Ақпарат, ақпарат түрі, қасиеттері

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Ақпарат ұғымы, оның түрлері және қасиеттері;
Ақпараттық үрдістер және олардың модельдері;
Ақпаратты кодтау;
Буль алгебрасы;

Кез келген пәнді меңгеру оның негізгі ұғымдары мен категорияларын анықтаудан басталады. Информатиканың негізгі базалық ұғымы (математикадағы «нүкте» сияқты) «ақпарат» ұғымы болып табылады. Ақпарат, сонымен қатар, жалпы ғылыми категория қатарына жатады, әр ғылым саласында (философия, кибернетика т. с. с. ) өзіндік көзқараспен және тәсілдермен түсіндіріледі. Ақпараттың ең негізгі ерекшелігі - ол бар адамға интуитивті түсінікті, екінші жағынан оның ғылыми дәл анықтамасын беру мүмкін емес, сондықтан ақпарат туралы ұғым қолданылады. «Ақпарат» термині латынның «informatio» - түсініктеме, баяндама, хабар басу деген сөзінен шыққан.
Ақпарат ұғымын бірнеше тұрғыдан анықтап көрейік. «Кең мағынада» философиялық тұрғыдан, ақпарат - біздің санамызбен қабылданатын, ақиқат өмірдің белгілі бір объектілері, үрдістері мен құбылыстарының қасиеттері мен қатынастарының бейнелері. Есептеу техникасы тұрғысынан, ақпарат ұғымы оның жадында сақталатын, қажеттігіне байланысты өңделетін және сыртқы ортаға берілетін мәліметтер.

Ақпарат түрлері. Хабар таратқыштан қабылдағышқа жеткізілуі үшін ақпарат тасушы қажет. Тасушы көмегімен берілетін хабар сигнал деп аталады. Сигнал - уақыт ішінде өзгеретін физикалық үрдіс (мысалы, тізбекте жүретін электр тогы, жарықтың таралу үрдісі) . Ақпарат физикалық үрдістің, яғни сигналдың бір немесе бірнеше параметрлерінің мәнімен беріледі.

Егер сигнал параметрі берілген аралықта кез келген аралық мән қабылдай алатын болса (уақытқа байланысты үздіксіз функциямен анықталса), онда сигнал үздіксіз ал мұндай сигналмен анықталған хабар да үздіксіз деп аталады. Бұл жағдайда таратқышпен берілген ақпарат үздіксіз түріне ие болады.

Егер сигнал параметрі берілген аралықта жеке бекітілген мәндерді қабылдаса, онда сигнал дискретті , ал мұндай сигналмен анықталған хабар да дискретті деп аталады. Бұл жағдайда таратқышпен берілген ақпарат дискретті түріне ие болады. Сонымен біз ақпарат берілуінің екі негізгі түрін (пішімін) - үздіксіз және дискретті ақпаратты анықтадық.

Кез келген үздіксіз хабарды үздіксіз функция түрінде бейнелеуге болады. Үздіксіз хабарды дискреттеу үрдісінің көмегімен дискретті түріне көшіруге болады. Дискреттеу дегеніміз - функцияның (сигнал параметрінің) шексіз көп мәндері жиынынан барлық қалғандарын жуық мінездей алатын белгілі бір мәндерін таңдап алу. Мысалы: функцияның анықталу облысы нүктелерімен тең ұзындықты кесінділерге бөлінеді, ал әрбір кесіндідегі функция мәні тұрақты және оның осы кесіндідегі орта мәніне тең деп алынады. «Баспалдақтарды» ордината өсіне проекцияланғаннан шыққан мәндері үздіксіз функцияның дискретті түрін анықтайды. Үздіксіз хабарды дискреттеу мүмкіндегі информатика үшін өте маңызды, себебі есептеу техникасымен өңделетін ақпарат дискретті болуы қажет.

Үздіксіз ақпаратпен жұмыс жасайтын арнайы ЭЕМ-дер бар, олар аналогтық машиналар деп аталады. Бірақ олар арнайы есептер кластарымен жұмыс атқаратындықтан көпшілік қолданушыларға кең таныс емес. Ақпарат берілуінің басқа пішімдері: - таңбалы - мәтіндік (әріп, цифр, таңбалар т. б. ) ; - графикалық (суреттер, бейнелер көмігімен, т. б. көмегімен) ; - дыбыстық.

Сонымен қатар бізді қоршаған алуан ақпаратты әртүрлі белгілерге байланысты топтастыруға, яғни түрлерге жіктеуге болады. Пайда болу және қолдану аумақтарына байланысты түрлері:

- биологиялық;

- әлеуметтік;

- ғылыми;

- экономикалық т. с. с.

Берілу және қабылдау тәсілдеріне байланысты түрлері:

- визуальды (таңбалар мен бейнелер арқылы) ;

- аудиальды (дыбыс арқылы) ;

- тактильдік (сезім арқылы) ;

- органалептикалық (дәм мен иіс арқылы) ;

- машиналық (есептеу техникасының құралдары арқылы) т. с. с.

Ақпараттың қасиеттері. Кез келген ақиқат өмірдегі объектілерге тән ішкі және сыртқы қасиеттерін анықтауға болады. Сыртқы қасиеттер объектінің басқа объектілермен әсерлесу барысында анықталатын қасиеттер болғандықтан, ақпарат үшін маңызды сыртқы қасиеттер оны тұтынушы (қабылдағыш) көзқарасынан анықтайтын қасиеттер. Ақпараттың аталған қасиеттері:

1) Объектілік және субъектілік қасиеті. Ақпараттың жеке көзқарастар мен талқылаудан тәуелсіздігін анықтайтын қасиет.

2) Толықтық қасиеті. Ақпараттың объектіні немесе үрдісті толық мінездеу қасиеті. Бұл қасиет ақпараттың сапасын және оның қажетті шешім қабылдауға жеткіліктігін анықтайды.

3) Өзектілік (дәлуақыттылық) қасиеті. Ақпараттық ағымдық уақыт мезетіне сәйкестік дәрежесін анықтайтын қасиет. Бұл қасиет ақпараттың толықтығымен біріге отырып оның құндылығын анықтайды.

4) Ақиқаттық қасиеті. Ақпаратта жасырын қателіктердің болмауы қасиеті. Ақпарат қабылдағыш алған уақытта белгілі мөлшерде «ақпараттық шуыл» болуы мүмкін, ол неғұрлым аз болса, ақпараттың ақиқаттығы жоғарылайды.

5) Қатынау мүмкіндігі қасиеті. Пайдаланушының ақпаратты алу мүмкіндігі дәрежесін анықтайтын қасиет. Ақпаратқа қатынау мүмкіндігінің жоқтығы оны қатынауға мүмкін емес етеді.

6) Адекваттық қасиеті. Ақпараттың өзі бейнелейтін объектіге немесе құбылысқа, үрдіске бірмәнді сәйкестігін анықтайтын қасиет. Бұл қасиет ақиқаттық және қолданушы мұқтаждығына сәйкес келу қасиеттерімен анықталады.

7) Эргономдық қасиеті. Белгілі қолданушы үшін ақпараттың пішімі мен көлемінің ықғайлылық дәрежесін көрсететін қасиет.

Ақпараттың ішкі қасиеттерінің маңыздылары оның ішкі құрылымы және көлемі (мөлшері) болып табылады. Ішкі құрылымына байланысты:

- мәліметтер немесе қарапайым логикалық реттелмеген мағлұматтар жиынтығы;

- логикалық реттелген, ұйымдастырылған мәліметтер жиынтығы.

Ақпараттық үрдістер. «Ақпарат» және «деректер»деген ұғымдарды бөліп айту қажет. Деректерді тасымалдауыштарға бекітілген, жазылған ақпараттыкөрсетуге арналған құрал деуге болады. Деректер ақпараттыалу үрдісінде алғашқы«шикізат» ретінде қызмет етеді.

Осы айтылғаннан мынадай маңызды тұжырым шығады: бір ғана деректерден, әртүрлі пайдаланушы, әртүрлі ақпаратты туындатады.

Ақпараттық үрдіс -уақыт ағымына байланысты, ақпараттың мазмұнының немесе оны көрсететін мәліметтердің өзгеруі. Ақпаратүрдістердің түрлері:

жаңа ақпараттың туындауы (құрылуы) ;
ақпараттың өңделуі (яғни, бар ақпараттың өңделуінің нәтижесінде жаңа ақпараттың туындауы) ;
ақпараттың жойылуы;
ақпараттың жіберілуі (кеңістікте таратылуы) .

Ақпаратты жіберуге байланысты, ақпараттың көзі және қабылдаушысы деген қос ұғымдар туындайды.

Ақпарат көзі -ақпараттытуындатып және оны мәліметтер түріндекөрсететіп беретін субъект немесе объект.

Ақпаратты қабылдаушы -мәліметті қабылдап және оны дұрыс пайымдау (интерпретациялау) мүмкіндігі бар субъектнемесе объект.

Ақпаратты тасушы -мәліметтерді ақпараткөзінен қабылдаушыға жіберуге бір арнайы заттандырылған (материалданған) субстанция. Мәліметтер, тасушының көмегімен сигнал арқылы беріледі.

Сигнал - хабарды беруді қамтамасыз ететін қандай да бір физикалық шаманың уақыт барысында өзгеруі.

Ақпаратты кодтау теориясы, информатиканың өте бір маңызды бөлімі болып табылады. Кодтау теориясы, қазіргі заманның ағымдық даму үрдісінде, келесі мәселелерді қарастырып, математикалық құралмен шешілуде:

ақпаратты кодтаудың ең қолайлы үнемділік принціпін жетілдіру;
жіберілетін ақпараттың параметрлерін байланыс желілерінің ерекшеліктерімен қиыстыру;
байланыс желілерімен ақпараттысенімді, бұрмалаусыз, жоғалтпай берудің тәсілдерін жетілдіру.

Ақпараттың компьютердегі ұсынымы, кодтау теориясының дербес шешімі болып табылады. Бастапқы деректерқарастырылып, дискретті ақпаратты бейнелеуге, көрсетілуіне кейбір алфавит қолданылады.

Бір ақпараттың, әртүрліалфавитарқылы ұсынылу мүмкіндігі бар.

Ақпараттың түрленер алдындағыалфавитін -бірінші, түрленгеннен кейінгі алфавитін -екіншідеуге болады.

Ақпаратты кодтау - ақпараттың нақтылы ұсынымын қалыптастыру үрдісі.

Код-(1) бір алфавитің белгілеріннемесе олардың тіркестерін

басқаалфавитің белгілеріне немесе оладың тіркестеріне сәйкестіруді сипаттайтын ережелер. (2) бірінші алфавиттің белгілерін немесе оладың тіркестерін ұсыну үшін қолданылатын екінші алфавиттің белгілері.

Кодтау -алғашқы алфавит арқылы ұсынылған ақпараттыкодттар тізбегіне ауыстыру үрдісі.

Кодпен ашу (кері кодтау -декодирование) -кодтауға кері амал, яғни алынған кодтар тізбегі бойынша ақпараттыбірінші алфавит түрінде қалпына келтіру.

Мәтінді кодтаудың негізгі үш тәсілі бар:

графикалық-арнайы суреттердің немесе белгілердің көмегімен;
сандық-сандардың көмегімен;
символдық-берілген мәтіндегі символдар көмегімен.

Мәтінді кодтауға арналған символдардың толық жиыны алфавит немесе әліппе деп аталады. Егер, кодтау және кодпен ашу амалдарын тізбекті қолдану нәтижесінде бастапқы ақпараттың бұрмаланбай шығынсыз қайтарылуы қамтамасыз етілсе, онда олар қайтымды (орысша обратимый) кодттар деп аталады.

Символдарды кодтау (ағылш. encoding) -белгілердің шектелген жиынын нақтылы кодтау кестесі. Мұндай кестеде әр символды, ұзындығы бір немесе бірнеше байттар тізбегімен салыстырады.

Қазіргі кезде негізінен үш типті кодтау қолданылады: ASCII кодымен үйлесімді, EBCDIC кодымен үйлесімді және 16-биттік Юникодқа негізделген кодтаулар.

EBCDIC (Extended Binary Coded Decimal Interchange Code ) -кеңейтілген екілік-ондық ақпарат алмасу коды, айтылуы «эб-си-дик».

IBM корпорациясы құрастырған стандарты сегізбиттік EBCDIC коды латын алфавитінің әріптерін, араб цифрларын, кейбір тыныс белгілерін және басқару символдардын кодтайды.

Кириллица кодтауы қосылған Ресейлік ДКОИ-8 коды EBCDIC-ке ұқсасты болып келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.