Темір жол көлігінің дамуы
1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім.
• Қазақстанның КСРО кезіндегі темір жол көлігінің дамуы.
• Темір жол көлігі Қазақстанның көліктерінің негізгі түрі.
• Қазақстандағы темір жол тораптары.
3. Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер.
2. Негізгі бөлім.
• Қазақстанның КСРО кезіндегі темір жол көлігінің дамуы.
• Темір жол көлігі Қазақстанның көліктерінің негізгі түрі.
• Қазақстандағы темір жол тораптары.
3. Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер.
Қазақстанның орасан зор қорларын (ресурстарын) пайдалану үшін көліктердің орны өте зор, оның халық шаруашылық маңызы мынадай себептерге байланысты:
- республика территориясының орасан зорлығы. Ол батыстан шығысқа 3000 км, ал солтүстіктен оңтүстікке 1700 км созылып жатыр;
- Қазақстанда жүктерді алысқа тасымалдаудың қажеттігі;
- Республикада негізінен тасымалданатын өнімдер көмір, темір рудасы, мұнай, металлургия өнеркәсіптері, ауыл шаруашылық (астық, жүн, ет, т.б.) өнімдері. Бұлардың бір ерекшелігі алысқа тасымалдауды қажет етеді;
- Қазақстанның географиялық – жол торауда орналасуы.
Республиканың үстінен орасан мол транзитті жүктер өтеді.
Көліктер халық шаруашылық салалары және өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы байланыстарды қамтамасыз етеді. Неғұрлым транспорт жүйесі жоғары дәрежеде дамыса, соғүрлым жүктер баратын жеріне жедел жетеді, сол себептен өндіріс бір қалыпта тоқтаусыз жұмыс істейді. Көліктің арқасында халықаралық еңбек бөлісу де дамиды.
Қазіргі кезде (1995 ж) Қазақстан транспорт жүйесі 115 мың км. астам авомобиль тас жолын; 14,4 мың км. жалпы пайдаланатын темір жолын; 7,4 мың км. өнеркәсіп орындарының тұйық жолдарын; мұнай, газ және мұнай өнімдерін тасымалдайтын мыңдаған километр құбыр магистральдарын; 4 мың км. өзен жолдарын; мыңдаған темір жол станцияларын, ондаған ірі порттарды, кемежайларды, тасымалдау пункттерді, аэропорттарды т.б. қамтитын ерекше ірі кешен.
- республика территориясының орасан зорлығы. Ол батыстан шығысқа 3000 км, ал солтүстіктен оңтүстікке 1700 км созылып жатыр;
- Қазақстанда жүктерді алысқа тасымалдаудың қажеттігі;
- Республикада негізінен тасымалданатын өнімдер көмір, темір рудасы, мұнай, металлургия өнеркәсіптері, ауыл шаруашылық (астық, жүн, ет, т.б.) өнімдері. Бұлардың бір ерекшелігі алысқа тасымалдауды қажет етеді;
- Қазақстанның географиялық – жол торауда орналасуы.
Республиканың үстінен орасан мол транзитті жүктер өтеді.
Көліктер халық шаруашылық салалары және өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы байланыстарды қамтамасыз етеді. Неғұрлым транспорт жүйесі жоғары дәрежеде дамыса, соғүрлым жүктер баратын жеріне жедел жетеді, сол себептен өндіріс бір қалыпта тоқтаусыз жұмыс істейді. Көліктің арқасында халықаралық еңбек бөлісу де дамиды.
Қазіргі кезде (1995 ж) Қазақстан транспорт жүйесі 115 мың км. астам авомобиль тас жолын; 14,4 мың км. жалпы пайдаланатын темір жолын; 7,4 мың км. өнеркәсіп орындарының тұйық жолдарын; мұнай, газ және мұнай өнімдерін тасымалдайтын мыңдаған километр құбыр магистральдарын; 4 мың км. өзен жолдарын; мыңдаған темір жол станцияларын, ондаған ірі порттарды, кемежайларды, тасымалдау пункттерді, аэропорттарды т.б. қамтитын ерекше ірі кешен.
1. «Қазақстан экономикасы». Нұрғалиев Қ.Р. Алматы, 1999.
2. «Қазақстанның жаңа және қазіргі заман тарихы» Қ.С.Қаражан. Алматы, 2005.
3. “Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы” 9-сынып, Ахмедова К., Алматы, “Рауан”, 1994 жыл.
4. «Экономика Казахстана». К.Р.Нургалиев, А.К.Нургалиев. Алматы, 2007.
2. «Қазақстанның жаңа және қазіргі заман тарихы» Қ.С.Қаражан. Алматы, 2005.
3. “Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы” 9-сынып, Ахмедова К., Алматы, “Рауан”, 1994 жыл.
4. «Экономика Казахстана». К.Р.Нургалиев, А.К.Нургалиев. Алматы, 2007.
Жоспар:
1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім.
• Қазақстанның КСРО кезіндегі темір жол көлігінің дамуы.
• Темір жол көлігі Қазақстанның көліктерінің негізгі түрі.
• Қазақстандағы темір жол тораптары.
3. Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Қазақстанның орасан зор қорларын (ресурстарын) пайдалану үшін
көліктердің орны өте зор, оның халық шаруашылық маңызы мынадай себептерге
байланысты:
- республика территориясының орасан зорлығы. Ол батыстан шығысқа 3000
км, ал солтүстіктен оңтүстікке 1700 км созылып жатыр;
- Қазақстанда жүктерді алысқа тасымалдаудың қажеттігі;
- Республикада негізінен тасымалданатын өнімдер көмір, темір рудасы,
мұнай, металлургия өнеркәсіптері, ауыл шаруашылық (астық, жүн, ет,
т.б.) өнімдері. Бұлардың бір ерекшелігі алысқа тасымалдауды қажет
етеді;
- Қазақстанның географиялық – жол торауда орналасуы.
Республиканың үстінен орасан мол транзитті жүктер өтеді.
Көліктер халық шаруашылық салалары және өндірушілер мен тұтынушылар
арасындағы байланыстарды қамтамасыз етеді. Неғұрлым транспорт жүйесі жоғары
дәрежеде дамыса, соғүрлым жүктер баратын жеріне жедел жетеді, сол себептен
өндіріс бір қалыпта тоқтаусыз жұмыс істейді. Көліктің арқасында халықаралық
еңбек бөлісу де дамиды.
Қазіргі кезде (1995 ж) Қазақстан транспорт жүйесі 115 мың км. астам
авомобиль тас жолын; 14,4 мың км. жалпы пайдаланатын темір жолын; 7,4 мың
км. өнеркәсіп орындарының тұйық жолдарын; мұнай, газ және мұнай өнімдерін
тасымалдайтын мыңдаған километр құбыр магистральдарын; 4 мың км. өзен
жолдарын; мыңдаған темір жол станцияларын, ондаған ірі порттарды,
кемежайларды, тасымалдау пункттерді, аэропорттарды т.б. қамтитын ерекше ірі
кешен.
Қазақстан жүк айналымының жалпы көлеміндегі көліктердің түрлерінің үлестері
(%).
Жылдар Барлығы Оның ішінде
Темір жол Автомобиль Құбыр Су және әуе
жолы магистралі жолдары
1965 100,0 91,4 7,3 0,4 0,9
1970 100,0 89,2 7,4 2,5 0,9
1975 100,0 87,4 7,4 4,5 0,7
1980 100,0 87,3 8,1 3,8 0,8
1985 100,0 85,4 9,3 4,5 0,8
1990 100,0 86,2 9,5 3,5 0,8
1995 100,0 77,6 6,7 15,1 0,6
Көліктің жеке түрлері тасымалдайтын жүктердің ерекшеліктеріне және
апарылатын жердің қашықтығына қарай тиімді пайдалануға өз өрістеріне ие.
Мысалы, әуе және темір жол көліктерімен жүктерді қашыққа тасымалдауға
пайдалану тиімді. Жақын араға жүктерді автомобиль көлігімен тасымалдау
шығындарын төмендетуге мүмкіндік туғызады. Автомобиль көлігі әсіресе тез
бұзылатын өнімдерді жақын араға тасымалдауға өте пайдалы. Құбыр
магистральдары мұнай, газ және мұнай өнімдерін мол мөлшерде тасымалдауға
пайдалануға тиімді.
Көліктің жеке алғанда ешқандай өнім өндірмейтіні мәлім, бірақ оның
шаруашылықтағы маңызы өте зор, көлік болмайынша, кез келген аумақтың
қазіргі экономикасы, бейнелеп айтқанда, бір күн де тіршілік ете алмайды,
өйткені өндіруші өнеркәсіп пен өңдеуші өнеркәсіп, өнеркәсіп пен ауыл
шарушалығы, өнім мен оның тұтынушылары арасындағы байланысты қамтамасыз ете
алатын тек қана көлік. Сонымен қатар, көлік еңбек бөлінісін кеңінен
дамытуға және осының негізінде жекелеген республикалар мен экономикалық
аудандардағы шаруашылықтардың мамандануын тереңдете түсуге мүмкіндік
береді. Демек, көлік - өндіргіш күштерді дамытудың қуатты құралы. Көліктің
барлық түрлері әдетте өзара тығыз байланысты болып, бірін – бірі
толықтырады және қызмет көрсететін біртұтас кешен түзеді.
Кең байтақ аумағы бар Қазақстан жағдайында көліктің маңызына баға
жетпейді. Оның үстіне, Қазақстан аумағы арқылы Орта Азия елдерін Ресей
Федерациясының Батыс Сібір, Орал және Еділ бойы секілді ірі экономикалық
аудандарымен жалғастыратын қатынас жолдары өтеді. Қазақстанның өзі де ең
алдымен осы аталған көршілес аудандарымен тығыз байланыста. Сондықтан
республиканың көлігіне өте зор міндеттер жүктеледі – ол республика ішіндегі
ғана емес, сонымен қатар ауданаралық аумақтық - өндірістік байланыстарды да
қамтамасыз етуге тиіс. Соңғы кезде бұған халықаралық байланыс қызметі де
қосылды. Атап айтқанда, Алматы мен Қытай Халық Республикасындағы Үрімші
қаласы арасында тұрақты әуе қатынасы, Жаркент, Құлжа қалалары арасында
автобус қатынасы және Достық, Алашанькоу станциялары арасында темір жол
қатынасы орнатылды. Таяудағы уақытта бұларға қоса Шанхай – Алматы – Стамбул
азияаралық темір жол қатынасы пайда болды.
Қазақстанның КСРО кезіндегі темір жол көлігінің дамуы.
Транспортсыз халық шаруашылығының дамуы мүмкін емес. Транспорт
өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының өндірістік байланысын, еліміздің әр түрлі
аудандары арасындағы өнім алмасуын және сыртқы сауданы қамтамасыз етеді.
Жаңа терриорияларды игеру алдында транспорт жолдары салынады. Осы заманғы
қаланың тіршілігін транспортсыз көзге елестету мүмкін емес. Транспорттың
қорғаныста да маңызы зор.
Транспорт халық шаруашылығының қажетін өтеп қана қоймайды, сонымен
бірге электр энергиясын, отынды, металды, ағашты да көп жұмсайды.
Транспорт – құрлықтағы (темір жол мен автрмобиль жолы), су (теңіз бен
өзен), әуе, құбыр және электрон транспортына (электр желісіне) бөлінеді.
Елімізде транспорттың барлық түрлері дамыған.
Транспорттың жұмысын, оның тонна – километрмен өлшенетін жүк айналымы
арқылы білуге болады. Жүк айналымы – белгілі кезеңде, белгілі қашықтыққа
тасымалданатын жүк мөлшері.
КСРО – ның негізгі транспорты – темір жол транспорты. Жүк айналымы
жөнінен ол транспорттың басқа түрлерінен екі есе асып түседі. Темір жолдар
еліміздің барлық аудандарын біртұтас жалғастырады. Ол климат жағдайларына
және жыл мезгілдеріне қарамастан, тұрақты жұмыс істей береді. Темір
жолдарда жүріс жылдамдығы жоғары, тасымалдың өзіндік құны арзан. Темір жол
магистралын түрлі бағытта салуға болады.
Россияның темір жол желісі Москвадан шеткері аймақтарға қарай
тарамдалған жолдардан тұрды, ол жолдармен Орталыққа өнеркәсіп шикізаты мен
азық – түлік жеткізілетін. Бұл жолдарды астық өндіретін аудандардан Балтық
пен Қара теңіздердің порттарына астық таситын жолдар кесіп өтетін.
Шығыстағы аудандарды дүние жүзіндегі ең ірі темір жол – Сібір магистралы
(Челябинскіден Владивостоққа дейін) кесіп өтсе де, темір жол транспортымен
мүлдем нашар қамтамасыз етілген еді. КСРО – да темір жол желісінің жалпы
ұзындығы 230 мың километрден асады. Совет Одағы темір жолдың ұзындығы
жағынан АҚШ – қа ғана жол береді, бірақ совет темір жолының жүк айналымы
дүние жүзінің барлық елдерінің жүк айналымынан асып түседі.
Электровоз бен тепловоздардың тарту күшін енгізу поездардың қозғалыс
шапшаңдығын, поездардың салмағы мен темір жолдардың поезд өткізу қабілетін,
яғни олардың өнімділігін арттыра түсті. Біздің еліміз электрлендірілген
темір жолдың ұзындығы жөнінен дүние жүзінде бірінші орын алады.
Шығыста өнеркәсіптің өркендеуі, тың игеру Сібірдің, Урал мен елімздің
европалық бөліктері арасындағы жүк тасымалын көбейтті. Сондықтан Сібір
магистралына параллель бірнеше желі, мысалы ОСондықтан Сібір магистралына
параллель бірнеше желі, мысалы Оңт үстік Сібір (Уфа – Целиноград –
Новокузнецк – Тайшет) магистралы іске қосылды. Еліміздің шығысында – Байкал
– Амур магистралы бойында жаңа жол ашылды.
Совет өкіметі жылдарында көптеген аудандар темір жолмен тікелей
байланысатын болды, мысалы, Сібір мен Орта Азия Түркістан – Сібір (Семей –
Алматы – Луговой) және Трансқазақстан (Петропавл – Қарағанды – Шу) темір
жолдары арқылы байланысады. Печора магистралы (Салехард – Воркута – Коноша)
және Архангельскіден Ақ теңізге баратын жол Европалық Солтүстіктің
территориясын біріктіреді. Волга бойында темір жол желісі – Волга
магистралы (Қазаннан Волгоградқа дейін) салынады.
Әр түрлі жолдар мен жекелеген учаскелердегі тасымалдың өзіндік құны
әркелкі. Сібір магистралында Батыс Сібірдегі тасымалдың өзіндік құны төмен,
өйткені жол электрлендірілген, тегіс жерден өтеді және жүк ұзақ жолға
жөнелтіледі. Қиыр Шығыс магистралының электрлендірілмеген бөлігінде жер
бедері күрделі, тасымал мөлшері аз, өзіндік құн жоғары.
Темір жол көлігі Қазақстан көліктерінің негізгі түрі.
Ол жалпы пайдаланатын транспорттардың барлық түрлерінің жүк
айналымының 80 - 90% - іне дейін қамтамасыз етеді. Пайдаланатын тесір
жолдың ұзындығы бойынша Қазақстан ТМД елдерінің ішінде Ресей және
Украинадан кейін үшінші орында. Бірақ та Қазақстан территориясы бойынша
темір жолдың тығыздығы төмен, республиканың қажеттілігін қамтамасых ете
алмайды. Территорияны 1000 шаршы км. шаққанда тек қана 8 м. темір жолы
келеді. 1958 ж. Түркістан – Сібір темір жолы құрылды, ол темір жол
шаруашылығын тиімді пайдалану мақсатында 1976 жылы 3 темір жолға және 16
бөлімшелерге бөлінді:
I. Алматы темір жолы Алматы, Тараз, Защита, Бішкек, Семей, Шымкент,
Шу бөлімдерін кірістірді;
II. Батыс Қазақстан темір жолы Ақтөбе, Қызылорда, Атырау және Орал
бөлімдерін кірістірді;
III. Тың темір жолы Ақмола, Қарағанда, Қостанай, Көкшетау және
Павлодар бөлімдерін кірістірді.
Қазақстанның темір жол көлігін пайдаланудың көрсеткіштері.
Жылдар Пайдаланатын Жүк айналымы,Жіберілген Жолаушылар
темір жол млрд. ткм жүктер айналымы,
ұзындығы, мың көлемі, млн. млрд. жолкм
км. т.
1965 13,8 217,5 187,1 13,2
1970 14,1 310,9 252,1 14,5
1980 14,2 354,3 308,3 14,7
1985 14,5 382,5 336,8 15,8
1990 14,4 407,0 345,0 19,7
1995 14,4 124,5 161,1 13,2
Қазақстан темір жол жүйесінің үйлесімі екі себептің әсері бойынша
қалыптасқан: біріншіден, пайдалы кен орындарын және тың көтеру нәтижесінде
регион, республикалар арасында жүктер ағымының өсуі; екіншіден, өтпелі
(транзит) жүктер ағымының өсуі.
Республиканың темір жол көлігі региондар, республикалар арасында және
өтпелі (транзит) жүктерді тасымалдауға икемді, бірақ та республикалардың
облыстары арасындағы жүк тасымалдауға икемі аздау. Мысалы, Шығыс және
Солтүстік Қазақстан облыстар арасында жүк тасымалдау, негізінен Ресей
аудандары арқылы өтеді, Орталық және Солтүстік Қазақстан облыстары
арасындағы жүк тасымалдау Батыс Сібір, Орал, ал кейде Оңтүстік Қазақстан
арқылы өтеді. Мұндай жағдай жүктерді қашыққа тасуды қажет етеді және көлік
шығындарын өсіреді.
Қазіргі кезде кейбір көлік тораптарының жағдайлары өндіргіш күштердің
дамуына кедергі жасауда, сондықтан екінщі жол торабын салу арқылы маңызды
жол бөлімшелерін жүкте өткізу қабілетін кеңейту және істегі тар табанды
темір жолдарды қайтадан өзгертіп, жабдықтау қажет. Бүтіндей темір жол
шаруашылығының материалдық – жабдықтарын пайдаланудың, станциялар
бөлімшелеріндегі жүк жіберілетін жолдардың ұзындығын созудың т.б. маңыздары
зор. Қазіргі кезде темір жол транспортының жалпы жүк айналымының ішінде
электрленген тарту күштің үлесі 49% - ке жуық, ал дизель тарту күшінің
үлесі 51% - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім.
• Қазақстанның КСРО кезіндегі темір жол көлігінің дамуы.
• Темір жол көлігі Қазақстанның көліктерінің негізгі түрі.
• Қазақстандағы темір жол тораптары.
3. Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Қазақстанның орасан зор қорларын (ресурстарын) пайдалану үшін
көліктердің орны өте зор, оның халық шаруашылық маңызы мынадай себептерге
байланысты:
- республика территориясының орасан зорлығы. Ол батыстан шығысқа 3000
км, ал солтүстіктен оңтүстікке 1700 км созылып жатыр;
- Қазақстанда жүктерді алысқа тасымалдаудың қажеттігі;
- Республикада негізінен тасымалданатын өнімдер көмір, темір рудасы,
мұнай, металлургия өнеркәсіптері, ауыл шаруашылық (астық, жүн, ет,
т.б.) өнімдері. Бұлардың бір ерекшелігі алысқа тасымалдауды қажет
етеді;
- Қазақстанның географиялық – жол торауда орналасуы.
Республиканың үстінен орасан мол транзитті жүктер өтеді.
Көліктер халық шаруашылық салалары және өндірушілер мен тұтынушылар
арасындағы байланыстарды қамтамасыз етеді. Неғұрлым транспорт жүйесі жоғары
дәрежеде дамыса, соғүрлым жүктер баратын жеріне жедел жетеді, сол себептен
өндіріс бір қалыпта тоқтаусыз жұмыс істейді. Көліктің арқасында халықаралық
еңбек бөлісу де дамиды.
Қазіргі кезде (1995 ж) Қазақстан транспорт жүйесі 115 мың км. астам
авомобиль тас жолын; 14,4 мың км. жалпы пайдаланатын темір жолын; 7,4 мың
км. өнеркәсіп орындарының тұйық жолдарын; мұнай, газ және мұнай өнімдерін
тасымалдайтын мыңдаған километр құбыр магистральдарын; 4 мың км. өзен
жолдарын; мыңдаған темір жол станцияларын, ондаған ірі порттарды,
кемежайларды, тасымалдау пункттерді, аэропорттарды т.б. қамтитын ерекше ірі
кешен.
Қазақстан жүк айналымының жалпы көлеміндегі көліктердің түрлерінің үлестері
(%).
Жылдар Барлығы Оның ішінде
Темір жол Автомобиль Құбыр Су және әуе
жолы магистралі жолдары
1965 100,0 91,4 7,3 0,4 0,9
1970 100,0 89,2 7,4 2,5 0,9
1975 100,0 87,4 7,4 4,5 0,7
1980 100,0 87,3 8,1 3,8 0,8
1985 100,0 85,4 9,3 4,5 0,8
1990 100,0 86,2 9,5 3,5 0,8
1995 100,0 77,6 6,7 15,1 0,6
Көліктің жеке түрлері тасымалдайтын жүктердің ерекшеліктеріне және
апарылатын жердің қашықтығына қарай тиімді пайдалануға өз өрістеріне ие.
Мысалы, әуе және темір жол көліктерімен жүктерді қашыққа тасымалдауға
пайдалану тиімді. Жақын араға жүктерді автомобиль көлігімен тасымалдау
шығындарын төмендетуге мүмкіндік туғызады. Автомобиль көлігі әсіресе тез
бұзылатын өнімдерді жақын араға тасымалдауға өте пайдалы. Құбыр
магистральдары мұнай, газ және мұнай өнімдерін мол мөлшерде тасымалдауға
пайдалануға тиімді.
Көліктің жеке алғанда ешқандай өнім өндірмейтіні мәлім, бірақ оның
шаруашылықтағы маңызы өте зор, көлік болмайынша, кез келген аумақтың
қазіргі экономикасы, бейнелеп айтқанда, бір күн де тіршілік ете алмайды,
өйткені өндіруші өнеркәсіп пен өңдеуші өнеркәсіп, өнеркәсіп пен ауыл
шарушалығы, өнім мен оның тұтынушылары арасындағы байланысты қамтамасыз ете
алатын тек қана көлік. Сонымен қатар, көлік еңбек бөлінісін кеңінен
дамытуға және осының негізінде жекелеген республикалар мен экономикалық
аудандардағы шаруашылықтардың мамандануын тереңдете түсуге мүмкіндік
береді. Демек, көлік - өндіргіш күштерді дамытудың қуатты құралы. Көліктің
барлық түрлері әдетте өзара тығыз байланысты болып, бірін – бірі
толықтырады және қызмет көрсететін біртұтас кешен түзеді.
Кең байтақ аумағы бар Қазақстан жағдайында көліктің маңызына баға
жетпейді. Оның үстіне, Қазақстан аумағы арқылы Орта Азия елдерін Ресей
Федерациясының Батыс Сібір, Орал және Еділ бойы секілді ірі экономикалық
аудандарымен жалғастыратын қатынас жолдары өтеді. Қазақстанның өзі де ең
алдымен осы аталған көршілес аудандарымен тығыз байланыста. Сондықтан
республиканың көлігіне өте зор міндеттер жүктеледі – ол республика ішіндегі
ғана емес, сонымен қатар ауданаралық аумақтық - өндірістік байланыстарды да
қамтамасыз етуге тиіс. Соңғы кезде бұған халықаралық байланыс қызметі де
қосылды. Атап айтқанда, Алматы мен Қытай Халық Республикасындағы Үрімші
қаласы арасында тұрақты әуе қатынасы, Жаркент, Құлжа қалалары арасында
автобус қатынасы және Достық, Алашанькоу станциялары арасында темір жол
қатынасы орнатылды. Таяудағы уақытта бұларға қоса Шанхай – Алматы – Стамбул
азияаралық темір жол қатынасы пайда болды.
Қазақстанның КСРО кезіндегі темір жол көлігінің дамуы.
Транспортсыз халық шаруашылығының дамуы мүмкін емес. Транспорт
өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының өндірістік байланысын, еліміздің әр түрлі
аудандары арасындағы өнім алмасуын және сыртқы сауданы қамтамасыз етеді.
Жаңа терриорияларды игеру алдында транспорт жолдары салынады. Осы заманғы
қаланың тіршілігін транспортсыз көзге елестету мүмкін емес. Транспорттың
қорғаныста да маңызы зор.
Транспорт халық шаруашылығының қажетін өтеп қана қоймайды, сонымен
бірге электр энергиясын, отынды, металды, ағашты да көп жұмсайды.
Транспорт – құрлықтағы (темір жол мен автрмобиль жолы), су (теңіз бен
өзен), әуе, құбыр және электрон транспортына (электр желісіне) бөлінеді.
Елімізде транспорттың барлық түрлері дамыған.
Транспорттың жұмысын, оның тонна – километрмен өлшенетін жүк айналымы
арқылы білуге болады. Жүк айналымы – белгілі кезеңде, белгілі қашықтыққа
тасымалданатын жүк мөлшері.
КСРО – ның негізгі транспорты – темір жол транспорты. Жүк айналымы
жөнінен ол транспорттың басқа түрлерінен екі есе асып түседі. Темір жолдар
еліміздің барлық аудандарын біртұтас жалғастырады. Ол климат жағдайларына
және жыл мезгілдеріне қарамастан, тұрақты жұмыс істей береді. Темір
жолдарда жүріс жылдамдығы жоғары, тасымалдың өзіндік құны арзан. Темір жол
магистралын түрлі бағытта салуға болады.
Россияның темір жол желісі Москвадан шеткері аймақтарға қарай
тарамдалған жолдардан тұрды, ол жолдармен Орталыққа өнеркәсіп шикізаты мен
азық – түлік жеткізілетін. Бұл жолдарды астық өндіретін аудандардан Балтық
пен Қара теңіздердің порттарына астық таситын жолдар кесіп өтетін.
Шығыстағы аудандарды дүние жүзіндегі ең ірі темір жол – Сібір магистралы
(Челябинскіден Владивостоққа дейін) кесіп өтсе де, темір жол транспортымен
мүлдем нашар қамтамасыз етілген еді. КСРО – да темір жол желісінің жалпы
ұзындығы 230 мың километрден асады. Совет Одағы темір жолдың ұзындығы
жағынан АҚШ – қа ғана жол береді, бірақ совет темір жолының жүк айналымы
дүние жүзінің барлық елдерінің жүк айналымынан асып түседі.
Электровоз бен тепловоздардың тарту күшін енгізу поездардың қозғалыс
шапшаңдығын, поездардың салмағы мен темір жолдардың поезд өткізу қабілетін,
яғни олардың өнімділігін арттыра түсті. Біздің еліміз электрлендірілген
темір жолдың ұзындығы жөнінен дүние жүзінде бірінші орын алады.
Шығыста өнеркәсіптің өркендеуі, тың игеру Сібірдің, Урал мен елімздің
европалық бөліктері арасындағы жүк тасымалын көбейтті. Сондықтан Сібір
магистралына параллель бірнеше желі, мысалы ОСондықтан Сібір магистралына
параллель бірнеше желі, мысалы Оңт үстік Сібір (Уфа – Целиноград –
Новокузнецк – Тайшет) магистралы іске қосылды. Еліміздің шығысында – Байкал
– Амур магистралы бойында жаңа жол ашылды.
Совет өкіметі жылдарында көптеген аудандар темір жолмен тікелей
байланысатын болды, мысалы, Сібір мен Орта Азия Түркістан – Сібір (Семей –
Алматы – Луговой) және Трансқазақстан (Петропавл – Қарағанды – Шу) темір
жолдары арқылы байланысады. Печора магистралы (Салехард – Воркута – Коноша)
және Архангельскіден Ақ теңізге баратын жол Европалық Солтүстіктің
территориясын біріктіреді. Волга бойында темір жол желісі – Волга
магистралы (Қазаннан Волгоградқа дейін) салынады.
Әр түрлі жолдар мен жекелеген учаскелердегі тасымалдың өзіндік құны
әркелкі. Сібір магистралында Батыс Сібірдегі тасымалдың өзіндік құны төмен,
өйткені жол электрлендірілген, тегіс жерден өтеді және жүк ұзақ жолға
жөнелтіледі. Қиыр Шығыс магистралының электрлендірілмеген бөлігінде жер
бедері күрделі, тасымал мөлшері аз, өзіндік құн жоғары.
Темір жол көлігі Қазақстан көліктерінің негізгі түрі.
Ол жалпы пайдаланатын транспорттардың барлық түрлерінің жүк
айналымының 80 - 90% - іне дейін қамтамасыз етеді. Пайдаланатын тесір
жолдың ұзындығы бойынша Қазақстан ТМД елдерінің ішінде Ресей және
Украинадан кейін үшінші орында. Бірақ та Қазақстан территориясы бойынша
темір жолдың тығыздығы төмен, республиканың қажеттілігін қамтамасых ете
алмайды. Территорияны 1000 шаршы км. шаққанда тек қана 8 м. темір жолы
келеді. 1958 ж. Түркістан – Сібір темір жолы құрылды, ол темір жол
шаруашылығын тиімді пайдалану мақсатында 1976 жылы 3 темір жолға және 16
бөлімшелерге бөлінді:
I. Алматы темір жолы Алматы, Тараз, Защита, Бішкек, Семей, Шымкент,
Шу бөлімдерін кірістірді;
II. Батыс Қазақстан темір жолы Ақтөбе, Қызылорда, Атырау және Орал
бөлімдерін кірістірді;
III. Тың темір жолы Ақмола, Қарағанда, Қостанай, Көкшетау және
Павлодар бөлімдерін кірістірді.
Қазақстанның темір жол көлігін пайдаланудың көрсеткіштері.
Жылдар Пайдаланатын Жүк айналымы,Жіберілген Жолаушылар
темір жол млрд. ткм жүктер айналымы,
ұзындығы, мың көлемі, млн. млрд. жолкм
км. т.
1965 13,8 217,5 187,1 13,2
1970 14,1 310,9 252,1 14,5
1980 14,2 354,3 308,3 14,7
1985 14,5 382,5 336,8 15,8
1990 14,4 407,0 345,0 19,7
1995 14,4 124,5 161,1 13,2
Қазақстан темір жол жүйесінің үйлесімі екі себептің әсері бойынша
қалыптасқан: біріншіден, пайдалы кен орындарын және тың көтеру нәтижесінде
регион, республикалар арасында жүктер ағымының өсуі; екіншіден, өтпелі
(транзит) жүктер ағымының өсуі.
Республиканың темір жол көлігі региондар, республикалар арасында және
өтпелі (транзит) жүктерді тасымалдауға икемді, бірақ та республикалардың
облыстары арасындағы жүк тасымалдауға икемі аздау. Мысалы, Шығыс және
Солтүстік Қазақстан облыстар арасында жүк тасымалдау, негізінен Ресей
аудандары арқылы өтеді, Орталық және Солтүстік Қазақстан облыстары
арасындағы жүк тасымалдау Батыс Сібір, Орал, ал кейде Оңтүстік Қазақстан
арқылы өтеді. Мұндай жағдай жүктерді қашыққа тасуды қажет етеді және көлік
шығындарын өсіреді.
Қазіргі кезде кейбір көлік тораптарының жағдайлары өндіргіш күштердің
дамуына кедергі жасауда, сондықтан екінщі жол торабын салу арқылы маңызды
жол бөлімшелерін жүкте өткізу қабілетін кеңейту және істегі тар табанды
темір жолдарды қайтадан өзгертіп, жабдықтау қажет. Бүтіндей темір жол
шаруашылығының материалдық – жабдықтарын пайдаланудың, станциялар
бөлімшелеріндегі жүк жіберілетін жолдардың ұзындығын созудың т.б. маңыздары
зор. Қазіргі кезде темір жол транспортының жалпы жүк айналымының ішінде
электрленген тарту күштің үлесі 49% - ке жуық, ал дизель тарту күшінің
үлесі 51% - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz