Сақтандыру қызметін ұйымдастыру

Жоспар
Кіріспе

КІРІСПЕ 3

1 САҚТАНДЫРУ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Сақтандыру және сақтандыру қызметін мәні мен мазмұны 7
1.2 Сақтандыру қызметін ұйымдастырудың түрлері мен нысандары 10
1.3 Сақтандыру қызметі . бәсекеге қабілетті айрықша товар ретінде 19

2 САҚТАНДЫРУ ҚЫЗМЕТІ МЕН ОНЫҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығына шолу 26
2.2 «Алатау» Сақтандыру компаниясы» Акционерлік қоғамы сақтандыру қызметіне талдау 33
2.3 Сақтандыру ұйымының бәсекеге қабілеттігін бағалау 44

3 САҚТАНДЫРУ ҚЫЗМЕТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МЕН БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІКТІ АРТТЫРУДЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ 61

ҚОРЫТЫНДЫ 69

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 74

ҚОСЫМШАЛАР

Өзіндік жұмыс тақырыбының өзектілігі. Мемлекет басшысының 6 ақпан 2008жылғы «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру –мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауында: «экономикамыздың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудегі айрықша миссияны менің тапсырмам бойынша жаңадан құрылған Бәсекелестікті қорғау жөніндегі агенттік атқаратын болды. Елдегі кәсіпкерлік белсенділіктің өсуіне елеулі серпін беретіндей бәсекелестік туралы жаңа зае қабылдау керек» деп атапөтті/1/.
Ел басының 2007-жылдың 28-ақпанында жасаған «Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан» атты халыққа Жолдауында: «Осыдан 15 жыл бұрын, 1997- жылы Қазақстан халқына алғашқы Жолдауда біздің қоғамымызды болашақта қалай көретіндігіміз және мемлекетіміздің міндеттері жайлы 2030-жылға дейінгі Стратегия ұсынылған болатын. Біз бұл Стратегияны не орнатқымыз келетіндігін, біздің дамуымыздың басты траекториясы қандай болу керектігін анық білуіміз және түсінуіміз керек деген принциптен шыға отырып жасадық . Біз өзіміздің маңызды бағыттарымызды анықтап алып, сәйкес стратегияларды таңдап, ерік-жігер мен шыдам, мақсатқа тырысушылық таныта отырып біздің жолымызда тұратын кез келген қиындықтарды жеңе алатындығымызға сенімді болдық. Және біз адаспадық. Бүгін толық жауапкершілікпен айтуға болады: Қазақстан өтпелі кезеңді сәтті аяқтап, өз дамуында сапалық жағынан жаңа деңгейге өтті/2/.
Сөз берілгендей, экономиканың тұрақты дамуы реформалардың әлеуметтік бағыттылығын күшейтуге мүмкіндік туғызып отыр. Бұл біздің экономикалық саясатымыздың маңызды қорытындысы. «Қазақстан-2030» Стратегиясын жүйелі түрде орындау ары қарай даму үшін сенімді негіз берді/3/.
Бізде алға қарай бұдан да сәтті қозғалуға барлық негізіміз бар, және біз өзіміздің тарихи мүмкіндігімізді қолдан жібермейміз.
Қазақстан расында да тауарлардың, қызмет көрсетулер мен еңбек ресурстарының, қаржы және қазіргі заман технологиялар мен идеялар нарығының ажырамас қарқынды бөлігіне айналуы үшін он маңызды міндеттің бірін орындауымыз қажет. Олардың бірі:
Жұмыс істейтін әйел адамдардың жүкті болғанындағы, босануын, балаға аналық күтім жасау кезінде міндетті әлеуметтік сақтандыру. Сонымен қоса олардың зейнетақылық жинақтамасын декреттік демалыста кезінде және бала бір жасқа толғанға дейінгі оған күтім жасауға байланысты алған мерзім барысында түсіп отырады.
Бұл жәрдем ақыны төлеу әлеуметтік салықты қайта бөлу есебінен құрылған әлеуметтік сақтандыру қорының қаражатынан жүргізіледі.
Бұған мемлекеттік бюджеттен қосымша 9,2 млрд. теңге бөлу қажет.
Қазақстанның сақтандыру нарығы негізінен банктердің қосалқы құрылымдарынан тұрады және оның дамуы айтарлықтай дәрежеде банктік өнімдердің сақтандыруымен байланысты.

Пән: Сақтандыру
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗІРГІ ЗАМАНДА САҚТАНДЫРУ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ БӘСЕКЕГЕ
ҚАБІЛЕТТІЛІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ 3

1 САҚТАНДЫРУ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Сақтандыру және сақтандыру қызметін мәні мен мазмұны 7
1.2 Сақтандыру қызметін ұйымдастырудың түрлері мен нысандары 10
1.3 Сақтандыру қызметі - бәсекеге қабілетті айрықша товар ретінде 19

2 САҚТАНДЫРУ ҚЫЗМЕТІ МЕН ОНЫҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығына шолу 26
2.2 Алатау Сақтандыру компаниясы Акционерлік қоғамы сақтандыру 33
қызметіне талдау
2.3 Сақтандыру ұйымының бәсекеге қабілеттігін бағалау 44

3 САҚТАНДЫРУ ҚЫЗМЕТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МЕН БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІКТІ 61
АРТТЫРУДЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ

ҚОРЫТЫНДЫ 69

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 74

ҚОСЫМШАЛАР

КІРІСПЕ
Өзіндік жұмыс тақырыбының өзектілігі. Мемлекет басшысының 6 ақпан
2008жылғы Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру –мемлекеттік саясаттың
басты мақсаты атты Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауында:
экономикамыздың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудегі
айрықша миссияны менің тапсырмам бойынша жаңадан құрылған Бәсекелестікті
қорғау жөніндегі агенттік атқаратын болды. Елдегі кәсіпкерлік
белсенділіктің өсуіне елеулі серпін беретіндей бәсекелестік туралы жаңа зае
қабылдау керек деп атапөтті1.
Ел басының 2007-жылдың 28-ақпанында жасаған Жаңа әлемдегі Жаңа
Қазақстан атты халыққа Жолдауында: Осыдан 15 жыл бұрын, 1997- жылы
Қазақстан халқына алғашқы Жолдауда біздің қоғамымызды болашақта қалай
көретіндігіміз және мемлекетіміздің міндеттері жайлы 2030-жылға дейінгі
Стратегия ұсынылған болатын. Біз бұл Стратегияны не орнатқымыз
келетіндігін, біздің дамуымыздың басты траекториясы қандай болу керектігін
анық білуіміз және түсінуіміз керек деген принциптен шыға отырып жасадық .
Біз өзіміздің маңызды бағыттарымызды анықтап алып, сәйкес стратегияларды
таңдап, ерік-жігер мен шыдам, мақсатқа тырысушылық таныта отырып біздің
жолымызда тұратын кез келген қиындықтарды жеңе алатындығымызға сенімді
болдық. Және біз адаспадық. Бүгін толық жауапкершілікпен айтуға болады:
Қазақстан өтпелі кезеңді сәтті аяқтап, өз дамуында сапалық жағынан жаңа
деңгейге өтті2.
Сөз берілгендей, экономиканың тұрақты дамуы реформалардың әлеуметтік
бағыттылығын күшейтуге мүмкіндік туғызып отыр. Бұл біздің экономикалық
саясатымыздың маңызды қорытындысы. Қазақстан-2030 Стратегиясын жүйелі
түрде орындау ары қарай даму үшін сенімді негіз берді3.
Бізде алға қарай бұдан да сәтті қозғалуға барлық негізіміз бар, және біз
өзіміздің тарихи мүмкіндігімізді қолдан жібермейміз.
Қазақстан расында да тауарлардың, қызмет көрсетулер мен еңбек
ресурстарының, қаржы және қазіргі заман технологиялар мен идеялар нарығының
ажырамас қарқынды бөлігіне айналуы үшін он маңызды міндеттің бірін
орындауымыз қажет. Олардың бірі:
Жұмыс істейтін әйел адамдардың жүкті болғанындағы, босануын, балаға
аналық күтім жасау кезінде міндетті әлеуметтік сақтандыру. Сонымен қоса
олардың зейнетақылық жинақтамасын декреттік демалыста кезінде және бала бір
жасқа толғанға дейінгі оған күтім жасауға байланысты алған мерзім барысында
түсіп отырады.
Бұл жәрдем ақыны төлеу әлеуметтік салықты қайта бөлу есебінен құрылған
әлеуметтік сақтандыру қорының қаражатынан жүргізіледі.
Бұған мемлекеттік бюджеттен қосымша 9,2 млрд. теңге бөлу қажет.
Қазақстанның сақтандыру нарығы негізінен банктердің қосалқы
құрылымдарынан тұрады және оның дамуы айтарлықтай дәрежеде банктік
өнімдердің сақтандыруымен байланысты.
Қазақстанның сақтандыру нарығы көптеген себептерге байланысты
тенденциялар жиынтығымен сипатталады, олар : мемлекеттің әлеуметтік –
экономикалық даму деңгейі, сақтандыру саласы заңнамаларының жалпы жағдайы,
сақтандырылушылар мен сақтандырушылардың төлем қабілеттілігі және
мемлекеттік реттеу құралдары мен олардың тиімділігі. Маңызды ықпал етуші
себептер қатарына тек қан ішкі факторларды ғана емес, сонымен қоса сыртқы
Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі, Тәуелсіз мемлекеттер
достастығы елдері мен Шығыс Еуропа елдерінің сақтандыру нарықтарының дамуы.
Нарықтың қозғалысы мен көлемдерін сипаттайтын көрсеткіштерді сараптай
отырып, отандық сақтандыру нарығының дамуын үш кезеңге бөлуге болады:
қалыптаса бастауы, әлеуметтік сақтандырудың дамуы және банктік
сақтандырудың дамуы. Төртінші кезең, біздің ойымызша, Қазақстанның ДСҰ-ға
кіруімен және шет елдік сақтандырушылар тарпынан болтын бәсекелестіктің
күшеюімен байланысты болатын сияқты.
1992-жылы Қазақстан Республикасының Сақтандыру туралы Заңы қабылданған
болатын және ол бүкіл отандық сақтандыру нарығының қатысушылары үшін
олардың іс қызметі барысындағы бағдар ретінде болды. Сол жылдар сақтандыру
іс қызметін мемлекеттік реттеу жүйесі енгізілді, яғни сақтандыру ұйымының
капитализациясына талаптар күшейтілді, олардың сақтандырудан басқа
кәсіпкерлік түрімен айналысуына тыйым салынды, жекеленген
келісімшарттардағы жауапкершіліктің барынша жоғары көрсеткіші енгізілді.
Бірақ бұған қарамай, сақтандыру компанияларының саны өсе берді және 1999 –
жылға қарай олардың саны 71-ге жетті.

1998-жыл мен 2004-жыл арлығы қазақстандық сақтандырушылар үшін сандық
жағынан да, сапалық жағынан да ерекше кезең болды. Міндетті сақтандыру
сыйақыларының көлемі бірден 2000%-ке өсіп кетті. Бұған айтарлықтай әсер
еткен автокөлік иелерінің азаматтық құқықтық жауапкершілігіндегі
сақтандырудың енгізілуі болды. Содан кейінгі жылдары әлеуметтік сақтандыру
түрлері 9-ға дейін жетті және бұл жалпы сақтандыру нарығының дамуына түрткі
болды.
Бірақ осы үрдіспен қатар, сақтандырушылардың саны қысқарды. Капитализация
дәрежесіне, қаржылық тұрақтылығына және төлем қабілеттілігіне деген
талаптардың күшеюі бірден бірнеше ондаған сақтандыру компанияларының
жабылуына әкелді.2004-жылы нарықта 34 сақтандыру компаниясы қалды.
Дәл осы кезеңде ерікті мүліктік сақтандыру түрлерінің айтарлықтай өсімі
басталды: 2004-жылы осы саладағы сақтандыру кірістері 33% , ал 2005-жылы -
40%, ал 2006 -жылы 93% құрады. Мамандар сақтандыру сыйақыларының көлемінің
жағымды қарқынмен өсуін банктік жарылыспен байланыстырады. Осылайша,егер
қарыз алушы банктердің бірінде автокөлік немесе пәтер несиеге алғысы келсе,
ол сол банктің қосалқы сақтандыру компаниясының сақтандыру полисін сатып
алуы қажет. Бұл шартты орындамайынша несиелендіру жүзеге асырылмайды.
Банктік сақтандырудың үлкен қарқынмен дамуы өз өзінен ресми емес түрде
отандық сақтандыру компанияларының банктік және нарықтық болып бөлінуіне
әкелді.Біріншілерінің міндеттері айтарлықтай дәрежеде өзінің бас бөлімінің
банктік өнімдерін сақтандыруды қамтамасыз ету деуге болады. Ал екіншілеріне
сараландырылған сақтандыру бумасы бар сақтандыру компаниялары жатады.
Көптеген зерттеушілер мен осы сала мамандарының пікірінше банктік
сақтандырудың біржақты даму тенденциясы отандық сақтандыру нарығының да,
жалпы қаржы нарығының дамуына тиімді емес.Банктік сақтандыру компаниялары
өздерінің басты құрылымдарының (банктің) қанатының астында өз қызметін
жүзеге асыра отырып, тәуекелділіктерді басқарушылардың орнына банк
кірістерінің оптимизаторларына айналып отыр. Бірақ мұнысымен банктік бизнес
душар болып отырған жүйелік тәуекелділіктердің артуына салдарын тигізуде.
Нәтижесінде сақтандыру компаниялары қаржылық нарықта тұрақтандырушы рөл
ойнай алмайды, себебі тәуекелділіктер өз құрылымдарының ішінде шоғырланады.
Басқа сөзбен айтқанда, ақша жай ғана бір қалтадан екінші бір қалтаға
өткізіледі.
Қалыптасып отырған бұл жағдай сақтандыру нарығының мүмкіндіктерін толық
пайдалану мүмкіндігін бермей отыр.Банктік сақтандыру қауымдастығының күннен
күнге өсіп отырған резервтері банктік транзакцияларға оралады да, қайтадан
сол банктік индустриясының мүдделеріне бағынышты болып қалады. Нәтижесінде,
сақтандыру нарығының шынайы капитализациясы шектеулі, жекеленген түрде
жүзеге асады да, ал бұл өз уақытысында сақтандырушылық қызмет көрсету
саласының ел экономикасына енуге кедергі болады. Шет елдердің тәжірибесі
көрсеткендей, сақтандыру компаниялары капитализация көлемі бойынша ол
елдерде сөзсіз көшбасшы болып отыр.Онда сақтандыру компаниялары банктерге
қатысты кіші іні емес, серіктес ретінде болады.
Өзіндік жұмыстың мақсаты – сақтандыру қызметін ұйымдастыру мен оның
бәсекеге қабілеттілігіне талдау жасау негізінде оны арттыру жолдарын ұсыну.

Қойылған мақсатты жүзеге асыру үшін келесі міндеттер қойылды және
шешілді:
- сақтандыру және сақтандыру қызметінің мәнін ашу;
- сақтандыру қызметін ұйымдастыру нысандары мен түрлерін қарастыру;
- сақтандыру қызметің бәсекеге қабілеттілігін анықтау үшін сақтандыру
нарығындағы жағдайға сипаттама беру;
- сақтандыру ұйымының көрсететін сақтандыру қызметіне талдау жасау;
- сақтандыру қызметін ұйымдастыру мен оның бәсекеге қабілеттілігін
қамтамасыз етудің шетелдік тәжірибесін қарастыра отырып, отандық сақтандыру
қызметін ұйымдастыру мен бәсекеге қабілеттілікті арттырудың кейбір жолдарын
ұсыну.
Дипломдық жұмысты жазуда әдістемелік негіз болған осы саладағы отандық
және шет ел авторларының еңбектері. Бұл бағыттағы ТМД елдері мен Қазақстан
ғалымдарының еңбектерін өте құнды деп атауға болады.
Ақпараттық база ретінде Қазақстан Республикасының Президентінің 2008,
2007, 2006 және 2005 жылдардағы Қазақстан халқына арналған Жолдаулары,
Қазақстан-2030 стратегиясы, Қазақстан Республикасының Конститутциясы,
Қазақстан Республикасының Президентінің Нұсқаулары, Қазақстан
Республикасының сақтандыру саласындағы нормативтік-құқықтық актілері,
Сақтандыру рыногын реттеу және сақтандыру қызметін қадағалау жөнiндегi
мемлекеттік уәкілетті органның ресми мәлімдемелері, АҚ Алатау Сақтандыру
компаниясының қаржылық есептерінің мәліметтері пайдаланылды.
Зерттеу пәні сақтандыру қызметін ұйымдастыру мен оның жүзеге асыру,
бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ету жағдайын.
Зерттеу объектісі болып сақтандыру компаниясының сақтандыру қызметі
табылады.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізін қаржылық талдаудың әдістері
құрады: бухгалтерлік есептің көлденең және тік талдауы; статистикалық
мәліметтерді жинау мен топтау; динамика қатарларын талдау; компанияның
қаржысын басқарудың қазіргі заманғы әдістері. Бұл жұмысты жазу барысында
Жуйриков К.К , Гвозденко А.А., Маянлаева Г.И. Воробьева С.М , Сембеков А.К.
және т.б. ғалымдардың еңбектері әдістемелік арқау ретінде көрініс тапты.
Зерттеудің ақпараттық негізін компанияның бухгалтерлік және қаржылық
есептілігінің мәліметтері, компанияның ішкі нормативті-техникалық
құжаттары, мерзімді баспа құралдарының ақпараттары, қаржылық менеджмент
саласындағы отандық және шетелдік мамандардың оқулықтары құрайды.
Өзіндік жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы: Өзіндік зерттеудің нәтижелері –
сақтандыру қызметін ұйымдастыру мен қызмет түрлерін жүзеге асыруға талдау
жүргізу және оның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың кейбір жолдары.
Өзіндік жұмыстың құрылымы:
Өзіндік жұмыс кіріспеден, үш маңызды бөлімдерден, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан құралады
Сақтандыру қызметі ұлттық экономиканың маңызды саласы және тәуекелден
қаржылық қорғау институты ретінде әрдайым дамып келеді. Зерттеу тақырыбын
таңдап алу осымен байланысты. 1 Сақтандыру қызметін ұйымдастырудың
теориялық-әдістемелік мәселелерінің негіздері: - экономиканың қорғаушы
саласы ретіндегі сақтандыру қызметінің экономикалық қатынастар жүйесіндегі
орны, мәні зерттеліне отырып, оның қазіргі заманғы Қазақстан
экономикасындағы рӛлі мен артықшылықтары, белгілері, үрдісі зерделенді;
экономиканың қорғаушы саласы ретіндегі сақтандыру қызметінің жүйелік
ұғымдары мен ӛзара байланыстары, атқаратын қызметтері зерттелініп, жалпы
құрылымдық негіздері жіктелінді; сақтандыру саласындағы әртүрлі ғалымдардың
ойлары зерделенді. Рыноктық экономика жағдайында тәуекелдікті тиімді
басқарудың негізгі әдісі сақтандыру қызметі болып табылады. Сақтандыруда
ӛндіріс, айналым, материалдық игіліктерді айырбастау және тұтыну
процестерде адамдар арасында қалыптасатын белгілі экономикалық қатынастар
іске асады. Ол барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер мен қоғам мүшелеріне
шығындарын ӛтеуде кепілдік береді, яғни кӛптеген тұлғалар арасында бӛлу
арқылы заңды немесе жеке тұлғаның мойнына алған шығындарын ӛтеу әдісі
ретінде кӛрініс береді. Сақтандыру қызметі – бұл қаржылық тұрақтылықты және
тӛлемқабілеттілікті қамтамасыз ету мақсатында қаржы рыногында пайда алу
үшін қордың уақытша бос қаражаттарын пайдалану және дәстүрлі мәміле аясында
сақтандыру оқиғаларының туындауы себебінен болған зияндарды қайтару
жағдайында, заңды тұлға тарапынан кәсіпорындардың, ұйымдардың, азаматтардың
салымдарын (сақтандыру сыйлықақылары) мәміле есебінен тӛлеу бойынша
сақтандыру қорын құруға негізделген кәсіпкерліктің ерекше түрін кӛрсететін
сақтандыру қызметінің қатысушылары арасындағы ерекше тұйықталған қатынастар
жиынтығы.
Экономикалық категория ретінде сақтандыру – сақтандырушы мен сақтанушы
арасындағы экономикалық қатынастардың жиынтығы, яғни
8
мүліктің бір бӛлігі сақтандыру сыйақысы ретінде (ақшалай немесе натуралды
үлгіде) бір субъектіден екінші субъектіге сақтандыру тӛлемі түрінде
сақтандыру оқиғасы туындаған кезде қайтарым жағдайына беріледі. Сақтандыру
және оның қоғамдық экономикалық қатынастардағы жүйесі ұлттық табысты қайта
бӛлу (айырбастау) сатысынан итеріле отырып, тӛрт сатыдан тұратын ӛзіндік
ұдайы ӛндіріс қызметін жүзеге асырады (сурет 1).
Ӛндіріс Тарату (қайта бӛлу)Айырбастау Тұтыну, қолдану

Ӛндіріс факторлары иелерінің Ӛндіріс факторлары иелерінің нетто-
арасында брутто- табысты ӛндіру табыстарының бӛлігін сақтандыру жарнасына
мен тарату олардың бір бӛлігін (сыйлықақы) айналдыру, ол ӛз кезегінде
сақтандыру қорына салудың келесі сатылардан тұратын нақты
потенциалды мүмкіндігін береді. сақтандыру үдерісінің бастамасы болады:

I саты – сақтандырушылармен сақтандыру жарналарын құру және сақтандыру
ӛнімін сату нәтижесінде сақтандыру тӛлемдерін ӛндіру үшін олардан сақтандыру
қорын құру.

II саты – сақтандыру топтары, сыныптары, түрлері және басқа бағыттары
бойынша сақтандыру қорларын құру және тарату.

III саты – сақтандыру шарттары бойынша (сақтандыру қорларын бағыты бойынша
жұмсау) сақтанушыларға сақтандыру тӛлемдерін ӛтеу.

IV саты – сақтанушылардың ӛтелінген сақтандыру тӛлемдерін жоғалтқан немесе
бүлінген нысандарын қайта қалпына келтіру үшін қолдануы.

Сурет 1 – Сақтандырудағы экономикалық қатынастарды дамытудың негізгі
сатылары. Қоғамдық ұдайы ӛндіріс сатылары Сақтандыру қызметіндегі ұдайы
ӛндіріс процесінің бірінші сатысы азаматтардың, кәсіпорындардың,
мемлекеттік институттардың ерікті және міндетті сақтандыру тізбесі бойынша
сақтандыру қорғанысы қызметін сатып ала отырып, нетто-табыстан
сақтандырушыларға тӛлейтін сақтандыру сыйлықақыларының есебінен, сақтандыру
қорларын құру арқылы сақтандыру қорғанысын қамтамасыз етеді. Бұл сақтандыру
қызметін сатып алу- сату сатысы.
Сақтандыру қызметіндегі ұдайы ӛндіріс процесінің екінші сатысы – сақтандыру
қорларын құру және тарату. Бұл сатыда сақтандырушылар біруақытта сақтандыру
қорларын құра отырып, оларды сақтандыру
9
тарифтерінде, бизнес-жоспарда кӛрсетілген бағыттар бойынша, мемлекеттік
нормативтерге (мысалы, сақтандыру қорларын құру және орналастыру ережесіне
сәйкес) сай таратады. Сақтандыру қызметіндегі ұдайы ӛндіріс процесінің
үшінші сатысы – сақтандыру тӛлемдерін жүзеге асыру жолымен, нақты зардап
шеккен сақтанушыларға жоғалтуларын ӛтеп беру үшін сақтандыру қорын
пайдалану арқылы сақтандыру қорғанысының жекелей жүзеге асуымен байланысты.
Сақтандыру қызметіндегі ұдайы ӛндіріс процесінің тӛртінші сатысы –
сақтандыру тӛлемдерінің сақтанушылардың ие болу, басқару, қолдануымен
байланысты мүліктік қызығушылығын, олардың үшінші тұлға алдындағы
жауапкершілігін қанағаттандыруды қамтамасыз етуімен байланысты. Жоғарыда
айтылған тұжырымдарды талдай келе, біз сақтандыру қызметі терминіне
қатысты үш категорияны береміз. Біріншіден, бұл қатысушылар арасында
туындайтын экономикалық қызығушылықтарды қорғау тәсілі болып табылады.
Екіншіден, сақтандыру қызметі – қоғамдық қатынастар жүйесінің ажырамас
бӛлшегі болады. Үшіншіден, сақтандыру қызметі – бизнес түрі болып табылады.
Қазақстандағы мемлекеттік сақтандыруды қадағалау жүйесі әрекет етуші
заңдарға сүйенеді, оған жалпы құқықтық актілер, арнайы сақтандыру
заңнамалары және ведомстволық нормативтік құжаттар кіреді. Сақтандыру
қызметін мемлекеттік реттеу ұлттық сақтандыру жүйесінің дамуын және
экономиканың сақтандыру секторын әсерлі бақылауды қамтамасыз етеді. Бүгінгі
таңда Қазақстанда сақтандыру қызметі саласын реттейтін тиімді құрал
сақтандыру заңы бар. Алайда, экономиканың бұл саласы халықаралық
стандарттар мен қағидаларды қолдана отырып, табысты жетілдіруді қажет
етеді. Осы орайда, отандық сақтандыру заңнамаларын тиімді, тұрақты
сақтандыру қызметін дамытуға кӛмек кӛрсету әрекеттері мен қолдауға, сондай-
ақ әртүрлі мемлекеттердің қадағалау органдарымен келешектегі
ынтымақтастықты дамытуға бағытталған халықаралық талаптарға сәйкестендіруді
қамтамасыз ету қажет. Сақтандыру ұйымдарының қызметін қадағалау және реттеу
жүйесін жетілдіру мақсатында компанияның тәуекелдерін анықтауға мүмкіндік
беретін реттеу механизмдері мен жаңа тәсілдерін әзірлеу қажет. Шетелдерде
сақтандыру институты әлеуметтік-экономикалық жүйенің негізгі құрамдасы
ретінде ӛте жақсы дамыған, ал біздің елдегі осы саланың жағдайы қарқынды
дамытуды талап етеді. Осыған орай сақтандыру жүйесін қарқынды дамытудың
жолы сақтандырушылар мен сақтандыру ұйымдарының салық салу жүйесін
жетілдіру болып табылады.
Сақтандыру компанияларының қызметі белгісіздікке негізделетінін назарға ала
отырып, сақтандыру компаниясына оның ағымдағы және күтілетін болашақ
қаржылық жағдайын кӛрсететін мүмкін болатын жағдайларды ескеру
10
керек. Осыған орай бүгінгі күні сақтандыру ұйымдарының тәуекелділікті
басқару жүйесін құру мәселесі ӛзекті болып табылады. 2 Қазақстан
Республикасындағы сақтандыру қызметінің қалыптасу жағдайына талдау: -
отандық сақтандыру компанияларының қалыптасу жағдайы және ӛсу динамикасы
қарастырылды; сақтандыру сыныптары бойынша жасалған сақтандыру тӛлемдерінің
құрылымы зерделенді; AMANAT INSURANCE СК АҚ-ның қызметін талдау
жүргізілді. Еліміздегі сақтандыру ісі әлі толықтай қалыптасып болған жоқ:
сақтандыру рыногының даму болашағы сақтандыру секторының ӛсу динамикасы
бойынша бағаланады (кесте 1). Кесте 1 – Қазақстанның сақтандыру рыногының
негізгі кӛрсеткіштері (млн. теңгемен)
Кӛрсеткіштер Жылдар
2005 ж. 2006 ж.2007 ж. 01.01.2008 ж.01.01.2009 ж.
Жиынтық активтер 44 095 73 346135 223 556 268 823
490
Сақтандыру қорлары 14 689 32 08445 74966 749 95 746
Жиынтық жеке капитал 24 053 35 89880 201126 277 165 929
Сақтандыру сыйлықақылары, 39 978 67 123120 147 343 133 488
барлығы 266
Міндетті сақтандыру 4 446 12 95117 88519 668 29 989
Ерікті жеке сақтандыру 4 546 7 831 12 88816 193 18 884
Ерікті мүліктік сақтандыру 30 986 46 34189 493111 482 84 615
Сақтандыру тӛлемдері, 6 743 10 77014 09249 189 55 894
барлығы
Міндетті сақтандыру 2 839 3 328 4 974 5 484 9 053
Ерікті жеке сақтандыру 1 266 1 678 2 013 4 159 8 152
Ерікті мүліктік сақтандыру 2 638 5 764 7 105 39 536 38 689
Қайта сақтандыруға берілген18 724 26 65345 69761 681 60 375
сыйақылар
соның ішінде, резидент 17 119 23 63038 95049 355 51 876
еместерге
Ескерту – ҚР қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау
жӛніндегі Агенттіктің мәліметтері негізінде автормен есептелініп
құрастырылды.

Сақтандыру ұйымдарының санының динамикасын былай байқауға болады: 1998ж. –
71, 2000ж. – 42, 2001ж. – 39, 2002ж. – 33, 2003ж. – 32, 2004ж. – 36, 2005ж.
– 37, 2006ж. – 38, 2007ж. – 40, 2008ж. – 42, 2009ж. – 44. 1998 жылмен
11
2003 жылдар аралығында сақтандыру ұйымдарының саны күрт тӛмендеген еді, ал
2004 жылдан бастап қайта ӛсу байқалған. 2009 жылдың 1 ақпанындағы мәлімет
бойынша, 44 сақтандыру компаниясының ішінде: 8 – ӛмірді сақтандыру
секторында, 36 – жалпы сақтандыру секторында, 12 сақтандыру брокері және
55 актуарий ӛз қызметтерін лицензия негізінде жүзеге асырады. Сақтандыру
рыногының қарқынды дамуы мен жағымды тенденциялары елдегі қолайлы
макроэкономикалық жағдайлардан және қарастырылып отырған саладағы тиімді
заңнамалық іс-әрекеттен туындаған. Сақтандыру рыногы біздің елде қарқынмен
ӛсіп келеді. Оны жалпы ішкі ӛнімдегі сақтандыру сыйлықақыларының ӛсуінен
кӛруге болады, дәл осы кӛрсеткіш сақтандыру рыногының дамуын сипаттайды
(кесте 2). Әрбір жыл сайын сақтандырудың Қазақстан экономикасындағы рӛлі
ӛсіп келеді. Сақтандыру салымдарының ЖІӚ-ге қатынасы дамыған елдердің
кӛрсеткішінен тӛмен болғанымен, оның қарқынды ӛсуі байқалады. Кесте 2 –
Сақтандыру секторының негізгі кӛрсеткіштері
Кӛрсеткіштер Жылдар
2004 ж. 2005 ж.2006 ж. 2007 2008 ж.
ж.
ЖІӚ, млрд. теңге 4 449,87 4538 72512 46415
046,7
Сақтандыру сыйлықақыларының ЖІӚ-ге 0,72 0,90 1,08 1,07 0,83
қатынасы, %
Жеке капиталдың ЖІӚ-ге қатынасы, % 0,53 0,61 0,73 0,98 1,08
Активтердің ЖІӚ-ге қатынасы, % 0,80 0,98 1,29 1,76 1,79
Сақтандыру сыйлықақыларының халықтың жан 2 665 4 4757 2818 907 8 024
басына шаққандағы қатынасы, теңгемен
Ескерту – ҚР қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау
жӛніндегі Агенттіктің мәліметтері негізінде автормен есептелініп
құрастырылды.

Сақтандырушылар салымдарының кӛлемінің ЖІӚ-ге деген қатынасы 2008 жылы
0,83% құраған. Салыстырмалы түрде алсақ, АҚШ-та ол кӛрсеткіш 9,2%,
Ұлыбританияда – 14,7%, Германияда – 7,5%, Францияда – 9,1%. Осы елдерде
жиналған сақтандыру сыйлықақыларының ЖІӚ-ге деген қатынасы әрдайым ӛсіп
келеді. Алайда, сақтандыру рыногының дамуы ЖІӚ-ге тікелей қатысты емес.
Сақтандыру секторының дамуы кӛптеген факторларға тәуелді, әсіресе, халықтың
ақшалай табысының ӛсуіне, жалпы сақтандыру мәдениетінің дамуына, экономика
салаларының жинақтаушы сақтандырумен бәсекелестігінің жетістігіне
байланысты дамиды. 2008 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша сақтандыру
сыныптары бойынша жасалған сақтандыру тӛлемдерін қарастырған кезде мынаны
айтып кетуге болады:
- міндетті сақтандыруда – кӛлік құралдары иелерінің азаматтық-
12
құқықтық жауапкершілігін сақтандыру бойынша 47,6 % (3,9 млрд.теңге),
қызметкердің еңбек (қызметтік) міндеттерін атқарған кезде олардың ӛмірі мен
денсаулығына келтірілген зиян үшін жұмыс берушінің азаматтық-құқықтық
жауапкершілігін сақтандыру бойынша тӛлемдер 30,5 % (2,5 млрд. теңге),
ӛсімдік шаруашылығын сақтандыру бойынша 19,5 % (1,6 млрд. теңге) және
басқалар бойынша - 2,4 % болды; - ерікті жеке сақтандыруда – сақтандыру
тӛлемдерінің 74,3 % (5,5 млрд. теңге) аурулардан сақтандыру бойынша,
жазатайым жағдайлардан сақтандыру бойынша – 12,2 % (0,9 млрд. теңге),
аннуитеттік сақтандыру бойынша – 9,5 % (0,7 млрд. теңге) және ӛмірді
сақтандыру бойынша - 2,7 % (0,2 млрд. теңге) болды; - ерікті мүліктік
сақтандыруда – 88,2 % (33,6 млрд. теңге) басқа да қаржылық шығындардан
сақтандыру бойынша, автомобиль кӛлігін сақтандыру бойынша – 5,5 % (2,1
млрд. теңге), мүлікті сақтандыру (автокӛлікті, әуе, теміржол, су кӛлігін
және жүкті сақтандыруды қоспағанда) бойынша – 2,1 % (0,8 млрд. теңге),
басқалар бойынша – 4,2 % болды. 2008 жылғы он бір айда жасалған сақтандыру
тӛлемдерінің жалпы сомасы бойынша сақтандыру тӛлемдерінің мейлінше кӛп
кӛлемі басқа да қаржылық шығындардан сақтандыру сыныбы бойынша сақталып,
тӛлемдердің жиынтық сомасының 62,7 %-ы болды.
Сақтандыру тӛлемдері құрылымының динамикасы 2-суретте кӛрсетілген. Ескерту
- Автормен құрастырылған. Сурет 2 – Сақтандыру тӛлемдерінің құрылымы, %-бен
13
2009 жылдың 1 қаңтарындағы сақтандыру ұйымдарының активтерінің жиынтық
кӛлемі 268 822,9 млн. теңгені құрап, ол 2008 жылдың осы кезеңімен
салыстырғанда 20,3 %-ға ӛскен. Оны 3-кестеден кӛруге болады. Кесте 3 –
Сақтандыру ұйымдары активтерінің құрылымы (млн. теңгемен)
Активтер 01.01.08ж. 01.01.09ж. 2008 жылмен
салыстырғандағы
ӛзгерісі, %
сомасы үлесі, % сомасы үлесі, %
Ақша 7 3,3 5 436,1 2,0 -26,1
359,0
Орналастырылған 63 28,5 79 149,2 29,4 24,1
салымдар 747,1
Бағалы қағаздар 78 35,0 91 692,5 34,1 17,3
162,3
"кері РЕПО" 20 9,2 27 473,4 10,2 33,0
операциясы 664,7
Сақтандырушылар мен 11 5,1 16 899,1 6,3 47,3
делдалдардан алынатын472,6
сақтандыру
сыйлыақылары
Негізгі қаражаттар 4 2,0 4 461,3 1,7 6,3
195,4
Қайта сақтандыру 29 13,0 31 616,7 11,8 8,5
активтері 138,5
Материалдық емес 516,4 0,2 684,3 0,3 32,5
активтер
Басқа дебиторлық 6 2,7 8 602,5 3,2 42,7
берешек 027,2
Басқа активтер 2 1,0 2 807,8 1,0 23,5
272,9
Барлық активтер 223 100,0 268 822,9 100,0 20,3
556,1
Ескерту – ҚР қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау
жӛніндегі Агенттіктің мәліметтері негізінде автормен есептелініп
құрастырылды.

Сақтандыру компаниясын таңдаған кезде қала тұрғындары кӛбіне бағалау
критерийлеріне жүгінеді, яғни мұнда таңдау алдыңғы жылдарда халыққа адал
қызмет кӛрсетумен танылған сақтандыру компаниясының пайдасына жасалады.
Осыған байланысты сақтандыру компаниялары қызметінің негізгі міндеті
тұтынушыларға маңызды сипаттар бойынша ӛзін таныту және жайғастыруды
қалыптастыру болуы керек. Тағы атап кеткен жӛн болар, кӛп жағдайда
сақтанушылар сақтандыру жүйесіне және жеке сақтандыру компанияларына сенбей
жатады, осы жерде сақтандыру оқиғасы пайда болған кезде оның сапасы мен
қызметтің сезілгіштігі маңызды рӛл ойнайды.
Сақтандыру компаниясы ӛз қызметінің сезімталдығын кӛтеру үшін потенциалды
тұтынушылармен тек сақтандыру кезеңінде ғана емес, тіпті сақтандыру
шартының әрекет ету мерзімінде де қатынасты үзбегені дұрыс. Сақтандыру
компаниясын сақтандырудың барлық кезеңінде әйгілендіретін осындай шаралар
тұрақты, берік, сенімге ие болған компанияның имиджін құруға мүмкіндік
береді. Сондай-ақ, міндетті сақтандыруды және оның
14
қажеттілігі туралы түсіндіру жұмыстарын жүргізу қажет. Статистикаға
жүгінетін болсақ, республикадағы барлық тұрғындардың небәрі 27%-ы ғана
сақтандыру компанияларының қызметін тұтынады немесе тұтынуды кӛздейді екен.
Бұл халық арасында сақтандыру қызметі туралы кӛп түсіндіру шараларын ӛткізу
қажет екенін кӛрсетеді. Енді сақтандыру қызметін тұтынушы жеке тұлғалардың
әлеуметтік-демографиялық жағдайын талдап қарайтын болсақ, республика
бойынша сақтандыру қызметін жиі тұтынушылардың ішінде әйелдерге қарағанда
жастары 45-55 жас аралығындағы ер адамдардың басым екенін кӛрсетеді.
Олардың бәрі жоғары білімді, отбасын құрған, жоғары табысы бар азаматтар.
Сақтандыру қызметінің ӛте үлкен потенциалы соңғы уақыттарда еліміздің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.