Құрылыстағы шығыстардың есебі және аудиті
Кіріспе
1.тарау. Кәсіпорынның технико.экономикалық сипаттамасы
.1. Кәсіпорынның технико.экономикалық сипаттамасы
.2. Есеп саясаты
1.3.Шығындардың жіктелуі (классификация) және тәртібі
2.тарау. Құрылыстағы шығындар есебі
2.1. Құрылыстағы ұйымдастырудағы келесім шарт жасау тәртібі, сметалық құқжат және құрылыс қызметін лицензиялау
2.2. Құрылысты ұйымдастыру формалары және өндіріс түрлері
2.3. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу есебі
3. тарау. Шығындар есебінің аудиті және бухгалтерлік есепті жақсарту жолдары
3.1. Шығындар есебінің аудиті
3.2. Кәсіпорында бухгалтерлік есепті жақсарту жолдары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
1.тарау. Кәсіпорынның технико.экономикалық сипаттамасы
.1. Кәсіпорынның технико.экономикалық сипаттамасы
.2. Есеп саясаты
1.3.Шығындардың жіктелуі (классификация) және тәртібі
2.тарау. Құрылыстағы шығындар есебі
2.1. Құрылыстағы ұйымдастырудағы келесім шарт жасау тәртібі, сметалық құқжат және құрылыс қызметін лицензиялау
2.2. Құрылысты ұйымдастыру формалары және өндіріс түрлері
2.3. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу есебі
3. тарау. Шығындар есебінің аудиті және бухгалтерлік есепті жақсарту жолдары
3.1. Шығындар есебінің аудиті
3.2. Кәсіпорында бухгалтерлік есепті жақсарту жолдары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Ел басымыздың Қазақстан халқына 2007 жылғы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» жолдауында: Тәуелсіздікке қолымыз жеткен алғаш¬қы күннен бастап сіздер мен біздер бар¬лық қажыр-қайратымызды жұмсап, ең¬сесін асқақтатқан Жаңа Қазақстан барған сайын нық сеніммен алға басып келеді. Дамудың өзі таңдаған даңғылына түскен еліміздің атағы шартарапқа таралып, әлемдік қоғамдастықтың алдындағы абыройы да жылдан жылға артып отыр.
Біз экономикамыз бен мемлекет¬тігі¬міздің берік іргетасын қаладық. Қазақ¬станның алдағы дамуы, кемел келешегі экономикалық, әлеуметтік, саяси және әкімшілік тұрғыда жан-жақты сараланып, түбегейлі жаңа кезеңге батыл қадам бастық.
Қазіргі кезде отандық және шетелдік тәжірибенің оңды жақтарын кеңірек пайдалануға бағытталған қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына (ҚЕХС) көшуге байланысты бухгалтерлік есеп жүйесіне қойылатын талаптар өте жоғары. Бухгалтерлік есепті дұрыс ұйымдастырмайынша экономикалық тиімділікке қол жеткізу мүмкін емес. Сондықтан Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті реттейтін 2007 жылы 28 ақпанда «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңы және 2006 жылы 16 мамырда «Аудиторлық қызмет туралы» заңы (өзгертулер мен толықтырулар) қабылданған.
Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық зандылықтарымен анықтау және ол зандылықтарды пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор.
Қолжетімді тұрғын үй сатып алу мен жылжымайтын мүлік рыногын дамыту мәселелері өте маңызды. Мемлекеттік тұрғын үй салуды дамыту бағдарламасын іске асырудың екі жылында 11 млн. шаршы метрден астам тұрғын үй іске қосылды. 2007 жылы 7 млн. шаршы метр іске қосылады. Қазірдің өзінде 100 мың отбасы пәтер алды, 60 мыңы биыл алады, осылайша жарты миллионнан астам қазақстандық жаңа қоныстанушылар атанады.
Біз экономикамыз бен мемлекет¬тігі¬міздің берік іргетасын қаладық. Қазақ¬станның алдағы дамуы, кемел келешегі экономикалық, әлеуметтік, саяси және әкімшілік тұрғыда жан-жақты сараланып, түбегейлі жаңа кезеңге батыл қадам бастық.
Қазіргі кезде отандық және шетелдік тәжірибенің оңды жақтарын кеңірек пайдалануға бағытталған қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына (ҚЕХС) көшуге байланысты бухгалтерлік есеп жүйесіне қойылатын талаптар өте жоғары. Бухгалтерлік есепті дұрыс ұйымдастырмайынша экономикалық тиімділікке қол жеткізу мүмкін емес. Сондықтан Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті реттейтін 2007 жылы 28 ақпанда «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңы және 2006 жылы 16 мамырда «Аудиторлық қызмет туралы» заңы (өзгертулер мен толықтырулар) қабылданған.
Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық зандылықтарымен анықтау және ол зандылықтарды пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор.
Қолжетімді тұрғын үй сатып алу мен жылжымайтын мүлік рыногын дамыту мәселелері өте маңызды. Мемлекеттік тұрғын үй салуды дамыту бағдарламасын іске асырудың екі жылында 11 млн. шаршы метрден астам тұрғын үй іске қосылды. 2007 жылы 7 млн. шаршы метр іске қосылады. Қазірдің өзінде 100 мың отбасы пәтер алды, 60 мыңы биыл алады, осылайша жарты миллионнан астам қазақстандық жаңа қоныстанушылар атанады.
1. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептеме жөніндегі» заңы № 329-1 24 маусым 06 ж / Қаржы, салықтар, бухгалтерлік есеп сақтандыру бойынша нормативтік актілер «Қаржы қаражат» арнайы материалдар/ Қаржы қаражат 2002ж № 7.
2. «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана: Елорда, 2006. – 44 бет.
3. Бухгалтерлік есеп счеттарының жұмыс жоспарын жасау жөніндегі нусқау және 2006 жылдан бастап қолданылынатын бухгалтерлік есеп счеттарының жүмыс жоспары. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлінің 22 желтоқсан 2005 жылғы № 426, 427 ші бүйрықтары.
4. Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғамдар туралы» заңы 2003 жыл 13 мамыр № 415-ІІ ҚРЗ.
5. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы: (оқу құралы). -Алматы, 1992.
6. Әбдіқалықов Т.Ә. Аудит және бухгалтерлік есеп, Алматы. 2000.
7. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру: (оку құралы). - Алматы, 1992.
8. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері (халықаралық стандарт). Алматы, 2006.
9. Әбленов Д.О. Аудит негіздері. Алматы, 2005.
10. Балапанова А.Ж.. Аудиттің теориялық негіздері. Алматы, 2003.
11. Байболтаева Н.Ә. Бухгалтерлік есеп принциптері. -Алматы, 2002.
12. Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп, -Алматы,.2005.
13. .Байдаулетов М.Б. Аудит. – Алматы, 2004.
14. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есеп жүйесін жетілдіру және бухгалтерлер қауымдастығы // Бухгалтерлік есеп және аудит. -1999. -№ 2.
15. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж..Г., Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Алматы, 2001.
16. Ержанов М.С. Аудит1. – Алматы, 2005.
17. Кеулімжанов Қ.К., Әжібаева З.Н. т.б. Қаржылық есеп. Алматы, 2001.
18. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп. - Алматы, 2005.
19. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ.,т.б., Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы, 2003.
20. Сәтмырзаев А, Укашев Б. Аудит теориясы6 – Алматы, 2000.
21. Тасмағамбетов Т.А., Әбленов Д.О. Бизнестегі есеп пен талдау., Алматы, 2002.
2. «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана: Елорда, 2006. – 44 бет.
3. Бухгалтерлік есеп счеттарының жұмыс жоспарын жасау жөніндегі нусқау және 2006 жылдан бастап қолданылынатын бухгалтерлік есеп счеттарының жүмыс жоспары. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлінің 22 желтоқсан 2005 жылғы № 426, 427 ші бүйрықтары.
4. Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғамдар туралы» заңы 2003 жыл 13 мамыр № 415-ІІ ҚРЗ.
5. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы: (оқу құралы). -Алматы, 1992.
6. Әбдіқалықов Т.Ә. Аудит және бухгалтерлік есеп, Алматы. 2000.
7. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру: (оку құралы). - Алматы, 1992.
8. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері (халықаралық стандарт). Алматы, 2006.
9. Әбленов Д.О. Аудит негіздері. Алматы, 2005.
10. Балапанова А.Ж.. Аудиттің теориялық негіздері. Алматы, 2003.
11. Байболтаева Н.Ә. Бухгалтерлік есеп принциптері. -Алматы, 2002.
12. Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп, -Алматы,.2005.
13. .Байдаулетов М.Б. Аудит. – Алматы, 2004.
14. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есеп жүйесін жетілдіру және бухгалтерлер қауымдастығы // Бухгалтерлік есеп және аудит. -1999. -№ 2.
15. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж..Г., Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Алматы, 2001.
16. Ержанов М.С. Аудит1. – Алматы, 2005.
17. Кеулімжанов Қ.К., Әжібаева З.Н. т.б. Қаржылық есеп. Алматы, 2001.
18. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп. - Алматы, 2005.
19. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ.,т.б., Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы, 2003.
20. Сәтмырзаев А, Укашев Б. Аудит теориясы6 – Алматы, 2000.
21. Тасмағамбетов Т.А., Әбленов Д.О. Бизнестегі есеп пен талдау., Алматы, 2002.
Мазмұны
Кіріспе
1-тарау. Кәсіпорынның технико-экономикалық сипаттамасы
1. Кәсіпорынның технико-экономикалық сипаттамасы
2. Есеп саясаты
1.3.Шығындардың жіктелуі (классификация) және тәртібі
2-тарау. Құрылыстағы шығындар есебі
2.1. Құрылыстағы ұйымдастырудағы келесім шарт жасау тәртібі, сметалық
құқжат және құрылыс қызметін лицензиялау
2.2. Құрылысты ұйымдастыру формалары және өндіріс түрлері
2.3. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу есебі
3- тарау. Шығындар есебінің аудиті және бухгалтерлік есепті жақсарту
жолдары
3.1. Шығындар есебінің аудиті
3.2. Кәсіпорында бухгалтерлік есепті жақсарту жолдары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
әл Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Есеп және аудит кафедрасы
Д И П Л О М Ж Ұ М Ы С Ы
тақырыбы: Құрылыстағы шығыстардың есебі және аудиті
орындаушы:
4 курс студенті
Керимкулова Б.Е.
ғылыми жетекшісі
аға мұғалім
Жұмағамбетова Г.Т
нормоконтролер
Арыстанбаева А.З.
Қорғауға жіберілді
Есеп және аудит кафедрасының меңгерушісі
э.ғ.к., доцент
Төлегенов Э.Т.
2007 ж
Күнтізбелік жоспар
№ Дипломдық жұмыс кезеңдерінің аталуы Жұмыс кезендерін
орындау мерзімі
1 Дипломдық жұмыстың кіріспе бөлімін дайындау 26 наурыз- 31 наурыз
2 Дилпом жұмысының бірінші бөлімін дайындау 1 сәуір- 10 сәуір
3 Дилпом жұмысының екінші бөлімін дайындау 10 сәуір- 20 сәуір
4 Дилпом жұмысының үшінші бөлімін дайындау 24 сәуір- 30 сәуір
5 Кәсіпорынның техника экономикалық 1 мамыр- 10 мамыр
сипаттамасын және есеп саясатын дайындау
6 Дипломдық жұмыстың қорытынды бөлімін 10 мамыр-15 мамыр
дайындау
Студент
Керимкулова Б.Е
Ғылыми жетекші
Жұмағамбетова Г.Т.
Кіріспе
Ел басымыздың Қазақстан халқына 2007 жылғы Жаңа әлемдегі жаңа
Қазақстан жолдауында: Тәуелсіздікке қолымыз жеткен алғашқы күннен бастап
сіздер мен біздер барлық қажыр-қайратымызды жұмсап, еңсесін
асқақтатқан Жаңа Қазақстан барған сайын нық сеніммен алға басып келеді.
Дамудың өзі таңдаған даңғылына түскен еліміздің атағы шартарапқа таралып,
әлемдік қоғамдастықтың алдындағы абыройы да жылдан жылға артып отыр.
Біз экономикамыз бен мемлекеттігіміздің берік іргетасын қаладық.
Қазақстанның алдағы дамуы, кемел келешегі экономикалық, әлеуметтік, саяси
және әкімшілік тұрғыда жан-жақты сараланып, түбегейлі жаңа кезеңге батыл
қадам бастық.
Қазіргі кезде отандық және шетелдік тәжірибенің оңды жақтарын кеңірек
пайдалануға бағытталған қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына
(ҚЕХС) көшуге байланысты бухгалтерлік есеп жүйесіне қойылатын талаптар өте
жоғары. Бухгалтерлік есепті дұрыс ұйымдастырмайынша экономикалық
тиімділікке қол жеткізу мүмкін емес. Сондықтан Қазақстан Республикасында
бухгалтерлік есепті реттейтін 2007 жылы 28 ақпанда Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есептілік туралы заңы және 2006 жылы 16 мамырда Аудиторлық
қызмет туралы заңы (өзгертулер мен толықтырулар) қабылданған.
Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың
объективті экономикалық зандылықтарымен анықтау және ол зандылықтарды
пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе
бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор.
Қолжетімді тұрғын үй сатып алу мен жылжымайтын мүлік рыногын дамыту
мәселелері өте маңызды. Мемлекеттік тұрғын үй салуды дамыту бағдарламасын
іске асырудың екі жылында 11 млн. шаршы метрден астам тұрғын үй іске
қосылды. 2007 жылы 7 млн. шаршы метр іске қосылады. Қазірдің өзінде 100 мың
отбасы пәтер алды, 60 мыңы биыл алады, осылайша жарты миллионнан астам
қазақстандық жаңа қоныстанушылар атанады.
Экономиканың барлық деңгейінде – бүгінгі де, сол секілді ықтимал мүмкін
болатын нақты да перспективалы бәсекелестік артықшылықтарымызды
қажеттілікпен әрі сарабдалдықпен анықтауға және пайдалануға тура келеді.
Ел басымыздың Қазақстан халқына 2006 жылғы Қазақстан өз дамуының жаңа
серпіліс жасау қарсаңында жолдауында: Қазақстан көп тарапты халықаралық
экономикалық жобаларға белсене қатыса алады және қатысуға тиіс, мұның өзі
біздің жаһандық экономикаға кірігуімізге жәрдемдеседі әрі біздің
экспорттаушыларымызға қолдау көрсетеді.
Өңірлік серіктестікке келгенде, біз ЕурАзЭҚ шеңберінде өзара тиімді
ынтымақтастықты кеңейтуге және Біртұтас Экономикалық кеңістікті
қалыптастыруға одан әрі есептесе беру ниетіндеміз.
Сонымен қатар Бүкіл дүниежүзілік банк, Еуропа Қайта құру және даму
банкі, Азия даму банкі және таяуда құрылған Еуразия даму банкінің
жобаларына баса назар аудару керек.
Қазақстанның БСҰ-ға кіруі жолындағы келіссөз үдерісі тоқтаусыз
жүргізіліп жатыр. Республиканың сыртқы сауда режимін реттейтін заңдарының
едәуір бөлігі қазірдің өзінде БСҰ нормаларына сәйкес келтірілді немесе
Парламентте талқылану үстінде.
Нарықтық экономиканың қалыптасуы Республикамыздағы бухгалтерлік есеп
жүйесіне елеулі өзгерістер енгізді. Экономиканы басқарудың әкімшілдік-
әміршілдік жағдайында қалыптасқан бухгалтерлік есеп нарықтық экономиканың
талаптарын қанағатандыра алмайтындығын көрсетті.
Елімізде мемлекеттік меншікке негізделген кәсіпорындарды жекешелендіру
бағдарламасының жүзеге асырылуы, жаңадан қалыптасқан шаруашылық жүргізуші
субъектілердің табысты қызмет етуі мақсатында тиісті экономикалық және
құқықтық инфраструктураның құрылуы, республиканың кең шеңберлі халықаралық
байланыстары, қаржы рыногына шығуы, шетелдік инвесторлардың көптеп тартылуы
бухгалтерлік есеп жүйесін реформалауды талап етті.
Шаруашылық субъектілерде аналитикалық және синтетикалық есепті
ұйымдастыруда өндірістік құрылыс технологиясы біршама тән ерекшеліктерге
ие. Диплом жұмысының тақырыбы нарықтық экономика жағдайындағы өзекті
мәселелердің бірі. Диплом жұмысын орындау барысында ЖШС “AGS-3” шағын
кәсіпорын материалдары пайдаланылды.
Диплом жұмысы кіріспеден, үш негізгі тараудан, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады және осы зерттеліп отырған
кәсіпорынның құжаттары тіркелді.
І. Шағын кәсіпорынның техника экономикалық сипаттамасы және
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
1.1. Шаруашылықтың техникалық -экономикалық сипаттамасы
AGS-3 жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2001 жылы құрылған.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік құрылтайшының салымы негізінде құрылып
отыр, Қазақстан Республикасының заңы негізінде әрекет етеді. Шағын
кәсіпкерліктің субъектісі болып табылады. Кәсіпорынның қызметкерлерінің
орташа жылдық саны 250 адамнан артық және активтерінің жалпы құны үш жүз
жиырма бес мың есе айлық есептік көрсеткіштен аса ірі бизнес субъектісі
болып табылады.
AGS-3 ЖШС-гі күрделі жөндеу және құрылыс жұмыстарымен, сонымен қатар
құрылыс материалдарын өндірумен айналысады.
Серіктестіктің әрекетінің негізгі мақсаты болып қоғамдық және тұрғын
үй , сауда кешендері ғимараттарын қайта құру және құрылыстық жобалау.
Серіктестік қызметінің негізгі түрлері келесідей:
- Полиуританды өндіру;
- Жылу, гидро, дыбыстыантикорозиялық изоляция жұмыстарын өндіру;
- Полиуритандық көбікті, мұнай, газ жылу өткізгіштеріне жағу;
- Жаңа технолгияларды сатып алу жасап шығару, жобалау, құрастыру
және соның ішінде шет елдерде өндіріске енгізу;
- Шет елдік арнайы өнімі мен құрал жабдықтарын сатып алу;
- әр түрлі құрамдарды сатып алу және жеткізу, сол сияқты өз
өндірісіне;
- жеке және түскен қаржылық есебінен нысандарды түбірлі құру және
оларды сату;
- құрылыстық жобалар жұмыстарын өндіру;
- құрылыс материалдарын өндірісімен олардың өткізулері;
- электр жабдықтау, газбен жабдықтау, сумен жабдықтаудың ішкі және
сыртқы тораптарын, канализациялық тораптарды желдеткіш жүйелерді
салу жұмыстарын орындау;
- санитарлық техникалық жабдықтарды есебенен нысандарды түбірлі
құру және оларды сату;
- желілік радио және телебейне байланыстарды жасау;
- әр түрлі объектілерді құрған жағдайды төсеу жұмыстарды орындау;
- тереторияларды көркендеу және ағашпен гүлдер егу жұмыстарын
орындау;
- инженер техникалық және саулетшілік жобалы қызметтермен
байланысты жұмыстар;
- жиһаздарды жөндеу, жинау, тұрғызу және дайындау;
- халық тұтынатын тауарлар өндіру;
- жалпы коммерциялық іс-әрекет;
- құрылыс, жөндеу құрылыс, құрастыру, қалпына келтіру жұмыстарын
жүзеге асыру;
- I немесе II және III дәрежелі жауапкершіліктегі ғимараттар және
қоршау құрастырмаларын тұрғызу;
- металл құрастырмаларын монтаждау, арматура орнату;
- балот резервуарлар мен дейінгі ыдыстар;
- негіздері мен ірге тастарын салу;
- тіректерді қадау жұмыстары;
- жиналмалы бетон және темір бетон құрастырмаларын жинау;
- тас кірпіш, блоктар қалау және арақабырға құрылғыларынан орнату;
- техникалық қызмет көрсету және автомобильге бензин құю
станцияларын ашу;
- автобөлшектер мен автомобильдер сату,
- автомобильдерге техникалық қызмет көрсету және жөндеу;
- машина жасау өнімдерін және халық тұтынысты тауарларын өндіру
және өткізу;
- автомобиль бөлшектері мен жабдықтарын астып алу және сақтау;
- көлік қызметті ұсыну және т.б. қызметтер көрсету.
Серістестік қызметін қамтамасыз ету үшін қатысушы 77500 теңге
мөлшерінде жарғы капиталын құрды. Жарғы капиталын қатысушы толығымен 100 %
пайыз мөлшерінде енгізген.
Серіктестік төмендегілердің меншік иесі болып табылады:
- қатысушының жарғылық капиталына енгізген ақша және материалдық
салымдарының (соның ішінде интеллектуальды меншік нәтижелеріне
құқық);
- серіктестіктің шаруашылық қызмет нәтижесінде алған кірісінің;
- өзгеде кірістердің, сондай ақ заңдармен рұқсат етілген өзгеде
негіздер бойынша сатып алынған мүліктің.
Серіктестіктің мүлкі оның балансында есепке алынады.
Серістестіктің бір жылға қызметі нәтижесінде алған таза пайдасын бөлу
серіктестіктің сәйкес жылғы қызметінің нәтижелерін бекітуге арналған
қатысушы шешіміне сәйкес жүргізіледі.
Серіктестіктің кірістер мен шығыстар туралы есебі 30 БЕС-ына сай
жасалып түсіндірме хатымен баяндалады. Бұл есеп серіктестіктің есептік
кезеңдегі қаржылық нәтижесін бейнелейді. Кірістер мен шығыстар туралы есеп
мына баптардан құралады:
• негізгі қызметтен табыс:
өткізілген дайын өнімнің (тауардың. жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны;
жалпы табыс;
кезең шығындары (өткізу шығындары, әкімшілік шығысдар, сыйақы түріндегі
шығын);
негізгі қызметтен табыс (шығын);
негізгі емес қызметтен табыс (шығын);
негізгі қызметтен салық салуға дейінгі табыс (шығын);
корпоративтік табыс салығы;
негізгі қызметтен салық салынғаннан кейінгі табыс (шығын);
төтенше жағдайлардан табыс (шығын);
таза табыс (шығын).
Кәсіпорынның қаржылық шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштерін
төмендегі бірінші кестеден 1 көруге болады.
Кестеден көріп отырғанымыздай есепті жылды өткен жылмен салыстырғанды
өнімді өткізуден түскен табыс 8730434 теңгеге өскен. Сатылған өнімнің
өзіндік құны 6820652 тенгеге артып отыр. Жалпы табыс 1909782 теңгеге
көбейген. Кезең шығындары 1400365 теңгеге артқан. Негізгі қызмет бойынша
табыс 509417 теңгеге зиян шекті.
Кесте 1
Кәсіпорынның қаржылық шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер өлшем өткен жыл Есепті жылАуытқулар
бірлігі
сома пайыз
1 Сатудан алынған табыс тенге 16528696 25259130 8730443 152,8
2 Өнімнің өзіндік құны тенге 12913044 19733696 6820652 152,8
3 Жиынтық табыс тенге 3615652 5525434 1909782 152,8
4 Кезең шығындары тенге 4554679 5955044 1400365 139,8
5 Салық салуға дейінгі тенге -939027 -429610 509417 45,8
табыс
6 Табыс салығы тенге
7 Таза табыс тенге -939027 -429610 509417 45,8
8 Негізгі құралдардың тенге 1832258 1893026 60768 103
жылдық құны
9 Еңбек өнімділігі тенге -234756,75-107402,5 127354,2545,8
10 Қор қайтарымдылығы тенге 9,0209 13,3432 4,3223 147,9
11 Қор сыйымдылығы тенге 0,1108 0,0749 0,1059 67,5
12 Қормен жарақтандырылуытенге 457000064,473256,5 15192 103
5
13 Активтердің тенге 0,1108 0,0749 0,1059 67,5
айналымдылығы
14 Сату рентабельділігі 0,0568 0,017 0,0398 29,9
15 Активтер 51,2497 22,6943 28,5554 44,28
рентабельділігі
1.2. Шағын кәсіпорынның есеп саясаты және бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру - субъектінің шаруашылық іс-әрекеті
туралы күмәнсіз сенімді және уақытылы ақпарат алу мен ресурстарды, дайын
өнімді тиімді пайдалануды бақылауды жүзеге асыру мақсатымен есеп процесін
құрудың шарттары және элементтер (қосылатын) жүйесі. Негізті қосылғыштар
мыналар: алғашқы есеп пен құжат айналымы, түгендеу, субъекті қаржы-
шаруашылық қызметі шоттарының жұмыс жоспары, бухгалтерлік есеп формалары,
есеп және есептен шығару жұмысын ұйымдастыру формалары, есеп берудің көлемі
мен мазмұны.
Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру 23 Шағын
кәсіпкерлік субъектілерінің есебі мен есептілігі бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес жүргізіледі.
Бухгалтерлік есептің негізгі принциптері мен есептің жалпы ережелері
Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру жүйесін
реттейтін құқықтық-нормативтік актілермен белгіленеді. Бухгалтерлік есепті
реттеу жүйесінің бес деңгейі бар:
1. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Заң.
2. Заңнамалық актілер мен ҚР Үкіметінің Қаулылары.
3. Бухгалтерлік есеп стандарттары мен оларға әдістемелік ұсыныстар.
4. Шоттардың типтік жоспары мен оларды қолдануға берілген нұсқау.
5. Субъектінің есеп саясаты.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы Заңның 6-бабы 2-
тармағына және Қаржылық есеп беру туралы ұсыныс 30 Бухгалтерлік есеп
стандарттарына сәйкес есеп саясаты ұйымның талаптары мен қызмет
ерекшеліктеріне сай, Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен есеп
шоттарының үлгі жоспары туралы заңдарының талаптарына сәйкес бухгалтерлік
есепті жүргізу мен қаржылық есеп беруді жасау үшін қабылданған принциптер,
негіздер, шарттар, ережелер мен практика.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру есептеу мен үздіксіз қызметтің
негізгі принциптеріне, түсінікті. орынды, сенімді және салыстырмалы сапалық
сипаттамаларға сәйкес атқарылуы тиіс.
Есеп саясаты бұл бұл бухгалтерлік есеп талдау және аудит аумағындағы
ұзақ мерзімді саясат. Оны әрбір құрылыс мекемесі өз бетінше жасайды.
Бухгалтерлік есепті және қаржылық есепті қаржылық есептеудің халықаралық
стандарттарының негіздері мен қағидаларына сәйкес жүргізу үшін
субьектілердің басшыларының қабылданған тәсілдерінің жиынтығын құрайды.
AGS-3 ЖШС-дегі есеп саясатының құрылымы төмендегідей бекітілген:
1. Жалпы ережелері.
2. Басқару, ұйымдастыру құрылымы.
3. Бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйесі.
4. Бухгалтерлік құжаттар және оларды сақтау мерзімі
5. Түгендеу.
6. Негізгі құралдар есебі, негізгі құралдардың есептен шығу және
тозу есебі.
7. Материалдық емес активтер есебі.
8. Ақша қаражаттар есебі.
9. Есеп айырысу шотындағы нақты ақшалар есебі.
10. Тауарлы-материалдық құндылықтар есебі.
11. Еңбек және еңбекке ақы төлеу есебі.
12. Дебиторлық және кредиторлық берешектермен басқа да активтердің
есебі.
13. Меншікті капитал есебі.
14. Өндірістік шығындар және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
есебі.
15. Сату, табыс және бағалар.
16. Есептілік.
AGS-3 ЖШС-і өз қызметін мына құжаттар негізінде жүзеге асырады:
AGS-3 ЖШС-інің жарғысы;
AGS-3 ЖШС-інің құрылтай құжаттары;
№409-1 1999-ж. 01-шілдеде шыққан (одан кейінгі өзгертулері мен қосымшаларын
ескере отырып) ҚР Азаматтық Кодексі;
1998 ж. 22-сәуірде шықкан №220-1 "Шектеулі және қосымша
жауапкершілікті серіктестіктер туралы" ҚР Заңы(одан кейінгі өзгертулері мен
қосымшаларын ескере отыра);
ҚР-дағы қаржылық-шаруашылық әрекеттегі ұйымдардың қызметін реттейтін өзге
де заңдар, нормативтік актілер, нұсқаулар мен әдістемелік ұсыныстар.
Есеп саясаты екі бөлімнен тұрады:
Ұйымның ұйымдастырушылық, басқару бөлімі және әдістемелік бөлім.
AGS-3 ЖШС-інің басқару органы болып қатысушылардың жалпы
жиналысы, ал атқарушы органы болып директор саналады.
Жалпы жиналыс қатысушылары мен атқарушы директордың өкілдігі ҚР
Заңымен және AGS-3 ЖШС-інің Жарғысымен анықталады.
Бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйесі
1. AGS-3 ЖШС-інде бухгалтерлік есеп мына нормативтік құжаттарға
негізделіп жүргізіледі:
* ҚР-ның 2007ж. 28-ақпанда шыққан №234 "Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік туралы" заңы;
* Бухгалтерлік есеп стандарттары (өзгертулер мен қосымшаларын ескеру);
* Бухгалтерлік есеп стандарттарына әдістемелік нұсқаулықтар;
* 2002-ж. 18-қыркүйегінде шыққан №438 бухгалтерлік есептің жұмыс шоттар
жоспары (өзгерістерін қоса алғанда);
* AGS-3 ЖШС-інің есеп саясаты;
* бухгалтерлік есепті ұйымдастыру бойынша әдістемелік нұсқаулар,
нормативтік актілер.
2. AGS-3 ЖШС-інің бухгалтерлік және қаржылық есебін құрастыру мақсаты
—қызығушылық танытқан серіктестікке қатысты тұлғаларды қажетті ақпаратпен
қамсыздандыру.
3. AGS-3 ЖШС-інің бухгалтерлік есеп мына принциптерге негізделеді:
* есептілік - табыс нақты алынғанда, шығыс жабылғанда танылуы;
* әрекеттің үздіксіздігі - онда қаржылық есеп серіктестік жұмыс істеуде
және жақын болашақта істейді деген алғышартпен жүргізу.
4. Қаржылық есептің өткен кезеңдеріндегі жіберілген қателер келесі кезеңде
есепке алынып, таза табыс не залалды түзетуде ескерілуі тиіс.
5. ЖШС қаржылық есебі сипаттамасының негізгі қасиеттері түсініктілік,
орындылық, сенімділік және салыстырмалық болуы керек.
6. AGS-3 ЖШС-інің есеп саясатындагы өзгерістер ҚР заңнамасында және
серіктестік қызметінің қаржылық есебін тапсыруда өзгерістер болған кезде
ғана жасалады.
Бухгалтерлік құжаттама:
Бухгалтерлік жазбалар алғашқы құжат негізінде жасалып, бухгалтерлік
есебінде негізгі құралдар, басқа да активтер, міндеттемелер, табыстар мен
шығыстар көрсетілуі тиісті. Алғашқы құжаттар сол операцияларды растаушы
ретінде жасалған уақытына сәйкес, ол мүмкін болмаса есепті тұлға есеп
өткізуіне байланысты сол операция өткеннен кейін есепке алынады.
Бухгалтерлік жазбалар қолмен сонымен қатар компьютерлік есеп жүйесі арқылы
жасалады.
Біртекті операцияларға жинақтық құжаттар жасалады. Жинақтық құжаттар
алғашқы құжаттармен бекітілсе ғана дәлелдеу күшіне ие.
Серіктестіктің алғашқы құжаттарын, бухгалтерлік есеп регистрларын
коммерциялық құпия ақпараты болғандықтан, оған тек басшылық рұқсат берген
тұлғалар ғана ұсынылсын.
Операция мәніне қарай басшылық бухгалтерлік құжаттарға қол қоятын тұлғалар
бұйрық бойынша анықталады.
AGS-3 ЖШС-інің бухгалтерлік құжаттары ҚР заңнамасы (ҚР Салық
Кодексінің 66-бабы) бекіткен мерзімдерге сақталады. Құжаттарды сақтау құжат
қатысты мерзімнен кейінгі жылдың 1-қаңтарынан есептеледі.
1.3.Шығындардың жіктелуі (классификация) және тәртібі
Кез келген өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру белгілі бір шығындармен
байланысты.
Шығындар активтердің келуі немесе пайда болған өндіріс шығындарымен
байланысты міндеттердің артуы.
Ақшалай формадағы субъект шығынына өнімнің өзіндік құны жатады.
Өзіндік шығындарды дұрыс ұйымдастыру үшін оның ғылыми-негізделген
жіктелімі аса қажет. Бухгалтерлік есептің №7 Тауарлы-материалдық қор
есебі стандартына сәйкес шығын мыналарға жіктеледі:
пайда болу орны бойынша - өндіріс, цех, учаске, құрылымдық бөлімше. Мұндай
жіктеу өндірістік өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін аса қажет;
өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша - оның өзіндік құндарын есептеу үшін
керек;
шығын түрлері бойынша немесе өнімнің өзіндік кұнына көшіру тәсілі бойынша
экономикалық элементтер бойынша және калькуляциялау баптарымен.
Сонымен бірге:
а) экономикалық элемент бойынша - өнім өндіру үшін кандай шығын
кеткенін көрсетеді. БЕС 7-ге сәйкес мына экономикалық элементтер
анықталады:
материалдық шығындар;
еңбекақы шығындары;
аударым;
құралдың тозуы;
басқадай шығындар;
ә) калькуляция баптары бойынша - өнімнің жекелеген түрлерінің өзіндік
құнын есептеу үшін пайдаланылады.
БЕС 7-ге сәйкес оған жататындар:
материалдар;
еңбекақы;
аударым;
үстеме шығындар.
Алайда, экономикалық элемент және бап бойынша шығынды есепте топтастыру
өзара байланысты, өйткені олар құрамы (элементі) және мақсатты тағайындауы
(калькуляция бабы) бойынша субъектінің бір ғана шығындарын сипаттайтынын
айта кету керек. Бұл ақпарат есебінде шаруашылық жүргізуші субъектінің
тұтас шығынын өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша, калькуляциялау
баптарымен шығынның пайда болу орнына қарай бөлшектеп (детализировать),
элементтік қимада (поэлементном разрезе) қалыптастыруға мүмкіндік тудырады,
өнімнің өзіндік құнын әлдеқайда дұрыс есептелуіне және кәсіпорын
шығындарына бақылауды күшейтуге жағдай жасайды.
Экономикалық элемент бойынша топтастыру онын құрылымын зерделеу,
өндірістік шығындар сметасын пайдалануын бақылау, жоспарлау және талдау
үшін қолданылады. Бап бойынша топтастыру кәсіпорын шығынының талдамалық
есебін ұйымдастыру, калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын бакылау үшін
пайдаланылады. Екі топтастыру бірін-бірі толықтырады және өнімді өндіруге
кететін шығын, есептеу және өзіндік құнды талдау есебін ұтымды жүргізуге
мүмкіндік тудырады.
Өндіріске арналған шығындар басқа белгілердің қатары бойынша жіктелуі
мүмкін (кесте 2).
Негізгі - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланысты:
шикізат және материалдар, қосалқы материалдар мен басқа шығындар.
Үстеме -- өндірісті ұйымдастыру, оған қызмет ету және басқарумен
тікелей байланыста пайда болады.
Бір элементті - бір элементтен тұрады (еңбекақы, материалдар,
аударым).
Кешенді - бірнеше элементтен тұрады (құрамына қызметкердің еңбекақысы
кіретін цех шығындары, аударым, материал, амортизация және басқа да бір
элементті шығындар).
Кесте 2
Өндіріске арналған шығындардың белгілері бойынша жіктелуі
№ рс Жіктеу тобы Шығындар
1 Өндіріс процесіндегі экономикалық рөл •негізгі
бойынша •үстеме
2 Өнімнің өзіндік құнына салу тәсілі бойынша • тікелей
• жанама
3 Құрамы бойынша (біртектілік) • бір элемент
• кешенді
4 Өндіріс көлеміне қатынасы бойынша •өзгермелі
•тұрақты
5 Пайда болу кезеңі бойынша •ағымдық
•біруақыттық
6 Өндіріс процесіне қатысуы бойынша •өндірістік
(басқару қызметі бойынша) •әкімшіліктік
коммерциялық
7 Тиімділігі бойынша •өндірілетін
•өндірілмейтін
8 Бақылау мүмкіндігі бойынша •реттелетін
•реттелмейтін
9 Орташалау деңгейі бойынша • жалпы
• орташа
10 Пайданы генерациялау кезеніне шығынды рет-•өнімге
ретімен көшіру •кезеңге
Тікелей - өнімнің нақты бір түрін өндіретін өндіріспен байланысты және
оның өзіндік құнына тікелей салынуы мүмкін (шикізат, негізгі материалдар,
аударым). Жекелеген бөлімшелерге кететін шығын бөлімше шығындары деп
аталады (авто-механиктың еңбекақысы бұл автосервис бөлімшесінің тікелей
шығыны болып табылады; цехтағы автомобильдердегі сырлауда пайдаланылатын
сырдың құны - сырлау цехының тікелей шығыны болып табылады).
Жанама - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей салынбауы
мүмкін жеке шығын жанама (шартты) бөлінеді. Жекелеген бөлімшелерге
салынбаған шығын жанама деп аталады (жарнамаға жұмсалатын шығын- бұл
субъект бөлімшелерінің жанама шығыны болып табылады).
Шығындар бір бөлімшеде тікелей, екінші бір бөлімшеде жанама болуы
мүмкін (зауыт менеджерінің еңбекақысы - бұл жеке бөлімшелердің жанама
шығыны, тұтас зауыттың тікелей шығыны болып табылады).
Шығындардын тікелей және жанама болып бөлінуі салалық ерекшеліктерге,
өндірістің ұйымдастырылуына, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың
қабылданған әдісіне байланысты (көмір өнеркәсібінде, энергия қуатын
өндіруде - барлық шығындар тікелей болып табылады).
Өзгермелі - оның көлемінің өзгеруі өндіріс көлемінің өзгеруіне тікелей
үйлесімді (пропорционально) болады (өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы,
технологиялық энергия, отын және т.б.) және бүл кезеңдегі өнім шығарылымын
үйлесімді (пропорционально) бөледі.
Тұрақты өнім өндірісі көлемінің өзгеруіне тәуелді емес (жылу, өндіріс
ғимаратын жарықтандыру, амортизация, жал (аренда), жарнама шығыны және
т.б.).
Егер көлем 10%-ке артса немесе кемісе, онда жалпы тұрақты шығын
өзгеріссіз қалады, бірақ бір бірлікке ұдайы кеміп отырады.
Ағымдағы - жиі қайталанатын кезеңдік шығын (шикізат, материалдар
шығыны).
Бір жолғы - демалыс төлемі, жөндеу жүргізу және т.б. Ол сметаның
бекітуімен белгіленген тәртіпте және мерзімде өнімнің өзіндік құнына бөлек
қосылады.
Өндірістік - тауарлық өнімді дайындаумен және оның өндірістік өзіндік
құнын қалыптастыруга кететін барльқ шығын жатады (тауарлық өнім өз
материалымен де, техникалық бақылаумен кабылданып, қоймаға еткізілген
тапсырыс берушінің материалымен де шығарылатын дайын бұйымдардың құны;
тараптарға босатылған өз өндірісінің жартылай дайындалған өнімнің өзіндік
кұны, сондай-ақ субъектінің негізгі каражатын толтыруға бағытталған өнім).
Әкімшілік жалпы басқарумен байланысты шығындар және жалпы шаруашылық,
әкімшілік тағайындауындағы шығындар.
Коммерциялық (өндірістен тыс) - өнімді сатып алушыға өткізумен
байланысты шығын.
Өндірушілік (жоспарланған) - ұтымды технология мен өндірісті
ұйымдастыру арқылы өнімді белгіленген сапада өндіруге кететін шығын.
Өндірушілік емес (жоспарланбаған) -- технологияның жетіспеуішілігінен
және өндірістің дұрыс ұйымдастырылмауынан болатын салдар, яғни шығын
(жұмыссыз бос тұрып қалудың шығыны, ақау, мерзімнен тыс еңбекақы).
Реттелетін - атқарушы шығын деңгейін реттейтін немесе оған елеулі ықпал
ете алады (өнім өндіруде пайдаланылатын шикізат шығыны, оны цех бақылаушысы
реттейді).
Реттелмейтін - қызметкер оньң деңгейіне елеулі ықпал ете алмайтын шығын
(дайындау учаскесінің мастері конструкторлық бөлім қызметкерлерінің
еңбекақысы бойынша шығынға ықпалын жүргізе алмайды).
Жалпы - өндірілетін өнімнің барлық көлеміне кететін шығынды білдіреді.
Орташа - есепте бір өнім бірлігіне кететін шығын.
Өнімге - өнімнің өзіндік құнына жұмсалатын шығын (тікелей шығын).
Кезеңге - кезең шығындары: әкімшілік шығысдар, тауарды сату шығындары,
сыйақы бойынша шығындар (жанама шығындар).
Калькуляциялау туралы жеткілікті ақпарат алу, өндірілген өнімді
бағалау, экономикалық шешімдерді қабылдау, жоспарлау, бақылау және реттеу
мына шығын жіктеулерінің көмегімен болады:
1. Өндірілген өнімді калькуляциялау және бағалау үшін шығындарды
топтастыру:
негізгі - өндірістің технологияльң процесімен тікелей байланысты;
үстеме - өндірісті ұйымдастыруда пайда болады;
тікелей - өнімнің нақты бір түрін өндірумен байланысты және оның өзіндік
құнына тікелей қосылады;
жанама - жекелеген өнім түрлерінің өзіндік құнына тікелей емес, жанама
(шартты) бөлінеді;
кірістік (болашақта табыс әкелетін ресурстарға ие болу және оның қолда бар
болуы);
• біткен (шығынға кеткен материалдар).
2. Шешім қабылдау және жоспарлау үшін шығындарды топтастыру:
өзгермелі -оның көлемі өндіріс колеміне қарай үйлесімді
(пропорционально) өзгереді;
тұрақты - өнім өндіру колемінің өзгеруіне тәуелді емес;
қайтарылмайтын - откен кезеңнің шығыны мен табысы;
міндеттік (временные) - ресурстар шектеулі болған жағдайда пайда болады
және оны болашақта пайдалану мүмкіндігін сипаттайды;
айыптық (өсетін) - қандай да бір өнім партиясын дайындауда қосымша пайда
болады (өнім өндірісін жеделдету үшін сыйлықақы төлеу);
маржиналдық (шектеулі) -- қосымша шығындар, бірақ есепте өнім бірлігіне
келеді;
релеванттық - тапсырыстардың (заказ) сақталуы мен орындалуына байланысты.
3. Шығындарды басқару мақсатында бақылау және реттеу процесін жүзеге
асыру үшін шығындарды топтастыру:
реттелетін;
реттелмейтін;
тиімді (өндірмелі, яғни производительные);
тиімсіз (өндірілмейтін);
бақыланатын;
бақыланбайтын.
Сатылған тауарлардың (қызметтердің, жұмыстардың) өзіндік құнының есебі.
Сатылған тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құнын
есепке алуға 7000 бөлімшесінің "Сатылған тауарлардың (жұмыстардың,
қызметтердің) өзіндік құны" деп аталатын 7000 бөлімшенің тиісті
субшоттарында қаралады.
7010 - "Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құны"
шоты. Бұл шот өнім өндіретін, жұмыстар істейтін және қызметтер көрсететін
материалдық өндіріс салаларында қолданылады және босатылған (жөнелтілген)
өнімнің, орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің нақты өзіндік
құнын есепке алуға арналған.
7010 шотқа сатылатын дайын өнім түрі бойынша субшоттар ашылуы мүмкін,
бірақ бұндай шешімдер есеп саясатында көрініс табуы тиіс.
Төменде 7010 "Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік
құны" шоты бойынша жасалатын шоттардың қорреспонденциясы төменде келтіріліп
отыр.
7010-шоттың дебетінде сатылған тауарлардың, жұмыстардың және
қызметтердің өзіндік құны есепке алынады да, ал есепті кезеңнің аяғында осы
шоттың кредитінен 5410 "Жиынтық табыс (залал)" шотының дебетіне жазылады.
Осы жазудан кейін 7010-шоты жабылады.
70101 "Сату үшін алынып, сатылған тауарлардың өзіндік құны"шоты. Бұл
шот негізінен сауда, жабдықтау-сату, делдалдық және сырткы сауда
кәсіпорындарында қолданылады. Сатып алған тауарларлы сатуды жүзеге асыратын
экономиканың басқа салаларындағы кәсіпорында да пайдаланылуы мүмкін (кесте
3).
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына 70101-шоты дебеттеліп, 1330 -
"Сатып алынған тауарлар" шоты кредиттеледі. Есепті кезеңнің аяғында 70101-
шоттың дебетінде есепке алынған сома, осы шоттың кредитінен 5410 - шоттың
дебетіне жазылады. 70101-шоты есепті кезеңнін аяғында жабылады.
Кесте 3
AGS-3 ЖШС-да сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік
құны шоты бойынша жасалатын шоттар қорреспонденциясы
Катар Шаруашылық операцияларының мазмұны Шоттар
№ қорреспонденциясы
дебет кредит
1 Бұйрык-накладнойларының негізінде, 7010 1320
қоймадан нақты өзіндік құны бойынша
босатылған дайын енімнін сомасына
2 Тапсырыс берушілерге орындалған жұмыстар 7010 8010, 8030
мен қызметтер актысы бойынша өткізілді
3 Босатылған тауарларға, орындалған 1210 701
жұмыстарға және қорсетілген қызметгерге
толтырылған салықтық шот-фактуралар және
есеп айырысу-төлеу кұжаттары сатып
алушыларға ұсынылды: - келісімді бағалар
бойынша
- ҚҚС сомасын 14 % 1210 3130
70102-шот - "Көлік ұйымдарының жұктер мен жолаушыларды тасымалдау
жөнінде керсеткен қызметінің өзіндік құны шоты. 8010 - "Негізгі өндіріс",
8030 - "Қосалкы өндірістер" шоттарында орындалған жұмыстардың және
керсетілген қызметтердің өзіндік құны есепке алынып, сол жұмыстар мен
қызметтердің сатылуына (тапсырыс берушілердің қабылдауларына) қарай 70101,
70102-шоттардың дебетіне жазылып отырады. Есепті кезеңнің аяғында
орындалған жұмыстар мен қызметтердің сатылуы бойынша жұмсалған нақты
шығындардың сомасы 7010-шотының кредитінен 5410-шотгыңдебетіне кошіріліп
жазылады. Бұдан кейін 7010-шоты жабылады.
70103 - "Жалға байланысты қызметтің өзіндік құны" шоты. Бұл шот
экономиканың барлық салаларындағы кәсіпорындарда қолданылады. Бұл шотгың
дебетінде жалға байланысты келісім-шарт талаптары бойынша жалға берүшінің
есебіне жатқызылатын басқа да шығындар (объектілерді бұзып, тасымалдау
шығындары, объектілерді құрастыру және іске қосу шығындары, қызметкерлердің
іссапарларының шығындары т.б.) есепке алынады.
Есепті кезеңнің аяғында 70103-шотта есепке алынған шығындар 5410-
шоттың дебетіне кешіріліп жазынады да, 70103 шоты жабылады.
7010шоты бойынша жасалатын талдау есебі сатылған бұйымдардың
(тауарлардын), жұмыстардық және қызметтердің атаулары, не түрлері (топтары)
бойынша ұйымдастырылады, ал бұл сату нәтижелерін талдау үшін қажет. Талдау
есебі үшін тізімдемелер (ведомостар) пайдаланылады, оларда ай ішіндегі және
жыл басынан бері сатылған (жөнелтілген, босатылған) өнімнін, жұмыстардың
және қызметгердің саны мен озіндік құны керсетілуі тиіс.
Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі. Негізгі емес
қызметтердің шығысын есептеу үшін 7400 "Негізгі емес қызметтер бойынша
шығысы" деп аталатын бөлімше шоттары арналған.
Бұл бөлімшенің шоттары өткізілген активтердің барлық тұрлерінің өзіндік
құны, сондай-ақ бағам айырмашылықтарынан алынған сомалар туралы ақпаратты
жинақтауға арналған.
7410 -"Материалдық, емес активтерді сату бойынша шығыстар"шоты сатылған
материалдық емес активтердің құны туралы ақпаратты жинақтауға арналған
шығыстар
7410- шоты бойынша жасалған шоттардың қорреспонденциясы төменде
келтірілген (кесте 4 ) кейін, 7410 шоты жабылуы тиіс.
7410 -"Негізгі құралдарды сату бойынша шығысы" шоты - бұл шот сатылған
негізгі құралдардың (ұзақ мерзімді жалға берілген негізгі құралдарды
коспағанда) құны туралы ақпараттарды жинақтау үшін пайдаланады.
Кесте 4
AGS-3 ЖШС-дегі Материалдық емес активтерді сату бойынша шығыстар
шоты бойынша шоттар қорреспонденциясы
№рс Шаруашылық оперцияларының мазмұны Шотгар
дебет кредит
1 Сатылған материалдық емес активтер, 2740 2730-103,
пайдаланғаны үшін, есептелген тозу 2730
2 қалдык құнына (тозу сомасы бастапқы құнынан 7410 2730
алынып тасталды)
3 Материалдық емес активтерді сатуға жиынтық 5410 7410
табыс (зиян) шотына көшіріліп
7410 -"Бағалы қағаздарды сату бойынша шығыстар" шоты — сатылған бағалы
кағаздар құнын есептен шығару туралы ақпаратты жинақтауға арналған.
7410 - "Бағам айырмасы бойынша шығысы" шоты бағам айырмасы (теріс)
бойынша шығыстар сомасы туралы акпаратты жинақтауға арналған, бұл шетелдің
конверттелетін валюталарына теңгенің қатынасы бойынша өзгерістер кезінде
пайда болады.
Бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығындары жөнінде жасалатын шоттар
қорресподенциясы төменде келтірілген.
7470 - "Басқа да " шоты басқа да қызметтер бойынша шыкқан шығындардың
сомалары туралы ақпаратты жинақтауға арналған. 7470-шотта қысқа мерзімді
қаржылық инвестицияларының күдікті құнының өзгеруінен шыққан залалдары,
облигацияның сатып алынған және номиналдық құндарының айырмасы, әртүрлі
валютаны пайдаланудан болған, теріс сомалық айырма, тіркелген активтерді
ағымдағы жалға берген кезде болатын амортизациялық аударымдар және т.б.
негізгі емес қьтзметтермен байланысты шығыстар есепке алынады.
7410-шотта есепке алынған бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығындар
есептен шығарынғаннан кейін, бұл шот жабылады (кесте 5).
Кесте 5
Бағам айырмасы бойынша шығысы шоты бойынша шоттар қорреспонденциясы
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Шоттар қорреспонденциясы
рс
дебет кредит
1 Дебиторлардың және ақша қаражаттарының 7410 1210-1213
шоттары бойынша бағамдық айырмасы бойынша
жасалатын шығыстары: - сатыпалушылармен жане
тапсырыс берушілермен
-бас (тәуелді) серіктестіктермен 7410 1220-1240
- берілген аванстар бойынша 7410 1610
- акша қаражатының шоттары бойынша 7410 1050, 1020
2 Кредиторлармен есе-п айырысу шоттары бойынша 7410 3320-3340
бағамдық айырмасы бойынша шығы стары: - бас
(тәуелді) серіктестіктермен
- алынған аванстар бойынша 7410 3510
- жабдыктауіпылармен және мердігерлермен, 7410 3310
сондай-ақ басқалармен
3 Жыл аяында бағам айырмалгылығы бойынша шыкқан5410 7410
шығындардың сомалары жиынтық табыс (зиян)
шотына көшіріліп жазылады
7410-7470 шоттар бойынша жасалатын аналитикалық, (талдамалық) есеп
шығындардың баптарына қарай жүргізіледі, ондай шығындардын, номенклатурасын
кәсіпорынның өзі әзірлейді. Сол шығын баптары бойынша тізімдеме
жүргізіледі.
ІІ. Құрылыстағы шығындар есебі
2.1. Құрылыстағы ұйымдастырудағы келесім шарт жасау тәртібі, сметалық
құқжат және құрылыс қызметін лицензиялау
Құрылыс өнімнің күрделелігі материалдардың және адамдардың ресурстарын
бір шаруашылық субьектісіне біріктіру мүмкін еместігі құрылыс мекемелерін
мамандыруға, олардың қызыметін белгілі бір іске қосқанда қадағалаудың
қажетіне лицензиясы бар бас мердігерді бөлуге әкеліп соғады. Орындалатын
жұмыстың түрімен байланысты құрылыс мекемелері: жалпы және мамандырылған
құрылыс деп екіге бөлінеді.
Тапсырыс берушімен келісім шарт қатысының сипатына байланысты
құрылыс мантажды мекемелер бас мердігер және супмердігер болып бөлінеді
Бас мердігермен өндіріс байласының ұзақтығына қарай мекемелер тұрақты
және қозғалмалы болып бөлінеді.
Тұрақты мекемелер ұзақ өндірістік байланыста болып қозғалмалы
мекемелер ірі құрылыс өндірісінің құрамында анда-санда құрылыс көлемінің
өсу кезінде белгілі бір обьектіде жұмыс орындау үшін құрылд.
Құрылыс монтажды мекемелер қызметіне байланысты соңғы өнімін
құрастыруда келесідей түрлерге бөлінеді:
1. монтажды жұмысты орындаушылар
2. жобалау құрылыс фирмалары
3. ғылым жобалау құрылыс фирмалары
4. барлық жұмыстарды құрайтын және конструкциялармен құрылыс
материалдары
Құрылысқа бірнеше қызмет түрін біріктіруге тән құрылыс
мекемелерінің өндірістік қызмет төмендегідей:
1. негізгі өндіріс
2. қосымша өндіріс
3. өндіріс пен шаруашылыққа қызмет ететін әлеуметтік сфера
Бұл мақсат үшін қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есебінің
жұмыс шот жоспарында 8 бөлімнің шоттары белгіленген Шығындардаң деңгейін
бақылау және сараптау үшін оларды құрылыс бөлімдеріне бөлімшелерге жұмыс
пен операциялар түріне байланысты топтастырып отырады.
Құрылыс өндірісіне қатысушы тұлғалар Қазақстан Республиканың
азаматтық кодексіне сәйкес жазбаша түрде келісім шарт жасай отырып
төмендегідей тәртіпте құжат толтырады:
1. келісім шарт нөмірі, датасы, тапсырыс беруші және міндеті
2. жұмыс түрі
3. орындалатын материалдар
4. тапсырмана орындау тәсілі
5. жұмыстың орындалу ауқыты
6. төлем тәртібі
7. ерекше шарттар
8. орындалған жұмыстың нәтижесін тапсыру
9. құпиялық
10. жауапкершілік
11. басқа да шарттар
12. екі жақты реквизиттары.
Сонымен қатар келісімде қосымша қажетті материл тіркеледі:
- құрылыс нысандары
- ерекше талаптар
- құрылыс мантажының жұмыс орындайтын кестесі
Құрылыс шығындарының есебін дұрыс ұйымдастыру үшін және негізгі
құрылыс материалдарының және басқада ресурстардың шығындарының көлемін
бақылау үшін, бухгалтерия жұмысшыларына сметаны құрудың негізгі
қағидаларын және есептеулердің орындалуын білу қажет, соның нәтижесінде
құрылыс объектілерінің сметалық және келісімділік құны анықталады.
Құрылыстың құны сметалық құжаттауда жай бағаның екі деңгейінде
жүргізіледі:
- 1991 жылғы 1 қаңтардан әрекетіне кірістірілген нормативтік- сметалық
базалық негізгі әрекетінде анықталатын базалық (тұрақты) деңгейінде;
- құрылыстың жүзеге асырылу кезеңіне жоспарланатын немесе сметалық
құрылу уақытына негізгі бағада анықталатын ағымдағы және болжамды
деңгейіне.
Сметаны құру кезінде құрылыстың құнын анықтауда ресурстық немесе
базистік- компенсациялық әдістер қолданылуы мүмкін.
Технологиялық құрылымына қарай және құрылыс мантаждау жұмыстарының
жүргізу тәртібіне қарай сметалық құны келесі элементтер бойынша анықталады:
құрылыс жұмысы
1. құрал жабдықтарды мантаждау
2. негізгі және қосалқы құрал-жабдықтармен құралдарды сатып алу шығындары.
3. әртүрлі қызмет көрсету шығындары
Құрылыс мантаждау жұмыстарының сметалық құны есептеу әдісі бойынша
экономикалық мазмұнына қарай 3 бөлікке бөлінеді:
1. тура шығындар
2. үстеме шығындар
3. жоспарлы жинақтау немесе сметалық табыс
Жалпы сметалық құн осы көрсеткіштерінің қосындысынан тұрады. Тура
шығындарға еңбеккерлердің еңбек ақысы құны материялдық және
конституциялардың құны, машина және механизмдерге кеткен шығындары. Тура
үстеме шығындарға нармативтык құжатта көрсетілмеген құрылыстағы жалпы
жағдайды жақсарту үшін шыққан шығындар жатады.
Сметалық табыс –жекелеген құрылыс мантаж жұмыстарындағы шығындарды
жабу үшін бірақ өзіндік құнды анықтау кезінде кірмейтін құрылыс өнімнің
бағасының жеке бір бөлігі.
Құрылыс өнімнің бағасын қалыптастыру кезінде бір уақытта жобалаушы,
тапсырыс беруші және мердігер қатысады. Нарықтық жағдайда бағалау және
сметалық нормалау төмендегідей міндеттер қояды:
1. құрылыс өнімдеріне бос немесе келісілген баға белгілеу;
2. әртүрлі жағдайдағы құрылыс жұмыс жүргізудегі инвестицияны тарту және
сметалық құжаттар толақтыруды қамтамасыз ету;
3. әртүрлі кезендегі бағаның өзгеруіне байланысты құрылыс өнімінің
бағасын анықтау.
Сметалық бағаны анықтаудың төмендегідей әдістерін қолданамыз:
1. Ресурстық әдіс- бұләдіс құрылыс өніміне ағымдағы баға бойынша құрылыс
өніміне ағымдағы баға бойынша құрылыс жұмысының түрлеріне қарай
натуралды көрсеткіштердің және эксплуатациядағы машиналардың ауқыт
шығыны жұмысшылырдың еңбекақы шығынның қосындысын бағалау.
2. Индекстік ресерстық әдіс- бұл әдісте ресурстық әдістегі бағаны
индекстік көрсеткіштерге көбейту арқылы анықталады.
3. Базистік индекстік әдіс болжаулық индекстік коэфицентке көбейтеміз
4. Базистік компенсациялық әдіс- бұл әдісте базистік деңгейдегі сметалық
бағадан, бағаның тарифтік құрылыстағы қолданған ресурстардың айырмасын
көбейту арқылы табамыз
Бастапқы сметалық құжаттау аймақтық сметалау болып табылады,
жұмыс жобаларын және жұмыс құжаттарын өңдеу кезінде анықталған
көлемдерінің негізінде жұмысқа жалпы алаң бойынша немесе үйлер мен
ғимараттар бойынша шығындар және жеке жұмыс түрлеріне базистік баға
деңгейінде құрылады. Аймақтық смета бойынша анықталған құрылыс
жұмысының құны өзімен бірге тікелей шығындарды, үстеме шығындарды,
сметалық пайданы қосады.
Бағаның базистік деңгейіндегі тікелей шығындар еңбек ақы төлеу,
материалдар, бұйымдар және қондырғылар, құрылыс машиналарын пайдалану
құнын есептейді.
Ресурстық әдіс - материалдардың, бұйымдардың, конструкцияларды
құрылыс орнына жеткізу тәсілдерінің және арақашықтығы туралы
мәліметтердің, құрылыс машиналарын және олардың құрамын уақытша пайдалану
, қызметкерлердің енбек ақы шығындарын және т.с.с. қажетсінуін натуралды
өлшемдерінде көрсетілуінде тарифтердің және ағымдағы бағалардың
қолданылуынан калькуляциялауды ұсынады.
Базистік-компенсациялық әдіс- 1991.01.01 ж күшіне енген базистік
деңгейде есептелінген сметалық бағаның құнын жинақтау және тапсырыс
беруші ұйымдар мен мердігерлік ұйымдардың қосымша шығындардың
есептелуін анықтау , құрылыс процесінде пайдаланылатын ресурстардың
тарифтерін және ағымдағы бағаларының өзгеруімен байланысты, әрі қарай
құрылыс процесінде бағалар мен тарифтердің нақты өзгерулерімен байланысты
осы есептеулерді анықтауды көрсетеді.
Құрылыс қызметі лицензиялауды талап етеді, яғни құрылыс өнімдерінің
белгілі тұтынушылық сапасын құру мүмкін емес белгілі бір дайындығын талап
ету
Сондықтан барлық шаруашылық субъектілері қызмет етуші құрылыс
ұйымдары жыл сайын лицензияларын қайта тіркеуден өтіп отырады.
Лицензияны алу үшін ұйымдарды қалалық лицензиялау орталығына
төмендегідей құжаттарды тапсырады:
- лицензияны (қайта аудару) куәләндіру үшін техникалық аудитті
жүргізуде уәкілетті ұйымдарға хат;
- қалалық лицензиялау орталығына өтініш;
- кәсіпорынның құрылғаны жөніндегі бекітілген қаулысы немесе тіркелген
жарғысы;
- тіркеу карточкасының көшірмесі;
- заң Министрлігінде заңды тұлғалардың мемлекеттік теркелгені
жөніндегі куәлігінің көшірмесі;
- лицензиясы жоқ құрылыс-монтаж жұмыстарының тізімі;
- салынатын, қайта құрылатын және жоспарланған объектілердің тізімі,
олардың мекен жайы и қуаттылығы, жүргізілетін жөндеу жұмыстарының
тізімі;
- өткен жылдағы орындалған құрылыс-монтаж жұмыстарының көлемі;
- мамандандырылған мамандар құрамы жөнінде мәліметтер;
- өндірістік базаның нақтылығы жөнінде ақпараттар;
- техникалық – жарақтандыру жөнінде ақпараттар;
- сейсмика жөнінде куәлік;
- сапаны бақылау;
- өндіріс жұмыстарын қауіпсіздендіруін қамтамасыз ету жүйесі;
- экспорттық қорытынды.
Құрылыс монтаж жұмыстарында лицензия материалдық емес актив
негізінде қарастырылмайды , яғни оның қызмет ету мерзімі бір жылдан
аспайды.
2.2. Құрылысты ұйымдастыру формалары және өндіріс түрлері
Күрделі құрылыста өндіріс жұмыстарының негізгі ұйымдастыру формасы
болып мердігерлік тәсіл саналады.
Күрделі құрылыс салалары — түрлі өндірістерден және шаруашылыктардан
(негізгі, көмекші, косымша, қосалқы және эксперименттік) тұратын күрделі
механизм.
Күрделі құрылыстың жекелеген өндірістік буындары бойынша жоспарлау және
шығындарды есепке алу мақсатында өндірілетін өнімнің атқаратын кызметіне
қарай барлык өндірістер негізгі және қосымша өндірістер болып екіге
бөлінеді.
Құрылысқа бірнеше қызмет түрін біріктіруге тән құрылыс
мекемелерінің өндірістік қызмет төмендегідей:
4. негізгі өндіріс
5. қосымша өндіріс
6. өндіріс пен шаруашылыққа қызмет ететін әлеуметтік сфера
Негізгі ендіріске кәсіпорын шығаратын өнімдер, сондай-ақ өнімді сатуға
және зауыт ішінде тұтынуға (желілік, ұсталық, престеу — машина жасау
зауыттарында) арналған шалафабрикаттарды дайындайтын өндірістер жатады.
Көмекші өндіріс негізгі өндірістің енімін әзірлеуге катыспайды, бірақ
өнім өндіруге, қызмет керсетуге, жұмыс жасауға тікелей ықпал етеді (жөндеу-
механикалық және аспаптық цехтар, электр-көліктік, сумен жабдықтау және
т.б.).
Қосалқы цехтар (ыдыстар мен буып-түю материалдарын дайындаумен
айналысатын цехтар) негізгі материалдардан емес, бірақ негізгі және кемекші
ендірістерде пайдаланатын материалдардан енім өндіреді.
Эксперименттік (тәжірибелік) цехтар тәжірибелік үлгілерді дайындайды
және түрлі эксперименттік жұмыстарды атқарады.
Бұдан басқа кәсіпорында қызмет көрсететін өндірістер мен кәсіпорын
ұжымының тұрмыстық қажетгілігін қанағаттандыратын шаруашылықгар (тұрғын-үй
коммуналдық шаруашылық, моншалар, кір жуатын орындар) болады. Бұл
кәсіпорындар енімді дайындауға, сондай-ақ баска да ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1-тарау. Кәсіпорынның технико-экономикалық сипаттамасы
1. Кәсіпорынның технико-экономикалық сипаттамасы
2. Есеп саясаты
1.3.Шығындардың жіктелуі (классификация) және тәртібі
2-тарау. Құрылыстағы шығындар есебі
2.1. Құрылыстағы ұйымдастырудағы келесім шарт жасау тәртібі, сметалық
құқжат және құрылыс қызметін лицензиялау
2.2. Құрылысты ұйымдастыру формалары және өндіріс түрлері
2.3. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу есебі
3- тарау. Шығындар есебінің аудиті және бухгалтерлік есепті жақсарту
жолдары
3.1. Шығындар есебінің аудиті
3.2. Кәсіпорында бухгалтерлік есепті жақсарту жолдары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
әл Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Есеп және аудит кафедрасы
Д И П Л О М Ж Ұ М Ы С Ы
тақырыбы: Құрылыстағы шығыстардың есебі және аудиті
орындаушы:
4 курс студенті
Керимкулова Б.Е.
ғылыми жетекшісі
аға мұғалім
Жұмағамбетова Г.Т
нормоконтролер
Арыстанбаева А.З.
Қорғауға жіберілді
Есеп және аудит кафедрасының меңгерушісі
э.ғ.к., доцент
Төлегенов Э.Т.
2007 ж
Күнтізбелік жоспар
№ Дипломдық жұмыс кезеңдерінің аталуы Жұмыс кезендерін
орындау мерзімі
1 Дипломдық жұмыстың кіріспе бөлімін дайындау 26 наурыз- 31 наурыз
2 Дилпом жұмысының бірінші бөлімін дайындау 1 сәуір- 10 сәуір
3 Дилпом жұмысының екінші бөлімін дайындау 10 сәуір- 20 сәуір
4 Дилпом жұмысының үшінші бөлімін дайындау 24 сәуір- 30 сәуір
5 Кәсіпорынның техника экономикалық 1 мамыр- 10 мамыр
сипаттамасын және есеп саясатын дайындау
6 Дипломдық жұмыстың қорытынды бөлімін 10 мамыр-15 мамыр
дайындау
Студент
Керимкулова Б.Е
Ғылыми жетекші
Жұмағамбетова Г.Т.
Кіріспе
Ел басымыздың Қазақстан халқына 2007 жылғы Жаңа әлемдегі жаңа
Қазақстан жолдауында: Тәуелсіздікке қолымыз жеткен алғашқы күннен бастап
сіздер мен біздер барлық қажыр-қайратымызды жұмсап, еңсесін
асқақтатқан Жаңа Қазақстан барған сайын нық сеніммен алға басып келеді.
Дамудың өзі таңдаған даңғылына түскен еліміздің атағы шартарапқа таралып,
әлемдік қоғамдастықтың алдындағы абыройы да жылдан жылға артып отыр.
Біз экономикамыз бен мемлекеттігіміздің берік іргетасын қаладық.
Қазақстанның алдағы дамуы, кемел келешегі экономикалық, әлеуметтік, саяси
және әкімшілік тұрғыда жан-жақты сараланып, түбегейлі жаңа кезеңге батыл
қадам бастық.
Қазіргі кезде отандық және шетелдік тәжірибенің оңды жақтарын кеңірек
пайдалануға бағытталған қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына
(ҚЕХС) көшуге байланысты бухгалтерлік есеп жүйесіне қойылатын талаптар өте
жоғары. Бухгалтерлік есепті дұрыс ұйымдастырмайынша экономикалық
тиімділікке қол жеткізу мүмкін емес. Сондықтан Қазақстан Республикасында
бухгалтерлік есепті реттейтін 2007 жылы 28 ақпанда Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есептілік туралы заңы және 2006 жылы 16 мамырда Аудиторлық
қызмет туралы заңы (өзгертулер мен толықтырулар) қабылданған.
Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың
объективті экономикалық зандылықтарымен анықтау және ол зандылықтарды
пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе
бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор.
Қолжетімді тұрғын үй сатып алу мен жылжымайтын мүлік рыногын дамыту
мәселелері өте маңызды. Мемлекеттік тұрғын үй салуды дамыту бағдарламасын
іске асырудың екі жылында 11 млн. шаршы метрден астам тұрғын үй іске
қосылды. 2007 жылы 7 млн. шаршы метр іске қосылады. Қазірдің өзінде 100 мың
отбасы пәтер алды, 60 мыңы биыл алады, осылайша жарты миллионнан астам
қазақстандық жаңа қоныстанушылар атанады.
Экономиканың барлық деңгейінде – бүгінгі де, сол секілді ықтимал мүмкін
болатын нақты да перспективалы бәсекелестік артықшылықтарымызды
қажеттілікпен әрі сарабдалдықпен анықтауға және пайдалануға тура келеді.
Ел басымыздың Қазақстан халқына 2006 жылғы Қазақстан өз дамуының жаңа
серпіліс жасау қарсаңында жолдауында: Қазақстан көп тарапты халықаралық
экономикалық жобаларға белсене қатыса алады және қатысуға тиіс, мұның өзі
біздің жаһандық экономикаға кірігуімізге жәрдемдеседі әрі біздің
экспорттаушыларымызға қолдау көрсетеді.
Өңірлік серіктестікке келгенде, біз ЕурАзЭҚ шеңберінде өзара тиімді
ынтымақтастықты кеңейтуге және Біртұтас Экономикалық кеңістікті
қалыптастыруға одан әрі есептесе беру ниетіндеміз.
Сонымен қатар Бүкіл дүниежүзілік банк, Еуропа Қайта құру және даму
банкі, Азия даму банкі және таяуда құрылған Еуразия даму банкінің
жобаларына баса назар аудару керек.
Қазақстанның БСҰ-ға кіруі жолындағы келіссөз үдерісі тоқтаусыз
жүргізіліп жатыр. Республиканың сыртқы сауда режимін реттейтін заңдарының
едәуір бөлігі қазірдің өзінде БСҰ нормаларына сәйкес келтірілді немесе
Парламентте талқылану үстінде.
Нарықтық экономиканың қалыптасуы Республикамыздағы бухгалтерлік есеп
жүйесіне елеулі өзгерістер енгізді. Экономиканы басқарудың әкімшілдік-
әміршілдік жағдайында қалыптасқан бухгалтерлік есеп нарықтық экономиканың
талаптарын қанағатандыра алмайтындығын көрсетті.
Елімізде мемлекеттік меншікке негізделген кәсіпорындарды жекешелендіру
бағдарламасының жүзеге асырылуы, жаңадан қалыптасқан шаруашылық жүргізуші
субъектілердің табысты қызмет етуі мақсатында тиісті экономикалық және
құқықтық инфраструктураның құрылуы, республиканың кең шеңберлі халықаралық
байланыстары, қаржы рыногына шығуы, шетелдік инвесторлардың көптеп тартылуы
бухгалтерлік есеп жүйесін реформалауды талап етті.
Шаруашылық субъектілерде аналитикалық және синтетикалық есепті
ұйымдастыруда өндірістік құрылыс технологиясы біршама тән ерекшеліктерге
ие. Диплом жұмысының тақырыбы нарықтық экономика жағдайындағы өзекті
мәселелердің бірі. Диплом жұмысын орындау барысында ЖШС “AGS-3” шағын
кәсіпорын материалдары пайдаланылды.
Диплом жұмысы кіріспеден, үш негізгі тараудан, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады және осы зерттеліп отырған
кәсіпорынның құжаттары тіркелді.
І. Шағын кәсіпорынның техника экономикалық сипаттамасы және
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
1.1. Шаруашылықтың техникалық -экономикалық сипаттамасы
AGS-3 жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2001 жылы құрылған.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік құрылтайшының салымы негізінде құрылып
отыр, Қазақстан Республикасының заңы негізінде әрекет етеді. Шағын
кәсіпкерліктің субъектісі болып табылады. Кәсіпорынның қызметкерлерінің
орташа жылдық саны 250 адамнан артық және активтерінің жалпы құны үш жүз
жиырма бес мың есе айлық есептік көрсеткіштен аса ірі бизнес субъектісі
болып табылады.
AGS-3 ЖШС-гі күрделі жөндеу және құрылыс жұмыстарымен, сонымен қатар
құрылыс материалдарын өндірумен айналысады.
Серіктестіктің әрекетінің негізгі мақсаты болып қоғамдық және тұрғын
үй , сауда кешендері ғимараттарын қайта құру және құрылыстық жобалау.
Серіктестік қызметінің негізгі түрлері келесідей:
- Полиуританды өндіру;
- Жылу, гидро, дыбыстыантикорозиялық изоляция жұмыстарын өндіру;
- Полиуритандық көбікті, мұнай, газ жылу өткізгіштеріне жағу;
- Жаңа технолгияларды сатып алу жасап шығару, жобалау, құрастыру
және соның ішінде шет елдерде өндіріске енгізу;
- Шет елдік арнайы өнімі мен құрал жабдықтарын сатып алу;
- әр түрлі құрамдарды сатып алу және жеткізу, сол сияқты өз
өндірісіне;
- жеке және түскен қаржылық есебінен нысандарды түбірлі құру және
оларды сату;
- құрылыстық жобалар жұмыстарын өндіру;
- құрылыс материалдарын өндірісімен олардың өткізулері;
- электр жабдықтау, газбен жабдықтау, сумен жабдықтаудың ішкі және
сыртқы тораптарын, канализациялық тораптарды желдеткіш жүйелерді
салу жұмыстарын орындау;
- санитарлық техникалық жабдықтарды есебенен нысандарды түбірлі
құру және оларды сату;
- желілік радио және телебейне байланыстарды жасау;
- әр түрлі объектілерді құрған жағдайды төсеу жұмыстарды орындау;
- тереторияларды көркендеу және ағашпен гүлдер егу жұмыстарын
орындау;
- инженер техникалық және саулетшілік жобалы қызметтермен
байланысты жұмыстар;
- жиһаздарды жөндеу, жинау, тұрғызу және дайындау;
- халық тұтынатын тауарлар өндіру;
- жалпы коммерциялық іс-әрекет;
- құрылыс, жөндеу құрылыс, құрастыру, қалпына келтіру жұмыстарын
жүзеге асыру;
- I немесе II және III дәрежелі жауапкершіліктегі ғимараттар және
қоршау құрастырмаларын тұрғызу;
- металл құрастырмаларын монтаждау, арматура орнату;
- балот резервуарлар мен дейінгі ыдыстар;
- негіздері мен ірге тастарын салу;
- тіректерді қадау жұмыстары;
- жиналмалы бетон және темір бетон құрастырмаларын жинау;
- тас кірпіш, блоктар қалау және арақабырға құрылғыларынан орнату;
- техникалық қызмет көрсету және автомобильге бензин құю
станцияларын ашу;
- автобөлшектер мен автомобильдер сату,
- автомобильдерге техникалық қызмет көрсету және жөндеу;
- машина жасау өнімдерін және халық тұтынысты тауарларын өндіру
және өткізу;
- автомобиль бөлшектері мен жабдықтарын астып алу және сақтау;
- көлік қызметті ұсыну және т.б. қызметтер көрсету.
Серістестік қызметін қамтамасыз ету үшін қатысушы 77500 теңге
мөлшерінде жарғы капиталын құрды. Жарғы капиталын қатысушы толығымен 100 %
пайыз мөлшерінде енгізген.
Серіктестік төмендегілердің меншік иесі болып табылады:
- қатысушының жарғылық капиталына енгізген ақша және материалдық
салымдарының (соның ішінде интеллектуальды меншік нәтижелеріне
құқық);
- серіктестіктің шаруашылық қызмет нәтижесінде алған кірісінің;
- өзгеде кірістердің, сондай ақ заңдармен рұқсат етілген өзгеде
негіздер бойынша сатып алынған мүліктің.
Серіктестіктің мүлкі оның балансында есепке алынады.
Серістестіктің бір жылға қызметі нәтижесінде алған таза пайдасын бөлу
серіктестіктің сәйкес жылғы қызметінің нәтижелерін бекітуге арналған
қатысушы шешіміне сәйкес жүргізіледі.
Серіктестіктің кірістер мен шығыстар туралы есебі 30 БЕС-ына сай
жасалып түсіндірме хатымен баяндалады. Бұл есеп серіктестіктің есептік
кезеңдегі қаржылық нәтижесін бейнелейді. Кірістер мен шығыстар туралы есеп
мына баптардан құралады:
• негізгі қызметтен табыс:
өткізілген дайын өнімнің (тауардың. жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны;
жалпы табыс;
кезең шығындары (өткізу шығындары, әкімшілік шығысдар, сыйақы түріндегі
шығын);
негізгі қызметтен табыс (шығын);
негізгі емес қызметтен табыс (шығын);
негізгі қызметтен салық салуға дейінгі табыс (шығын);
корпоративтік табыс салығы;
негізгі қызметтен салық салынғаннан кейінгі табыс (шығын);
төтенше жағдайлардан табыс (шығын);
таза табыс (шығын).
Кәсіпорынның қаржылық шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштерін
төмендегі бірінші кестеден 1 көруге болады.
Кестеден көріп отырғанымыздай есепті жылды өткен жылмен салыстырғанды
өнімді өткізуден түскен табыс 8730434 теңгеге өскен. Сатылған өнімнің
өзіндік құны 6820652 тенгеге артып отыр. Жалпы табыс 1909782 теңгеге
көбейген. Кезең шығындары 1400365 теңгеге артқан. Негізгі қызмет бойынша
табыс 509417 теңгеге зиян шекті.
Кесте 1
Кәсіпорынның қаржылық шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер өлшем өткен жыл Есепті жылАуытқулар
бірлігі
сома пайыз
1 Сатудан алынған табыс тенге 16528696 25259130 8730443 152,8
2 Өнімнің өзіндік құны тенге 12913044 19733696 6820652 152,8
3 Жиынтық табыс тенге 3615652 5525434 1909782 152,8
4 Кезең шығындары тенге 4554679 5955044 1400365 139,8
5 Салық салуға дейінгі тенге -939027 -429610 509417 45,8
табыс
6 Табыс салығы тенге
7 Таза табыс тенге -939027 -429610 509417 45,8
8 Негізгі құралдардың тенге 1832258 1893026 60768 103
жылдық құны
9 Еңбек өнімділігі тенге -234756,75-107402,5 127354,2545,8
10 Қор қайтарымдылығы тенге 9,0209 13,3432 4,3223 147,9
11 Қор сыйымдылығы тенге 0,1108 0,0749 0,1059 67,5
12 Қормен жарақтандырылуытенге 457000064,473256,5 15192 103
5
13 Активтердің тенге 0,1108 0,0749 0,1059 67,5
айналымдылығы
14 Сату рентабельділігі 0,0568 0,017 0,0398 29,9
15 Активтер 51,2497 22,6943 28,5554 44,28
рентабельділігі
1.2. Шағын кәсіпорынның есеп саясаты және бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру - субъектінің шаруашылық іс-әрекеті
туралы күмәнсіз сенімді және уақытылы ақпарат алу мен ресурстарды, дайын
өнімді тиімді пайдалануды бақылауды жүзеге асыру мақсатымен есеп процесін
құрудың шарттары және элементтер (қосылатын) жүйесі. Негізті қосылғыштар
мыналар: алғашқы есеп пен құжат айналымы, түгендеу, субъекті қаржы-
шаруашылық қызметі шоттарының жұмыс жоспары, бухгалтерлік есеп формалары,
есеп және есептен шығару жұмысын ұйымдастыру формалары, есеп берудің көлемі
мен мазмұны.
Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру 23 Шағын
кәсіпкерлік субъектілерінің есебі мен есептілігі бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес жүргізіледі.
Бухгалтерлік есептің негізгі принциптері мен есептің жалпы ережелері
Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру жүйесін
реттейтін құқықтық-нормативтік актілермен белгіленеді. Бухгалтерлік есепті
реттеу жүйесінің бес деңгейі бар:
1. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Заң.
2. Заңнамалық актілер мен ҚР Үкіметінің Қаулылары.
3. Бухгалтерлік есеп стандарттары мен оларға әдістемелік ұсыныстар.
4. Шоттардың типтік жоспары мен оларды қолдануға берілген нұсқау.
5. Субъектінің есеп саясаты.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы Заңның 6-бабы 2-
тармағына және Қаржылық есеп беру туралы ұсыныс 30 Бухгалтерлік есеп
стандарттарына сәйкес есеп саясаты ұйымның талаптары мен қызмет
ерекшеліктеріне сай, Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен есеп
шоттарының үлгі жоспары туралы заңдарының талаптарына сәйкес бухгалтерлік
есепті жүргізу мен қаржылық есеп беруді жасау үшін қабылданған принциптер,
негіздер, шарттар, ережелер мен практика.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру есептеу мен үздіксіз қызметтің
негізгі принциптеріне, түсінікті. орынды, сенімді және салыстырмалы сапалық
сипаттамаларға сәйкес атқарылуы тиіс.
Есеп саясаты бұл бұл бухгалтерлік есеп талдау және аудит аумағындағы
ұзақ мерзімді саясат. Оны әрбір құрылыс мекемесі өз бетінше жасайды.
Бухгалтерлік есепті және қаржылық есепті қаржылық есептеудің халықаралық
стандарттарының негіздері мен қағидаларына сәйкес жүргізу үшін
субьектілердің басшыларының қабылданған тәсілдерінің жиынтығын құрайды.
AGS-3 ЖШС-дегі есеп саясатының құрылымы төмендегідей бекітілген:
1. Жалпы ережелері.
2. Басқару, ұйымдастыру құрылымы.
3. Бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйесі.
4. Бухгалтерлік құжаттар және оларды сақтау мерзімі
5. Түгендеу.
6. Негізгі құралдар есебі, негізгі құралдардың есептен шығу және
тозу есебі.
7. Материалдық емес активтер есебі.
8. Ақша қаражаттар есебі.
9. Есеп айырысу шотындағы нақты ақшалар есебі.
10. Тауарлы-материалдық құндылықтар есебі.
11. Еңбек және еңбекке ақы төлеу есебі.
12. Дебиторлық және кредиторлық берешектермен басқа да активтердің
есебі.
13. Меншікті капитал есебі.
14. Өндірістік шығындар және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
есебі.
15. Сату, табыс және бағалар.
16. Есептілік.
AGS-3 ЖШС-і өз қызметін мына құжаттар негізінде жүзеге асырады:
AGS-3 ЖШС-інің жарғысы;
AGS-3 ЖШС-інің құрылтай құжаттары;
№409-1 1999-ж. 01-шілдеде шыққан (одан кейінгі өзгертулері мен қосымшаларын
ескере отырып) ҚР Азаматтық Кодексі;
1998 ж. 22-сәуірде шықкан №220-1 "Шектеулі және қосымша
жауапкершілікті серіктестіктер туралы" ҚР Заңы(одан кейінгі өзгертулері мен
қосымшаларын ескере отыра);
ҚР-дағы қаржылық-шаруашылық әрекеттегі ұйымдардың қызметін реттейтін өзге
де заңдар, нормативтік актілер, нұсқаулар мен әдістемелік ұсыныстар.
Есеп саясаты екі бөлімнен тұрады:
Ұйымның ұйымдастырушылық, басқару бөлімі және әдістемелік бөлім.
AGS-3 ЖШС-інің басқару органы болып қатысушылардың жалпы
жиналысы, ал атқарушы органы болып директор саналады.
Жалпы жиналыс қатысушылары мен атқарушы директордың өкілдігі ҚР
Заңымен және AGS-3 ЖШС-інің Жарғысымен анықталады.
Бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйесі
1. AGS-3 ЖШС-інде бухгалтерлік есеп мына нормативтік құжаттарға
негізделіп жүргізіледі:
* ҚР-ның 2007ж. 28-ақпанда шыққан №234 "Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік туралы" заңы;
* Бухгалтерлік есеп стандарттары (өзгертулер мен қосымшаларын ескеру);
* Бухгалтерлік есеп стандарттарына әдістемелік нұсқаулықтар;
* 2002-ж. 18-қыркүйегінде шыққан №438 бухгалтерлік есептің жұмыс шоттар
жоспары (өзгерістерін қоса алғанда);
* AGS-3 ЖШС-інің есеп саясаты;
* бухгалтерлік есепті ұйымдастыру бойынша әдістемелік нұсқаулар,
нормативтік актілер.
2. AGS-3 ЖШС-інің бухгалтерлік және қаржылық есебін құрастыру мақсаты
—қызығушылық танытқан серіктестікке қатысты тұлғаларды қажетті ақпаратпен
қамсыздандыру.
3. AGS-3 ЖШС-інің бухгалтерлік есеп мына принциптерге негізделеді:
* есептілік - табыс нақты алынғанда, шығыс жабылғанда танылуы;
* әрекеттің үздіксіздігі - онда қаржылық есеп серіктестік жұмыс істеуде
және жақын болашақта істейді деген алғышартпен жүргізу.
4. Қаржылық есептің өткен кезеңдеріндегі жіберілген қателер келесі кезеңде
есепке алынып, таза табыс не залалды түзетуде ескерілуі тиіс.
5. ЖШС қаржылық есебі сипаттамасының негізгі қасиеттері түсініктілік,
орындылық, сенімділік және салыстырмалық болуы керек.
6. AGS-3 ЖШС-інің есеп саясатындагы өзгерістер ҚР заңнамасында және
серіктестік қызметінің қаржылық есебін тапсыруда өзгерістер болған кезде
ғана жасалады.
Бухгалтерлік құжаттама:
Бухгалтерлік жазбалар алғашқы құжат негізінде жасалып, бухгалтерлік
есебінде негізгі құралдар, басқа да активтер, міндеттемелер, табыстар мен
шығыстар көрсетілуі тиісті. Алғашқы құжаттар сол операцияларды растаушы
ретінде жасалған уақытына сәйкес, ол мүмкін болмаса есепті тұлға есеп
өткізуіне байланысты сол операция өткеннен кейін есепке алынады.
Бухгалтерлік жазбалар қолмен сонымен қатар компьютерлік есеп жүйесі арқылы
жасалады.
Біртекті операцияларға жинақтық құжаттар жасалады. Жинақтық құжаттар
алғашқы құжаттармен бекітілсе ғана дәлелдеу күшіне ие.
Серіктестіктің алғашқы құжаттарын, бухгалтерлік есеп регистрларын
коммерциялық құпия ақпараты болғандықтан, оған тек басшылық рұқсат берген
тұлғалар ғана ұсынылсын.
Операция мәніне қарай басшылық бухгалтерлік құжаттарға қол қоятын тұлғалар
бұйрық бойынша анықталады.
AGS-3 ЖШС-інің бухгалтерлік құжаттары ҚР заңнамасы (ҚР Салық
Кодексінің 66-бабы) бекіткен мерзімдерге сақталады. Құжаттарды сақтау құжат
қатысты мерзімнен кейінгі жылдың 1-қаңтарынан есептеледі.
1.3.Шығындардың жіктелуі (классификация) және тәртібі
Кез келген өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру белгілі бір шығындармен
байланысты.
Шығындар активтердің келуі немесе пайда болған өндіріс шығындарымен
байланысты міндеттердің артуы.
Ақшалай формадағы субъект шығынына өнімнің өзіндік құны жатады.
Өзіндік шығындарды дұрыс ұйымдастыру үшін оның ғылыми-негізделген
жіктелімі аса қажет. Бухгалтерлік есептің №7 Тауарлы-материалдық қор
есебі стандартына сәйкес шығын мыналарға жіктеледі:
пайда болу орны бойынша - өндіріс, цех, учаске, құрылымдық бөлімше. Мұндай
жіктеу өндірістік өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін аса қажет;
өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша - оның өзіндік құндарын есептеу үшін
керек;
шығын түрлері бойынша немесе өнімнің өзіндік кұнына көшіру тәсілі бойынша
экономикалық элементтер бойынша және калькуляциялау баптарымен.
Сонымен бірге:
а) экономикалық элемент бойынша - өнім өндіру үшін кандай шығын
кеткенін көрсетеді. БЕС 7-ге сәйкес мына экономикалық элементтер
анықталады:
материалдық шығындар;
еңбекақы шығындары;
аударым;
құралдың тозуы;
басқадай шығындар;
ә) калькуляция баптары бойынша - өнімнің жекелеген түрлерінің өзіндік
құнын есептеу үшін пайдаланылады.
БЕС 7-ге сәйкес оған жататындар:
материалдар;
еңбекақы;
аударым;
үстеме шығындар.
Алайда, экономикалық элемент және бап бойынша шығынды есепте топтастыру
өзара байланысты, өйткені олар құрамы (элементі) және мақсатты тағайындауы
(калькуляция бабы) бойынша субъектінің бір ғана шығындарын сипаттайтынын
айта кету керек. Бұл ақпарат есебінде шаруашылық жүргізуші субъектінің
тұтас шығынын өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша, калькуляциялау
баптарымен шығынның пайда болу орнына қарай бөлшектеп (детализировать),
элементтік қимада (поэлементном разрезе) қалыптастыруға мүмкіндік тудырады,
өнімнің өзіндік құнын әлдеқайда дұрыс есептелуіне және кәсіпорын
шығындарына бақылауды күшейтуге жағдай жасайды.
Экономикалық элемент бойынша топтастыру онын құрылымын зерделеу,
өндірістік шығындар сметасын пайдалануын бақылау, жоспарлау және талдау
үшін қолданылады. Бап бойынша топтастыру кәсіпорын шығынының талдамалық
есебін ұйымдастыру, калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын бакылау үшін
пайдаланылады. Екі топтастыру бірін-бірі толықтырады және өнімді өндіруге
кететін шығын, есептеу және өзіндік құнды талдау есебін ұтымды жүргізуге
мүмкіндік тудырады.
Өндіріске арналған шығындар басқа белгілердің қатары бойынша жіктелуі
мүмкін (кесте 2).
Негізгі - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланысты:
шикізат және материалдар, қосалқы материалдар мен басқа шығындар.
Үстеме -- өндірісті ұйымдастыру, оған қызмет ету және басқарумен
тікелей байланыста пайда болады.
Бір элементті - бір элементтен тұрады (еңбекақы, материалдар,
аударым).
Кешенді - бірнеше элементтен тұрады (құрамына қызметкердің еңбекақысы
кіретін цех шығындары, аударым, материал, амортизация және басқа да бір
элементті шығындар).
Кесте 2
Өндіріске арналған шығындардың белгілері бойынша жіктелуі
№ рс Жіктеу тобы Шығындар
1 Өндіріс процесіндегі экономикалық рөл •негізгі
бойынша •үстеме
2 Өнімнің өзіндік құнына салу тәсілі бойынша • тікелей
• жанама
3 Құрамы бойынша (біртектілік) • бір элемент
• кешенді
4 Өндіріс көлеміне қатынасы бойынша •өзгермелі
•тұрақты
5 Пайда болу кезеңі бойынша •ағымдық
•біруақыттық
6 Өндіріс процесіне қатысуы бойынша •өндірістік
(басқару қызметі бойынша) •әкімшіліктік
коммерциялық
7 Тиімділігі бойынша •өндірілетін
•өндірілмейтін
8 Бақылау мүмкіндігі бойынша •реттелетін
•реттелмейтін
9 Орташалау деңгейі бойынша • жалпы
• орташа
10 Пайданы генерациялау кезеніне шығынды рет-•өнімге
ретімен көшіру •кезеңге
Тікелей - өнімнің нақты бір түрін өндіретін өндіріспен байланысты және
оның өзіндік құнына тікелей салынуы мүмкін (шикізат, негізгі материалдар,
аударым). Жекелеген бөлімшелерге кететін шығын бөлімше шығындары деп
аталады (авто-механиктың еңбекақысы бұл автосервис бөлімшесінің тікелей
шығыны болып табылады; цехтағы автомобильдердегі сырлауда пайдаланылатын
сырдың құны - сырлау цехының тікелей шығыны болып табылады).
Жанама - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей салынбауы
мүмкін жеке шығын жанама (шартты) бөлінеді. Жекелеген бөлімшелерге
салынбаған шығын жанама деп аталады (жарнамаға жұмсалатын шығын- бұл
субъект бөлімшелерінің жанама шығыны болып табылады).
Шығындар бір бөлімшеде тікелей, екінші бір бөлімшеде жанама болуы
мүмкін (зауыт менеджерінің еңбекақысы - бұл жеке бөлімшелердің жанама
шығыны, тұтас зауыттың тікелей шығыны болып табылады).
Шығындардын тікелей және жанама болып бөлінуі салалық ерекшеліктерге,
өндірістің ұйымдастырылуына, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың
қабылданған әдісіне байланысты (көмір өнеркәсібінде, энергия қуатын
өндіруде - барлық шығындар тікелей болып табылады).
Өзгермелі - оның көлемінің өзгеруі өндіріс көлемінің өзгеруіне тікелей
үйлесімді (пропорционально) болады (өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы,
технологиялық энергия, отын және т.б.) және бүл кезеңдегі өнім шығарылымын
үйлесімді (пропорционально) бөледі.
Тұрақты өнім өндірісі көлемінің өзгеруіне тәуелді емес (жылу, өндіріс
ғимаратын жарықтандыру, амортизация, жал (аренда), жарнама шығыны және
т.б.).
Егер көлем 10%-ке артса немесе кемісе, онда жалпы тұрақты шығын
өзгеріссіз қалады, бірақ бір бірлікке ұдайы кеміп отырады.
Ағымдағы - жиі қайталанатын кезеңдік шығын (шикізат, материалдар
шығыны).
Бір жолғы - демалыс төлемі, жөндеу жүргізу және т.б. Ол сметаның
бекітуімен белгіленген тәртіпте және мерзімде өнімнің өзіндік құнына бөлек
қосылады.
Өндірістік - тауарлық өнімді дайындаумен және оның өндірістік өзіндік
құнын қалыптастыруга кететін барльқ шығын жатады (тауарлық өнім өз
материалымен де, техникалық бақылаумен кабылданып, қоймаға еткізілген
тапсырыс берушінің материалымен де шығарылатын дайын бұйымдардың құны;
тараптарға босатылған өз өндірісінің жартылай дайындалған өнімнің өзіндік
кұны, сондай-ақ субъектінің негізгі каражатын толтыруға бағытталған өнім).
Әкімшілік жалпы басқарумен байланысты шығындар және жалпы шаруашылық,
әкімшілік тағайындауындағы шығындар.
Коммерциялық (өндірістен тыс) - өнімді сатып алушыға өткізумен
байланысты шығын.
Өндірушілік (жоспарланған) - ұтымды технология мен өндірісті
ұйымдастыру арқылы өнімді белгіленген сапада өндіруге кететін шығын.
Өндірушілік емес (жоспарланбаған) -- технологияның жетіспеуішілігінен
және өндірістің дұрыс ұйымдастырылмауынан болатын салдар, яғни шығын
(жұмыссыз бос тұрып қалудың шығыны, ақау, мерзімнен тыс еңбекақы).
Реттелетін - атқарушы шығын деңгейін реттейтін немесе оған елеулі ықпал
ете алады (өнім өндіруде пайдаланылатын шикізат шығыны, оны цех бақылаушысы
реттейді).
Реттелмейтін - қызметкер оньң деңгейіне елеулі ықпал ете алмайтын шығын
(дайындау учаскесінің мастері конструкторлық бөлім қызметкерлерінің
еңбекақысы бойынша шығынға ықпалын жүргізе алмайды).
Жалпы - өндірілетін өнімнің барлық көлеміне кететін шығынды білдіреді.
Орташа - есепте бір өнім бірлігіне кететін шығын.
Өнімге - өнімнің өзіндік құнына жұмсалатын шығын (тікелей шығын).
Кезеңге - кезең шығындары: әкімшілік шығысдар, тауарды сату шығындары,
сыйақы бойынша шығындар (жанама шығындар).
Калькуляциялау туралы жеткілікті ақпарат алу, өндірілген өнімді
бағалау, экономикалық шешімдерді қабылдау, жоспарлау, бақылау және реттеу
мына шығын жіктеулерінің көмегімен болады:
1. Өндірілген өнімді калькуляциялау және бағалау үшін шығындарды
топтастыру:
негізгі - өндірістің технологияльң процесімен тікелей байланысты;
үстеме - өндірісті ұйымдастыруда пайда болады;
тікелей - өнімнің нақты бір түрін өндірумен байланысты және оның өзіндік
құнына тікелей қосылады;
жанама - жекелеген өнім түрлерінің өзіндік құнына тікелей емес, жанама
(шартты) бөлінеді;
кірістік (болашақта табыс әкелетін ресурстарға ие болу және оның қолда бар
болуы);
• біткен (шығынға кеткен материалдар).
2. Шешім қабылдау және жоспарлау үшін шығындарды топтастыру:
өзгермелі -оның көлемі өндіріс колеміне қарай үйлесімді
(пропорционально) өзгереді;
тұрақты - өнім өндіру колемінің өзгеруіне тәуелді емес;
қайтарылмайтын - откен кезеңнің шығыны мен табысы;
міндеттік (временные) - ресурстар шектеулі болған жағдайда пайда болады
және оны болашақта пайдалану мүмкіндігін сипаттайды;
айыптық (өсетін) - қандай да бір өнім партиясын дайындауда қосымша пайда
болады (өнім өндірісін жеделдету үшін сыйлықақы төлеу);
маржиналдық (шектеулі) -- қосымша шығындар, бірақ есепте өнім бірлігіне
келеді;
релеванттық - тапсырыстардың (заказ) сақталуы мен орындалуына байланысты.
3. Шығындарды басқару мақсатында бақылау және реттеу процесін жүзеге
асыру үшін шығындарды топтастыру:
реттелетін;
реттелмейтін;
тиімді (өндірмелі, яғни производительные);
тиімсіз (өндірілмейтін);
бақыланатын;
бақыланбайтын.
Сатылған тауарлардың (қызметтердің, жұмыстардың) өзіндік құнының есебі.
Сатылған тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құнын
есепке алуға 7000 бөлімшесінің "Сатылған тауарлардың (жұмыстардың,
қызметтердің) өзіндік құны" деп аталатын 7000 бөлімшенің тиісті
субшоттарында қаралады.
7010 - "Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құны"
шоты. Бұл шот өнім өндіретін, жұмыстар істейтін және қызметтер көрсететін
материалдық өндіріс салаларында қолданылады және босатылған (жөнелтілген)
өнімнің, орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің нақты өзіндік
құнын есепке алуға арналған.
7010 шотқа сатылатын дайын өнім түрі бойынша субшоттар ашылуы мүмкін,
бірақ бұндай шешімдер есеп саясатында көрініс табуы тиіс.
Төменде 7010 "Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік
құны" шоты бойынша жасалатын шоттардың қорреспонденциясы төменде келтіріліп
отыр.
7010-шоттың дебетінде сатылған тауарлардың, жұмыстардың және
қызметтердің өзіндік құны есепке алынады да, ал есепті кезеңнің аяғында осы
шоттың кредитінен 5410 "Жиынтық табыс (залал)" шотының дебетіне жазылады.
Осы жазудан кейін 7010-шоты жабылады.
70101 "Сату үшін алынып, сатылған тауарлардың өзіндік құны"шоты. Бұл
шот негізінен сауда, жабдықтау-сату, делдалдық және сырткы сауда
кәсіпорындарында қолданылады. Сатып алған тауарларлы сатуды жүзеге асыратын
экономиканың басқа салаларындағы кәсіпорында да пайдаланылуы мүмкін (кесте
3).
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына 70101-шоты дебеттеліп, 1330 -
"Сатып алынған тауарлар" шоты кредиттеледі. Есепті кезеңнің аяғында 70101-
шоттың дебетінде есепке алынған сома, осы шоттың кредитінен 5410 - шоттың
дебетіне жазылады. 70101-шоты есепті кезеңнін аяғында жабылады.
Кесте 3
AGS-3 ЖШС-да сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік
құны шоты бойынша жасалатын шоттар қорреспонденциясы
Катар Шаруашылық операцияларының мазмұны Шоттар
№ қорреспонденциясы
дебет кредит
1 Бұйрык-накладнойларының негізінде, 7010 1320
қоймадан нақты өзіндік құны бойынша
босатылған дайын енімнін сомасына
2 Тапсырыс берушілерге орындалған жұмыстар 7010 8010, 8030
мен қызметтер актысы бойынша өткізілді
3 Босатылған тауарларға, орындалған 1210 701
жұмыстарға және қорсетілген қызметгерге
толтырылған салықтық шот-фактуралар және
есеп айырысу-төлеу кұжаттары сатып
алушыларға ұсынылды: - келісімді бағалар
бойынша
- ҚҚС сомасын 14 % 1210 3130
70102-шот - "Көлік ұйымдарының жұктер мен жолаушыларды тасымалдау
жөнінде керсеткен қызметінің өзіндік құны шоты. 8010 - "Негізгі өндіріс",
8030 - "Қосалкы өндірістер" шоттарында орындалған жұмыстардың және
керсетілген қызметтердің өзіндік құны есепке алынып, сол жұмыстар мен
қызметтердің сатылуына (тапсырыс берушілердің қабылдауларына) қарай 70101,
70102-шоттардың дебетіне жазылып отырады. Есепті кезеңнің аяғында
орындалған жұмыстар мен қызметтердің сатылуы бойынша жұмсалған нақты
шығындардың сомасы 7010-шотының кредитінен 5410-шотгыңдебетіне кошіріліп
жазылады. Бұдан кейін 7010-шоты жабылады.
70103 - "Жалға байланысты қызметтің өзіндік құны" шоты. Бұл шот
экономиканың барлық салаларындағы кәсіпорындарда қолданылады. Бұл шотгың
дебетінде жалға байланысты келісім-шарт талаптары бойынша жалға берүшінің
есебіне жатқызылатын басқа да шығындар (объектілерді бұзып, тасымалдау
шығындары, объектілерді құрастыру және іске қосу шығындары, қызметкерлердің
іссапарларының шығындары т.б.) есепке алынады.
Есепті кезеңнің аяғында 70103-шотта есепке алынған шығындар 5410-
шоттың дебетіне кешіріліп жазынады да, 70103 шоты жабылады.
7010шоты бойынша жасалатын талдау есебі сатылған бұйымдардың
(тауарлардын), жұмыстардық және қызметтердің атаулары, не түрлері (топтары)
бойынша ұйымдастырылады, ал бұл сату нәтижелерін талдау үшін қажет. Талдау
есебі үшін тізімдемелер (ведомостар) пайдаланылады, оларда ай ішіндегі және
жыл басынан бері сатылған (жөнелтілген, босатылған) өнімнін, жұмыстардың
және қызметгердің саны мен озіндік құны керсетілуі тиіс.
Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі. Негізгі емес
қызметтердің шығысын есептеу үшін 7400 "Негізгі емес қызметтер бойынша
шығысы" деп аталатын бөлімше шоттары арналған.
Бұл бөлімшенің шоттары өткізілген активтердің барлық тұрлерінің өзіндік
құны, сондай-ақ бағам айырмашылықтарынан алынған сомалар туралы ақпаратты
жинақтауға арналған.
7410 -"Материалдық, емес активтерді сату бойынша шығыстар"шоты сатылған
материалдық емес активтердің құны туралы ақпаратты жинақтауға арналған
шығыстар
7410- шоты бойынша жасалған шоттардың қорреспонденциясы төменде
келтірілген (кесте 4 ) кейін, 7410 шоты жабылуы тиіс.
7410 -"Негізгі құралдарды сату бойынша шығысы" шоты - бұл шот сатылған
негізгі құралдардың (ұзақ мерзімді жалға берілген негізгі құралдарды
коспағанда) құны туралы ақпараттарды жинақтау үшін пайдаланады.
Кесте 4
AGS-3 ЖШС-дегі Материалдық емес активтерді сату бойынша шығыстар
шоты бойынша шоттар қорреспонденциясы
№рс Шаруашылық оперцияларының мазмұны Шотгар
дебет кредит
1 Сатылған материалдық емес активтер, 2740 2730-103,
пайдаланғаны үшін, есептелген тозу 2730
2 қалдык құнына (тозу сомасы бастапқы құнынан 7410 2730
алынып тасталды)
3 Материалдық емес активтерді сатуға жиынтық 5410 7410
табыс (зиян) шотына көшіріліп
7410 -"Бағалы қағаздарды сату бойынша шығыстар" шоты — сатылған бағалы
кағаздар құнын есептен шығару туралы ақпаратты жинақтауға арналған.
7410 - "Бағам айырмасы бойынша шығысы" шоты бағам айырмасы (теріс)
бойынша шығыстар сомасы туралы акпаратты жинақтауға арналған, бұл шетелдің
конверттелетін валюталарына теңгенің қатынасы бойынша өзгерістер кезінде
пайда болады.
Бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығындары жөнінде жасалатын шоттар
қорресподенциясы төменде келтірілген.
7470 - "Басқа да " шоты басқа да қызметтер бойынша шыкқан шығындардың
сомалары туралы ақпаратты жинақтауға арналған. 7470-шотта қысқа мерзімді
қаржылық инвестицияларының күдікті құнының өзгеруінен шыққан залалдары,
облигацияның сатып алынған және номиналдық құндарының айырмасы, әртүрлі
валютаны пайдаланудан болған, теріс сомалық айырма, тіркелген активтерді
ағымдағы жалға берген кезде болатын амортизациялық аударымдар және т.б.
негізгі емес қьтзметтермен байланысты шығыстар есепке алынады.
7410-шотта есепке алынған бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығындар
есептен шығарынғаннан кейін, бұл шот жабылады (кесте 5).
Кесте 5
Бағам айырмасы бойынша шығысы шоты бойынша шоттар қорреспонденциясы
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Шоттар қорреспонденциясы
рс
дебет кредит
1 Дебиторлардың және ақша қаражаттарының 7410 1210-1213
шоттары бойынша бағамдық айырмасы бойынша
жасалатын шығыстары: - сатыпалушылармен жане
тапсырыс берушілермен
-бас (тәуелді) серіктестіктермен 7410 1220-1240
- берілген аванстар бойынша 7410 1610
- акша қаражатының шоттары бойынша 7410 1050, 1020
2 Кредиторлармен есе-п айырысу шоттары бойынша 7410 3320-3340
бағамдық айырмасы бойынша шығы стары: - бас
(тәуелді) серіктестіктермен
- алынған аванстар бойынша 7410 3510
- жабдыктауіпылармен және мердігерлермен, 7410 3310
сондай-ақ басқалармен
3 Жыл аяында бағам айырмалгылығы бойынша шыкқан5410 7410
шығындардың сомалары жиынтық табыс (зиян)
шотына көшіріліп жазылады
7410-7470 шоттар бойынша жасалатын аналитикалық, (талдамалық) есеп
шығындардың баптарына қарай жүргізіледі, ондай шығындардын, номенклатурасын
кәсіпорынның өзі әзірлейді. Сол шығын баптары бойынша тізімдеме
жүргізіледі.
ІІ. Құрылыстағы шығындар есебі
2.1. Құрылыстағы ұйымдастырудағы келесім шарт жасау тәртібі, сметалық
құқжат және құрылыс қызметін лицензиялау
Құрылыс өнімнің күрделелігі материалдардың және адамдардың ресурстарын
бір шаруашылық субьектісіне біріктіру мүмкін еместігі құрылыс мекемелерін
мамандыруға, олардың қызыметін белгілі бір іске қосқанда қадағалаудың
қажетіне лицензиясы бар бас мердігерді бөлуге әкеліп соғады. Орындалатын
жұмыстың түрімен байланысты құрылыс мекемелері: жалпы және мамандырылған
құрылыс деп екіге бөлінеді.
Тапсырыс берушімен келісім шарт қатысының сипатына байланысты
құрылыс мантажды мекемелер бас мердігер және супмердігер болып бөлінеді
Бас мердігермен өндіріс байласының ұзақтығына қарай мекемелер тұрақты
және қозғалмалы болып бөлінеді.
Тұрақты мекемелер ұзақ өндірістік байланыста болып қозғалмалы
мекемелер ірі құрылыс өндірісінің құрамында анда-санда құрылыс көлемінің
өсу кезінде белгілі бір обьектіде жұмыс орындау үшін құрылд.
Құрылыс монтажды мекемелер қызметіне байланысты соңғы өнімін
құрастыруда келесідей түрлерге бөлінеді:
1. монтажды жұмысты орындаушылар
2. жобалау құрылыс фирмалары
3. ғылым жобалау құрылыс фирмалары
4. барлық жұмыстарды құрайтын және конструкциялармен құрылыс
материалдары
Құрылысқа бірнеше қызмет түрін біріктіруге тән құрылыс
мекемелерінің өндірістік қызмет төмендегідей:
1. негізгі өндіріс
2. қосымша өндіріс
3. өндіріс пен шаруашылыққа қызмет ететін әлеуметтік сфера
Бұл мақсат үшін қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есебінің
жұмыс шот жоспарында 8 бөлімнің шоттары белгіленген Шығындардаң деңгейін
бақылау және сараптау үшін оларды құрылыс бөлімдеріне бөлімшелерге жұмыс
пен операциялар түріне байланысты топтастырып отырады.
Құрылыс өндірісіне қатысушы тұлғалар Қазақстан Республиканың
азаматтық кодексіне сәйкес жазбаша түрде келісім шарт жасай отырып
төмендегідей тәртіпте құжат толтырады:
1. келісім шарт нөмірі, датасы, тапсырыс беруші және міндеті
2. жұмыс түрі
3. орындалатын материалдар
4. тапсырмана орындау тәсілі
5. жұмыстың орындалу ауқыты
6. төлем тәртібі
7. ерекше шарттар
8. орындалған жұмыстың нәтижесін тапсыру
9. құпиялық
10. жауапкершілік
11. басқа да шарттар
12. екі жақты реквизиттары.
Сонымен қатар келісімде қосымша қажетті материл тіркеледі:
- құрылыс нысандары
- ерекше талаптар
- құрылыс мантажының жұмыс орындайтын кестесі
Құрылыс шығындарының есебін дұрыс ұйымдастыру үшін және негізгі
құрылыс материалдарының және басқада ресурстардың шығындарының көлемін
бақылау үшін, бухгалтерия жұмысшыларына сметаны құрудың негізгі
қағидаларын және есептеулердің орындалуын білу қажет, соның нәтижесінде
құрылыс объектілерінің сметалық және келісімділік құны анықталады.
Құрылыстың құны сметалық құжаттауда жай бағаның екі деңгейінде
жүргізіледі:
- 1991 жылғы 1 қаңтардан әрекетіне кірістірілген нормативтік- сметалық
базалық негізгі әрекетінде анықталатын базалық (тұрақты) деңгейінде;
- құрылыстың жүзеге асырылу кезеңіне жоспарланатын немесе сметалық
құрылу уақытына негізгі бағада анықталатын ағымдағы және болжамды
деңгейіне.
Сметаны құру кезінде құрылыстың құнын анықтауда ресурстық немесе
базистік- компенсациялық әдістер қолданылуы мүмкін.
Технологиялық құрылымына қарай және құрылыс мантаждау жұмыстарының
жүргізу тәртібіне қарай сметалық құны келесі элементтер бойынша анықталады:
құрылыс жұмысы
1. құрал жабдықтарды мантаждау
2. негізгі және қосалқы құрал-жабдықтармен құралдарды сатып алу шығындары.
3. әртүрлі қызмет көрсету шығындары
Құрылыс мантаждау жұмыстарының сметалық құны есептеу әдісі бойынша
экономикалық мазмұнына қарай 3 бөлікке бөлінеді:
1. тура шығындар
2. үстеме шығындар
3. жоспарлы жинақтау немесе сметалық табыс
Жалпы сметалық құн осы көрсеткіштерінің қосындысынан тұрады. Тура
шығындарға еңбеккерлердің еңбек ақысы құны материялдық және
конституциялардың құны, машина және механизмдерге кеткен шығындары. Тура
үстеме шығындарға нармативтык құжатта көрсетілмеген құрылыстағы жалпы
жағдайды жақсарту үшін шыққан шығындар жатады.
Сметалық табыс –жекелеген құрылыс мантаж жұмыстарындағы шығындарды
жабу үшін бірақ өзіндік құнды анықтау кезінде кірмейтін құрылыс өнімнің
бағасының жеке бір бөлігі.
Құрылыс өнімнің бағасын қалыптастыру кезінде бір уақытта жобалаушы,
тапсырыс беруші және мердігер қатысады. Нарықтық жағдайда бағалау және
сметалық нормалау төмендегідей міндеттер қояды:
1. құрылыс өнімдеріне бос немесе келісілген баға белгілеу;
2. әртүрлі жағдайдағы құрылыс жұмыс жүргізудегі инвестицияны тарту және
сметалық құжаттар толақтыруды қамтамасыз ету;
3. әртүрлі кезендегі бағаның өзгеруіне байланысты құрылыс өнімінің
бағасын анықтау.
Сметалық бағаны анықтаудың төмендегідей әдістерін қолданамыз:
1. Ресурстық әдіс- бұләдіс құрылыс өніміне ағымдағы баға бойынша құрылыс
өніміне ағымдағы баға бойынша құрылыс жұмысының түрлеріне қарай
натуралды көрсеткіштердің және эксплуатациядағы машиналардың ауқыт
шығыны жұмысшылырдың еңбекақы шығынның қосындысын бағалау.
2. Индекстік ресерстық әдіс- бұл әдісте ресурстық әдістегі бағаны
индекстік көрсеткіштерге көбейту арқылы анықталады.
3. Базистік индекстік әдіс болжаулық индекстік коэфицентке көбейтеміз
4. Базистік компенсациялық әдіс- бұл әдісте базистік деңгейдегі сметалық
бағадан, бағаның тарифтік құрылыстағы қолданған ресурстардың айырмасын
көбейту арқылы табамыз
Бастапқы сметалық құжаттау аймақтық сметалау болып табылады,
жұмыс жобаларын және жұмыс құжаттарын өңдеу кезінде анықталған
көлемдерінің негізінде жұмысқа жалпы алаң бойынша немесе үйлер мен
ғимараттар бойынша шығындар және жеке жұмыс түрлеріне базистік баға
деңгейінде құрылады. Аймақтық смета бойынша анықталған құрылыс
жұмысының құны өзімен бірге тікелей шығындарды, үстеме шығындарды,
сметалық пайданы қосады.
Бағаның базистік деңгейіндегі тікелей шығындар еңбек ақы төлеу,
материалдар, бұйымдар және қондырғылар, құрылыс машиналарын пайдалану
құнын есептейді.
Ресурстық әдіс - материалдардың, бұйымдардың, конструкцияларды
құрылыс орнына жеткізу тәсілдерінің және арақашықтығы туралы
мәліметтердің, құрылыс машиналарын және олардың құрамын уақытша пайдалану
, қызметкерлердің енбек ақы шығындарын және т.с.с. қажетсінуін натуралды
өлшемдерінде көрсетілуінде тарифтердің және ағымдағы бағалардың
қолданылуынан калькуляциялауды ұсынады.
Базистік-компенсациялық әдіс- 1991.01.01 ж күшіне енген базистік
деңгейде есептелінген сметалық бағаның құнын жинақтау және тапсырыс
беруші ұйымдар мен мердігерлік ұйымдардың қосымша шығындардың
есептелуін анықтау , құрылыс процесінде пайдаланылатын ресурстардың
тарифтерін және ағымдағы бағаларының өзгеруімен байланысты, әрі қарай
құрылыс процесінде бағалар мен тарифтердің нақты өзгерулерімен байланысты
осы есептеулерді анықтауды көрсетеді.
Құрылыс қызметі лицензиялауды талап етеді, яғни құрылыс өнімдерінің
белгілі тұтынушылық сапасын құру мүмкін емес белгілі бір дайындығын талап
ету
Сондықтан барлық шаруашылық субъектілері қызмет етуші құрылыс
ұйымдары жыл сайын лицензияларын қайта тіркеуден өтіп отырады.
Лицензияны алу үшін ұйымдарды қалалық лицензиялау орталығына
төмендегідей құжаттарды тапсырады:
- лицензияны (қайта аудару) куәләндіру үшін техникалық аудитті
жүргізуде уәкілетті ұйымдарға хат;
- қалалық лицензиялау орталығына өтініш;
- кәсіпорынның құрылғаны жөніндегі бекітілген қаулысы немесе тіркелген
жарғысы;
- тіркеу карточкасының көшірмесі;
- заң Министрлігінде заңды тұлғалардың мемлекеттік теркелгені
жөніндегі куәлігінің көшірмесі;
- лицензиясы жоқ құрылыс-монтаж жұмыстарының тізімі;
- салынатын, қайта құрылатын және жоспарланған объектілердің тізімі,
олардың мекен жайы и қуаттылығы, жүргізілетін жөндеу жұмыстарының
тізімі;
- өткен жылдағы орындалған құрылыс-монтаж жұмыстарының көлемі;
- мамандандырылған мамандар құрамы жөнінде мәліметтер;
- өндірістік базаның нақтылығы жөнінде ақпараттар;
- техникалық – жарақтандыру жөнінде ақпараттар;
- сейсмика жөнінде куәлік;
- сапаны бақылау;
- өндіріс жұмыстарын қауіпсіздендіруін қамтамасыз ету жүйесі;
- экспорттық қорытынды.
Құрылыс монтаж жұмыстарында лицензия материалдық емес актив
негізінде қарастырылмайды , яғни оның қызмет ету мерзімі бір жылдан
аспайды.
2.2. Құрылысты ұйымдастыру формалары және өндіріс түрлері
Күрделі құрылыста өндіріс жұмыстарының негізгі ұйымдастыру формасы
болып мердігерлік тәсіл саналады.
Күрделі құрылыс салалары — түрлі өндірістерден және шаруашылыктардан
(негізгі, көмекші, косымша, қосалқы және эксперименттік) тұратын күрделі
механизм.
Күрделі құрылыстың жекелеген өндірістік буындары бойынша жоспарлау және
шығындарды есепке алу мақсатында өндірілетін өнімнің атқаратын кызметіне
қарай барлык өндірістер негізгі және қосымша өндірістер болып екіге
бөлінеді.
Құрылысқа бірнеше қызмет түрін біріктіруге тән құрылыс
мекемелерінің өндірістік қызмет төмендегідей:
4. негізгі өндіріс
5. қосымша өндіріс
6. өндіріс пен шаруашылыққа қызмет ететін әлеуметтік сфера
Негізгі ендіріске кәсіпорын шығаратын өнімдер, сондай-ақ өнімді сатуға
және зауыт ішінде тұтынуға (желілік, ұсталық, престеу — машина жасау
зауыттарында) арналған шалафабрикаттарды дайындайтын өндірістер жатады.
Көмекші өндіріс негізгі өндірістің енімін әзірлеуге катыспайды, бірақ
өнім өндіруге, қызмет керсетуге, жұмыс жасауға тікелей ықпал етеді (жөндеу-
механикалық және аспаптық цехтар, электр-көліктік, сумен жабдықтау және
т.б.).
Қосалқы цехтар (ыдыстар мен буып-түю материалдарын дайындаумен
айналысатын цехтар) негізгі материалдардан емес, бірақ негізгі және кемекші
ендірістерде пайдаланатын материалдардан енім өндіреді.
Эксперименттік (тәжірибелік) цехтар тәжірибелік үлгілерді дайындайды
және түрлі эксперименттік жұмыстарды атқарады.
Бұдан басқа кәсіпорында қызмет көрсететін өндірістер мен кәсіпорын
ұжымының тұрмыстық қажетгілігін қанағаттандыратын шаруашылықгар (тұрғын-үй
коммуналдық шаруашылық, моншалар, кір жуатын орындар) болады. Бұл
кәсіпорындар енімді дайындауға, сондай-ақ баска да ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz