеуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының зандары экономиканың барлық саласын инвестициялық
тұрғысынан қолдауға бағытталған. Республикада инвестициялық жобаларды
жүзеге асырудың тиімділігіне бағытталған жеңілдіктер мен преференциялар1
әзірленіп жасалған.
Түптеп келгенде, инвестициялардың мақсаты- жаңа технологияларды, алдыңғы
қатарлы техниканы және ноу-хауды енгізу; ішкі нарықты жоғары сапалы
тауарлармен толтыру және қолайлы қызмет көрсету; отандықтауар өнддрушілерді
мемлекеттік қолдау және ынталандыру; экспортқа бағытталған және импортты ал
мастыру шы өндірістерді дамыту, Қазақстан Республикасының шикізат көздерін
тиімді және кешенді пайдалану; қазіргі заманғы менеджмент пен маркетингтің
әдістерін енгізу, жаңа жүмыс орындарын қүру; жергілікті мамандардың
үздіксіз оқу жүйесін енгізу, олардың біліктілік деңгейін көтеру; өндірістің
жедел дамуын қамтамасыз ету; қоршаған табиғат ортасын жақсарту болып
табылады.
Қазақстан Республикасының экономикасын көтеруде және оны одан әрі дамытуда
шетелдік инвесторлардың атқарар ролі зор. Шетелдік инвестицияларға табыс
алу мақсатында кәсіпкерлік қызметтің объектілеріне инвесторлар салып
отырған мүліктік құндылықтар және оған қоса олардың құқықтары, яғни
интеллектуалдық меншік құқығы да кіреді.
Шетелдік инвестициялар Қазақстан Республикасының занды тұлғаларының жарлық
капиталына қатыса отырып, ондағы қабылданатын шешімдерге өз үлестерін және
құқықтарын қорғауына болады.
Шетелдік инвесторлар заңға қайшы келмейтін кез келген қызметпен, атап
айтқанда: бірлескен кәсіпорындарды құруға және олардың шетелдік филиалдарын
ашуға, мүліктік құқын сатып алуға, қарыз, несие беруге т.б. қызметтермен
шұғылдануына болады.
Шетелдік инвесторлар өздерінің қызметінен алған табысын өз қалаулары
бойынша пайдалануға қүқылы, Қазақстан аймағында қайта қаржыландыру үшін,
тауарлар алуға және басқа да мақсаттар үшін, яғни Қазақстан Республикасының
зандарында тыйым салынбаған кез келген қызметпен айналысуына болады.
1.3 Инвестицияылық процесс-әлеуметтік жүйе ретінде
Қазіргі кезеңде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процсс
әлеуметтік-экономикалык дамуымыздыц негізгі алғы шартына айналып,
еліміздсгі реформаларды табысты іске асырудыц басты себебі қойлып отыр.
Мемлекеттің даму деңгейі әлеуметтік салаға жұмсалатын шығынның колемімен
аыықталады. Қоғамның салауаттылығы, оның кеңейтілген ұдайы өпдіріске
мүмкіншілігі, тұрғыыдардың білім, мамандық өресі халықтың еңбекақысына
тікелей байланысты. Соіідықтаы да Қазақстан дамуының стратегиялык бағыты -
экономикалық тиімділікті жеке адамның дамуымен, коғамымыздағы барлық
әлеуметтік топтардың мүдделерін жетілдірумен ұштастыратын әлеумсттік
жағынан тиімді нарықтық экономиканы калыптастыру. Ал, әлеуметтік тұрғыдан
тиімді нарықтық шаруашылықтың мәні еңбек өнімділігінің артуы бағаны
төмеидетіп, еңбекақының табиғи өсуіне жағдай жасауында.
Транзиттік қоғамда әлеуметтік процесстердің шиеленісе түсетіпдіктерінен,
топтар мен таптардың ара жігінің тереңдей беретінін білеміз. Қазақстанда да
реформалаудың алғашқы кезеңдерінде өтпелі дәуіргс тон әлеуметтік
қайшылыктар өрши түсті. Мысалы, кедейлер санының күрт артып, 1990 жылғы 30%-
дан 1997 жылы 89%-ға өсуі, 1991-1996 жьшдар арасыпда адам дамуының индексі
бойынша Қазақстаиның 43-орыннан 100-орынға түсіп кетуі, т.б.
Қазақстанның имтеллектуалдық және рухани потенциалының қалыптасу иегізі
болып саыалатын білім жүйесі туралы қазіргі заманның талабына сай жалпы
ұлттық жоспар қабылдап, әртүрлі тәжірибелерді тоқтатып, оларды реттейтін
уақыт жеткен сияқты. Толыққанды білім жүйесінс мүмкіншілік беретін
экономикалық - ұйымдастыру тетіктерін жетілдіру - мемлекет алдында тұрған
үлкен міндет. Бұл мәселеде бюджеттің әлеуметтік салаға үлесін көтеріп қаса
қоймай, бюджеттен тыс қаржыландыру мүмкіншіліктерін жетілдіру қажет. Осы
орайда инвестицияыың орны ерекше. Еліміздегі үлкен-үлкен инвсстициялық
компаниялардың бұл мәселе бойынша нақты жоспарлары болып, олар жузеге
асырылып мемлекет тарайыны бақыланып отырылуы керек.
Жоғарыда айтылған өлеуметтік бағыттағы бюджетті жүзеге асыруда да
иивестицияның орны ерекше . Себебі, жалпы ішкі өнімнің (ЖҰӨ) жылдық осімі
ипвестицияның көлеміне байланысты да, ал әлеуметтік-экономикалық дамудың
негізгі өлшемі жалпы ішкі өнім болып табылады.
Мысалы, жалпы ішкі өнімге кіретін негізгі капиталдағы иивестицияның үлесі
2001 жылы 24,4% қүрады, ал бұл керсеткіш 2000 жылы 19,9% болатыи, немесе
ЖІӨ 2000 жылы 2600 млрд. тенге, ал 2001 жылы бүл көрсеткіш 3300 млрд.
тенге, ал оның инвестициясы 753 млрд. тенге болды .
Мұндай оңтайлы процссті одан әрі дамыту үшін Қазақстан экономикасындағы
шыыайы жағдайды сараптап, инвестициялық процестің даму стратегиясыи жасау
қажет. Ең бастысы, бұл стратегия алдымен салаға инвестиция жұмсаумен жәнс
шаруашылық ипвестициясынан түсетін Қайтарым мем ерекшеленуі керек.
Инвестициялық іс-әрекет әлеуметтік факторларды ескере отырып реттелінбесе
онда ол жалпы дағдарысқа апаратын негізгі себептердің біреуі болый
табылады. Сондықтан да экономиканы, соның ішінде иивестицияны әлеуметтік
тұрғыдан талдап, соның негізінде әлеумегтік және экономикалық құрылымдарды
қатар қалыптастырып, ескеріп отырғанда ғана дүниежүзілік және аймақтық
дағдарыстардан құтылуға болады. Мысалы, табыс, кіріс, экономикалық тәускел
деңгейі дегеи тек қана экопомикалык факторларды ескеретін ірі иивестициялық
капиталы бар жоғары дамыған елдердің өзі де өнімді артық өндіру дағдарысына
ұшырауы мүмкін. Мысал ретінде Оңтүстік Кореядағы жағдайды келтіруге болады.
Сонымен, инвестициялық процессті пайда тауып, жоғары әлеуметтік тиімділікке
жеткізетін процесс ретінде қарастыру керек. Инвеститшялық іс-әрекет талдау
оның тиімділігіне экономикалық факторлардан кем әлеуметтік факторларды
есептемей жасау мүмкіп емес.
Нарықтық экономикада жоба тек қана инвестицияға байланысты құжаттарды
дайындау ғана емес, ол қай салада, кім арқылы және қалай аяқтаяады деген
мәселелерді жұмыстардың жоспары болып табылады. Яғни, инвсстициялық жоба
осы батыттағы мақсатқа сай нақты анықталғаи, завды құжатгарға негізделген
пайдаланылатып қаржылардың техникалық ұйымдастыру комплексі .
Бұл методикалық ұсыпыстарда инвсстициялық жобалар тиімділігінің мынадай
көрсеткіштері берілген:жобаны іске асыру барысындағы қаражат салдарын және
тікелей қамтитын коммерциялық тиімділік көрсеткіштері;мемлекетке әсер
ететін қаржы салаларын қамтитын бюджеттік,тиімді көрсеткіштері;
инвсстицияық жобаға қатынасулардың қаражат мүддесінен тыс тұратын
шығындарды қамтитын экономикалық тиімділік көрсеткіштері.
Байқағаиымыздай бұл ұсыныстарда әлеуметтік тиімділік көрсеткіштері
белінбеген, тек экономикалық тиімділіктің бір бейнесі ретінде
келтірілген.
Сондықтан да заман талабына сай экоиомикалық шаралардың
әлеуметтік көрсеткіштер жүйесін қалыптастыру қажет сияқты. .
Жобапың әлеуметтік нәтижелсрін бағалау дегеніміз, жобаның адам құқытын
бұзбайтыи жағдайға, стандартқа әлеуметтік пормаларға сай болуы.
Иивестшщялық жобада көрсетілген мынадай міндеттер,жұмысшылардың
еңбек етіп, демалуына жағдай жасалуы, оларды сапалы тамақ өнімдерімен,
әлеуметтік инфрақұрылым объектілер қамтамасыз етілуі жобаның жүзеге
асырылуының міндетті сапалуға тиіс.Жобаның әлеуметтік нәтижелсрінін негізгі
түрі мыналар:
- қымыс орындарының өсуі;
- аймақ, қала, әлеуметтік-село тұрғындарың қажетті тауарлармен энергая,
тамақ т.б. қамтамасыз ету жағдайының жақсаруы;тұрғындар мен жұмыскерлердің
денсаулық деңгейінің жақсаруы;тұрғындардың бос уақытын үнемдеу.
Иивестициялар тек қана экономикалық категория емес. Олар атқаратын
міндетердің әлеуметтік жүктері молынан. Мысалы, макродеңгейдегі
инвестициялар қоғамдағы мынадай мәселелерді шешуге негіз бола алады:
- кеңейтілген ұдайы өндіріс салаларында;
- Ғылыми техникалық дамуды жеделдетіп, отандық өнімдердің
бәсекелесу қабілтін қалыптастыруға;- халық шаруашылығының бар аласның
тең дамуына, қоғамдық өндірістің құрамын өзгертуге;
депсаулық, мәдениет, оқу, білім салаларын дамытып, т.б. әлеуметтік
мәселслерді шешуге;
жұмыссыздық мәселелерін жеңілдетуге;
қоршаған ортаны қорғауга;
қорғаныс өнеркәсібни оңайландыруға және т.б.
Әрине, экономикалық және әлеуметтік тиімділіктерді таза айырып қарау
қиындау, дегенмен де олардың нақты қырларын айқындаи, ерекшелеп иәтижелерін
қадағалап отыру қажет. Сонда ғана инвестициялық процесс әлеуметтік-
экономикалық саланың құрамдас бөлігі ретінде өз міндеттерін жүйелі атқарып
отырады.
II-Бөлім Инвестицияы тиімді пайдалану
2.1 Инвестицияылық қорларды: тиімді пайдалану жолдары
Қазіргі кезде аграрлық рынок қорғаусыз қалды, ол әлемдік экономикалық
кеңістікке тиімді қорғау шараларынсыз енуде. Республикаға азық-түлік
өнімдерін тасымалдау өсіп келеді. Ет өнімдерін әкелу 2,1 есе, сары май мен
өсімдік майын сырттан тасу 3,3 есе ұлғайды. Ет өнімдерін тұтынуда импорттың
үлесі 1,4 тен 10 процентке дейін, сүт — 0,2 центтен 60 процентке дейін,
өсімдік майы — 25 проценттен 66 процентке дейін өсті.
Республикамызда тамақ өнімдері жетіспейтінін пайдаланып, Батыс елдері
Қазақстанға сақталу мерзімі бітуге таяған,өздерінде арзан бағалы азық-
түлік қорларын әкелуде. Сырттан әкелуге алымдарды жоғары белгілеп, өз
елімізде жеткілікті көлемде өндірілетін өнімдерді (астық, мақта, жүн,
қаракөл, ет, т.б.) сыртқа еркін шығаруға рұқсат беру керек, Өзімізде
жетіспей отырған өнімдерді сыртқа шығаруға тосқауыл қойған жөн. Ең бастысы,
елімізде өндіруге мүмкіндігі бар тауарларды, есіресе, тамақ, жеңіл
өнеркесіп өнімдерін шеттен тасымалдауымыз орынсыз. Осының салдарынан, бір
жағынан, экономика ақсап отырса, екінші жағынан еңбек жасындағы көптеген
адамдар жұмыссыз жүр.
Халық шаруашылығының қай саласы да қаржысыз дамымайды. Оны табу, толықтыру
мүмкіндіктері түрліше қиындықтарға душар етуде. Ел экономикасын дамытуда
ішкі қаржының маңызды екені белгілі, бірақ, ол жеткіліксіз болып отыр.
Осыған баиланысты шетел қаржыларын тарту басты мақсатқа айналуда. Осы
тұрғыдан біраз жұмыстар да тындырылды. Алдағы уақытта шетелдік
инвестицияларды пайдалану жолдары тұрақты әңгімеге айнала бастады. Бұл
орынды да. Себебі, шетелдік инвестициялар бізге тегін, рақмет айтқанымыз
үшін келіп жатқан жоқ. Оны пайдаланғанымыз үшін шетелдіктерге көптеген
қосымша қаржы төлеуге мәжбүр болып отырмыз. Оның мөлшері жыл сайын өсіп
келеді. Келесі жылы сыртқы қарызды төлеуге 1 млрд. доллар жұмсалады. Егер
шетелдік қаржыны алғашқы алған жылдары біздің борышымыз 1,2-1,3 млрд.
доллар болса, соңғы кезде (1 қаңтар 1999) ол 7,5 млрд. долларға жетіп отыр.
Жыл сайын шетел капиталын пайдаланғанымыз үшін салық өсе түседі. Оны
уақытымен толық мөлшерде төлеу үшін еліміздің өндіріс орындары, шаруашылық
салалары өз жұмыстарын жандандыруы керек. Осы тұрғыдан қарағанда шетел
капиталын өзімізге тарта берудің жағымсыз жақтары баршылық. Осыны ескере
отырып, еліміздің ішкі резервтері қандай, енді осыған тоқталайық. Ертеден
келе жатқан тәжірибе бойынша, ішкі инвестициялық қорды құруға барлық халық
қатысатын, олар мемлекеттік заемдарға жазылып, өздерінің табыстарының біраз
бөлігін мемлекетке беретін. Бұл тежірибені қазіргі жағдайда қолдану,
халықтың басым көпшілігі тығырыққа тіреліп отырғанда олардан қаржы бөлуді
сұрау да — қиын шаруа. Бірақ өте көп қаржы жинаған коммерсанттар бар.
Шамамен, оның мөлшері 1-3 млрд. доллар болады. Олардың жиналған қаржысы
халықтікі екенін де ескеруіміз керек. Осы тұрғыдан алғанда коммерсанттары
өз қаржыларының біраз бөліггн ортақтастырғаны жөн. Ол өндірісті дамытуға,
негізгі қорларды жаңартуға бағытталуы тиіс еді.
Амал не, осы бағытта жүзеге асып жатқан жұмыс жоқтың қасы, жеке меншіктегі
капиталдың өндіріске құйылуына, оның дамуына жол ашылмай отыр. Көптегн
меншік иелері бағаны көтеру жолымен табыс табуға ұмтылуда, өз капиталдарын
өндірісті кеңейтуге, олардың негізгі өндірістік қорларын жаңартуға
жұмсағысы келмейді. Әсіресе, ауыл шаруашылығында, металлургияда, отын
өнеркәсібінде, жеңіл өнеркәсіпте негізгі қорлар шамадан тыс ескірген. Ал
оларды жаңарту үшін бірнеше жыл керек болады. Өнеркөсіп орындарын уақытша
басқаруға алған шетел компаниялары капиталды осы мақсатта жұмсауда көрсетіп
отырған жоқ. Егер жеке меншік капиталы да, шетел капиталы да өндірістің
негізгі қорларын жаңартуға жұмсалмаса, олар одан ері ескіре берсе, қандай
техникалық прогресті, алға жылжуды күтуге болады? Қазірдің өзінде машина
жасау өнеркесібінде қондырылған құралсаймандардың пайдалану коэффициенті I
есе, жеңіл өнеркөсіпте — 6 есе төмендеген.
Негізгі қорлардың жаңармауының бірнеше себептері бар: біріншіден, оларға
көптеген салық төленеді, ал олардың өндіріоте пайдалану дәрежесі төмен, 100
машинадан есептегенде орта есеппен 47-сі толықтай тоқтап тұр, 24 машина 15
процентке, 37 машина тек қана 25 процентке пайдаланылады. Сол сияқты ауыл
шаруашылығында да көптеген өндірістік ғимараттар қаңырап бос түр немесе
олар қойма, тағы басқа да өндірістік маңызы жоқ мақсатқа пайдалануда.
Бүгінгі инвестициялық саясат шетел инвестициясын көбірек тартуға
бағытталған. Көп жағдайда өзіміздің отандық инвесторлардың мүмкіндіктері
ескерілмейді, олардың капиталын өндіріспк саланы дамытуға жұмылдыру жөнінен
мемлекеттік шаралар арқасында оларға ауыл шаруашылығын, өнеркәсіпті
дамытуға көмектесуге тиіс? Тауарларды таза валютаға сатып алу арқылы, олар
көптеген шетелдердің экономикасын дамытуға, оларда жұмыссыздар санын
азайтуға тікелей көмегін тигізіп отыр. Ал шетелдіктермен бірлесіп
тұрғызылған сауда орындарында тек қана бірнеше жүздеген адам жүмыс істейді.
Мысалы, жуық арада Самал ықшам ауданындағы Бутя акционерлік қоғамы
пайдалануға берген Рамстор сауда орталығында небері 500 жұмыс орны бар.
Ал оны түрғызуға 60 млн. АҚШ доллары шығындалды. Егер осы қаржыны өндіріс
орнын тұрғызуға жұмсаса, біріншіден, онда отандық тауарлар шығарылар еді,
олар алыпсатумен емес, өнімді еңбекпен шұғылданар еді.Мұның өзі біртіндеп
қазіргі кезде орын алып отырған экономикалық күйзелістен шығуға мүмкіндік
туғызар еді.
Елімізде өндірістік саланы дамытудың тағы бір пайдалы жағы: біздің
өнімдеріміздің сапалылығы. Медициналық тексерулер (тамақтану ғылыми-зерттеу
институтының материалдары) көрсетіп отырғандай, шетелден әсіресе, Қытайдан)
сатып алынған тауарар өзінің сапасы жағынан отандық тауарлардан әлдеқайда
төмен.
Бұл жерде екі түрлі қиындықты айта кету керек: біріншіден — шетел
технологиясын жағпай сатып алу өз елімізде техникалық прогрестің
төмендеуіне әкеліп соқтырады, нашар да болса, шетел технологиясын алу керек
деген психология туындайды. Сөзіміз жалаң болмас үшін төмендегі госактіні
келтірейік: КазПТИ қызметкерлерімен (жетекшісі Әубәкіров) бұрғылау
жұмысында пайдаланатын жасанды алмаз коронкасы бар бұрғы дайындалғанды. Бұл
жаңалыққа Швециядан патент алынған. Оның көмегімен бұрғылау жүмысының қүнын
20 процентке арзандатуға болады. Бірақ ол қолдау таппай отыр. Оның себебі,
біздің республикамызда ескі болса да шетел технологиясына мән беріледі де
отандық технологияға, отандық өнертапқыштарға жол ашылмайды. Шетел
тауарымен, технологиясымен бәсекелесуге жарамды отандық тауар мен
технологияға көңіл бөлетін уақыт жетті. Ал екіншіден, отандық машина
жасауды жандандырамыз деп өзіміздің өнімсіз технологияны көбірек
пайдалансақ, бірнеше жылға шетелдіктерден артта қалып қоямыз. Бұл
технологиялық мешеулікке әкеліп соқтырады. Осыны ескере отырып, өз
республикал.Аызда өңдіруге тіпті мүмкіндігі жоқ немесе өзіллізде шығару
тиімді емес технологияны сырттан алдырған орынды. Бұл тұрғыдан алғанда,
еліміздің технологиялық қауіпсіздігін ескерген жөн. Жоғарыдағы мақсаттарды
жүзеге асыру үшін республикамызда қаржылық саясатты тәртіпке келтіру керек.
Ол үшін бюджеттің табыс түсетін бөлігінің жұмысын жақсартып, шығынды өз
табысымызбен жабатын дережеге жеткізуге тиіспіз. Осы мәселені шешуде
өндіріс орындарынан салықтың өз уақытымен толықтай түсуінде көп мәселе
жатыр. Әсіресе, ірі кесіпорындар оның ішінде шетелдіктерге басқаруға
берілген кесіпорындар бюджеттің табыс бөлігін негізінен толтырушылар болуы
керек қой.
2.2 Инвестицияның тиімді бағалау метрологиясы
Қазақстандағы нарықтық экономикаға көшу жағдайында инвестициялық процесс
барысын және инвестиция тиімділігін жоғарылатудың негізгі бағытын анықтау
қажет. Атап кету керек, шетелдік теория инвестициясының зерттеу объектісі
қаржылай инвестиция болып табылады. Отандық экономикалық ғылым тек нақты
капитал жұмсау инвестициясымен айналысып келеді. Ғылыми ортада талданатын
мәселелер тобында мән берілетіні тиімділік критериясы, экономикалық
тиімділік, өтеушілік мерзімі. Пікірге атақты ғалымдар атсалысқан, мысалы,
Т. Хачатуров, У. Баймүратов, А. Әлімбаев, т.б.Халық шаруашылығы тәсілі
негізінде ка-питал жұмсаудың экономикалы тиімділігін бағалау мәселесіне А.
Анчишкин, В. Немчи-нов, Д. Львов, В. Логинов, В. Красовский және тағы
баскалары да көп үлесін қосты. Капитал жұмсауды бөлу жоспарлау әдісімен
болған 70-жылдардың аяғында экономикалық тиімділікті анықтау үшін екі
негізгі әдістеме пайдаланылды:Рационализаторлық жағдай — халық ша-
уашылығында жаңа техниканы экономикалық тиімді пайдалануды анықтау
әдістемесі.Капитал жүмсау тиімділігін бағалау кезінде кең таратылуды
келтірілген шығын көмегімен өндірістік тағайындаудағы әртүрлі жоба
объектілері варианттарының тиімділігімен салыстыру әдістемесі. Осы
әдістемеге сәйкес жылдық халықшаруашылық тиімділіктің ең негізгі варианты
келтірілген шығынның капитал жұмсауға дейін және оны жүзеге асырғаннан
кейінгі айырмасы ретінде анықталады.Қарастырылған капитал жүмсаудың эконо-
микалық тиімділігі есебінен басқа, жалпы тиімділік принципінен алынған
бағалау пайдаланылған. Осы принцип бойынша капитал жүмсаудың
халықшаруашылық тиімділігінің сыны тиімділіктің капитал жүмсауға қатынасы
болып табылады. Капиталдық құрылыс жоспарын қалыптастыру кезінде
экономикалық тиімділіктің жалпы және салыстырмалы есептері
орындалады:Капитал жүмсаудың тиімділік көрсеткіші абсолюттік .
Б — кәсіпорынның көтерме баға бойынша жылдық өнім шығаруы;
Ұ — жылдық өнім шығарудың өзіндік қүны;
К — құрылатын объектікің сметалық құны (шараларды жүзеге асыру бойынша
капиталдық шығындар);
Еп п — рентабелдік нормативі.
Қарастырылған капитал жүмсау нормативтен тиімділіктің есептеу мәнін арттыру
жағдайы кезінде тиімді болып саналады.
Тиімді вариантын тавдау үшін салыстырма-лы экономикалық тиімділік
көрсеткіштері есептелінді:
1. Келтірілген шығын минимумы: Ш = Ұ + Ен * К = тіп,
онда:
Ш — вариант бойынша келтірілген шығындар;
Ү — вариант бойынша ағымдағы шығындар (езіндік құн);
Ен — капитал жұмсаудың салыстырмалы тиімділігіңің нормативтік коэффициенті;
К — вариант бойынша капитал жұмсау.
2. Қосымша капитал жұмсаудың тиімділік коэффициенті:
Е= (Ұ1-Ұ2)(К2-К1), ЕЕн.
Онда:
Ұ, және Ұ2 — салыстырылатын вариант бойынша өзіндік құн;
К} және К2 — салыстырылатын вариант бойынша капитал.
3. Қосымша капитал жұмсаудың өтеушілік мерзімі
Салыстырылатын варианттардан қосымша капитал жұмсаудың өтеушілік мерзімі
аз, ал қосымша капитал жұмсау коэффициенті нормативтік мәнінен жоғары
болғанда тиімді деп саналады. Капитал жүмсаудың кеңестік бағалау варианты
дисконтерлеу процедурасын есептеуді және бұл үшін мысалға келтіру
коэффициентін пайдалануды қарастырды:
В = 1(1+Ен.п.)',онда:
В - келтіру коэффициенті; і - келтіру мерзімі;
Ен.п. - әртүрлі уақыттағы шығынды мысалға келтіру нормативі.
Біріншіден, мысалға келтіру нормативі жоғарыдағы шешіммен жоспарланады және
бар-лық өнеркәсіп саласы үшін бірыңғай болады. Екіншіден, оның мәні
болмайды, себебі, барлық құралдар мемлекет меншігінде. Абсолюттік және
салыстырмалы тиімділік әдістері әртүрлі есептерді шешу үшін және бір-
бірінен тәуелсіз болуына арналған.
Әдетте, әдістемелік жоспар айырмашылығы шаруашылық қызметінің тәжірибесінде
осы әдістемені пайдалану кезінде қарама- қайшы нә-тижелерге әкеледі.
Қарастырылатын әдістеме мүмкіншіліктері шаруашылық жүйесімен шектелген,
олар на-рықтық экономика принциптерінде тәжірибеленген жоқ. Есептесуде
инвестициялық жобаны жүзеге асыру кезіндегі оларды ре-сурстық қамтамасыз
ету, құндық бағалау, инфляцияның ықпалы, белгісіздік қауіп-қатері есепке
алынбаған. Қазіргі уақытта пайдалылық бағасымен инвестиция тиімділігі көп
жағдайларда дүниежүзілік тәжірибеде өңделген сәйкестілігімен, әдістемелік
нұсқауларымен, сонымен қатар инвестициялық шешім қабылдау кезінде жүзеге
асырылады. Халықаралық тәжірибеде кең таратылудың ІШШО әдістемесі, БҰҰ
үйымына өндірістік даму мәселесі бойынша өнделіп енген және оның
электрондық версиясы - КОМФАР (СОМҒАК) алынды.
Инвестициялық зерттеу кезеңіндегі инвестициялық тиімділік әдістемесі
бағалы. Осы күйде инвециялық шешімнің алға жылжу процесі төрт кезекті
кезеңде өтуді шамалайды:
инвестициялық конценцияны іздену;
жобаның альтернатививтік нұсқасы;
техникалық-экономикалық негіздеуді
дайындау;
инвестициялық шешім қабылдаумен қорытындысын шығару.
Жобаны өндеу кезінде осы кезендерге басты көңіл бөлінеді, яғни жобаның
нәтижелі және нәтижесіз болуы, бірінші кезекте, маркетингтік, техникалық,
қаржылай, экономикалық зерттеулер мен шешімдерге байланысты.
Инвестициялаудан шешім қабылдау үшін техникалық-экономикалық негіздеу
барлық қажетті хабарды беруі керек.
Ұ. Баймұратов әдістемесі ақшалай қара-жаттың келіп түсуі мен қайтуының
жоспар-ланатын көлемін салыстыруға негізделген.
Осы әдістеменің инвестициялық шешімінің қаржылай бағалау құрылымын үш
кезеңге бөлуге болады:
кезең - инвестиция көлемі және болашақтағы ақшалай түсім бағаланады;
кезең — күтілетін түсімнің инвестициялық қауіп-қатер дәрежесі бағаланады
және есептелген қауіп-қатер дәрежесіне негізделініп, капитал құнына
сәйкес келетіні анықталады;
3 кезең — күтілінетін ақшалай түсім,есептелінген капитал құнын
пайдалана отырып, ңақты күнінде ағымдағы қүнға әкеледі.
Күтілінетін ақшалай түсім шағынымен ағымдағы құнын. салыстырып, нақты
инвестиция құндылығын бағалайды.
Егер инвестициядан түскен ағымдағы құн шығыннан жоғары болса, онда
инвестицияны жүзеге асыру үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz