Жылжымайтын мүлікке салық салудың жалпы теориялық негіздері туралы ақпарат

Жоспар
Кіріспе

1 Жылжымайтын мүлікке салық салудың жалпы теориялық негіздері
1.1 Салық жүйесі,салық түрлері,экономикалық мәні және атқаратын қызметтері
1.2 Қазақстан Республикасының салық салудың және салық салу мақсатымен жылжымайтын мүлікті бағалаудың құқықтық негіздері
1.3 Жылжымайтын мүліктің құнын анықтауда қолданылатын әдістерге салыстырмалы талдау
2.1 «Атырау облысы Жылыой ауданы бойынша салық комитетінің» қысқаша сипаттамасы
2.2 Жылжымайтын мүлікке салық салу әдістерінің шетел тәжірибесі
2.3 Жылжымайтын мүлікке салық салу әдістерін дамыту

Кәсіпорындардың шаруашылық субъектілері мемлекетпен арасындағы экономикалық қатынастары негізінде салықтар, яғни салық жүйесі төлемдер арқылы реттеледі.
Салықтар-мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар-шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың экономикалық мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай-ақ шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар-мемлекеттің тұрақты қаржы көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін олардың экономикалық маңызын түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын қызметіне тікелей қатысты.

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

1 Жылжымайтын мүлікке салық салудың жалпы теориялық негіздері

1.1 Салық жүйесі,салық түрлері,экономикалық мәні және атқаратын қызметтері

Кәсіпорындардың шаруашылық субъектілері мемлекетпен арасындағы
экономикалық қатынастары негізінде салықтар, яғни салық жүйесі төлемдер
арқылы реттеледі.
Салықтар-мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір
мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар-шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы
қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың экономикалық
мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай-ақ
шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі бір мөлшерін
мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін
белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар-мемлекеттің тұрақты
қаржы көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.

1.1 сурет. Салық салу қызметтері

Реттеушілік қызметі - салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет арқылы
салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтық реттеу жүзеге
асырылады.Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал
ету. Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу
әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып саналады. Салықтық реттеуде
салық ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын орны ерекше. Себебі
ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған ставкалар кәсіпкерлердің
ынтасын төмендетіп, өндірістің қарқынын бәсеңдетеді, ал шектен тыс төмен
қойылған ставкалар салық төлеушілердің жауапкершілігін азайтып, өндірістің
төмендеуіне және мемлекеттік бюджет кірісінің азаюына әкеліп соқтырады.
Салықтардың екінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызметі.
Бұл қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың
қоғамдық міндеті артады. Себебі салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін
топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери-қорғаныс, тағы басқа шаралардың іске
асырылуын қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу қызметі арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі
мемлекет пайдасына өтеді. Бұл қызметтің іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы
өнімді салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы
мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасының ішкі өніміндегі салықтардың
үлес салмағы 40 пайыздан көбірек. Бұл экономикасы дамыған басқа елдерден
әлдеқайда жоғары.
Мемлекет мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін пайдалана
отырып, еліміздің салық жүйесін анықтайды. Салық механизмінің қызмет ету
жолдарын белгілейді, жалпы экономикалық саясатты негізге ала отырып, салық
саясатын анықтайды.
Салықтарды топтастыру жайында айтып өту қажет.
Салықтарды мынадай нышаны, белгілері бойынша топтастырады және
жіктейді:
1. салық салу объектісіне байланысты;
2. қолданылуына қарай;
3. салық салу органына байланысты;
4. экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5. салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салық салу объектісіне байланысты тікелей және жанама салықтар болып
жіктеледі.
Тікелей салықтар жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе мүлікке
салынады.
Тікелей салықтарға мына салықтар жатады:
- заңды және жеке тұлғалардың табысына салынатын салық;
- мүлік салығы;
- жер салығы;
- бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын салық;
- жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салымы мен төлемі;
- көлік құралдарына салынатын салық және тағы да басқа салықтар.
Жанама салықтарды сатушы емес сатып алушы, яғни тұтынушы төлейді.
Тауар немесе қызмет бағасына алдын ала салық енгізілмегендіктен, іс жүзінде
оны бюджетке сатушы аударады.
Бюджетке түскен соң қандай шараларға жұмсалатын белгісіне қарай
салықтар жалпы және арнайы салықтарға бөлінеді.
Жалпы салықтар бюджетке түскен соң, ешқандай дербессіз жалпы мақсатта
жұмсалады. Жалпы салықтарға жататын салықтар: заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық, акциздер және тағы
да басқалары.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң, алдын ала белгіленген міндеттер
бойынша нақтылы шараларға жұмсалады. Мысалы: көлік құралдарына салынатын
салық. Бұл салықтар жол қорын құрауға жұмсалады.
Салықты алатын және салыққа иелік ететін органдардың ерекшелігіне
қарай салықтар жалпы мемлекеттік және жергілікті салықтар болып бөлінеді.
1. кесте
Қазақстан Республикасы салықтарының негізгі түрлері

Мемлекеттік салықтар Жергілікті салықтар
заңды және жеке тұлғалардан алынатынжер салығы;
табыс салығы; заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне
қосылған құнға салынатын салық; салынатын салық;
акциздер; көлік құралдарына салынатын салық;
бағалы қағаздармен жасалатын кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
операцияларға салынатын салық; жеке және заңды тұлғаларды тіркегені
жер қойнауын пайдаланушылардың үшін алынатын салық;
арнайы салығы мен төлемдері; жекелеген қызмет түрлерімен айналысу
мемлекеттік баждар. құқы үшін алынатын алымдар;
аукционда сатудан алынатын алым.

Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатын салық және
тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар – салық төлеушінің кез келген салық
салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады.
Тұтынуға салынатын салықты, салық төлеуші тұтынушы ретінде тауар
немесе қызмет ақысын төлеген кезде өзінің шығынынан төлейді.
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай салықтар нақтылы және
дербес салықтар болып жіктеледі.
Нақтылы салықтар – салық төлеушінің салық салу объектісінен алынатын
табысының мөлшеріне байланысты емес, яғни салық төлеушінің мүлігінің сыртқы
белгісіне қарай алынады. Оларға: жер салығы, мүлік салығы, бағалы
қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын салықтар жатады.
Дербес салықтар – салық төлеушінің салық төлейтін обектісінен алынатын
табысының мөлшеріне байланысты алынады. Оларға заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығы жатады.
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық саясаттың негізгі
бағыты немесе салық саясаттың басты мақсаты – салық жүйесін құру және оның
тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру.
Салық жүйесі - өзінің құрамы жағынан бірнеше компоненттерден тұратын
күрделі модель.
Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынадай: қаржы қатынастары, осы
қатынасты анықтайтын салықтар, салық механизмі, яғни салық салу әдістері
мен жолдары, нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар, салық салуды ұйымдастыру,
салық салудың негізгі принциптері және тағы да басқа салық механизміне
жатады.
Қандай да бір механизмнің құрамында бірнеше тетіктер және элементтер
болады. Салық салу механизмі де сол сияқты белгілі бір салық элементтерінен
құралады.
Салық салу элементтері мыналар: субъект, объект, салық көзі, салық
ставкасы, салық өлшем бірлігі, салық оклады, салық жеңілдіктері, салық
төлеу мерзімі мен тәртібі, салық төлеушінің салық қызметі органдарының
құқығы мен міндеттері, салықтың төлеуін бақылау, салықтық жазалау шаралары.
Салық субъекті (салық төлеуші) – заң бойынша салық төлеу міндеті
жүктелген жеке және заңды тұлғалар.
Салық объектісі - табыс, мүлік, еңбек ету түрі, қызмет көрсету,
ақшамен жасалатын операциялар, мүлікті басқаға беру, табиғи қорларды
пайдалану, қосылған құн, айналым және тағы да басқа.
Салық көзі – салық салынатын табыс.
Салық ставкасы өлшем бірлігімен алынатын салық мөлшері.
Ставкалар тұрақты немесе пайызбен белгіленеді.
Тұрақты ставкалар салық объектісінен түсетін табыстың мөлшеріне
байланыссыз, өлшем бірлігіне тұрақты сомамен тағайындалады.
Пайыздық ставкалар үш түрге бөлінеді: үдемелі немесе прогрессивті,
регрессивті және пропорционалды.
Үдемелі немесе прогрессивті ставкалар салық салынатын табыстың өсуіне
сәйкес ұдайы үдеп, өсіп отырады.
Регрессивтік ставкалар, керісінше, салық салынатын табыстың
төмендеуіне сәйкес азайып отырады.
Пропорционалдық ставкалар салық салу объектісінің мөлшеріне
байланыссыз, тұрақты бір пайызбен тағайындалады.
Салық оклады – салық төлеушінің белгілі бір салық объектісінен
төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері – заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп немесе
салық төлеуден түгел босату. Салық жеңілдіктеріне салықтан босатылатын,
салық салынбайтын минимум, шегерістер, салық ставкасын төмендету, салық
төлеу мерзімін ұзарту жатады.
Салық төлеу мерзімі – салық төленетін уақыт.
Салық төлеу тәртібі – белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде
алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керек екендігін, яғни төлеу кезінде
белгілі бір дәйектілікті белгілейді.
Салық төлеушілер мен салық қызметі органдарының құқығы мен міндеттері
салық заңдары арқылы белгіленеді және реттеледі.
Қазақстан Республикасының салық салу заңдарына мыналар жатады:
Қазақстан Республикасының салық қатынастарын реттейтін Қазақстан
Республикасы Президентінің Заң күші бар Жарлығы Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы, Қазақстан Республикасы
Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілері; Қазақстан
Республикасы Мемлекеттік салық комитетінің нормативтік актілері.
Салыққа қатысты емес заңдарға салық салуға байланысты мәселелерді
енгізуге тиым салынған.
Егер Қазақстан Республикасы қатысушы болып табылатын халықаралық
шарттарда Қазақстан Республикасының заңдарында бар ережелерден өзге
ережелер белгіленген болса, онда аталған шарттың ережелері қолданылады.
Халықаралық шартты қолдану үшін ішкі республикалық акт шығару қажеттігі
шарттың өзінде көрсетілген жағдайларды қоспағанда Қазақстан Республикасы
қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттар салық қатынастарына тікелей
қолданылады.
Салық қызметінің негізгі міндеттері мыналар:
- салық заңдарының орындалуын қамтамасыз ету, оның тиімділігін
зерделеу;
- заңдардың, салық салу мәселелері жөнінде басқа мемелекеттермен
жасалатын шарттардың жобаларын әзірлеуге қатысу;
- салық төлеушілерге олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіру;
- салық заңдары мен салық салу жөніндегі нормативтік актілердегі
өзгерістер туралы салық төлеушілерге уақтылы хабарлап отыру.
Салық қызметі органдарының негізгі міндеттері:
1. салық төлеушілердің құқықтары мен мемлекет мүдделерін сақтау және
қорғау, салықтың дұрыс есептеліп, толығымен, уақтылы төленуіне бақылау
жасау;
2. салық төлеушілер мен салық салынатын объектілердің, есебін уақтылы
алу;
3. салықты есептеу мен төлеуге байланысты декларацияның және басқа
құжаттардың нысандарын әзірлеу;
4. салық тәртібін бұзушыларға, салықты уақтылы төлемеушілерге, салықты
дұрыс есептемей, өз табысын азайтып көрсеткен заңды және жеке
тұлғаларға заңға сәйкес шаралар қолдану;
5. салық төлеуден жалтарып жүрген жеке және заңды тұлғаларды салық
полициясының бөлімшелерімен бірігіп іздестіруді жүзеге асыру;
6. мәліметтер құпиясын сақтау.
Салық төлеушілер өз тарапынан мынадай міндеттерді атқаруы тиіс:
1. уақтылы салық инспекциясына тіркеліп, тіркеу номерін алуға;
2. мемлекеттік салық комитетінің актілеріне сәйкес есеп
құжаттамаларды жүргізуге, осы есеп құжаттамаларды бес жылға сақтауға;
3. белгіленген мерзімде салық декларациясын тапсыру;
4. атқарылған жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін төлемді жүзеге
асыратын салық төлеуші салық қызметінің талабы бойынша атқарушыға төленген
сомалар туралы ақпарат беруге;
5. салық заңдарын, салық төлеу тәртібін, салық төлеу мерзімін қатаң
сақтауға.
Салық төлеушінің:
1. салық жөнінде жеңілдіктерге деген құқығын растайтын құжаттарды
табыс етуге;
2. жүргізілген тексерулер актілерімен танысуға;
3. салық органдарына салықтарды есептеу мен төлеу және жүргізу мен
тексеру актілері жөніндегі түсіндірмелерді ұсынуға;
4. заңға сәйкес тәртіппен салық органдарының шешімдеріне шағымдануға;
5. салық салуға қатыссыз деп саналатын ақпарат пен құжаттарды
тапсырмауға құқы бар.
Салық жүйесі және оның қызмет ету механизмі белгілі бір принциптерге
сәйкес қызмет етуі керек. Сонда ғана салық жүйесі өз қызметін жан-жақты
және тиімді түрде іске асыра алады. Дүниежүзілік тәжірибеде қолданылып келе
жатқан бірнеше принциптер бар. Олар мыналар: қарапайымдылық, әділеттілік,
салыстыру принциптері.
Қарапайымдылық принципі. Бюджеттің кіріс көзін құраудағы, салықтар
мен төлемдердің тиімді түсуінің ең басты кепілі болып саналады.
Салық жүйесі қарапайым да айқын болуы қажет. Салық төлеушінің
түсінуіне жеңіл болуы қажет. Бұл үшін мынадай шаралар қолданылуы тиіс:
- салықтардың түрлері аса көп болмай, нақты да дәлелді болуы керек;
- белгілі бір салықтың түріне бірыңғай салық ставкасын белгілеу
қажет;
- салық салу объектісін, салық салынатын табысты немесе айналымды
анықтау әдісі мейлінше жеңіл, қарапайым, қолдануға ыңғайлы және
түсінікті болғаны дұрыс;
- салық жеңілдіктері не үшін беріледі, оған қандай негіздері бар
екендігі дәлелді болуы керек. Салық жеңілдіктерінің мейлінше
азайғаны қажет;
- салық төлеуде, салықты табыс көзінен, яғни төлем жүргізілген көзден
төлеген ықтимал.
Әділеттілік принципі. Салық жүйесінде әділеттілік принципі тікелей
және көлденең екі бағытта сақталуы тиіс.
Тікелей әділеттілік принципі дегеніміз, салық ставкасы, салық
мөлшері, төлеушінің табысына тікелей байланысты болып, соның негізінде
белгіленуі қажеттігін қарастырады. Салық ставкасының шегі аса жоғары
болмағаны жөн, себебі мұндай жағдайда салық төлеушінің табыс табуға ынтасы
төмендеп, табыс азаюы мүмкін, ал бұдан салық та сөзсіз азаяды.
Көлденең әділеттілік принципі дегеніміз, тиісті жағдайда бірыңғай
салық төлеушіге бірдей талап, бірдей шарт қойылу керектігін қарастырады.
Салық төлеушілер белгілі бір табыс немесе қызмет түрінен, мүлігінен бірдей
ставкамен салық төлеуі тиіс.
Салыстыру принципі. Бұл принцип бойынша салық ставкаларын бекіткен
кезде ол ставкалар мөлшері басқа елдерде қолданылып жүрген ставкалармен
салыстырылып, солардың деңгейінде белгіленуі тиімді. Себебі, шектен тыс
жоғары ставкалар өндірісті дамытуға емес, керісінше оны тоқтатуға әсер
етеді, шетелдік инвесторлардың ынтасын төмендетіп, олардың республика
экономикасына қаржыларын салуына кедергі болуы мүмкін. Ал салық
ставкаларынының басқа елдерде қолданылып жүрген ставкаларынан едәуір төмен
болуы, алдымен мемлекет бюджетінің кіріс көзінің құралуына теріс ықпал
жасауы ықтимал. Қорыта айтқанда: салық төлеуші салықты міндетті түрде табыс
мөлшеріне қарай төлеуге тиіс.
- салық төлеу мерзімі, әдісі, салық мөлшері салық төлеушіге айқын да,
дәлелді болуы керек;
- салық төлеу мерзімі, салықты есептеу әдісі, төлеу тәртібі салық
төлеушіге барынша ыңғайлы болғаны қолайлы.
Салық алудың үш түрлі тәсілі бар: кадастрлық, салық төлеушінің
декларациясы бойынша, табыс табу көзінен.
Кадастрлық тәсіл бойынша салық салу объектісін тіркеу арқылы одан
түсетін табыстың нақты мөлшеріне байланыссыз алынады. Мысалы: жер салығы,
мүлік салығы.
Декларация бойынша салық, салық төлеушінің декларацияда көрсеткен
табыс көлеміне байланысты және одан көрсетілген шегерістер мен
жеңілдіктерді ескере отырып анықталады.
Үшінші тәсіл, яғни табыс көзі бойынша салық, салық төлеуші қызмет
ететін жұмыс орнындағы бухгалтерия қызметкерлерінің есептеуімен анықталып
төленеді. Бұл үш тәсіл де, салық механизмі құрамына енеді.

1.2 Қазақстан Республикасының салық салудың және салық салу мақсатымен
жылжымайтын мүлікті бағалаудың құқықтық негіздері

Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы Қазақстан
Республикасының заңы 2000 жылы 30 қарашада қабылданды.
Бұл заң бағалау объектілерінің нарықтық немесе өзгеше құнын белгілеу
мақсатымен бағалау қызметін жүзеге асыру кезінде туындайтын қатынастарды
реттейді. Бағалау қызметі субъектілерінің меншік нысандарына қарамастан
олардың құқықтары мен міндеттерін айқындайды. Қазақстан Республикасының
Бағалау қызметі туралы заңы 6 тарау 22 баптан тұрады.
Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы заңдар
Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және осы Заңнан соған
сәйкес қабылданатын Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық
актілерінен, сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарынан
тұрады.
Заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар
Мынадай негізгі ұғымдар:
1) тапсырыс беруші – бағалаушының қызметтерін тұтынушы жеке немесе
заңды тұлға;
2) өзге құн – нарықтық құннан басқа, бағалау объектісінің өзге құны
(баланстық, қалдық және басқа құны);
3) бағалау әдісі – бағалау объектісінің нарықтық және өзге құнын
белгілеу үшін пайдаланылатын заңдық, қаржы-экономикалық және ұйымдастыру-
техникалық сипаттағы іс-қимыл жиынтығы;
4) бағалау қызметі – бағалау қызметінің субъектілері жүзеге асыратын,
егер заңдарда өзгеше көзделмесе, бағалау объектісіне қатысты белгілі бір
күнге нарықтық немесе өзгеше құнын белгілеуге бағытталған кәсіпкерлік
қызмет;
5) бағалаушы – бағалау қызметін жүзеге асыруға лицензиясы бар жеке
немесе заңды тұлға;
6) бағалау қызметінің мақсаты – бағалау қызметінің ықтимал нарықтық
немесе өзге құнын анықтау;
7) бағалау туралы есеп – тапсырыс берушіге берілетін, бағалау
жөніндегі жұмыстардың нәтижесі туралы бағалаушының уәкілетті орган
белгілеген нысан бойынша және осы Заңның талаптарына сай келетін жазбаша
хабарламасы;
8) бағалау объектісі - өздеріне қатысты бағалау қызметі жүзеге
асырылуы мүмкін азаматтық құқықтар объектілері;
9) бағалау қызметі саласындағы нормативтік-құқықтық актілер бағалау
қызметі субъектілерінің бағалау жөніндегі жұмыстардың орындалу сапасына,
пайдаланылатын бағалау принциптері мен әдістеріне, бағалау жөніндегі
есептердің мазмұны мен нысанына қойылатын талаптарды қолдану жөніндегі
актілер және осыған Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген
мемлекеттік органдар әзірлейтін және бекітетін басқа да нормативтер;
10) уәкілетті органдар – бағалау қызметі саласындағы лицензиялау мен
бақылау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар.
Бағалау түрлеріне міндетті бағалау мен бастамашылық бағалау жатады.
Міндетті бағалау Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес:
- салық салу үшін;
- жекешелендіру, сенімгерлік басқаруға не жалға беру үшін;
- ипотекалық кредит беру үшін;
- меншік иесінен мүлікті мемлекеттік қажеттерге сатып алу және алып
қою үшін;
- борышкер немесе өндіріп алушы сот орындаушысы жүргізген бағалауға
қарсылық білдірген жағдайда борышкер мүлкінің құнын анықтау үшін.
Бастамашылық бағалау тапсырыс берушіге тиесілі кез-келген бағалау
объектісіне бағалаушының осы Заңға және Қазақстан Республикасының басқа да
нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес бағалау жүргізу жөніндегі тапсырыс
берушінің ерік беру негізінде жүргізіледі.
Бағалау қызметінің субъектілері болып бір жағынан – бағалау қызметін
жүзеге асыру құқығына лицензиясы бар жеке және заңды тұлғалар, екінші
жағынан – олардың қызметін тұтынушылар танылады, олардың қызметі мен өзара
қарым –қатынасы осы заңмен реттеледі.
Бағалау объектілеріне:
- жекелеген материалдық объектілер, оның ішінде қараусыз қалған иесіз
мүліктер;
- тұлғаның мүлкін, оның ішінде мүліктің белгілі бір түрін (жылжымалы
немесе жылжымайтын) құрайтын заттардың жиынтығы;
- меншік құқығы және мүлікке немесе мүліктің құрамындағы жекелеген
заттарға өзге де заттық құқықтар;
- міндеттемені талап ету құқығы;
- жұмыстар, көрсетілген қызметтер, ақпарат;
- санаткерлік меншік объектілері және азаматтық құқықтардың өзге де
объектілері жатады.
Бағалау жүргізу шарты мынадай міндетті талаптарды қамтуға тиіс:
- тапсырыс беруші мен бағалаушының атауы, олардың заңды мекен-жайы;
- бағаланатын бағалау объектісінің атауы, оның орналасқан жері;
- бағалау жүргізу шартын жасаудың мақсаты;
- бағалау түрі;
- бағалау объектісінің түрі;
- бағалау жүргізудің мерзімдері мен күндері;
- көрсетілген қызметтер үшін ақы төлеудің шарттары, тәртібі және
мөлшері;
- тараптардың жауапкершілігі;
- тапсырыс берушінің бағалау объектісіне меншік құқығын растайтын
құжаттың деректемелері немесе тапсырыс берушіге бағалау шартын
жасау құқығын беретін өзге де негіздемелер;
- бағалаушыда лицензия нөмірі немесе лицензияның тіркелу нөмірі,
берілген күні лицензияны берген орган көрсетілген бағалау қызметін
жүзеге асыруға берілген лицензияның бар-жоғы туралы мәліметтер.
Бағалаушы:
- бағалау қызметін жүзеге асыру кезінде осы Заңның, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінің
талаптарын сақтауға;
- бағалау жүргізу барысында тапсырыс беруші мен үшінші бір
тұлғалардан алынатын құжаттардың сақталуын және құпиялылығын
қамтамасыз етуге;
- уәкілетті орган өкілінің және тапсырыс берушінің талап етуі бойынша
бақылау қызметін жүзеге асыруға берілген лицензияны көрсетуге;
- тапсырыс берушіге бағалау туралы есеп беруге;
- бағалау жүргізу шарттарының нөмірлерін көрсете отырып,
хронологиялық тәртіппен бағалау жүргізу есептерінің кітабын
жүргізуге;
- бағалау туралы жасалған есептерді 5 жыл мерзімде сақтауға;
- Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларда
сақтаулы тұрған бағалау туралы есептердің көшірмесін немесе
ақпаратты мемелекеттік органдардың заңды түрде талап етуі бойынша
оларға беруге міндетті.
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25-желтоқсанында қабылданған
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы Заңы, тәуелсіз
Қазақстанның салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады.
Бұл заң салық жүйесін құрудың басты принциптерін, алым мен салықтың
түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат
болып табылады.
Қазақстан Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ
мерзімді концепциясын қабылдады. Бұл құжатта, негізінен, салық жүйесін
салық заңдылығын бірте-бірте халықаралық салық салу принциптеріне сәйкес
қызмет етуге жеткізу көзделген.
Осы концепцияны іс жүзіне асырудағы бірінші кезең Қазақстан
Республикасы Президентінің 1995 жылдың 24-сәуірінде қабылданған Заң күші
бар Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Жарлығы болып табылады. Қазақстан Республикасында 1995 жылдың бірінші
шілдесінен бастап жаңа салық жүйесі іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі
біршама болса да, нарықтық қатынастар талабына бейімделіп, халықаралық
тәжірибеге мейлінше жақындатылған.
Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданылады
және жеке тұлғаларға, заңды тұлғалар мен олардың құрылымдық бөлімшелеріне
қолданылады.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың
айқындылығы, әділдігі, салық жүйеісінің біртұтастығы және салық заңдарының
жариялылығы принциптеріне негізделеді.
Салық салудың міндеттілігі принципі салық төлеуші салық заңдарына
сәйкес салық міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде
орындауға міндетті.
Салық салудың айқындылығы принципі Қазақстан Республикасының салықтары
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға тиіс.
Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері туындауының,
орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық
заңдарында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Салық салудың әділдігі принципі Қазақстан Республикасында салық салу
жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.
Салық жүйесінің біртұтастығы принципі Қазақстан Республикасы салық
жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында салық төлеушілерге қатысты
біртұтас болып табылады.
Салық заңдарының жариялылығы принципі салық салу мәселелерін
реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде
жариялануға тиіс.
Айта кететін бір жаңалық, жаңа салық заңы бойынша салықтық
әкімшіліктің жаңа ережелері енгізілді. Олардың ішіндегі ең маңызды
шешімдердің бірі салық заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілікті күшейту. Осы
жарлыққа байланысты салық мемлекет алдындағы борыш болып есептеліп, бюджет
кірісіне төленуге жатады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылдың 21-желтоқсанында
қабылданған Заң күші бар Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Жарлығы 1996 жылдың 1-қаңтарынан
бастап салық жүйесіне бірқатар өзгерістер енгізді.
Енгізген өзгерістер мен толықтырулардың қатарына мына төмендегілерді
жатқызуға болады.:
- салық салынбайтын минимумды анықтауда, ең төменгі жалақы орнына
есептік көрсеткіш енгізілген;
- арнайы экономикалық аймақтарда тіркеліп, қызмет жасайтын заңды
тұлғалар, табыс салығын 20 пайыздық ставка бойынша төлейтін болады;
- заңды тұлғалардың жалақыға жұмсалатын шығындары шектеліп,
белгіленген нормадан асқан жалақыға жұмсалған шығындарға салық
салынады;
- жер қойнауын пайдаланушылардың барлығы Қазақстан Үкіметімен
келісімшартқа тұрар алдында Бас салық инспекциясынан салықтық
сараптамалардан өтулері тиіс.
Салық жүйесінің бір орында, өзгеріссіз тұрып қалуы мүмкін емес. Ел
экономикасының дамуы, нарықтық қатынастарға көшу жолында қалыптасатын іс-
тәжірибелер, экономикасы дамыған елдердің тәжірибелерін талдап-жиынтықтау
барысында, салық жүйесі де өзгеріп дамып, бара-бара жақсара түсуі тиіс.
1999 жылы Қазақстан Республикасының салық жүйесіне бюджеттен тыс
қорларға аударылатын әлеуметтік төлемдердіңбәрін өзіне біріктірген
әлеуметтік салық енгізілді. Егер, 1998 жылы бюджеттен тыс қорлардың үлесі
мемлекеттік бюджеттің 18,4 пайызын құрайтын болса, онда 1999 жылы
енгізілген әлеуметтәк салық сомасының үлес салмағы 17,9 пайызды қамтыды.
Бұл, аталған салықты енгізуден мемлекеттің ешнәрсе жоғалта қоймағанын
байқауға болады. Үкіметпен әлеуметтік салық ставкасының ауыртпалығын
төмендету барысында біраз жұмыстар жасалынып келеді. 2001 жылдың шілде
айынан бастап 26 пайыздық ставка 21 пайызға дейін төмендетілді. Мұнда да,
ставканың төмендетілгеніне қарамастан ол бойынша номиналды түсімнің ЖІӨ-ге
шаққандағы мөлшері төмендеген жоқ. 2001 жылы әлеуметтік салық сомасының
үлесі 15,3 пайыз болды, ЖІӨ-ге шаққанда 3,8 пайыз, 2002 жылы сәйкесінше
15,8 пайыз және 3,5 пайыз, 2003 жылы 15,4 пайыз және 3,5 пайыз, 2004 жылы
12,8 пайызжәне 3,5 пайыз болды. Айта кету керек, 2004 жылдан бастап 20
пайыздан 7 пайызға дейін регрессивті ставка қолданыла бастады. Бұл оң
өзгерістер, еңбек ақы қорына салынатын аталған салықтың ауыртпалығының
тигізетін кері әсерін төмендете түсті. 2004 жылға дейін қолданылып келген
салықтық шкала бойынша еңбек ақы мөлшері 500 долларға тең болған кезде
салық ауыртпалығы 18,3 пайызды құрайтын болса, ал регрессивті шкала бойынша
14,8 пайызға дейін төмендеді.

1.3 Жылжымайтын мүліктің құнын анықтауда қолданылатын әдістерге
салыстырмалы талдау

Жылжымайтын мүлікті бағалаудың барлық әдістерін мамандар үлкен үш
топқа бөледі:
1. шығын әдісі;
2. табыс әдісі;
3. салыстырмалы сатулар әдісі.
Жалпы алғанда, шығын әдісі объектіні салуға кеткен шығындар мен осы
объект орналасқан жер учаскелерінің құны бүкіл жылжымайтын мүлік
объектісінің толық нарықтық құнын анықтайтын бағыт болып табыладыдеген
тұжырымдамаға негізделген. Шығын әдісінің тобына төрт негізгі тәсілдер
кіреді:
1. салыстырмалы бірлік тәсілі;
2. элементтеу тәсілі;
3. сметалық тәсілі;
4. индекстік тәсілі.
Табыс әдісінің негізгі тәсілдерін атасақ, олар:
1. капитализация тәсілі;
2. дисконттау тәсілі.
Бұл тәсілдерді негізінен жылжымайтын мүлік объектісі табыс әкелген
жағдайда қолдану тиімді болып табылады.
Жылжымайтын мүлікті бағалаудың үшінші әдісі – салыстырмалы сатуларды
талдау әдісі. Оның негізгі екі тәсілі бар:
1. тікелей салыстыру тәсілі;
2. жиынтық ренталық мультипликатор тәсілі.
Салық салу үшін жылжымайтын мүлікті міндетті бағалаудан өткізеді.
Қазақстан Республикасында салық салу мақсатымен жылжымайтын мүлік
объектілері шығын және табыс әдістермен бағаланады.
Жылжымайтын мүлікті шығын әдісімен бағалау
Шығынды әдісті қолдану келесі кезеңдерді іске асырудан тұрады:
1. Жылжымайтын мүлік объектінің орналасқан жер учаскесінің құнын
анықтау;
2. Жылжымайтын мүлік объектісін қайта салудың немесе алмастырудың
құнын анықтау. Бағалау туралы есеп беруде міндетті түрде қай әдіс
қолданғаны туралы ескерту болу керек;
3. Жылжымайтын мүлік объектісінің тозудың барлық түрлері есептеледі
(физикалық, функционалдық, сыртқы).
4. Жылжымайтын мүлік объектісінің жалпы тозуы оны қайта өндіруге
немесе алмастыруға кеткен шығындарынан шегеріледі.
5. Жылжымайтын мүлік объектісі мен жер учаскесінің толық құны оларды
сомалау арқылы есептелінеді.
1-кезең Жер учаскесінің құнын анықтау.
Жер учаскесінің нарықтық бағасын жеке бағалау, жылжымайтын мүлік
объектісі тұрған жерде, бұл учаскенің құны бойынша салық салу базасын
анықтау және жаңа құрылысты енгізу үшін, жерді алу үшін сыйақы мөлшерін
анықтау, жер үшін жылдам ақыны табу үшін. Қазақстан Республикасында қазіргі
кезде сұраныс пен ұсынысқа негізделген бағалар бойынша сатылатын жер нарығы
қалыптасуда.
Жер учаскесінің нарықтық бағасын бағалау үшін келесі ақпараттар керек:
1. меншік атағы мен жер учаскесі бойынша тіркелу мәліметтері;
2. учаскенің физикалық сипаттамалары;
3. учаскенің ортамен байланыстары туралы мәліметтері;
4. учаскені сипаттайтын экономикалық факторлар.
Бұл мәліметтердің қайнар көзі болып қалалық, аймақтық және ауылдық жер
комитеттері мен комиссиялары (ол жерде жер учаскелерімен жасалатын
мәмілелер тіркеледі), риэлторлық фирмалар (жер учаскелерімен жасалатын
мәмілелерге маманданған), ипотекалық несие ұйымдары, бағалау фирмалары мен
мерзімдік баспалар қызмет етеді.
Тұрғын үйлік құрылыс үшін жер учаскесінің нарықтық бағасын бағалаудың
келесі әдістері бар:
1. салыстырмалы сатулар әдісі;
2. сәйкестендіру әдісі;
3. жер рентасын капитализациялау;
4. жер үшін қалдық әдісі;
5. жер учаскесін дамыту әдісі.
Салыстырмалы сатулар әдісі соңғы кезде сатылған бос учаскелер бойынша
мәліметтерді салыстыру және сәйкестендіру мен сату бағаларына түзетулерді
енгізуге негізделген. Сараптаушы-бағалаушы мерзімдік басылымда пайда
болатын жер учаскелеріне бағалар- ол сатушының бағасы, ал сәйкестендіру мен
сатушылар үшін нақты бағалар керек екендігін білу қажет.
Нарық үшін жергілікті әкімшіліктің жер учаскелерге қоятын бағасы да
негіз бола алмайды. Бұл учаскелер жиі үлкен болып келеді де, соған
байланысты оларға қойылатын бағаға шегерім қойылады.
Салыстырмалы бос учаскелермен бағаланатын учаскелер келесі екі
компонент бойынша салыстырылып, сәйкестендіріледі:
а) салыстыру элементтері бойынша;
б) салыстыру бірліктері бойынша.
Салыстыру элементтері болып 6 фактор:
1. мәмілені қаржыландыру шарттары,
2. сату шарттары;
3. сату уақыты;
4. орналасу орны;
5. физикалық сипаттамалары;
6. жер учаскесінен алынатын табыс сипаттамалары.
Түзетулерді енгізу
Келтірілген жағдайға сай сараптаушы таяу уақытта сатылған жылжымайтын
мүліктің үш объектісін салыстыру керек. Егер салыстырмалы сатуды маңызды
элемент сапасы немесе ыңғайлылығы бойынша бағаланатын объектіні алса, онда
минустық түзетулер жасалады, ол бағаланатын объектінің құнын төмендетеді,
ал егер керісінше салыстырмалы объектінің элементі баға көтеретін плюстік
түзету жасалады.Сараптаушы-бағалаушы ескеру керек түзетулерді
салыстырылатын объектінің сату құнына жасау керек.
Бірінші түзету қаржыландыру шоттарына жасалады да салыстырмалы сату
бағасына қолданылады. Нәтижесіне қаржыландыру қалыпты жағдайындағы
салыстырмалы жер учаскесінің бағасы пайда болады.
Екінші түзету сату шарттарына жасалады. Бұл жерде бағалаушы-сараптаушы
есеп беруде мәміледе қандай сату жағдайлары бар екенін сипаттау керек.
Екінші түзету нәтижесінде қаржыландырудың және сату қалыпты жағдайда жер
учаскесінің бағасы пайда болады.
Үшінші түзету жер нарығындағы баға өзгеруіне байланысты қойылады. Жер
учаскесін сатудың және қаржыландырудың және сату қалыпты жағдайындағы
сатуды талдауға байланысты көлемі анықталады.
Төртінші және бесінші түзету орналасу орны мен физикалық
сипаттамаларға жасалады да және уақыт бойынша түзетілген салыстырмалы сату
бағасына қойылады.
Бұл түзетулердің нәтижесінде пайда болған салыстырмалы жер учаскесінің
бағасы болып табылады. Ол ең нақты бағалау уақытына салыстырмалы жер
учаскесінің сатылуы болар еді, егер ол бағаланатын жер учаскесіне ұқсас
болса.
2-кезең Жылжымайтын мүлік объектісін қайта салудың немесе
алмастырудың құнын анықтау.
Қайта салу объект құнын немесе алмастыру құнын анықтаудың төрт әдісі
бар:
1. Салыстырмалы бірлік әдісі. Бұл әдісті қолдануда жылжымайтын
мүліктің құнын есептеу үшін түзетілген құнды бағаланатын объектінің
бірліктер санына көбейтеміз. Есептеу бірліктері болып 1м2, 1м3, 1 орын
табылады. Егер де бағалаушы-сараптаушы жақында салынған сәйкес объектіні
таба алмаса, онда стандарттарды қолдану керек. Бұл әдіс ең қарапайым және
ыңғайлы, оны бағалаушы әрқашан қолдана алады.
2. Жылжымайтын мүлік объект құнын есептеудің элементтер бойынша әдісі.
Ол объектіні өлшеудің бірлік құнын немесе барлық объектіні элементтер
бойынша анықтау. Бұл әдіс компоненттерге бөлу әдісі деп аталады.
3. Жылжымайтын мүлік объект құнын есептеудің сметалық әдісі. Ол
белгілі бір объект құрылысының объективті және сметаларды жасауды
анықтайды, ол жаңадан салынғандай. Бұл ең еңбекті көп талап ететін объект
құнын есептеудің әдісі, бірақ ол жеңілірек болады. Басқа жағдайда бағалаушы-
сараптаушыға смета жасайтын адамның көмегі керек болады, ол бәріне бір
нормалар мен бағалар құрылыс монтажды жұмыстар бойынша жағдайды қолданады.
4. Жылжымайтын мүлік объектінің бағалаудың индексті әдісі. Ол
бағаланатын объектінің қайта құру құнын анықтау үшін баланстық құнды сәйкес
индекске көбейтеміз.
3-кезең Жылжымайтын мүлік объектісінің тозуын анықтау.
Тозу – бірнеше себептерге байланысты жылжымайтын мүлік объект құнының
төмендеуі. Бағалау ісінде қолданылатын тозу анықтамасы бухгалтерлік
есепте ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.