Зоология

Ертедегі халықтар арасында зоология қандай дәрежеде дамығандығын біз зоологияның ертедегі гректерде даму дәрежесіне қарай шамалап аламыз. Гректің аса ірі философы және жаратылыс зерттеушісі Аристотель (біздің жыл санауымыздан бұрынғы 384—322 жылдар) зоология жайында да көп әдеби мұралар жазылған көп кітаптар қалдырған. Аристотель өз заманындағы білімді толық меңгерумен қатар, өзінің зерттеулері арқылы сол білімді, әсіресе жануар систематикасы олардың морфологиясы және эмбриологиясы жөнінде толықтырып кеңейтті. Аристотель жануарлар дүниесін төмендегідей негізгі екі топқа бөлді: қызыл қанды жануарлар және «қансыз» жануарлар. Осылайша омыртқалылар мен омыртқасыздар бір-бірінен бөлінді, өйткені Аристотель қызыл қанды жануарларға, осы кездегі омыртқалы жануарлар класына сәйкес келетін мынадай бес майда топты жатқызды: 1) «тірі туатын төрт аяқтылар» - бұлар осы кездегі сүтқоректілерге сәйкес келеді бірақ кит тәрізділер бұл топқа кірмейді; 2) құстар; 3) «жұмыртқа салатын төрт аяқтылар» және жорғалаушылар мен қос мекенділерге сәйкес келеді; 4) «өкпемен тыныс алып тірі туатын аяқсыздар» — кит тәрізділер және 5) «желбезекпен тыныс алатын қабыршакты аяқсыздар» — балықтар.
Қосмекенділер мен бауырымен жорғалаушыларды бір топқа біріктіру көп уақытқа дейін зоологиядан кең орын алып келді, тіпті үстіміздегі ғасырдың бас кезінде шыққан кітаптардан да «жыландар» (қосмекенділер +бауырымен жорғалаушылар) тобы деген айрықша топты кездестіруімізге болады. Бұл сияқты топқа бөлу, кездейсоқ белгілердің ұқсастығына сүйенетін жасанды система деп аталатын, табиғи системаға үйлеспейтін, системаға айқын мысал бола алады; осы кездегі бізге мәлім белгілерін түгел алып қарағанда бауырымен жорғалаушылар қосмекенділерге қарағанда құстарға жақын. Ал, омыртқасыздардың орасан көп тобын Аристотельдің өте майда топтарға бөлуі онша дұрыс емес еді, бұл омыртқасыз жануарлар тобына жататын жануарлардың саны орасан көп екендігін және әртүрлі екендігін еске алсақ өзінен-өзі түсінікті болады. Аристотель омыртқасыз жануарларды «қансыз» деп санады. Аристотель жануарлардың небәрі 520 формасын сыйпаттап жазған. Ал, кәзіргі кезде жануарлардың бізге белгілі формалары жүз мыңдап саналады; сірә, Аристотель жануарлардың өзіне белгілі формаларын сыйпаттап жаза беруге тырыспаған болу керек.