Мемлекеттік тәуелсіздік алу Қазақстан Республикасының кеден саясаты мен кеден ісін қалыптастырудың алғы шарты ретінде

Жоспар
Кіріспе

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

тарау. МЕМЛЕКЕТТІК ТӘУЕЛСІЗДІК АЛУ ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕДЕН САЯСАТЫ МЕН КЕДЕН ІСІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ АЛҒЫ ШАРТЫ РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ...

ІІ тарау. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ЖӘНЕ КЕДЕНДІК ӘКІМШІЛІК
ЕТУДІҢ НЕГІЗГІ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ІІІ. тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КЕДЕН ІСІНІҢ
НОРМАТИВТІК БАЗАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Кеденшілер қызметі.
(Қызылорда облысы бойынша Кедендік бақылау департаментінің 2004 жылдың 10 айында атқарған жұмыстары туралы) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Казақстанның тәуелсіздік алып, егемендікке ие болуы жаңа заңдарды қажет етті. µлттық қауіпсіздікке байланысты жаңа құкықтык инфрақұрылымдардың кұрылуы жаңа басты бағыттар мен заң шараларының кабылдануына алып келді. Осындай басты, бағыттардың бірі - кеден жүйесі. Кеден саласын ғылыми негіздеу үшін казақстандық қана емес, сондай-ақ бұрынғы одақтық және халықаралық кеден зандарының негізінде қоғаìäық катынастардың құқықтық реттелуінің орны мен ролін, ерекшелігін анықтау өте маңызды.
Кеден кұқығының пайда болуына Казақстанның мемлекеттік қызметінде кеден саласының бөлінуі әсер етті. Кеден саласын монополиялық мемлекеттік реттеудің кажеттілігі ішкі және сыртқы саясаттың кұрылымы кеден саясатын аныктау арқылы ке¬ден кызметінің арнайы органдарының, кеден ісінің кұрылу жолдары арқылы кеден жүйесінің қалыптасуына алып келеді.
Кеден ісі кеден саясатының мақсатқа жету кұралы ретінде, кеден территориясында арнайы әдіс-тәсілдері арқылы басқа кеден салаларының элементтерімен байланыса отырып, мемлекеттің монополиялық қызметінің құралы болып табылады.
Кеден құқығының дамуының алғашқы кезеңі оның пәнінің тар болуымен және қоғамдық қатынастарды кедендік реттеуімен сипатталынады. Ке¬ден саласының құкық қорғау аспектілеріне заңсыз есірткі жөне заңсыз қару айналымдары, халықаралық терроризммен күресу жатады.
Қазақстанның халықаралық саяси және экономикалық қатынастарының дамуы, еліміздің интеграциялық процестерге тікелей қатысуы кеден құқығының ролі мен маңыздылығын арттыруда.
Кеден саласындағы құқықтық катынастардағы мөселелерді шешу мен реттеуге деген мемлекет талпынысының пайда болуы және соған арнайы құқыктық нормалардың қабылдануы кеден кұқығының пайда болуына әкелді.

Пән: Кеден ісі
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

тарау. МЕМЛЕКЕТТІК ТӘУЕЛСІЗДІК АЛУ ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕДЕН САЯСАТЫ МЕН КЕДЕН ІСІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ АЛҒЫ ШАРТЫ РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ...

ІІ тарау. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ЖӘНЕ КЕДЕНДІК ӘКІМШІЛІК
ЕТУДІҢ НЕГІЗГІ
АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...

ІІІ- тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КЕДЕН ІСІНІҢ
НОРМАТИВТІК
БАЗАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...

Кеденшілер қызметі.
(Қызылорда облысы бойынша Кедендік бақылау департаментінің 2004 жылдың 10
айында атқарған жұмыстары
туралы) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

КІРІСПЕ
Казақстанның тәуелсіздік алып, егемендікке ие болуы жаңа заңдарды
қажет етті. µлттық қауіпсіздікке байланысты жаңа құкықтык
инфрақұрылымдардың кұрылуы жаңа басты бағыттар мен заң шараларының
кабылдануына алып келді. Осындай басты, бағыттардың бірі - кеден жүйесі.
Кеден саласын ғылыми негіздеу үшін казақстандық қана емес, сондай-ақ
бұрынғы одақтық және халықаралық кеден зандарының негізінде қоғаìäық
катынастардың құқықтық реттелуінің орны мен ролін, ерекшелігін анықтау өте
маңызды.
Кеден кұқығының пайда болуына Казақстанның мемлекеттік қызметінде кеден
саласының бөлінуі әсер етті. Кеден саласын монополиялық мемлекеттік
реттеудің кажеттілігі ішкі және сыртқы саясаттың кұрылымы кеден саясатын
аныктау арқылы кеден кызметінің арнайы органдарының, кеден ісінің кұрылу
жолдары арқылы кеден жүйесінің қалыптасуына алып келеді.
Кеден ісі кеден саясатының мақсатқа жету кұралы ретінде, кеден
территориясында арнайы әдіс-тәсілдері арқылы басқа кеден салаларының
элементтерімен байланыса отырып, мемлекеттің монополиялық қызметінің құралы
болып табылады.
Кеден құқығының дамуының алғашқы кезеңі оның пәнінің тар болуымен және
қоғамдық қатынастарды кедендік реттеуімен сипатталынады. Кеден саласының
құкық қорғау аспектілеріне заңсыз есірткі жөне заңсыз қару айналымдары,
халықаралық терроризммен күресу жатады.
Қазақстанның халықаралық саяси және экономикалық қатынастарының дамуы,
еліміздің интеграциялық процестерге тікелей қатысуы кеден құқығының ролі
мен маңыздылығын арттыруда.
Кеден саласындағы құқықтық катынастардағы мөселелерді шешу мен реттеуге
деген мемлекет талпынысының пайда болуы және соған арнайы құқыктық
нормалардың қабылдануы кеден кұқығының пайда болуына әкелді.
1999 жылғы 26 ақпанда мемлекет басшылары қабылданған Келісім (Казақстан
1999 жылғы 24 маусымда ратификациялаған) Кеден Одағындағы өзара қатынасқа
өзгеріс әкелмек, сондай-ақ интеграциялык процестерді күшейтіп, ұлттық кеден
заңдылыктарының өзгеруіне септігін тигізбек.
Кеден саласындағы қоғамдық қатынастардың пайда болуы кеден кұкығы
субъектілерінің өзара қатынастарымен тығыз байланысты. Қаçақñтан
Раñïуáдèêаñының Кеден Кодексi Қазақстан Республикасындағы кеден ісінің
құқықтық, экономикалық және ұйымдық негіздерін белгілейді және Қазақстан
Республикасының егемендігі мен экономикалық қауіпсіздігін қорғауға,
Қазақстан экономикасының дүниежүзілік экономикалық қатынастар жүйесіндегі
байланыстарын жандандыруға және сыртқы экономикалық қызметті ырыктандыруға
бағытталған.
.

I тарау. МЕМЛЕКЕТТІК ТӘУЕЛСІЗДІК АЛУ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕДЕН
САЯСАТЫ МЕН КЕДЕН ІСІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ АЛҒЫ ШАРТЫ РЕТІНДЕ.
Қазақстан Республикасындағы кеден ісі тауарлар мен көлік құралдарын
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізудің, кедендік
ресімдеу мен кедендік бақылаудың, кедендік режимдерді қолданудың, кедендік
төлемдері және салыктарды алудың, кеден ісі саласындағы құқық
бұзушылықтарға қарсы күрес жүргізудің тәртібі мен шарттарын, мемлекет пен
сыртқы ýêономикалық және өзге де қызметті жүзеге асырушы тұлғалардың
арасындағы билік қатынастарына негізделген кеден саясатын іске асырудың
басқа да құралдарын қамтиды.
ТМД мемлекеттерінің кеден зандарының негіздерінде кеден ісін қүқыктық,
экономикалық жөне ұйымдастырушылық реттеу принциптері аныкталған. Сонымен
катар негіздерãе қайшы келмейтін нормалар енгізуге рұқсат етілген. Бұнда
кеден саясатының мемлекеттердің ішкі жөне сыртқы саясатының кұрамдас бөлігі
екендігі баса айтылады.
Қазақстанның кеден саясаты Қазақстандык нарықты, отандық тұтынушылар
мен өндірушілерді қорғауға, экономика, экспорт және импорттың орнын басатын
өндірісті дамытуға, шетел инвестициясын тартуға, сауда саясаты мөселелерін
ше-шуге және т. б. ыкпал етуге тиіс. Бұл міндеттер Қазақстан-ның егемендігі
мен тәуелсіздігін, оның ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қажет.
Кеден саясаты кеден ісімен катар кеден құқығының пәнін құрайды.
Мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының қүрамдас бөлігі ретінде оның
экономикалык сипаттағы өзіндік заңды түрде анықталған максаты бар. Бірақ,
біздің көзқарасымыз бойынша, шетел инвесторларын тарту, экономиканы
құрылымдық жағынан қайта құруға ықпал ету, монополияға қарсы күресті және
бәсекелестікті қолдау кеден саласы максатына енбейді. Сондыктан кеден
ісінің мұмкіндігіне орай кеден саясатының нақты мақсатын айқындау керек.
Үкіметтік деңгейде, тіпті жалпы мемлекеттік бағдарлама контекстінде
кеден саясаты әлі күнге талқыланған емес. Кеден комитетi ұсынған 2000 жылға
дейінгі кезеңге арналған Кеден саясатының даму бағдарламасы да біраз
кешігуде.
Кеден саясатынын мақсаты мен міндеттерін орындаудың жетістігі кеден
реттеуі әкімшіліктендіру механизмi арқылы жүзеге асуы тиіс. Қазақстанның
сыртқы экономикалық байланыстарын кеңейту оны реттеудің тәсілдерін
өзгертуді талап етеді. Кеден саясатын реттеу, экономикалык әдістер, оның
ішінде, кеден бажы, салық және алымдар арқылы жүзеге асырда бастады. Ал
реттеудің әкімшілік тәсілінің маңызы шүғыл төмендегенімен, олар сыртқы
экономикалық қызметтің белгілі салаларында сақталып, экономикалық реттеуге
қосымша қолданыс ретінде пайдаланады.
Қазақстанның ұлттық капиталы импорт тауарларына кеден салығын салудың
механизмi аркылы мемлекеттік қолдауға әзірше зәру отандық өндіріске
арналған мемлекеттік жағдайларды жасауда пайда болуы мүмкін. Алайда
Үкіметтің импортталатын тауарға баж салығын белгілеуі, олардың жиі өзгеруі,
жеңілдіктер енгізуі бұл механизмді іске қосудың жақсы жағына бет бұруына
мүмкіндік туғызбайды.
Импортқа кедендік баждың көлемін белгілеуде халықаралык баға мен ұлттық
бағаның арасындағы айырмашылық объективті қиындық болып табылады. Кеден
бажының деңгейі осы айырмашылық ескеріле отырып белгіленуі тиіс. Біздің
білетініміздей, дамыған мемлекеттерде ұлттық бағаларға әсер ететін еңбек
өндірісінің деңгейінде үлкен айырмашылық болмағандыктан, кеден бажының
деңгейі де біршама темен. Ал дамушы елдерде отандық өндірушілерді қорғауда
ұлттық шығын жоғары болғандықтан, импорттық тауарларға едәуір жоғары кеден
бажы алынады.
Халықаралық еңбек бөлінісінің дамуы қоғамдық еңбек өндірісіндегі ұлттық
айырмашылықтардың қыскаруымен қатар жүрді. Бұл құбылыс келешекте көптеген
мемлекеттерде импорттық тауарларға баж салығының төмендеуіне алып келді.
Жоғарыда аталған процестерді өзі анықтауына мүмкіндік алу үшін, Қазақстан
осы елдер қатарына қосылуы қажет. Қазіргі кезенде Қазакстанда байқалып
отырған еңбек өнімділігінің темендеу қүбылысы белгілі бір уакыт аралығында
басқа елдерде де кездесуі мүмкін.
Ал әлемдік баға бұл уакытта тұрақты қалпында кала береді, тіптен
төмендеуі де мүмкін. Ол импорттық тауарларға баждың төмендеуінде
алғышарттардың жоқ екендігін көрсетеді. Отандық өндірушілерді қорғау үшін,
алдымен, ұлттық шығынның қай деңгейі экономикалық тұрғыдан негізделген
қаншалыкты дәрежеде және отандык өндірушіні шетелдік бөсекелестіктен
қорғаудың қажеттігін айқындағанымыз жөн. Бүны, әрине, жеке шығындары орташа
ұлттық деңгейден біраз жоғары, техникалық жөне экономикалык артта
қалушылыктың консервациясын білдіретін техникалық жағынан артта калған
кәсіпорындарға қолдануға болмайды.
µлттық өндірушілердің қайсыбір белігі әлемдік нарықта бәсекелестікте
төтеп бере алмайтын, әлемдік бөсекеге кабілеттілігі шектеулі тауарларды
өндіруге, оларды шетелдік бәсекеден қорғаған жағдайда ішкі нарықта
бәсекелес болуға кабілетті.
Қазақстанның дамушы экономикасында, сондай-ақ экспорт маңызды рольге
ие.
Экспортқа салынатын кеден бажының экономикалык сипаты да басқаша. Ол
тауарлардың шектелген тізбесінен алынып, оның негізі ұлттык шығын мен
әлемдік бағаның темен болып алынуы шарт. Экспорт бажы, сондай-ақ ежелгі
және өнер туындылары мен ұлттық мұраға жататын мемлекет тарапынан
қаржыландырылатын интеллектуалды туындыларға салынуы тиіс.
Экспорт квотасынан және экспортка салынатын салықтан бас тартуы
мемлекет кеденінің экспорт мәмілесіне немқұрайлы қарауы деп түсінбеуіміз
керек.
Мемлекет тарапынан экспортимпорт валюта бақылауының күшеюі мемлекеттің
кеден органдарына сыртқы экономикалық операцияларды бақылап отыруына
мүмкіндік берді. 1997 жыл-дың 1 шілдесінен кеден органдары экспорт, импорт
бойын-ша мәміле паспорттарын рәсімдеу процедурасына қатысуда.
Қазақстанның экономикалық қауіпсіздігін камтамасыз етуге экономикамыз
табысты қызмет етіп қарқынды даму жағдайларын жасауды жатқызуға болады, ол
үшін қолайлы жағдайда өндірушілірге өндіріс ресурстарына кеңінен жол ашып
өз өнімдерін сыртқы нарыққа шығаруға мүмкіндік беру қажет.
Мүнымен катар, Қазақстан интеграциясы халықаралық сауданы реттеу
механизмінде сырткы экономикалық байланысқа еркіндік беру сияқты және
Дүниежүзілік Сауда Үйымы ережелерін, баска да халықаралық міндеттемелердің
орындалуын талап етеді.
Кеден саясаты және кеден органдарының кызмет ету механизмi осы
талаптарға сай келуі тиіс. Бүл реттеудегі тек стратегиялық маңызды шикізат
тауарларынан өзге экспорты әкімшілік реттеудің барлық құралдарын өзгертуді
талап етеді.
Сонымен қатар сыртқы саудада кеден органдарына реттеуші роль жүктелген.
Қазақстаннын өтпелі кезендегі әлсіз тұстары кеңестік кезеңмен мұраға қалған
экономикалық құрылымының өзгеруі, экономикалық құрылымның бәсекеге
қабілетсіздігі, монополиялық және инфляциялық үрдістердін болуы, ғылыми-
техникалық потенциалымыздың әлсіреуі, баскару шешімдерін қабылдағанда
лоббизмнін болуы, заңдылығымыздың жалпы жетілмеуі, экономикамызда қылмыстық
әрекеттің етек алуы жөне экономиканы баскару аймағындағы сыбайлас
жемқорлыктың етек алуы және т. б. салдарынан болып табылады.
Өндірістік кешендерді шетелдік баскаруға жекешелендіру жолымен беру,
мемлекеттік акция пакеттерін сату жолымен экономиканың мемлекеттік секторын
шұғыд қыскарту жағдайды әзірше жеңілдете қойған жок. Сөз жоқ, мемлекетіміз
табиғи монополияларды аныктауға, қолда бар потенциалды толықпайдалануға,
нәтижелі мемлекеттік әкімшіліктендіруге, коғамдык катынастарды реттеуде,
занды әрекет етуші құралға айналдыруға заң шараларын қолданыу қажет.
Қазакстанның күшті жақтары: бай ресурстарының болуымен, өндіріс
потенциалымен, кейбір ңақылдың кетуң деңгейіне қарамастан, мәдениет пен
білімнің айтарлықтай жоғары деңгейімен байланысты.
Осы мүмкіндіктер мен артықшылықтарды пайдалану 2030 Стратегиямызда
көрсетіліп, жүзеге асыру мәселесі мемлекеттік деңгейде көтерілген.
Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі мемлекеттiң ролі ыкïал
жасаудың икемді тәсілдері мен нысандары аркылы жүзеге асырылатын
стратегиялық міндет ретінде қарастырылуы қажет. Осы мақсатта экономикаға
мемлекет тарапынан ықпал етудің толық жүйесін қалыптастыру кажет.
Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелеріне қатысты
ңҚазақстан Республикасының үлттық қауіпсіздігі туралың Заңында жеке бап
карастырылған.
Кеден саясаты ішкі және сыртқы саясаттың туындысы ретінде сыртқы және
ішкі экономикалық, қатынастардағы оқиғаларды ескеріп, оларға талдау жасау
негізінде орнын тапканы дүрыс.
Кеден саясаты жеке саясат ретінде кеден саласы шекарасына әсер етеді,
кедендік теорияны реттейді.
Бұл заң бойынша экономикалық кауіпсіздік- тұракты дамуы мен
экономикалық тәуелсіздігі қауіпті жағдайда тұрған ішкі жөне сыртқы
жағдайлардан, әрекеттердің және фактілерден Казақстан Республикасының
үлттық экономикасының қорғалғандық жайы. Елдің ішкі және сыртқы саясатынан
туындайтын кеден саясаты мемлекеттің ішкі және сыртқы экономикалық жағдайын
есепке алмай, сондай-ақ оны объективті негізде сараптаудан өткізбей, құрыла
алмайды және жүзеге аспайды. Бұл тұрғыдан кеден саясатын сыртқы
экономикалык, сыртқы сауда, каржы, салық, валюта салаларындағы мемлекеттік
мүдделердің тоғысуы деп қарастыруға болады. Бүл ретте кеден саясаты
мемлекет саясатының катализаторы болып қана қызмет аткармайды, оның санау-
есептеудегі ңаманатың ретінде қызмет атқарады. Экспорттық-импорттық
операцияларды реттеудің тарифтік емес жолдары кеден әдістері мен механизмi
арқылы жүзеге асырылады. Осыны негізге алсақ, еліміздің сыртқы экономикалық
саясаты біртұтас және мақсатты бағытты ұстанған, ал сырткы экономикалық
қызметте мемлекеттік реттеу механизмi түйықталған қалыпка ие.
Кеден зандылығы кеден саясатын жеке аныктамай, оны ішкі жөне сыртқы
саясаттың құрамдас бөлігі ретінде мақсаттарын көрсете отырып қарастырған.
Жоғарыда айтылғанды ескерер болсақ, кеден саясаты Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы өтетін тауарларға катысты кеден төлемдерінің
бірыңғай, мақсатты жүйесін құрып, жүзеге асыратын мемлекеттік реттеудің
сырткы экономикалық қызметтегі бір саласы болып табылады.
Қаржы түрақтылығын камтамасыз ету, ішкі нарықты реттеу және оны
импорттаушылардың әділетсіз бәсекелестігін қорғау, өндіріске шетел
инвесторларын тартып, ынталандыру, отандық тауар өндірушілерді ауыр
салыктан босату, шикізатты елден шығаруды ретке келтіру, импорттың ыңғайлы
құрылымын құру, тауарлар эксперты мен қызмет көрсетуден келген валюта
түсімдерін қамтамасыз ету, Қазақстан капиталының шығуына бақылау жасауды
күшейту, кедендегі алаяқтық пен контрабандаға жол бермеу - осынын бәрі
біздің кеден саясатының ретке келтіріліп, жүзеге асырылуына байланысты.
Мүнда кеден органдарының біздің экономикамыздың нәтижелі қызмет етуі
мен оны ішкі және сырткы жағдайлардан корғауға жауапты баска да мемлекетгік
кұрылымдармен ақпараттық және іскерлік әрекеттігін жөнге салу мен
оңайлатуға басты мән беріледі.
Бірыңғай мемлекеттік саясат шеңберінде және әрекет етуші құқык
негізінде ұлттық кауіпсіздік жүйесін осы кауіпсіздікті қамтамасыз ететін,
өзара әрекет етуші күштермен, мемлекеттік органдармен қатар кеден қызметі
де құрайды.
Сонымен кедендік реттеу мен сырткы экономикалык байланысты бакылау
Қазакстанның егемендігін қамтамасыз етіп, экономикалық реформалық
стратегиямен қатар экономикалық қауіпсіздігіміздің тығыз үйлесімінде жалпы
ендірістің, рыноктың шынайы жай-күйін есепке ала отырып кеден саясатындағы
арнайы тапсырмалар мен анык мақсатымызды шешуде баска да басым
міндеттемелерді камтамасыз ете алуы мүмкін.
Республикалық деңгейде мемлекеттік органдардың бақылау функциясын
атқаратын Кеден комитетi қызмет етеді. Президенттің басқару нысанында
Үкіметіміздің өкілеттіліктері баршылық.
Кеден Одағына мүше елдердің кеден саясаты бір-біріне үқсас. Мәселен,
отандық нарықты корғау, отандық өндірушулер мен тұтынушыларды қорғау,
экономиканы және экспортты дамытуды жандандыру, импорттың орнын баса алатын
өндірісті қолдау, шетелдік инвесторларды тарту, сауда саясаты мәселелерін
шешу т. б. мақсаттар ортак. Бүдан мүдделер қайшылығы болатынын да жасыруға
болмайды, бірақ олар алдын ала келісілген келісімдермен шешілуі тиіс.
Қазақстан Кеден Одағына 1995 ж. 20 каңтарда мүше болды. Сөйтіп
Белоруссия мен Ресей Федерациясының Кеден Одағының барлық міндеттемелерін
қабылдады. Оның ішінде уақытша шек қою да бар. Бұл мына жағдайда
орындалады: ішкі рынокта сол тауардың тапшылығы; жағдайды тұрақтандырғанға
дейінгі өтеу балансының тапшылығы; отандықтауар өндірушілерге нұксан
келетіндей немесе зиян келтіру қауïі бар немесе тікелей бәсекелестікке
түсетін тауарды ете көп мөлшерде өкелу.
Қазақстан мен Ресей арасындағы экспорт пен импорт соңғы жылдары белгілі
бір козғалыс үстінде және тұрактылық қалпын бұзбауда.
Біз білетіндей КСРО тұсындағы кеден ісі КСРО мемлекеттік жоғарғы билік
және басқару органдарының кұзырында болды. Сыртқы сауда және басқа да
сыртқы экономикалық қызметтің басқа да түрлері, кеден ісі де (КСРО Консти-
туциясы, 73-бап), ал одақтас республикалар, оның ішінде Қазақстан, тек өз
территориясында кеден басқармаларын құруға және оның басшыларын
тағайындауға келісім берумен шектелді, тіптен мұның өзі қағаз беттерінде
шартты түрде болды.
1990 жылдың 15 желтоқсанында кабылданған ңСырткы экономикалық қызметтің
негізгі қағидалары туралың Қазақ ССР Заңында республикамыздың сыртқы
экономикалық қызметін ретке келтіру жүйесін бекіту көзделді. Бұл Заңның 5-
бабы мемлекеттік реттеу жүйесін құрайтын кеден шекарасы арқылы өткізілетін
тауарлар мен баска да мүліктердің мәлімдеуін, тауарларды экспорттау мен
импорттау тәртібін (жұмыстар, қызметтер) аныктады. Бірақ күқыктык, негіз
жасалмай, арнайы кеден органдарын кұрмай, кеден ісін жүзеге асыру екіталай
болды.
КСРО ыдырауының карсаңында республиканың сыртқы экономикалық қызметін
жеке өзі шешуін қамтамасыз ету мақсатында Қазақ ССР Президентi 1991 ж. 31
тамыздағы “Қазак ССР-ң сыртқы экономикалық қызметінің дербестігін
қамтамасыз ету туралы” Жарлығыменен 1991ж. 1 қырқүйегінінен экспорт пен
импорт өнімдеріне квота жөне лицензия беру, бартерлік операциялар жасау
Қазақ ССР өз құзырына жататындығын қабылдады. Осы Жарлыкта Министрлер
Кабинетіне 1992 жылдың 1 қаңтарына дейін: мемлекеттік кеден қызметін құру;
экспорттық-импорттық салыктан, кеден алымдары мен баждарынан, жоспардан тыс
кедендік кірістен түсетін түсімдерді бөлу механизмін, сондай-ақ сыртқы
экономикалық байланыстарды камтамасыз ететін көліктік кестелерді
республикалармен және мемлекеттермен келісу; шектес шетел мемлекеттері
немесе олардың жекелеген аймақтарымен сауда жасауда екі рет салық салуды
болдырмау үшін шаралар қабылдау тапсырылды.
Казақстанның кеден зандары 1991 ж. 24 желтоқсанда ңКедендік тариф пен
баж туралың Заң қабылданғаннан кейін калыптаса бастады.
Бұл Заннан бұрын 1991 жылдың 12 желтоксанында Президенттің 1990 ж. 25
қазанда Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесі қабылдаған мемлекеттік егемендік туралы
Декларацияға сәйкес Қазакстанның экономикалық мүдделерін қорғау максатында
-Қазақстан Республикасының кеден комитетін кұру туралың жарлығы шыққан
болатын. Егеменді Қазақстанның Кеден комитетінің қарамағына ҚР аумағында
орналаскан бұрынғы КСРО кеден органдары берілді және оған ел аумағында
кеден ісін мемлекеттік баскару мен кеден ұжымдарының іс - әрекеттеріне
басшылық жасау функциялары жүктелді. Бір сөзбен айтқанда, Кеден саясатын
жүзеге асыру жүктелді. Министрлер Кабинетінің 1992 ж. 19 тамыздағы № 127
ңҚазақстан Республикасындағы мемлекеттік кеден қызметі туралың қаулысымен
сол кездің өзінде-ақ кеден комитетінің ең маңызды міндеттерінің бірі -
кеден саясатының экономикалық, ұйымдық, құқықтық механизмдерін жасау және
оны тәжірибеде қолдануды ұйымдастыру міндеті айқындалды.
Кеден саласының, қоғамның, мемлекеттің және азаматтың экономикалық
өміріне әсер ету тәсілдерінің көптүрлілігін ескере отырып, кеден заңдары
кешенді түрде қабылданды және ыкпал аймағы ҚР біртұтас кеден аумағы болып
табылады.
Кеден тарифi тауарлар мен өзге де заттарды Қазакстанның кеден аумағына
енгенде Қазақстанның кеден аумағынан шығарылғанда қолданылады. Бұл Заң
күшінің аумағы - ҚР біртұтас кеден аймағына жүреді, яғни әкімшілік аймақ
біртұтас кеден аймағы болып жарияланды. Заң бойынша кеден тарифін Президент
бекітуге тиіс болатын, алайда тәжірибеде Үкімет бекітетін қандай да бір
кеден баждарын қоскан соң ғана тариф туралы айтуға болады.
Зандық мазмүны бар кеден тарифi туралы 1991 жылдың 17 желтоқсанында
қабылданған ңҚР салық жүйесі туралың
Заңда жалпы мемлекеттік салықтар қатарында (16-бап) айтылған, ал
кейінгі заңдарда кеден тарифі көрсетілмейді. Тек 1992 жылғы 28 карашадағы
ңУақытша импорттық кеден тарифі туралың Президент Жарлығын айтса болады.
Кеден тарифі туралы түсінікті ңкеден баждары ставкаларының жүйесіненң,
ңкеден баждары ставкаларының жиынтығың ұғымына өзгерту, біздің ойымызша,
кептеген тауарлар мен көлік құрадäарына баж салудың негізділігінен
алшактату болып табылады. Ставкалар жүйесі ставкалар жиынтығымен
салыстырғанда баждардың өзара байланысын, нарык конъюнктурасынын есебін
және т. б. білдіруі мүмкін. Сондыктан бұл мәселеге тым болмағанда заңды
бекітерден бұрын қайтып оралған жөн.
Кеден тарифі мәселесі, енді Кеден Одағы аймағында көтерілуі әбден
мүмкін, бұл үшін Үкіметтік деңгейде талдау жүмыстарын жүргізіп, кеден
баждарының ставкалары мен тауарлардың барлық түрлеріне салынатын
салықтардың көлемін анықтап, оларды бір ізге келтіруін бекітерден бүрын
орындалуы ықтимал қолайлы және қолайсыз жақтарын қарап алу керек. Бұл жерде
мынаны айту керек: 1997 жылғы 13 желтоқсанын-да ҚР № 203-1 Заңына сәйкес
ңКеден тарифі және бажы туралы'' Заң өз күшін жойған болатын.
Тауарлар мен көлік құралдарына қатысты кеден баждарын ретке келтіріп,
оларды кеден тарифіне біріктіру Қазакстан ТМД елдерінің, Кеден Одағының
ішінде, ең алдымен, Ресейдің кеден тарифіне біртіндеп көшкенде оңайлаған
болар еді. ТМД-ң интеграциялық комитетінің мәліметтеріне қараганда,
Қазақстанда кеден баждарының 60 %- ға жуығы Ресейдікімен сәйкес келеді,
дегенмен жалпы 15 мың тауар түрлеріне қатысты тарифтерді кайта карау керек.
Ресей мен Белорустын, келісілген кеден тарифтері 98 топқа біріктірілген 10
мың тауар түрлерін қамтиды.
Қазір тариф саясатына қатысты бірыңғай көзқарас туралы айту әлі ерте.
Қазакстанда кедендік - тарифтік саясат аталған ңКедендік тариф және баж
салығы туралың Занда Кедендік тариф Кеңестің міндеттері қатарында
баяндалды.
1995 жылғы 10 акпандағы ТМД мемлекет басшылары кеңесінің шешімімен осы
елдердің кеден заңдарының Негіздері кабылданған. Қазақстан Президентінің
тиісті жарлығымен 1995 жылғы 6 шілдеде аталған Негіздерді ратификациялаған
жалғыз ел болды. Бұл халықаралык нормалар мен стандарттарға мейлінше
жақындатылған кеден саясаты мен кеден ісін ұйымдастыратын қазақстандық
кеден заңдарын дайындауға мүмкіндік берді.
Мысалға отандық өндірушіге, казакстандық рынокты корғауға бет бұруға
ұмтылуды алайык. Бұл әрекет Ресейдегі экономикалық және каржылык
киындыктардың әсерінен пайда болды. Бұл Ресей аудандарының басшыларымен
өзара келісімшартка отырып Қазакстан аумағына ресейлік тауарларды әкелуді
шектеуді кедендік әкімшіліктендірудің бір тәсілі ретінде колдануға
мүмкіндік берді.
Ресейдің мемлекеттік кеден комитетінің ақпарат беруінше, 1998 ж. екінші
жартысында Ресей Федерациясында импорт өнімдерінің үш жыддық қоры бар еді.
Бұл отандық өндірістің нақты көлеміне байланысты болды. Ресейдің федералды
мүдäелері кедендік саясаттың мақсаттарымен, экономикалық тиімділігімен
тығыз байланысты. Біздің елдерімізді Кеден одағы шеңберінде де, ТМД
шеңберінде де интеграциялану тілегі біріктіреді.
Кеден саласы Қазақстан үшін мемлекеттік егемендікті және тәуелсіздікті,
оның экономикалық қауіпсіздігін, сонымен қатар егеменді мемлекеттің
кызметіндегі кайтадан пайда болған ішкі саясат, экономика, қорғаныс және т.
б. салаларын қамтамасыз етудің құралы ретінде болды.
Құқық өзіндік жүйесі, құрылымы бар әлеуметтік құбылыс. Оның бір
элементi - құқық салаларына бөлінуі. Олар өз ішінен негізгі жөне кешендік
болып бөлінеді. Қазақстандық кұкык салаларының ішінде Конституциялық,
әкімшілік, азаматтык, кылмыстық баска да кұкық салаларының орны ешқандай
күдік туғызбайды. Жаңа құкық салаларының пайда болуы қоғам қажетгілігінен
туындайды. Қазақстанның егемендік алуы ішкі жөне сыртқы саясатына жаңа
мазмұн берді. Оның бірі - арнайы өкілді органдары бар белгілі бір зандылық
негізі бар кеден саясаты.
Қазакстанның егемендігін, тәуелсіздігін, экономикалық кауіпсіздігін
қамтамасыз етудің кұралы ретінде кеден саласы пайда болды.
Алғашқы пайда болған кеден заңдылығының кедендік реттеуде мүлт кеткен
жерлері де болды. Кеден саласына катысты негізгі заңның кабылдануына дейін
кедендік реттеудің өзін оны ғылыми зерттеу жағдайында осы саланың бір
институты ретінде қарастыруға болады. Сондай-ақ әкімшілік пәні менен
әдістері кеден саласының кейбір мәселелерін қамтыған.
Жеке мемлекеттің кұрылу кезінде кеден саласына қатысты бірнеше
нормативтік құкыктык. актілер қабылданды. Негізінен кедендік тарифтік
реттеуді қамтитын 1991 ж. 24 желтоксандағы ңКеден тарифтері мен баждары
туралың Қаçақñтан Раñïуáдèêаñының Заңы, Үкіметтік шешімдерімен, әкімшілік
құқық бұзушылық туралы Кодекстің нормаларымен сәйкес келетін 1991 ж. 12
желтоқсандағы ңҚР-н кеден комитетін құру туралың Президент жарлығын айтуға
болады.
Келесі кеден саласындағы маңызды қадам - ңҚР кеден ісі туралың 1995 ж.
20 шілдедегі Заң күші бар Президент Жарлығы (бұдан кейін - ңКеден ісі
туралың Жарлық) - 1999ж. 16 шілдедегі Казақстан Республикасының ңҚазақстан
Республикасындағы кеден ісі туралың Заңы (бұдан кейін - ңКеден ісі туралың
Заң).
Кедендік реттеу, бүгінгі түсінігімізше, кеден құқық институттарының
жиынтығы, ңкедендік әкімшілік етуң ұғымын білдіреді.
Осылайша Қазақстандық кеден заңдылығы құрылымы бойьшша әр түрлілік
сипатқа ие болыï, халықаралық кеден кұқығы нормаларна, конституциялық,
әкімшілік қылмыс, қаржы, салық, қылмыс-процессуалдық құкық салаларына
сүйенеді.
Кеден зандылығына кіретін Үкіметтің, Кеден комитетінің, ҚР Үлттық
Банкінің нормативтік құқықтық актілері қабылдануда. Кеден мәселелері
бойынша ғылыми зерттеулер пайда бола бастады. Кейбір әкімшілік құқық
мәселелерін қарастыратын ғалымдар: жаңа институттардың құрылу үрдісінде,
мәселен қаржы, банк, кеден, салық, муниципалды және т. б. құкык салалары
сияқты әкімшілік қүқықтың нормалары баскару әдістемелік орталығы ролін
аткарып, олардың нығаюына көмектесіп, кешендік институттар мен жеке құкық
салаларына бөлінуін қолдауда деп атап көрсетеді.
Кеден құкығының кешендік болуы Қазакстанның құқық саласын жаңа
материалмен толықтыратын, ерекшелігі бар дербес сала ретінде қарастыруға
мүмкіндік береді.
Қазақстан құқығының жаңа, кешенді салаларының пайда болуын қоғамдық
және мемлекеттік өмірдің әр түрлі жүйелерінің қажетті деңгейде дамуымен
байланыстыруға болады.
Казақстанда кеден саласының жаңадан енгізілуіне орай және сол кезеңнің
заңдарына сәйкес, кеден органдарының қызметінің жүзеге асуына байланысты
кедендік қүқық өзінің қалыптасқан уақытынан бастап, өз алдына, дербес
тіршілік етуге ұмтылды.
Кеден құқығы өзінің пайда болу кезінен бастап сол кезеңнің
заңäарына, Қазақстан үшін кеден саласындағы жаналықтарға сәйкес кеден
органдарының атқаратын қызметтерінің күшіне орай дербестікке ұмтылды. Ю. А.
Тихомиров сиякты бірқатар ғалымдар кедендік реттеуді әкімшілік кұқық
институты ретінде карастырды.
Кедендік реттеуді кодификацияланған заң қабылданғанға дейін әкімшілік
құқықтың пәні арқылы қарастырсақ, онда ол әуел бастан-ақ қазіргі кездегі
кеден ісі тәрізді мемдекегтік монополиялық қызмет аймағы болған деп айтуға
болады. Дегенмен әкімшілік жауапкершілік қызметтің қазынагерлік сипатка тән
кейбір мәселелері әйтсе де жеке топқа (кеден ережелерін бұзу, кеден
ережелерін бұзу жөніндегі істерді жургізу) бөлінді және соңында
кодификацияланған актіге, атап айтқанда, ңКеден ісі туралың Жарлыққа
енгізілді.
Кеден саласындағы қылмыс, тергеу органдарының қызметі, жедел іздестіру
қызметін жүргізу құқығы, процессуальдық әрекеттеуді аныктау қылмыстық құқық
пен қылмыстық-процессуальдық қүқықтың құқықтық реттеу пәніне кіреді және
кеден органдарының құқық қорғау қызметіне жатады.
Кеден баждарының бағамдарын, алымдардың, төлемдердің көлемін белгілеу,
кеден төлемдері мен салықтарын есептеу мен төлету (өндіріп алу)
ережелерінің қаржылық және салықтық құқықтық ïәндеріне аракатынасы бар
және кеден органдарының қазынагерлік сипаттағы қызметіне жатады.
Кеден құқығының жалпы сипаттамасына оның пәні мен құқықтық реттеудің
әдісінен басқа құқық жүйесі, оның құрылымы және қағидалары, құқықтық
нормалар және басқа құқық салаларымен байланысы кіреді.
Кеден қүқығы ұғымын жалпы алғанда, кеден аясын реттеудің пәнін,
мақсатын, қағидаларын, әдістерін біріктіретін құқықтық нормалар мен
институттардың жүйесі құрайды. Өз кезегінде кеден құқығының заңдық
нормалары құқықтық категорияларға, институттарға біріктіріліп, кеден
ісінде қолданылатын түсініктер ретінде берілуі мүмкін. Ал кеден құқығын
жалпы және ерекше бөлімдерге бөлу заңға негізделе отырып құрастырылған.
Оның себебін құқықтық нормалардың жалпы және арнайы немесе процессуалдық
және материалдық сипатымен түсіндіруге болады. Процессуалдық нормалар
мазмұны бойынша құқықтарын жүзеге асыру және міндеттер атқару процедурасын,
тәртібін бекітетін болады, материалдық нормалар өз кезегінде кедендік
қатынаñтар субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін аныктап береді.
Кеден қүқығы кеден саласында өзіндік құқықтық реттеу режимін құрады.
Кеден құқығының жалпы бөлімінде негізінен мемлекеттің кедендік саясаты,
кеден ісі секілді негіз салушы институттар, сонымен катар, кеден органдары
қызметінің құқықтық-ұйымдастырушылық мәселелері қарастырылады
(процессуалдық-бөлім). Ал ерекше бөлім тауарлар мен көлік кұралдарын
кедендік шекарадан алып өтудің құқықтық механизмдері мен қағидалары,
кедендік режимдерді, кедендік төлемдерді, кедендік рәсімдеу мен кедендік
бақылауды, жауапкерøiдiкті, осылармен бірге кедендік статистика, сырткы
экономикалық қызметтің тауарлық номенклатурасы, кедендік жеңіддіктер мен
проференциялар, êаден органдары мен оның лауазымды тұлғаларының әрекетіне
(әрекетсіздігіне) шағым келтіру секілді процессуалдық және материалдық
сипаттағы нормалармен анықталған ұғымдарды камтиды (материалдык бөлім). Осы
жерде атап айтатын мәселе араêøа бөлімде процессуалды нормалар да кездеседі
және осы критерий бойынша бөлу шартты болып келеді.
Кеден құкығының негізіне кеден аясының қызметі мен мәніне жауап бере
алатын ғана қағидаларды жатқызуға болады. М. А. Сәрсембаев Қазақстан кеден
құкығының қағидаларына келесі үш қағиданы жатқызады:
а) кеден қызметін жан-жақты реттеу;
б) кеден қызметін заңға сәйкес катаң түрде жүзеге асыру;
в) кеден ісі бойынша сұрақтарды халыкаралық- құкықтық реттеу және
шетелдермен карым-қатынас тәжірибелерін ескере отырып шешу.
Зандылық, демократизм секілді басқа құқық салаларына да жататын
кағидалардың бар екендігін ескере отырып, сонымен қатар кеден құқығына
тиесілі кедендік саясатты қамтамасыз етумен, халықаралық шарттардың
басымдылығы секілді қағидалармен толықтыруға болады.
Зандылық қағидасы кеден ісін жүзеге асыратын ұйымдар мен азаматтардың
құқықтары мен мүдделерін қорғауда, сонымен бірге кеден органдарына
жүктелген кеден ісі бойынша çаңда қамтамасñыз етуден көрінеді.
Демократизм кеден құқығының қағидасы ретінде кеден органдарының
мақсаттарында көрсетілген әр адамның тауарларды әкелу және шетке (шығару
бостандығынан, кез келген кедендік режимді тандауынан, кеден органы мен
оның лауазымды тұлғасының әрекеті немесе әрекетсіздігіне шағымдана алуынан,
кеңес алу және акпарат алу құқығының болуымен ашылады.
Халықаралық шарттардын басымдылығы қағида ретінде олардың ішкі кеден
құқығы нормаларының басымдылығынан көрініс табады және ол Қазакстан
Республикасы Президентінің ңҚазакстан Республикасындағы кеден ісі туралың
Жарлығының 6-шы бабында, сонымен қатар халықаралық кеден құқығында да
бекітілген. Кеден саясатын қамтамасыз ету қағидасы кеден ісі
ұйымдастырылатын мақсат және мазмұнмен анықталады.
М.А.Сәрсембаев кеден құқығын æаêа құқық ñадаñы ратiнäа ала отырып, оған
төìандегідей анықтама береді: “Кедан құқығы äаãанiìiç- кедан қызметі
аясындағы коғамдық қатынастарды реттейтін заң нормаларының жиынтығын
құрайтын құқық саласы”.
Жалпы алғанда осы анықтамамен келісе отырып, және құқықтың жалпы
теориясын негізге алып, кеден құқығын өзіне тиесілі қоғамдық қатынастарды
реттейтін жалпы және арнайы институттар мен құқықтық нормалардың жиынтығын
құрайтын Қазақстан құқығының жеке кешенді саласы деп бөліп айтуға болады.
1995 жылы 20 шілдеде Қазақстан Республикасының Президентінің ңҚазақстан
Республикасындағы кеден ісі туралың Заң күші бар Жарлығының қабылдануымен
кеден құқығы өзінің алдында тұрған мақсаттарды толығымен шешетіндей сапалы
сипаттамаға ие болды.
Қаржы кұқығы мен салық құқығы жалпы алғанда, бюджет кірістері мен салық
түсімдеріне байланысты қатынастарды реттейді. Кеден органдарынан түсетін
бюджеттік кірістер оларға жүктелген фискалдық өкілеттіктердің дұрыс
орындалуына тәуелді болады. Кеден қүқығына кеден төлемдері институты да
кіреді, сонымен бірге кеденді төлемдер мен салықтарды есептеу, кедендік
құнды аныктау әдістемесінде жасауäы біріктіреді.
Кеден құкығы еңбек қүқығымен де тікелей байланыста болады. Қазақстан
Ресïублèкасындағы кеден ісі туралың заң күші бар Президент Жарлығының
кабылдануы да және 1996 жылы 19 қыркүйекте Үкімет қаулысымен бекітілген
№1119 Кеден органдарында қызмет ету тәртібі туралың ереженің және Акт
мәтінінің қабылдануы да еңбек заңдарының жалпы ережелерін толығымен
алмастыра алмайды. Осыларға қоса Қазақстан Республикасы Президентінің
ңМемлекеттік қызмет туралың Заң күші бар Жарлығы да белгілі бір деңгейде
қосымша болады. Соңғы актінің нормаларына сәйкес кеден органдарының барлық
лауазымды тұлғалары мемлекеттік қызметкер қатарына жаткызылмайды, ол өз
кезегінде олардың құқықтық отбасына әсер етеді.
Кеден қүқығының қайнар көздері 1998жылы 24 наурызда қабылданған
Нормативті-құқықтық актілер туралың Қазақстан Республикасы заңына сәйкес
жіктеледі және негізгі, негізгі емес болып бөлінеді. Бұл қатарда алдынғы
орында Қазақстан Республикасы Конституциясы, осыдан кейін зандар, Президент
Жарлыктары мен Қаулылары, Үкімет актілері, Кеден комитетінің актілері,
құқықтық және кеден ісіне байланысты Қазакстан Республикасы қатысқан
халықаралық шарттар мен келісімдер тұр. Соның ішінде 21-баптың мазмұнына
үңілетін болсақ, әрбір адам заңдармен тікелей белгіленген жағдайлардан
басқа реттерде еркін жүруге, тұрғылықты орнын таңдауға құқығы бар. Әркім
республика аумағынан еркін кетуге және ешқандай кедергісіз оралуға құқығы
бар.
Ал 26-бапқа сәйкес әркімнің кәсіпкерлікпен айналысуға еркі бар, сонымен
бірге өзінің мүлкін кандай да болсын заңды кәсіпкерлік қызметке пайдалану
бостандығы бар.
Қазақстан Республикасы Президентінің ңҚазакстан Республикасындағы
кеден ісі туралың заң күші бар Жарлығының 19-бабы әрбір тұлғаға тауарлар
мен көлік құралдарын еркін кіргізуге және шығаруға бірдей құқық береді.
Егер заңда тікелей көрсетілмесе, ешкімді де Қазақстан Республикасы аумағына
тауарлар мен көлік құралдарын еркін кіргізу немесе шығару құқығынан айыруға
немесе оны шектеуге болмайды. Ал Констèтуцияның 35-бабы заңда белгіленген
салықтар, алымдар және басқа да төлемдердің міндетті екендігін анықтайды.
Қазақстан Республикасы Президентінің “Қазақстан Республикасындағы
кеден ісі туралы” Заң күші бар Жарлығының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.