Депутаттардың парламенттегі қызметі
Кіріспе
1. Депутаттың Парламент сессияларына және оның палата отырыстарына қатысуы.
2. Депутаттың палаталарының тұрақты комитеттері және бюролардың отырыстағы қызметі
3. Депутаттың Парламент заң шығармашылығының жүзеге асырудағы қатысуы
4. Депутаттың сұрау салу мен депутаттық сауалы.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
1. Депутаттың Парламент сессияларына және оның палата отырыстарына қатысуы.
2. Депутаттың палаталарының тұрақты комитеттері және бюролардың отырыстағы қызметі
3. Депутаттың Парламент заң шығармашылығының жүзеге асырудағы қатысуы
4. Депутаттың сұрау салу мен депутаттық сауалы.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Тәуелсіздіктің еңселі биігіне көтерілу бізге оңайға түскен жоқ. С.Датов, И. Тайманов, М. Өтемісұлы, Ж. Тіленшиев, С. Қасымов, Кенесары хан бастаған ұлт-азаттық қозғалыстары, Ә. Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М. Дулатов, М. Шоқай бастаған қазақ ұлттық-демократиялық интеллегенцияның тәуелсіздікті саяси және рухани тұрғыдан жеңіп алу жолындағы белсенді қоғамдық-саяси қызметі, қазақтардың 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі, 1929-1931 жылдардағы тоталитарлық тәртіп жүгенсізігіне наразылық, 1986 жылғы қазақ жастарының демократиялық бас көтеруі – міне, осылайша, алғаш Ресей, кейіннен КСРО деп аталған аталған алпауыт империялардың отарлау саясатына қарсы қозғалыстар жалғасып кете барады. Азаттыққа деген талпыныстарды үздіксіз айқындау, тіптен қанға бояп, аяусыз жаныштау тәрізді сорақылықтар тәуелсіздік үмітін алыстата түскендей болды. М.Горбачевтың қайта құру мен жариялылық ахуалы да еліміздің тәуелсіздігін жақындата қойған жоқ. 1990 жылы 24 сәуірде республикада Президент қызметі белгіленіп, Н.Ә. Назарбаев Президент болып сайланса да, бұрынғыша Мәскеуге көгенделдік. Дәл сол жылдың 25 қазанында “Қазақ КСР-ның Мемлекеттік егемендігі туралы” декларация республиканың егемен мемлекет екендігін атап көрсете тұрса да, оның басқа республикалар мен егеменді Республикалар Одағына ерікті түрде бірігетінін және өзара қатынастарын шарт негізінде құратындығын ескертті. Сонымен бірге бұл құжат еліміздің аталған Одақтан еркін шығу құқығын растайтындығын да айтты.
Декларация тәуелсіздікке заңдық бастау, саяси-қоғамдық өтпелі көпір болды деп айтуға да негіз бар. Олардың ең бастысы, республиканың өзінің ұлттық мемлекеттігін сақтау, қорғау және нығайту бағытындағы шараларды бұрынғыдай Одақтық органдар арқылы емес, дербес, өз бетінше жүзеге асыруға мүмкіндіктер алуы еді. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі республика халқы атынан іс-қимылдар жасауға құқылы болды.
Декларация тәуелсіздікке заңдық бастау, саяси-қоғамдық өтпелі көпір болды деп айтуға да негіз бар. Олардың ең бастысы, республиканың өзінің ұлттық мемлекеттігін сақтау, қорғау және нығайту бағытындағы шараларды бұрынғыдай Одақтық органдар арқылы емес, дербес, өз бетінше жүзеге асыруға мүмкіндіктер алуы еді. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі республика халқы атынан іс-қимылдар жасауға құқылы болды.
1. Коснтитуция
2. 95 жылғы ҚР Парламентінің Депутатының мәртебесі
3. Сапарғалиев Ғ. «ҚР Конституциялық ҚҚ-ғы 2004»
4. С.Қ .Амандыкова «ҚР Конституция құқығы 2000»
5. Зимаров «Конституция и Парламент РК 1996 г»
6. Конституцияға қ-қа түсіндірілген сөздік
7. Ленин 2007 «Заң факультетінің жарғысы» Қожакеев Т. Журналист және өмір, Алматы, 1967.
8. Нарымбетов Ә. Уақыт шындығы көркемдік кепілі. Алматы, 1989.
9. Ыдырысов Т. Шеберлік бастауы. Алматы, 1984.
10. Омашұлы Н. Жол үстінде журналист. Алматы: Атамұра, 1999.
11. Бекниязов Т. Журналистің шығармашылық шеберлігі. Алматы: Қазақ университеті. 2004. 64 б.
2. 95 жылғы ҚР Парламентінің Депутатының мәртебесі
3. Сапарғалиев Ғ. «ҚР Конституциялық ҚҚ-ғы 2004»
4. С.Қ .Амандыкова «ҚР Конституция құқығы 2000»
5. Зимаров «Конституция и Парламент РК 1996 г»
6. Конституцияға қ-қа түсіндірілген сөздік
7. Ленин 2007 «Заң факультетінің жарғысы» Қожакеев Т. Журналист және өмір, Алматы, 1967.
8. Нарымбетов Ә. Уақыт шындығы көркемдік кепілі. Алматы, 1989.
9. Ыдырысов Т. Шеберлік бастауы. Алматы, 1984.
10. Омашұлы Н. Жол үстінде журналист. Алматы: Атамұра, 1999.
11. Бекниязов Т. Журналистің шығармашылық шеберлігі. Алматы: Қазақ университеті. 2004. 64 б.
Депутаттардың Парламенттегі қызметі
Кіріспе
1. Депутаттың Парламент сессияларына және оның палата отырыстарына
қатысуы.
2. Депутаттың палаталарының тұрақты комитеттері және бюролардың
отырыстағы қызметі
3. Депутаттың Парламент заң шығармашылығының жүзеге асырудағы қатысуы
4. Депутаттың сұрау салу мен депутаттық сауалы.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Тәуелсіздіктің еңселі биігіне көтерілу бізге оңайға түскен жоқ.
С.Датов, И. Тайманов, М. Өтемісұлы, Ж. Тіленшиев, С. Қасымов, Кенесары хан
бастаған ұлт-азаттық қозғалыстары, Ә. Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.
Дулатов, М. Шоқай бастаған қазақ ұлттық-демократиялық интеллегенцияның
тәуелсіздікті саяси және рухани тұрғыдан жеңіп алу жолындағы белсенді
қоғамдық-саяси қызметі, қазақтардың 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі, 1929-
1931 жылдардағы тоталитарлық тәртіп жүгенсізігіне наразылық, 1986 жылғы
қазақ жастарының демократиялық бас көтеруі – міне, осылайша, алғаш Ресей,
кейіннен КСРО деп аталған аталған алпауыт империялардың отарлау саясатына
қарсы қозғалыстар жалғасып кете барады. Азаттыққа деген талпыныстарды
үздіксіз айқындау, тіптен қанға бояп, аяусыз жаныштау тәрізді сорақылықтар
тәуелсіздік үмітін алыстата түскендей болды. М.Горбачевтың қайта құру мен
жариялылық ахуалы да еліміздің тәуелсіздігін жақындата қойған жоқ. 1990
жылы 24 сәуірде республикада Президент қызметі белгіленіп, Н.Ә. Назарбаев
Президент болып сайланса да, бұрынғыша Мәскеуге көгенделдік. Дәл сол жылдың
25 қазанында “Қазақ КСР-ның Мемлекеттік егемендігі туралы” декларация
республиканың егемен мемлекет екендігін атап көрсете тұрса да, оның басқа
республикалар мен егеменді Республикалар Одағына ерікті түрде бірігетінін
және өзара қатынастарын шарт негізінде құратындығын ескертті. Сонымен бірге
бұл құжат еліміздің аталған Одақтан еркін шығу құқығын растайтындығын да
айтты.
