Еңбекақы бойынша есеп айырысу аудиті
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I. ЖАЛАҚЫ МӘНІ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ, ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАСЫ.
1.1. Еңбекақы жалпы түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Еңбек ақы есебіңе тексеріс кезінде айтылатын басты пайымдаулар ... ...7
II. ЕҢБЕКАҚЫ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ АУДИТІ
2.1.Еңбекақы аудитінің мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.3.Еңбекақы аудитіне жәрдемақы бағдарлама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
III. «ҚАРАЖАНБАС МҰНАЙ» ААҚ
3.1. «Қаражанбас мұнай»ААҚ.ң сипаттамасы және еңбек ақыны талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
I. ЖАЛАҚЫ МӘНІ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ, ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАСЫ.
1.1. Еңбекақы жалпы түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Еңбек ақы есебіңе тексеріс кезінде айтылатын басты пайымдаулар ... ...7
II. ЕҢБЕКАҚЫ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ АУДИТІ
2.1.Еңбекақы аудитінің мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.3.Еңбекақы аудитіне жәрдемақы бағдарлама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
III. «ҚАРАЖАНБАС МҰНАЙ» ААҚ
3.1. «Қаражанбас мұнай»ААҚ.ң сипаттамасы және еңбек ақыны талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Таңдалынып отырған курстық жұмысымның тақырыбы «Еңбекақы бойынша есеп айырысу аудиті». Курстық жұмысымның ішінде еңбекақыға,еңбекақы түрлеріне,атқаратын қызметі және жұмысшыларға жалақыны есептеуге және ол арқылы персоналдармен есеп айырысу барысында ережелеріне, жәрдемақы есебіне нақтылап мәлімет, түсінік беріп,тақырып мағынасын ашып толық тусіндіруге тырыстым.
Ең басты тақырыптың өзекті мәселесі - персоналдарына еңбекақы есептеудің аудиті кәспорында маңызды мәселелер болып табылады.
Себебі бұл курстық жұмысымның мақсаты еңбекақыны есептеуді ұйымдастыру мен жүргізілуін қарастыру,оларды ұтымды қолдану мәселесін тереңірек зерттеу және аудиторлық заңдардың сақталуын қадағалау.
Еңбекақы – бұл қызметкерлерге белгіленген еңбек шарты бойынша орындалған жұмыс көлеміне байланысты төленетін еңбекақы.
Жұмысшының жасаған жұмысының қаншалықты көлемді,жұмысшының атқарылған жұмысының сапасына, атқару қиындығына байланысты жалақы есептеліп анықталады. Еңбек тиімділігін арттырудың әр түрлі ынталандыру жолдары болып, сыйақы, кепілді төлем ақы және тағы басқалар болып табылады. Жалақы жеке жұмыс нәтижесі бойынша немесе ұжымның жұмыс нәтижесіне байланысты төленеді. ҚР «Еңбек туралы» кодексіне сәйкес, жеке еңбек шартына және ұжымдық келісім шарттарына байланысты жұмыс беруші өзіне қызмет көрсетуге жалдаған жұмысшысының еңбекақысын төлеуге міндетті болып келеді. Ұйымдардың, яғни, жұмыс беруші тұлғалардың өз жұмысшыларына еңбекақыны бекітілген заңдар мен нормативтерге сай есептеп жатырғандығын қадағалау, бақылау персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысу аудиті тақырыбының басты мақсаты болып табылады. Бұл процесс әрқашан да нормативтік құжаттарға сай жүргізіліп отырғаны абзал.
Жалпы курстық жұмысымды уш негізгі бөлімге бөліп қарастырдым және тармақтары мен бөлімін кең мағынада қамтып,тақырып мағынасын ашып толық түсіндіруге тырыстым,Әр бөлімде қандай мәселелер қаралатынын айта кетейін:
Бірінші бөлімде еңбек ақыға жалпы түсінік,нысандары,түрлері,кесімді еңбек ақы,тармфтік ставкалар және окладтар туралы кең ақпарат бердім.
Екінші бөлімде еңбек ақы аудитінің мақсаты,маңызы,еңбек ақы аудитінің бағдарламасы туралы жазылған.Сонмен қоса сыйақыларды және орташа еңбек ақыны есептеудің негізділігі,қосымша және үстеме төлемдерді есептеудің ,жұмыс істелінбеген уақыт үшін жасалған төлемдердің дұрыстығы туралы аудиті туралыда аталған.
Ең басты тақырыптың өзекті мәселесі - персоналдарына еңбекақы есептеудің аудиті кәспорында маңызды мәселелер болып табылады.
Себебі бұл курстық жұмысымның мақсаты еңбекақыны есептеуді ұйымдастыру мен жүргізілуін қарастыру,оларды ұтымды қолдану мәселесін тереңірек зерттеу және аудиторлық заңдардың сақталуын қадағалау.
Еңбекақы – бұл қызметкерлерге белгіленген еңбек шарты бойынша орындалған жұмыс көлеміне байланысты төленетін еңбекақы.
Жұмысшының жасаған жұмысының қаншалықты көлемді,жұмысшының атқарылған жұмысының сапасына, атқару қиындығына байланысты жалақы есептеліп анықталады. Еңбек тиімділігін арттырудың әр түрлі ынталандыру жолдары болып, сыйақы, кепілді төлем ақы және тағы басқалар болып табылады. Жалақы жеке жұмыс нәтижесі бойынша немесе ұжымның жұмыс нәтижесіне байланысты төленеді. ҚР «Еңбек туралы» кодексіне сәйкес, жеке еңбек шартына және ұжымдық келісім шарттарына байланысты жұмыс беруші өзіне қызмет көрсетуге жалдаған жұмысшысының еңбекақысын төлеуге міндетті болып келеді. Ұйымдардың, яғни, жұмыс беруші тұлғалардың өз жұмысшыларына еңбекақыны бекітілген заңдар мен нормативтерге сай есептеп жатырғандығын қадағалау, бақылау персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысу аудиті тақырыбының басты мақсаты болып табылады. Бұл процесс әрқашан да нормативтік құжаттарға сай жүргізіліп отырғаны абзал.
Жалпы курстық жұмысымды уш негізгі бөлімге бөліп қарастырдым және тармақтары мен бөлімін кең мағынада қамтып,тақырып мағынасын ашып толық түсіндіруге тырыстым,Әр бөлімде қандай мәселелер қаралатынын айта кетейін:
Бірінші бөлімде еңбек ақыға жалпы түсінік,нысандары,түрлері,кесімді еңбек ақы,тармфтік ставкалар және окладтар туралы кең ақпарат бердім.
Екінші бөлімде еңбек ақы аудитінің мақсаты,маңызы,еңбек ақы аудитінің бағдарламасы туралы жазылған.Сонмен қоса сыйақыларды және орташа еңбек ақыны есептеудің негізділігі,қосымша және үстеме төлемдерді есептеудің ,жұмыс істелінбеген уақыт үшін жасалған төлемдердің дұрыстығы туралы аудиті туралыда аталған.
1. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» заңы
2. Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары (ХБЕС)
3. «Қазақстан Республикасының еңбек туралы» кодексі
4. Родостовец В.К,Ғабдуллин Т.Ғ. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп», Алматы,2003ж.
5. М.С.Ержанов, «Аудит-1» оқу құралы, Алматы 2005 ж.
6. Әжібаева З.Н., Н.Ә. Байболтаева, Ж.Ғ. Жұмағалиева, «Аудит» оқу құралы, Алматы 2006ж.
7. Маңғыстау облысы «Уш қиян» 45 басылым
8. « Қаржылық есеп» оқулық, С.Б.Баймұханова, Алматы 2007 жылы
9. Шоттар жоспары
10. Kase.kz.ru
2. Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары (ХБЕС)
3. «Қазақстан Республикасының еңбек туралы» кодексі
4. Родостовец В.К,Ғабдуллин Т.Ғ. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп», Алматы,2003ж.
5. М.С.Ержанов, «Аудит-1» оқу құралы, Алматы 2005 ж.
6. Әжібаева З.Н., Н.Ә. Байболтаева, Ж.Ғ. Жұмағалиева, «Аудит» оқу құралы, Алматы 2006ж.
7. Маңғыстау облысы «Уш қиян» 45 басылым
8. « Қаржылық есеп» оқулық, С.Б.Баймұханова, Алматы 2007 жылы
9. Шоттар жоспары
10. Kase.kz.ru
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I. ЖАЛАҚЫ МӘНІ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ, ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАСЫ.
1. Еңбекақы жалпы
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...4
2. Еңбек ақы есебіңе тексеріс кезінде айтылатын басты пайымдаулар ... ...7
II. ЕҢБЕКАҚЫ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ АУДИТІ
2.1.Еңбекақы аудитінің
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 10
2.3.Еңбекақы аудитіне жәрдемақы
бағдарлама ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .14
III. ҚАРАЖАНБАС МҰНАЙ ААҚ
3.1. Қаражанбас мұнайААҚ-ң сипаттамасы және еңбек ақыны
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
29
Кіріспе
Таңдалынып отырған курстық жұмысымның тақырыбы Еңбекақы бойынша есеп
айырысу аудиті. Курстық жұмысымның ішінде еңбекақыға,еңбекақы
түрлеріне,атқаратын қызметі және жұмысшыларға жалақыны есептеуге және ол
арқылы персоналдармен есеп айырысу барысында ережелеріне, жәрдемақы есебіне
нақтылап мәлімет, түсінік беріп,тақырып мағынасын ашып толық тусіндіруге
тырыстым.
Ең басты тақырыптың өзекті мәселесі - персоналдарына еңбекақы
есептеудің аудиті кәспорында маңызды мәселелер болып табылады.
Себебі бұл курстық жұмысымның мақсаты еңбекақыны есептеуді ұйымдастыру
мен жүргізілуін қарастыру,оларды ұтымды қолдану мәселесін тереңірек
зерттеу және аудиторлық заңдардың сақталуын қадағалау.
Еңбекақы – бұл қызметкерлерге белгіленген еңбек шарты бойынша
орындалған жұмыс көлеміне байланысты төленетін еңбекақы.
Жұмысшының жасаған жұмысының қаншалықты көлемді,жұмысшының атқарылған
жұмысының сапасына, атқару қиындығына байланысты жалақы есептеліп
анықталады. Еңбек тиімділігін арттырудың әр түрлі ынталандыру жолдары
болып, сыйақы, кепілді төлем ақы және тағы басқалар болып табылады. Жалақы
жеке жұмыс нәтижесі бойынша немесе ұжымның жұмыс нәтижесіне байланысты
төленеді. ҚР Еңбек туралы кодексіне сәйкес, жеке еңбек шартына және
ұжымдық келісім шарттарына байланысты жұмыс беруші өзіне қызмет көрсетуге
жалдаған жұмысшысының еңбекақысын төлеуге міндетті болып келеді.
Ұйымдардың, яғни, жұмыс беруші тұлғалардың өз жұмысшыларына еңбекақыны
бекітілген заңдар мен нормативтерге сай есептеп жатырғандығын қадағалау,
бақылау персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысу аудиті тақырыбының басты
мақсаты болып табылады. Бұл процесс әрқашан да нормативтік құжаттарға сай
жүргізіліп отырғаны абзал.
Жалпы курстық жұмысымды уш негізгі бөлімге бөліп қарастырдым және
тармақтары мен бөлімін кең мағынада қамтып,тақырып мағынасын ашып толық
түсіндіруге тырыстым,Әр бөлімде қандай мәселелер қаралатынын айта кетейін:
Бірінші бөлімде еңбек ақыға жалпы түсінік,нысандары,түрлері,кесімді
еңбек ақы,тармфтік ставкалар және окладтар туралы кең ақпарат бердім.
Екінші бөлімде еңбек ақы аудитінің мақсаты,маңызы,еңбек ақы аудитінің
бағдарламасы туралы жазылған.Сонмен қоса сыйақыларды және орташа еңбек
ақыны есептеудің негізділігі,қосымша және үстеме төлемдерді есептеудің
,жұмыс істелінбеген уақыт үшін жасалған төлемдердің дұрыстығы туралы аудиті
туралыда аталған.
Ал үшінші бөлімімде Қаражанбас мұнай ААК жалпы сипатамасы және
кәсіпорындағы еңбек ақыны талдау.
I. ЖАЛАҚЫ МӘНІ ,АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ,ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАСЫ
1. Еңбекақы жалпы түсінігі
Еңбекақы ол жұмысты орындаған қызметкерлердің осы жұмысының барлық
ауқымына және сапасына баға беру арқылы есептелетін, жұмыс беруші ұйымның
тарапынан төлейтін төлемнің бір негізгі түрі болып табылады.
Қызметкерлердің орындаған жұмыс көлемі мен белгіленген еңбек шарты және
лауазым нұсқауына байланысты төлем бұл еңбекақы деп аталады. Еңбек
тиімділігін арттырудың әр түрлі ынталандыру жолдары болып, сыйақы, кепілді
төлем ақы және тағы басқалар болып табылады. Жұмысшылар мен қызметкерлердің
еңбекақысын есептегенде, олардың жұмыс істеген барлық көрсеткіштерінің
қозғалыс есебін жұмыс беруші заңды тұлға, яғни, жұмысшы қызмет ететін
ұйымның кадрлар бөлімі жүргізеді.
Еңбекақы есебінің маңызды элементі болып еңбекақы курделігіне жұмысшы мен
қызметкерлердің мамандық дәрежесіне қарап әртуріне кететін жұмыс уақытының
мөлшерін анықтау болып табылады.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті жұмыс орнында болған уақыты
және болмағандарының себептерін білдіретін белгілері көрсетілетін арнайы
бекітілген үлгідегі Жұмыс уақытын есептеу табелі жүргізіледі. Табелді
шаруашылықтың бөлімшелері, цехтары, басқару аппараты, қызмет көрсетуші
жұмыскерлері, тағы басқада құрылымдық бөлімшелері бойынша жауапты тұлға
күнделікті жүргізіп отырады. Жұмыс уақытын есептеу табелінің үлгісі төменде
келтірілген. Жұмысшыларға қызметкерлерге есептелетін еңбекақы төлемінің
жалпы өзін:
• негізгі
• қосымша
деп екі түрге бөлеміз.
Негізгі – жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста болған
уақытына яғни сол жұмыста болған уақыт ішінде өндірген өніміне, орындаған
жұмысына, атқарған қызметіне және жұмыста істеген уақытына төленеді.
Қосымша – ҚР еңбек кодексінде және шартта қаралып белгіленген
жұмысшылар мен кызметкерлердің жұмыста болмаған уақытына төленетін төлемдер
жатқызылады.
Іс жүзінде еңбек ақыны ұйымдастырудың екі негізгі нысаны пайдаланылады –
кесімді
мерзімді
Мерзімді еңбекақы-жұмыс істеген уақытта сағаттық немесе кундік еңбекақы
мөлшері бойынша өнім өндіргені немесе өндірмегеніне қарамастан жұмыста
болған уақытына төленеді.
Кесімді еңбекақы-жұмысшы қызметінің еңбек өнімділігін өсіруге өнімді
өндіруге кеткен еңбек уақытын қысқартуға ынталандыру мақсатына қолданылады.
Ал енді еңбекақы жүйелеріне тоқтала кетсек, мерзімді еңбекақының
өзі де төменде көрсетілген негізгі жүйелерге бөлінеді:
• Жай мерзімді
• Сыйақылы мерзімді
Кесімді еңбекақының жүйеленуі келесідей болып көрініс табады. Кесімді
еңбекақының формасы мына жүйелерге бөлінеді:
• Тікелей кесімді
• Сыйақылы кесімді
• Үдемелі кесімді
• Жанама кесімді
• Аккортты кесімді
Тікелей кесімді- еңбек ақы жүйесі әрбір өнім бірлігі бойынша бағасын
қою арқылы белгіленеді;
Сыйақылы кесімді-бұл қосымша марапаттау төлемін қарастырады, белгіленген
көрсеткішті орындаған кезде ғана пайдаланылады;
Үдемелі кесімді- еңбек төлемінің бұл жүйесі жұмысшылардың белгіленген
нормадан артық өндіргені үшін көтермелеу ретінде пайдаланылады. Норма
мөлшерінде дайындалған өнім үшін жұмысшыларға төлемді тікелей кесімді
бағалар бойынша есептейді, ал нормадан асыра дайындалған өнім үшін үдемелі
(прогрессивті) бағалар бойынша есептейді;
Жанама кесімді-қосалқы және басқа да жұмысшылардың еңбек төлемі қызмет
көрсететін учаскесінің, цехтың негізгі жұмысшылардың төлем ақысына
шаққандағы пайызымен анықталады;
Аккортты кесімді-бұл жүйеде жұмысшылардың еңбек төлемін нормаланған
тапсырманың немесе жұмыс көлемінің орындалуына белгіленген жалпы кесімдік
бағасы бойынша анықтайды. Еңбек төлемінің бұл жүйесі жұмысшылардың бөлек
топтары немесе бригадалардың бөлек ұжымдары үшін еңбек өнімділігін
арттыруда және жұмыстың орындалу мерзімдерін қысқартуда, олардың
материалдық ынталылығын күшейтуге ықпал ету үшін пайдаланады. Еңбек
төлемінің аккордтық мөлшерін қолданыстағы нормаланған тапсырмалар (уақыт
нормалары, өнімдер) мен бағалар негізінде белгілейді, ал олар болмаған
жағдайда – онда ол осы тәріздес жұмыс үшін қолданып жүрген, нормативтік
тапсырмалар мен баға (расценка) бойынша белгіленеді. Еңбек төлемінің бұл
жүйесі бойынша аккордтық тапсырманы мерзімінен бұрын орындаған үшін сыйақы
беру тәртібі белгіленуі мүмкін.
Болашақта өндірісті кешенді түрде механикаландыру мен автоматтандырудың
дамуы, мамандықтарының жетілуі, еңбек төлемінде нақты сараланудың кемуі
кесімді жүйенің қолданыс аясын қысқартады, ал оларды жұмысшылардың еңбек
төлемінің мерзімділік-ұжымдылық және мерзімділік-сыйақылық жүйелеріне
алмастыруы мүмкін.
Тікелей кесімді жүйе бойынша бір жұмысшының немесе бір бригаданың
өндірген өнімінің орындаған жұмысының бәрі тек қана белгіленген еңбек
бағасымен есептеледі.
Үдемелі кесімді жүйесі бойынша нормадан артық көлемде өндірген өнімдері
үшін қосымша сыйақы ретінде есептеледі.
Аккорттық кесімді жүйесі бойынша алдын ала жұмыстың орындалу мерзімі
белгіленіп, кесімді жоғары баға қою арқылы еңбекақы есептеу.
Бұндай жүйе құрылыс ұйымдары мен жүк тиеп түсіретін ұйымдарда жиі
қолданылады.
Жанама кесімді жүйесі бойынша жұмыстан кейін өндіріс құрал жабдықтарының
жұмысқа қабілеттілігін қамтамасыз ететін, негізгі өндіріс жұмысшыларының
еңбекақысына сәйкес белгіленген көлемде есептелетін еңбекақы (операторлар,
слесарлар, реттеушілер). Құрылыс жұмысшыларының еңбекақысының негізін
құрылыс, монтаждау және басқа да құрылыс обьектілеріне қатысқан
жұмысшылардың еңбекақысы есептеледі.
Тарифтік-мамандандырылған анықтама жұмысшылардың жұмысын
тарификациялауға және оларға әр түрлі өндіріс пен жұмыс түрі бойынша разряд
беруге пайдаланылады.
Ал мамандандырылған анықтама қызметкерлердің жұмысының күрделілігін,
мамандығының деңгейі бойынша анықтауды қамтамасыз етеді. Бұл анықтамалар
бірыңғай және салалық болып келеді. Олардың негізінде нақты өндіріс
еңбеккерлері үшін жергілікті анықтамалар әзірленіп және белгіленуі мүмкін.
Ал меншік нысанына тәуелді кәсіпорындар еңбек ақы туралы мәселесін
ұжымдық келісім-шарттың негізінде дербес түрде шеше алады. Ал тарифтік-
мамандырылған анықтаманы қажет болған кезде ғана пайдаланады.
Бұл кестеде тарифтік коэффициент бойынша еңбекақы есептеу тәсілінің
көрсеткіштері берілген. Біріңғай тарифтік сетка еңбекақы төлеудің 21
разрядына негізделіп, әр разряд бойынша өзіндік тарифтік коэффициент
белгіленген.
Тарифтік коэффициент бойынша еңбекақы есептеу тәсілінің көрсеткіштері
1- кесте
Бірыңғай тарифтік (1разрядқа) Біріңғай тарифтік (1разрядқа)
сетка разряды тарифтік сетка разряды тарифтік
коэффициент коэффициент
1 1,0 12 2,20
2 1,07 13 2,37
3 1,15 14 2,55
4 1,24 15 2,74
5 1,33 16 2,95
6 1,43 17 3,17
7 1,54 18 3,41
8 1,66 19 3,67
9 1,78 20 3,94
10 1,91 21 4,24
11 2,05
1.2. Еңбекақы есебіне тексеру кезінде айтылатын басты пайымдаулар
Еңбекақы төлеу операцияларының саны баланстық шоттарда аз сомамен
көрсетілгенімен, олардың саны өте көп болып келеді. Соған байланысты
аудиторлық процедуралардың басым бөлігін жүзеге асыру кезінде бұл шоттар
бойынша мәліметтерді сол операциялардың аудиторлық бақылау тестілерін
жүргізу үшін бақылауға шолу жасау процесінде жинақтайды. Негізінде еңбекақы
төлеу шарттарындағы қалдықтарға талдау жасау бойынша жыл сайынғы аудиторлық
процедуралардың ауқымы өте шектеулі.Тексеруді бастамас бұрын, аудитор
шаруашылық операцияларының қолданыстағы қандай да бір нормативтік- құқықтық
актілерге, бухгалтерлік есеп стандарттарына, есеп саясатының ережелеріне
және тағы басқа сәйкес орындалатындығы мен бухгалтерлік есепте
көрсетілгендігін есте сақтау керек. Бақылау процедураларын зерттемес бұрын
аудиторға өзі тексеруді жүзеге асыруға негіз болатын ақпараттарды білу
қажет. Негізгі ақпарат ретінде төмендегі кестеде келтірілген құжаттар
пайдалынады.
Аудиттің масштабы және оны жоспарлау деп аталатын 8- тарауда
өнеркәсіптік өндіріс кәсіпорындарында персоналмен еңбекақы бойынша есеп
айырысулар аудитін жүзеге асыруға негіз болатын болжамды аудит бағдарламасы
келтірілген болатын. Онда тексеру жүргізу мақсаты қойылған, ішкі бақылау
тестілерін өткізу мен объектіге қатысты тексерулердің сипаты берілген.
Аудиттің айқындалған мақсатын ашу үшін қаржылық қорытынды есеп баптарының
дұрыстығы категориялары бойынша басшылықтың пікірлерін қарастырамыз: бар
болуы, толықтығы, дәлдігі, тапсыру және ашып көрсету.
Бар болуы:
➢ Құжат бойынша есепте тұрған жұмыскерлер өздерінің жұмыс орнында бар
және оларға төлем тиісті ставкалар бойынша жасалынады;
➢ Уақытша жұмыстарға персонал растаушы құжаттарды тиісті түрде рәсімдеу
арқылы алынады және төлемдердерге рұқсат берілген ;
➢ Еңбекақы бойынша төлемдер нақты жұмыс істейтін персоналға жасалынады;
Толықтылық:
➢ Тексеру жүргізілген кезеңдегі кәсіпорынның шығыстарына
есептелінген еңбекақы сомалары мен тиісті аударымдар толық көлемде
енгізілген;
➢ Синтетикалық шоттар бойынша айналымдар мен қалдықтар мен
аналитикалық шоттар бойынша айналымдар мен қалдықтардың сомаларымен
бірдей және де Бас кітап пен балансқа толық көшірілген;
➢ Еңбекақы төлеу бойынша шығыстар негізделген, санкцияланған және
өндірістік қызметтің сипаты мен мақсатына сәйкес келеді.
Дәлдік:
➢ Еңбекақы бойынша есеп айырысулар типтік шоттар жоспарының тиісті
шоттар жоспарының тиісті шоттарына дұрыс апарылған және олардың
қозғалысы дәл есептелінген;
➢ Еңбекақы шығындары және салық аударымдары арифметикалық дәлдікпен
есептелген;
➢ Еңбекақы төлеудің аналитикалық есеп жүйесі әкімшілік- басқару және
өндірістік персоналдың еңбекақысы, сонымен бірге сатып өткізумен
айналысатын персоналдың еңбекақысы жеке -жеке бөліп көрсетілген
ақпараттарды алуға мүмкіндік береді;
➢ Еңбекақы төлеу бойынша шығыстар бекітілген еңбек ақы қорына сәйкес
келеді;
➢ Еңбекақыны есептеу тек штаттық кестені және жұмыс уақыты есебінің
табелін есепке ала отырып жүзеге асырылады;
➢ Еңбекақы орындалған жұмыстардың көлеміне сәйкес есептелінеді.
Тапсыру және ашып көрсету:
➢ Еңбекақы төлемі туралы ақпараттар қабылданған бухгалтерлік есеп
стандарттарына сәйкес ашылып көрсетілген;
➢ Төлем ведомосі есеп саясатына сәйкес дайындалады.
Персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысулар аудитінің негізгі ақпарат
көздері
2-кесте
№ Нысандардың № Құжаттың аты
1 Есеп саясаты
2 Қаржылық есеп беру
3 Бас кітап, бухгалтерлік есеп регистрлері
4 Ұжымдық келісім шарт
5 Жұмыскерлерге сыйақы беру және оларды марапаттау
туралы ереже
6 Штаттық кесте
7 Азаматтық- құқықтық сипаттағы келісім- шарт,
контракт
8 Кадрды есепке алу жеке парағы, беттік карточка
9 Жұмыс уақыты есебінің табелі
10 Т-1 Есеп айырысу ведомосі
11 Т-2 Төлем ведомосі
12 Наряд, рапорт, маршруттық қағаз, жол қағазы
13 Өнімділік нормасы (мөлшері), өндіру (жасау)
ведомосі, кесімді еңбек ақы бағамы
14 Орындалған жұмыстардың актісі
15 Еңбекке жарамсыздық қағазы
Орындау қағазы
Елеулі қателермен бұзушылықтардың болу ықтималдығын бағалау кезінде
аудиторлар олардың басым бөлігі төмендегі типтердің біреуіне жататындығын
білуге тиісті:
1. Қызметкерлермен есеп айырысулардың есепке алынған операциялары
шын мәнінде орындалған жоқ, яғни еңбек ақы жасанды тұлғаларға
есептелген және төленген;
2. жалған жұмыс уақыты есепке алынған, яғни қосып жазып жіберу
орын алған.
Ол үшін ішкі бақылаудың ұйымдастырылуын егжей - тегжейлі қарастыру,
оның мықты және осал тұстарына баға беру қажет.
II. ЕҢБЕКАҚЫ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ АУДИТІ
2.1. Еңбекақы аудитінің мақсаты
Еңбекақы аудитінің басты мақсаты – уйымда болуы мүмкін қателерді,
өзгертулерді, бұрмалауларды анықтап, олардың себептерін,басқа да
көрсеткіштерімен сәйкестігін анықтау.
Сонымен бірге еңбек пен оны төлеу есебі жөніндегі бастапқы құжаттарды
тексергенде орындалған жұмыс есебі үшін жауапты лауазымды адамдардың
қойылған қолдары бар-жоқтығын, барлық деректемелердің толтырылуы
дұрыстығын, құжаттарда тазартып өшірілмеген (ескертілмеген) түзетулердің
бар жоқтығын анықтау болып табылады.
Жұмыс уақыты мен нарядтар есебі табельін, сондай еңбекті төлеуді
есептеу жөніндегі бастапқы құжаттарды тексергенде, оларға ойдан шығарылған
(жасанды) тұлғаларды кіргізу жағдайлары бар-жоқтығын анықтау қажет. Бұл
үшін оларды берген уақыттағы нарядтарды талдап шығу, нарядтар мен жұмыс
уақытының есебі табельдеріндегі жұмысшылардың аты жөндерін жеке құрам
есебінің және төленген сомалар туралы мәліметтерімен салыстыру керек.
Бұрын төленген бастапқы құжаттар бойынша қайтадан есептеу жағдайлары
бар-жоқтығын, бір адамның аты жөндері бірнеше есептеу- төлемдік
тізімдемелерде қайталануын тексеруде маңызды.
Сонымен қатар бастапқы құжаттар мен есептік тізімдемелерді тексергенде
арифметикалық санаудың дұрыстығына ерекше көңіл бөлу керек.
Аудиттің міндеті қаржылық ақпараттағы маңызды болып табылатын алдау
мен қатеге немесе қатенің дұрысталғанына негізделген кепілге жету болып
табылады.
Ішкі бақылау жүйесіне тексеру жүргізуде аудитордың басты мақсаты-
елеулі қателердің жоқтығына көз жеткізу үшін оның мықты жағын айқындау.
Егер бақылау бірдей болмаса, елеулі қателерді болдырмауға қандай жыл
сайынғы процедуралардың қажет екендігін анықтап алу үшін оның осал жақтарын
бағалау талап етіледі.
Операциялардың реттелгенін зерттеу және бағалау үшін аудиторлар жалпы
процедуралармен, міндеттердің бөлінуімен және ішкі бақылау жүйесімен таныс
болуы керек. Еңбекақы төлеу шығындарын құжаттауға келесі схемаларды
сұрақтар тізімін пайдалануға болады :
Персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысудың бухгалтерлік есебі мен ішкі
бақылау жүйесі жағдайын тексеру үшін арналған тест сұрақтар.
3- кесте
№ Тест сұрақтарының мазмұны Иә Жоқ Ескертулер
1 2 3 4 5
1 Бекітілген штаттық кесте бар ма Штаттық кесте жылына
және оның тәртібі сақтала ма? бір рет қайта қаралады
2 Жұмысқа қабылдау, жұмыстан босату
және т.б. туралы бұйрықтар өз
уақытында дайындала ма?
3 Барлық жұмыскерлерге жеке
карточкалар ашылған ба?
4 Ішкі бақылау қызметі кезең сайын
еңбек ақыны жұмыскерлердің жеке
карточкаларының мәліметтерімен
салыстыра ма?
5 Есеп айырысу төлем ведомостары Алмаспайтын,номерлеу
дұрыс номерленген бе? жүзеге асады
6 Депоненттелген еңбек ақы есебі
дұрыс жүргізіле ме?
7 Сый ақыны, кезекті еңбек Төлем жасау тәртібі
демалысы,еңбекке жарамсыздығы жөнінде бекітілген
кезінде жасалынатын төлемдерді ереже жоқ
есептеудің белгіленген тәртібі
сақтала ма?
8 Кәсіпорын аудиторлары еңбек ақының
есептелуіне кезең сайын тексеру
жүргізе ме?
9 Еңбекақы бойынша шоттардың өзара
байланысының схемасы жасалынған
ба?
10 Табельді толтыру мен бекіту
еңбекақы есептеуден бөлек
жүргізіле ме?
11 Еңбек ақы ұсталымдарының Ішінара, жылына бір
дұрыстығына ішкі бақылау жүйесі рет
тексеру жүргізе ме?
12 Еңбек ақы төлеу ведомосіне есеп
жазуларын орындамайтын және нақты
ақшаны сақтамайтын тұлғалар қол
қоя ма?
Персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысуды тексеру кадрлар бөлімінде
әңгімелесуден басталады. Еңбекақы төлеуге бақылау жасау жүйесінің
тиімділігін бағалаудың ерекше маңызы жоқ. Себебі көптеген кәсіпорындарда
еңбекақы төлеу бойынша қаржылардың қозғалысына қатысты операциялар
жеткілікті түрде жүргізілген және де бақылауға алынған. Еңбекақы есебіне
бақылау жасау жүйесі міндеттердің бөлінуіне негізделуге тиісті.
1. Кадр бөлімі. Кадр бөлімінің қызметкерлері жұмысқа қабылдау, жұмыстан
босату бойынша құжаттарды рәсімдеуге, ставкалардың өзгергені туралы
бухгалтерияға хабарлауға тиісті.
2. Бақылау. Еңбекақы есептеу үшін қажет құжаттарға (жұмыс уақыты есебінің
табелі, табельдік номер, жұмыскердің жоқ болуынан, апаттың кесірінен
жұмыстың тоқтап тұрған уақыты) басшы немесе өкілетті тұлға қол қояды.
3. Еңбекақы есебі. Төлем жасауға негіз болған мәліметтер (жұмыс істеген
уақыты, өнімнің бір өлшеміне анықталған ставка) еңбекақы есептеу үшін
және ұсталымдарды жүзеге асыру үшін бухгалтерияға өткізуге тиісті.
4. Еңбекақының берілуі. Банктен ақша алуды және кассадан еңбекақы беруді
кассир жүзеге асыруға тиісті. Нақты қолма- қол ақшаны банктен алуға
чек жазып беретін бас бухгалтер. Чекке кәсіпорын басшысы мен бас
бухгалтер қол қояды.
Персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысулардағы негізгі кемшілік-
міндеттердің бірдей бөлінбеуі. Егер цех бастығының міндеттері шектен тыс
көп болса (мысалы, жұмыскерлерді қабылдау және жұмыстан босату, ставкаларды
бекіту және жұмыс уақытының есебінің табеліне қол қою ), онда жоқ
жұмыскердің, жалған жұмыс уақытының немесе төлемнің көтеріңкі ставкасының
есепке алынуы мүмкіндігі ықтимал.
Бұл операциялар бойынша құжаттарды аудиторлар ішінара тексереді. Мұндай
кезде аудитордың жетекшісі бақылау тиімділігі жеткілікті деңгейде жоғары
деген шешім қабылдай алады. Кейінгі аудиторлық процедуралар барысында бұл
бақылаудың қаралаған құжаттарда бейнеленгендей жұмыс істейтіндігі туралы
мәліметтер жинау керек. Керісінше бақылаудың әлсіздігі ( оның жоқ болуы
немесе бірдей еместігі) болуы мүмкін елеулі қателердің қаржылық есеп беру
ақпараттарына әсер етеді деген көз қараспен бағалау қажеттілігін
туындатады. Мұндай жағдайлардағы жыл сайынғы аудиторлық процедуралар елеулі
қателіктерді болдырмауға бағытталуы керек.
Алдын ала шолудан кейін бақылау процедураларының орындалуын аудиторлық
тексеру барысында расталатын немесе расталмайтын бақылау тиімділігін алдын
ала бағалау қалыптасады. Мысалы, егер аудиторлық тестілеу нәтижесі бақылау
процедураларының орындалмауының ауытқу саны болуы мүмкін саннан көбірек
екендігін көрсетсе, онда алдын ала жасалынған тұжырымдар өзгертілуге
тиісті, ал бақылау тиімділігінің алдын ала берілген бағасы төмендеуге
тиісті.
Қорытынды пікірлерді қарастыра отырып аудиторлардың жетекшісі қаржылық
қорытынды есептерде елеулі қателердің болмайтындығына кепілдіктер беру
үшін жоспарланған жыл сайынғы процедураларды қайта қарастырады. Егер
клиенттің бақылау жүйесі тиімді болса, онда жыл сайынғы процедуралардың
алдын ала жасалынған аудиторлық бағдарламалары көбінесе клиентке деген
сенімге негізделеді, бірақ егер бақылау деңгейі төмен болса, олардың
мазмұны кеңейтіледі, сонымен бірге аудит өткізу мерзімі мен масштабы
ұзарады.
Персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысулардың бухгалтерлік есебінде
болуы мүмкін бұрмалаушылықтар. Тексеруді жүзеге асыра отырып, аудитор
тексерілетін салада кездесетін көбірек тараған қателермен
бұрмалаушылықтарды білуге тиісті.
Персоналға есептелінген төлемдердің өнімнің өзіндік құнына апарылуының
дұрыстығына тексеру жүргізу кезінде аудитордың кездесуі мүмкін
бұрмалаушылықтар және олардың бухгалтерлік қорытынды есепке, салық салуға
және заңнамалардың сақталуына тигізетін әсері төмендегілер болуы мүмкін:
• Кәсіпорында ұжымдық келісім шарт жоқ
• Бастапқы құжаттардың (жұмыскерлердің жеке парағы, есеп айырысу
төлем ведомосі, өңдеу кестелері) мәліметтер бойынша
есептелінген еңбек ақы сомасы есеп регистрлерінің (журнал
–ордерлерінің, Бас кітаптың) мәліметтерімен сәйкес келмейді;
• Нақты жұмыс істелген уақытты растаушы құжаттар (жұмыс уақыты
есебінің табелі және т.б.) жоқ болса да мерзімдік (кесімді)
еңбекақы сомалары өнімдердің (жұмыстардың, қызметтердің)
өзіндік құнына енгізілген;
• Жабдықтарды жаңарту негізгі құралдар объектілерін қайта
жарақтандыру (реконструкциялау) жұмыстарына есептелген
еңбекақы салық төлеу мақсаты үшін өнімдердің (жұмыстардың,
қызметтердің) өзіндік құнына енгізілген;
• Табиғи кему нормасынан жоғары мөлшерде құндылықтардың
бүлінуінен болған жоғалтулар кіналі тұлғалардан талап етілудің
орнына, заңсыз түрде шығындарға жатқызылған (немесе
кәсіпорынның таза табысы есебінен жабылған);
• өнім өндіру мен тікелей байланысты емес, қаржыландырылуы
арнайы көздердің есебінен жүзеге асырылатын жұмыстарды орындау
үшін төленген еңбекақы салық салу мақсатында өнімдердің
өзіндік құнына енгізілген;
• Басқа жақтағы тұлғаның орындаған жұмыстары үшін жасалынған
төлем, орындалған жұмыстар туралы Акт жоқ болса да, салық салу
мақсаты үшін өнімдердің өзіндік құнына енгізілген;
2.2 Еңбекақы аудитіне жәрдемақы бағдарлама
Кез-келген аудитор жинақталған енбекақы туралы мәліметтерді алуға және
математикалық нақтылығын тексеріп қарауға тиісті.Шыққан нәтижені төлем
ведомосімен салыстыру тиіс.Осы кезде еңбекақы шығыстарына жататын шоттар
қаралады.Осындай жағдайда келесі орындалатын талдамалық процедуралар
көмектесуі мумкін: жинақталған еңбекақы сомасы мен ақшалай міндеттемелердің
толықтығы мен дәлдігін анықтау үшін бағытталған обьектіге қатысты тексеру
жүргізу бірінші кезекте талдамалы процедурадан тұрады.Жұмыскерлердің орташа
саны мен орташа еңбекақы орташа саны,орташа еңбекақының және еңбек
өнімділігі өсу жағдайы салыстырылып,енбекақы қорына әсер етуші факторлар
анықталады.Обьектіге қатысты тексеру еңбекақы шығындары шоттары сальдосы
бойынша жургізілмейді,тек талдамалық процедуралар егжей-тегжейлі тексеру
арқылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I. ЖАЛАҚЫ МӘНІ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ, ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАСЫ.
1. Еңбекақы жалпы
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...4
2. Еңбек ақы есебіңе тексеріс кезінде айтылатын басты пайымдаулар ... ...7
II. ЕҢБЕКАҚЫ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ АУДИТІ
2.1.Еңбекақы аудитінің
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 10
2.3.Еңбекақы аудитіне жәрдемақы
бағдарлама ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .14
III. ҚАРАЖАНБАС МҰНАЙ ААҚ
3.1. Қаражанбас мұнайААҚ-ң сипаттамасы және еңбек ақыны
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
29
Кіріспе
Таңдалынып отырған курстық жұмысымның тақырыбы Еңбекақы бойынша есеп
айырысу аудиті. Курстық жұмысымның ішінде еңбекақыға,еңбекақы
түрлеріне,атқаратын қызметі және жұмысшыларға жалақыны есептеуге және ол
арқылы персоналдармен есеп айырысу барысында ережелеріне, жәрдемақы есебіне
нақтылап мәлімет, түсінік беріп,тақырып мағынасын ашып толық тусіндіруге
тырыстым.
Ең басты тақырыптың өзекті мәселесі - персоналдарына еңбекақы
есептеудің аудиті кәспорында маңызды мәселелер болып табылады.
Себебі бұл курстық жұмысымның мақсаты еңбекақыны есептеуді ұйымдастыру
мен жүргізілуін қарастыру,оларды ұтымды қолдану мәселесін тереңірек
зерттеу және аудиторлық заңдардың сақталуын қадағалау.
Еңбекақы – бұл қызметкерлерге белгіленген еңбек шарты бойынша
орындалған жұмыс көлеміне байланысты төленетін еңбекақы.
Жұмысшының жасаған жұмысының қаншалықты көлемді,жұмысшының атқарылған
жұмысының сапасына, атқару қиындығына байланысты жалақы есептеліп
анықталады. Еңбек тиімділігін арттырудың әр түрлі ынталандыру жолдары
болып, сыйақы, кепілді төлем ақы және тағы басқалар болып табылады. Жалақы
жеке жұмыс нәтижесі бойынша немесе ұжымның жұмыс нәтижесіне байланысты
төленеді. ҚР Еңбек туралы кодексіне сәйкес, жеке еңбек шартына және
ұжымдық келісім шарттарына байланысты жұмыс беруші өзіне қызмет көрсетуге
жалдаған жұмысшысының еңбекақысын төлеуге міндетті болып келеді.
Ұйымдардың, яғни, жұмыс беруші тұлғалардың өз жұмысшыларына еңбекақыны
бекітілген заңдар мен нормативтерге сай есептеп жатырғандығын қадағалау,
бақылау персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысу аудиті тақырыбының басты
мақсаты болып табылады. Бұл процесс әрқашан да нормативтік құжаттарға сай
жүргізіліп отырғаны абзал.
Жалпы курстық жұмысымды уш негізгі бөлімге бөліп қарастырдым және
тармақтары мен бөлімін кең мағынада қамтып,тақырып мағынасын ашып толық
түсіндіруге тырыстым,Әр бөлімде қандай мәселелер қаралатынын айта кетейін:
Бірінші бөлімде еңбек ақыға жалпы түсінік,нысандары,түрлері,кесімді
еңбек ақы,тармфтік ставкалар және окладтар туралы кең ақпарат бердім.
Екінші бөлімде еңбек ақы аудитінің мақсаты,маңызы,еңбек ақы аудитінің
бағдарламасы туралы жазылған.Сонмен қоса сыйақыларды және орташа еңбек
ақыны есептеудің негізділігі,қосымша және үстеме төлемдерді есептеудің
,жұмыс істелінбеген уақыт үшін жасалған төлемдердің дұрыстығы туралы аудиті
туралыда аталған.
Ал үшінші бөлімімде Қаражанбас мұнай ААК жалпы сипатамасы және
кәсіпорындағы еңбек ақыны талдау.
I. ЖАЛАҚЫ МӘНІ ,АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ,ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАСЫ
1. Еңбекақы жалпы түсінігі
Еңбекақы ол жұмысты орындаған қызметкерлердің осы жұмысының барлық
ауқымына және сапасына баға беру арқылы есептелетін, жұмыс беруші ұйымның
тарапынан төлейтін төлемнің бір негізгі түрі болып табылады.
Қызметкерлердің орындаған жұмыс көлемі мен белгіленген еңбек шарты және
лауазым нұсқауына байланысты төлем бұл еңбекақы деп аталады. Еңбек
тиімділігін арттырудың әр түрлі ынталандыру жолдары болып, сыйақы, кепілді
төлем ақы және тағы басқалар болып табылады. Жұмысшылар мен қызметкерлердің
еңбекақысын есептегенде, олардың жұмыс істеген барлық көрсеткіштерінің
қозғалыс есебін жұмыс беруші заңды тұлға, яғни, жұмысшы қызмет ететін
ұйымның кадрлар бөлімі жүргізеді.
Еңбекақы есебінің маңызды элементі болып еңбекақы курделігіне жұмысшы мен
қызметкерлердің мамандық дәрежесіне қарап әртуріне кететін жұмыс уақытының
мөлшерін анықтау болып табылады.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті жұмыс орнында болған уақыты
және болмағандарының себептерін білдіретін белгілері көрсетілетін арнайы
бекітілген үлгідегі Жұмыс уақытын есептеу табелі жүргізіледі. Табелді
шаруашылықтың бөлімшелері, цехтары, басқару аппараты, қызмет көрсетуші
жұмыскерлері, тағы басқада құрылымдық бөлімшелері бойынша жауапты тұлға
күнделікті жүргізіп отырады. Жұмыс уақытын есептеу табелінің үлгісі төменде
келтірілген. Жұмысшыларға қызметкерлерге есептелетін еңбекақы төлемінің
жалпы өзін:
• негізгі
• қосымша
деп екі түрге бөлеміз.
Негізгі – жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста болған
уақытына яғни сол жұмыста болған уақыт ішінде өндірген өніміне, орындаған
жұмысына, атқарған қызметіне және жұмыста істеген уақытына төленеді.
Қосымша – ҚР еңбек кодексінде және шартта қаралып белгіленген
жұмысшылар мен кызметкерлердің жұмыста болмаған уақытына төленетін төлемдер
жатқызылады.
Іс жүзінде еңбек ақыны ұйымдастырудың екі негізгі нысаны пайдаланылады –
кесімді
мерзімді
Мерзімді еңбекақы-жұмыс істеген уақытта сағаттық немесе кундік еңбекақы
мөлшері бойынша өнім өндіргені немесе өндірмегеніне қарамастан жұмыста
болған уақытына төленеді.
Кесімді еңбекақы-жұмысшы қызметінің еңбек өнімділігін өсіруге өнімді
өндіруге кеткен еңбек уақытын қысқартуға ынталандыру мақсатына қолданылады.
Ал енді еңбекақы жүйелеріне тоқтала кетсек, мерзімді еңбекақының
өзі де төменде көрсетілген негізгі жүйелерге бөлінеді:
• Жай мерзімді
• Сыйақылы мерзімді
Кесімді еңбекақының жүйеленуі келесідей болып көрініс табады. Кесімді
еңбекақының формасы мына жүйелерге бөлінеді:
• Тікелей кесімді
• Сыйақылы кесімді
• Үдемелі кесімді
• Жанама кесімді
• Аккортты кесімді
Тікелей кесімді- еңбек ақы жүйесі әрбір өнім бірлігі бойынша бағасын
қою арқылы белгіленеді;
Сыйақылы кесімді-бұл қосымша марапаттау төлемін қарастырады, белгіленген
көрсеткішті орындаған кезде ғана пайдаланылады;
Үдемелі кесімді- еңбек төлемінің бұл жүйесі жұмысшылардың белгіленген
нормадан артық өндіргені үшін көтермелеу ретінде пайдаланылады. Норма
мөлшерінде дайындалған өнім үшін жұмысшыларға төлемді тікелей кесімді
бағалар бойынша есептейді, ал нормадан асыра дайындалған өнім үшін үдемелі
(прогрессивті) бағалар бойынша есептейді;
Жанама кесімді-қосалқы және басқа да жұмысшылардың еңбек төлемі қызмет
көрсететін учаскесінің, цехтың негізгі жұмысшылардың төлем ақысына
шаққандағы пайызымен анықталады;
Аккортты кесімді-бұл жүйеде жұмысшылардың еңбек төлемін нормаланған
тапсырманың немесе жұмыс көлемінің орындалуына белгіленген жалпы кесімдік
бағасы бойынша анықтайды. Еңбек төлемінің бұл жүйесі жұмысшылардың бөлек
топтары немесе бригадалардың бөлек ұжымдары үшін еңбек өнімділігін
арттыруда және жұмыстың орындалу мерзімдерін қысқартуда, олардың
материалдық ынталылығын күшейтуге ықпал ету үшін пайдаланады. Еңбек
төлемінің аккордтық мөлшерін қолданыстағы нормаланған тапсырмалар (уақыт
нормалары, өнімдер) мен бағалар негізінде белгілейді, ал олар болмаған
жағдайда – онда ол осы тәріздес жұмыс үшін қолданып жүрген, нормативтік
тапсырмалар мен баға (расценка) бойынша белгіленеді. Еңбек төлемінің бұл
жүйесі бойынша аккордтық тапсырманы мерзімінен бұрын орындаған үшін сыйақы
беру тәртібі белгіленуі мүмкін.
Болашақта өндірісті кешенді түрде механикаландыру мен автоматтандырудың
дамуы, мамандықтарының жетілуі, еңбек төлемінде нақты сараланудың кемуі
кесімді жүйенің қолданыс аясын қысқартады, ал оларды жұмысшылардың еңбек
төлемінің мерзімділік-ұжымдылық және мерзімділік-сыйақылық жүйелеріне
алмастыруы мүмкін.
Тікелей кесімді жүйе бойынша бір жұмысшының немесе бір бригаданың
өндірген өнімінің орындаған жұмысының бәрі тек қана белгіленген еңбек
бағасымен есептеледі.
Үдемелі кесімді жүйесі бойынша нормадан артық көлемде өндірген өнімдері
үшін қосымша сыйақы ретінде есептеледі.
Аккорттық кесімді жүйесі бойынша алдын ала жұмыстың орындалу мерзімі
белгіленіп, кесімді жоғары баға қою арқылы еңбекақы есептеу.
Бұндай жүйе құрылыс ұйымдары мен жүк тиеп түсіретін ұйымдарда жиі
қолданылады.
Жанама кесімді жүйесі бойынша жұмыстан кейін өндіріс құрал жабдықтарының
жұмысқа қабілеттілігін қамтамасыз ететін, негізгі өндіріс жұмысшыларының
еңбекақысына сәйкес белгіленген көлемде есептелетін еңбекақы (операторлар,
слесарлар, реттеушілер). Құрылыс жұмысшыларының еңбекақысының негізін
құрылыс, монтаждау және басқа да құрылыс обьектілеріне қатысқан
жұмысшылардың еңбекақысы есептеледі.
Тарифтік-мамандандырылған анықтама жұмысшылардың жұмысын
тарификациялауға және оларға әр түрлі өндіріс пен жұмыс түрі бойынша разряд
беруге пайдаланылады.
Ал мамандандырылған анықтама қызметкерлердің жұмысының күрделілігін,
мамандығының деңгейі бойынша анықтауды қамтамасыз етеді. Бұл анықтамалар
бірыңғай және салалық болып келеді. Олардың негізінде нақты өндіріс
еңбеккерлері үшін жергілікті анықтамалар әзірленіп және белгіленуі мүмкін.
Ал меншік нысанына тәуелді кәсіпорындар еңбек ақы туралы мәселесін
ұжымдық келісім-шарттың негізінде дербес түрде шеше алады. Ал тарифтік-
мамандырылған анықтаманы қажет болған кезде ғана пайдаланады.
Бұл кестеде тарифтік коэффициент бойынша еңбекақы есептеу тәсілінің
көрсеткіштері берілген. Біріңғай тарифтік сетка еңбекақы төлеудің 21
разрядына негізделіп, әр разряд бойынша өзіндік тарифтік коэффициент
белгіленген.
Тарифтік коэффициент бойынша еңбекақы есептеу тәсілінің көрсеткіштері
1- кесте
Бірыңғай тарифтік (1разрядқа) Біріңғай тарифтік (1разрядқа)
сетка разряды тарифтік сетка разряды тарифтік
коэффициент коэффициент
1 1,0 12 2,20
2 1,07 13 2,37
3 1,15 14 2,55
4 1,24 15 2,74
5 1,33 16 2,95
6 1,43 17 3,17
7 1,54 18 3,41
8 1,66 19 3,67
9 1,78 20 3,94
10 1,91 21 4,24
11 2,05
1.2. Еңбекақы есебіне тексеру кезінде айтылатын басты пайымдаулар
Еңбекақы төлеу операцияларының саны баланстық шоттарда аз сомамен
көрсетілгенімен, олардың саны өте көп болып келеді. Соған байланысты
аудиторлық процедуралардың басым бөлігін жүзеге асыру кезінде бұл шоттар
бойынша мәліметтерді сол операциялардың аудиторлық бақылау тестілерін
жүргізу үшін бақылауға шолу жасау процесінде жинақтайды. Негізінде еңбекақы
төлеу шарттарындағы қалдықтарға талдау жасау бойынша жыл сайынғы аудиторлық
процедуралардың ауқымы өте шектеулі.Тексеруді бастамас бұрын, аудитор
шаруашылық операцияларының қолданыстағы қандай да бір нормативтік- құқықтық
актілерге, бухгалтерлік есеп стандарттарына, есеп саясатының ережелеріне
және тағы басқа сәйкес орындалатындығы мен бухгалтерлік есепте
көрсетілгендігін есте сақтау керек. Бақылау процедураларын зерттемес бұрын
аудиторға өзі тексеруді жүзеге асыруға негіз болатын ақпараттарды білу
қажет. Негізгі ақпарат ретінде төмендегі кестеде келтірілген құжаттар
пайдалынады.
Аудиттің масштабы және оны жоспарлау деп аталатын 8- тарауда
өнеркәсіптік өндіріс кәсіпорындарында персоналмен еңбекақы бойынша есеп
айырысулар аудитін жүзеге асыруға негіз болатын болжамды аудит бағдарламасы
келтірілген болатын. Онда тексеру жүргізу мақсаты қойылған, ішкі бақылау
тестілерін өткізу мен объектіге қатысты тексерулердің сипаты берілген.
Аудиттің айқындалған мақсатын ашу үшін қаржылық қорытынды есеп баптарының
дұрыстығы категориялары бойынша басшылықтың пікірлерін қарастырамыз: бар
болуы, толықтығы, дәлдігі, тапсыру және ашып көрсету.
Бар болуы:
➢ Құжат бойынша есепте тұрған жұмыскерлер өздерінің жұмыс орнында бар
және оларға төлем тиісті ставкалар бойынша жасалынады;
➢ Уақытша жұмыстарға персонал растаушы құжаттарды тиісті түрде рәсімдеу
арқылы алынады және төлемдердерге рұқсат берілген ;
➢ Еңбекақы бойынша төлемдер нақты жұмыс істейтін персоналға жасалынады;
Толықтылық:
➢ Тексеру жүргізілген кезеңдегі кәсіпорынның шығыстарына
есептелінген еңбекақы сомалары мен тиісті аударымдар толық көлемде
енгізілген;
➢ Синтетикалық шоттар бойынша айналымдар мен қалдықтар мен
аналитикалық шоттар бойынша айналымдар мен қалдықтардың сомаларымен
бірдей және де Бас кітап пен балансқа толық көшірілген;
➢ Еңбекақы төлеу бойынша шығыстар негізделген, санкцияланған және
өндірістік қызметтің сипаты мен мақсатына сәйкес келеді.
Дәлдік:
➢ Еңбекақы бойынша есеп айырысулар типтік шоттар жоспарының тиісті
шоттар жоспарының тиісті шоттарына дұрыс апарылған және олардың
қозғалысы дәл есептелінген;
➢ Еңбекақы шығындары және салық аударымдары арифметикалық дәлдікпен
есептелген;
➢ Еңбекақы төлеудің аналитикалық есеп жүйесі әкімшілік- басқару және
өндірістік персоналдың еңбекақысы, сонымен бірге сатып өткізумен
айналысатын персоналдың еңбекақысы жеке -жеке бөліп көрсетілген
ақпараттарды алуға мүмкіндік береді;
➢ Еңбекақы төлеу бойынша шығыстар бекітілген еңбек ақы қорына сәйкес
келеді;
➢ Еңбекақыны есептеу тек штаттық кестені және жұмыс уақыты есебінің
табелін есепке ала отырып жүзеге асырылады;
➢ Еңбекақы орындалған жұмыстардың көлеміне сәйкес есептелінеді.
Тапсыру және ашып көрсету:
➢ Еңбекақы төлемі туралы ақпараттар қабылданған бухгалтерлік есеп
стандарттарына сәйкес ашылып көрсетілген;
➢ Төлем ведомосі есеп саясатына сәйкес дайындалады.
Персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысулар аудитінің негізгі ақпарат
көздері
2-кесте
№ Нысандардың № Құжаттың аты
1 Есеп саясаты
2 Қаржылық есеп беру
3 Бас кітап, бухгалтерлік есеп регистрлері
4 Ұжымдық келісім шарт
5 Жұмыскерлерге сыйақы беру және оларды марапаттау
туралы ереже
6 Штаттық кесте
7 Азаматтық- құқықтық сипаттағы келісім- шарт,
контракт
8 Кадрды есепке алу жеке парағы, беттік карточка
9 Жұмыс уақыты есебінің табелі
10 Т-1 Есеп айырысу ведомосі
11 Т-2 Төлем ведомосі
12 Наряд, рапорт, маршруттық қағаз, жол қағазы
13 Өнімділік нормасы (мөлшері), өндіру (жасау)
ведомосі, кесімді еңбек ақы бағамы
14 Орындалған жұмыстардың актісі
15 Еңбекке жарамсыздық қағазы
Орындау қағазы
Елеулі қателермен бұзушылықтардың болу ықтималдығын бағалау кезінде
аудиторлар олардың басым бөлігі төмендегі типтердің біреуіне жататындығын
білуге тиісті:
1. Қызметкерлермен есеп айырысулардың есепке алынған операциялары
шын мәнінде орындалған жоқ, яғни еңбек ақы жасанды тұлғаларға
есептелген және төленген;
2. жалған жұмыс уақыты есепке алынған, яғни қосып жазып жіберу
орын алған.
Ол үшін ішкі бақылаудың ұйымдастырылуын егжей - тегжейлі қарастыру,
оның мықты және осал тұстарына баға беру қажет.
II. ЕҢБЕКАҚЫ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ АУДИТІ
2.1. Еңбекақы аудитінің мақсаты
Еңбекақы аудитінің басты мақсаты – уйымда болуы мүмкін қателерді,
өзгертулерді, бұрмалауларды анықтап, олардың себептерін,басқа да
көрсеткіштерімен сәйкестігін анықтау.
Сонымен бірге еңбек пен оны төлеу есебі жөніндегі бастапқы құжаттарды
тексергенде орындалған жұмыс есебі үшін жауапты лауазымды адамдардың
қойылған қолдары бар-жоқтығын, барлық деректемелердің толтырылуы
дұрыстығын, құжаттарда тазартып өшірілмеген (ескертілмеген) түзетулердің
бар жоқтығын анықтау болып табылады.
Жұмыс уақыты мен нарядтар есебі табельін, сондай еңбекті төлеуді
есептеу жөніндегі бастапқы құжаттарды тексергенде, оларға ойдан шығарылған
(жасанды) тұлғаларды кіргізу жағдайлары бар-жоқтығын анықтау қажет. Бұл
үшін оларды берген уақыттағы нарядтарды талдап шығу, нарядтар мен жұмыс
уақытының есебі табельдеріндегі жұмысшылардың аты жөндерін жеке құрам
есебінің және төленген сомалар туралы мәліметтерімен салыстыру керек.
Бұрын төленген бастапқы құжаттар бойынша қайтадан есептеу жағдайлары
бар-жоқтығын, бір адамның аты жөндері бірнеше есептеу- төлемдік
тізімдемелерде қайталануын тексеруде маңызды.
Сонымен қатар бастапқы құжаттар мен есептік тізімдемелерді тексергенде
арифметикалық санаудың дұрыстығына ерекше көңіл бөлу керек.
Аудиттің міндеті қаржылық ақпараттағы маңызды болып табылатын алдау
мен қатеге немесе қатенің дұрысталғанына негізделген кепілге жету болып
табылады.
Ішкі бақылау жүйесіне тексеру жүргізуде аудитордың басты мақсаты-
елеулі қателердің жоқтығына көз жеткізу үшін оның мықты жағын айқындау.
Егер бақылау бірдей болмаса, елеулі қателерді болдырмауға қандай жыл
сайынғы процедуралардың қажет екендігін анықтап алу үшін оның осал жақтарын
бағалау талап етіледі.
Операциялардың реттелгенін зерттеу және бағалау үшін аудиторлар жалпы
процедуралармен, міндеттердің бөлінуімен және ішкі бақылау жүйесімен таныс
болуы керек. Еңбекақы төлеу шығындарын құжаттауға келесі схемаларды
сұрақтар тізімін пайдалануға болады :
Персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысудың бухгалтерлік есебі мен ішкі
бақылау жүйесі жағдайын тексеру үшін арналған тест сұрақтар.
3- кесте
№ Тест сұрақтарының мазмұны Иә Жоқ Ескертулер
1 2 3 4 5
1 Бекітілген штаттық кесте бар ма Штаттық кесте жылына
және оның тәртібі сақтала ма? бір рет қайта қаралады
2 Жұмысқа қабылдау, жұмыстан босату
және т.б. туралы бұйрықтар өз
уақытында дайындала ма?
3 Барлық жұмыскерлерге жеке
карточкалар ашылған ба?
4 Ішкі бақылау қызметі кезең сайын
еңбек ақыны жұмыскерлердің жеке
карточкаларының мәліметтерімен
салыстыра ма?
5 Есеп айырысу төлем ведомостары Алмаспайтын,номерлеу
дұрыс номерленген бе? жүзеге асады
6 Депоненттелген еңбек ақы есебі
дұрыс жүргізіле ме?
7 Сый ақыны, кезекті еңбек Төлем жасау тәртібі
демалысы,еңбекке жарамсыздығы жөнінде бекітілген
кезінде жасалынатын төлемдерді ереже жоқ
есептеудің белгіленген тәртібі
сақтала ма?
8 Кәсіпорын аудиторлары еңбек ақының
есептелуіне кезең сайын тексеру
жүргізе ме?
9 Еңбекақы бойынша шоттардың өзара
байланысының схемасы жасалынған
ба?
10 Табельді толтыру мен бекіту
еңбекақы есептеуден бөлек
жүргізіле ме?
11 Еңбек ақы ұсталымдарының Ішінара, жылына бір
дұрыстығына ішкі бақылау жүйесі рет
тексеру жүргізе ме?
12 Еңбек ақы төлеу ведомосіне есеп
жазуларын орындамайтын және нақты
ақшаны сақтамайтын тұлғалар қол
қоя ма?
Персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысуды тексеру кадрлар бөлімінде
әңгімелесуден басталады. Еңбекақы төлеуге бақылау жасау жүйесінің
тиімділігін бағалаудың ерекше маңызы жоқ. Себебі көптеген кәсіпорындарда
еңбекақы төлеу бойынша қаржылардың қозғалысына қатысты операциялар
жеткілікті түрде жүргізілген және де бақылауға алынған. Еңбекақы есебіне
бақылау жасау жүйесі міндеттердің бөлінуіне негізделуге тиісті.
1. Кадр бөлімі. Кадр бөлімінің қызметкерлері жұмысқа қабылдау, жұмыстан
босату бойынша құжаттарды рәсімдеуге, ставкалардың өзгергені туралы
бухгалтерияға хабарлауға тиісті.
2. Бақылау. Еңбекақы есептеу үшін қажет құжаттарға (жұмыс уақыты есебінің
табелі, табельдік номер, жұмыскердің жоқ болуынан, апаттың кесірінен
жұмыстың тоқтап тұрған уақыты) басшы немесе өкілетті тұлға қол қояды.
3. Еңбекақы есебі. Төлем жасауға негіз болған мәліметтер (жұмыс істеген
уақыты, өнімнің бір өлшеміне анықталған ставка) еңбекақы есептеу үшін
және ұсталымдарды жүзеге асыру үшін бухгалтерияға өткізуге тиісті.
4. Еңбекақының берілуі. Банктен ақша алуды және кассадан еңбекақы беруді
кассир жүзеге асыруға тиісті. Нақты қолма- қол ақшаны банктен алуға
чек жазып беретін бас бухгалтер. Чекке кәсіпорын басшысы мен бас
бухгалтер қол қояды.
Персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысулардағы негізгі кемшілік-
міндеттердің бірдей бөлінбеуі. Егер цех бастығының міндеттері шектен тыс
көп болса (мысалы, жұмыскерлерді қабылдау және жұмыстан босату, ставкаларды
бекіту және жұмыс уақытының есебінің табеліне қол қою ), онда жоқ
жұмыскердің, жалған жұмыс уақытының немесе төлемнің көтеріңкі ставкасының
есепке алынуы мүмкіндігі ықтимал.
Бұл операциялар бойынша құжаттарды аудиторлар ішінара тексереді. Мұндай
кезде аудитордың жетекшісі бақылау тиімділігі жеткілікті деңгейде жоғары
деген шешім қабылдай алады. Кейінгі аудиторлық процедуралар барысында бұл
бақылаудың қаралаған құжаттарда бейнеленгендей жұмыс істейтіндігі туралы
мәліметтер жинау керек. Керісінше бақылаудың әлсіздігі ( оның жоқ болуы
немесе бірдей еместігі) болуы мүмкін елеулі қателердің қаржылық есеп беру
ақпараттарына әсер етеді деген көз қараспен бағалау қажеттілігін
туындатады. Мұндай жағдайлардағы жыл сайынғы аудиторлық процедуралар елеулі
қателіктерді болдырмауға бағытталуы керек.
Алдын ала шолудан кейін бақылау процедураларының орындалуын аудиторлық
тексеру барысында расталатын немесе расталмайтын бақылау тиімділігін алдын
ала бағалау қалыптасады. Мысалы, егер аудиторлық тестілеу нәтижесі бақылау
процедураларының орындалмауының ауытқу саны болуы мүмкін саннан көбірек
екендігін көрсетсе, онда алдын ала жасалынған тұжырымдар өзгертілуге
тиісті, ал бақылау тиімділігінің алдын ала берілген бағасы төмендеуге
тиісті.
Қорытынды пікірлерді қарастыра отырып аудиторлардың жетекшісі қаржылық
қорытынды есептерде елеулі қателердің болмайтындығына кепілдіктер беру
үшін жоспарланған жыл сайынғы процедураларды қайта қарастырады. Егер
клиенттің бақылау жүйесі тиімді болса, онда жыл сайынғы процедуралардың
алдын ала жасалынған аудиторлық бағдарламалары көбінесе клиентке деген
сенімге негізделеді, бірақ егер бақылау деңгейі төмен болса, олардың
мазмұны кеңейтіледі, сонымен бірге аудит өткізу мерзімі мен масштабы
ұзарады.
Персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысулардың бухгалтерлік есебінде
болуы мүмкін бұрмалаушылықтар. Тексеруді жүзеге асыра отырып, аудитор
тексерілетін салада кездесетін көбірек тараған қателермен
бұрмалаушылықтарды білуге тиісті.
Персоналға есептелінген төлемдердің өнімнің өзіндік құнына апарылуының
дұрыстығына тексеру жүргізу кезінде аудитордың кездесуі мүмкін
бұрмалаушылықтар және олардың бухгалтерлік қорытынды есепке, салық салуға
және заңнамалардың сақталуына тигізетін әсері төмендегілер болуы мүмкін:
• Кәсіпорында ұжымдық келісім шарт жоқ
• Бастапқы құжаттардың (жұмыскерлердің жеке парағы, есеп айырысу
төлем ведомосі, өңдеу кестелері) мәліметтер бойынша
есептелінген еңбек ақы сомасы есеп регистрлерінің (журнал
–ордерлерінің, Бас кітаптың) мәліметтерімен сәйкес келмейді;
• Нақты жұмыс істелген уақытты растаушы құжаттар (жұмыс уақыты
есебінің табелі және т.б.) жоқ болса да мерзімдік (кесімді)
еңбекақы сомалары өнімдердің (жұмыстардың, қызметтердің)
өзіндік құнына енгізілген;
• Жабдықтарды жаңарту негізгі құралдар объектілерін қайта
жарақтандыру (реконструкциялау) жұмыстарына есептелген
еңбекақы салық төлеу мақсаты үшін өнімдердің (жұмыстардың,
қызметтердің) өзіндік құнына енгізілген;
• Табиғи кему нормасынан жоғары мөлшерде құндылықтардың
бүлінуінен болған жоғалтулар кіналі тұлғалардан талап етілудің
орнына, заңсыз түрде шығындарға жатқызылған (немесе
кәсіпорынның таза табысы есебінен жабылған);
• өнім өндіру мен тікелей байланысты емес, қаржыландырылуы
арнайы көздердің есебінен жүзеге асырылатын жұмыстарды орындау
үшін төленген еңбекақы салық салу мақсатында өнімдердің
өзіндік құнына енгізілген;
• Басқа жақтағы тұлғаның орындаған жұмыстары үшін жасалынған
төлем, орындалған жұмыстар туралы Акт жоқ болса да, салық салу
мақсаты үшін өнімдердің өзіндік құнына енгізілген;
2.2 Еңбекақы аудитіне жәрдемақы бағдарлама
Кез-келген аудитор жинақталған енбекақы туралы мәліметтерді алуға және
математикалық нақтылығын тексеріп қарауға тиісті.Шыққан нәтижені төлем
ведомосімен салыстыру тиіс.Осы кезде еңбекақы шығыстарына жататын шоттар
қаралады.Осындай жағдайда келесі орындалатын талдамалық процедуралар
көмектесуі мумкін: жинақталған еңбекақы сомасы мен ақшалай міндеттемелердің
толықтығы мен дәлдігін анықтау үшін бағытталған обьектіге қатысты тексеру
жүргізу бірінші кезекте талдамалы процедурадан тұрады.Жұмыскерлердің орташа
саны мен орташа еңбекақы орташа саны,орташа еңбекақының және еңбек
өнімділігі өсу жағдайы салыстырылып,енбекақы қорына әсер етуші факторлар
анықталады.Обьектіге қатысты тексеру еңбекақы шығындары шоттары сальдосы
бойынша жургізілмейді,тек талдамалық процедуралар егжей-тегжейлі тексеру
арқылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz