Шоттардың жіктелуі
КІРІСПЕ
I ТАРАУ. Шоттар мен қосарлы жазба.
1.1. Шоттарды құру мен олардың мазмүны.
1.2.Шоттардағы екі жакты жазба.
1.3. Синтетикалық және аналитикалық шоттар.
II ТАРАУ. ШОТТЫҚ ҮЛГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ НӘТИЖЕСІ.
2.1.Шоттарды жіктеу.
2.2. Шоттардың үлгі жоспары.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
I ТАРАУ. Шоттар мен қосарлы жазба.
1.1. Шоттарды құру мен олардың мазмүны.
1.2.Шоттардағы екі жакты жазба.
1.3. Синтетикалық және аналитикалық шоттар.
II ТАРАУ. ШОТТЫҚ ҮЛГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ НӘТИЖЕСІ.
2.1.Шоттарды жіктеу.
2.2. Шоттардың үлгі жоспары.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Кәсіпорынды оперативті басқару үшін белгілі бір кездегі шаруашылық ресурстары туралы бухгалтерлік баланс беретін мәліметтер жеткіліксіз. Шаруашылық қызмет пен жоспарлы талсырмаларды орындауды бақылау үшін шаруашылық құралдарының жекелеген түрлерінің қозғалысын, олардың шығу көздерінің өзгеруін, шаруашылық процестердің және т.б. нәтижелерін күнделікті білу қажет. Шоттардың көмегімен есептің бір текті объектілерін, сондай-ақ ағымдағы бақылау эқономиқалық топтастыруды жүзеге асырады. Шоттағы жазбалар ақшалай түрде жүргізіледі. Әрбір жекелеген шотта есепке алынған объектінің бастапқы жағдайы, қейіннен оның өзгеруі (шаруашылық операциясы туғызған ұлғайту мен азайту) тіркелді. Бұл эқономиқалық біртеқті құралдар құралы мен олардын шығу қездерінің, шаруашьшық іс-әреқет процестері мен қорытындаларының жаңа жағдайын қез қелген сәтте анықтауға -мүмкіндік береді.
Шоттар баланспен байланысты. Активтің немесе МКМ-ың әрбір бабына сол атаудағы тиісті шот ашылады.
Бухгалтерліқ есептің шоттары баланстық және операциялық болып бөлінеді. Операциялықтар қаражат айналымының қейбір фазаларына байланысты жекелеген немесе біртеқті шаруашылық процестерін есепке алады.
Өзгерістерді (қаражаттың ұлғаюы немесе азаюы) бейнелеп көрсету үшін шот екі бөлікке бөлінеді.
Бухгалтерлік есептің барлық шоттары активтік және МКМ (пассивтік) болып бөлінеді.
Айдың басында шоттар алдағы айдың балансы негізінде ашылады. Шот ашу -қалдықты (сальдоны) ай басына жазу деген сөз. Активті шоттарда сальдо дебет бойынша, ал пассивте - кредит бойынша жазылады.
Шоттарда ағымдағы ай ішінде жазылатын сома ашалымдық деп аталады. Дебеттіқ бөлімде жазылатын сома дебеттік айналымдар, ал қредиттегі - кредиттік деп аталады.
Ай соңындағы қалдық былайша есептелінеді:
1. Активті шоттар Ст=Сб(Д-т)+Айн (Д-т)-Айн (К-т).
2. Пассивтік шоттар Ст=Сб(К-т)+Айн (К-т)-Айн (Д-т).
Кәсіпорынды оперативті басқару үшін белгілі бір кездегі шаруашылық ресурстары туралы бухгалтерлік баланс беретін мәліметтер жеткіліксіз. Шаруашылық қызмет пен жоспарлы талсырмаларды орындауды бақылау үшін шаруашылық құралдарының жекелеген түрлерінің қозғалысын, олардың шығу көздерінің өзгеруін, шаруашылық процестердің және т.б. нәтижелерін күнделікті білу қажет. Шоттардың көмегімен есептің бір текті объектілерін, сондай-ақ ағымдағы бақылау эқономиқалық топтастыруды жүзеге асырады. Шоттағы жазбалар ақшалай түрде жүргізіледі. Әрбір жекелеген шотта есепке алынған объектінің бастапқы жағдайы, қейіннен оның өзгеруі (шаруашылық операциясы туғызған ұлғайту мен азайту) тіркелді. Бұл эқономиқалық біртеқті құралдар құралы мен олардын шығу қездерінің, шаруашьшық іс-әреқет процестері мен қорытындаларының жаңа жағдайын қез қелген сәтте анықтауға -мүмкіндік береді.
Шоттар баланспен байланысты. Активтің немесе МКМ-ың әрбір бабына сол атаудағы тиісті шот ашылады.
Бухгалтерліқ есептің шоттары баланстық және операциялық болып бөлінеді. Операциялықтар қаражат айналымының қейбір фазаларына байланысты жекелеген немесе біртеқті шаруашылық процестерін есепке алады.
Өзгерістерді (қаражаттың ұлғаюы немесе азаюы) бейнелеп көрсету үшін шот екі бөлікке бөлінеді.
Бухгалтерлік есептің барлық шоттары активтік және МКМ (пассивтік) болып бөлінеді.
Айдың басында шоттар алдағы айдың балансы негізінде ашылады. Шот ашу -қалдықты (сальдоны) ай басына жазу деген сөз. Активті шоттарда сальдо дебет бойынша, ал пассивте - кредит бойынша жазылады.
Шоттарда ағымдағы ай ішінде жазылатын сома ашалымдық деп аталады. Дебеттіқ бөлімде жазылатын сома дебеттік айналымдар, ал қредиттегі - кредиттік деп аталады.
Ай соңындағы қалдық былайша есептелінеді:
1. Активті шоттар Ст=Сб(Д-т)+Айн (Д-т)-Айн (К-т).
2. Пассивтік шоттар Ст=Сб(К-т)+Айн (К-т)-Айн (Д-т).
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. "Бухгалтерлік есеп және қаржылык, есеп беру туралы" 2002 жылгы 24 маусымдагы Қазақстан Республикасының №309-1/ заңы.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республи-
касындагы аудиторлық қызмет туралы" 1998 жылгы 20 қараиш-
дагы №20 заң күші бар жарлыгы (2001 жылгы 15 қарашадагы
өзгертулер жоне толықтырулармен).
3. "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы " 2001 жылгы 12 маусымдагы №209-11 Қазақстан Респуб-
ликасының салық кодексі.
4. Қазақстан Республикасы Президентінің "Акционерлік қоғамдар
туралы " 1998 жылгы 10 шілдедегі №2811 заң күші бар жарлыгы.
5. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының
Үлттық комиссиясы. — Алматы, 1996-2003 ж.
6. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттары. (аудармашы
Тарусина В.И.), - М., 1998.
1. "Бухгалтерлік есеп және қаржылык, есеп беру туралы" 2002 жылгы 24 маусымдагы Қазақстан Республикасының №309-1/ заңы.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республи-
касындагы аудиторлық қызмет туралы" 1998 жылгы 20 қараиш-
дагы №20 заң күші бар жарлыгы (2001 жылгы 15 қарашадагы
өзгертулер жоне толықтырулармен).
3. "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы " 2001 жылгы 12 маусымдагы №209-11 Қазақстан Респуб-
ликасының салық кодексі.
4. Қазақстан Республикасы Президентінің "Акционерлік қоғамдар
туралы " 1998 жылгы 10 шілдедегі №2811 заң күші бар жарлыгы.
5. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының
Үлттық комиссиясы. — Алматы, 1996-2003 ж.
6. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттары. (аудармашы
Тарусина В.И.), - М., 1998.
ШОТТАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ
КІРІСПЕ
I ТАРАУ. Шоттар мен қосарлы жазба.
1.1. Шоттарды құру мен олардың мазмүны.
1.2.Шоттардағы екі жакты жазба.
1.3. Синтетикалық және аналитикалық шоттар.
II ТАРАУ. ШОТТЫҚ ҮЛГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ НӘТИЖЕСІ.
2.1.Шоттарды жіктеу.
2.2. Шоттардың үлгі жоспары.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Кәсіпорынды оперативті басқару үшін белгілі бір кездегі шаруашылық
ресурстары туралы бухгалтерлік баланс беретін мәліметтер жеткіліксіз.
Шаруашылық қызмет пен жоспарлы талсырмаларды орындауды бақылау үшін
шаруашылық құралдарының жекелеген түрлерінің қозғалысын, олардың шығу
көздерінің өзгеруін, шаруашылық процестердің және т.б. нәтижелерін
күнделікті білу қажет. Шоттардың көмегімен есептің бір текті объектілерін,
сондай-ақ ағымдағы бақылау эқономиқалық топтастыруды жүзеге асырады.
Шоттағы жазбалар ақшалай түрде жүргізіледі. Әрбір жекелеген шотта есепке
алынған объектінің бастапқы жағдайы, қейіннен оның өзгеруі (шаруашылық
операциясы туғызған ұлғайту мен азайту) тіркелді. Бұл эқономиқалық біртеқті
құралдар құралы мен олардын шығу қездерінің, шаруашьшық іс-әреқет
процестері мен қорытындаларының жаңа жағдайын қез қелген сәтте анықтауға
-мүмкіндік береді.
Шоттар баланспен байланысты. Активтің немесе МКМ-ың әрбір бабына сол
атаудағы тиісті шот ашылады.
Бухгалтерліқ есептің шоттары баланстық және операциялық болып
бөлінеді. Операциялықтар қаражат айналымының қейбір фазаларына байланысты
жекелеген немесе біртеқті шаруашылық процестерін есепке алады.
Өзгерістерді (қаражаттың ұлғаюы немесе азаюы) бейнелеп көрсету үшін
шот екі бөлікке бөлінеді.
Бухгалтерлік есептің барлық шоттары активтік және МКМ (пассивтік)
болып бөлінеді.
Айдың басында шоттар алдағы айдың балансы негізінде ашылады. Шот ашу
-қалдықты (сальдоны) ай басына жазу деген сөз. Активті шоттарда сальдо
дебет бойынша, ал пассивте - кредит бойынша жазылады.
Шоттарда ағымдағы ай ішінде жазылатын сома ашалымдық деп аталады.
Дебеттіқ бөлімде жазылатын сома дебеттік айналымдар, ал қредиттегі -
кредиттік деп аталады.
Ай соңындағы қалдық былайша есептелінеді:
Активті шоттар Ст=Сб(Д-т)+Айн (Д-т)-Айн (К-т).
Пассивтік шоттар Ст=Сб(К-т)+Айн (К-т)-Айн (Д-т).
I ТАРАУ. Шоттар мен қосарлы жазба.
1.1. Шоттарды құру мен олардың мазмүны.
Активті шоттардағы қалдық - дебеттік, пассивтіктегілер - кредиттік.
Активті шоттардың ұлғаюы дебет бойынша, ал азаюы - кредит бойынша Пассивті
шоттардың ұлғаюы кредит бойынша, ал азаюы - дебет бойынша жазылады.
Шоттар бойынша түпкілікті қалдық негізінде жаңа бухгалтерлік баланс
жасалады.
Айналым ведомостері, олардың түрлері мен міндеттері
Субъектінің өндірістік-шаруашылық іс-әрекетін басқару және
бухгалтерлік есептің дұ.рыс жүргізілуін тексеру үшін қаражаттың кейбір
түрлері, шығу көздері мен процестері жөнінде жинақтап қорытылған мәліметтер
қажет. Мұндай мәліметтерді әр айдың соңында шоттардан алады, алайда әрбір
шотта есеп объектісінің бірін ғана сипаттайтын көрсеткіштер болады. Есеп
объектілерінің жалпы сипаттамасы жекелеген көрсеткіштерді бір жерге топтау
жолымен алуға болады. Бұл үшін шоттардағы айлық қалдықтар мен айналымның
жиынтық сомасы көрсетілетін айналымдық ведомостері колданылады.
Ай соңындағы айналым-сальдолық ведомості (бұдан бұрынғы шешім
негізінде) кұрайық:
Ерекшеліктері:
Бухгалтерлік есеп дұрыс ұйымдастырылған кезде бағаналардағы жиьштық сомалар
екі-екіден жұлтасып теңесуі тиіс.
Дебеттік бастапқы сальдоның жиыны кредитгік бастапқы сальдоның жиынына
теңесуі тиіс.
Жиьштық дебет айналымы жиынтық кредит айналымына теңесуі тиіс.
Дебет пен кредит бойынша түпкілікті сальдоның қорытындысы да тең болуы
тиіс.
Шахматтық айналымдық ведомость. Синтетикалық есеп шоттары бойынша
айналым ведомості пайдалану мүмкіндіктері едәуір шектеулі. Оларда
қөрсетілген айналымдар сол немесе басқа да шоттағы жинақ соманы білдіреді.
Мұндай мәліметтер негізінде құндылықтардың қайдан келіп, қайда кеткенін
білу мүмкін емес. Дегенмен мұндай мәліметтер керек. Кәсіпорынның
айналымдары туралы мәліметтерді шахматтық спшалымдық ведомостей алады.
Шахматтық айналым ведомостін жасалық.
Есепті қезең соңына баланс жасайық.
Актив Сома, МКМ Сома,
теңге тенге
122 Ғимараттар-мен үйлер 201676 600503 Салымдар мен пайлар 960 000
Шикізат пен материалдар 203 184000 601 Банк қарыздары 67 1 165000
Отын 211 Бітпеген өндіріс 38530 Төленетін шоттар 687 45900
20000 Басқа да кредиторлык 500
берешек
221 Дайын өнім 13 1 ҚҚС 115470 (
өтеуге 441 Ағымдык шоттағы 4800
қолма-кол ак,ша 45 1 127 752
Кассадағы колма-кол ақша 333188 30
Қызметкерлердің берешегі 3343930
Баска да дебеторлык берешек 100
206 Баска да материалдар
Барлығы 1 171 Барлығы 1 171
400 400
1.2.Шоттардағы екі жакты жазба.
Шаруашылық операцияларды бейнелеп көрсету тәсілі ретінде екі жақты
жазба өндірісте болатын барлық шаруашылық процестерін есептеу үшін
қолданылады. Екі жакты жазба ақшалай бағасы бар шаруашылық операциялар
бухгалтерлік ееебі шотында бейнелеп көрсету тәсілін білдіреді, олар
шаруашылық құралдарында, олардың шығу көздерінде және шаруашылық-құқықтық
қатынастарда өзара байланысқан өзгерістер туғызады. Шоттар арасындағы
байланыс шоттар корреспонденциясы, ал өзара шаруашылық операциялармен
байланысқан шоттар - корреспонденттелетін деп аталады. Шоттарға
енгізілерден бұрын операциялар есептік формалар (проводкалар) жасалады,
олар жазбалар қандай шотта жүргізілгенін көрсетеді. Дебеттелетін,
кредиттелетін шоттарды және шаруашылық операцияларының сомасын көрсету
бухгалтерлік проводка деп аталады, олар құжаттар негізінде жасалады.
Корреспонденттелетін шоттарға байланысты күрделі және жай бухгалтерлік
проводкалар болады. Бір дебеттелетін және бір кредиттелетін шоттардан
тұратын жай проводка деп аталады. Бір дебеттелетін және бірнеше
кредиттелінетін, керісінше. бірнеше дебеттелетін және бір кредиттелінетін
шоттардан түратын күрделі проводка деп аталады.
Мысалы:
жай өткізгіш проводкалар:
• жабдыктаушыға есеп шоттан тауарлық-материалдык корлармен
жабдыктаған сон, аванс сомасы аудары лады:
Тауарлык-материалдық корлармен жабдықталған соң берілген аванстар
шот дебет! Ағымдык шоттағы ақша шот кредиті 63 000;
күрделі өткізгіш проводкалар:
• кәсіпорын кассасынан берілді:
а) іссапарлык шығындарға колма-кол ақша
Есеп беретін адамдар мен есеп айырысулар шот дебет! 7 000;
ә) қызметкерлерге жалақы:
681 Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойынша есеп айырысулар шот
дебет! 45 000;
б) кассадан берілген жиынтык сома:
1.3. Синтетикалық және аналитикалық шоттар.
Бухесепте шоттардың екі: синтетикалық және аналитикалық түрлері егжей-
тегжей тәптіштелу, жинақталып қорытылу дәрежесі әр түрлі ақпарат пен
көрсеткіштерді алу үшін қолданылады,
Синтетикалық шоттарда шаруашылық құралдары мен олардың қозғалысы
туралы жинақтап қорытылған көрсеткіштер болады. Олар тек қана ақшалай түрде
көрсетіледі.
Аналитикалық шоттар есептін тиісті объектілеріне түгел. толық
сипаттама береді, олар синтетикалык шоттардың дамуына орай ашылады.
Материалдық құндылықтарды бейнелеп көрсететін аналитикалық шоттар тек қана
ақшалай емес, заттай түрде де жүргізіледі. Синтетикалық және аналитикалық
есеп шоттарындағы жазбалар сол бір қүжаттар негізінде жасалады.
Синтетикалық шоттың дебеті мен кредиті бойынша айналымдар аналитикалық
шоттарды біріктіретін айналымньщ жалпы сомасына тиісінше тең болуға тиіс.
Мысалы, Қызметкерлердің және басқа адамдардың берешегі 333 шоты
синтетикалық тот болып табылады, оған қызметкерлердің аты-жөні бойынша
аналитикалық шоттар ашуға болады, мысалы аналитикалық шот - Иванов және
т.б.
Іс жүзінде синтетикалық және аналитикалық шоттардан басқа ішкі шоттар
(субшоттар), яғни синтетикалық және аналитикалық шоттар арасындағы аралық
буын қолданылады, олардың көметімен осы синтетикалық шот ішіндегі жекелеген
объектілер қорытындыланған мәліметтерді алу үшін аналитикалық шот
мәліметтерін қосымша топтастыру іске асады.
Мысалы, Отын 203 шоты. Бұған Бензин 2031, Дизельді отын 2032
ішкі шоттар ашуға болады.
2.3.-сызбасы Синтетикалык шоттардың аналитикалык шоттармен өзара
байланысы
Бухгалтерлік есеп (есеп жүргізу ретінде) дүниежүзіндегі
кез -келген бухгалтерияның іс жүзіндегі қызметінің мәнін айқындап,
бағалауға мүмкіндік береді. Қоғамның дамуы барысында бухгалтерлер үш
міндетті шешеді:
есепті барынша ақпаратты, әрі дәл жасау;
оның қарапайьм және арзан болуына қол жеткізу;
шаруашылық өміріндегі деректер жөнінде дер кезінде ақпарат алу.
Алайда бұл міндеттер едәуір шамада бірін-бірі өзара жоққа шығарып,
болғызбайтын, өйткені меншік иесінің, әкімшіліктің, қызметкерлердің,
бағынышты тұлғалардың, кредиторлар мен дебиторлардың мүдделері қарама-қайшы
жұне осы қарама-қайшылықтар есепті регистрде міндетті түрде бейнеленеді.
Сондыктан әрдайым кейбіреулердің бухгалтерлерге реніш білдіріп, риза
болмауының себебі осында.
Есеп қашан пайда болғанын тура тауып айту мүмкін емес. Оның пайда
болуының алғы шарты - адамдар арасындағы экономикалык қатынастардың дамуы.
Бухгалтерлік есептің пайда болып, қалыптасуын мынадай кезеңдерге
белуге болады:
Ежелгі дүние.
Ортағасырлық
Ренессанс пен косарлы бухгалтерияньщ пайда болуы.
Ғылымның пайда болуы. XIX ғ. екінші жартысы.
XX ғ. - бухгалтерлік есептің үдемелі (интенсивті) дамуы.
Есеп және онын техникасы қашан да оны есентік регистрлерінің түрлеріне
байланысты.
Алғашқы сауда операциялары б.з.д. 3200 ж. саз кестелерде
(таблицаларда) тіркелді (бұл есептегі жүйелік тіркеуді алдын ала
белгіледі). Ертедегі Мысырдағы (Егииеттегі) папирустар хронологиялық
тіркеудің дамуына жол ашты. Осыдан бес мың жыл бұрын есеп жүргізу үшін піл
сүйегінен жасалған кестелер қолданылды. Ерте замандағы Үндістанда сапты
аяқтар шот-регистр ретінде пайдаланылды, оларға уақ тастар - бастапқы
құжаттар (картотека бейнесі тәрізді) салынатын. Греция мен Римде балауыз
кестелер, мыс тақталар, кенеп, пергамент (май мен ылғал өткізбейтін жылтыр
қағаз), папирус пайдаланылды. Галияда керамикалық тас тақталар мен қыш
сынықтары, Перуде жіптер қолданылды. Кейіннен кодекс-кітаптар пайда болды.
Қытайда бухгалтерлік есепті жүргізудің елеулі ерекшеліктеріне 8000 жыл
толды.
Адамзат тарихындагы бірінші рет ірі еңбек бөлінісі - жалпы жер
иеленушілер қауымынан мал бағушылардың бөлініп шығуы - тұрақты сипатқа ие
болған шын мәніндегі экономикалық айырбасты тудырды.
Адамзат тарихындағы екінші ірі еңбек бөлінісі - айырбасты одан сайын
дамытуға жағдай жасады. Өнімнің біраз бөлігі ең алдымен айырбас үшін
өндіріле бастады, яғни тауарға айналды. Мұның бәрі айырбастың баламалығы
ұғымын қалыптастыруға және құн өлшемінің пайда болуына мүмкіндік берді.
Бухгалтерлік есеп тәсілінің элементтері:
Шоттар - қаржы жағдайы, міндетемелер және капитал туралы
ағымдағы ақпарат жинайтын, жүйеленетін экономикалық топтастыру. Шоттардағы
жазба құжаттар негізінде жасалады - бұл операцияны екінші рет тіркеу.
Шаруашылық құралдарынын немесе көздерінің әрбір түріне жеке шоттар ашылады.
Есеп беру - кәсіпорынның белгілі бір кезең (ай, тоқсан, жыл)
ішіндегі шаруашылық қызметін сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі.
Баланс та, есеп беру де тиісті топтастыру мен шоттарды өндеуден кейін
жасалады.
Құжаттама - ІІІаруашылық операцияларының бастапқы тіркеу әдісі
мен бухгалтерлік жазбалардың (есепетің басы) дұрыстығын негіздеу.
Бухгалтерлік есептегі бір де бір жазба оны тиісті ресімдеусіз жасалмайды.
Құжат - бұл белгіленген тәртіппен ресімделген шаруашылық операциясының
жасағаны туралы ақпаратты жазып қойылған
түрде сақтайтын материалдық сақтаушы.
Түгендеу - мүліктің іс жзінде бар екендігі бухгалтерлік есептің
мәліметтеріне сәйкестігін тексеру әдісі. Түгендеудің мақсаты – құралдың
сақталуын кейіннен бақылау үшін істің нақты жағдайын айқындау, нақты
есептік көрсеткіштерді қамтамасыз ету.
Бағалау - белгілі бір уақыт сәтіндегі кәсіпорын мүлкін ақшалай өлшеммен
бейнелеу амалы. Кәсіпорын құралдарын дұрыс бағалау жанды және затқа
айналған еңбекке жұмсалған шығындардың іс жүзіндегі бейнеленуін талап
етеді, бұларға есеп объектілерін ақшалай өлшеу де кіреді. Тауарлық-
материалдық қорларды, өндіріске жұмсалған шығындарды дұрыс бағаламау,
жалақыны және өнімнің өзіндік құнына кіретін басқа да шығындарды дәлме-дәл
есептемеу шаруашылық іс-әрекет нәтижелерін анықтаған кезде бұрмалаушылыққа
әкеледі.
Бухгалтерлік есепте кәсіпорынның кұралдарын бағалау негізінде нақты
өзіндік құны (объектіні жұмыс жағдайына дейін жеткізуге байланысты барлық
шығыстармен бірге сатып алынатын құны) салынған.
Кәсіпорын мүлкінің маңызды түрлері ағымдағы есепте және баланста
мынандай бағалармеи бейнеленеді:
негізгі құралдар бастапқы, баланстық немесе қалдық құнымен бағаланады;
материалдар, отын, шикізат нақты өзіндік құны бойынша;
дайын өнім -- нақты өзіндік құны бойынша;
- әртүрлі дебиторлармен және кредиторлармен есептесулер
бухгалтерлік есепте құжатта көрсетілген сомамен бейнеленеді.
Калькуляция - өнім, жұмыс және көрсетілген қызмет бірлігінің өзіндік құнын
акшалай бейнелеп шығару амалы. Өнімнің өзіндік құны материалдық, еңбек
басқаруға жұмсалған шығындардан, әлеуметтік салық аударудан құралады.
Қосарлы жазба - шаруашылық операцияларын есеп объектілерінің өзара
байланысын көрсететін бухгалтерлік есептің шоттарында тіркеу тәсілі.
II ТАРАУ. ШОТТЫҚ ҮЛГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ НӘТИЖЕСІ
2.1.Шоттарды жіктеу
Шоттарды жіктеу бухгалтерлік есеп тәсілінің маңызды элементі ретінде
шоттар жүйесін сипаттайды, қаражат пен шаруашылық процестерін жүзеге асыру
үшін оларды дұрыс колдануға мүмкіндік береді. Бухгалтерлік есепте
қолданшатын шоттар оларда есепке алынатын объектілердің экономикалык мәні
жағынан, міндеті, құрылымдық ерекшеліктері және тағы басқа белгілері
бойынша бірдей емес. Осыған байланысты оларды сапалық біртекті топтарға
бөліп жіктеу, топтастыру талап етіледі, бүл шоттардың әрбір жекелеген
топтарына тән ерекшеліктерді анықтауға, олардың мазмұны мен есепте
қолданылу тәсілдерін түсінуге мүмкіндік береді.
Шоттарды екі белгісі бойынша жіктейді:
экономикальщ мәні жағынан. Қаражат пен шығу көздерін жіктеу негізге алынған
(1.2-сызба). Бұл жіктеу сол немесе басқадай шоттарда не есепке алынатынын
анықтауға, нәтижесінде, есеп объектілері туралы жүйелі экономикалык ақпарат
алуға мүмкіндік береді;
міндеті мен құрылымы жағынан, назардағы объекті туралы сондай немесе
басқадай экономикалық көрсеткіштерді алу үшін қандай шоттар қолданылуға
тиісті екендігін анықтауға мүмкіндік береді. Екі жіктеу де өзара тығыз
байланысты және өзара шарттасылған. Шоттарды кқұру, оның құрылымы
айналымдардың дебет пен кредит бойынша сипатын, оның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
I ТАРАУ. Шоттар мен қосарлы жазба.
1.1. Шоттарды құру мен олардың мазмүны.
1.2.Шоттардағы екі жакты жазба.
1.3. Синтетикалық және аналитикалық шоттар.
II ТАРАУ. ШОТТЫҚ ҮЛГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ НӘТИЖЕСІ.
2.1.Шоттарды жіктеу.
2.2. Шоттардың үлгі жоспары.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Кәсіпорынды оперативті басқару үшін белгілі бір кездегі шаруашылық
ресурстары туралы бухгалтерлік баланс беретін мәліметтер жеткіліксіз.
Шаруашылық қызмет пен жоспарлы талсырмаларды орындауды бақылау үшін
шаруашылық құралдарының жекелеген түрлерінің қозғалысын, олардың шығу
көздерінің өзгеруін, шаруашылық процестердің және т.б. нәтижелерін
күнделікті білу қажет. Шоттардың көмегімен есептің бір текті объектілерін,
сондай-ақ ағымдағы бақылау эқономиқалық топтастыруды жүзеге асырады.
Шоттағы жазбалар ақшалай түрде жүргізіледі. Әрбір жекелеген шотта есепке
алынған объектінің бастапқы жағдайы, қейіннен оның өзгеруі (шаруашылық
операциясы туғызған ұлғайту мен азайту) тіркелді. Бұл эқономиқалық біртеқті
құралдар құралы мен олардын шығу қездерінің, шаруашьшық іс-әреқет
процестері мен қорытындаларының жаңа жағдайын қез қелген сәтте анықтауға
-мүмкіндік береді.
Шоттар баланспен байланысты. Активтің немесе МКМ-ың әрбір бабына сол
атаудағы тиісті шот ашылады.
Бухгалтерліқ есептің шоттары баланстық және операциялық болып
бөлінеді. Операциялықтар қаражат айналымының қейбір фазаларына байланысты
жекелеген немесе біртеқті шаруашылық процестерін есепке алады.
Өзгерістерді (қаражаттың ұлғаюы немесе азаюы) бейнелеп көрсету үшін
шот екі бөлікке бөлінеді.
Бухгалтерлік есептің барлық шоттары активтік және МКМ (пассивтік)
болып бөлінеді.
Айдың басында шоттар алдағы айдың балансы негізінде ашылады. Шот ашу
-қалдықты (сальдоны) ай басына жазу деген сөз. Активті шоттарда сальдо
дебет бойынша, ал пассивте - кредит бойынша жазылады.
Шоттарда ағымдағы ай ішінде жазылатын сома ашалымдық деп аталады.
Дебеттіқ бөлімде жазылатын сома дебеттік айналымдар, ал қредиттегі -
кредиттік деп аталады.
Ай соңындағы қалдық былайша есептелінеді:
Активті шоттар Ст=Сб(Д-т)+Айн (Д-т)-Айн (К-т).
Пассивтік шоттар Ст=Сб(К-т)+Айн (К-т)-Айн (Д-т).
I ТАРАУ. Шоттар мен қосарлы жазба.
1.1. Шоттарды құру мен олардың мазмүны.
Активті шоттардағы қалдық - дебеттік, пассивтіктегілер - кредиттік.
Активті шоттардың ұлғаюы дебет бойынша, ал азаюы - кредит бойынша Пассивті
шоттардың ұлғаюы кредит бойынша, ал азаюы - дебет бойынша жазылады.
Шоттар бойынша түпкілікті қалдық негізінде жаңа бухгалтерлік баланс
жасалады.
Айналым ведомостері, олардың түрлері мен міндеттері
Субъектінің өндірістік-шаруашылық іс-әрекетін басқару және
бухгалтерлік есептің дұ.рыс жүргізілуін тексеру үшін қаражаттың кейбір
түрлері, шығу көздері мен процестері жөнінде жинақтап қорытылған мәліметтер
қажет. Мұндай мәліметтерді әр айдың соңында шоттардан алады, алайда әрбір
шотта есеп объектісінің бірін ғана сипаттайтын көрсеткіштер болады. Есеп
объектілерінің жалпы сипаттамасы жекелеген көрсеткіштерді бір жерге топтау
жолымен алуға болады. Бұл үшін шоттардағы айлық қалдықтар мен айналымның
жиынтық сомасы көрсетілетін айналымдық ведомостері колданылады.
Ай соңындағы айналым-сальдолық ведомості (бұдан бұрынғы шешім
негізінде) кұрайық:
Ерекшеліктері:
Бухгалтерлік есеп дұрыс ұйымдастырылған кезде бағаналардағы жиьштық сомалар
екі-екіден жұлтасып теңесуі тиіс.
Дебеттік бастапқы сальдоның жиыны кредитгік бастапқы сальдоның жиынына
теңесуі тиіс.
Жиьштық дебет айналымы жиынтық кредит айналымына теңесуі тиіс.
Дебет пен кредит бойынша түпкілікті сальдоның қорытындысы да тең болуы
тиіс.
Шахматтық айналымдық ведомость. Синтетикалық есеп шоттары бойынша
айналым ведомості пайдалану мүмкіндіктері едәуір шектеулі. Оларда
қөрсетілген айналымдар сол немесе басқа да шоттағы жинақ соманы білдіреді.
Мұндай мәліметтер негізінде құндылықтардың қайдан келіп, қайда кеткенін
білу мүмкін емес. Дегенмен мұндай мәліметтер керек. Кәсіпорынның
айналымдары туралы мәліметтерді шахматтық спшалымдық ведомостей алады.
Шахматтық айналым ведомостін жасалық.
Есепті қезең соңына баланс жасайық.
Актив Сома, МКМ Сома,
теңге тенге
122 Ғимараттар-мен үйлер 201676 600503 Салымдар мен пайлар 960 000
Шикізат пен материалдар 203 184000 601 Банк қарыздары 67 1 165000
Отын 211 Бітпеген өндіріс 38530 Төленетін шоттар 687 45900
20000 Басқа да кредиторлык 500
берешек
221 Дайын өнім 13 1 ҚҚС 115470 (
өтеуге 441 Ағымдык шоттағы 4800
қолма-кол ак,ша 45 1 127 752
Кассадағы колма-кол ақша 333188 30
Қызметкерлердің берешегі 3343930
Баска да дебеторлык берешек 100
206 Баска да материалдар
Барлығы 1 171 Барлығы 1 171
400 400
1.2.Шоттардағы екі жакты жазба.
Шаруашылық операцияларды бейнелеп көрсету тәсілі ретінде екі жақты
жазба өндірісте болатын барлық шаруашылық процестерін есептеу үшін
қолданылады. Екі жакты жазба ақшалай бағасы бар шаруашылық операциялар
бухгалтерлік ееебі шотында бейнелеп көрсету тәсілін білдіреді, олар
шаруашылық құралдарында, олардың шығу көздерінде және шаруашылық-құқықтық
қатынастарда өзара байланысқан өзгерістер туғызады. Шоттар арасындағы
байланыс шоттар корреспонденциясы, ал өзара шаруашылық операциялармен
байланысқан шоттар - корреспонденттелетін деп аталады. Шоттарға
енгізілерден бұрын операциялар есептік формалар (проводкалар) жасалады,
олар жазбалар қандай шотта жүргізілгенін көрсетеді. Дебеттелетін,
кредиттелетін шоттарды және шаруашылық операцияларының сомасын көрсету
бухгалтерлік проводка деп аталады, олар құжаттар негізінде жасалады.
Корреспонденттелетін шоттарға байланысты күрделі және жай бухгалтерлік
проводкалар болады. Бір дебеттелетін және бір кредиттелетін шоттардан
тұратын жай проводка деп аталады. Бір дебеттелетін және бірнеше
кредиттелінетін, керісінше. бірнеше дебеттелетін және бір кредиттелінетін
шоттардан түратын күрделі проводка деп аталады.
Мысалы:
жай өткізгіш проводкалар:
• жабдыктаушыға есеп шоттан тауарлық-материалдык корлармен
жабдыктаған сон, аванс сомасы аудары лады:
Тауарлык-материалдық корлармен жабдықталған соң берілген аванстар
шот дебет! Ағымдык шоттағы ақша шот кредиті 63 000;
күрделі өткізгіш проводкалар:
• кәсіпорын кассасынан берілді:
а) іссапарлык шығындарға колма-кол ақша
Есеп беретін адамдар мен есеп айырысулар шот дебет! 7 000;
ә) қызметкерлерге жалақы:
681 Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойынша есеп айырысулар шот
дебет! 45 000;
б) кассадан берілген жиынтык сома:
1.3. Синтетикалық және аналитикалық шоттар.
Бухесепте шоттардың екі: синтетикалық және аналитикалық түрлері егжей-
тегжей тәптіштелу, жинақталып қорытылу дәрежесі әр түрлі ақпарат пен
көрсеткіштерді алу үшін қолданылады,
Синтетикалық шоттарда шаруашылық құралдары мен олардың қозғалысы
туралы жинақтап қорытылған көрсеткіштер болады. Олар тек қана ақшалай түрде
көрсетіледі.
Аналитикалық шоттар есептін тиісті объектілеріне түгел. толық
сипаттама береді, олар синтетикалык шоттардың дамуына орай ашылады.
Материалдық құндылықтарды бейнелеп көрсететін аналитикалық шоттар тек қана
ақшалай емес, заттай түрде де жүргізіледі. Синтетикалық және аналитикалық
есеп шоттарындағы жазбалар сол бір қүжаттар негізінде жасалады.
Синтетикалық шоттың дебеті мен кредиті бойынша айналымдар аналитикалық
шоттарды біріктіретін айналымньщ жалпы сомасына тиісінше тең болуға тиіс.
Мысалы, Қызметкерлердің және басқа адамдардың берешегі 333 шоты
синтетикалық тот болып табылады, оған қызметкерлердің аты-жөні бойынша
аналитикалық шоттар ашуға болады, мысалы аналитикалық шот - Иванов және
т.б.
Іс жүзінде синтетикалық және аналитикалық шоттардан басқа ішкі шоттар
(субшоттар), яғни синтетикалық және аналитикалық шоттар арасындағы аралық
буын қолданылады, олардың көметімен осы синтетикалық шот ішіндегі жекелеген
объектілер қорытындыланған мәліметтерді алу үшін аналитикалық шот
мәліметтерін қосымша топтастыру іске асады.
Мысалы, Отын 203 шоты. Бұған Бензин 2031, Дизельді отын 2032
ішкі шоттар ашуға болады.
2.3.-сызбасы Синтетикалык шоттардың аналитикалык шоттармен өзара
байланысы
Бухгалтерлік есеп (есеп жүргізу ретінде) дүниежүзіндегі
кез -келген бухгалтерияның іс жүзіндегі қызметінің мәнін айқындап,
бағалауға мүмкіндік береді. Қоғамның дамуы барысында бухгалтерлер үш
міндетті шешеді:
есепті барынша ақпаратты, әрі дәл жасау;
оның қарапайьм және арзан болуына қол жеткізу;
шаруашылық өміріндегі деректер жөнінде дер кезінде ақпарат алу.
Алайда бұл міндеттер едәуір шамада бірін-бірі өзара жоққа шығарып,
болғызбайтын, өйткені меншік иесінің, әкімшіліктің, қызметкерлердің,
бағынышты тұлғалардың, кредиторлар мен дебиторлардың мүдделері қарама-қайшы
жұне осы қарама-қайшылықтар есепті регистрде міндетті түрде бейнеленеді.
Сондыктан әрдайым кейбіреулердің бухгалтерлерге реніш білдіріп, риза
болмауының себебі осында.
Есеп қашан пайда болғанын тура тауып айту мүмкін емес. Оның пайда
болуының алғы шарты - адамдар арасындағы экономикалык қатынастардың дамуы.
Бухгалтерлік есептің пайда болып, қалыптасуын мынадай кезеңдерге
белуге болады:
Ежелгі дүние.
Ортағасырлық
Ренессанс пен косарлы бухгалтерияньщ пайда болуы.
Ғылымның пайда болуы. XIX ғ. екінші жартысы.
XX ғ. - бухгалтерлік есептің үдемелі (интенсивті) дамуы.
Есеп және онын техникасы қашан да оны есентік регистрлерінің түрлеріне
байланысты.
Алғашқы сауда операциялары б.з.д. 3200 ж. саз кестелерде
(таблицаларда) тіркелді (бұл есептегі жүйелік тіркеуді алдын ала
белгіледі). Ертедегі Мысырдағы (Егииеттегі) папирустар хронологиялық
тіркеудің дамуына жол ашты. Осыдан бес мың жыл бұрын есеп жүргізу үшін піл
сүйегінен жасалған кестелер қолданылды. Ерте замандағы Үндістанда сапты
аяқтар шот-регистр ретінде пайдаланылды, оларға уақ тастар - бастапқы
құжаттар (картотека бейнесі тәрізді) салынатын. Греция мен Римде балауыз
кестелер, мыс тақталар, кенеп, пергамент (май мен ылғал өткізбейтін жылтыр
қағаз), папирус пайдаланылды. Галияда керамикалық тас тақталар мен қыш
сынықтары, Перуде жіптер қолданылды. Кейіннен кодекс-кітаптар пайда болды.
Қытайда бухгалтерлік есепті жүргізудің елеулі ерекшеліктеріне 8000 жыл
толды.
Адамзат тарихындагы бірінші рет ірі еңбек бөлінісі - жалпы жер
иеленушілер қауымынан мал бағушылардың бөлініп шығуы - тұрақты сипатқа ие
болған шын мәніндегі экономикалық айырбасты тудырды.
Адамзат тарихындағы екінші ірі еңбек бөлінісі - айырбасты одан сайын
дамытуға жағдай жасады. Өнімнің біраз бөлігі ең алдымен айырбас үшін
өндіріле бастады, яғни тауарға айналды. Мұның бәрі айырбастың баламалығы
ұғымын қалыптастыруға және құн өлшемінің пайда болуына мүмкіндік берді.
Бухгалтерлік есеп тәсілінің элементтері:
Шоттар - қаржы жағдайы, міндетемелер және капитал туралы
ағымдағы ақпарат жинайтын, жүйеленетін экономикалық топтастыру. Шоттардағы
жазба құжаттар негізінде жасалады - бұл операцияны екінші рет тіркеу.
Шаруашылық құралдарынын немесе көздерінің әрбір түріне жеке шоттар ашылады.
Есеп беру - кәсіпорынның белгілі бір кезең (ай, тоқсан, жыл)
ішіндегі шаруашылық қызметін сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі.
Баланс та, есеп беру де тиісті топтастыру мен шоттарды өндеуден кейін
жасалады.
Құжаттама - ІІІаруашылық операцияларының бастапқы тіркеу әдісі
мен бухгалтерлік жазбалардың (есепетің басы) дұрыстығын негіздеу.
Бухгалтерлік есептегі бір де бір жазба оны тиісті ресімдеусіз жасалмайды.
Құжат - бұл белгіленген тәртіппен ресімделген шаруашылық операциясының
жасағаны туралы ақпаратты жазып қойылған
түрде сақтайтын материалдық сақтаушы.
Түгендеу - мүліктің іс жзінде бар екендігі бухгалтерлік есептің
мәліметтеріне сәйкестігін тексеру әдісі. Түгендеудің мақсаты – құралдың
сақталуын кейіннен бақылау үшін істің нақты жағдайын айқындау, нақты
есептік көрсеткіштерді қамтамасыз ету.
Бағалау - белгілі бір уақыт сәтіндегі кәсіпорын мүлкін ақшалай өлшеммен
бейнелеу амалы. Кәсіпорын құралдарын дұрыс бағалау жанды және затқа
айналған еңбекке жұмсалған шығындардың іс жүзіндегі бейнеленуін талап
етеді, бұларға есеп объектілерін ақшалай өлшеу де кіреді. Тауарлық-
материалдық қорларды, өндіріске жұмсалған шығындарды дұрыс бағаламау,
жалақыны және өнімнің өзіндік құнына кіретін басқа да шығындарды дәлме-дәл
есептемеу шаруашылық іс-әрекет нәтижелерін анықтаған кезде бұрмалаушылыққа
әкеледі.
Бухгалтерлік есепте кәсіпорынның кұралдарын бағалау негізінде нақты
өзіндік құны (объектіні жұмыс жағдайына дейін жеткізуге байланысты барлық
шығыстармен бірге сатып алынатын құны) салынған.
Кәсіпорын мүлкінің маңызды түрлері ағымдағы есепте және баланста
мынандай бағалармеи бейнеленеді:
негізгі құралдар бастапқы, баланстық немесе қалдық құнымен бағаланады;
материалдар, отын, шикізат нақты өзіндік құны бойынша;
дайын өнім -- нақты өзіндік құны бойынша;
- әртүрлі дебиторлармен және кредиторлармен есептесулер
бухгалтерлік есепте құжатта көрсетілген сомамен бейнеленеді.
Калькуляция - өнім, жұмыс және көрсетілген қызмет бірлігінің өзіндік құнын
акшалай бейнелеп шығару амалы. Өнімнің өзіндік құны материалдық, еңбек
басқаруға жұмсалған шығындардан, әлеуметтік салық аударудан құралады.
Қосарлы жазба - шаруашылық операцияларын есеп объектілерінің өзара
байланысын көрсететін бухгалтерлік есептің шоттарында тіркеу тәсілі.
II ТАРАУ. ШОТТЫҚ ҮЛГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ НӘТИЖЕСІ
2.1.Шоттарды жіктеу
Шоттарды жіктеу бухгалтерлік есеп тәсілінің маңызды элементі ретінде
шоттар жүйесін сипаттайды, қаражат пен шаруашылық процестерін жүзеге асыру
үшін оларды дұрыс колдануға мүмкіндік береді. Бухгалтерлік есепте
қолданшатын шоттар оларда есепке алынатын объектілердің экономикалык мәні
жағынан, міндеті, құрылымдық ерекшеліктері және тағы басқа белгілері
бойынша бірдей емес. Осыған байланысты оларды сапалық біртекті топтарға
бөліп жіктеу, топтастыру талап етіледі, бүл шоттардың әрбір жекелеген
топтарына тән ерекшеліктерді анықтауға, олардың мазмұны мен есепте
қолданылу тәсілдерін түсінуге мүмкіндік береді.
Шоттарды екі белгісі бойынша жіктейді:
экономикальщ мәні жағынан. Қаражат пен шығу көздерін жіктеу негізге алынған
(1.2-сызба). Бұл жіктеу сол немесе басқадай шоттарда не есепке алынатынын
анықтауға, нәтижесінде, есеп объектілері туралы жүйелі экономикалык ақпарат
алуға мүмкіндік береді;
міндеті мен құрылымы жағынан, назардағы объекті туралы сондай немесе
басқадай экономикалық көрсеткіштерді алу үшін қандай шоттар қолданылуға
тиісті екендігін анықтауға мүмкіндік береді. Екі жіктеу де өзара тығыз
байланысты және өзара шарттасылған. Шоттарды кқұру, оның құрылымы
айналымдардың дебет пен кредит бойынша сипатын, оның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz