Қабілет және дарындылық психологиясы

Күнделікті ауызекі сөзде қабілет деген атау жиі қолданылады.Мәселен мұғалім оқушысына мінездеме бере отырып,осы баланың математика пәніне қабілеті күшті екенің айтады. Мектепте оқушыларға түрлі қоғамдық жұмыстар жүктелгенде олардың кейбіреулерінің ұйымдастырғыштық, екіншісінің музыкалық, үшіншінің суретшілік қабілеті еске алынып, бұған ерекше мән беріліп отырады. Бұл мысалдар әр адамның әрекетінің бір түріне жарамдылығын көрсете тетін дара ерекшелігі болатының байқатады.Мұндай ерекшеліктер іс - әрекеті орындау үстінде, әсіресе оның нәтижесінен жақсы көрініп отырады.Мысалы біреу алған бұрқыратып тез бітіріп тастайды және жұмысты өте нәтижелі етіп шығарады.Ал, екінші біреу өте баяу қимылдап ,әрі істі сапасыз етіп орындайды.Бұл мысалда да бірінші адамның іске қабілетігі екіншіге қарағанда әлде қайда жоғары екенді айдай анық көрінгіп тұр.
Қандайда болмасын бірер нәрсеге қабілеті жоқ адам болмай- ды.Ол біреуде күшті, біреуде шамалы болып келеді.Тәжірибе мен парасат адамдардың тең емес екеннің дәлелдейді дегенде тендік деп адамдардың қабілеттерінің тендігі немесе дене күштері мен рухани қабілеттерінің бірдейлігін түсінеді.
Қабілет негізінен екіге бөлінеді. Адамның ақыл-ой өзгешеліктерінің жеке қасиеттерін көрсететін кез келген адамнан табылатын қабілет жалпы қабілет д. а. ақылдың арамдылығы мен
Сыншылдығы, материалды еске тез қалдыру, зейінділік пен бақылағыштық, зеректік пен тапқырлық т. б. осы секілді ақыл-ой әрекетінде көрінетін өзгешеліктер жалпы қабілет болып табылады.
Іс-әрекеттің жеке салаларында ғана көрініп, оның нәтижелі орындалуына мүмкіндік беретін қабілетті арнаулы қабілет деп аталады. Бұған суретшінің, музыканттың, актердің, спорттың, математик-ғылымның ақын-жазушының қабілеттерін жатқызуға болады. Соңғы кездері кейбір зерттеушілер қабілеттің үшінші түрі деп практикалық іске қабілеттілікті айтып жүр. Бұған ұйымдастырғышты,педагогтық,консруктивті-техникалық қабілеттерді жатқызамыз.Қабілеттердің осы түрлері іс-әрекеттің басты салаларынағылым,өнер,практикаболып бөлінеді.