Декларация тәуелсіздікке заңдық бастау, саяси-қоғамдық өтпелі көпір
болды деп айтуға да негіз бар. Олардың ең бастысы, республиканың өзінің
ұлттық мемлекеттігін сақтау, қорғау және нығайту бағытындағы шараларды
бұрынғыдай Одақтық органдар арқылы емес, дербес, өз бетінше жүзеге асыруға
мүмкіндіктер алуы еді. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі республика халқы атынан іс-
қимылдар жасауға құқылы болды.
Парламент - заң шығару функциясын жүзеге асыратын Республиканың ең
жоғары өкiлдi органы.
Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі - алты жыл, Mәжіліс
депутаттарының өкілеттік мерзiмi - бес жыл. Кезекті сайланған Парламенттің
өкілеттігі оның бірінші сессиясы ашылған кезден басталады және келесі
сайланған Парламенттің біріншi сессиясы жұмысының басталуымен аяқталады.
Бұл орайда Парламент сайланымының кезектiлігі Mәжіліс сайланымының
кезектілігімен айқындалады. Парламенттің өкілеттік мерзімі кезекті
сайланған Мәжіліс депутаттарының өкілеттік мерзімімен айқындалады.
Парламенттiң және Парламент Мәжілісінің өкiлеттiгi Қазақстан
Республикасының Конституциясында көзделген тәртіппен мерзiмiнен бұрын
тоқтатылуы мүмкiн.
Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi, оның депутаттарының құқықтық
жағдайы Республика Конституциясымен, осы Конституциялық заңмен және
Республиканың басқа да заң актiлерiмен белгiленедi.
Парламент тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан:
1.Сенаттан және Мәжiлiстен тұрады.
2. Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан,
республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан
екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенаттың сайланатын
депутаттарының жартысы әрбір үш жылда қайта сайланады.
3. Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулі мүдделерінің
білдірілуін қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын
Республика Президенті тағайындайды.
4. Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын жүз
жеті депутаттан тұрады.
Мәжілістің тоқсан сегіз депутаты саяси партиялардан партиялық тізімдер
бойынша бірыңғай жалпы ұлттық сайлау округінен жалпыға бірдей, тең және
төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы сайланады.
Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды.
5. Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаға бiрдей мүше бола
алмайды.
6. Сенат пен Мәжiлiс депутаттарын сайлау тәртiбi конституциялық заңмен
белгiленедi.
Парламенттiң Сенат пен Мәжiлiстiң бiрлескен және бөлiк отырысындағы
құзыретiн, Палаталардың ерекше құзыретiн Республика Конституциясы
белгiлейдi және Парламенттiң сессияларында, Парламент Палаталарының, оның
органдары мен депутаттардың қызметiнде жүзеге асырылады.
Палаталардың бiрлескен және бөлек отырыстары оларға әр Палата
депутаттарының жалпы санының кемiнде үштен екiсi қатысқан жағдайда құқылы
болады.
Парламент Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңес деп аталған "бір
буынды" өкілетті органының орнына келді. Жоғарғы Кеңес жоғары өкілді орган
ретінде 1937 жылғы ҚСР Конституциясының белгіленді. Қазақ КСР-ның 1978
жылғы Конституциясы да Жоғарғы Кеңесті мемлекеттік биліктің жоғары органы
ретіңде таныды. Ол КСРО Конституциясы мен Қазақ КСР Конфигуциясында
көрсетілген республика құзырындағы барлық мәселелерді шешуге құқылы болды.
Басқаша айтқанда, Жоғарғы Кеңес еліміздің мемлекеттік өміріндегі барлық
мәселелерді шешу құқығын иеленеді. Жоғары өкілді органның бірынғай
илігінің мәні, міне, осында. Қазақ КСР-ның Жоғарғы Кеңесі Парламенттей
болмады, өйткені онда билік бөлісу және тұрақты жұмыс істейтін жоғары
өкілді органдар болған жоқ.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң мемлекеттік
билікті заң шығару, атқару және сот тармақтарына шешу принципін жариялады.
Осының нәтижесінде Парламент және парламентаризм құруға қарай маңызды бір
қадам жасалды.
Қазақстан Республикасының 1993 жылғы Конституциясы Жоғарғы Кеңесті
республиканың бірден-бір заң шығарушы және өкілді органы деп таныды.
Конституцияның Жоғарғы Кеңеске кең өкілеттілік бергендігі сондай,
мемлекеттік билікті бөлісу пррндипі шын мәнінде мүлдем болған жоқ. Сонымен
бірге тeжeмелiк және тепе-тендік жүйесі де орнықтырылмады. Сөйтіп, 1993
жылғы Конституция мемлекеттік биліктің қайшылықты құқьқтық базасын жасады.
Тұрақты жұмыс істейтін Жоғарғы Кеңес, әрине, өз қызметін толық атқара
алмады. Жоғарғы Кеңес қызметінің дәрменсіздігіне сын айту ретсіз де болар
еді. Жаңа ұлттық құқықтық саясатты негізіне алған заңдарды 12-шақырылған
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі қабылдады. Алайда, Жоғарғы Кеңес
Парламент бола алған жоқ және Қазақстанда парламенттік республика орныққан
жоқ. Н.Ә.Назарбаевтың пікірінше, Казахстан үшін парламенттік республиканың
орнықтырылмағанының себебі, онда "...парламентизмнің дәстүрі мен мәдениеті,
көп партиялылыктың дамыған жүйесі болмады және, ең бастысы, мұның бәрін
халықтың қалың көпшілігінің санасы қабылдамады. Бүгінгі танда бізде ол
жоқ". Бұл үшін уакыт керек. Президенттік басқару жүйесі елді басқарудың
тиімді прогрессивті әдісі болып шығуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы Парламентті заң шығару
қызметін жүзеге асыратын жоғары өкілді орган ретінде сипаттайды. Қазақстан
Республикасының Парламенті жоғары өкілді орган ретінде де, өкілді
демократия органы ретінде де өмірге келді. Халық тікелей ғана емес,
Парламент арқылы да өзінің саяси еркін білдіреді.
Парламент, сондай-ақ заң шығару қызметін жүзеге асыратын орган да болып
табылады. Мұндай нысандама Қазақстан Республикасының 1993 жылғы
Конституциясының Жоғарғы Кеңестің бірден-бір заң шығарушы орган ретіндегі
сипаттамасынан ерекшеленеді. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы
Конституциясында Парламент бірден-бір заң шығарушы орган болып
есептелмейді. Себебі Конституцияда кезделген жағдайда Президент заң шығару
қызметін атқара алады. Сонымен бірге Президенттің заң шығарушылық
қызметінің өкілеттік берілген және тәуелділік сипатта болатындығын да атап
айтқан жөн. Парламент өзінің заң шығару өкілеттігін берген жағдайда ғана
Президент заң қабылдай алады. Егер Парламент зәру заңдарды шұғыл қабылдай
алмайтындай болса Президент заң күші бар Жарлық шығаруға құқылы. Екі
жағдайдың екеуінде де Президенттің заң шығару өкілеттігі уакытша сипатта
болады. Парламент тұрақты жұмыс істейтін заң шығару органы болып табылады.
Сенат екі тәсілмен қалыптасады: 1) депутаттардың бір бөлігі әр облыстан,
республикалық маңызы бар қаладан және республиканың астанасынан екі
адамнан, тиісінше облыстардан, республикадық маңызы бар қалалардан және
республика астанасынан барлык өкілетті органдары депутаттарының бірлескеп
отырысында сайланатын депутаттардан тұрады; 2) Сенаттың жеті депутатын
Республика Президенті Парламент өкілеттігі мерзіміне тағайындайды, Сенат
мүшелігіне тағайындалғандардың өкілеттігі алынған немесе тоқтатылған
жағдайда Президент 10 күндік мерзімде олардың орнына Парламент
өкілеттігінің калтан мерзімі Сенат депутаттарын тағайындайды.
Азаматтығына кем дегенде бес жыл болған, отыз жасқа толған, жоғары білімі
және кем дегенде бес жыл жұмыс тәжірибесі бар, тиісті облыс, республикалық
маңызы бар кала не республика астанасы аумағында кем дегенде үш жыл тұрақты
тұратын азамат Сенат депутаты бола алады.
Мәжіліс республиканың әкімшілік-аумактық бөлінісін және шамамен
сайлаушылардың сан жағынан тең келуін ескере отырып құрылртын бір мандатты
аумақтық сайлау округтері бойынша сайланған 67 депутаттан тұрады. Он
депутат Мәжіліске партиялық тізімдер негізінде пропорционалдық өкілдік
жүйесі бойынша біртұтас жалпы ұлттық сайлау округінде сайланады. 25 жаска
толған республика азаматы Мәжіліс депутаты бола алады. Парламент депутаты
қос Палатаға бірдей мүше бола алмайды: басқа өкілетті органға депутат
болуға, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтен басқа ақы
алатын лауазымды аткаруға, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға, басшы
органның немесе коммерциялық ұйымдардың бақылау кеңесінің құрамына кіруге
құқығы жоқ. Осы ережені бұзу депутаттың өісілеттігін тоқтатуына әкеліп
соқтырады. Парламент депутатының өкілеттігі тоқтатылған жағдайда немесе
өкілеттік мерзімінің өтуі бойынша оның бұрынғы қызметінің сақталуына
кепілдік берілмейді.
Депутаттың өкілеттігі Қазақстан Республикасы Конституциясымен, Президенттің
"Қазақстан Республикасының Парламент және оның депутаттарының мәртебесі
туралы" Конституциялық заң күші бар Жарлығымен және баска нормативтік
құқықтық актілермен белгіленеді. Парламент депутатының өкілеттігі
республиканың Орталық сайлау комиссиясы оны Парламент депутаты өтіп
тіркеген кезден басталады. Парламенттің бірінші сессиясында оның
Палаталарынын бірлескен отырысында депутаттар: Қазақстан халқына адал
қызмет етуге, Қазақстан Республикасының тұтастығы мен тәуелсіздігін
нығайтуға, оның Конституциясы мен заңдарына сөзсіз бағынуға, маған
жүктелген жоғары депутаттық міндетті адал атқаруға ант етемін" деп
Қазақстан халқына ант береді. Ант Үкіметтін, Конституциялық Кеңес
мүшелерінің, Жоғарғы Сот судьяларының қатысуымен Президент алдында
беріледі.
Парламент депутатының өкілеттігін қолданылу ауқымына қарай екі топқа
болуге болады: 1) Қазақстан Республикасының лауазымды адамдарына,
органдарына қатысты өкілеттік; 2) басқа мемлекеттердің лауазымды адамдары
мен мемлекеттік органдарына қатысты Парламент атынан берілетін арнайы
өкілеттік.
Депутат Парламент сессияларында және ол оның құрамына кіретін
органдарынын отырыстарында қаралатын барлык мәселелер бойынша шешуші дауыс
құқығын пайдаланады. Депутат Парламенттін және оның Палаталарының
үйлестіруші және жұмысшы органдарына сайлауға және сайлануға құқылы;
сессияның күн тәртібі бойынша ұсыныстар мен ескертулер енгізуге, Парламент
сессиясында Палаталарға есеп беретін лауазымды адамдардың есебін тыңдау
туралы ұсыныс енгізуге; депутаттардың сауал салуға, Парламент қабылдайтын
заңдар, қаулылар, басқа да актілердің жобаларына түзетулер енгізуге,
азаматтардың қоғамдық манызы бар етініштерімен депутаттарды таныстыруға,
басқа да өкілеттіктерді жүзеге асыруға құқылы.
Республика Парламентiнiң үйлестірушi органдары
1. Парламенттiң үйлестiрушi органдары Палаталар төрағаларының жанынан
құрылатын Сенаттың Бюросы және Мәжiлiстiң Бюросы болып табылады.
2. Палаталар Бюроларының құрамында Палаталар төрағаларының
орынбасарлары, Палаталардың тұрақты комитеттерiнiң төрағалары кiредi.
Мәжіліс Бюросының құрамына Мәжілісте өкілдік ететін саяси партиялар
фракцияларының жетекшілері де енеді.
3. Палаталардың Бюролары:
1) Палаталардың комитеттерi мен комиссияларының жұмысын үйлестiрудi
жүзеге асырады;
2) Палаталар үшiн заңдардың жобаларын және Парламент пен оның
Палаталарының өзге де шешiмдерiн қараудың кезектiлiгi жөнiнде ұсыныстар
дайындайды;
3) бiрнеше комитеттердiң құзыретiне жататын мәселелер бойынша
комитеттердiң бiрлескен жұмысын ұйымдастыруға көмек көрсетедi;
4) Осы Конституциялық заңмен Парламенттiң басқа органдары мен лауазымды
тұлғаларының құзыретiне жатқызылмаған Палаталар жұмысын ұйымдастырудың өзге
де мәселелерiн шешедi.
4. Палаталар Бюроларының отырыстарын Палаталардың төрағалары қажетiне
қарай шақырады және олар өз мүшелерiнiң жалпы санының кемiнде үштен екiсi
қатысқан ретте құқылы болады.
Республика Парламентiнiң жұмыс органдары
1. Парламенттiң жұмыс органдары Сенат пен Мәжiлiстің тұрақты
комитеттерi, сондай-ақ Палаталардың бiрлескен комиссиялары болып табылады.
2. Палаталардың тұрақты комитеттерi заң жобалары жұмысын жүргiзу,
Палаталардың құзырына қатысты мәселелердi алдын-ала қарап, дайындау үшiн
құрылады. Тұрақты комитеттер құрылған кезде Палаталар олардың тiзбесi мен
сандық құрамын белгiлейдi, содан кейiн тұрақты комитеттердiң мүшелерiн
сайлайды. Сенат пен Мәжiлiс құратын тұрақты комитеттердiң саны әр Палатада
жетiден аспауға тиiс.
3. Палаталардың бiрлескен қызметiне қатысты мәселелердi шешу үшiн Сенат
пен Мәжiлiс тепе-тең негiзде бiрлескен комиссиялар құруға хақылы, олардың
сандық құрамы Палаталар арасында келiсу бойынша белгiленедi. Комиссиялардың
мүшелерiн сайлауды әр Палата өздiгiнен жүзеге асырады.
4. Парламент пен оның Палаталарының Конституцияның 47-бабының 1 және 2-
тармақтарында, 57-бабының 5) және 6)-тармақшаларында көзделген
өкiлеттiктерiн жүзеге асыру мақсатында Парламент Палаталары арнаулы уақытша
комиссиялар құрады.
5. Тұрақты комитеттер мен комиссиялардың отырыстары олардың мүшелерi
жалпы санының кемiнде үштен екiсi қатысқан ретте құқылы болады .
6. Тұрақты комитеттер мен комиссиялар өз құзыретiндегi мәселелер бойынша
қаулылар шығарады.
7. Тұрақты комитеттер мен комиссиялардың өкiлеттiктерi мен қызметiнiң
тәртiбi заңмен белгiленедi.
Парламенттiк тыңдаулар
1. Парламент Палаталары өз құзыретiндегi мәселелер бойынша Парламенттiк
тыңдаулар өткiзедi.
2. Парламенттiк тыңдауларды Палаталар Бюроларының шешiмдерi бойынша
Палаталардың тұрақты комитеттерi өткiзедi әрi олар ашық және жабық нысанда
өткiзiлуi мүмкiн.
3. Палаталардың бiрлескен немесе бөлек пленарлық отырыстары болатын
күндерi Парламенттiк тыңдаулар өткiзiлмейдi.
Парламенттiң заңдар қабылдау жөнiндегi құзыретi
1. Парламент аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтiн, мыналарға:
1) жеке және заңды тұлғалардың құқықтық субъектiлiгiне, азаматтық
құқықтар мен бостандықтарға, жеке және заңды тұлғалардың мiндеттемелерi мен
жауапкершiлiгiне;
2) меншiк режимiне және өзге де мүлiктiк құқықтарға;
3) мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарын
ұйымдастыру мен олардың қызметiнiң, мемлекеттiк және әскери қызметтiң
негiздерiне;
4) салық салуға, алымдар мен басқа да мiндеттi төлемдердi белгiлеуге;
5) республикалық бюджетке;
6) сот құрылысы мен сотта iс жүргiзу мәселелерiнде;
7) бiлiм беруге, денсаулық сақтауға және әлеуметтiк қамсыздандыруға;
8) кәсiпорындар мен олардың мүлкiн жекешелендiруге;
9) айналадағы ортаны қорғауға;
10) республиканың әкiмшiлiк-аумақтық құрылысына;
11) мемлекет қорғанысы мен қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге қатысты
негiзгi принциптер мен нормаларды белгiлейтiн заңдар шығаруға хақылы.
2. Өзге қатынастардың барлығы заңға тәуелдi актiлермен реттеледi.
Заңдарды қабылдау
1. Мәжiлiс депутаттары қараған және жалпы санының көпшiлiк дауысымен
мақұлданған заң жобасы Сенатқа берiледi, ол онда жобаны Сенат алған күннен
бастап әрi кеткенде алпыс күннiң iшiнде қаралады. Сенат депутаттары жалпы
санының көпшiлiк дауысымен қабылданған жоба заңға айналады және
Президенттiң қол қоюына берiледi. Тұтас алғанда Сенат депутаттары жалпы
санының көпшiлiк дауысымен қабылданбаған жоба Мәжiлiске қайтарылады. Егер
Мәжiлiс депутаттары жалпы санының үштен екiсiнiң көпшiлiк даусымен жобаны
қайтадан мақұлдаса, ол Сенатқа қайта талқылау және дауысқа салу үшiн
берiледi. Сенат қайта қабылдамаған заң жобасын сол сессия барысында
қайтадан енгiзуге болмайды.
2. Сенат депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен заң жобасына
енгiзiлген өзгертулер мен толықтырулар Мәжiлiске жiберiледi. Егер Мәжiлiс
депутаттарының жалпы санының көпшiлiк даусымен ұсынылған өзгертулермен және
толықтырулармен келiссе, заң қабылданады деп саналады. Егер Мәжiлiс нақ
сондай көпшiлiк дауыспен Сенат енгiзген өзгертулер мен толықтыруларға қарсы
болса, Палаталар арасындағы келiспеушiлiк келiсу рәсiмдерi арқылы шешiледi.
2-1. Мәжіліс депутаттары қараған және олардың жалпы санының кемінде
үштен екісінің даусымен мақұлданған конституциялық заң жобасы Сенатқа
беріледі, онда алпыс күннен асырылмай қаралады. Сенат депутаттарының жалпы
санының кемінде үштен екісінің даусымен қабылданған жоба конституциялық
заңға айналады және он күн ішінде Республика Президентіне қол қоюға
ұсынылады. Конституциялық заң жобасын тұтастай қабылдамауды Мәжіліс немесе
Сенат Палата депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен жүзеге асырады.
Қабылданбаған Конституциялық заң жобасы оның бастамашысына қайтарылады.
Сенат депутаттарының кемінде үштен екісінің даусымен конституциялық заң
жобасына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар Мәжіліске жіберіледі. Егер
Мәжіліс депутаттардың кемінде үштен екісінің даусымен Сенат енгізген
өзгерістермен және толықтырулармен келіссе, конституциялық заң қабылданды
деп есептеледі.
Егер Мәжіліс, Сенат енгізген өзгерістер мен толықтырулар бойынша дауыс
беру кезінде олармен депутаттардың кемінде үштен екісінің даусымен
келіспесе, онда палаталар арасындағы келіспеушіліктер келісу рәсімдері
арқылы шешіледі.
3. Үкiмет енгiзген заң жобасының қабылданбауына байланысты Премьер-
министр Парламент Палаталарының бiрлескен отырысында Үкiметке сенiм бiлдiру
туралы мәселе қоюға хақылы. Бұл мәселе бойынша дауысқа салу сенiм бiлдiру
туралы мәселе қойылған сәттен бастап қырық сегiз сағат өтпейiнше
өткiзiлмейдi. Егер сенiмсiздiк бiлдiру туралы ұсыныс Палаталардың
әрқайсысының депутаттары жалпы санының көпшілік даусын ала алмаса, заң
жобасы дауысқа салынбай қабылданды деп саналады. Алайды Үкiмет бұл құқықты
жылына екi реттен артық пайдалана алмайды.
Республика Парламентінің Республика Президентінің қарсылықтарын қарауы
1. Республика Президентінің қарсылығын туғызған заңдар немесе заңның
баптары бойынша қарсылықтар жіберілген күннен бастап бір ай мерзім ішінде
қайталап талқылау мен дауысқа салуды өткізеді. Бұл мерзімнің сақталмауы
Президент қарсылықтарының қабылданғанын білдіреді.
2. Республика Президентінің қарсылықтарымен қайтарылған заң немесе оның
баптары Мәжілістің тиісті тұрақты комитеті қорытынды әзірлегеннен кейін
Палатаның шешім қабылдауы үшін Мәжілістің жалпы отырысына шығарылады.
Егер Мәжіліс дауыс беру қорытындылары негізінде заң бойынша Парламент
бұрын қабылдаған шешімді растамайтын болса, онда Президент қарсылықтарын
Парламент Палаталарының одан әрі қарауы тоқтатылады және заң қабылданбады
немесе Президент ұсынған редакцияда қабылданды деп есептеледі.
Егер Мәжіліс Палата депутаттарының жалпы санының үштен екі көпшілік
даусымен заң бойынша бұрын қабылданған шешімді растайтын болса, онда заң
Президент қарсылықтарын қоса әрі қарай қарау үшін Сенатқа беріледі.
Сенаттың тиісті тұрақты комитеті қорытынды әзірлегеннен кейін заң немесе
оның баптары Мемлекет басшысының қарсылықтарын қоса Сенаттың жалпы
отырысына шығарылады. Егер Сенат дауыс беру қорытындылары негізінде заң
бойынша Парламент бұрын қабылдаған шешімді растамайтын болса, онда заң
қабылданбады немесе Президент ұсынған редакцияда қабылданды деп есептеледі.
Егер Сенат Палата депутаттарының жалпы санының үштен екі көпшілік
даусымен заң бойынша бұрын қабылданған шешімді растайтын болса, онда
Президенттің заң бойынша қарсылығы еңсерілді деп есептеледі. Бұл жағдайда
заң немесе тиісінше оның баптары Парламент бірінші рет қабылдаған
редакциясында қабылданды деп есептеледі және Президент осы заңға ол қол
қоюға ұсынылған кезден бастап бір ай ішінде қол қояды.
3. Қарсылықтарды Мәжілісте қарау барысында Республика Президенті
депутаттардың ұсыныстарын ескере отырып, өзі қарсылықтарда ұсынған заңның
тұтастай не оның тиісті жекелеген баптарының редакциясын өзгертуге құқылы.
4. Парламент Палаталарының отырыстарында заң немесе оның жекелеген
баптары қайтадан талқыланған және дауысқа салынған кезде дауысқа салу, егер
Президенттің қарсылықтары заңға тұтастай туындаған болса, – заң бойынша
тұтас, не Республика Президентінің қарсылықтарын туғызған баптар бойынша
өткізіледі.
5. Егер Республика Президентінің қарсылықтары Парламент қабылдаған
конституциялық заңдарға енгізілген жағдайда, онда бұл қарсылықтар заңдарға
қарсылықтарды қарау үшін көзделген тәртіппен қаралады. Бұл ретте Парламент
Президенттің конституциялық заңдарға қарсылығын әр Палата депутаттарының
жалпы санының кемінде төрттен үшінің даусымен еңсереді.
Республика Парламентi депутаттарының мәртебесi
1. Парламент депутатының өкілеттігі оны Республиканың Орталық сайлау
комиссиясы Парламент депутаты ретінде тіркеген сәттен басталады.
Парламенттің бірінші сессиясында оның Палаталарының бірлескен отырысында
депутаттар Қазақстан халқына мынадай ант береді: “Қазақстан халқына адал
қызмет етуге, Қазақстан Республикасының тұтастығы мен тәуелсіздігін
нығайтуға, оның Конституциясы мен заңдарына қатаң бағынуға, өзіме жүктелген
депутаттың мәртебелі міндетін абыроймен атқаруға ант етемін”. Антты
Президент қабылдайды және ант беру Республика Үкіметі, Конституциялық
Кеңесі мүшелерінің, Жоғарғы Соты судьяларының, экс-Президенттерінің
қатысуымен салтанатты жағдайда өткізіледі.
2. Парламент депутатының басқа өкілді органның депутаты болуға,
оқытушылық, ғылыми немесе өзге де шығармашылық қызметтен басқа, ақы
төленетін өзге де жұмысты атқаруға, кәсіпкерлік қызметпен шұғылдануға,
коммерциялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Депутаттың Парламент сессияларына және оның палата отырыстарына
қатысуы.
2. Депутаттың палаталарының тұрақты комитеттері және бюролардың
отырыстағы қызметі
3. Депутаттың Парламент заң шығармашылығының жүзеге асырудағы қатысуы
4. Депутаттың сұрау салу мен депутаттық сауалы.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Тәуелсіздіктің еңселі биігіне көтерілу бізге оңайға түскен жоқ.
С.Датов, И. Тайманов, М. Өтемісұлы, Ж. Тіленшиев, С. Қасымов, Кенесары хан
бастаған ұлт-азаттық қозғалыстары, Ә. Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.
Дулатов, М. Шоқай бастаған қазақ ұлттық-демократиялық интеллегенцияның
тәуелсіздікті саяси және рухани тұрғыдан жеңіп алу жолындағы белсенді
қоғамдық-саяси қызметі, қазақтардың 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі, 1929-
1931 жылдардағы тоталитарлық тәртіп жүгенсізігіне наразылық, 1986 жылғы
қазақ жастарының демократиялық бас көтеруі – міне, осылайша, алғаш Ресей,
кейіннен КСРО деп аталған аталған алпауыт империялардың отарлау саясатына
қарсы қозғалыстар жалғасып кете барады. Азаттыққа деген талпыныстарды
үздіксіз айқындау, тіптен қанға бояп, аяусыз жаныштау тәрізді сорақылықтар
тәуелсіздік үмітін алыстата түскендей болды. М.Горбачевтың қайта құру мен
жариялылық ахуалы да еліміздің тәуелсіздігін жақындата қойған жоқ. 1990
жылы 24 сәуірде республикада Президент қызметі белгіленіп, Н.Ә. Назарбаев
Президент болып сайланса да, бұрынғыша Мәскеуге көгенделдік. Дәл сол жылдың
25 қазанында “Қазақ КСР-ның Мемлекеттік егемендігі туралы” декларация
республиканың егемен мемлекет екендігін атап көрсете тұрса да, оның басқа
республикалар мен егеменді Республикалар Одағына ерікті түрде бірігетінін
және өзара қатынастарын шарт негізінде құратындығын ескертті. Сонымен бірге
бұл құжат еліміздің аталған Одақтан еркін шығу құқығын растайтындығын да
айтты.
Декларация тәуелсіздікке заңдық бастау, саяси-қоғамдық өтпелі көпір
болды деп айтуға да негіз бар. Олардың ең бастысы, республиканың өзінің
ұлттық мемлекеттігін сақтау, қорғау және нығайту бағытындағы шараларды
бұрынғыдай Одақтық органдар арқылы емес, дербес, өз бетінше жүзеге асыруға
мүмкіндіктер алуы еді. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі республика халқы атынан іс-
қимылдар жасауға құқылы болды.
Парламент - заң шығару функциясын жүзеге асыратын Республиканың ең
жоғары өкiлдi органы.
Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі - алты жыл, Mәжіліс
депутаттарының өкілеттік мерзiмi - бес жыл. Кезекті сайланған Парламенттің
өкілеттігі оның бірінші сессиясы ашылған кезден басталады және келесі
сайланған Парламенттің біріншi сессиясы жұмысының басталуымен аяқталады.
Бұл орайда Парламент сайланымының кезектiлігі Mәжіліс сайланымының
кезектілігімен айқындалады. Парламенттің өкілеттік мерзімі кезекті
сайланған Мәжіліс депутаттарының өкілеттік мерзімімен айқындалады.
Парламенттiң және Парламент Мәжілісінің өкiлеттiгi Қазақстан
Республикасының Конституциясында көзделген тәртіппен мерзiмiнен бұрын
тоқтатылуы мүмкiн.
Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi, оның депутаттарының құқықтық
жағдайы Республика Конституциясымен, осы Конституциялық заңмен және
Республиканың басқа да заң актiлерiмен белгiленедi.
Парламент тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан:
1.Сенаттан және Мәжiлiстен тұрады.
2. Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан,
республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан
екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенаттың сайланатын
депутаттарының жартысы әрбір үш жылда қайта сайланады.
3. Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулі мүдделерінің
білдірілуін қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын
Республика Президенті тағайындайды.
4. Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын жүз
жеті депутаттан тұрады.
Мәжілістің тоқсан сегіз депутаты саяси партиялардан партиялық тізімдер
бойынша бірыңғай жалпы ұлттық сайлау округінен жалпыға бірдей, тең және
төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы сайланады.
Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды.
5. Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаға бiрдей мүше бола
алмайды.
6. Сенат пен Мәжiлiс депутаттарын сайлау тәртiбi конституциялық заңмен
белгiленедi.
Парламенттiң Сенат пен Мәжiлiстiң бiрлескен және бөлiк отырысындағы
құзыретiн, Палаталардың ерекше құзыретiн Республика Конституциясы
белгiлейдi және Парламенттiң сессияларында, Парламент Палаталарының, оның
органдары мен депутаттардың қызметiнде жүзеге асырылады.
Палаталардың бiрлескен және бөлек отырыстары оларға әр Палата
депутаттарының жалпы санының кемiнде үштен екiсi қатысқан жағдайда құқылы
болады.
Парламент Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңес деп аталған "бір
буынды" өкілетті органының орнына келді. Жоғарғы Кеңес жоғары өкілді орган
ретінде 1937 жылғы ҚСР Конституциясының белгіленді. Қазақ КСР-ның 1978
жылғы Конституциясы да Жоғарғы Кеңесті мемлекеттік биліктің жоғары органы
ретіңде таныды. Ол КСРО Конституциясы мен Қазақ КСР Конфигуциясында
көрсетілген республика құзырындағы барлық мәселелерді шешуге құқылы болды.
Басқаша айтқанда, Жоғарғы Кеңес еліміздің мемлекеттік өміріндегі барлық
мәселелерді шешу құқығын иеленеді. Жоғары өкілді органның бірынғай
илігінің мәні, міне, осында. Қазақ КСР-ның Жоғарғы Кеңесі Парламенттей
болмады, өйткені онда билік бөлісу және тұрақты жұмыс істейтін жоғары
өкілді органдар болған жоқ.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң мемлекеттік
билікті заң шығару, атқару және сот тармақтарына шешу принципін жариялады.
Осының нәтижесінде Парламент және парламентаризм құруға қарай маңызды бір
қадам жасалды.
Қазақстан Республикасының 1993 жылғы Конституциясы Жоғарғы Кеңесті
республиканың бірден-бір заң шығарушы және өкілді органы деп таныды.
Конституцияның Жоғарғы Кеңеске кең өкілеттілік бергендігі сондай,
мемлекеттік билікті бөлісу пррндипі шын мәнінде мүлдем болған жоқ. Сонымен
бірге тeжeмелiк және тепе-тендік жүйесі де орнықтырылмады. Сөйтіп, 1993
жылғы Конституция мемлекеттік биліктің қайшылықты құқьқтық базасын жасады.
Тұрақты жұмыс істейтін Жоғарғы Кеңес, әрине, өз қызметін толық атқара
алмады. Жоғарғы Кеңес қызметінің дәрменсіздігіне сын айту ретсіз де болар
еді. Жаңа ұлттық құқықтық саясатты негізіне алған заңдарды 12-шақырылған
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі қабылдады. Алайда, Жоғарғы Кеңес
Парламент бола алған жоқ және Қазақстанда парламенттік республика орныққан
жоқ. Н.Ә.Назарбаевтың пікірінше, Казахстан үшін парламенттік республиканың
орнықтырылмағанының себебі, онда "...парламентизмнің дәстүрі мен мәдениеті,
көп партиялылыктың дамыған жүйесі болмады және, ең бастысы, мұның бәрін
халықтың қалың көпшілігінің санасы қабылдамады. Бүгінгі танда бізде ол
жоқ". Бұл үшін уакыт керек. Президенттік басқару жүйесі елді басқарудың
тиімді прогрессивті әдісі болып шығуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы Парламентті заң шығару
қызметін жүзеге асыратын жоғары өкілді орган ретінде сипаттайды. Қазақстан
Республикасының Парламенті жоғары өкілді орган ретінде де, өкілді
демократия органы ретінде де өмірге келді. Халық тікелей ғана емес,
Парламент арқылы да өзінің саяси еркін білдіреді.
Парламент, сондай-ақ заң шығару қызметін жүзеге асыратын орган да болып
табылады. Мұндай нысандама Қазақстан Республикасының 1993 жылғы
Конституциясының Жоғарғы Кеңестің бірден-бір заң шығарушы орган ретіндегі
сипаттамасынан ерекшеленеді. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы
Конституциясында Парламент бірден-бір заң шығарушы орган болып
есептелмейді. Себебі Конституцияда кезделген жағдайда Президент заң шығару
қызметін атқара алады. Сонымен бірге Президенттің заң шығарушылық
қызметінің өкілеттік берілген және тәуелділік сипатта болатындығын да атап
айтқан жөн. Парламент өзінің заң шығару өкілеттігін берген жағдайда ғана
Президент заң қабылдай алады. Егер Парламент зәру заңдарды шұғыл қабылдай
алмайтындай болса Президент заң күші бар Жарлық шығаруға құқылы. Екі
жағдайдың екеуінде де Президенттің заң шығару өкілеттігі уакытша сипатта
болады. Парламент тұрақты жұмыс істейтін заң шығару органы болып табылады.
Сенат екі тәсілмен қалыптасады: 1) депутаттардың бір бөлігі әр облыстан,
республикалық маңызы бар қаладан және республиканың астанасынан екі
адамнан, тиісінше облыстардан, республикадық маңызы бар қалалардан және
республика астанасынан барлык өкілетті органдары депутаттарының бірлескеп
отырысында сайланатын депутаттардан тұрады; 2) Сенаттың жеті депутатын
Республика Президенті Парламент өкілеттігі мерзіміне тағайындайды, Сенат
мүшелігіне тағайындалғандардың өкілеттігі алынған немесе тоқтатылған
жағдайда Президент 10 күндік мерзімде олардың орнына Парламент
өкілеттігінің калтан мерзімі Сенат депутаттарын тағайындайды.
Азаматтығына кем дегенде бес жыл болған, отыз жасқа толған, жоғары білімі
және кем дегенде бес жыл жұмыс тәжірибесі бар, тиісті облыс, республикалық
маңызы бар кала не республика астанасы аумағында кем дегенде үш жыл тұрақты
тұратын азамат Сенат депутаты бола алады.
Мәжіліс республиканың әкімшілік-аумактық бөлінісін және шамамен
сайлаушылардың сан жағынан тең келуін ескере отырып құрылртын бір мандатты
аумақтық сайлау округтері бойынша сайланған 67 депутаттан тұрады. Он
депутат Мәжіліске партиялық тізімдер негізінде пропорционалдық өкілдік
жүйесі бойынша біртұтас жалпы ұлттық сайлау округінде сайланады. 25 жаска
толған республика азаматы Мәжіліс депутаты бола алады. Парламент депутаты
қос Палатаға бірдей мүше бола алмайды: басқа өкілетті органға депутат
болуға, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтен басқа ақы
алатын лауазымды аткаруға, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға, басшы
органның немесе коммерциялық ұйымдардың бақылау кеңесінің құрамына кіруге
құқығы жоқ. Осы ережені бұзу депутаттың өісілеттігін тоқтатуына әкеліп
соқтырады. Парламент депутатының өкілеттігі тоқтатылған жағдайда немесе
өкілеттік мерзімінің өтуі бойынша оның бұрынғы қызметінің сақталуына
кепілдік берілмейді.
Депутаттың өкілеттігі Қазақстан Республикасы Конституциясымен, Президенттің
"Қазақстан Республикасының Парламент және оның депутаттарының мәртебесі
туралы" Конституциялық заң күші бар Жарлығымен және баска нормативтік
құқықтық актілермен белгіленеді. Парламент депутатының өкілеттігі
республиканың Орталық сайлау комиссиясы оны Парламент депутаты өтіп
тіркеген кезден басталады. Парламенттің бірінші сессиясында оның
Палаталарынын бірлескен отырысында депутаттар: Қазақстан халқына адал
қызмет етуге, Қазақстан Республикасының тұтастығы мен тәуелсіздігін
нығайтуға, оның Конституциясы мен заңдарына сөзсіз бағынуға, маған
жүктелген жоғары депутаттық міндетті адал атқаруға ант етемін" деп
Қазақстан халқына ант береді. Ант Үкіметтін, Конституциялық Кеңес
мүшелерінің, Жоғарғы Сот судьяларының қатысуымен Президент алдында
беріледі.
Парламент депутатының өкілеттігін қолданылу ауқымына қарай екі топқа
болуге болады: 1) Қазақстан Республикасының лауазымды адамдарына,
органдарына қатысты өкілеттік; 2) басқа мемлекеттердің лауазымды адамдары
мен мемлекеттік органдарына қатысты Парламент атынан берілетін арнайы
өкілеттік.
Депутат Парламент сессияларында және ол оның құрамына кіретін
органдарынын отырыстарында қаралатын барлык мәселелер бойынша шешуші дауыс
құқығын пайдаланады. Депутат Парламенттін және оның Палаталарының
үйлестіруші және жұмысшы органдарына сайлауға және сайлануға құқылы;
сессияның күн тәртібі бойынша ұсыныстар мен ескертулер енгізуге, Парламент
сессиясында Палаталарға есеп беретін лауазымды адамдардың есебін тыңдау
туралы ұсыныс енгізуге; депутаттардың сауал салуға, Парламент қабылдайтын
заңдар, қаулылар, басқа да актілердің жобаларына түзетулер енгізуге,
азаматтардың қоғамдық манызы бар етініштерімен депутаттарды таныстыруға,
басқа да өкілеттіктерді жүзеге асыруға құқылы.
Республика Парламентiнiң үйлестірушi органдары
1. Парламенттiң үйлестiрушi органдары Палаталар төрағаларының жанынан
құрылатын Сенаттың Бюросы және Мәжiлiстiң Бюросы болып табылады.
2. Палаталар Бюроларының құрамында Палаталар төрағаларының
орынбасарлары, Палаталардың тұрақты комитеттерiнiң төрағалары кiредi.
Мәжіліс Бюросының құрамына Мәжілісте өкілдік ететін саяси партиялар
фракцияларының жетекшілері де енеді.
3. Палаталардың Бюролары:
1) Палаталардың комитеттерi мен комиссияларының жұмысын үйлестiрудi
жүзеге асырады;
2) Палаталар үшiн заңдардың жобаларын және Парламент пен оның
Палаталарының өзге де шешiмдерiн қараудың кезектiлiгi жөнiнде ұсыныстар
дайындайды;
3) бiрнеше комитеттердiң құзыретiне жататын мәселелер бойынша
комитеттердiң бiрлескен жұмысын ұйымдастыруға көмек көрсетедi;
4) Осы Конституциялық заңмен Парламенттiң басқа органдары мен лауазымды
тұлғаларының құзыретiне жатқызылмаған Палаталар жұмысын ұйымдастырудың өзге
де мәселелерiн шешедi.
4. Палаталар Бюроларының отырыстарын Палаталардың төрағалары қажетiне
қарай шақырады және олар өз мүшелерiнiң жалпы санының кемiнде үштен екiсi
қатысқан ретте құқылы болады.
Республика Парламентiнiң жұмыс органдары
1. Парламенттiң жұмыс органдары Сенат пен Мәжiлiстің тұрақты
комитеттерi, сондай-ақ Палаталардың бiрлескен комиссиялары болып табылады.
2. Палаталардың тұрақты комитеттерi заң жобалары жұмысын жүргiзу,
Палаталардың құзырына қатысты мәселелердi алдын-ала қарап, дайындау үшiн
құрылады. Тұрақты комитеттер құрылған кезде Палаталар олардың тiзбесi мен
сандық құрамын белгiлейдi, содан кейiн тұрақты комитеттердiң мүшелерiн
сайлайды. Сенат пен Мәжiлiс құратын тұрақты комитеттердiң саны әр Палатада
жетiден аспауға тиiс.
3. Палаталардың бiрлескен қызметiне қатысты мәселелердi шешу үшiн Сенат
пен Мәжiлiс тепе-тең негiзде бiрлескен комиссиялар құруға хақылы, олардың
сандық құрамы Палаталар арасында келiсу бойынша белгiленедi. Комиссиялардың
мүшелерiн сайлауды әр Палата өздiгiнен жүзеге асырады.
4. Парламент пен оның Палаталарының Конституцияның 47-бабының 1 және 2-
тармақтарында, 57-бабының 5) және 6)-тармақшаларында көзделген
өкiлеттiктерiн жүзеге асыру мақсатында Парламент Палаталары арнаулы уақытша
комиссиялар құрады.
5. Тұрақты комитеттер мен комиссиялардың отырыстары олардың мүшелерi
жалпы санының кемiнде үштен екiсi қатысқан ретте құқылы болады .
6. Тұрақты комитеттер мен комиссиялар өз құзыретiндегi мәселелер бойынша
қаулылар шығарады.
7. Тұрақты комитеттер мен комиссиялардың өкiлеттiктерi мен қызметiнiң
тәртiбi заңмен белгiленедi.
Парламенттiк тыңдаулар
1. Парламент Палаталары өз құзыретiндегi мәселелер бойынша Парламенттiк
тыңдаулар өткiзедi.
2. Парламенттiк тыңдауларды Палаталар Бюроларының шешiмдерi бойынша
Палаталардың тұрақты комитеттерi өткiзедi әрi олар ашық және жабық нысанда
өткiзiлуi мүмкiн.
3. Палаталардың бiрлескен немесе бөлек пленарлық отырыстары болатын
күндерi Парламенттiк тыңдаулар өткiзiлмейдi.
Парламенттiң заңдар қабылдау жөнiндегi құзыретi
1. Парламент аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтiн, мыналарға:
1) жеке және заңды тұлғалардың құқықтық субъектiлiгiне, азаматтық
құқықтар мен бостандықтарға, жеке және заңды тұлғалардың мiндеттемелерi мен
жауапкершiлiгiне;
2) меншiк режимiне және өзге де мүлiктiк құқықтарға;
3) мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарын
ұйымдастыру мен олардың қызметiнiң, мемлекеттiк және әскери қызметтiң
негiздерiне;
4) салық салуға, алымдар мен басқа да мiндеттi төлемдердi белгiлеуге;
5) республикалық бюджетке;
6) сот құрылысы мен сотта iс жүргiзу мәселелерiнде;
7) бiлiм беруге, денсаулық сақтауға және әлеуметтiк қамсыздандыруға;
8) кәсiпорындар мен олардың мүлкiн жекешелендiруге;
9) айналадағы ортаны қорғауға;
10) республиканың әкiмшiлiк-аумақтық құрылысына;
11) мемлекет қорғанысы мен қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге қатысты
негiзгi принциптер мен нормаларды белгiлейтiн заңдар шығаруға хақылы.
2. Өзге қатынастардың барлығы заңға тәуелдi актiлермен реттеледi.
Заңдарды қабылдау
1. Мәжiлiс депутаттары қараған және жалпы санының көпшiлiк дауысымен
мақұлданған заң жобасы Сенатқа берiледi, ол онда жобаны Сенат алған күннен
бастап әрi кеткенде алпыс күннiң iшiнде қаралады. Сенат депутаттары жалпы
санының көпшiлiк дауысымен қабылданған жоба заңға айналады және
Президенттiң қол қоюына берiледi. Тұтас алғанда Сенат депутаттары жалпы
санының көпшiлiк дауысымен қабылданбаған жоба Мәжiлiске қайтарылады. Егер
Мәжiлiс депутаттары жалпы санының үштен екiсiнiң көпшiлiк даусымен жобаны
қайтадан мақұлдаса, ол Сенатқа қайта талқылау және дауысқа салу үшiн
берiледi. Сенат қайта қабылдамаған заң жобасын сол сессия барысында
қайтадан енгiзуге болмайды.
2. Сенат депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен заң жобасына
енгiзiлген өзгертулер мен толықтырулар Мәжiлiске жiберiледi. Егер Мәжiлiс
депутаттарының жалпы санының көпшiлiк даусымен ұсынылған өзгертулермен және
толықтырулармен келiссе, заң қабылданады деп саналады. Егер Мәжiлiс нақ
сондай көпшiлiк дауыспен Сенат енгiзген өзгертулер мен толықтыруларға қарсы
болса, Палаталар арасындағы келiспеушiлiк келiсу рәсiмдерi арқылы шешiледi.
2-1. Мәжіліс депутаттары қараған және олардың жалпы санының кемінде
үштен екісінің даусымен мақұлданған конституциялық заң жобасы Сенатқа
беріледі, онда алпыс күннен асырылмай қаралады. Сенат депутаттарының жалпы
санының кемінде үштен екісінің даусымен қабылданған жоба конституциялық
заңға айналады және он күн ішінде Республика Президентіне қол қоюға
ұсынылады. Конституциялық заң жобасын тұтастай қабылдамауды Мәжіліс немесе
Сенат Палата депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен жүзеге асырады.
Қабылданбаған Конституциялық заң жобасы оның бастамашысына қайтарылады.
Сенат депутаттарының кемінде үштен екісінің даусымен конституциялық заң
жобасына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар Мәжіліске жіберіледі. Егер
Мәжіліс депутаттардың кемінде үштен екісінің даусымен Сенат енгізген
өзгерістермен және толықтырулармен келіссе, конституциялық заң қабылданды
деп есептеледі.
Егер Мәжіліс, Сенат енгізген өзгерістер мен толықтырулар бойынша дауыс
беру кезінде олармен депутаттардың кемінде үштен екісінің даусымен
келіспесе, онда палаталар арасындағы келіспеушіліктер келісу рәсімдері
арқылы шешіледі.
3. Үкiмет енгiзген заң жобасының қабылданбауына байланысты Премьер-
министр Парламент Палаталарының бiрлескен отырысында Үкiметке сенiм бiлдiру
туралы мәселе қоюға хақылы. Бұл мәселе бойынша дауысқа салу сенiм бiлдiру
туралы мәселе қойылған сәттен бастап қырық сегiз сағат өтпейiнше
өткiзiлмейдi. Егер сенiмсiздiк бiлдiру туралы ұсыныс Палаталардың
әрқайсысының депутаттары жалпы санының көпшілік даусын ала алмаса, заң
жобасы дауысқа салынбай қабылданды деп саналады. Алайды Үкiмет бұл құқықты
жылына екi реттен артық пайдалана алмайды.
Республика Парламентінің Республика Президентінің қарсылықтарын қарауы
1. Республика Президентінің қарсылығын туғызған заңдар немесе заңның
баптары бойынша қарсылықтар жіберілген күннен бастап бір ай мерзім ішінде
қайталап талқылау мен дауысқа салуды өткізеді. Бұл мерзімнің сақталмауы
Президент қарсылықтарының қабылданғанын білдіреді.
2. Республика Президентінің қарсылықтарымен қайтарылған заң немесе оның
баптары Мәжілістің тиісті тұрақты комитеті қорытынды әзірлегеннен кейін
Палатаның шешім қабылдауы үшін Мәжілістің жалпы отырысына шығарылады.
Егер Мәжіліс дауыс беру қорытындылары негізінде заң бойынша Парламент
бұрын қабылдаған шешімді растамайтын болса, онда Президент қарсылықтарын
Парламент Палаталарының одан әрі қарауы тоқтатылады және заң қабылданбады
немесе Президент ұсынған редакцияда қабылданды деп есептеледі.
Егер Мәжіліс Палата депутаттарының жалпы санының үштен екі көпшілік
даусымен заң бойынша бұрын қабылданған шешімді растайтын болса, онда заң
Президент қарсылықтарын қоса әрі қарай қарау үшін Сенатқа беріледі.
Сенаттың тиісті тұрақты комитеті қорытынды әзірлегеннен кейін заң немесе
оның баптары Мемлекет басшысының қарсылықтарын қоса Сенаттың жалпы
отырысына шығарылады. Егер Сенат дауыс беру қорытындылары негізінде заң
бойынша Парламент бұрын қабылдаған шешімді растамайтын болса, онда заң
қабылданбады немесе Президент ұсынған редакцияда қабылданды деп есептеледі.
Егер Сенат Палата депутаттарының жалпы санының үштен екі көпшілік
даусымен заң бойынша бұрын қабылданған шешімді растайтын болса, онда
Президенттің заң бойынша қарсылығы еңсерілді деп есептеледі. Бұл жағдайда
заң немесе тиісінше оның баптары Парламент бірінші рет қабылдаған
редакциясында қабылданды деп есептеледі және Президент осы заңға ол қол
қоюға ұсынылған кезден бастап бір ай ішінде қол қояды.
3. Қарсылықтарды Мәжілісте қарау барысында Республика Президенті
депутаттардың ұсыныстарын ескере отырып, өзі қарсылықтарда ұсынған заңның
тұтастай не оның тиісті жекелеген баптарының редакциясын өзгертуге құқылы.
4. Парламент Палаталарының отырыстарында заң немесе оның жекелеген
баптары қайтадан талқыланған және дауысқа салынған кезде дауысқа салу, егер
Президенттің қарсылықтары заңға тұтастай туындаған болса, – заң бойынша
тұтас, не Республика Президентінің қарсылықтарын туғызған баптар бойынша
өткізіледі.
5. Егер Республика Президентінің қарсылықтары Парламент қабылдаған
конституциялық заңдарға енгізілген жағдайда, онда бұл қарсылықтар заңдарға
қарсылықтарды қарау үшін көзделген тәртіппен қаралады. Бұл ретте Парламент
Президенттің конституциялық заңдарға қарсылығын әр Палата депутаттарының
жалпы санының кемінде төрттен үшінің даусымен еңсереді.
Республика Парламентi депутаттарының мәртебесi
1. Парламент депутатының өкілеттігі оны Республиканың Орталық сайлау
комиссиясы Парламент депутаты ретінде тіркеген сәттен басталады.
Парламенттің бірінші сессиясында оның Палаталарының бірлескен отырысында
депутаттар Қазақстан халқына мынадай ант береді: “Қазақстан халқына адал
қызмет етуге, Қазақстан Республикасының тұтастығы мен тәуелсіздігін
нығайтуға, оның Конституциясы мен заңдарына қатаң бағынуға, өзіме жүктелген
депутаттың мәртебелі міндетін абыроймен атқаруға ант етемін”. Антты
Президент қабылдайды және ант беру Республика Үкіметі, Конституциялық
Кеңесі мүшелерінің, Жоғарғы Соты судьяларының, экс-Президенттерінің
қатысуымен салтанатты жағдайда өткізіледі.
2. Парламент депутатының басқа өкілді органның депутаты болуға,
оқытушылық, ғылыми немесе өзге де шығармашылық қызметтен басқа, ақы
төленетін өзге де жұмысты атқаруға, кәсіпкерлік қызметпен шұғылдануға,
коммерциялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz