Салықтық бақылау және оның жетілдіру жолдары
Кіріспе 3
І Салықтық бақылаудың теориялық негіздері
1.1 Салықтық бақылаудың экономикалық мәні мен маңызы 5
1.2 Салықтық бақылау . қаржылық бақылаудың саласы 12
1.3 Салықтық бақылауды жүргізу мен ұйымдастыру қағидалары 16
ІІ Салықтық бақылаудың қазіргі кездегі жағдайын талдау
2.1 Салықтық бақылаудың түрлері мен нысандары 18
2.2 Салық қызмет органдарының салықтық бақылауды іске
асыру қызметін талдау 25
2.3 Салықтық бақылау нәтижелерін іске асыру 33
2.4 Салықтық бақылаудың кейбір дамыған
шетелдердің іс.тәжірибесі 36
III Салықтық бақылаудың жетілдіру жолдары
3.1 Салықтық бақылаудың жетілдірілуіндегі
автоматтандырылудың рөлі 44
3.2 Салық төлеушілерді таңдаудағы статистикалық
әдістерді қолдану 56
Қорытынды 59
Қолданылған әдебиеттер тізімі 63
І Салықтық бақылаудың теориялық негіздері
1.1 Салықтық бақылаудың экономикалық мәні мен маңызы 5
1.2 Салықтық бақылау . қаржылық бақылаудың саласы 12
1.3 Салықтық бақылауды жүргізу мен ұйымдастыру қағидалары 16
ІІ Салықтық бақылаудың қазіргі кездегі жағдайын талдау
2.1 Салықтық бақылаудың түрлері мен нысандары 18
2.2 Салық қызмет органдарының салықтық бақылауды іске
асыру қызметін талдау 25
2.3 Салықтық бақылау нәтижелерін іске асыру 33
2.4 Салықтық бақылаудың кейбір дамыған
шетелдердің іс.тәжірибесі 36
III Салықтық бақылаудың жетілдіру жолдары
3.1 Салықтық бақылаудың жетілдірілуіндегі
автоматтандырылудың рөлі 44
3.2 Салық төлеушілерді таңдаудағы статистикалық
әдістерді қолдану 56
Қорытынды 59
Қолданылған әдебиеттер тізімі 63
Диплом жұмысының өзектілігі. Салықтар дүниежүзіндегі барлық адамзаттың өмірінде кездесіп отыратын құрал болып келеді, себебі әрбір тұлғаның сатып алатын, тұтынатын заттарының барлығының құрамында салықтың белгілі бір мөлшері тұрады, яғни салықтар кез-келген заңды немесе жеке тұлғаның өмір сүруіне керек, оның физиологиялық, әлеуметтік немесе қауіпсіздік қажеттіліктерін қанағаттандыру барысында тұтынатын қызметтері, жұмыстары мен тауарларының іске асуы кезінде пайда болатын міндетті төлемдер болып келеді. Салық бүкіл қоғам үшін жасалған игілік, ал салықтық саясат экономикалық қатынастарды реттейтін маңызды құрал болып табылады. Аумақтық бюджетті қалыптастырудағы негізгі қайнар көзі-салықтардың арқасында әлеуметтік-қоғамдық бағдарламалар қаржыландырылады. Бұған мысалға қорғаныс, қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік, оқу-ағарту ісі, денсаулық сақтау, қоршаған ортаны қорғау, құрылыс, көлік және байланыс және тағы да басқа азаматтардың мәдени-тұрмыстық жағдайын жақсартуға бағытталған шаралар жатады. Ал бұл шараларды қаржыландыру міндеті мемлекеттік бюджет, ал бюджетті үкімет әр-түрлі құралдармен басқаратын, реттейтін бірден-бір құрал болып табылады. Үкіметтің бюджет кірістерін басқару құралдарына, яғни оның заңға сәйкес дұрыс реттелуі, бөлінуі, жүйелі түрде қадағалануы тікелей салық органдары қызметтеріне тәуелді түрде жүзеге асырылады. Мемлекеттің бюджет кірісіне түсетін салықтық түсімдер мен басқа да міндетті төлемдері салық бақылау қызметі негізінде жүргізіледі. Салықтық бақылаудың негізгі қызметі мен жүргізілу нысандары арқылы оның мақсаттары жүзеге асады. Ал басты мақсаты мен міндеті – салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің дұрыс есептелуі мен уақытылы төленуін бақылау. Мемлекеттің алдына қоятын мақсаттарының бірі кіріс көздерін қалыптастыру болып табылады. Қазақстан Республикасында салық жүйесі 1991 жылдан бері қызмет атқарады. Салықтық жүйе мемлекетке елдің экономикалық және әлеуметтік дамуының маңызды мәселелерін іске асыруды бақылау үшін қажет.
Салықтардың пайда болуы мен мемлекеттің пайда болуы бір кезеңге жатады. Қандай да бір мемлекет үшін салықты бекітіп, оны жинау - ең маңызды қажеттіліктерінің бірі. Себебі салықтардан түсетін қаржылық ресурстарсыз мемлекеттің өмір сүруі, дамуы екіталай нәрсе.
Салықтық бақылауды жүргізудің экономикалық мәнділігі жоғары. Оның себебі мемлекет шеңберінде, толығымен салықтық түсімдердің орындалуы әр жылда артып отырады. Салық органдарының бұл қызметі салық төлеушілердің салық төлеу процессіндегі принциптерін орындауға алып келеді. Яғни психологиялық тұрғыда салық төлеуші заңды және жеке тұлғалардың алдындағы міндеті анықталады.
Салықтардың пайда болуы мен мемлекеттің пайда болуы бір кезеңге жатады. Қандай да бір мемлекет үшін салықты бекітіп, оны жинау - ең маңызды қажеттіліктерінің бірі. Себебі салықтардан түсетін қаржылық ресурстарсыз мемлекеттің өмір сүруі, дамуы екіталай нәрсе.
Салықтық бақылауды жүргізудің экономикалық мәнділігі жоғары. Оның себебі мемлекет шеңберінде, толығымен салықтық түсімдердің орындалуы әр жылда артып отырады. Салық органдарының бұл қызметі салық төлеушілердің салық төлеу процессіндегі принциптерін орындауға алып келеді. Яғни психологиялық тұрғыда салық төлеуші заңды және жеке тұлғалардың алдындағы міндеті анықталады.
Тақырыбы: “Салықтық бақылау және оның жетілдіру
жолдары”
Жоспар:
Кіріспе
3
І Салықтық бақылаудың теориялық негіздері
1. Салықтық бақылаудың экономикалық мәні мен маңызы 5
2. Салықтық бақылау – қаржылық бақылаудың саласы 12
3. Салықтық бақылауды жүргізу мен ұйымдастыру қағидалары 16
ІІ Салықтық бақылаудың қазіргі кездегі жағдайын талдау
2.1 Салықтық бақылаудың түрлері мен нысандары 18
2.2 Салық қызмет органдарының салықтық бақылауды іске
асыру қызметін талдау
25
3. Салықтық бақылау нәтижелерін іске асыру
33
4. Салықтық бақылаудың кейбір дамыған
шетелдердің іс-тәжірибесі
36
III Салықтық бақылаудың жетілдіру жолдары
1. Салықтық бақылаудың жетілдірілуіндегі
автоматтандырылудың рөлі
44
2. Салық төлеушілерді таңдаудағы статистикалық
әдістерді қолдану
56
Қорытынды
59
Қолданылған әдебиеттер тізімі
63
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі. Салықтар дүниежүзіндегі барлық адамзаттың
өмірінде кездесіп отыратын құрал болып келеді, себебі әрбір тұлғаның сатып
алатын, тұтынатын заттарының барлығының құрамында салықтың белгілі бір
мөлшері тұрады, яғни салықтар кез-келген заңды немесе жеке тұлғаның өмір
сүруіне керек, оның физиологиялық, әлеуметтік немесе қауіпсіздік
қажеттіліктерін қанағаттандыру барысында тұтынатын қызметтері, жұмыстары
мен тауарларының іске асуы кезінде пайда болатын міндетті төлемдер болып
келеді. Салық бүкіл қоғам үшін жасалған игілік, ал салықтық саясат
экономикалық қатынастарды реттейтін маңызды құрал болып табылады. Аумақтық
бюджетті қалыптастырудағы негізгі қайнар көзі-салықтардың арқасында
әлеуметтік-қоғамдық бағдарламалар қаржыландырылады. Бұған мысалға қорғаныс,
қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік, оқу-ағарту ісі, денсаулық сақтау,
қоршаған ортаны қорғау, құрылыс, көлік және байланыс және тағы да басқа
азаматтардың мәдени-тұрмыстық жағдайын жақсартуға бағытталған шаралар
жатады. Ал бұл шараларды қаржыландыру міндеті мемлекеттік бюджет, ал
бюджетті үкімет әр-түрлі құралдармен басқаратын, реттейтін бірден-бір құрал
болып табылады. Үкіметтің бюджет кірістерін басқару құралдарына, яғни оның
заңға сәйкес дұрыс реттелуі, бөлінуі, жүйелі түрде қадағалануы тікелей
салық органдары қызметтеріне тәуелді түрде жүзеге асырылады. Мемлекеттің
бюджет кірісіне түсетін салықтық түсімдер мен басқа да міндетті төлемдері
салық бақылау қызметі негізінде жүргізіледі. Салықтық бақылаудың негізгі
қызметі мен жүргізілу нысандары арқылы оның мақсаттары жүзеге асады. Ал
басты мақсаты мен міндеті – салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің дұрыс есептелуі мен уақытылы төленуін бақылау.
Мемлекеттің алдына қоятын мақсаттарының бірі кіріс көздерін қалыптастыру
болып табылады. Қазақстан Республикасында салық жүйесі 1991 жылдан бері
қызмет атқарады. Салықтық жүйе мемлекетке елдің экономикалық және
әлеуметтік дамуының маңызды мәселелерін іске асыруды бақылау үшін қажет.
Салықтардың пайда болуы мен мемлекеттің пайда болуы бір кезеңге
жатады. Қандай да бір мемлекет үшін салықты бекітіп, оны жинау - ең маңызды
қажеттіліктерінің бірі. Себебі салықтардан түсетін қаржылық ресурстарсыз
мемлекеттің өмір сүруі, дамуы екіталай нәрсе.
Салықтық бақылауды жүргізудің экономикалық мәнділігі жоғары. Оның
себебі мемлекет шеңберінде, толығымен салықтық түсімдердің орындалуы әр
жылда артып отырады. Салық органдарының бұл қызметі салық төлеушілердің
салық төлеу процессіндегі принциптерін орындауға алып келеді. Яғни
психологиялық тұрғыда салық төлеуші заңды және жеке тұлғалардың алдындағы
міндеті анықталады.
Мемлекеттің салық органы басты функционалдық-қызметтерін атқарады.
Тақырыптың өзекті мәселесі – салықтық бақылау және оның жетілдіру жолдары
болғандықтан бұл қызмет арқылы салық механизмінің қызмет етуінің тиімділігі
бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына бақылау ісі жүргізіледі, салық
жүйесі мен бюджет саясатын жетілдіру жолдары қарастырылады. Салықтық
бақылауды тиімді жүргізу арқылы салықтық тәртіпті қатаң сақтау, салық
төлеушілердің заңға сәйкес төлейтін салықтары мен алымдарын толық және
уақытылы бюджетке төлеп отыруын қамтамасыз етіледі.
Диплом жұмысының мақсаттары мен міндеттері. Диплом жұмысының
мақсаты: Қазақстан Республикасындағы салық бақылау органдарының қызмет ету
аясын талдау және оның дамуы, одан әрі жетілдіру жолдарын анықтау.
Аталған мақсатқа сәйкес төмендегі міндеттер анықталған:
- Салықтық бақылаудың экономикалық мәні мен маңыздылығын атау;
- Салық қызмет органдарының салықтық бақылауды жүзеге асыруы
(Алматы қаласының Медеу ауданы Салық комитетінің мәліметтері
бойынша);
- Салықтық бақылау қызметіне сипаттама беру және кейбір шетел
тәжірибелері бойынша салыстырма жүргізу;
- Қазақстан Республикасының салық органдарына салықтық бақылау
қызметінің жетілдіру жолдарын ұсыну.
Диплом жұмысының құрылымы үш бөлімнен тұрады:
Бірінші бөлімде салықтық бақылаудың теориялық негіздері, экономикалық
мәні мен маңызы, қаржылық бақылаудың саласы ретіндегі орны, жүргізу мен
ұйымдастыру қағидалары көрсетілген.
Екінші бөлімде салықтық бақылаудың қазіргі кездегі жағдайына талдау
жүргізіледі, салықтық бақылаудың түрлері мен нысандары, Алматы қаласының
Медеу ауданының мәліметтеріне сүйене отырып, бақылауды іске асыру қызметін
талдау және нәтижелерін іске асыру, кейбір дамыған шетелдердің іс-
тәжірибесі жөнінде.
Үшінші бөлімде салықтық бақылаудың қызмет ету перспективасын дамыту,
жетілдіру жолдары бойынша ұсыныстар келтірілген.
Жұмысты орындау барысында сүйенген ақпарат көздері Қазақстан
Республикасының Салық Кодексі, оқу құралдары, газет-журналдар мен интернет
сайттары қолданылған әдебиеттер тізімінде көрсетілген.
І Салықтық бақылаудың теориялық негіздері
1. Салықтық бақылаудың экономикалық мәні
мен маңызы
Мемлекет бюджеті әр-түрлі көздерден қалыптасады:
біріншісі, ішкі және сыртқы көздер – қаражат иесінің қарыз алушыға
қаржыны ерікті түрде беруі; екіншісі, салықтар – бұнда қаражат керісінше
мәжбүрлеп алынады.
Салықтар әскери табыстар мен баждармен қатар пайда болған мемлекеттің
қорлану көзінің бірі болып келеді, яғни заңды түрде белгіленген қойылым
арқылы халық пен шаруашылық субъектілердің табысынан алынатын міндетті
алымдар.
Салықтардың ұғымы бір, егер ғалымдардың анықтамаларында айырмашылық
болса, алшақтық алысқа кеткен емес. Американдықтардың айтуынша салықтар –
қоғамның өркениетке жету құралы деген. Ал Бенджамин Франклин өмірде 2
күмәнсіз нәрсе бар: өлім мен салық деген. Бұл жөнінде Ф.Аквинский
“Салықтарды ұрлаудың рұқсат етілген нысаны” ретінде қарастырса,
экономикалық теория негізін қалаушылырдың бірі А.Смит “салық төлеушілер
үшін құлшылықтың белгісі емес, бостандықтың белгісі” деп тұжырымдаған.
Салыққа деген көзқарас экономикалық және әлеуметтік жағынан да
қарастырылған, сондықтан анықтамалар көп болғанмен олардың әрқайсысының
кемінде бірнеше кемшіліктерін табуға болады. Мысалға С.Д. Цыпкиннің
мәлімдеуінше, салықтар, бұл алдын-ала белгіленген қойылым бойынша және
белгілі уақытта материалды алғышарттар арқылы бюджетке төленетін
мемлекетпен белгіленген жеке-қайтарымсыз ақшалай төлемдер. Салықтардың ең
тараған анықтамасы болғанымен бұнда салықтардың эквивалентсіздігі туралы
айтылмаған. Ал Л.К. Воронованың ұсынған анықтамасы бойынша, салықтар
дегеніміз, жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында
белгілі уақытта және мөлшерде өкілеттілігі бар мемлекеттік органдардың
актісіне сәйкес заңды және жеке тұлғалардың бюджетке аударатын төлемдері
болып келеді. Бұл анықтама авторы салықтарды құқықтық жағынан қарастырған
және олардың міндеттілігі, қайтарымсыздығы, эквивалентсіздігі туралы
ешқандай мәлімет берілмеген. Сонымен қатар көптеген авторлар салықтарға
салым ретінде анықтама беріп, оның негізгі анықтамасынан қатты алшақтайды.
А С.Г. Пепеляев өзі заңгер болғандықтан салықтарды меншікті қолданғаны үшін
алынатын төлемдердің жалғыз заңды нысаны ретінде ұсынады, бірақ бұл
анықтаманың да қарама-қайшылықтары көп.
Салықтардың сипаттайтын белгілері өте көп, олардың барлығын атамай,
бірақ ескере отырып қысқа да нұсқа анықтамасын берген дұрыс болар: демек
біздің пікірімізше, салықтар - дегеніміз, заңды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде және мерзімде мемлекеттік бюджетке аударылатын,
қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын біржақты міндетті төлемдері.
Бұл Салық Кодексінде белгіленген салықтардың анық және қысқа
анықтамасы, ал егер толық формасына келетін болсақ, салықтар - дегеніміз,
мемлекеттік бюджетке (республикалық және жергілікті) мемлекетік органдар
өкілеттілігі арқылы заңды және жеке тұлғалардан (шаруашылық жүргізуші
субъектілер мен халықтан) тұрақты түрде алынатын және мемлекет табысына,
яғни меншігіне аударылатын, мемлекеттік жоғары билік органдарының
(парламент) заңдарымен белгіленген және мемлекеттік мәжбүрлеу күшімен
қамтамасыз етілген міндетті, қайтарымсыз төлемдер болып келеді.
Салықтардың классикалық анықтамасына тоқтала кетсек, салықтар –
шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекетпен
арасындағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін құруға байланысты
туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын категория.
Салықтардың құқықтық сипаттамаларына жатады:
- тек мемлекет салықтарды белгілей алады;
- салықтар тек мемлекет тарапынан, біржақты міндеттейді;
- салықтар нормативті актлермен белгіленеді, яғни құқықтық нысанда
жүргізіледі;
- салықтар мәжбүрлі сипатқа ие;
- салықтарда теңқұқылы қаражат алымы орын алады;
- салықтарды төлеу мемлекеттік жауапкершілік дәрежесімен қамтамасыз
етілген;
- салықтарды төлеу кезінде бақылау міндетті түрде жүргізілу қажет;
Салықтардың экономикалық сипаттамасына жатады:
- салықтар қаржы нысанындағы төлемдер болып келеді;
- салық қатынастарының тұрақты сипаты;
- баламасыздығы;
- салық салу объектісінің орын алуы;
- салық субъектісінің анық болуы;
Салықтардың экономикалық мәні келесіде:
- салықтар жеке тұлғалардың табысының қалыптасуындағы қаржылық
қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
жеке тұлғалар табыстарының белгілі бір мөлшері мемлекет үлесіне
жинақталып, жинақтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді;
Салық салу механизмінде салықтардың ерекше белгілері бойынша жіктелуі
орын алады, ол салықтардың қызметін тиімді ұйымдастыру мақсатында
топтастырылады:
1) Салық салу объектісіне байланысты:
1.1) Тікелей салықтар - табысқа немесе мүлікке салынады:
Корпоративті табыс салығы, жеке табыс салығы, жер салығы, көлік
құралдарына салынатын салық, мүлік салығы және т.б.
1.2) Жанама салықтар – субъектісі тұтынушы болып келеді, бірақ салық
сомасы тауардың құнында болғандықтан салықты бюджетке сатушы аударады,
оларға жатады:
қосылған құн салығы, акциздер;
2) Бюджетке түскен соң қолданылатын белгісіне қарай:
2.1) жалпы салықтар – бюджетке түскен соң жалпы мақсаттарда
қолданылады. Оларға Корпоративті табыс салығы, қосылған құн салығы және
т.б. жатады.
2.2) Арнайы салықтар – бюджетке түскен соң алдын ала белгіленген нақты
шараларға бағытталады.
3) Экономикалық белгісіне байланысты:
3.1) Табысқа салынатын салықтар – салық төлеушінің кез-келген салық
салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады, оларға табыс салығы мен
пайдаға салынатын салық жатады.
3.2) Тұтынуға салынатын салықтар – салық төлеуші тауар немесе қызмет
құнын төлеген кезде төлейді, мысалға қосылған құн салығы және акциздер.
4) Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай:
4.1) нақтылы салықтар – салық төлеушінің салық салынатын объектісінің
сыртқы белгісіне қарай салынады, мысалға жер, мүлік салығы.
4.2) дербес салықтар – салық төлеушінің салық салынатын объектісінен
алынатын табыс мөлшеріне байланысты салынады, оларға корпоративті табыс
салығы, жеке табыс салығын жатқызуға болады.
Салық салу органына байланысты салықтар жалпы мемлекеттік және
жергілікті болып бөлінеді.
Осы жіктемеде негізгі топтасқан тура және жанама салықтардың
экономикалық мазмұнын төмендегідей атап өтуге болады:
- тура салықтардың жоғары ұйымдасқан жүйеге тән, шаруашылық
жүргізуші субъектілердің, халықтың экономикалық мүддесіне әсер
ететін салықтық реттеу мүмкіндігі жоғары.
- жанама салықтар халық шаруашылығы жайсыз, депрессивті
жағдайдағы, тар салық базасы, әлсіз салық аппараты бар жүйеге
тән.
Бұл тараптан тура салықтардың табыстылығы жанама салықтарға қарағанда
тұрақты және одан жалтару мүмкіндігі мүлдем жоқтығы айқын.
Салықтардың қызметтеріне келсек, олар жеткілікті дәрежеде көп болады
және ғалымдар олардың ішінен кейбіреулерін іріктеп негізгісіне жатқызып
жатады. Сонымен қатар бұл іріктеу мемлекеттің салық жүйесіне, ұстанатын
салық саясатына тікелей байланысты болып келеді, сондықтан әр елдің салық
қызметтері, қағидалары, түрлері әр-түрлі болып келеді.
Салықтар бюджетке түсетін төлемдер болғандықтан оның негізгі қызметі
мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімінің құрылуын қамтамасыз ететін фискалдық
қызмет болып келеді. Бұл қызмет арқылы салықтардың қоғамдық міндеті артады,
яғни бюджет кірісі топтастырыла отырып әлеуметтік, әскери, діни және т.б.
шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді. Фискалдық қызмет қаражаттарды
бюджетке орталықтандырумен сипатталады, ал орталықтанған қаражат әрі қарай
бөлінеді. Бұдан оның бөлгіштік қызметі туындайды, бірақ Қазақстан
Республикасының Салық Кодексі бойынша бұның барлығы фискалдық қызмет деп
есептелінеді. Фискалдық қызметтің өзі бірнеше қызметтер жиынтығынан тұрады:
бюджеттік, жұмылдырушы, аккумуляциялаушы, жинақтаушы.
Мемлекет шаруашылықты ұйымдастыруды қолға алғаннан бері салықтық
механизмі арқылы жүзеге асырылатын реттеуші қызметі пайда болды. Бұл қызмет
арқылы кез-келген шаруашылық өмірдегі қаржы ресурстарының қимылына бақылау
жасалынады, салық жүйесі мен бюджет саясатын жетілдіру жолдары
қарастырылады, салық механизмінің тиімді қызмет етуі бағаланып отырады. Бұл
қызметтің негізгі тетіктеріне салық ставкалары мен салық жеңілдіктері
жатады.
Осы реттеуші қызметі негізінде ынталандырушы қызметі бар, ол салық
жеңілдіктері, преференциялары арқылы жүзеге асырылады. Бұған байланысты
салық жеңілдіктерінің қандай мақсаттарды ынталандыруға бағытталатындығы
анықталады:
- шағын және орта бизнесті қаржыландыру;
- үй құрылысына және өндіріске кеткен шығындарды қаржыландыру;
- зейнеткерлер мен мүгедектердің жұмыспен қамтылғандығын
қаржыландыру;
- мәдени және қоршаған ортаны қорғау шараларымен байланысты қызметті
қаржыландыру;
Сонымен қатар реттеуші қызметінің құрамына кіретін тежеуші және
өндірістік бағытқа арналған қызметі бар .
Соңғы қызметі - салықтық бақылау. Салықтық бақылауды жүзеге асыру
барысында бақылау нысандарына сәйкес салық төлеушінің тәртіпті сақтауын,
салық төлеуінің заңға сәйкестілігін, мерзімі мен көлемінің дұрыстығын,
жалтарудың бар, не жоқ болуын тексеру, салықтық түсімдердің сандық
көрсеткіштерін белгілеп, олардың мемлекеттің қаржылық ресурстарға деген
қажеттілігіне сәйкес келуін анықтауында болып келеді. Салықтық бақылауды
тиімді жүргізу арқылы салық төлеушілердің заңға сәйкес төлейтін салықтары
мен алымдарын толық және уақытылы бюджетке төлеп отыруын қамтамасыз
етіледі. Салықтық бақылауды жүргізбес бұрын оның мәнін, ережелерін ашайық,
яғни салық бақылауы – дегеніміз салық қызметі органдарының салық заңдарының
орындалуын жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың
толық және уақытылы аударылуын бақылауы. Ал негізгі міндеті салықтық
түсімдердің сандық көрсеткіштерін белгілеп, олардың мемлекеттің қаржылық
ресурстарға деген қажеттілігіне сәйкес келуін анықтауда болып келеді. Бұл
салықтың экономикалық мәнін ашады. Ал бақылау қызметінің маңызы – салық
механизмінің қызмет етуінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының
қимылына бақылау ісі жүргізіледі, салық жүйесі мен бюджет саясатын
жетілдіру жолдары қанағаттандырылады.
Салықтық бақылау салық жүйесінің ел экономикасын қайта құруға,
өндірістің ұлғайып дамуына, саяси-әлеуметтік шараларды толық орындалуын
қамтамасыз етуге мүмкіндік туғызатын мемлекеттің қаржы көздерінің негізгі
қызметі болып келеді, яғни салықтық бақылау барлық қаржыға тән экономикалық
қатынастардың негізгі стимуляторы болып табылады.
Салықтық бақылау маңыздылығы тек мемлекеттік бюджеттің толық орындалуы
емес сомен бірге заңның сақталуы және шаруашылық субьектілер, жеке
тұлғалар, жалпы қоғамның тұрақтылығын қамтиды. Салықтық бақылау қызметі
салық комитеті мүддесінде жүргізілетіндіктен ол қаржылық бақылаудың
инспекциялық әдістеріне кіреді, яғни мемлекеттік қаржылық бақылаудың
құрамдас бөлігі болып табылады. Ал салықтық бақылаудың мән жайын ашса,
мемлекеттік бюджетпен тікелей байланысы бар. Сондықтан салық қызмет
органдарының негізгі қызметтерінің бірі болады. Салықтық бақылау
салықтардың экономикалық категория ретіндегі бақылау функциясының жүзеге
асырылу функциясының нысаны бола тұрып, ол басқару теориясы тұрғысынан
тиімді және нәтижелі басқару процесінің ажырамас элементі болып табылатының
ұмытпау қажет. Салықтық бақылау салық механизмінің құрастырушысы және ішкі
жүйесі ретінде теориялық ерекшелігінің анықталуы экономикалық теорияның
негізгі заңдарына бағынады, ол нақты экономикалық базис негізінде дамитын
ұдайы өндіріс қатынастарының құрамдасы болып табылады.
Жалпы салықтық бақылау басқа функцияларға да негіз, яғни салықтық
реттеу салықтық бақылау арқылы жүзеге асырылады, себебі салықтық бақылаудың
ұйымдастырылуы және оның нақты нысандарының бекітілуі салықтардың фискалдық
тағайындалуын да, реттеушілік қызметінің жүзеге асырылуын да қамтамасыз
етеді. Бұл орайда салықтық бақылаудың мемлекеттік билікті сипатқа ие болуы
және оның басты заңнамалық құжатта – Қазақстан Республикасының Салық
кодексінде мазмұндалуы сияқты ерекшеліктері анықталады.
Сонымен, салықтық бақылау мемлекеттік қаржылық бақылаудың құрамдас
бөлігі ретінде – бұл салық қызметі органдарының заңнама шеңберінде,
мемлекеттік фискалдық және реттеушілік мүдделерін қамтамасыз етуге
бағытталған, салық механизмін жетілдіру және салықтық тәртіптің сақталуын
тексеру мақсаттарындағы экономикалық процестердің бақылануының кешенді
қызметі.
Біздің ойымызша, салықтық бақылаудың жүзеге асырылу механизмін шартты
түрде, салық төлеушілер мен мемлекет арасындағы заңнама шеңберінде әрекет
ететін, келесідей жалғасушы ажырамас процестерді сипаттайтын экономикалық
қатынастар аясының бақылану қызметі ретінде көрсетуге болады:
1. Салық қызметі органдарымен салық төлеушілер, олардың салық салу
объектілері және салық міндеттемелерінің орындалуы жөнінде белгілі бір
ақпараттың алынуы;
2. Салық заңнамасына сәйкес тәртіпте жоспарлы түрде салықтық
тексерулерді жүргізу;
3. Алынған ақпаратты талдау негізінде салық төлеушілердің заңнамаға
сәйкес салық міндеттемелерін анықтау және олар туралы төлеушілерді
мәлімдеу;
4. Ақпараттың болмауы жағдайында: а) оның анықталуы үшін іс-шараларды
ұйымдастыру; ә) мұндай әрекеттер үшін адал емес төлеушілерге қатысты
қарастырылған жазалау шараларын қолдану;
5. Төлеушілердің салықтық есебін жүргізу;
6. Берілген ақпараттың бекітілген параметрлерге сәйкестілігін анықтау
және қажет жағдайда салықтық тексеруді жүргізу;
7. Тексерулер нәтижесінде белгілі бір ауытқулар анықталған жағдайда,
оларды бағалау;
8. Ауытқулардың бағалану нәтижесінің себептері мен салдарын анықтау;
9. Ауытқуды жою және келешекте болдырмау мақсатында заңнамаға сәйкес
экономикалық жазалау шараларын қолдану;
10. Бүтіндей салық механизмінің тиімділігін бағалау;
11. Салық механизмінің тиімділігін бағалау негізінде салық заңнамасына
өзгерістер енгізудің қажеттігін анықтау, сәйкесінше салық жүйесінің
жетілдірілуін, оның жоғары тиімді қызмет етуін қамтамасыз ету.
Бұл процестерді келтірілген ретке сәйкес 1-сызбада белгіленгендей
көрсетуге болады.
1-сызба
Салықтық бақылаудың жүзеге асырылу механизмі
Экономикалық процестерді салықтық бақылау:
Салықтық бақыладың Салықтық
бақылаудың
субъектілері:
объектілері:
1
Салық қызмет Салық
төлеушілер, олардың
органдары салықтық міндеттемелері
3-7, 9-11 2, 4(ә), 6, 9
1
Жергілікті, орталық және басқа
мемлекеттік органдар
Салық заңнамасымен қарастырылған шектемелер
Мемлекет өзінің тіршілік етуінің барлық кезеңдерінде ең алдымен
өзінің қызметінің қаржылық негізін қамтамасыз етеді, сәйкесінше, белгілі
бір талаптарға жауап беретін бақылау жүйесін қалыптастыруға мәжбүр болған.
Мемлекет дамуының қазіргі кезеңінде, оның тиімді қызмет етуі мемлекеттік
қаржылық бақылаудың арнайы жан-жақты жүйесінің болуынсыз мүмкін емес. Қалай
да болмасын, мемлекеттік қаржылық бақылау жүйесі мемлекеттің өзінің
қаржылық мүдделерін және оның азаматтарының қаржылық мүдделерін, қаржы
саласындағы жеке және мемлекеттік мүдделердің тепе-теңдігін қалыптастыра
және қолдай отыра қамтамасыз етеді.
Салықтық бақылаудың мемлекеттік қаржылық бақылаудан басты айырмашылығы
– бұл, мемлекеттік қаржылық бақылаудың қаржы жүйесіндегі кешенді бақылауды
білдірсе, салықтық бақылау салық жүйесіндегі арнайы қаржылық бақылауды
білдіреді.
2. Салықтық бақылау – қаржылық бақылаудың саласы
Қаржылық бақылау мен салықтық бақылау арасындағы байланыс тікелей бір
бағыттылығы, яғни қаржыға тән қозғалысы мен қаржыға байланысты
заңнамалардың болуы. Салықтық бақылау – қаржылық бақылаудың саласы
болғандықтан қаржының және қаржылық бақылаудың мәніне тоқталайық. Қаржы –
дегеніміз қоғамдық өнімнің құнын бөлу және қайта бөлу процессінде табылған
ерекше экономикалық қатынастардың жиынтығы, соның нәтижесінде қоғамдық
өндіріс субьектілерінің қарамағында ақшалай қорлар құрылады және қажетіне
қарай пайдаланылады. Бұл жерде қаржаның табиғаты – құнның ақшалай формадағы
қозғалысының, ал қаржының қажеті қоғамның даму қажетінен туындайды.
Экономикалық процессте әр құндық категория орындайтын қызметіне қарай
айқындалады. Қаржының өзіндік экономикалық категория ретіндегі функцияларын
зерттеуде экономисттердің және олардың ой пікірлері екіге бөлінеді.
Экономисттердің бірінші тобы бөлгіштік концепциясын жақтайды. Бұл концепция
бойынша қаржы екі қызмет функциясын атқарады:
1)Бөлгіштік қызметі. Механизмі екіге бөлінеді:
1) Алғашқы бөлу. Бұл процессте қоғамдық өндіріс субьектілерінің
алғашқы табыстары табылады. Мысал ретінде мемлекет табысы салық
арқылы жинақталады, шаруашылық тұлғалардың табысы таза табыс
ретінде жұмылдырылады, ал халықтың алғашқы табысы – еңбекақы болып
табылады.
2) Қайта бөлу процессінде мемлекет өз қарамағында жиналған табысты
әрі қарай экономика салаларының, аумақтарының, ұлттық кәсіби
әлеуметтік топтарының қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қаржы
қаражатпен қамтиды.
Ғалымдардың екінші тобы қайта өндіру концепциясын дәлелдейді:
2) Қайта өндіру қызметі. Механизмі үшке бөлінеді:
2.1) Алғашқы ресурстарды қайта жинақтау, яғни әр шаруашылық тұлға
қызметін ұйымдастыру барысында алдымен қаржы ресурстарын жұмылдырады
(меншікті капитал және тартылған капитал).
2.2) Ақша ресурстарының жұмсалуы.
2.3) Бақылау қызметі.
Осы жоғарыда айтылғандарды тұжырымдай келе мынадай анықтама беруге
болады:
Қаржы – бұл мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субьектілерде ақшалай
жинақтар мен табыстарды қалыптастыруға, оларды қоғамның әлеуметтік және
басқа да қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін ұлғаймалы ұдайы өндіріс
үдерісіне пайдалануға байланысты жалпы қоғамдық өнім құны мен ұлттық
байлықтың бөлігін бөлу және қайта бөлу үдерісінде туындайтын ақша
қатынастары. Қаржының қызмет етуінің шарты болып ақшаның болуы, ал қаржының
пайда болуының себебі болып мемлекет пен шаруашылық жүргізуші
субьектілердің қызметін қамтамасыз ететін ресурстарға деген қажеттілік
танылады.
Қаржылар барлық салалар мен бөлімдерді, шаруашылықтың барлық
деңгейлерін қамтиды және қоғам тарапынан өндіріске бақылау жасайтын әмбебап
құрал болып табылады. Қоғамды бақылау функциясы арқылы ақша қаражаттары
қандай пропорцияларымен бөлінетіндігін анықтайтын ақпарат және т.б. мәлімет
алады.
Қаржының бақылау функциясын жүзеге асыратын құрал болып қаржылық
ақпарат табылады. Ол бухгалтерлік, статистикалық және жедел
есептіліктердегі қаржы көрсеткіштерде көрінеді. Қаржы көрсеткіштері
шаруашылық жүргізуші субьектілердің әр түрлі бағыттарын көруге және
шаруашылық қызметінің қорытындыларын бағалауға мүмкіндік береді. Соның
негізінде қолайсыз үдерістер мен қызметтерді жоюға бағытталған шаралар
жүргізіледі.
Қаржыға тән бақылау функциясы ұлттық шаруашылықтағы қаржылық тәртіптің
жағдайына сәйкес толық немесе жартылай түрде жүзеге асырылуы мүмкін.
Қаржылық тәртіп – бұл кәсіпорынға, ұйымдарға, мекемелерге және лауазымды
қызметкерлерге қаржылық шаруашылық жүргізудің ортақ белгіленген тәртібі,
қаржы міндеттемелерін орындау үшін бекітілген нормалар мен ерекшкліктерді
сақтауы.
Қаржылық бақылау – қаржы жүйесінің барлық звеноларының ресурстарды
құру, бөлу, пайдалану негізін тексеруге бағытталған ерекше қызметі. Бұл
функция материалдық игіліктерді өндіру, айырбастау, бөлу және тұтыну
процессінде қоғам ең алдымен мемлекет тарапынан ықпал жасауға мүмкіндік
береді, бірақ бұл мүмкіндік тек қоғамдық қатынастарда ғана адамзаттың
қатысуымен мынадай белгілі бір шарттарға негізделеді:
1) Бақылаудың айрықша органдарын құрғанда.
2) Оларды білікті мамандармен толықтырғанда.
3) Бұл органдардың хұқықтарын арнайы заңдармен бекіткенде шындыққа
айналады.
Бақылау функциясы қаржының ішкі қасиеті, қоғамдық өнімнің құнын бөлген
кезде табылған ақшалай жинақтар мен қорлардың мақсатты жұмсалуы мен
пайдаланылуын тексеруге бағытталған арнайы қызмет түрі болып табылады.
Қаржылық бақылау мынадай тексерулерді қамтиды: экономикалық заңдардың
талаптарын сақтау; жалпы қоғамдық өнім құны мен ұлттық табысты бөлу және
қайта бөлудің оңтайлы пропорциясы; бюджетті құру және орындау (бюджеттік
бақылау); шаруашылық жүргізуші субьектілердің, бюджеттік мекемелердің,
қоғамдық ұйымдар мен қорлардың, басқа да заңды тұлғалардың қаржылық жағдайы
мен еңбек, материалдық, қаржы ресурстарын тиімді пайдалану; салықтық
бақылау.
Қаржылық бақылаудың міндеттері:
- ұлттық шаруашылықтың қорлары мен ақшалай табыстарының мөлшері мен
қаржы ресурстарын қажетсінуі арасын баланстауға ықпал ету;
- мемлекеттік бюджет алдындағы қаржы міндеттемесінің толық әрі
уақытылы орындалуын қамтамасыз ету (салықтық бақылау қызметіне
тән);
- қаржы ресурстарының өсуі, оның ішінде өзіндік құнды төмендету және
өнімнің рентабельділігін арттыру бойынша өндірісішілік резервтерді
анықтау;
- кәсіпорындар мен ұйымдарда және бюджеттік мекемелерде ақша
ресурстары мен материалдық құндылықтарды рационалды жұмсалуына,
сондай-ақ бухгалтерлік есеп пен есеп-қисаптың дұрыс жүргізілуіне
ықпал ету;
- қолданыстағы заңнамалардың, нормативтік актілердің, оның ішінде
әртүрлі ұйымдық-хұқықтық нысандағы кәсіпорындарға салық салу саласы
бойынша сақталуын қамтамасыз ету;
Қаржылық бақылаудың функциялары:
1) қаражаттардың жұмсалуын тексеру (алынған соманың шығындарға
сәйкестігін және мемлекеттік қаражаттардың пайдалану тиімділігін);
2) қаржы жүйесінің звенолары бойынша мемлекеттік ресурстардың толық
әрі уақытылы жұмылдырылуын тексеру;
3) есеп пен есеп-қисап тәртібінің сақталуын тексеру.
Қаржылық бақылауды жүзеге асыру үшін жоғарғы білікті мамандар
қамтылған ерекше бақылау органдары құрылады:
1. Қазақстан Республикасы Парламенті.
2. Мемлекеттік қаржылық бақылаудың арнайы ведомствосы. Қаржы
министрлігіне бағынатын қаржылық бақылау комитеті.
3. Салалық министрліктердегі қаржылық бақылау органдары. Мемлекеттік
комиссиялар, мемлекеттік комитеттер, министрліктер мен ведомстволар
қаржылық бақылауды арнайы ревизиялық аппаратпен өткізеді.
4. Қаржы министрлігі басқаратын қаржы органдары бюджет қорындағы
қаржының қолданылуы мен жұмылдырылу үдерісін бақылайды.
5. Салық қызметі – бұл қаржылық бақылауды жедел жүзеге асыратын
органдар. Салық органдарын Қаржы министрлігінің Салық комитеті
басқарады. Салық комитеттері тек өзінен жоғары тұрған органға ғана
бағынады.
Салық қызметкерінің жұмысы болып мыналар табылады:
а) салықтар туралы заңнаманың орындалуын бақылау, өз уақытында
бюджетке салықтық төлемдердің төленуін және толықтылығын қамтамасыз
ету;
ә) ведомстволық бағыныштылығына және ұйымдық-хұқықтық нысанынан
тәуелсіз барлық шаруышылық жүргізуші субъектілердің қаржылық жағдайын
тексеру;
б) салық салынатын табыстың дұрыс анықталуын бақылау;
в) барлық субъектілерді, сондай-ақ нақты салық салу объектілерін
тіркеу;
г) мемлекет меншігіне өткен иесіз, тәркіленген мүліктерді есепке алу,
бағалау, өткізу.
Салық қызметінің хұқықтарына мыналар жатады: меншіктің әртүрлі
нысанындағы ұйымдардан заң бойынша коммерциялық құпияны білдіретін
ақпарлардан басқа құжаттар мен мәліметтер алу; азаматтардың кәсіпкерлігі
туралы заңнаманың сақталуын бақылау; табыс табу үшін пайдаланылатын
ғимаратты зерттеу; құжат ұсынбаған жағдайда азаматтар мен кәсіпорындардың
барлық операцияларын тоқтату; табыс жасырғанын куәландыратын құжаттарды
алу; санкция мен айыппұл қолдану; мәмілелерді жарамсыз деп тану үшін
кәсіпорынды жою туралы сот пен арбитражға талап беру. Салық қызметі, сондай-
ақ өз өкілеттігі шеңберінен шықпауы керек. Азаматтар мен кәсіпорындар сотқа
салық қызметінің қызметкерлері үстінен шағымдануына болады.
Сонымен негізгі айтарымыз салықтық бақылау – қаржылық бақылаудың
саласы ретінде қаржылық заңнаманың орындалуына және барлық экономикалық
субъектілердің қаржылық тәртібінің сақталуына арнайы құрылған бақылау
органдарының қатаң мазмұндалған қызметі болып, салық органдары мен салық
төлеушілер арасындағы қаржылық қатынастардың тиімділігін анықтайтын
мемлекеттік басқарудың элементі ретінде қарастыруға болады.
1.3 Салықтық бақылауды жүргізу мен ұйымдастыру қағидалары
Салықтық бақылауды жүргізу мен ұйымдастырудағы қағидалар салық
саясатының сәтті жүргізілуінде маңызды болып табылады. Сондықтан, еліміздің
салық органдары негізделуге тиіс маңызды қағидаларды қарастыру дұрыс деп
білеміз. Салық салудың классикалық қағидалары болып анықтылық,
қарапайымдылық, үнемділік, әділеттілік болып табылады. Біз бұлардың жалпыға
белгілігіне байланысты оларға толық тоқталмаймыз.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың
айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңдарының
жариялылығы қағидаларына негізделеді, ал салық заңдарының ережелері
белгіленген салық салу қағидаларына қайшы келмеуге тиіс.
Салық салудың міндеттілігі. Салық төлеуші салық заңдарына сәйкес салық
міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға
міндетті.
Салық салудың айқындығы. Қазақстан Республикасының салықтары және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға тиіс. Салық
салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері туындауының,
орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық
заңдарында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Салық салудың әділдігі. Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға
бірдей және міндетті болып табылады, ал жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін
беруге тыйым салынады.
Салық жүйесінің біртұтастығы. Қазақстан Республикасының салық жүйесі
Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты
біртұтас болып табылады.
Салық заңдарының жариялылығы. Салық салу мәселелерін реттейтін
нормативтік құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға
тиіс.
Біздің ойымызша, елімізде қолданылатын салық салу қағидаларымен қатар
салықтық бақылауды, оның ерекшелігін ескеретін келесідей қағидаларды
қолдануға болады:
Жоспарлылық қағидасы. Салықтық бақылаудың жүргізілуін сапалы және
уақытылы, бақылау мақсатын ең оңтайлы, өнімді және нәтижелі ұйымдастыру
үшін бақылауға жоспарлау жүргізіледі. Бақылау өз мақсатына жету үшін
қажетті бақылау объектісінің көлемі мен ресурстарын анықтау салық
қызметкерінің дұрыс жоспарлауы болып табылады. Жоспарлаудың міндетті
болатын бақылау объектісінің болжамды зерттелуі, оның нәтижелері бойынша
бақылау іс-шараларының жүргізілуі және бақылау жоспары мен бағдарламасында
бекітілуі болып табылады.
Тәуелсіздік қағидасы. Салық қызмет органдары мен қызметкерлерінің
негізгі жағдайы оларға бекітілген мәселелер бойынша болатын бақылау
объектісі мен басқа да экономикалық әсерлерден тәуелсіздігі болып табылады.
Салық қызметкерлерінің мақсаты, іс-әрекеті мен қорытынды ой-пікірлері өз
тәуелсіздіктеріне толық сенімді болуы тиіс. Тәуелсіздік қағидасы сомен
бірге кейбір жағдайларға тосқауыл қояды, ол өз кезегінде бақылау
органдарына қатысты болмауы тиіс (туысқандық пен басқа да жеке қатынастар;
бақылауды жоспарлау, жүргізу мен есептік дайындық үдерісіне кері ықпал
ететін қаржылық және мүліктік қызығушылықтың болуы; тексеру уақытындағы
бақылау объектісіне жұмыс жасау мен т.б.).
Тиімділік қағидасы. Бұл қағида, салық органдарының ресурстарын тиімді
пайдаланумен байланысты салықтық бақылауға арналған талапты қарастырады,
яғни жоғары кәсіпқой мамандар, оларға берілген уақыт пен материялдық база
және тағы басқа ресурстар тиімді пайдаланылуы тиіс.
Нәтижелік қағидасы. Салықтық бақылау, оны жүргізудің жүзеге
асқандығының қорытындысын көрсететін, белгілі бір нәтижеге бағытталуы тиіс.
Себебі алынған нәтижелер, оны жүргізуге кеткен шығындардан жоғары болған
жағдайда ғана салықтарға қойылған классикалық талаптардың орындалуы
қамтамасыз етіледі.
Кәсіпқойлық қағидасы. Салық қызмет органдары мамандарының
кәсіпқойлығы, қазіргі кезде өзектілікке ие болуда, яғни бақылаушы
субъектінің өз ісін қажетті деңгейде білмеуі орынсыз болып табылады және
тәжірибе жүзінде көптеген тиімсіз жағдайларға әкеледі, ал жоғары кәсіпқой
мамандар салықтық бақылаудың іске асырылуы мен ұйымдастырылуына тек жағымды
ықпалын тигізеді.
Жауапқа тартушылық қағидасы. Салықтық міндеттемелердің салық
төлеушілермен орындауда және салықтық бақылауды тікелей жүзеге асыру
барысында салықтық қатынастардың қатысушылары, әрқашан кеткен қателердің
немесе заң бұзушылықтар үшін жауапқа тартылатындығы туралы ескеруі тиіс.
II Салықтық бақылаудың қазіргі кездегі жағдайын талдау
1. Салықтық бақылаудың түрлері мен нысандары
Салықтар және басқа міндетті төлемдер түріндегі бюджетке шоғырланатын
қаражаттардың көлемі көбінесе заңды және жеке тұлғалармен салық
заңнамасының және басқа нормативтік актілерді дұрыс орындалуына тәуелді.
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты экономиканың түрлі
салаларында өзінің қаржы-шаруашылық қызметін жүзеге асыратын жаңа
кәсіпорындар саны көбеюде. Олардың көбісі бухгалтерлік және салық заңнамасы
саласында қажетті деңгейдегі кәсіпқой мамандарға ие емес. Мұндай
кәсіпорындарда, әдеттегідей, есеп жүргізуде қателіктер жіберіледі, ал кей
жағдайларда есеп-қисап көрсеткіштерін саналы бұрмалау да кездеседі. Мұның
барлығы салық салынатын базаның төмендеуіне және салықтық түсімдердің
бюджетке жеткіліксіз түсуіне әкеледі. Осы жағдайларда салықтық бақылаудың
нақты нысандары мен түрлерінің жүйелі және біртұтас сипатқа ие болуы ерекше
маңызға ие болады.
Нысан түсінігінің қандай да бір құбылыс мазмұнының сыртқы көрінісі
ретінде жалпы теориялық сипатталуы, салықтық бақылау нысандары табиғатының
келешектегі талдануына негіз ретінде талдануы тиіс. Осы тұрғыдан, салықтық
бақылау нысандарын, оның нақты міндетін орындау бойынша уәкілетті
органдардың іс-әрекеттерінің бірегей жиынтығын сипаттайтын, салықтық
бақылауды ұйымдастырудың, іске асырудың және оның іс-шараларының
нәтижелерін бекіту әдістерінің сыртқы көрінісі деп анықтауға болады.
Еліміздің қызмет етуші салық заңнамасына сәйкес салық бақылауы
келесідей нысандарда жузеге асырылады:
- салық төлеушілерді тіркеу есебі;
- салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке
алу;
- бюджетке түсімдерді есепке алу;
- қосылған құн салығын төлеушілерді есепке алу;
- салық тексерулері;
- камералдық бақылау;
- салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметі мониторингі;
- фискалдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдау ережелері;
- акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу;
- мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату
тәртібін сақтауды тексеру;
- уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Осы аталға салықтық бақылау нысандарының нәтижесі бойынша Қазақстан
Республикасының заңнамаларын бұзу фактілері анықталған жағдайда салық
органдары салық төлеушіге жазбаша хабарлама жібереді. Бұл салық қызметі
органдарының салық төлеушіге салық міндеттемелерін орындау туралы жіберген
хабарламасы болып табылады.
Салық тексеру нәтижесі бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің, өсімдер мен айыппұлдардың хабарламасын салық
органдары салықтық тексеру акт қорытындысы бойынша шешім қабылдаған күннен
бастап бес жұмыс күні ішінде салық төлеушіге жібереді. Ал камералдық
бақылау нәтижесі бойынша жіберілген қателіктерді жою хабарламасы анықталған
күннен бастап бес жұмыс күні ішінде салық төлеушіге жіберілуі тиіс.
Салық төлеушілерді тіркеу есебі. Салық төлеушілерді мемлекеттік тіркеу
– бұл салық төлеуші туралы мәліметтерді салық төлеушілердің мемлекеттік
тізіліміне енгізу. Тіркеу есебі – салық төлеушіні салық органында есепке
қою, соның нәтижесінде салық төлеушінің тіркеу деректері, оның ішінде салық
төлеушінің тұрған жері, оған салық салу объектілері мен салық салуға
байланысты объектілердің тиесілігі; салық төлеушінің тіркеу деректерінің
ағымдағы өзгерістерін тіркеу; есептен шығару белгіленеді. Салық төлеушінің
тіркеу деректері салық төлеушіні мемлекеттік тіркеу (тіркеу есебіне алу)
кезінде оның салық органына берген мәліметтері.
Қазақстан Республикасында салық төлеушілерді мемлекеттік тіркеу
ретінде мыналар тіркелуге тиіс: орналасқан жері бойынша – тұрақты мекеме
құру арқылы қызметін жүзеге асыратын шетел заңды тұлғалары, олардың
құрылымдық бөлімшелері, оның ішінде резидент еместер; қызметін жүзеге
асыратын жері боыйынша – тұрақты мекеме құрмай қызметін жүзеге асыратын
резидент емес заңды тұлғалар; қызметін жүзеге асыратын жері бойынша
қызметін бірлескен кәсіпкерлік нысанында жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлер;
тұрғылықты жері бойынша салық төлеушіліер болып табылатын резидент жеке
тұлғалар; болатын жері бойынша – белгіленген резидент емес жеке тұлғалар;
салық салу объектілері орналасқан және (немесе) тіркелген жер бойынша салық
салу объектілерін иеленетін резидент еместер; резидент банк орналасқан жері
бойынша көзделген негіздер бойынша мемлекеттік тіркеуге жатпайтын, резидент
банктерде ағымдық шоттарын ашатын резидент еместер салық төлеушілер.
Салық төлеушілерді тіркеу есебі салық төлеуші салық органдарында салық
төлеушілерді мемлекеттік тіркеу рәсімінен өткеннен кейін жузеге асырылады.
Бұл ретте салық төлеушіні мемлекеттік тіркеу оны тіркеу есебіне алғаш рет
қою болып табылады. Салық төлеуші:
• заңды тұлға, оның құрылымдық бөлімшелері, сондай-ақ қызметін жүзеге
асыратын шетелдік заңды тұлға үшін: заңды тұлғаның, оның құрылымдық
бөлімшесінің орналасқан орны бойынша; салық салу объектілері мен салық
салуға байланысты объектілердің орналасқан және тіркеу орны бойынша;
• жеке тұлға, соның ішінде жеке кәсіпкер үшін: резидентке – тұрғылықты
жері бойынша; резидент емеске келген орны бойынша; салық салу
объектілерінің, салық салуға байланысты объектілердің орналасқан және
тіркеу орны бойынша; кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру орны бойынша салық
органдарында тіркеу есебіне тұруға міндетті.
Салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке
алу. Салық органдары жеке тұлғаларды салық салу объектілерінің орналасқан
жері бойынша тіркеу есебін Салық кодексіне сәйкес салық салу объектілерін
есепке алуды және тіркеуді жүзеге асыратын уәкілетті органдар беретін
мәліметтер негізінде жүргізеді. Бұл үшін мыналар: жылжымайтын мүлік (жер)
үшін – олардың нақты орналасқан жері; көлік құралдары үшін – көлік
құралдарының мемлекеттік тіркелген жері, ал ондай жоқ болған жағдайда –
мүлік иесінің орналасқан (тұрғылықты) жері салық салу объектісінің
орналасқан жері болып танылады.
Салық төлеушілерді тіркеу есебін жүзеге асыру кезінде салық қызметі
органдары мынадай: заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеуді, қайта тіркеуді
және таратуды жүзеге асыратын; статистика жүргізетін; салық салумен
байланысты объектілерді және салық салу объектілерін есепке алуды және
тіркеуді жүзеге асыратын; лицензиялар, куәліктер немесе рұқсат беру мен
тіркеу сипатындағы өзге де құжаттарды беретін; жеке тұлғаларды тұрғылықты
жері жері бойынша тіркеуді жүргізетін; азаматтық хал актілерін тіркеуді
жүзеге асыратын; нотариаттық іс-әрекеттер жасауды жүзеге асыратын;
қорғаншылық пен қамқоршылықты жүзеге асыратын уәкілетті органдармен;
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін басқа да уәкілетті
органдармен өзара іс-әрекет жасайды.
Бюджетке түскен түсімдерді есепке алу. Бюджетке түскен түсімдерді
есепке алуды салық органдары салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің, сондай-ақ өсімпұлдар мен айыппұлдардың есептелген
және түскен сомалары бойынша салық міндеттемелерінің орындалуын салық
төлеушінің жеке шотында көрсету жолымен жүзеге асырады. Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндітті төлемдердің түсуін есептеу бірыңғай бюджет
сыныптамасына сәйкес жүргізіледі, ал жеке шоттарды жүргізу тәртібін
уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Қосылған құн салығын төлеушілерді есепке алу. Бұл нысан, қосылған құн
салығы бойынша төлеушілерді есепке қою талаптары белгіленген тәртіппен
айқындау және қосылған құн салығы бойынша төлеушіні есепке қою тәртібін
белгілеу арқылы жүзеге асады.
Салық тексерулері. Салық тексеруі – бұл салық қызметі органдары
жүзеге асыратын, салық заңдарының орындалуын тексеру. Сонымен қатар, бұл
нысан салық төлеушілермен олардың салықтық міндеттемелерінің орындалуына
мемлекеттік бақылаудың басты тәсілі. Салық қызметі органдарының лауазымды
адамдары, салық кодексіне сәйкес тексеруді жүргізуге тартылатын өзге де
адамдар мен салық төлеуші салық тексерулеріне қатысушылар болып табылады.
Арнайы білімді және дағдыны талап ететін мәселелерді зерттеу және
консультация алу үшін салық қызметі органы салықтық тексеруге оның
нәтижесіне мүдделі емес маманды тартуы мүмкін.
Алға қойылған мәселелер бойынша маман қорытынды жасайды, ол салықтық
тексеру актісіне қоса беріледі. Салық тексерулерін салық қызметі органдары
ғана жүзеге асырады. Ол мынадай түрлерге бөлінеді:
1) құжаттық тексеру;
2) рейдтік тексеру;
3) хронометраждық зерттеу.
Құжаттық тексеру мынадай түрлерге бөлінеді:
1) кешенді тексеру – салықтың және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің барлық түрлері бойынша салық
міндеттемелерінің орындалуын тексеру;
2) тақырыптық тексеру – салықтың және бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдердің жеке түрі бойынша салық
міндеттемелерінің, банктер мен банк операцияларының жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың белгіленген
міндеттемелерді орындауын, сондай-ақ трансферттік бағалар
қолданғанда мемлекеттік бақылау мәселелері бойынша орындалуын
тексеру;
3) қарсы тексеру – егер салықтық тексеруді жүргізу кезінде салық
органында аталған тұлғаларға байланысты салық төлеушілердің
жүргізген операцияларының салық есебінде дұрыс көрсетілуі
туралы қосымша ақпарат алу қажеттігі туындаған жағдайда
үшінші бір тұлғаларға қатысты жүргізілетін тексеру.
Рейдтік тексеруді салық қызметі органдары жекелген салық төлеушілерге
қатысты олардың Қазақстан Республикасы заңдарының жекелеген талаптарын,
атап айтқанда:
- салық төлеушілердің салық органдарында тіркеу есебіне қойылуы;
- фискалдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолданудың дұрыстығы;
- лицензияның, бір жолғы талонның және өзге де рұқсат ету құжаттарының
болуы;
- акцизделетін өнімді өндіру, сақтау және сату ережесін сақтау талаптарын
орындауы мәселелері бойынша жүргізеді.
Хронометраждық зерттеуді салық органдары салық төлеушінің нақты
кірісін және кіріс алуға байланысты нақты шығындарды анықтау мақсатымен
жүргізеді. Хронометраждық зерттеу бекітілген тәртіппен жіргізіледі.
Салық тексеруін жүргізу, заң актілерінде белгіленген жағдайларды
қоспағанда, салық төлеушінің қызметін тоқтатпауға тиіс, сондай-ақ салық
органы заңды тұлғаның өзіне салық тексеруінің жүргізілуіне қарамастан заңды
тұлғаның құрылымдық бөлімшелерін тексеруге хұқылы.
Камералдық бақылау. Камералдық бақылау – салық төлеушілер берген салық
есептілігін және басқа да құжаттарды зерделеу мен талдау негізінде тікелей
салық органы, оның орналасқан жері бойынша жүзеге асырылатын бақылау.
Салық орган салық есептілігін қателіктер тапқан, салық есептілігінде
келтірілген мәліметтердің арасынан қайшылық табылған, сондай-ақ шағын
бизнес субъектілері үшін көзделген шарттарды асыра пайдаланған кезде салық
төлеушіге жіберілген қателіктерді өз бетінше жою үшін, сондай-ақ салық
салудың жалпыға бірдей белгіленген тәртібіне көшуі үшін хабарлама
жіберіледі.
Мониторинг. Салық төлеушілер мониторингі салық төлеушілнрдің нақты
салық салынатын базасын анықтау және тауарлардың (жұмыстардың, қызмет
көрсетулердің) өзіндік құнын қалыптастырудың негізділігіне талдау жүргізу,
қаржы, валюта заңдарын, қолданылатын нарықтық бағаларды сақтау мақсатында
салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметін байқау жүйесін қолдану
жолымен жүзеге асырылады.
Электронды мониторинг – белгіленген электрондық цифрлық қолтаңбамен
расталып, электрондық құжат нысанында ақпарат беретін мониторинг түрі.
Салық төлеушілердің мониторингі республикалық аймақтық деңгейде жүзеге
асырылады.
Фискалдық жады бар бақылау касса машиналарын қолдану. Қазақстан
Республикасының аумағында сауда операцияларын жүзеге асыру кезінде немесе
қолма-қол ақша, банктік төлем карточкалары, чектер арқылы қызмет
көрсеткенде тұтынушылармен ақшалай есеп айырысу міндетті түрде фискалдық
жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану және тұтынушылардың қолына
бақылау чегін беру арқылы жургізіледі.
Фискалдық жады бар бақылау-касса машиналары тауарлар сату мен қызмет
көрсету кезінде тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды тіркеу үшін
пайдаланылатын, ақпараттың маусым сайын түзетілмей тіркелуін және энергияға
тәуелсіз ұзақ уақыт сақталуын қамтамасыз ететін, фискалдық жады блогы бар
электронды құрылғылар және банктік компьютерлік жүйелер.
Акцизделетін тауарларға бақылау жасау. Сыраны қоспағанда, белгіленген
тәртіппен және жағдайларда акциз алымы таңбаларымен және есептік-бақылау
таңбаларымен таңбалануға тиіс. Акциз алымы таңбаларымен және есептік-
бақылау таңбаларымен таңбалауға акцизделетін тауарларды дайындаушылар мен
импортерлер жауапты болып табылады.
Салық органы белгіленген тәртіппен акцизделетін тауарлардың жекелеген
түрлерін таңбалаудың ережесін акцизделетін тауарларды дайындаушының
сақтауына бақылау жасайды, сондай-ақ белгіленген тәртіппен акцизделетін
тауарларды өндіруді жүзеге асыратын салық төлеушінің аумағында акциздік
постылар белгіленеді.
Мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау
және өткізу тәртібін сақтауға бақылау жасау. Салық органдары мемлекет
меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау және өткізу
тәртбін сақтауға, сондай-ақ оны сатудан бюджетке ақша түсімдерінің толық
және уақытылы түсуін бақылауды жүзеге асырады.
Уәкілетті органдарға бақылау жасау. Салық қызметінің органдары
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеудің дұрыстығы,
оларды алудың толымдылығы мен уақтылы аударылуы жөніндегі мәселер бойынша
уәкілетті органдарға бақылау жасауды жүзеге асырады.
Бақылаудың ұтымды болуының шарты – оның ғылыми негізделген жіктелуін
қорыту, сондай-ақ бақылаудың ғылыми негіздерін және жіктелу критерттлерін
сипаттау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
жолдары”
Жоспар:
Кіріспе
3
І Салықтық бақылаудың теориялық негіздері
1. Салықтық бақылаудың экономикалық мәні мен маңызы 5
2. Салықтық бақылау – қаржылық бақылаудың саласы 12
3. Салықтық бақылауды жүргізу мен ұйымдастыру қағидалары 16
ІІ Салықтық бақылаудың қазіргі кездегі жағдайын талдау
2.1 Салықтық бақылаудың түрлері мен нысандары 18
2.2 Салық қызмет органдарының салықтық бақылауды іске
асыру қызметін талдау
25
3. Салықтық бақылау нәтижелерін іске асыру
33
4. Салықтық бақылаудың кейбір дамыған
шетелдердің іс-тәжірибесі
36
III Салықтық бақылаудың жетілдіру жолдары
1. Салықтық бақылаудың жетілдірілуіндегі
автоматтандырылудың рөлі
44
2. Салық төлеушілерді таңдаудағы статистикалық
әдістерді қолдану
56
Қорытынды
59
Қолданылған әдебиеттер тізімі
63
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі. Салықтар дүниежүзіндегі барлық адамзаттың
өмірінде кездесіп отыратын құрал болып келеді, себебі әрбір тұлғаның сатып
алатын, тұтынатын заттарының барлығының құрамында салықтың белгілі бір
мөлшері тұрады, яғни салықтар кез-келген заңды немесе жеке тұлғаның өмір
сүруіне керек, оның физиологиялық, әлеуметтік немесе қауіпсіздік
қажеттіліктерін қанағаттандыру барысында тұтынатын қызметтері, жұмыстары
мен тауарларының іске асуы кезінде пайда болатын міндетті төлемдер болып
келеді. Салық бүкіл қоғам үшін жасалған игілік, ал салықтық саясат
экономикалық қатынастарды реттейтін маңызды құрал болып табылады. Аумақтық
бюджетті қалыптастырудағы негізгі қайнар көзі-салықтардың арқасында
әлеуметтік-қоғамдық бағдарламалар қаржыландырылады. Бұған мысалға қорғаныс,
қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік, оқу-ағарту ісі, денсаулық сақтау,
қоршаған ортаны қорғау, құрылыс, көлік және байланыс және тағы да басқа
азаматтардың мәдени-тұрмыстық жағдайын жақсартуға бағытталған шаралар
жатады. Ал бұл шараларды қаржыландыру міндеті мемлекеттік бюджет, ал
бюджетті үкімет әр-түрлі құралдармен басқаратын, реттейтін бірден-бір құрал
болып табылады. Үкіметтің бюджет кірістерін басқару құралдарына, яғни оның
заңға сәйкес дұрыс реттелуі, бөлінуі, жүйелі түрде қадағалануы тікелей
салық органдары қызметтеріне тәуелді түрде жүзеге асырылады. Мемлекеттің
бюджет кірісіне түсетін салықтық түсімдер мен басқа да міндетті төлемдері
салық бақылау қызметі негізінде жүргізіледі. Салықтық бақылаудың негізгі
қызметі мен жүргізілу нысандары арқылы оның мақсаттары жүзеге асады. Ал
басты мақсаты мен міндеті – салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің дұрыс есептелуі мен уақытылы төленуін бақылау.
Мемлекеттің алдына қоятын мақсаттарының бірі кіріс көздерін қалыптастыру
болып табылады. Қазақстан Республикасында салық жүйесі 1991 жылдан бері
қызмет атқарады. Салықтық жүйе мемлекетке елдің экономикалық және
әлеуметтік дамуының маңызды мәселелерін іске асыруды бақылау үшін қажет.
Салықтардың пайда болуы мен мемлекеттің пайда болуы бір кезеңге
жатады. Қандай да бір мемлекет үшін салықты бекітіп, оны жинау - ең маңызды
қажеттіліктерінің бірі. Себебі салықтардан түсетін қаржылық ресурстарсыз
мемлекеттің өмір сүруі, дамуы екіталай нәрсе.
Салықтық бақылауды жүргізудің экономикалық мәнділігі жоғары. Оның
себебі мемлекет шеңберінде, толығымен салықтық түсімдердің орындалуы әр
жылда артып отырады. Салық органдарының бұл қызметі салық төлеушілердің
салық төлеу процессіндегі принциптерін орындауға алып келеді. Яғни
психологиялық тұрғыда салық төлеуші заңды және жеке тұлғалардың алдындағы
міндеті анықталады.
Мемлекеттің салық органы басты функционалдық-қызметтерін атқарады.
Тақырыптың өзекті мәселесі – салықтық бақылау және оның жетілдіру жолдары
болғандықтан бұл қызмет арқылы салық механизмінің қызмет етуінің тиімділігі
бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына бақылау ісі жүргізіледі, салық
жүйесі мен бюджет саясатын жетілдіру жолдары қарастырылады. Салықтық
бақылауды тиімді жүргізу арқылы салықтық тәртіпті қатаң сақтау, салық
төлеушілердің заңға сәйкес төлейтін салықтары мен алымдарын толық және
уақытылы бюджетке төлеп отыруын қамтамасыз етіледі.
Диплом жұмысының мақсаттары мен міндеттері. Диплом жұмысының
мақсаты: Қазақстан Республикасындағы салық бақылау органдарының қызмет ету
аясын талдау және оның дамуы, одан әрі жетілдіру жолдарын анықтау.
Аталған мақсатқа сәйкес төмендегі міндеттер анықталған:
- Салықтық бақылаудың экономикалық мәні мен маңыздылығын атау;
- Салық қызмет органдарының салықтық бақылауды жүзеге асыруы
(Алматы қаласының Медеу ауданы Салық комитетінің мәліметтері
бойынша);
- Салықтық бақылау қызметіне сипаттама беру және кейбір шетел
тәжірибелері бойынша салыстырма жүргізу;
- Қазақстан Республикасының салық органдарына салықтық бақылау
қызметінің жетілдіру жолдарын ұсыну.
Диплом жұмысының құрылымы үш бөлімнен тұрады:
Бірінші бөлімде салықтық бақылаудың теориялық негіздері, экономикалық
мәні мен маңызы, қаржылық бақылаудың саласы ретіндегі орны, жүргізу мен
ұйымдастыру қағидалары көрсетілген.
Екінші бөлімде салықтық бақылаудың қазіргі кездегі жағдайына талдау
жүргізіледі, салықтық бақылаудың түрлері мен нысандары, Алматы қаласының
Медеу ауданының мәліметтеріне сүйене отырып, бақылауды іске асыру қызметін
талдау және нәтижелерін іске асыру, кейбір дамыған шетелдердің іс-
тәжірибесі жөнінде.
Үшінші бөлімде салықтық бақылаудың қызмет ету перспективасын дамыту,
жетілдіру жолдары бойынша ұсыныстар келтірілген.
Жұмысты орындау барысында сүйенген ақпарат көздері Қазақстан
Республикасының Салық Кодексі, оқу құралдары, газет-журналдар мен интернет
сайттары қолданылған әдебиеттер тізімінде көрсетілген.
І Салықтық бақылаудың теориялық негіздері
1. Салықтық бақылаудың экономикалық мәні
мен маңызы
Мемлекет бюджеті әр-түрлі көздерден қалыптасады:
біріншісі, ішкі және сыртқы көздер – қаражат иесінің қарыз алушыға
қаржыны ерікті түрде беруі; екіншісі, салықтар – бұнда қаражат керісінше
мәжбүрлеп алынады.
Салықтар әскери табыстар мен баждармен қатар пайда болған мемлекеттің
қорлану көзінің бірі болып келеді, яғни заңды түрде белгіленген қойылым
арқылы халық пен шаруашылық субъектілердің табысынан алынатын міндетті
алымдар.
Салықтардың ұғымы бір, егер ғалымдардың анықтамаларында айырмашылық
болса, алшақтық алысқа кеткен емес. Американдықтардың айтуынша салықтар –
қоғамның өркениетке жету құралы деген. Ал Бенджамин Франклин өмірде 2
күмәнсіз нәрсе бар: өлім мен салық деген. Бұл жөнінде Ф.Аквинский
“Салықтарды ұрлаудың рұқсат етілген нысаны” ретінде қарастырса,
экономикалық теория негізін қалаушылырдың бірі А.Смит “салық төлеушілер
үшін құлшылықтың белгісі емес, бостандықтың белгісі” деп тұжырымдаған.
Салыққа деген көзқарас экономикалық және әлеуметтік жағынан да
қарастырылған, сондықтан анықтамалар көп болғанмен олардың әрқайсысының
кемінде бірнеше кемшіліктерін табуға болады. Мысалға С.Д. Цыпкиннің
мәлімдеуінше, салықтар, бұл алдын-ала белгіленген қойылым бойынша және
белгілі уақытта материалды алғышарттар арқылы бюджетке төленетін
мемлекетпен белгіленген жеке-қайтарымсыз ақшалай төлемдер. Салықтардың ең
тараған анықтамасы болғанымен бұнда салықтардың эквивалентсіздігі туралы
айтылмаған. Ал Л.К. Воронованың ұсынған анықтамасы бойынша, салықтар
дегеніміз, жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында
белгілі уақытта және мөлшерде өкілеттілігі бар мемлекеттік органдардың
актісіне сәйкес заңды және жеке тұлғалардың бюджетке аударатын төлемдері
болып келеді. Бұл анықтама авторы салықтарды құқықтық жағынан қарастырған
және олардың міндеттілігі, қайтарымсыздығы, эквивалентсіздігі туралы
ешқандай мәлімет берілмеген. Сонымен қатар көптеген авторлар салықтарға
салым ретінде анықтама беріп, оның негізгі анықтамасынан қатты алшақтайды.
А С.Г. Пепеляев өзі заңгер болғандықтан салықтарды меншікті қолданғаны үшін
алынатын төлемдердің жалғыз заңды нысаны ретінде ұсынады, бірақ бұл
анықтаманың да қарама-қайшылықтары көп.
Салықтардың сипаттайтын белгілері өте көп, олардың барлығын атамай,
бірақ ескере отырып қысқа да нұсқа анықтамасын берген дұрыс болар: демек
біздің пікірімізше, салықтар - дегеніміз, заңды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде және мерзімде мемлекеттік бюджетке аударылатын,
қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын біржақты міндетті төлемдері.
Бұл Салық Кодексінде белгіленген салықтардың анық және қысқа
анықтамасы, ал егер толық формасына келетін болсақ, салықтар - дегеніміз,
мемлекеттік бюджетке (республикалық және жергілікті) мемлекетік органдар
өкілеттілігі арқылы заңды және жеке тұлғалардан (шаруашылық жүргізуші
субъектілер мен халықтан) тұрақты түрде алынатын және мемлекет табысына,
яғни меншігіне аударылатын, мемлекеттік жоғары билік органдарының
(парламент) заңдарымен белгіленген және мемлекеттік мәжбүрлеу күшімен
қамтамасыз етілген міндетті, қайтарымсыз төлемдер болып келеді.
Салықтардың классикалық анықтамасына тоқтала кетсек, салықтар –
шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекетпен
арасындағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін құруға байланысты
туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын категория.
Салықтардың құқықтық сипаттамаларына жатады:
- тек мемлекет салықтарды белгілей алады;
- салықтар тек мемлекет тарапынан, біржақты міндеттейді;
- салықтар нормативті актлермен белгіленеді, яғни құқықтық нысанда
жүргізіледі;
- салықтар мәжбүрлі сипатқа ие;
- салықтарда теңқұқылы қаражат алымы орын алады;
- салықтарды төлеу мемлекеттік жауапкершілік дәрежесімен қамтамасыз
етілген;
- салықтарды төлеу кезінде бақылау міндетті түрде жүргізілу қажет;
Салықтардың экономикалық сипаттамасына жатады:
- салықтар қаржы нысанындағы төлемдер болып келеді;
- салық қатынастарының тұрақты сипаты;
- баламасыздығы;
- салық салу объектісінің орын алуы;
- салық субъектісінің анық болуы;
Салықтардың экономикалық мәні келесіде:
- салықтар жеке тұлғалардың табысының қалыптасуындағы қаржылық
қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
жеке тұлғалар табыстарының белгілі бір мөлшері мемлекет үлесіне
жинақталып, жинақтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді;
Салық салу механизмінде салықтардың ерекше белгілері бойынша жіктелуі
орын алады, ол салықтардың қызметін тиімді ұйымдастыру мақсатында
топтастырылады:
1) Салық салу объектісіне байланысты:
1.1) Тікелей салықтар - табысқа немесе мүлікке салынады:
Корпоративті табыс салығы, жеке табыс салығы, жер салығы, көлік
құралдарына салынатын салық, мүлік салығы және т.б.
1.2) Жанама салықтар – субъектісі тұтынушы болып келеді, бірақ салық
сомасы тауардың құнында болғандықтан салықты бюджетке сатушы аударады,
оларға жатады:
қосылған құн салығы, акциздер;
2) Бюджетке түскен соң қолданылатын белгісіне қарай:
2.1) жалпы салықтар – бюджетке түскен соң жалпы мақсаттарда
қолданылады. Оларға Корпоративті табыс салығы, қосылған құн салығы және
т.б. жатады.
2.2) Арнайы салықтар – бюджетке түскен соң алдын ала белгіленген нақты
шараларға бағытталады.
3) Экономикалық белгісіне байланысты:
3.1) Табысқа салынатын салықтар – салық төлеушінің кез-келген салық
салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады, оларға табыс салығы мен
пайдаға салынатын салық жатады.
3.2) Тұтынуға салынатын салықтар – салық төлеуші тауар немесе қызмет
құнын төлеген кезде төлейді, мысалға қосылған құн салығы және акциздер.
4) Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай:
4.1) нақтылы салықтар – салық төлеушінің салық салынатын объектісінің
сыртқы белгісіне қарай салынады, мысалға жер, мүлік салығы.
4.2) дербес салықтар – салық төлеушінің салық салынатын объектісінен
алынатын табыс мөлшеріне байланысты салынады, оларға корпоративті табыс
салығы, жеке табыс салығын жатқызуға болады.
Салық салу органына байланысты салықтар жалпы мемлекеттік және
жергілікті болып бөлінеді.
Осы жіктемеде негізгі топтасқан тура және жанама салықтардың
экономикалық мазмұнын төмендегідей атап өтуге болады:
- тура салықтардың жоғары ұйымдасқан жүйеге тән, шаруашылық
жүргізуші субъектілердің, халықтың экономикалық мүддесіне әсер
ететін салықтық реттеу мүмкіндігі жоғары.
- жанама салықтар халық шаруашылығы жайсыз, депрессивті
жағдайдағы, тар салық базасы, әлсіз салық аппараты бар жүйеге
тән.
Бұл тараптан тура салықтардың табыстылығы жанама салықтарға қарағанда
тұрақты және одан жалтару мүмкіндігі мүлдем жоқтығы айқын.
Салықтардың қызметтеріне келсек, олар жеткілікті дәрежеде көп болады
және ғалымдар олардың ішінен кейбіреулерін іріктеп негізгісіне жатқызып
жатады. Сонымен қатар бұл іріктеу мемлекеттің салық жүйесіне, ұстанатын
салық саясатына тікелей байланысты болып келеді, сондықтан әр елдің салық
қызметтері, қағидалары, түрлері әр-түрлі болып келеді.
Салықтар бюджетке түсетін төлемдер болғандықтан оның негізгі қызметі
мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімінің құрылуын қамтамасыз ететін фискалдық
қызмет болып келеді. Бұл қызмет арқылы салықтардың қоғамдық міндеті артады,
яғни бюджет кірісі топтастырыла отырып әлеуметтік, әскери, діни және т.б.
шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді. Фискалдық қызмет қаражаттарды
бюджетке орталықтандырумен сипатталады, ал орталықтанған қаражат әрі қарай
бөлінеді. Бұдан оның бөлгіштік қызметі туындайды, бірақ Қазақстан
Республикасының Салық Кодексі бойынша бұның барлығы фискалдық қызмет деп
есептелінеді. Фискалдық қызметтің өзі бірнеше қызметтер жиынтығынан тұрады:
бюджеттік, жұмылдырушы, аккумуляциялаушы, жинақтаушы.
Мемлекет шаруашылықты ұйымдастыруды қолға алғаннан бері салықтық
механизмі арқылы жүзеге асырылатын реттеуші қызметі пайда болды. Бұл қызмет
арқылы кез-келген шаруашылық өмірдегі қаржы ресурстарының қимылына бақылау
жасалынады, салық жүйесі мен бюджет саясатын жетілдіру жолдары
қарастырылады, салық механизмінің тиімді қызмет етуі бағаланып отырады. Бұл
қызметтің негізгі тетіктеріне салық ставкалары мен салық жеңілдіктері
жатады.
Осы реттеуші қызметі негізінде ынталандырушы қызметі бар, ол салық
жеңілдіктері, преференциялары арқылы жүзеге асырылады. Бұған байланысты
салық жеңілдіктерінің қандай мақсаттарды ынталандыруға бағытталатындығы
анықталады:
- шағын және орта бизнесті қаржыландыру;
- үй құрылысына және өндіріске кеткен шығындарды қаржыландыру;
- зейнеткерлер мен мүгедектердің жұмыспен қамтылғандығын
қаржыландыру;
- мәдени және қоршаған ортаны қорғау шараларымен байланысты қызметті
қаржыландыру;
Сонымен қатар реттеуші қызметінің құрамына кіретін тежеуші және
өндірістік бағытқа арналған қызметі бар .
Соңғы қызметі - салықтық бақылау. Салықтық бақылауды жүзеге асыру
барысында бақылау нысандарына сәйкес салық төлеушінің тәртіпті сақтауын,
салық төлеуінің заңға сәйкестілігін, мерзімі мен көлемінің дұрыстығын,
жалтарудың бар, не жоқ болуын тексеру, салықтық түсімдердің сандық
көрсеткіштерін белгілеп, олардың мемлекеттің қаржылық ресурстарға деген
қажеттілігіне сәйкес келуін анықтауында болып келеді. Салықтық бақылауды
тиімді жүргізу арқылы салық төлеушілердің заңға сәйкес төлейтін салықтары
мен алымдарын толық және уақытылы бюджетке төлеп отыруын қамтамасыз
етіледі. Салықтық бақылауды жүргізбес бұрын оның мәнін, ережелерін ашайық,
яғни салық бақылауы – дегеніміз салық қызметі органдарының салық заңдарының
орындалуын жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың
толық және уақытылы аударылуын бақылауы. Ал негізгі міндеті салықтық
түсімдердің сандық көрсеткіштерін белгілеп, олардың мемлекеттің қаржылық
ресурстарға деген қажеттілігіне сәйкес келуін анықтауда болып келеді. Бұл
салықтың экономикалық мәнін ашады. Ал бақылау қызметінің маңызы – салық
механизмінің қызмет етуінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының
қимылына бақылау ісі жүргізіледі, салық жүйесі мен бюджет саясатын
жетілдіру жолдары қанағаттандырылады.
Салықтық бақылау салық жүйесінің ел экономикасын қайта құруға,
өндірістің ұлғайып дамуына, саяси-әлеуметтік шараларды толық орындалуын
қамтамасыз етуге мүмкіндік туғызатын мемлекеттің қаржы көздерінің негізгі
қызметі болып келеді, яғни салықтық бақылау барлық қаржыға тән экономикалық
қатынастардың негізгі стимуляторы болып табылады.
Салықтық бақылау маңыздылығы тек мемлекеттік бюджеттің толық орындалуы
емес сомен бірге заңның сақталуы және шаруашылық субьектілер, жеке
тұлғалар, жалпы қоғамның тұрақтылығын қамтиды. Салықтық бақылау қызметі
салық комитеті мүддесінде жүргізілетіндіктен ол қаржылық бақылаудың
инспекциялық әдістеріне кіреді, яғни мемлекеттік қаржылық бақылаудың
құрамдас бөлігі болып табылады. Ал салықтық бақылаудың мән жайын ашса,
мемлекеттік бюджетпен тікелей байланысы бар. Сондықтан салық қызмет
органдарының негізгі қызметтерінің бірі болады. Салықтық бақылау
салықтардың экономикалық категория ретіндегі бақылау функциясының жүзеге
асырылу функциясының нысаны бола тұрып, ол басқару теориясы тұрғысынан
тиімді және нәтижелі басқару процесінің ажырамас элементі болып табылатының
ұмытпау қажет. Салықтық бақылау салық механизмінің құрастырушысы және ішкі
жүйесі ретінде теориялық ерекшелігінің анықталуы экономикалық теорияның
негізгі заңдарына бағынады, ол нақты экономикалық базис негізінде дамитын
ұдайы өндіріс қатынастарының құрамдасы болып табылады.
Жалпы салықтық бақылау басқа функцияларға да негіз, яғни салықтық
реттеу салықтық бақылау арқылы жүзеге асырылады, себебі салықтық бақылаудың
ұйымдастырылуы және оның нақты нысандарының бекітілуі салықтардың фискалдық
тағайындалуын да, реттеушілік қызметінің жүзеге асырылуын да қамтамасыз
етеді. Бұл орайда салықтық бақылаудың мемлекеттік билікті сипатқа ие болуы
және оның басты заңнамалық құжатта – Қазақстан Республикасының Салық
кодексінде мазмұндалуы сияқты ерекшеліктері анықталады.
Сонымен, салықтық бақылау мемлекеттік қаржылық бақылаудың құрамдас
бөлігі ретінде – бұл салық қызметі органдарының заңнама шеңберінде,
мемлекеттік фискалдық және реттеушілік мүдделерін қамтамасыз етуге
бағытталған, салық механизмін жетілдіру және салықтық тәртіптің сақталуын
тексеру мақсаттарындағы экономикалық процестердің бақылануының кешенді
қызметі.
Біздің ойымызша, салықтық бақылаудың жүзеге асырылу механизмін шартты
түрде, салық төлеушілер мен мемлекет арасындағы заңнама шеңберінде әрекет
ететін, келесідей жалғасушы ажырамас процестерді сипаттайтын экономикалық
қатынастар аясының бақылану қызметі ретінде көрсетуге болады:
1. Салық қызметі органдарымен салық төлеушілер, олардың салық салу
объектілері және салық міндеттемелерінің орындалуы жөнінде белгілі бір
ақпараттың алынуы;
2. Салық заңнамасына сәйкес тәртіпте жоспарлы түрде салықтық
тексерулерді жүргізу;
3. Алынған ақпаратты талдау негізінде салық төлеушілердің заңнамаға
сәйкес салық міндеттемелерін анықтау және олар туралы төлеушілерді
мәлімдеу;
4. Ақпараттың болмауы жағдайында: а) оның анықталуы үшін іс-шараларды
ұйымдастыру; ә) мұндай әрекеттер үшін адал емес төлеушілерге қатысты
қарастырылған жазалау шараларын қолдану;
5. Төлеушілердің салықтық есебін жүргізу;
6. Берілген ақпараттың бекітілген параметрлерге сәйкестілігін анықтау
және қажет жағдайда салықтық тексеруді жүргізу;
7. Тексерулер нәтижесінде белгілі бір ауытқулар анықталған жағдайда,
оларды бағалау;
8. Ауытқулардың бағалану нәтижесінің себептері мен салдарын анықтау;
9. Ауытқуды жою және келешекте болдырмау мақсатында заңнамаға сәйкес
экономикалық жазалау шараларын қолдану;
10. Бүтіндей салық механизмінің тиімділігін бағалау;
11. Салық механизмінің тиімділігін бағалау негізінде салық заңнамасына
өзгерістер енгізудің қажеттігін анықтау, сәйкесінше салық жүйесінің
жетілдірілуін, оның жоғары тиімді қызмет етуін қамтамасыз ету.
Бұл процестерді келтірілген ретке сәйкес 1-сызбада белгіленгендей
көрсетуге болады.
1-сызба
Салықтық бақылаудың жүзеге асырылу механизмі
Экономикалық процестерді салықтық бақылау:
Салықтық бақыладың Салықтық
бақылаудың
субъектілері:
объектілері:
1
Салық қызмет Салық
төлеушілер, олардың
органдары салықтық міндеттемелері
3-7, 9-11 2, 4(ә), 6, 9
1
Жергілікті, орталық және басқа
мемлекеттік органдар
Салық заңнамасымен қарастырылған шектемелер
Мемлекет өзінің тіршілік етуінің барлық кезеңдерінде ең алдымен
өзінің қызметінің қаржылық негізін қамтамасыз етеді, сәйкесінше, белгілі
бір талаптарға жауап беретін бақылау жүйесін қалыптастыруға мәжбүр болған.
Мемлекет дамуының қазіргі кезеңінде, оның тиімді қызмет етуі мемлекеттік
қаржылық бақылаудың арнайы жан-жақты жүйесінің болуынсыз мүмкін емес. Қалай
да болмасын, мемлекеттік қаржылық бақылау жүйесі мемлекеттің өзінің
қаржылық мүдделерін және оның азаматтарының қаржылық мүдделерін, қаржы
саласындағы жеке және мемлекеттік мүдделердің тепе-теңдігін қалыптастыра
және қолдай отыра қамтамасыз етеді.
Салықтық бақылаудың мемлекеттік қаржылық бақылаудан басты айырмашылығы
– бұл, мемлекеттік қаржылық бақылаудың қаржы жүйесіндегі кешенді бақылауды
білдірсе, салықтық бақылау салық жүйесіндегі арнайы қаржылық бақылауды
білдіреді.
2. Салықтық бақылау – қаржылық бақылаудың саласы
Қаржылық бақылау мен салықтық бақылау арасындағы байланыс тікелей бір
бағыттылығы, яғни қаржыға тән қозғалысы мен қаржыға байланысты
заңнамалардың болуы. Салықтық бақылау – қаржылық бақылаудың саласы
болғандықтан қаржының және қаржылық бақылаудың мәніне тоқталайық. Қаржы –
дегеніміз қоғамдық өнімнің құнын бөлу және қайта бөлу процессінде табылған
ерекше экономикалық қатынастардың жиынтығы, соның нәтижесінде қоғамдық
өндіріс субьектілерінің қарамағында ақшалай қорлар құрылады және қажетіне
қарай пайдаланылады. Бұл жерде қаржаның табиғаты – құнның ақшалай формадағы
қозғалысының, ал қаржының қажеті қоғамның даму қажетінен туындайды.
Экономикалық процессте әр құндық категория орындайтын қызметіне қарай
айқындалады. Қаржының өзіндік экономикалық категория ретіндегі функцияларын
зерттеуде экономисттердің және олардың ой пікірлері екіге бөлінеді.
Экономисттердің бірінші тобы бөлгіштік концепциясын жақтайды. Бұл концепция
бойынша қаржы екі қызмет функциясын атқарады:
1)Бөлгіштік қызметі. Механизмі екіге бөлінеді:
1) Алғашқы бөлу. Бұл процессте қоғамдық өндіріс субьектілерінің
алғашқы табыстары табылады. Мысал ретінде мемлекет табысы салық
арқылы жинақталады, шаруашылық тұлғалардың табысы таза табыс
ретінде жұмылдырылады, ал халықтың алғашқы табысы – еңбекақы болып
табылады.
2) Қайта бөлу процессінде мемлекет өз қарамағында жиналған табысты
әрі қарай экономика салаларының, аумақтарының, ұлттық кәсіби
әлеуметтік топтарының қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қаржы
қаражатпен қамтиды.
Ғалымдардың екінші тобы қайта өндіру концепциясын дәлелдейді:
2) Қайта өндіру қызметі. Механизмі үшке бөлінеді:
2.1) Алғашқы ресурстарды қайта жинақтау, яғни әр шаруашылық тұлға
қызметін ұйымдастыру барысында алдымен қаржы ресурстарын жұмылдырады
(меншікті капитал және тартылған капитал).
2.2) Ақша ресурстарының жұмсалуы.
2.3) Бақылау қызметі.
Осы жоғарыда айтылғандарды тұжырымдай келе мынадай анықтама беруге
болады:
Қаржы – бұл мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субьектілерде ақшалай
жинақтар мен табыстарды қалыптастыруға, оларды қоғамның әлеуметтік және
басқа да қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін ұлғаймалы ұдайы өндіріс
үдерісіне пайдалануға байланысты жалпы қоғамдық өнім құны мен ұлттық
байлықтың бөлігін бөлу және қайта бөлу үдерісінде туындайтын ақша
қатынастары. Қаржының қызмет етуінің шарты болып ақшаның болуы, ал қаржының
пайда болуының себебі болып мемлекет пен шаруашылық жүргізуші
субьектілердің қызметін қамтамасыз ететін ресурстарға деген қажеттілік
танылады.
Қаржылар барлық салалар мен бөлімдерді, шаруашылықтың барлық
деңгейлерін қамтиды және қоғам тарапынан өндіріске бақылау жасайтын әмбебап
құрал болып табылады. Қоғамды бақылау функциясы арқылы ақша қаражаттары
қандай пропорцияларымен бөлінетіндігін анықтайтын ақпарат және т.б. мәлімет
алады.
Қаржының бақылау функциясын жүзеге асыратын құрал болып қаржылық
ақпарат табылады. Ол бухгалтерлік, статистикалық және жедел
есептіліктердегі қаржы көрсеткіштерде көрінеді. Қаржы көрсеткіштері
шаруашылық жүргізуші субьектілердің әр түрлі бағыттарын көруге және
шаруашылық қызметінің қорытындыларын бағалауға мүмкіндік береді. Соның
негізінде қолайсыз үдерістер мен қызметтерді жоюға бағытталған шаралар
жүргізіледі.
Қаржыға тән бақылау функциясы ұлттық шаруашылықтағы қаржылық тәртіптің
жағдайына сәйкес толық немесе жартылай түрде жүзеге асырылуы мүмкін.
Қаржылық тәртіп – бұл кәсіпорынға, ұйымдарға, мекемелерге және лауазымды
қызметкерлерге қаржылық шаруашылық жүргізудің ортақ белгіленген тәртібі,
қаржы міндеттемелерін орындау үшін бекітілген нормалар мен ерекшкліктерді
сақтауы.
Қаржылық бақылау – қаржы жүйесінің барлық звеноларының ресурстарды
құру, бөлу, пайдалану негізін тексеруге бағытталған ерекше қызметі. Бұл
функция материалдық игіліктерді өндіру, айырбастау, бөлу және тұтыну
процессінде қоғам ең алдымен мемлекет тарапынан ықпал жасауға мүмкіндік
береді, бірақ бұл мүмкіндік тек қоғамдық қатынастарда ғана адамзаттың
қатысуымен мынадай белгілі бір шарттарға негізделеді:
1) Бақылаудың айрықша органдарын құрғанда.
2) Оларды білікті мамандармен толықтырғанда.
3) Бұл органдардың хұқықтарын арнайы заңдармен бекіткенде шындыққа
айналады.
Бақылау функциясы қаржының ішкі қасиеті, қоғамдық өнімнің құнын бөлген
кезде табылған ақшалай жинақтар мен қорлардың мақсатты жұмсалуы мен
пайдаланылуын тексеруге бағытталған арнайы қызмет түрі болып табылады.
Қаржылық бақылау мынадай тексерулерді қамтиды: экономикалық заңдардың
талаптарын сақтау; жалпы қоғамдық өнім құны мен ұлттық табысты бөлу және
қайта бөлудің оңтайлы пропорциясы; бюджетті құру және орындау (бюджеттік
бақылау); шаруашылық жүргізуші субьектілердің, бюджеттік мекемелердің,
қоғамдық ұйымдар мен қорлардың, басқа да заңды тұлғалардың қаржылық жағдайы
мен еңбек, материалдық, қаржы ресурстарын тиімді пайдалану; салықтық
бақылау.
Қаржылық бақылаудың міндеттері:
- ұлттық шаруашылықтың қорлары мен ақшалай табыстарының мөлшері мен
қаржы ресурстарын қажетсінуі арасын баланстауға ықпал ету;
- мемлекеттік бюджет алдындағы қаржы міндеттемесінің толық әрі
уақытылы орындалуын қамтамасыз ету (салықтық бақылау қызметіне
тән);
- қаржы ресурстарының өсуі, оның ішінде өзіндік құнды төмендету және
өнімнің рентабельділігін арттыру бойынша өндірісішілік резервтерді
анықтау;
- кәсіпорындар мен ұйымдарда және бюджеттік мекемелерде ақша
ресурстары мен материалдық құндылықтарды рационалды жұмсалуына,
сондай-ақ бухгалтерлік есеп пен есеп-қисаптың дұрыс жүргізілуіне
ықпал ету;
- қолданыстағы заңнамалардың, нормативтік актілердің, оның ішінде
әртүрлі ұйымдық-хұқықтық нысандағы кәсіпорындарға салық салу саласы
бойынша сақталуын қамтамасыз ету;
Қаржылық бақылаудың функциялары:
1) қаражаттардың жұмсалуын тексеру (алынған соманың шығындарға
сәйкестігін және мемлекеттік қаражаттардың пайдалану тиімділігін);
2) қаржы жүйесінің звенолары бойынша мемлекеттік ресурстардың толық
әрі уақытылы жұмылдырылуын тексеру;
3) есеп пен есеп-қисап тәртібінің сақталуын тексеру.
Қаржылық бақылауды жүзеге асыру үшін жоғарғы білікті мамандар
қамтылған ерекше бақылау органдары құрылады:
1. Қазақстан Республикасы Парламенті.
2. Мемлекеттік қаржылық бақылаудың арнайы ведомствосы. Қаржы
министрлігіне бағынатын қаржылық бақылау комитеті.
3. Салалық министрліктердегі қаржылық бақылау органдары. Мемлекеттік
комиссиялар, мемлекеттік комитеттер, министрліктер мен ведомстволар
қаржылық бақылауды арнайы ревизиялық аппаратпен өткізеді.
4. Қаржы министрлігі басқаратын қаржы органдары бюджет қорындағы
қаржының қолданылуы мен жұмылдырылу үдерісін бақылайды.
5. Салық қызметі – бұл қаржылық бақылауды жедел жүзеге асыратын
органдар. Салық органдарын Қаржы министрлігінің Салық комитеті
басқарады. Салық комитеттері тек өзінен жоғары тұрған органға ғана
бағынады.
Салық қызметкерінің жұмысы болып мыналар табылады:
а) салықтар туралы заңнаманың орындалуын бақылау, өз уақытында
бюджетке салықтық төлемдердің төленуін және толықтылығын қамтамасыз
ету;
ә) ведомстволық бағыныштылығына және ұйымдық-хұқықтық нысанынан
тәуелсіз барлық шаруышылық жүргізуші субъектілердің қаржылық жағдайын
тексеру;
б) салық салынатын табыстың дұрыс анықталуын бақылау;
в) барлық субъектілерді, сондай-ақ нақты салық салу объектілерін
тіркеу;
г) мемлекет меншігіне өткен иесіз, тәркіленген мүліктерді есепке алу,
бағалау, өткізу.
Салық қызметінің хұқықтарына мыналар жатады: меншіктің әртүрлі
нысанындағы ұйымдардан заң бойынша коммерциялық құпияны білдіретін
ақпарлардан басқа құжаттар мен мәліметтер алу; азаматтардың кәсіпкерлігі
туралы заңнаманың сақталуын бақылау; табыс табу үшін пайдаланылатын
ғимаратты зерттеу; құжат ұсынбаған жағдайда азаматтар мен кәсіпорындардың
барлық операцияларын тоқтату; табыс жасырғанын куәландыратын құжаттарды
алу; санкция мен айыппұл қолдану; мәмілелерді жарамсыз деп тану үшін
кәсіпорынды жою туралы сот пен арбитражға талап беру. Салық қызметі, сондай-
ақ өз өкілеттігі шеңберінен шықпауы керек. Азаматтар мен кәсіпорындар сотқа
салық қызметінің қызметкерлері үстінен шағымдануына болады.
Сонымен негізгі айтарымыз салықтық бақылау – қаржылық бақылаудың
саласы ретінде қаржылық заңнаманың орындалуына және барлық экономикалық
субъектілердің қаржылық тәртібінің сақталуына арнайы құрылған бақылау
органдарының қатаң мазмұндалған қызметі болып, салық органдары мен салық
төлеушілер арасындағы қаржылық қатынастардың тиімділігін анықтайтын
мемлекеттік басқарудың элементі ретінде қарастыруға болады.
1.3 Салықтық бақылауды жүргізу мен ұйымдастыру қағидалары
Салықтық бақылауды жүргізу мен ұйымдастырудағы қағидалар салық
саясатының сәтті жүргізілуінде маңызды болып табылады. Сондықтан, еліміздің
салық органдары негізделуге тиіс маңызды қағидаларды қарастыру дұрыс деп
білеміз. Салық салудың классикалық қағидалары болып анықтылық,
қарапайымдылық, үнемділік, әділеттілік болып табылады. Біз бұлардың жалпыға
белгілігіне байланысты оларға толық тоқталмаймыз.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың
айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңдарының
жариялылығы қағидаларына негізделеді, ал салық заңдарының ережелері
белгіленген салық салу қағидаларына қайшы келмеуге тиіс.
Салық салудың міндеттілігі. Салық төлеуші салық заңдарына сәйкес салық
міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға
міндетті.
Салық салудың айқындығы. Қазақстан Республикасының салықтары және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға тиіс. Салық
салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері туындауының,
орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық
заңдарында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Салық салудың әділдігі. Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға
бірдей және міндетті болып табылады, ал жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін
беруге тыйым салынады.
Салық жүйесінің біртұтастығы. Қазақстан Республикасының салық жүйесі
Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты
біртұтас болып табылады.
Салық заңдарының жариялылығы. Салық салу мәселелерін реттейтін
нормативтік құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға
тиіс.
Біздің ойымызша, елімізде қолданылатын салық салу қағидаларымен қатар
салықтық бақылауды, оның ерекшелігін ескеретін келесідей қағидаларды
қолдануға болады:
Жоспарлылық қағидасы. Салықтық бақылаудың жүргізілуін сапалы және
уақытылы, бақылау мақсатын ең оңтайлы, өнімді және нәтижелі ұйымдастыру
үшін бақылауға жоспарлау жүргізіледі. Бақылау өз мақсатына жету үшін
қажетті бақылау объектісінің көлемі мен ресурстарын анықтау салық
қызметкерінің дұрыс жоспарлауы болып табылады. Жоспарлаудың міндетті
болатын бақылау объектісінің болжамды зерттелуі, оның нәтижелері бойынша
бақылау іс-шараларының жүргізілуі және бақылау жоспары мен бағдарламасында
бекітілуі болып табылады.
Тәуелсіздік қағидасы. Салық қызмет органдары мен қызметкерлерінің
негізгі жағдайы оларға бекітілген мәселелер бойынша болатын бақылау
объектісі мен басқа да экономикалық әсерлерден тәуелсіздігі болып табылады.
Салық қызметкерлерінің мақсаты, іс-әрекеті мен қорытынды ой-пікірлері өз
тәуелсіздіктеріне толық сенімді болуы тиіс. Тәуелсіздік қағидасы сомен
бірге кейбір жағдайларға тосқауыл қояды, ол өз кезегінде бақылау
органдарына қатысты болмауы тиіс (туысқандық пен басқа да жеке қатынастар;
бақылауды жоспарлау, жүргізу мен есептік дайындық үдерісіне кері ықпал
ететін қаржылық және мүліктік қызығушылықтың болуы; тексеру уақытындағы
бақылау объектісіне жұмыс жасау мен т.б.).
Тиімділік қағидасы. Бұл қағида, салық органдарының ресурстарын тиімді
пайдаланумен байланысты салықтық бақылауға арналған талапты қарастырады,
яғни жоғары кәсіпқой мамандар, оларға берілген уақыт пен материялдық база
және тағы басқа ресурстар тиімді пайдаланылуы тиіс.
Нәтижелік қағидасы. Салықтық бақылау, оны жүргізудің жүзеге
асқандығының қорытындысын көрсететін, белгілі бір нәтижеге бағытталуы тиіс.
Себебі алынған нәтижелер, оны жүргізуге кеткен шығындардан жоғары болған
жағдайда ғана салықтарға қойылған классикалық талаптардың орындалуы
қамтамасыз етіледі.
Кәсіпқойлық қағидасы. Салық қызмет органдары мамандарының
кәсіпқойлығы, қазіргі кезде өзектілікке ие болуда, яғни бақылаушы
субъектінің өз ісін қажетті деңгейде білмеуі орынсыз болып табылады және
тәжірибе жүзінде көптеген тиімсіз жағдайларға әкеледі, ал жоғары кәсіпқой
мамандар салықтық бақылаудың іске асырылуы мен ұйымдастырылуына тек жағымды
ықпалын тигізеді.
Жауапқа тартушылық қағидасы. Салықтық міндеттемелердің салық
төлеушілермен орындауда және салықтық бақылауды тікелей жүзеге асыру
барысында салықтық қатынастардың қатысушылары, әрқашан кеткен қателердің
немесе заң бұзушылықтар үшін жауапқа тартылатындығы туралы ескеруі тиіс.
II Салықтық бақылаудың қазіргі кездегі жағдайын талдау
1. Салықтық бақылаудың түрлері мен нысандары
Салықтар және басқа міндетті төлемдер түріндегі бюджетке шоғырланатын
қаражаттардың көлемі көбінесе заңды және жеке тұлғалармен салық
заңнамасының және басқа нормативтік актілерді дұрыс орындалуына тәуелді.
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты экономиканың түрлі
салаларында өзінің қаржы-шаруашылық қызметін жүзеге асыратын жаңа
кәсіпорындар саны көбеюде. Олардың көбісі бухгалтерлік және салық заңнамасы
саласында қажетті деңгейдегі кәсіпқой мамандарға ие емес. Мұндай
кәсіпорындарда, әдеттегідей, есеп жүргізуде қателіктер жіберіледі, ал кей
жағдайларда есеп-қисап көрсеткіштерін саналы бұрмалау да кездеседі. Мұның
барлығы салық салынатын базаның төмендеуіне және салықтық түсімдердің
бюджетке жеткіліксіз түсуіне әкеледі. Осы жағдайларда салықтық бақылаудың
нақты нысандары мен түрлерінің жүйелі және біртұтас сипатқа ие болуы ерекше
маңызға ие болады.
Нысан түсінігінің қандай да бір құбылыс мазмұнының сыртқы көрінісі
ретінде жалпы теориялық сипатталуы, салықтық бақылау нысандары табиғатының
келешектегі талдануына негіз ретінде талдануы тиіс. Осы тұрғыдан, салықтық
бақылау нысандарын, оның нақты міндетін орындау бойынша уәкілетті
органдардың іс-әрекеттерінің бірегей жиынтығын сипаттайтын, салықтық
бақылауды ұйымдастырудың, іске асырудың және оның іс-шараларының
нәтижелерін бекіту әдістерінің сыртқы көрінісі деп анықтауға болады.
Еліміздің қызмет етуші салық заңнамасына сәйкес салық бақылауы
келесідей нысандарда жузеге асырылады:
- салық төлеушілерді тіркеу есебі;
- салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке
алу;
- бюджетке түсімдерді есепке алу;
- қосылған құн салығын төлеушілерді есепке алу;
- салық тексерулері;
- камералдық бақылау;
- салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметі мониторингі;
- фискалдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдау ережелері;
- акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу;
- мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату
тәртібін сақтауды тексеру;
- уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Осы аталға салықтық бақылау нысандарының нәтижесі бойынша Қазақстан
Республикасының заңнамаларын бұзу фактілері анықталған жағдайда салық
органдары салық төлеушіге жазбаша хабарлама жібереді. Бұл салық қызметі
органдарының салық төлеушіге салық міндеттемелерін орындау туралы жіберген
хабарламасы болып табылады.
Салық тексеру нәтижесі бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің, өсімдер мен айыппұлдардың хабарламасын салық
органдары салықтық тексеру акт қорытындысы бойынша шешім қабылдаған күннен
бастап бес жұмыс күні ішінде салық төлеушіге жібереді. Ал камералдық
бақылау нәтижесі бойынша жіберілген қателіктерді жою хабарламасы анықталған
күннен бастап бес жұмыс күні ішінде салық төлеушіге жіберілуі тиіс.
Салық төлеушілерді тіркеу есебі. Салық төлеушілерді мемлекеттік тіркеу
– бұл салық төлеуші туралы мәліметтерді салық төлеушілердің мемлекеттік
тізіліміне енгізу. Тіркеу есебі – салық төлеушіні салық органында есепке
қою, соның нәтижесінде салық төлеушінің тіркеу деректері, оның ішінде салық
төлеушінің тұрған жері, оған салық салу объектілері мен салық салуға
байланысты объектілердің тиесілігі; салық төлеушінің тіркеу деректерінің
ағымдағы өзгерістерін тіркеу; есептен шығару белгіленеді. Салық төлеушінің
тіркеу деректері салық төлеушіні мемлекеттік тіркеу (тіркеу есебіне алу)
кезінде оның салық органына берген мәліметтері.
Қазақстан Республикасында салық төлеушілерді мемлекеттік тіркеу
ретінде мыналар тіркелуге тиіс: орналасқан жері бойынша – тұрақты мекеме
құру арқылы қызметін жүзеге асыратын шетел заңды тұлғалары, олардың
құрылымдық бөлімшелері, оның ішінде резидент еместер; қызметін жүзеге
асыратын жері боыйынша – тұрақты мекеме құрмай қызметін жүзеге асыратын
резидент емес заңды тұлғалар; қызметін жүзеге асыратын жері бойынша
қызметін бірлескен кәсіпкерлік нысанында жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлер;
тұрғылықты жері бойынша салық төлеушіліер болып табылатын резидент жеке
тұлғалар; болатын жері бойынша – белгіленген резидент емес жеке тұлғалар;
салық салу объектілері орналасқан және (немесе) тіркелген жер бойынша салық
салу объектілерін иеленетін резидент еместер; резидент банк орналасқан жері
бойынша көзделген негіздер бойынша мемлекеттік тіркеуге жатпайтын, резидент
банктерде ағымдық шоттарын ашатын резидент еместер салық төлеушілер.
Салық төлеушілерді тіркеу есебі салық төлеуші салық органдарында салық
төлеушілерді мемлекеттік тіркеу рәсімінен өткеннен кейін жузеге асырылады.
Бұл ретте салық төлеушіні мемлекеттік тіркеу оны тіркеу есебіне алғаш рет
қою болып табылады. Салық төлеуші:
• заңды тұлға, оның құрылымдық бөлімшелері, сондай-ақ қызметін жүзеге
асыратын шетелдік заңды тұлға үшін: заңды тұлғаның, оның құрылымдық
бөлімшесінің орналасқан орны бойынша; салық салу объектілері мен салық
салуға байланысты объектілердің орналасқан және тіркеу орны бойынша;
• жеке тұлға, соның ішінде жеке кәсіпкер үшін: резидентке – тұрғылықты
жері бойынша; резидент емеске келген орны бойынша; салық салу
объектілерінің, салық салуға байланысты объектілердің орналасқан және
тіркеу орны бойынша; кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру орны бойынша салық
органдарында тіркеу есебіне тұруға міндетті.
Салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке
алу. Салық органдары жеке тұлғаларды салық салу объектілерінің орналасқан
жері бойынша тіркеу есебін Салық кодексіне сәйкес салық салу объектілерін
есепке алуды және тіркеуді жүзеге асыратын уәкілетті органдар беретін
мәліметтер негізінде жүргізеді. Бұл үшін мыналар: жылжымайтын мүлік (жер)
үшін – олардың нақты орналасқан жері; көлік құралдары үшін – көлік
құралдарының мемлекеттік тіркелген жері, ал ондай жоқ болған жағдайда –
мүлік иесінің орналасқан (тұрғылықты) жері салық салу объектісінің
орналасқан жері болып танылады.
Салық төлеушілерді тіркеу есебін жүзеге асыру кезінде салық қызметі
органдары мынадай: заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеуді, қайта тіркеуді
және таратуды жүзеге асыратын; статистика жүргізетін; салық салумен
байланысты объектілерді және салық салу объектілерін есепке алуды және
тіркеуді жүзеге асыратын; лицензиялар, куәліктер немесе рұқсат беру мен
тіркеу сипатындағы өзге де құжаттарды беретін; жеке тұлғаларды тұрғылықты
жері жері бойынша тіркеуді жүргізетін; азаматтық хал актілерін тіркеуді
жүзеге асыратын; нотариаттық іс-әрекеттер жасауды жүзеге асыратын;
қорғаншылық пен қамқоршылықты жүзеге асыратын уәкілетті органдармен;
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін басқа да уәкілетті
органдармен өзара іс-әрекет жасайды.
Бюджетке түскен түсімдерді есепке алу. Бюджетке түскен түсімдерді
есепке алуды салық органдары салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің, сондай-ақ өсімпұлдар мен айыппұлдардың есептелген
және түскен сомалары бойынша салық міндеттемелерінің орындалуын салық
төлеушінің жеке шотында көрсету жолымен жүзеге асырады. Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндітті төлемдердің түсуін есептеу бірыңғай бюджет
сыныптамасына сәйкес жүргізіледі, ал жеке шоттарды жүргізу тәртібін
уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
Қосылған құн салығын төлеушілерді есепке алу. Бұл нысан, қосылған құн
салығы бойынша төлеушілерді есепке қою талаптары белгіленген тәртіппен
айқындау және қосылған құн салығы бойынша төлеушіні есепке қою тәртібін
белгілеу арқылы жүзеге асады.
Салық тексерулері. Салық тексеруі – бұл салық қызметі органдары
жүзеге асыратын, салық заңдарының орындалуын тексеру. Сонымен қатар, бұл
нысан салық төлеушілермен олардың салықтық міндеттемелерінің орындалуына
мемлекеттік бақылаудың басты тәсілі. Салық қызметі органдарының лауазымды
адамдары, салық кодексіне сәйкес тексеруді жүргізуге тартылатын өзге де
адамдар мен салық төлеуші салық тексерулеріне қатысушылар болып табылады.
Арнайы білімді және дағдыны талап ететін мәселелерді зерттеу және
консультация алу үшін салық қызметі органы салықтық тексеруге оның
нәтижесіне мүдделі емес маманды тартуы мүмкін.
Алға қойылған мәселелер бойынша маман қорытынды жасайды, ол салықтық
тексеру актісіне қоса беріледі. Салық тексерулерін салық қызметі органдары
ғана жүзеге асырады. Ол мынадай түрлерге бөлінеді:
1) құжаттық тексеру;
2) рейдтік тексеру;
3) хронометраждық зерттеу.
Құжаттық тексеру мынадай түрлерге бөлінеді:
1) кешенді тексеру – салықтың және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің барлық түрлері бойынша салық
міндеттемелерінің орындалуын тексеру;
2) тақырыптық тексеру – салықтың және бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдердің жеке түрі бойынша салық
міндеттемелерінің, банктер мен банк операцияларының жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың белгіленген
міндеттемелерді орындауын, сондай-ақ трансферттік бағалар
қолданғанда мемлекеттік бақылау мәселелері бойынша орындалуын
тексеру;
3) қарсы тексеру – егер салықтық тексеруді жүргізу кезінде салық
органында аталған тұлғаларға байланысты салық төлеушілердің
жүргізген операцияларының салық есебінде дұрыс көрсетілуі
туралы қосымша ақпарат алу қажеттігі туындаған жағдайда
үшінші бір тұлғаларға қатысты жүргізілетін тексеру.
Рейдтік тексеруді салық қызметі органдары жекелген салық төлеушілерге
қатысты олардың Қазақстан Республикасы заңдарының жекелеген талаптарын,
атап айтқанда:
- салық төлеушілердің салық органдарында тіркеу есебіне қойылуы;
- фискалдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолданудың дұрыстығы;
- лицензияның, бір жолғы талонның және өзге де рұқсат ету құжаттарының
болуы;
- акцизделетін өнімді өндіру, сақтау және сату ережесін сақтау талаптарын
орындауы мәселелері бойынша жүргізеді.
Хронометраждық зерттеуді салық органдары салық төлеушінің нақты
кірісін және кіріс алуға байланысты нақты шығындарды анықтау мақсатымен
жүргізеді. Хронометраждық зерттеу бекітілген тәртіппен жіргізіледі.
Салық тексеруін жүргізу, заң актілерінде белгіленген жағдайларды
қоспағанда, салық төлеушінің қызметін тоқтатпауға тиіс, сондай-ақ салық
органы заңды тұлғаның өзіне салық тексеруінің жүргізілуіне қарамастан заңды
тұлғаның құрылымдық бөлімшелерін тексеруге хұқылы.
Камералдық бақылау. Камералдық бақылау – салық төлеушілер берген салық
есептілігін және басқа да құжаттарды зерделеу мен талдау негізінде тікелей
салық органы, оның орналасқан жері бойынша жүзеге асырылатын бақылау.
Салық орган салық есептілігін қателіктер тапқан, салық есептілігінде
келтірілген мәліметтердің арасынан қайшылық табылған, сондай-ақ шағын
бизнес субъектілері үшін көзделген шарттарды асыра пайдаланған кезде салық
төлеушіге жіберілген қателіктерді өз бетінше жою үшін, сондай-ақ салық
салудың жалпыға бірдей белгіленген тәртібіне көшуі үшін хабарлама
жіберіледі.
Мониторинг. Салық төлеушілер мониторингі салық төлеушілнрдің нақты
салық салынатын базасын анықтау және тауарлардың (жұмыстардың, қызмет
көрсетулердің) өзіндік құнын қалыптастырудың негізділігіне талдау жүргізу,
қаржы, валюта заңдарын, қолданылатын нарықтық бағаларды сақтау мақсатында
салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметін байқау жүйесін қолдану
жолымен жүзеге асырылады.
Электронды мониторинг – белгіленген электрондық цифрлық қолтаңбамен
расталып, электрондық құжат нысанында ақпарат беретін мониторинг түрі.
Салық төлеушілердің мониторингі республикалық аймақтық деңгейде жүзеге
асырылады.
Фискалдық жады бар бақылау касса машиналарын қолдану. Қазақстан
Республикасының аумағында сауда операцияларын жүзеге асыру кезінде немесе
қолма-қол ақша, банктік төлем карточкалары, чектер арқылы қызмет
көрсеткенде тұтынушылармен ақшалай есеп айырысу міндетті түрде фискалдық
жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану және тұтынушылардың қолына
бақылау чегін беру арқылы жургізіледі.
Фискалдық жады бар бақылау-касса машиналары тауарлар сату мен қызмет
көрсету кезінде тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды тіркеу үшін
пайдаланылатын, ақпараттың маусым сайын түзетілмей тіркелуін және энергияға
тәуелсіз ұзақ уақыт сақталуын қамтамасыз ететін, фискалдық жады блогы бар
электронды құрылғылар және банктік компьютерлік жүйелер.
Акцизделетін тауарларға бақылау жасау. Сыраны қоспағанда, белгіленген
тәртіппен және жағдайларда акциз алымы таңбаларымен және есептік-бақылау
таңбаларымен таңбалануға тиіс. Акциз алымы таңбаларымен және есептік-
бақылау таңбаларымен таңбалауға акцизделетін тауарларды дайындаушылар мен
импортерлер жауапты болып табылады.
Салық органы белгіленген тәртіппен акцизделетін тауарлардың жекелеген
түрлерін таңбалаудың ережесін акцизделетін тауарларды дайындаушының
сақтауына бақылау жасайды, сондай-ақ белгіленген тәртіппен акцизделетін
тауарларды өндіруді жүзеге асыратын салық төлеушінің аумағында акциздік
постылар белгіленеді.
Мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау
және өткізу тәртібін сақтауға бақылау жасау. Салық органдары мемлекет
меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау және өткізу
тәртбін сақтауға, сондай-ақ оны сатудан бюджетке ақша түсімдерінің толық
және уақытылы түсуін бақылауды жүзеге асырады.
Уәкілетті органдарға бақылау жасау. Салық қызметінің органдары
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеудің дұрыстығы,
оларды алудың толымдылығы мен уақтылы аударылуы жөніндегі мәселер бойынша
уәкілетті органдарға бақылау жасауды жүзеге асырады.
Бақылаудың ұтымды болуының шарты – оның ғылыми негізделген жіктелуін
қорыту, сондай-ақ бақылаудың ғылыми негіздерін және жіктелу критерттлерін
сипаттау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz