Бөтеннің мүлкін ұрлаудың қылмыстық құқықтық сипаттамасы, онымен күресудің шаралары
ГЛОССАРИЙ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. БӨТЕННІҢ МҮЛКІН ҰРЛАУДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ
ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Меншікке қарсы қылмыстардың жалпы түсінігі ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Бөтен мүлікті ұрлаудың түсінігі және оның нысандары ... ... ... ..10
1.3 Бөтен мүлікті ұрлаудың обьективтік белгілері ... ... ... ... ... ... ... .15
1.4 Бөтен мүлікті ұрлаудың субьективтік белгілері ... ... ... ... ... ... ...19
1.5 Ұрлықтың сараланған құрамдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
1.6 Ұрлықты ұқсас қылмыстардан ажырату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2. БӨТЕННІҢ МҮЛКІН ҰРЛАУДЫ ЕСКЕРТУ ЖӘНЕ
ОНЫМЕН КҮРЕСУДІҢ ШАРАЛАРЫ
2.1 Бөтеннің мүлкін ұрлаумен байланысты қылмыстарды
ескертудегі қолданылатын жалпы шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2 Бөтеннің мүлкін ұрлаумен байланысты қылмыстарды
жасаудың себептері мен жағдайлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
2.3 Бөтеннің мүлкін ұрлаумен байланысты қылмыстарды
жасаушы тұлғалардың жеке басы ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... .50
2.4 Ішкі істер органдарының бөтеннің мүлкін ұрлаумен
байланысты қылмыстарды ескертудегі атқаратын ролі ... ... ... ... ..56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. БӨТЕННІҢ МҮЛКІН ҰРЛАУДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ
ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Меншікке қарсы қылмыстардың жалпы түсінігі ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Бөтен мүлікті ұрлаудың түсінігі және оның нысандары ... ... ... ..10
1.3 Бөтен мүлікті ұрлаудың обьективтік белгілері ... ... ... ... ... ... ... .15
1.4 Бөтен мүлікті ұрлаудың субьективтік белгілері ... ... ... ... ... ... ...19
1.5 Ұрлықтың сараланған құрамдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
1.6 Ұрлықты ұқсас қылмыстардан ажырату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2. БӨТЕННІҢ МҮЛКІН ҰРЛАУДЫ ЕСКЕРТУ ЖӘНЕ
ОНЫМЕН КҮРЕСУДІҢ ШАРАЛАРЫ
2.1 Бөтеннің мүлкін ұрлаумен байланысты қылмыстарды
ескертудегі қолданылатын жалпы шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2 Бөтеннің мүлкін ұрлаумен байланысты қылмыстарды
жасаудың себептері мен жағдайлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
2.3 Бөтеннің мүлкін ұрлаумен байланысты қылмыстарды
жасаушы тұлғалардың жеке басы ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... .50
2.4 Ішкі істер органдарының бөтеннің мүлкін ұрлаумен
байланысты қылмыстарды ескертудегі атқаратын ролі ... ... ... ... ..56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығында меншікке қарсы қылмыстар арасындағы бөтеннің мүлкін ұрлаумен күресудің теориялық проблемалары күрделі және жеткіліксіз өңделген институт болып танылады.
Адамның жеке меншігі олардың қауіпсіздігі әлеуметтік жоғары құндылық болып танылады.
Еліміздегі ішкі істер органдарының құқық қолдану қызметін жетілдіру мен ұйымдастыру қазіргі кезеңде ерекше орын алады. Осыған байланысты қылмыстық-құқық нормаларын, оның институттарын қолдану тиімділігін жетілдіру мен арттыру жолдарын теориялық тұрғыда жете зерттеу құқық қорғау органдары қызметкерлерінің қылмыстылықпен күресуі мен тойтаруына тиімді мүмкіндіктер жасайды.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 6 – тарауында орын алған меншікке қарсы қылмыстар атты тарауында орын алған бөтеннік мүлкін ұрлау өз алдына ерекше сипатқа ие.
Адамның құқықтары мен бостандықтары жүйесінде меншікке құқықтың алатын орны ерекше, себебі ол адамның жеке басының сәттілігін сипаттайтын көрсеткіш. Бұл қылмыстар меншік қатынастарды реттейді, сон-дықтан да олардың атқаратын міндеті көп.
Әлеуметтік құндылықтар жүйесінде меншікке құқық адамның әлеуметтік игіліктерінің ішіндегі ең маңыздысы ретінде саналады. Сондықтан да, бұл игілікке қол сұғушылық адамның өз басына қол сұғушылықпен пара-пар (кең мағынада алғанда). Меншікті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің негізінде міндеттерінің бірі болып табы-лады (ҚР ҚК-нің 2-бабы).
Қоғам салаларының дамуының жетістіктері адамның маңызды мүддесінің бірі меншік қатынастарын сақтауға қажет болып танылады.
Сондай-ақ заң туралы әдебиеттерде бөтеннің меншігін ұрлаумен байланысты қылмыстармен күресудің теориялық проблемалары Қылмыстық құқық Ерекше бөлімінің басқа институттарымен өзара байланысы жеткіліксіз айтылған.
Құқықтық мемлекет құру адамның жеке басы құқығын өмірі мен денсаулығын, заңды мүдделерін, соның ішінде олардың жеке меншігін қол сұғушылықтан қорғау болып танылады.
Сонымен бірге қоғамдық әлеуметтік ортада адамның меншігіне қол сұғушылықтар олардың құндылығы әрқашанда ескеріліне бермейді. Аталған норма бойынша Қазақстан Республикасында осы қылмыстардың алдын алу шараларына жеткілікті тұрғыда зерттеулер жүргізілмеген. 1997 жылғы қабылданған қазіргі заң күші бар Қазақстан Республикасы қылмыстық заң атқарушылығында өзгерістер мен қосымшалар енгізілуіне байланысты осы норманы зерттеу, бүгінгі күннің тәжірбиеге қажеттіліктен туындайтын мәселелердің бірі болып танылады.
Адамның жеке меншігі олардың қауіпсіздігі әлеуметтік жоғары құндылық болып танылады.
Еліміздегі ішкі істер органдарының құқық қолдану қызметін жетілдіру мен ұйымдастыру қазіргі кезеңде ерекше орын алады. Осыған байланысты қылмыстық-құқық нормаларын, оның институттарын қолдану тиімділігін жетілдіру мен арттыру жолдарын теориялық тұрғыда жете зерттеу құқық қорғау органдары қызметкерлерінің қылмыстылықпен күресуі мен тойтаруына тиімді мүмкіндіктер жасайды.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 6 – тарауында орын алған меншікке қарсы қылмыстар атты тарауында орын алған бөтеннік мүлкін ұрлау өз алдына ерекше сипатқа ие.
Адамның құқықтары мен бостандықтары жүйесінде меншікке құқықтың алатын орны ерекше, себебі ол адамның жеке басының сәттілігін сипаттайтын көрсеткіш. Бұл қылмыстар меншік қатынастарды реттейді, сон-дықтан да олардың атқаратын міндеті көп.
Әлеуметтік құндылықтар жүйесінде меншікке құқық адамның әлеуметтік игіліктерінің ішіндегі ең маңыздысы ретінде саналады. Сондықтан да, бұл игілікке қол сұғушылық адамның өз басына қол сұғушылықпен пара-пар (кең мағынада алғанда). Меншікті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің негізінде міндеттерінің бірі болып табы-лады (ҚР ҚК-нің 2-бабы).
Қоғам салаларының дамуының жетістіктері адамның маңызды мүддесінің бірі меншік қатынастарын сақтауға қажет болып танылады.
Сондай-ақ заң туралы әдебиеттерде бөтеннің меншігін ұрлаумен байланысты қылмыстармен күресудің теориялық проблемалары Қылмыстық құқық Ерекше бөлімінің басқа институттарымен өзара байланысы жеткіліксіз айтылған.
Құқықтық мемлекет құру адамның жеке басы құқығын өмірі мен денсаулығын, заңды мүдделерін, соның ішінде олардың жеке меншігін қол сұғушылықтан қорғау болып танылады.
Сонымен бірге қоғамдық әлеуметтік ортада адамның меншігіне қол сұғушылықтар олардың құндылығы әрқашанда ескеріліне бермейді. Аталған норма бойынша Қазақстан Республикасында осы қылмыстардың алдын алу шараларына жеткілікті тұрғыда зерттеулер жүргізілмеген. 1997 жылғы қабылданған қазіргі заң күші бар Қазақстан Республикасы қылмыстық заң атқарушылығында өзгерістер мен қосымшалар енгізілуіне байланысты осы норманы зерттеу, бүгінгі күннің тәжірбиеге қажеттіліктен туындайтын мәселелердің бірі болып танылады.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995ж. 30 тамыз, өзгерістермен толықтырулар. 2007 жылы 21 мамырда енгізілген. № 254- III, 10.03.2011 жыл№ 242- II, Қазақстан Республикасының Заңымен. Алматы, Жеті жарғы-2013 жыл.
2. Қайыржанов Е.И. О соотношении обьекта, предмета и средства преступления. Алматы. НИиРИО АВСШ ГСК РК, 1996.35с.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. 1994жыл 27 желтоқсан (жалпы бөлім). қабылданды (соңғы өзгертулер мен толықтырулармен ) Алматы: Жеті Жарғы , 2013 жыл.
4. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексi. 16-шiлде 1997 жыл. “Жетi-жарғы” 2013 жыл.
5. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Ерекше бөлім. Алматы.: Жеті жарғы. 2003. – 387-бет.
6. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1996 жылғы 25 шілдедегі қаулысы. Юрист құқықтық ақпарат орталығы.
7. Поленов С.Ф Уголовное право Казахской ССР. Под/ред Поленов С.Ф Алматы, 1988.180с.
8. Кригер Г.А. Квалификация хищении соц. имущества. М., 1984. 88 с.
9. Кригер Г.А. Квалификация хищении соц. имущества. М., 1984. 95с.
10. Жунусов Б.Ж. Уголовное право Республики Казахстан: Общая часть, Караганда: Юрид. акад. «Фемида» 2006 – 294с.
11. Қайыржанов Е.І. Уголовное право Республики Казахстан: Общая часть. – Алматы, 1998. – 126с.
12. М.А.Ефимов “Преступления против собственности”, Горький 1995 г., с.10
13. Қайыржанов Е.І. Уголовное право Республики Казахстан: Общая часть. – Алматы, 1998. – 135с.
14. Курс советского уголовного права. Л.., 1981. 5т. 415 с.
15. Алауов Е.О. Борьба с хищениями собственности путем подлога документов. Алматы: Жеті-Жаргы, 1995.117 с.
16. Макарь И.М. “Курс лекций по уголовному праву “, Часть особенная; Москва, 1997 г., с.77
17. Учебник Уголовного права. Общая часть / Под ред. акад. В.Н. Кудрявцева и проф. Н.В. Наумова. - М.: Спарк, 2006. - 317 с.
18. В.С.Шикуно “Кража и ответственность”, Москва 1997 г., с.50
19. В.С.Шикуно “Кража и ответственность”, Москва 1997 г., с.51
20. Мозговых Г.А. Криминалистическая характеристика преступления. Изд-во «Данекер» г.Алматы, 2002г, с.85
21. Гагарин Н.С. Квалификация некоторых преступлений против социалистической и личной собственности. Алма-Ата., 1995г.С.125.
22. Пинаев А.А. Уголовно-правовая борьба с хищениями. Харьков. 1993г.231с.
23. Скворцов К.Ф. Танасевич В.Г. Вопросы борьбы с хищениями социалистиеского имущества // Вопросы борьбы с преступностыо. -М., 1968.- Вып. №7.- С.10-13.
24. Ястребов В. Б. Криминологические и криминалистические проблемы изучения личности объвиняемого в хищении социалистического имущества: Автореф. канд. юрид. наук,- М., 1970.-30 с.
25. Щербо АД. Уголовная ответственность за хищения.- М., 1989.-144 с.
26. Фокс В. Введение в криминологию.- М., 1985.- 254 с.
27. Асқар Б.Ә. Заң ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация 101-110 беттер.
28. Ахметов Б.И. Уголовно-правовая борьба с вымогательством: Учебное пособие. Алматы, 1998. 64 с.
29. Курс уголовного права. Т.3 Особенная часть. Под ред. Г.Н. Борзенкова., М,2002г. С.468.
30. Владимиров В.А. Преступление против личной собственности граждан. Москва., Юрид. лит. 1993г. С.56.
31. Криминология. Учебник под ред. В.Н. Кудрявцева проф. В.Е. Эминова М, Юрист,1997г. С.89.
32. Ахметов Б.И. Уголовно-правовая борьба с вымогательством: Учебное пособие. Алматы, 1998. 64 с.
33. Каиржанов Е.И. Криминология. Общая часть: Учебник для юридических вузов. Издание второе, переработанное и дополненное. – Алматы: Оркениет, 2000. С.175.
34. Каиржанов Е.И. Криминология. Общая часть: Учебник для юридических вузов. Издание второе, переработанное и дополненное. – Алматы: Оркениет, 2000. С.177.
35. Ахметов Б.И. Уголовно-правовая борьба с вымогательством: (Учебное пособие). – Алматы: ОНИ и РИР Алматинского юридического института МВД Республики Казахстан, 1998. С.19.
36. Курманов К.Ш. Квалификация преступлений: Теория и практика. Учебное пособие. / Б. Издательский дом «Наука и образование». 2001. С.17.
37. Аванесов Г.А. Криминология. – М.,1984. С.390.
38. Алауов Е.О. Борьба с хищениями собственности путем подлога документов. Алматы: Жеті-Жаргы, 1995.120c.
39. Борчашвили И.Ш. Уголовно-правовая борьба с преступлениями против собственности. Караганда, 1997. 154 с.
40. В.А.Владимиров, Ю.И.Ляпунов “Ответственность за корыстные посягательства на собственность”. Москва 1996 г., с.175
41. Борчашвили И.Ш. Некоторые вопросы квалификации краж социалистической и личной собственности граждан. Караганда, 1989.
42. Кудрявцев В.Н. Генезис преступления. Опыт криминологического моделирования: Учеб.пособие. – Москва: Издательство группа «ФОРУМ-ИНФРА-М», 1998. С.198.
43. ҚР Бас Прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есептер жөніндегі комитетінің Құқықтық статистика және ақпараттар орталығы мәліметтері. 1992-2002 ж. Алматы –2003.
44. Каиржанов Е.И. Криминология. Общая часть: Учебник для юридических ВУЗов. Издание второе, переработанное и дополненное. – Алматы: Оркениет, 2000. С.218.
45. Кузнецова Н. Ф. Проблемы криминологической детерминации: – М., 1984. 157 с.
46. Қуаналиева Гүлдана. Қылмыстық құқықтағы себепті байланыс: Алматы: 2002 – 28 б.
47. Кудрявцев В.Н. Генезис преступления. Опыт криминологического моделирования: Учеб.пособие. – Москва: Издательство группа «ФОРУМ-ИНФРА-М», 1998. С.198.
48. Дулатбеков Нұрлан Орынбасарұлы. Қылмыстық жаза тағайындау: Монография Астана: 2003 – 446 б.
49. Джекебаев У .С. Основные принципы уголовного права Республики Казахстан: Алматы: Жеті Жарғы 2001 – 256 с.
50. Бапанов Т.Ә. Рахметов С.М. Қазақстанның қылмыстық құқығы: Жалпы бөлімі/ Алматы: НОРМА-К 2004 – 216 б.
51. Наумов А. В. Қылмыстық құқығы: Жалпы бөлім. Астана: Фолиант, 2001 – 660 б.
52. Сергиевский В.А., Рахметов С.М. Квалификация преступлений. – Алматы: Оркениет, 1999. С.4.
53. Исахметұлы Ж. Қылмыс құқы саласын ізгілендіру: нақты жағдайы және болашағы // Саясат. – 2007. - №10. – Б.55
54. ҚР Бас Прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есептер жөніндегі комитетінің Құқықтық статистика және ақпараттар орталығы мәліметтері. 1992-2002 ж. Алматы –2003.
55. Уголовное право Казахстана. Общая часть: Учебник/ Под ред. Рогова И.И. – Алматы: 2003 – 304 с.
56. Мозговых Г.А. Криминалистическая характеристика преступления. Изд-во «Данекер» г.Алматы, 2002г, с.98
57. Б.С.Никифоров “Борьба с мошенническими посягательствами на собственность ”, Москва 1992 г., с.60-61.
58. П.С.Матышевский “Ответственность за преступления против собственности”,Киев, 1983 г., с.40
59. Ткаченко В.И. “Квалификация хищений имущества”, Москва 1995 г.
60. Жұмағұлова Ш. Қылмыстық құқық бойынша жазаның мақсаттары // Заң және заман. – 2002. - №4. – Б.102
2. Қайыржанов Е.И. О соотношении обьекта, предмета и средства преступления. Алматы. НИиРИО АВСШ ГСК РК, 1996.35с.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. 1994жыл 27 желтоқсан (жалпы бөлім). қабылданды (соңғы өзгертулер мен толықтырулармен ) Алматы: Жеті Жарғы , 2013 жыл.
4. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексi. 16-шiлде 1997 жыл. “Жетi-жарғы” 2013 жыл.
5. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Ерекше бөлім. Алматы.: Жеті жарғы. 2003. – 387-бет.
6. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1996 жылғы 25 шілдедегі қаулысы. Юрист құқықтық ақпарат орталығы.
7. Поленов С.Ф Уголовное право Казахской ССР. Под/ред Поленов С.Ф Алматы, 1988.180с.
8. Кригер Г.А. Квалификация хищении соц. имущества. М., 1984. 88 с.
9. Кригер Г.А. Квалификация хищении соц. имущества. М., 1984. 95с.
10. Жунусов Б.Ж. Уголовное право Республики Казахстан: Общая часть, Караганда: Юрид. акад. «Фемида» 2006 – 294с.
11. Қайыржанов Е.І. Уголовное право Республики Казахстан: Общая часть. – Алматы, 1998. – 126с.
12. М.А.Ефимов “Преступления против собственности”, Горький 1995 г., с.10
13. Қайыржанов Е.І. Уголовное право Республики Казахстан: Общая часть. – Алматы, 1998. – 135с.
14. Курс советского уголовного права. Л.., 1981. 5т. 415 с.
15. Алауов Е.О. Борьба с хищениями собственности путем подлога документов. Алматы: Жеті-Жаргы, 1995.117 с.
16. Макарь И.М. “Курс лекций по уголовному праву “, Часть особенная; Москва, 1997 г., с.77
17. Учебник Уголовного права. Общая часть / Под ред. акад. В.Н. Кудрявцева и проф. Н.В. Наумова. - М.: Спарк, 2006. - 317 с.
18. В.С.Шикуно “Кража и ответственность”, Москва 1997 г., с.50
19. В.С.Шикуно “Кража и ответственность”, Москва 1997 г., с.51
20. Мозговых Г.А. Криминалистическая характеристика преступления. Изд-во «Данекер» г.Алматы, 2002г, с.85
21. Гагарин Н.С. Квалификация некоторых преступлений против социалистической и личной собственности. Алма-Ата., 1995г.С.125.
22. Пинаев А.А. Уголовно-правовая борьба с хищениями. Харьков. 1993г.231с.
23. Скворцов К.Ф. Танасевич В.Г. Вопросы борьбы с хищениями социалистиеского имущества // Вопросы борьбы с преступностыо. -М., 1968.- Вып. №7.- С.10-13.
24. Ястребов В. Б. Криминологические и криминалистические проблемы изучения личности объвиняемого в хищении социалистического имущества: Автореф. канд. юрид. наук,- М., 1970.-30 с.
25. Щербо АД. Уголовная ответственность за хищения.- М., 1989.-144 с.
26. Фокс В. Введение в криминологию.- М., 1985.- 254 с.
27. Асқар Б.Ә. Заң ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация 101-110 беттер.
28. Ахметов Б.И. Уголовно-правовая борьба с вымогательством: Учебное пособие. Алматы, 1998. 64 с.
29. Курс уголовного права. Т.3 Особенная часть. Под ред. Г.Н. Борзенкова., М,2002г. С.468.
30. Владимиров В.А. Преступление против личной собственности граждан. Москва., Юрид. лит. 1993г. С.56.
31. Криминология. Учебник под ред. В.Н. Кудрявцева проф. В.Е. Эминова М, Юрист,1997г. С.89.
32. Ахметов Б.И. Уголовно-правовая борьба с вымогательством: Учебное пособие. Алматы, 1998. 64 с.
33. Каиржанов Е.И. Криминология. Общая часть: Учебник для юридических вузов. Издание второе, переработанное и дополненное. – Алматы: Оркениет, 2000. С.175.
34. Каиржанов Е.И. Криминология. Общая часть: Учебник для юридических вузов. Издание второе, переработанное и дополненное. – Алматы: Оркениет, 2000. С.177.
35. Ахметов Б.И. Уголовно-правовая борьба с вымогательством: (Учебное пособие). – Алматы: ОНИ и РИР Алматинского юридического института МВД Республики Казахстан, 1998. С.19.
36. Курманов К.Ш. Квалификация преступлений: Теория и практика. Учебное пособие. / Б. Издательский дом «Наука и образование». 2001. С.17.
37. Аванесов Г.А. Криминология. – М.,1984. С.390.
38. Алауов Е.О. Борьба с хищениями собственности путем подлога документов. Алматы: Жеті-Жаргы, 1995.120c.
39. Борчашвили И.Ш. Уголовно-правовая борьба с преступлениями против собственности. Караганда, 1997. 154 с.
40. В.А.Владимиров, Ю.И.Ляпунов “Ответственность за корыстные посягательства на собственность”. Москва 1996 г., с.175
41. Борчашвили И.Ш. Некоторые вопросы квалификации краж социалистической и личной собственности граждан. Караганда, 1989.
42. Кудрявцев В.Н. Генезис преступления. Опыт криминологического моделирования: Учеб.пособие. – Москва: Издательство группа «ФОРУМ-ИНФРА-М», 1998. С.198.
43. ҚР Бас Прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есептер жөніндегі комитетінің Құқықтық статистика және ақпараттар орталығы мәліметтері. 1992-2002 ж. Алматы –2003.
44. Каиржанов Е.И. Криминология. Общая часть: Учебник для юридических ВУЗов. Издание второе, переработанное и дополненное. – Алматы: Оркениет, 2000. С.218.
45. Кузнецова Н. Ф. Проблемы криминологической детерминации: – М., 1984. 157 с.
46. Қуаналиева Гүлдана. Қылмыстық құқықтағы себепті байланыс: Алматы: 2002 – 28 б.
47. Кудрявцев В.Н. Генезис преступления. Опыт криминологического моделирования: Учеб.пособие. – Москва: Издательство группа «ФОРУМ-ИНФРА-М», 1998. С.198.
48. Дулатбеков Нұрлан Орынбасарұлы. Қылмыстық жаза тағайындау: Монография Астана: 2003 – 446 б.
49. Джекебаев У .С. Основные принципы уголовного права Республики Казахстан: Алматы: Жеті Жарғы 2001 – 256 с.
50. Бапанов Т.Ә. Рахметов С.М. Қазақстанның қылмыстық құқығы: Жалпы бөлімі/ Алматы: НОРМА-К 2004 – 216 б.
51. Наумов А. В. Қылмыстық құқығы: Жалпы бөлім. Астана: Фолиант, 2001 – 660 б.
52. Сергиевский В.А., Рахметов С.М. Квалификация преступлений. – Алматы: Оркениет, 1999. С.4.
53. Исахметұлы Ж. Қылмыс құқы саласын ізгілендіру: нақты жағдайы және болашағы // Саясат. – 2007. - №10. – Б.55
54. ҚР Бас Прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есептер жөніндегі комитетінің Құқықтық статистика және ақпараттар орталығы мәліметтері. 1992-2002 ж. Алматы –2003.
55. Уголовное право Казахстана. Общая часть: Учебник/ Под ред. Рогова И.И. – Алматы: 2003 – 304 с.
56. Мозговых Г.А. Криминалистическая характеристика преступления. Изд-во «Данекер» г.Алматы, 2002г, с.98
57. Б.С.Никифоров “Борьба с мошенническими посягательствами на собственность ”, Москва 1992 г., с.60-61.
58. П.С.Матышевский “Ответственность за преступления против собственности”,Киев, 1983 г., с.40
59. Ткаченко В.И. “Квалификация хищений имущества”, Москва 1995 г.
60. Жұмағұлова Ш. Қылмыстық құқық бойынша жазаның мақсаттары // Заң және заман. – 2002. - №4. – Б.102
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
ГЛОССАРИЙ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...3
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1. БӨТЕННІҢ МҮЛКІН ҰРЛАУДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ
ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1. Меншікке қарсы қылмыстардың жалпы түсінігі ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Бөтен мүлікті ұрлаудың түсінігі және оның
нысандары ... ... ... ..10
1.3 Бөтен мүлікті ұрлаудың обьективтік
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ...15
1.4 Бөтен мүлікті ұрлаудың субьективтік
белгілері ... ... ... ... ... ... .. .19
1.5 Ұрлықтың сараланған
құрамдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 22
1.6 Ұрлықты ұқсас қылмыстардан
ажырату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2. БӨТЕННІҢ МҮЛКІН ҰРЛАУДЫ ЕСКЕРТУ ЖӘНЕ
ОНЫМЕН КҮРЕСУДІҢ ШАРАЛАРЫ
2.1 Бөтеннің мүлкін ұрлаумен байланысты қылмыстарды
ескертудегі қолданылатын жалпы шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2 Бөтеннің мүлкін ұрлаумен байланысты қылмыстарды
жасаудың себептері мен
жағдайлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
2.3 Бөтеннің мүлкін ұрлаумен байланысты қылмыстарды
жасаушы тұлғалардың жеке басы
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ...50
2.4 Ішкі істер органдарының бөтеннің мүлкін ұрлаумен
байланысты қылмыстарды ескертудегі атқаратын
ролі ... ... ... ... ..56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...63
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...65
ГЛОССАРИЙ
Ұрлау- деп пайдакүнемдік мақсатта бөтен мүлікті осы мүліктің меншік
иесіне немесе өзге иеленушісіне за-лал келтіре отырып, айыптының немесе
басқа адамдардың пайдасына заңсыз, қайтарымсыз алып қою және (немесе)
айналдыру танылады”.
Абайсыздық- Егер қылмыс істеген адам өзінің әрекетінің немесе
әрекетсіздігінің қоғамға қауіпті зардаптары болуы мүмкін екенін біле тұра,
бірақ жеңіл ойлылықпен ондай зардаптар болуы мүмкін екенін болжамаған
болса, қылмыс абайсыздықпен істелді деп танылады.
Сезікті-подозреваемый.Қылмыс істеді деген сезікпен ұсталған және айып
тағылмастан бұрын бұлдыртпау шарасы қолданылаған адам
Айып. Заңда немесе шартта белгіленген тәртіппен немесе жағдаймен
қолданылатын материалдық ықпал ету, ақшалай жазалау шарасы.
Айыпкер- Қылмыс істеді деп айып тағылған адам.
Айғақ адам-Тергеу әрекеттерін растау үшін тергеуші шақырып алған бөгде
адам.
Ұрлық-Бөтен мүлікті жасырын ұрлау.
Кешірім беру-.Сотталған адамға тағайындалған жазаны жеңілдету немесе
сотталды деген атағын жою туралы кесім.Кешірім беруді Қазақстан Президенті
ғана шеше алады және тек жеке адамға қолданады.
Кодекс-.Біртектес қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар
біріктіріліп,жүйеге келтірілген заң.
Сезікті-Қылмыс істеді деген сезікпен ұсталған және айып тағылмастан
бұрын бұлдыртпау шарасы қолданылаған адам
Бандитизм-Азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақстаныда тұрақты
қарулы топ (банда)құру,сол сияқты осындай топты басқару.
Қорлау-.Басқа адамның ар-намысы мен қадір-қасиетін әдепсіз түрде
кемсіту.
Қашу-Қылмыстық құқықта жазалау немесе қамауға алу негізінде бұлтартпау
шараларын қолдану орнынан өз бетінше кетіп қалу.
Құзау хат-Мемлекеттік ұйымға немесе тиісті құзіреттегі қоғамдық ұйымға
жолданған ресми өтініш немесе ұсынба. 2).Сот өндірісінде іске қатысушының
тергеу өндірісі немесе кез-келген қылмыстық іс бойынша шешім шығарған
соттың әрекеттері жөнінде іс жүргізуші органдарға немесе басшы тұлғаларға
ауызша немесе жазбаша өтініш жасауы.
Иелену құқығы дегеніміз – мүлікті іс жүзінде иеленуді заңмен
қамтамасыз етілген мүмкіндік арқылы жүзеге асыру.
Пайдалану құқығы дегеніміз – мүліктен оның пайдалы табиғи қасиеттерін
алу және одан пайда көру мүмкіндіктерін заңмен қамтамасыз ету.
Билік ету құқығы дегеніміз – мүліктің заң жүзіндегі тағдырын біреудің
Заңмен қамтамасыз етуі.
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының қылмыстық
құқығында меншікке қарсы қылмыстар арасындағы бөтеннің мүлкін ұрлаумен
күресудің теориялық проблемалары күрделі және жеткіліксіз өңделген институт
болып танылады.
Адамның жеке меншігі олардың қауіпсіздігі әлеуметтік жоғары құндылық
болып танылады.
Еліміздегі ішкі істер органдарының құқық қолдану қызметін жетілдіру
мен ұйымдастыру қазіргі кезеңде ерекше орын алады. Осыған байланысты
қылмыстық-құқық нормаларын, оның институттарын қолдану тиімділігін
жетілдіру мен арттыру жолдарын теориялық тұрғыда жете зерттеу құқық қорғау
органдары қызметкерлерінің қылмыстылықпен күресуі мен тойтаруына тиімді
мүмкіндіктер жасайды.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 6 – тарауында орын алған
меншікке қарсы қылмыстар атты тарауында орын алған бөтеннік мүлкін ұрлау өз
алдына ерекше сипатқа ие.
Адамның құқықтары мен бостандықтары жүйесінде меншікке құқықтың алатын
орны ерекше, себебі ол адамның жеке басының сәттілігін сипаттайтын
көрсеткіш. Бұл қылмыстар меншік қатынастарды реттейді, сондықтан да олардың
атқаратын міндеті көп.
Әлеуметтік құндылықтар жүйесінде меншікке құқық адамның әлеуметтік
игіліктерінің ішіндегі ең маңыздысы ретінде саналады. Сондықтан да, бұл
игілікке қол сұғушылық адамның өз басына қол сұғушылықпен пара-пар (кең
мағынада алғанда). Меншікті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау Қазақстан
Республикасы Қылмыстық кодексінің негізінде міндеттерінің бірі болып табы-
лады (ҚР ҚК-нің 2-бабы).
Қоғам салаларының дамуының жетістіктері адамның маңызды мүддесінің
бірі меншік қатынастарын сақтауға қажет болып танылады.
Сондай-ақ заң туралы әдебиеттерде бөтеннің меншігін ұрлаумен
байланысты қылмыстармен күресудің теориялық проблемалары Қылмыстық құқық
Ерекше бөлімінің басқа институттарымен өзара байланысы жеткіліксіз
айтылған.
Құқықтық мемлекет құру адамның жеке басы құқығын өмірі мен
денсаулығын, заңды мүдделерін, соның ішінде олардың жеке меншігін қол
сұғушылықтан қорғау болып танылады.
Сонымен бірге қоғамдық әлеуметтік ортада адамның меншігіне қол
сұғушылықтар олардың құндылығы әрқашанда ескеріліне бермейді. Аталған норма
бойынша Қазақстан Республикасында осы қылмыстардың алдын алу шараларына
жеткілікті тұрғыда зерттеулер жүргізілмеген. 1997 жылғы қабылданған қазіргі
заң күші бар Қазақстан Республикасы қылмыстық заң атқарушылығында
өзгерістер мен қосымшалар енгізілуіне байланысты осы норманы зерттеу,
бүгінгі күннің тәжірбиеге қажеттіліктен туындайтын мәселелердің бірі болып
танылады.
Осы мәселелерге қатысты сұрақтар мысалы қазақстандық заңгер ғалымдар
Е.О. Алауханов, А.Н. Ағыбаев, Б.И. Ахметов, Н.М. Абдиров, З.О. Ашитов, И.Ш.
Борчашвили, Е.И. Қайыржанов, А.Д. Макуха, Г.С. Мауленов, М.С. Нарикбаев,
Г.Р. Рүстемова Д.С. Чукмаитов және т.б басқаларымен зерттулер жүргізілген.
Осыған байланысты меншікке қарсы қылмыстар арасындағы бөтеннің мүлкіне
қол сұғатын қылмыстар саласындағы қылмыстардың түсінігін анықтау туралы
ұшқыр қажеттілік туындайды. Осыған ұқсас қылмыстардың обьективті және
субъективті белгілеріне талдау жасау немесе айқындау қажет.
Диплом жұмысының мақсаты-болып, бөтеннің меншігіне қарсы қылмыстармен
күресудің теориялық проблемаларын анықтау және ІІО қызыметкерлерімен
тәжірбиеде күресу тиімділігін жетілдіру жолдарын теориялық тұрғыда анықтау
болып танылады.
Диплом жұмысының міндеті. мақсаттарды жүзеге асыру үшін мына міндеттер
қойылы:
Бөтеннің меншігін ұрлаумен байланысты қылмыстардың жалпы түсінігіне;
Бөтеннің меншігін ұрлаумен байланысты қылмыстардың нысандары
түсінігіне;
Бөтеннің меншігін ұрлаумен байланысты қылмыстардың обьективтік және
субьективтік белгілері сипаттамасына;
Бөтеннің меншігін ұрлаумен байланысты қылмыстардың дәрежелеуші
белгілеріне талдау жасау.
Бөтеннің меншігін ұрлаумен байланысты қылмыстарды ескерту шараларына
талдау жасау.
Диплом жұмысының объектісі. Қазақстан Республикасындағы меншіктік-
қарым қатынастар саласындағы, яғни адамның жеке меншігін сақтаудағы қарым
қатынастары танылады.
Диплом жұмысының пәні қазіргі кезеңде қылмыспен қылмыстық-құқықтық
күресудің міндеттерін жүзеге асыру барысында меншікке қарсы қылмыстар, яғни
бөтеннің мүлкін ұрлаумен байланысты қылмыстар туралы заңдарды, ішкі істер
органдарының қызметінде қолданудың тиімді жолдарын, оны жетілдіру мен
дамытудың және экономикалық, әлеуметтік саяси, әлеуметтік психологиялық
заңдылықтарын анықтайтын оның негізі мен мақсаты және мазмұны жатады.
Диплом жұмысының методологиясы мен методикасы. Жоғарыда көрсетілген
міндеттерді орындау барысында жұмыс материалистік диалектиканың заңдары мен
таным әдістерін басшылыққа алып, формальдық логиканың да ережелері,
салыстырмалы құқықтық әдістер де қолданылып, кей тұстарда статиститкалық
мәліметтерге жүйелі түрде талдау жасау әдістеріне сүйенуді қажет етеді.
Диплом жұмысының нормативтік базасын мыналар құрайды: Қазақстан
Республикасының Конституциясының нормалары, Қазақстан Республикасының
қылмыстық, қылмыстық-атқарушылық, қылмыстық іс жүргізу, азаматтық құқықтық
заңдар. Сонымен қатар, ҚР Жоғарғы Сот Пленумының қаулылары танылады.
Диплом жұмысының теориялық және практикалық маңыздылығы. Жұмыстың
теориялық маңызы Қазақстан Республикасының қылмыстық заңындағы Ұрлық
қылмысының түсінігіне талдау жасаумен, оған теориялық сипатама жасалынып,
онымен күресудің қажеттіліктеріне қорытынды жасап, ұрлықпен байланысты
қылмыстардың алдын алудағы ішкі істер органдары қызметкерлерінің ролін
ашумен және ұсыныстар енгізуімен ұштасады.
Диплом жұмысының практикалық маңызы сол, кешенді негізделген
әдістемелік ұсыныстар мен басшылыққа алынатын жағдайлар, ұрлықпен
байланысты қылмыстардың алдын алудағы кездесетін қиыншылықтар мен
қателіктерге жол бермеуге, ұрлық қылмыстары бойынша қоғамға қауіпті іс-
әрекетті дәрежелеуге, және шын мәніндегі және заңды негіздерді анықтауға
үйретеді.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен және он бөлімшеден және
қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. БӨТЕННІҢ МҮЛКІН ҰРЛАУДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1. Меншікке қарсы қылмыстардың жалпы түсінігі
Меншікке қарсы қылмыстарды кейде мүліктік қылмыстар деп те атайды.
1922 және 1926 - жылдардағы қылмыстық кодекстердің тиісті тарауларының
тақырыптары солай деп аталған. Бұл екі түсінік бердей, себебі меншікке
қарсы жасалған қылмыстардың көпшілігінің заты мүлік болып табылады.
Бөтен мүлікті ұрлаудың мәнін түсіну үшін қылмыс-тың объектісін дұрыс
анықтаудың маңызы зор. Бұл мәселенің шешімі қылмыстық құқық теориясында жан-
жақты қарастырылған қылмыс объектісі жайындағы жалпы ережеге негізделуі
тиіс.
Еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаевтің қатысуымен “Адамдар өздерін
қауіпсіздікте сезінуі тиіс” атты құқық қорғау органдарының республикалық
кеңесінде сөйлеген сөзінде “Біз конституциялық деңгейде Қазақстанда адам,
оның өмірі, құқықтары мен еркіндіктері ең басты құндылық болып табылады деп
жарияладық. Сондықтан да заңға құлықты азаматтарды олардың құндылықтарын,
еркіндіктері мен заңды мүдделерін қорғау - сіздердің басыңқы міндеттеріңіз.
Мұны мен сіздерге ел Президенті ретінде, Конституцияның кепілі ретінде
айтып отырмын” деп атап өтті. Таяуда онбес жылдығы зор жетістіктермен
аталып өткен 1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес,
біздің мемлекет демократиялық және құқықтық мемлекет деп жарияланды [1].
Қол сұғу объектісін дұрыс анықтау қылмыстардың осы тобының мәнін
ашуға, олардың қоғамға қауіптілік сипа-тын көрсетуге мүмкіндік береді және,
ең бастысы, қылмыстарды дұрыс саралауға бағыт береді. Меншікке қарсы
қылмыстардың тектік объектісі меншіктер қатынасы, яғни жеке немесе ұжымдық
тұтынуға, не өндірістік қызметті жүзеге асыруға арналған материалдық
игілікті бөлу саласындағы қоғамдық қатынастар болып табылады [2. 35 б].
Жоғарыда баяндалғандарды қорыта келгенде, меншікке қарсы қылмыстардың
тектік объектісін - меншік деп қарастыруға болады. Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес меншікке құқық дегеніміз -
субъектінің өзіне тиесілі мүлікті иемденуге, пайдалануға, оған билік
жасауға құқығын заң актілерінің мойындауы және қорғауы. Меншік иесінде өз
мүлкін иелену, пайдалану және оған билік жасау құқығы болады. Меншікке
қарсы қылмыстар туралы заңдағы заң нормаларымен қорғалатын тікелей объект
ретіндегі меншіктер қатына-сының мәнін осы құқықтар құрайды.
Иелену құқығы дегеніміз – мүлікті іс жүзінде иеленуді заңмен
қамтамасыз етілген мүмкіндік арқылы жүзеге асыру.
Пайдалану құқығы дегеніміз – мүліктен оның пайдалы табиғи қасиеттерін
алу және одан пайда көру мүмкіндіктерін заңмен қамтамасыз ету. Пайда -
кіріс, өсім түрінде, жеміс - өнім сипатында болуы мүмкін.
Билік ету құқығы дегеніміз – мүліктің заң жүзіндегі тағдырын біреудің
Заңмен қамтамасыз етуі. (ҚР АК-нің 188-бабының 2-бөлігі) [3].
Меншік иесі өзіне тиесілі мүлікке қатысты өз қалауы бойынша кез келген
әрекеттер жасауға, соның ішінде, бұл мүлікті басқа адамдардың меншігіне
беріп, иелігінен шығаруға, өзі меншік иесі болып қала отырып, оларға
мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету жөніндегі өз өкілеттігін
тапсыруға, мүмкіндікті кепілге беруге және оған басқа да әдістермен
ауыртпалық түсіруге, оларға өзгеше түрде билік етуге құқылы (ҚР АК-нің 188-
бабының 3-бөлігі). Меншікке қарсы жасалған әрбір ұрлық және басқа да қылмыс
қоғамға қауіпті, себебі ол көрсетілген қатынастарды бұзады.
Қазақстан Республикасында меншіктің жеке және мемлекеттік түрлері
мойындалған. Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің ”Меншікке қарсы
қылмыстар” тарауында бекітілген баптардың диспозицияларының мазмұны бұл
қарастырылып отырған қылмыстардың тікелей объектісі бөтеннің меншігі
екендігін көрсетеді.
Кейбір қылмыстарда (ұрлық, тонау, алаяқтық, т.б.) тікелей объектілер
тектік объектілерге сәйкес келеді. Заң әдебиеттерінде тікелей объектілер
ретінде меншіктің нақты формасын, оның мемлекеттік, кооперативтік, жеке
меншік, муниципалдық не жекелеген ұйымдардың меншігі болып табылуына
байланысты қарастыру керек деген пікір айтылған. Мұндай ұсыныспен келісуге
болмайды, себебі Қазақстан Республикасының Конституциясы меншіктің кез
келген формасын бірдей қарауды жариялап отыр. Сондықтан да, ұрлықты, бөтен
мүлікті иемденуді, тағы басқадай әрекеттерді саралау үшін ұрланған мүліктің
қандай формадағы меншік екендігінің маңызы жоқ.
Объективтік жағынан алғанда меншікке қарсы қылмысты заң шығарушы
қылмыстың материалдық құрамы бойынша қарастырған. Сондықтан да, олардың
объективтік жағы үш міндетті нышаннан тұрады: іс-әрекет, зардап және іс-
әрекет пен зардап арасындағы себептік-зардаптық байланыс. Тек қарақшылық
пен қорқытып алушылық қана формальды қылмыстар болып табылады, себебі
бұлардың міндетті нышаны - тек қылмыстық іс-әрекет. Яғни, бұл қылмыстардағы
зардап қылмыс құрамының шегінен тыс жатыр. Қылмыстық зардапта әрқашанда
материалдық сипат болады, мүліктік залал туындайды.
Меншікке қарсы жасалған кейбір қылмыстарда құрамның объективтік
жағының міндетті түрдегі элементі қылмыс жасаудың тәсілі (күш қолданып
немесе қолданбай, жасырын немесе ашық) болып табылады.
Меншікке қарсы қылмыстардың субъектісі заңда белгіленген жасқа жеткен,
есі дұрыс адам бола алады, яғни қылмыс субъектісі жалпы. Бір қылмыста –
мүлікті иеленіп алу немесе ысырап етуде – қылмыс құрамының міндетті
элементі арнаулы субъект болуға тиіс. Кейбір қылмыстарда арнаулы субъект
сараланған құрамның ны-шаны ретінде алынады, мысалы, қызмет бабын
пайдаланып жасалған алаяқтық (ҚК-тің 177-бабы 2-бөлігінің ”в” тармағы),
алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал келтіру (ҚК-тің
182-бабының 1-бөлігі), жерге заттай құқықтарды бұзу (ҚК-тің 186-бабының 3-
бөлігі).
Қылмыскердің жасына қарай жауаптылық жүктеуге байланысты мүлікке қарсы
жасалған барлық қылмыстарды екі топқа бөлуге болады. 16 жастан бастап
жауаптылық көзделген қылмыстарға: сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп
алу немесе ысырап ету (ҚК-тің 176-бабы), алаяқтық (ҚК-тің 177-бабы), алдау
немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал келтіру (ҚК-тің 182-
бабы), көрінеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті сатып алу немесе сату (ҚК-
тің 183-бабы), интеллектуалдық меншік құқықтарын бұзу (ҚК-тің 184- бабы),
жерге заттай құқықтарды бұзу (ҚК-тің 186-бабы), бөтен адамның мүлкін
қасақана жою немесе бүлдіру (ҚК-тің 188-бабы), автомобильді немесе өзге де
көлік құралдарын ұрлау мақсатынсыз заңсыз иелену және ауырлататын мән-
жайлардың болмауы (ҚК-тің 185-бабының 1-бөлігі), ауырлататын мән-жайларсыз
бөтен адамның мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру (ҚК-тің 187-бабының 1-
бөлігі) жатады. 14 жастан бастап жауаптылық көзделген қылмыстарға: ұрлық
(ҚК-тің 175-бабы), тонау (ҚК-тің 178-бабы), қарақшылық (ҚК-тің 179-бабы),
қорқытып алушылық (ҚК-тің 181-бабы), ауырлататын мән-жайларда автомобильді
немесе өзге де көлік құралдарын ұрлау мақсатынсыз заңсыз иемдену (ҚК-тің
185-бабының 2-4-бөліктері), ауырлататын мән-жайларда бөтен адамның мүлкін
қасақана жағу немесе бүлдіру (ҚК-тің 187-бабының 2, 3-бөліктері).
Субъективтік жағынан меншікке қарсы қылмыстар тікелей ниетпен
жасалынады, меншікке қарсы тек бір қылмыс қана – бөтен мүлікті қасақана жою
немесе бүл-діру (ҚК-тің 188-бабы) кінәнің абайсыз формасында жасалуы мүмкін
[4].
Меншікке қарсы қылмыстар пайда табу мақсатында және пайда табу
мақсатынсыз болып бөлінеді.
Пайда табу мақсатындағы қылмыстардың субъективтік жағының міндетті
нышаны – пайда табуды көздеу немесе сондай себептер. Сонымен қатар, пайда
табу мақсатындағы қылмыстарды, олардың объективтік жақтарына қарай, мүлікті
алумен байланысты ұрлау деп аталған қылмыстарға және ұрлаумен байланысты
емес қылмыс-тарға бөлуге болады.
Ұрлауға мына қылмыстар жатады: ұрлық, иемденіп алу немесе ысырап ету,
алаяқтық, тонау, қарақшылық, ерекше құнды заттарды ұрлау. Пайда табу
мақсатындағы, бірақ ұрлаумен байланысты емес қылмыстарға мыналар жатады:
алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал келтіру, көрінеу
қылмыстық жолмен табылған мүлікті сатып алу немесе сату, интел-лектуалдық
меншік құқықтарын бұзу, автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын ұрлау
мақсатынсыз заңсыз иемдену, жерге заттай құқықтарды бұзу. Ал, бөтен мүлікті
қасақана жою немесе бүлдіру, бөтен мүлікті абайсызда жою немесе бүлдіру
пайда табу мақсатынсыз жасалған қылмыстарға жатады.
Аталған сұрақты қорытындылай келе біздер меншікке қарсы қылмыстардың
заңмен қорғалынатын мүдделерге айтап айтсақ меншік құқығы қатынастарына
нұқсан келтіреді. Әлі де болса қылмысытық құқық ғылымында кейбір қылмыс
құрамдары бойынша меншікктік қатынастарға қол сұғушылық бағытынан нақты
белгілірін анықтауымызға қажетті белгілердің әлі де болса анықталуына
жататындығы көрінеді.
2. Бөтен мүлікті ұрлаудың түсінігі және оның нысандары
Меншікке қарсы қылмыстардың ішіндегі ең көп таралған және қоғамға
едәуір қауіптісі - ұрлау.
Қылмыстық заң, ұрланғандық үшін, оның жасалу тәсілдеріне қарай нақты
жауаптылық қарастырған. ҚК-тің тиісті баптарына бөліп, нормативтік тұрғыдан
бекіткен, оларға ұрлаудың мына формалары жатады: ұрлық, иемденіп алу немесе
ысырап ету, алаяқтық, тонау және қарақшылық.
Ұрлау түсінігін анықтаудың және оның негізгі элементтеріне сипаттама
берудің ұрлаудың барлық формаларына тән нышандарды айқындауға және
бөлектеуге мүмкіндік беретіндігі, ұрлаудың нақты формаларына талдау жасауды
жеңілдететіндігі, оларды меншікке қарсы басқа қылмыстардан, басқа объектіге
қол сұғушылықтан, сондай-ақ қылмыстық заңмен жазаланбайтын әре-кеттерден
шектеуге көмектесетіндігі қылмыстық заң ғылымында құптау тапқан [5.11 б.].
Қазіргі кезде ұрлау түсінігі Қа-зақстан Республикасының жаңа Қылмыстық
кодексінде өзінің заңдық бекімін тапты. Мысалы, ҚК-тің 175-бабы-ның
ескертуінде былай делінген: ”Осы кодекстің баптарында ұрлау деп
пайдакүнемдік мақсатта бөтен мүлікті осы мүліктің меншік иесіне немесе өзге
иеленушісіне за-лал келтіре отырып, айыптының немесе басқа адамдардың
пайдасына заңсыз, қайтарымсыз алып қою және (немесе) айналдыру танылады”.
Ұрлау түсінігіне берілген бұл анықтамадан көретініміз, ғалым-заңгерлер
ұсынған, заң талаптарына жауап беретін топтама түсініктер ішінен заң
шығарушы ”алу” терминін мойындаған. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты
Пленумының 1996 жылғы 25 шілдедегі ”Бөтен мүлікті ұрлауды саралаудың кейбір
мәселелері туралы” қаулысында да ұрлауға, бір-қатар ауытқылармен, осы
тектес анықтама берілген: ”Бөтен мүлікті ұрлау дегеніміз – меншік иесінің
мүлкін пайдакүнемдік мақсатта заңсыз, қайтарымсыз алу және оны өз пайдасына
немесе басқа адамдардың пайдасына айналдыру”.
Заңмен берілген анықтамадан ұрлаудың объективтік жағынан сипаттайтын
мына нышандарды бөліп алуға болады:
1) мүлікті алу;
2) алудың заңға қайшылығы;
3) алудың қайтарымсыз болуы;
4) пайдакүнемдік мақсат;
”Алу” түсінігі ұрлаудың қарақшылықтан басқа барлық мүмкін болатын жеке
тәсілдерін қамтиды. Ал қарақшылықты алатын болсақ, заң шығарушы оның
аяқталу кезін мүлікті иелену мақсатында шабуыл жасау кезеңіне аударған. Бұл
нышан қылмыс затына заңға қайшы ықпал жасаудың сыртқа процесін неғұрлым дәл
бейнелейді және белгілі бір шамада қылмыстық-құқықтық қорғау объектісіне
зиян келтіру тетігін сипаттайды, себебі алу әр-қашанда заңсыз қылмыспен,
ұрланған мүліктің меншік қатынастарына қатысушылардың (жақтардың)
әлеуметтік байланыстарындағы құрылымында орнын өзгертуімен ұштасқан, ол
байланысты қалай да бұзады, оның қалыпты дамуына нұқсан келтіреді.
Кәсіпорын қорына әлі келіп түспеген мүлікті алу, белгілі бір мән-
жайларда ҚК-тің 182-бабында көзделген қылмыстың құрамын береді, атап
айтқанда ол – алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал
келтіру.
Ұрлау арқылы мүлікті алғанда айыпты оны өз пай-дасына немесе басқа
адамдардың пайдасына айналдырады. Ұрлаған адам мүлікке өз меншігіндей билік
жасайды, бірақ заң жүзінде ол меншік иесі бола алмайды, себебі меншік
құқығын қылмыстық жолмен алу мүмкін емес. Сондықтан да жәбірленушінің
ұрланған затқа меншіктік құқығын ұрлық жоғалта алмайды. Ұрлауға заң
тұрғысынан анықтама бергенде бөтен мүлікті айыптының менші-гіне емес, оның
пайдасына немесе басқа адамдардың пайдасына айналдыру дегенді, бәлкім, осы
тұрғыдан түсіндіру қажет.
Алып қою нәтижесінде меншік иесіне не басқа иемденушіге материалдық
залал келеді. Ұрлағандағы материалдық залал тікелей нақты залал түрінде
көрініс та-буға тиіс. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1966
жылғы 25 шілдедегі қаулысында былай делінген: ”қылмыс объектісі болған
мүліктің құнын анық-тағанда, оның меншік иесінің қалай иемденгеніне
байланысты, қылмыс жасалған кездегі мемлекеттік, жеке сауда, нарықтық
немесе комиссиондық бағаларға сүйену қажет. Бағасы болмаған жағдайда
мүліктің құны сараптаманың қорытындысы негізінде анықталады”. Ұрлаудың
салдарынан келген залалдың орнын толтырғанда оның мөлшері сот шешімі
қабылдаған кездегі бағаларға сүйеніп анықталады. Меншік иесіне немесе заңды
иеленушіге мате-риалдық залал келтірмейтін мүлікті алу ұрлау ретінде
саралануға тиіс емес [6].
Ұрлауды сипаттайтын келесі нышан - оның заңға қайшылығы. Заңға қайшы
нышан дегеніміз, шындығында да, болжаммен де оған өзінің құқығы жоқ бөтен
мүлікті айыптының алуы. Шындығындағы құқық дегеніміз – сол мүлікті алуға
мүмкіндік беретін, заңға негізделген құқықтың болуы. Оның заңда белгіленген
тәртіпте рәсімделген, рәсімделмегенінің маңызы жоқ. Бұл жерде назар ол
құқықтың формасына емес, түп мәніне аударылады.
Бұдан жасалынатын тұжырым - егер адам мүлікті алуға заңды
негіздемелері бола тұрып, оны алу үшін белгіленген тәртіптерді ғана бұзса,
онда бұл жағдайда ұрлау болмайды.
Қылмыс аяқталғаннан кейін мүліктік залалдың орнын толтыру немесе
ұрлаған мүлікті қайтару айыптыны жауаптылықтан босатпайды, бірақ ол жазаны
жеңілдетуге негіздеме бола алады.
Айыпты мүлікті алып, оған өз қалауы бойынша билік жасай алатын кезден
бастап ұрлау аяқталған болып саналады. Әңгіме нақты билік жасағандықта
емес, сол билікті жасау мүмкіндігін алғандықта.
Сондықтан да ұрлауды аяқталған деп тану үшін айыптының затты іс
жүзінде пайдаланғаны, оны пайда көргені қажет емес. Оның сондай мүмкіндікті
алғаны жеткілікті. Егер айыпты бөтен мүлікті алуға бағытталған белгілі бір
әрекеттер жасаса, бірақ ол мүлікке билік жасау мүмкіндігіне қолын жеткізе
алмаса, онда ол әрекет ұрлық жасауға оқталу ретінде сараланады. Қарақшылық
бұлардың қатарына кірмейді, оның аяқталу кезеңі жайындағы мәселе қылмыстың
осы құрамына қатысты қаралған.
Күзеттегі аймақта жасалған ұрлықтың аяқталу кезеңін анықтауда қиындық
туындайды. Тергеу-сот практикасының соңғы кездердегі позициясы дұрыс,
себебі ол күзеттегі аймақта жасалған ұрлықты сол аймақтан мүлікті алып
шыққан кезден бастап аяқталған деп санау қажет, себебі ұрланған мүлікке
билік жасау мүмкіндігі сол кезден бастап туады деп санайды. Мүлікті
күзеттегі аймақтан қанша қашықтыққа алып барғандықтың маңызы жоқ, дегенмен,
ұрлаған затты аймақтың қоршауынан асыра лақтыруды және қылмысқа қатысушы
басқа адамның сол мезетте ұрлауын қылмыстың аяқталмағандығы деп сана-ған
жағдайлар болған.
Күзеттегі аймақта жасалған ұрлаудың аяқталу кезеңі мүліктің аумағына
және оның не мақсатқа арналғанына байланысты. Мысалы, егер ұрланатын мүлік
тұтынылмайтын басқа және оны күзеттегі аймақта пайдалануға мүмкіндік
болмаса, оны сол аймақтан сыртқа алып шықпайынша ұрлау аяқталған болып
есептелмейді. Ал, тұтынылатын мүлікті (мысалы, спирттік ішімдікті)
ұрлағанда қылмыстың аяқталу кезеңі айыптының ұрланған мүлікке деген
пиғылына байланысты болады. Егер ол ұрланған мүлікке сол аймақтан шықпайақ
билік жасайтын болса - қылмыс аяқталған деп саналады. Егер ол ұрланған
мүлікке күзеттегі аймақтан шыққан соң билік жасауды ойластырса, онда
мүлікті сол аймақтан тауып алу - ұрлық жасауға оқталу ретінде сараланады.
Егер айыпты мүлікті алып, кейін оңтайлы кезде шығаруды ойластырып оны
сол күзеттегі аймаққа жасырып қойса, сонан соң оны өз еркімен қайтарса,
онда ол қылмысты жасаудан өз еркімен бас тарту негізінде (ҚК-тің 26-бабы)
қылмыстық жауаптылықтан босайды.
Ұрлау тек тікелей ниетпен жасалады. Айыпты мүлікті заңсыз алғандығын
ұғынады, өз әрекетімен меншік иесіне залал келтіретіндігін алдын ала
біледі, соны тілейді.
Ұрлаудың міндетті нышаны - пайдакүнемдік мақсат. Ұрлауға заң
тұрғысынан анықтама берілгенде пайдакүнемдік мақсат ұрлаудың нышаны деп
тіке көрсетілген. Ол мақсат айыптының өз пайдасына, сондай-ақ материалдық
жағдайына айыпты мүдделі басқа адамдардың пайдасына метериалдық, мүліктік
табыс келтіруді көздейді.
Алудың тәсілдеріне байланысты ҚР ҚК-інде ұрлаудың алты нысаны
бекітілген:
- ұрлық, сеніп тапсырылған мүлікті иеленіп алу,
- сеніп тапсырылған мүлікті ысырап ету,
- алаяқтық,
- тонау,
- қарақшылық.
Қызмет бабын пайдалану жолымен мүлікті алуды ұрлаудың жеке формасы
ретінде танудан заң шығарушы бас тартты, оны ұрлаудың үш формасының иеленіп
алудың, ысырап етудің және алаяқтықтың саралаушы нышаны ретінде
қарастырады.
Қастандық жасаудың осы түрінің заты ұрлау құрамының сындарлы
нышандарының бірі болып табылады. Қылмыстық заң теориясында қылмыс затының
шын мәнінде мазмұны бірдей екі анықтамасы кең таралған. Бірінші анықтама
бойынша: ”қылмыс затына өзінің қылмыстық әрекетін жүзеге асыра отырып
қылмыскер тікелей ықпал жасайтын сыртқы әлемнің материалдық заттары жатады”
[7. 180 б.]. Екінші анықтама бойынша – қылмыс затына сол қылмыстың
жасалуына себеп болатын материалдық әлемдегі заттар жатады .
Заң әдебиеттерінде ұрлау заты түсінігі онша да мағыналы баяндалмаған.
Ұрлау заттары ақша және бағалы қағаздар болуы мүмкін екендігі туралы
пікірге ешкімнің қарсылығы жоқ. Сонымен қатар, әдебиеттерде де, сот
практикасында да осы уақытқа дейін дау туғызып келген бір мәселе: мүлікті
алуға құқық беретін құжаттар, сон-дай-ақ көлік кәсіпорындары, театр-сауық
орындары, спорттық және басқа ұйымдар көрсеткен қызмет үшін есеп айыруға
қажетті билеттер, талондар, абоненттер және басқа белгілер ұрлау заты бола
алама, жоқ па?
Г. А. Кригердің пікірінше, ақшалай-заттай және басқадай лотерея
билеттері, почта төлемдерінің белгілері, көлікте жүру билеттері, бензинге
талондар және сол сияқ-тылар ұрлау заты бола алады [8. 88 б.].
Ленинградтық ”Курс советского уголовного правоның” авторлары онымен
толықтай келіспейді, олар көлікте жүру билеті мүлікті алуға емес, тек
көлікте жүруге ғана құқық беретіндіктен ұрлау заты бола алмайды деп санайды
[9.95 б]. Л. А. Андреева мен Б.В. Волжинкин ұрлау заты ретінде
қарастырылуы мүмкін басқа да бағалы қағаздарға жанар-жағар май талондарын
жатқызады. Лотерея билеттері, почта маркаларын өзге бағалы қағаздар
қатарына жатқызбаса да, бұл авторлар олардың ұрлау заты бола алатындығымен
келіседі [10. 294 б.].
Сонымен қатар, сот практикасы көлікте жүру би-леттерін, почта
маркаларын көлік қызметін төлегендігін растайтын, өзін ұсынған адамға
тиесілі қағаздар екенін ескеріп ұрлау затына жатқызады, сондықтан оларды
алуды ұрлау деп қарастырылады. Мәтінін толтырып, мөрмен бекіткеннен кейін,
оларды компостирленген соң ғана пайдалануға болатын билеттерді немесе басқа
белгілерді ұрлау сол әрекетке дайындық болып саналады, егер бұл жерде
ұрланған заттарды кейін сатып ақша табу мақсаты болса.
Сонымен, ”өздерінде көрсетілген құнның немесе қызметтің төленгендігін
растайтын, ұйымның, оның қыз-меткерлерінің, азаматтардың қолында болғанда
сол тауарлар мен қызметтерді олардың пайдалануына мүмкіндік беретін
талондар, көлікте жүру билеттері немесе өзге бел-гілер ғана ұрлау заты бола
алады” деген пікірмен келісу қажет [11. 126 б.].
Сондықтан легитимациялық құжаттар мен белгілер (аккредитивтер, чектер,
жинақ кітапшалары, жетондар, сенім қағаздары, квитанциялар және сол
сияқтылар) өз-дерін иеленушілердің белгілі бір мүліктерге ғана құқығын
растайтын болғандықтан ұрлау заты болып табылмайды.Бұл құжаттарды немесе
белгілерді иемдену меншік иесінің метериалдық залал шеккендігінің айғағы
емес. Бұл ретте ұрлықтың алдыңғы уақытта жасалуына мүмкіндік туады,
сондықтан да, мысалы, жинақ кітапшасын иеленіп ол бойынша ақша алуды ниет
қылған айыпкердің әрекетін алаяқтыққа дайындық деп саралау қажет. Егер,
жинақ кітапшасымен ақша алу үшін ондағы мәліметтер бұрмаланып өзгертілсе,
онда мұндай әрекет ҚК-тің 325- бабы бойынша қосымша саралануы тиіс [4].
Мүліктік емес сипаттағы фактілерді растайтын құ-жаттар мен өзге заттар
ұрлау заты бола алмайды. Оларды ұрлау заң шығарушы басқару тәртібіне қарсы
жасалған қылмыс ретінде қарастырылады, себебі бұл жағдайда құжат
айналымының заңда белгіленген тәртібі бұзылады. Егер құжатты, мөртаңбаны,
мөрді, мөрқағазды иелену бөтен мүлікті кейін өз пайдасына немесе үшінші
адам-дардың пайдасына қайтарымсыз айналдыру мақсатында жүзеге асырылса, бұл
жағдайда ҚР ҚК-нің 325-бабында, 24-бабының 1-бөлігінде және 117-бабында
(құжаттарды, мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды ұрлау және алаяқтыққа
дайындау) көзделген екі қылмыстың жиынтығы орын алады. Егер айыпты
ойластырғанын іске асыра алса, яғни ұрланған құжатты пайдаланып ол мүлік
немесе мүліктік сипаттағы қызмет алса, онда аяқталған екі қыл-мыстың
жиынтығы шығады (ҚК-тің 325 және 177- баптары).
Сонымен, мүлікті алуға құқық беретін құжаттар, сондай-ақ көлік
кәсіпорындары, театр-сауықтыру, спорттық және басқа ұйымдар көрсеткен
қызмет үшін халық есеп айыратын билеттер, талондар, абоненттер және басқа
белгілер ұрлау заты болатын-болмайтындығы туралы мәселені шешу үшін:
1) көрсетілген тауарлардың немесе қызметтің құны төленгендігін
растайтын мәліметтердің бар екендігін;
2) оларға заңда белгіленген реквизиттер мен белгілердің бар екендігін
анықтау қажет [12. 10 б.].
Ұрлау затына қатысты даулы мәселелерді қарастырып, енді көпшілік
түгелдей ұрлау затына жатқызған түсінікті талдауға көшейік. Мысалы, ҚР
Жоғарғы Сотының Пленумы, өзінің 1996 жылғы 25 шілдедегі ”Бөтен мүлікті
ұрлауды саралаудың кейбір мәселелері туралы” қаулысында ұрлау заты
дегеніміз – бөтен, яғни айыптының меншігіне жатпайтын мүлік деп анықтама
берді.
ҚР АК-нің 115 бабына сәйкес мүліктік игіліктер мен құқықтарға
(мүлікке): заттар, ақша, соның ішінде, шетел валютасы, құнды қағаздар,
жұмыс, қызмет, шығармашылық интеллектуалдық қызметтің объектіге айналған
нәтижелері, фирмалық тауарлар, атаулар, тауарлық белгілер және бұйымды
дараландырудың өзге де құралдары, мүліктік құқықтар мен басқа да мүлік
жатады. Ұрлаудың мәніне жүгінсек, оның заты деп ақшаларды, құнды
қағаздарды, заттарды, мүліктік құқықтарды тану қажет.
Зат дегеніміз – кез келген түйсінетін нәрсе, ол газ күйінде, сұйық,
қатты жағдайда, жанды және жансыз, бүтіннің бөлігі болуы мүмкін. ҚР АК-нің
127-бабына сәйкес ақша дегеніміз – Қазақстан Республикасының бүкіл
аумағында өз құны бойынша қабылдануға міндетті заңды төлем құралы болып
табылады.
Мүлік ұрлау заты ретінде белгілі бір экономикалық заңдық, нақтылай бар
қасиеттерге ие.
Нақтылай бар болуы дегеніміз – оның кеңістікте орналасқан сыртқы
әлемде материалдық зат ретінде бейнеленуі. Ол қоғамдық өндіріс процесінде
алынған материалдық нәрсе. Осы талданып отырған қасиет болмағандықтан
идеяны, ойды иелену, мүлікті иеленбей мүліктік сипаттағы құқықтарды, әр
түрлі игіліктерді алу – ұрлау деп танылмайды, мысалы, көлікте жүру үшін
жеңілдік беретін билетті қолдан жасап алып пайдалану, т.б.
Мүліктік ұрлау заты ретіндегі экономикалық қасиеті сол – онда қандай
да бір экономикалық құндылық бар. Құндылық ақшамен бағаланып өлшенеді.
Сондықтан да, өзінің шаруашылыққа керектілігін жоғалтқан заттар ұрлау заты
бола алмайды, меншік иесінің қажетсіз деп тастаған мүлкін иелену ұрлыққа
жатпайды.
Құнды анықтаудағы критерий – мүліктің нақты түрін дайындауға,
өндіруге, шығаруға немесе өсіруге жұмсалатын адам еңбегі болып табылады.
Экономикалық сипат болмағандықтан табиғи жағдайдағы, яғни өсімдік немесе
жануарлар әлеміндегі объектілерді өз пайдасына немесе үшінші адамдардың
пайдасына айналдыру ұрлау деп танылмайды. Мұндай табиғи объектілер бағалана
алмайды, себебі оларға адам еңбегі жұмсалмаған. Егер өсімдік немесе
жануарлар әлеміндегі объектілерді өсіруге адам еңбегі жұмсалған болса, онда
оларды заңсыз иелену ұрлық құрамын береді, мысалы, қандай да бір
шаруашылықтың меншігі болып табылатын вольердегі түлкіні, жасанды су
қоймасындағы балықтарды ұрлау, паркке отырғызылған шыршаны, сәнді бұталарды
иелену.
Ұрлау затының енді бір сипаты, ол – оның заңдық қасиеті. Ол дегеніміз
– ұрланған зат айыпты үшін әрқашанда бөтен болуға тиіс.
Айыптының ол алынған затқа тікелей де, жанама да құқығы болуға тиіс
емес. Адамның өз мүлкін ұрлау заты бола алмайды, сондықтан өз мүлкін заңсыз
алу ұрлауға жатпайды.
3. Бөтен мүлікті ұрлаудың обьективтік белгілері
Объект қылмыс құрамының қажетті элементтері ретінде аса маңызды
мәнділікке ие бола отырып, ол қылмыстардың ерекшеліктеріне және де нақты
бір қылмыс құрамдарына мазмұнды талдау жасап, оның заңды белгілеріне дұрыс
сипаттама беруге мүмкіндік жасайды.
Қылмыстың объектісін дұрыс айқындау, жасалған қылмыстың әлеуметтік
мәнін анықтау мен Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімі жүйесінің нормаларында
өзіне сәйкес орнын табуына, қылмыстың қоғамдық қауіптілік дәрежесін немесе
қол сұғушылық әрекеттерді дұрыс дәрежелеуге бірден-бір қажет болып
табылады.
Қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық қарым-қатынастарға қылмыстардың
тікелей немесе жанама қол сұғылатындығы туралы, қылмыстық құқық ғылымында
жалпы біздер танитын қағида орын алған.
Қоғамдық қарым-қатынастарды қоғамға қайшы әрекеттерден қылмыстық
заңның көмегімен қорғауда қылмыс құрамының толық тұрғыда жеткілікті және
анық негізделуі, соның ішінде қылмыс обьектісі белгілерінің дұрыс
анықталынуының маңызы зор.
Теория мен тәжірибеде меншікке қарсы қылмыстардың жасалуы кезінде ең
алдымен қандай қоғамдық-қарым қатынастарға зардап келтіріледі деген сұрақ
пікірталастық туғызды. Бірақ та қылмыстық құқықтың мәселелерін шешудегі
жаңа қырларын ескеруде, бірінші кезекте жалпы адамзаттың құндылықтарын
қорғау шығып отырғандықтан қылмыс объектісі түсінігінде қоғамдық қарым-
қатынастар толық қанағаттандырыла алуы мүмкін емес делінген.
Қазақстан Республикасы ҚК 175-бабымен көзделген қылмыс құрамы бойынша
ұрлықтың объектісі ретінде, біздер жалпы қылмыстық құқық теориясында
қалыптасқандай қандай да бір қылмыс болмасын, қылмыстық заңмен қол
сұғушылықтан қорғалынатын қалыпты қоғамдық-қарым қатынас деп тани аламыз.
Қоғамдық қарым-қатынас бұл, әрқашан да қоғам мен адамдар арасындағы
әлеуметтік қызметтің нәтижесі бола алатын байланыс. Қоғам жеке адамнан
тұрмайды ол адамдар арасындағы қарым-қатынаспен байланысты бола
алатындығымен көрінеді.
Қоғамдық қарым қатынастың мазмұны болып, қоғамдық тәртіп пен
азаматтардың құқыққа қарсы қол сұғуға қарсы бағытталған әлеуметтік
байланысы немесе субъектілердің өзара әрекеті танылады.
Бұдан басқа, мұндай жағдайда қарым-қатынас субъектілері - азаматтардың
денсаулығына зиян келтіруді немесе олардың жеке басы мен құқықтарына қол
сұғылуы сияқты қылмысты әсер етуге душар етеді делінген.
Қылмыстық құқық ғылымы қылмыстың жеке түрлеріне қылмыстық-құқықтық
нормасымен қамтылған диспозициялары қылмыстың түрлік құрамдарына заң
атқарушылық абстракция деңгейінде талдау жасап, оқып үйретеді. Осы немесе
басқа қылмыстардың тікелей объектісі, жеке тұрғыдағы көрінетін құбылыс
емес, керісінше қылмыстың нақты түрлерінің барлық деңгейін айқындайтын
түрлік құрамының элементі болып танылады.
Профессор Е.І. Қайыржанов қылмыс объектісінің материалдық және
формальдық жақтарын ажыратады. Материалдық жағы қорғалынатын мүдде болса,
формальдық жағы - ол мүддені бүркеп, қорғап тұрған құқықтық норма.
Құқықтық қорғаусыз құқықтағы мүдде жоқ. Сондай-ақ олар қорғайтын
әлеуметтік құнды мүддесіз құқық, нақты құқықтық нормалар жоқ, - деп
түсіндіреді. Қылмыстың объектісін анықтау үшін кез келген жеке жағдайда екі
түрлі өзара байланысты мәселеге тоқталуға тура келеді. Біріншіден, кімнің
қандай мүддесі және екіншіден, қандай құқықтық норма бұзылады [13. 135 б.].
Формальдық тұрғыдан қылмыс объектісі болып құқықтық норма шығады.
Бірақ бұл жәй беткі жағы ғана. Объектінің неғұрлым терең мазмұнды жағы,
мәнісі немесе қоғамдық құндылығы қоғам мен мемлекет атынан қорғалатын
мүдде, қоғамның материалдық не моральдық игіліктерінде жатыр [14. 415 б.].
Барлық қоғамдық қатынастар қылмыстық заңмен қорғала бермейді, тек қана
заң тұрғысынан анағұрлым құнды болып саналатындары ғана қорғалады делінген.
Қазақстан Республикасының күшіндегі қылмыстық заңына сәйкес ұрлық
дегеніміз – бөтен мүлікті жасырын ұрлау болып табылады. Ұрлықтың объектісі
– меншік.
Бұл қылмыстың заты – материалдық заты түріндегі, нақты құндылығы бар
(заттар, тауарлар, бұйымдар, ақша, т.б.), өндіру үшін адам еңбегі
жұмсалған, сондықтан да ақшамен бағалана алатын бөтен мүлік.
Материалдық құндылығы жоқ зат немесе бұйым ұрлық заты бола алмайды,
себебі оны алу меншік иесіне материалдық залал келтірмейді. Сондықтан да,
жасау үшін қоғамға пайдалы еңбек жұмсалған табиғи байлықтарды (орманды,
балықты, тағы жануарларды, т.б.) заңсыз иелену меншікке қарсы қылмыстар
қатарына жатпайды, олар экологиялық қылмыстарға жатады.
Ұрлыққа тән нышан – оның жасырын тәсілмен жасалуы. Ұрлықтың жасырындық
сипатын анықтағанда айыптының ниетіне, яғни оның ұрлықты субъективтік
қабылдауына қоса назар аудару қажет. Ұрлық болды деп санау үшін айыпты
жасырын ұрлық жасауға ұмтылуы, бөтен мүлікті жасырын түрде иеленуге оның
ниеті болуы тиіс [15. 117 б.].
Егер айыпты, өзінің мүлікті заңсыз иеленгендігін ұғынған бөгде
адамдардың араласуына мүмкіндік бермей, қалыптасқан жағдайға байланысты
әрекет жасаса да ұрлауда жасырын сипат болады.
Жасырын ұрлауды саралау үшін мүліктің алынуы тек меншік иесіне ғана
емес, оны күзетушіге де, үшінші адамдарға да білінбеуі тиіс. Олар ұрлық
жасаған кезде не сол жерде болмайды, не болған күнде де, ұрлықтың
жасалғандығын сезбейді.
Егер айыпты, өз әрекетінің қылмыстық сипаты бел-гілі болғандығын
ұғынбай, қылмыстың құпиялылығына өзі күмән келтірмей әрекетін әрі қарай
жалғастырса, ол ұрлық болып саналады. Егер айыпты, әрекетінің белгілі
болғандығын ұғынып ұрлығын доғарса, онда оның әрекеті не ұрлыққа оқталған
болып сараланады, егер ол еш-нәрсе алып үлгермесе, не аяқталған ұрлық болып
сана-лады, егер ол қандай да бір құндылықты алып үлгерсе.
Бөгде адамдардың көзінше жасалған ұрлықты жасырын жасалған деп тану
үшін, сол адамдардың айыптының әрекетінде қылмыстық сипат бар екендігін
ұғынбағандығы анықталуға тиіс. Мысалы, айыпты өзін мүлік иесі атынан билік
жасай алатын адаммын деп өтірік айтады; иесіз тұрған автомашинаға
жайбарақат отырып жүріп кеткен адамның әрекетіне қарап онда тұрғандар ұр-
лық жасалды деп ойламайды.
Қандай да болмасын қылмыс құрамы өзінің объективтік құрылымына қарай
қылмыстың негізгі белгілерін сипаттайтын немесе олардың орын алуынсыз
қылмыстың болуы белгілерін жоққа шығаратын, яғни қоғамға қауіптілігі,
құқыққа қайшылығының орын алуы, әрекет немесе әрекетсіздік арқылы танылады.
Қылмыстың объективтік жағы үздікссіз тұрғыда қылмыстың субъективтік
жағымен тығыз байланысқан. қылмыс құрамының объективтік жағы қылмыстық
құқықтық нормалардың диспозицияларында көрсетілген қылмыстық әрекеттердің
сыртқы белгілерінің жиынтығында тұжырымдалады [16. 77 б.].
ҚР ҚК 175-бабымен белгіленгендей ұрлау бөтеннің меншігін жасырын
тонауды құрайды
Ұрлықтың объективтік жағына толық сипаттама беруіміз үшін, осы аталған
қылмыс құрамымен белгіленген әрекеттердің мазмұнын ашып, жан-жақты
сипаттама беруіміз қажет.
Заңдылық немесе заңсыздықты, көлік құралын пайдаланудағы тұлғаның
заңдылық қарым-қатынасына байланысты азаматтық құқықтың да позициясы
бойынша айқындауымызға мүмкіндік бар.
ҚР ҚК 175-бабының мәні бойынша, бөтеннің меншігін жасырын түрде
ұрлауды аспектіде, яғни: объективтік және субъективтік жақтары ретінде
түсінуімізге болады. Объективті жағы бойынша олар меншік қатынастарын
реттейтін азаматтық құқық нормалары арқылы анықталынады.
Белгілі бір тұлға көлік құралдарын мына жағдайларда заңды түрде игере
алады деп танимыз:
Заттардың оған меншік құқығы бойынша тән болып танылса;
Мүліктің немесе заттардың заңды немесе шын мәнінде иесі болып танылса;
Мүліктің немесе заттың немесе көлік құралы оның құзіретінде табылуы.
Әлбетте, егер тұлғаның мүлікті немесе белгілі бір затты пайдалануға
немесе иеленуге не болмаса басқаруға ешқандай құқығының болмауы орын алса,
оның сол мүлікті немесе көлік құралын иеленудегі әрекеті заңсыз болып
саналады.
Демек, аталған қылмыстың объективтік жағы қылмыстық заңмен
сипатталғандай қылмысты әрекеттің сыртқы белгілерін анықтайды және
объективтік жағынан осы қылмыс әрекет арқылы, жасырын яғни құқыққа қайшы
ұрлауы арқылы жүзеге асырылады деп танимыз.
Ұрлықтың объективтік жағын талдағанда әрекет пен қылмыстық нәтижесінің
арасындағы себептік байланысты анықтау қажет.
Теориялық және практикалық тұрғыдан едәуір маңызды болып саналатын
мәселелердің бірі – ұрлықтың аяқталу кезеңін айқындау. Затты айыптының
иеленген кезеңінен бестап ұрлықтың аяқталған болып саналатын-
саналмайтындығы бірнеше маңызды мәселелерді шешумен байланысты, олар:
қылмысты саралау, қылмысты жасаудан еркімен бас тарту, қылмысқа қатысушылар
шеңбері, ұрлықты тонаудан және қарақшылықтан шектеу, жазалау шартын
белгілеу мәселелері.
Ұрлықтың аяқталу кезеңін қылмыстық әрекеттің бастапқы даму кезеңіне
ауыстыру заңдылықтың бұзылуына әкеп соғады. Бір жағынан, ұрлыққа оқталған
әрекет аяқталған қылмыс қатарына жатқызылады, нәтижесінде айыптының
жауаптылығы негізсіз күшейеді, себебі жаза тағайындағанда сот ҚК-тің 24-
бабында көрсетілген мән-жайларды ескермейді (айыпты жасаған әрекеттің
қоғамға қауіптілік сипаты мен дәрежесін, қылмыстық ниеттің қаншалықты
жүзеге асырылғандығын және қылмыстың не себепті аяғына дейін
жасалынбағандығын). Сонымен қатар, айыпты үшін оның өз еркімен бас тарту
мүмкіндігі азаяды, ондай әрекеттің оған қажеттігі болмай қалады, бұл
жағдайда ұрлықпен күреске нұқсан келтіреді.
Басқа жағынан, ұрлаған мүлкіне өз қалауымен билік етуге айыптының
мүмкіндігі баржоғына қарамастан, мүлікті оның нақты иеленген кезінен бастап
ұрлықты аяқталған қылмыс деп санау қауіпті де едәуір көп таралған ұрлықпен
күресті әлсіретуі мүмкін.
Сонымен, ұрлықты аяқталған деп айыптының заты іс жүзінде иеленген
кезінен емес, сол затқа оның өз қалауымен билік ете алатын мүмкіндігі туған
кезден бастап санау керек.
Егер ұрлық күзеттегі аймақта жасалса, онда қылмыстың аяқталғандығы
туралы мәселе ұрланған мүліктің сипатына және айыптының пиғылына
байланысты. Мысалы, егер айыпты күзеттегі аймақтан шығармай-ақ пайдалануға
болатын мүлікті ұрлауды ойластырса, онда мүлікті оқшаулап, оған заңсыз
иелік орнатқан кезден бастап ұрлық аяқталған болып саналады. Ұрланған
мүлкін сол тұрған жерінде өз пайдасына жарату мүмкін болмағандықтан, оны
күзеттегі аймақтан алып шығу кезінде айыпты ұсталса, оның әрекеті ұрлыққа
оқталғандық ретінде сараланады (ҚК-тің 24, 175-баптары).
1.4 Бөтен мүлікті ұрлаудың субьективтік белгілері
Қылмыстың субъективтік жағы - қылмыскердің жасаған қоғамға қауіпті
әрекеті және оның зардаптарына қатысты психикалық қарым-қатынасы. Бұл
қылмыскердің өзі жасаған қылмысқа қатысты кінәлі ниетпен және мақсатпен
сипатталатын адамның қылмыс жасау кезіндегі ішкі ой жүйесінің психикалық
қарым-қатынасы. Ал қылмыстың мақсаты қылмыстың субьективтік жағының бір
белгісі ретінде қылмыс жасаушы адамның жетуге қажетті ұмтылатын нәтижесі
болып танылады.
Мысалы, В. Н. Кудрявцев қылмыстың объектитвтік жағы адамның сана-
сезімінде идеалды нысанда пайда болады да, содан кейін белгілі бір тұрғыда
жүзеге асырылады дейді [17. 317 б.]. Себебі қылмыстың субъективтік жағы
субъектінің психикасы объективтік жағының өзіне тән модельін сипаттайды.
Қылмыстың субъективтік және объективтік жағының белгілері өзара тығыз
байланыса отырып белгілі бір біртұтастықта табылады. Сондықтан да қылмыстың
субъективтік жағын оқып үйренуде қылмыстың объективтік жағымен байланыстыра
отырып талдау жасауымыз жөн болар.
Қылмыстың субъективтік жағына: қылмыстық кінә, түрткі және мақсат
жатады. Б.И. Ахметовтың пікірінше қылмыстың субъективті жағының, кінәлі
адамның қылмысты әрекетін көрсететін сыртқы көрнісінің белгісі объективті
жағынан айырмашылығы болып, ол бағытталған әрекеттің ішкі, психикалық
сезінудің мәнін көрсетуі.
Қылмыстың субъективтік жағы - бұл кінәлі адамның жасаған қылмысты
әрекетіне және оның қоғамға қауіпті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ГЛОССАРИЙ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...3
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1. БӨТЕННІҢ МҮЛКІН ҰРЛАУДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ
ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1. Меншікке қарсы қылмыстардың жалпы түсінігі ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Бөтен мүлікті ұрлаудың түсінігі және оның
нысандары ... ... ... ..10
1.3 Бөтен мүлікті ұрлаудың обьективтік
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ...15
1.4 Бөтен мүлікті ұрлаудың субьективтік
белгілері ... ... ... ... ... ... .. .19
1.5 Ұрлықтың сараланған
құрамдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 22
1.6 Ұрлықты ұқсас қылмыстардан
ажырату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2. БӨТЕННІҢ МҮЛКІН ҰРЛАУДЫ ЕСКЕРТУ ЖӘНЕ
ОНЫМЕН КҮРЕСУДІҢ ШАРАЛАРЫ
2.1 Бөтеннің мүлкін ұрлаумен байланысты қылмыстарды
ескертудегі қолданылатын жалпы шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2 Бөтеннің мүлкін ұрлаумен байланысты қылмыстарды
жасаудың себептері мен
жағдайлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
2.3 Бөтеннің мүлкін ұрлаумен байланысты қылмыстарды
жасаушы тұлғалардың жеке басы
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ...50
2.4 Ішкі істер органдарының бөтеннің мүлкін ұрлаумен
байланысты қылмыстарды ескертудегі атқаратын
ролі ... ... ... ... ..56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...63
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...65
ГЛОССАРИЙ
Ұрлау- деп пайдакүнемдік мақсатта бөтен мүлікті осы мүліктің меншік
иесіне немесе өзге иеленушісіне за-лал келтіре отырып, айыптының немесе
басқа адамдардың пайдасына заңсыз, қайтарымсыз алып қою және (немесе)
айналдыру танылады”.
Абайсыздық- Егер қылмыс істеген адам өзінің әрекетінің немесе
әрекетсіздігінің қоғамға қауіпті зардаптары болуы мүмкін екенін біле тұра,
бірақ жеңіл ойлылықпен ондай зардаптар болуы мүмкін екенін болжамаған
болса, қылмыс абайсыздықпен істелді деп танылады.
Сезікті-подозреваемый.Қылмыс істеді деген сезікпен ұсталған және айып
тағылмастан бұрын бұлдыртпау шарасы қолданылаған адам
Айып. Заңда немесе шартта белгіленген тәртіппен немесе жағдаймен
қолданылатын материалдық ықпал ету, ақшалай жазалау шарасы.
Айыпкер- Қылмыс істеді деп айып тағылған адам.
Айғақ адам-Тергеу әрекеттерін растау үшін тергеуші шақырып алған бөгде
адам.
Ұрлық-Бөтен мүлікті жасырын ұрлау.
Кешірім беру-.Сотталған адамға тағайындалған жазаны жеңілдету немесе
сотталды деген атағын жою туралы кесім.Кешірім беруді Қазақстан Президенті
ғана шеше алады және тек жеке адамға қолданады.
Кодекс-.Біртектес қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар
біріктіріліп,жүйеге келтірілген заң.
Сезікті-Қылмыс істеді деген сезікпен ұсталған және айып тағылмастан
бұрын бұлдыртпау шарасы қолданылаған адам
Бандитизм-Азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақстаныда тұрақты
қарулы топ (банда)құру,сол сияқты осындай топты басқару.
Қорлау-.Басқа адамның ар-намысы мен қадір-қасиетін әдепсіз түрде
кемсіту.
Қашу-Қылмыстық құқықта жазалау немесе қамауға алу негізінде бұлтартпау
шараларын қолдану орнынан өз бетінше кетіп қалу.
Құзау хат-Мемлекеттік ұйымға немесе тиісті құзіреттегі қоғамдық ұйымға
жолданған ресми өтініш немесе ұсынба. 2).Сот өндірісінде іске қатысушының
тергеу өндірісі немесе кез-келген қылмыстық іс бойынша шешім шығарған
соттың әрекеттері жөнінде іс жүргізуші органдарға немесе басшы тұлғаларға
ауызша немесе жазбаша өтініш жасауы.
Иелену құқығы дегеніміз – мүлікті іс жүзінде иеленуді заңмен
қамтамасыз етілген мүмкіндік арқылы жүзеге асыру.
Пайдалану құқығы дегеніміз – мүліктен оның пайдалы табиғи қасиеттерін
алу және одан пайда көру мүмкіндіктерін заңмен қамтамасыз ету.
Билік ету құқығы дегеніміз – мүліктің заң жүзіндегі тағдырын біреудің
Заңмен қамтамасыз етуі.
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының қылмыстық
құқығында меншікке қарсы қылмыстар арасындағы бөтеннің мүлкін ұрлаумен
күресудің теориялық проблемалары күрделі және жеткіліксіз өңделген институт
болып танылады.
Адамның жеке меншігі олардың қауіпсіздігі әлеуметтік жоғары құндылық
болып танылады.
Еліміздегі ішкі істер органдарының құқық қолдану қызметін жетілдіру
мен ұйымдастыру қазіргі кезеңде ерекше орын алады. Осыған байланысты
қылмыстық-құқық нормаларын, оның институттарын қолдану тиімділігін
жетілдіру мен арттыру жолдарын теориялық тұрғыда жете зерттеу құқық қорғау
органдары қызметкерлерінің қылмыстылықпен күресуі мен тойтаруына тиімді
мүмкіндіктер жасайды.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 6 – тарауында орын алған
меншікке қарсы қылмыстар атты тарауында орын алған бөтеннік мүлкін ұрлау өз
алдына ерекше сипатқа ие.
Адамның құқықтары мен бостандықтары жүйесінде меншікке құқықтың алатын
орны ерекше, себебі ол адамның жеке басының сәттілігін сипаттайтын
көрсеткіш. Бұл қылмыстар меншік қатынастарды реттейді, сондықтан да олардың
атқаратын міндеті көп.
Әлеуметтік құндылықтар жүйесінде меншікке құқық адамның әлеуметтік
игіліктерінің ішіндегі ең маңыздысы ретінде саналады. Сондықтан да, бұл
игілікке қол сұғушылық адамның өз басына қол сұғушылықпен пара-пар (кең
мағынада алғанда). Меншікті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау Қазақстан
Республикасы Қылмыстық кодексінің негізінде міндеттерінің бірі болып табы-
лады (ҚР ҚК-нің 2-бабы).
Қоғам салаларының дамуының жетістіктері адамның маңызды мүддесінің
бірі меншік қатынастарын сақтауға қажет болып танылады.
Сондай-ақ заң туралы әдебиеттерде бөтеннің меншігін ұрлаумен
байланысты қылмыстармен күресудің теориялық проблемалары Қылмыстық құқық
Ерекше бөлімінің басқа институттарымен өзара байланысы жеткіліксіз
айтылған.
Құқықтық мемлекет құру адамның жеке басы құқығын өмірі мен
денсаулығын, заңды мүдделерін, соның ішінде олардың жеке меншігін қол
сұғушылықтан қорғау болып танылады.
Сонымен бірге қоғамдық әлеуметтік ортада адамның меншігіне қол
сұғушылықтар олардың құндылығы әрқашанда ескеріліне бермейді. Аталған норма
бойынша Қазақстан Республикасында осы қылмыстардың алдын алу шараларына
жеткілікті тұрғыда зерттеулер жүргізілмеген. 1997 жылғы қабылданған қазіргі
заң күші бар Қазақстан Республикасы қылмыстық заң атқарушылығында
өзгерістер мен қосымшалар енгізілуіне байланысты осы норманы зерттеу,
бүгінгі күннің тәжірбиеге қажеттіліктен туындайтын мәселелердің бірі болып
танылады.
Осы мәселелерге қатысты сұрақтар мысалы қазақстандық заңгер ғалымдар
Е.О. Алауханов, А.Н. Ағыбаев, Б.И. Ахметов, Н.М. Абдиров, З.О. Ашитов, И.Ш.
Борчашвили, Е.И. Қайыржанов, А.Д. Макуха, Г.С. Мауленов, М.С. Нарикбаев,
Г.Р. Рүстемова Д.С. Чукмаитов және т.б басқаларымен зерттулер жүргізілген.
Осыған байланысты меншікке қарсы қылмыстар арасындағы бөтеннің мүлкіне
қол сұғатын қылмыстар саласындағы қылмыстардың түсінігін анықтау туралы
ұшқыр қажеттілік туындайды. Осыған ұқсас қылмыстардың обьективті және
субъективті белгілеріне талдау жасау немесе айқындау қажет.
Диплом жұмысының мақсаты-болып, бөтеннің меншігіне қарсы қылмыстармен
күресудің теориялық проблемаларын анықтау және ІІО қызыметкерлерімен
тәжірбиеде күресу тиімділігін жетілдіру жолдарын теориялық тұрғыда анықтау
болып танылады.
Диплом жұмысының міндеті. мақсаттарды жүзеге асыру үшін мына міндеттер
қойылы:
Бөтеннің меншігін ұрлаумен байланысты қылмыстардың жалпы түсінігіне;
Бөтеннің меншігін ұрлаумен байланысты қылмыстардың нысандары
түсінігіне;
Бөтеннің меншігін ұрлаумен байланысты қылмыстардың обьективтік және
субьективтік белгілері сипаттамасына;
Бөтеннің меншігін ұрлаумен байланысты қылмыстардың дәрежелеуші
белгілеріне талдау жасау.
Бөтеннің меншігін ұрлаумен байланысты қылмыстарды ескерту шараларына
талдау жасау.
Диплом жұмысының объектісі. Қазақстан Республикасындағы меншіктік-
қарым қатынастар саласындағы, яғни адамның жеке меншігін сақтаудағы қарым
қатынастары танылады.
Диплом жұмысының пәні қазіргі кезеңде қылмыспен қылмыстық-құқықтық
күресудің міндеттерін жүзеге асыру барысында меншікке қарсы қылмыстар, яғни
бөтеннің мүлкін ұрлаумен байланысты қылмыстар туралы заңдарды, ішкі істер
органдарының қызметінде қолданудың тиімді жолдарын, оны жетілдіру мен
дамытудың және экономикалық, әлеуметтік саяси, әлеуметтік психологиялық
заңдылықтарын анықтайтын оның негізі мен мақсаты және мазмұны жатады.
Диплом жұмысының методологиясы мен методикасы. Жоғарыда көрсетілген
міндеттерді орындау барысында жұмыс материалистік диалектиканың заңдары мен
таным әдістерін басшылыққа алып, формальдық логиканың да ережелері,
салыстырмалы құқықтық әдістер де қолданылып, кей тұстарда статиститкалық
мәліметтерге жүйелі түрде талдау жасау әдістеріне сүйенуді қажет етеді.
Диплом жұмысының нормативтік базасын мыналар құрайды: Қазақстан
Республикасының Конституциясының нормалары, Қазақстан Республикасының
қылмыстық, қылмыстық-атқарушылық, қылмыстық іс жүргізу, азаматтық құқықтық
заңдар. Сонымен қатар, ҚР Жоғарғы Сот Пленумының қаулылары танылады.
Диплом жұмысының теориялық және практикалық маңыздылығы. Жұмыстың
теориялық маңызы Қазақстан Республикасының қылмыстық заңындағы Ұрлық
қылмысының түсінігіне талдау жасаумен, оған теориялық сипатама жасалынып,
онымен күресудің қажеттіліктеріне қорытынды жасап, ұрлықпен байланысты
қылмыстардың алдын алудағы ішкі істер органдары қызметкерлерінің ролін
ашумен және ұсыныстар енгізуімен ұштасады.
Диплом жұмысының практикалық маңызы сол, кешенді негізделген
әдістемелік ұсыныстар мен басшылыққа алынатын жағдайлар, ұрлықпен
байланысты қылмыстардың алдын алудағы кездесетін қиыншылықтар мен
қателіктерге жол бермеуге, ұрлық қылмыстары бойынша қоғамға қауіпті іс-
әрекетті дәрежелеуге, және шын мәніндегі және заңды негіздерді анықтауға
үйретеді.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен және он бөлімшеден және
қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. БӨТЕННІҢ МҮЛКІН ҰРЛАУДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1. Меншікке қарсы қылмыстардың жалпы түсінігі
Меншікке қарсы қылмыстарды кейде мүліктік қылмыстар деп те атайды.
1922 және 1926 - жылдардағы қылмыстық кодекстердің тиісті тарауларының
тақырыптары солай деп аталған. Бұл екі түсінік бердей, себебі меншікке
қарсы жасалған қылмыстардың көпшілігінің заты мүлік болып табылады.
Бөтен мүлікті ұрлаудың мәнін түсіну үшін қылмыс-тың объектісін дұрыс
анықтаудың маңызы зор. Бұл мәселенің шешімі қылмыстық құқық теориясында жан-
жақты қарастырылған қылмыс объектісі жайындағы жалпы ережеге негізделуі
тиіс.
Еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаевтің қатысуымен “Адамдар өздерін
қауіпсіздікте сезінуі тиіс” атты құқық қорғау органдарының республикалық
кеңесінде сөйлеген сөзінде “Біз конституциялық деңгейде Қазақстанда адам,
оның өмірі, құқықтары мен еркіндіктері ең басты құндылық болып табылады деп
жарияладық. Сондықтан да заңға құлықты азаматтарды олардың құндылықтарын,
еркіндіктері мен заңды мүдделерін қорғау - сіздердің басыңқы міндеттеріңіз.
Мұны мен сіздерге ел Президенті ретінде, Конституцияның кепілі ретінде
айтып отырмын” деп атап өтті. Таяуда онбес жылдығы зор жетістіктермен
аталып өткен 1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес,
біздің мемлекет демократиялық және құқықтық мемлекет деп жарияланды [1].
Қол сұғу объектісін дұрыс анықтау қылмыстардың осы тобының мәнін
ашуға, олардың қоғамға қауіптілік сипа-тын көрсетуге мүмкіндік береді және,
ең бастысы, қылмыстарды дұрыс саралауға бағыт береді. Меншікке қарсы
қылмыстардың тектік объектісі меншіктер қатынасы, яғни жеке немесе ұжымдық
тұтынуға, не өндірістік қызметті жүзеге асыруға арналған материалдық
игілікті бөлу саласындағы қоғамдық қатынастар болып табылады [2. 35 б].
Жоғарыда баяндалғандарды қорыта келгенде, меншікке қарсы қылмыстардың
тектік объектісін - меншік деп қарастыруға болады. Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес меншікке құқық дегеніміз -
субъектінің өзіне тиесілі мүлікті иемденуге, пайдалануға, оған билік
жасауға құқығын заң актілерінің мойындауы және қорғауы. Меншік иесінде өз
мүлкін иелену, пайдалану және оған билік жасау құқығы болады. Меншікке
қарсы қылмыстар туралы заңдағы заң нормаларымен қорғалатын тікелей объект
ретіндегі меншіктер қатына-сының мәнін осы құқықтар құрайды.
Иелену құқығы дегеніміз – мүлікті іс жүзінде иеленуді заңмен
қамтамасыз етілген мүмкіндік арқылы жүзеге асыру.
Пайдалану құқығы дегеніміз – мүліктен оның пайдалы табиғи қасиеттерін
алу және одан пайда көру мүмкіндіктерін заңмен қамтамасыз ету. Пайда -
кіріс, өсім түрінде, жеміс - өнім сипатында болуы мүмкін.
Билік ету құқығы дегеніміз – мүліктің заң жүзіндегі тағдырын біреудің
Заңмен қамтамасыз етуі. (ҚР АК-нің 188-бабының 2-бөлігі) [3].
Меншік иесі өзіне тиесілі мүлікке қатысты өз қалауы бойынша кез келген
әрекеттер жасауға, соның ішінде, бұл мүлікті басқа адамдардың меншігіне
беріп, иелігінен шығаруға, өзі меншік иесі болып қала отырып, оларға
мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету жөніндегі өз өкілеттігін
тапсыруға, мүмкіндікті кепілге беруге және оған басқа да әдістермен
ауыртпалық түсіруге, оларға өзгеше түрде билік етуге құқылы (ҚР АК-нің 188-
бабының 3-бөлігі). Меншікке қарсы жасалған әрбір ұрлық және басқа да қылмыс
қоғамға қауіпті, себебі ол көрсетілген қатынастарды бұзады.
Қазақстан Республикасында меншіктің жеке және мемлекеттік түрлері
мойындалған. Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің ”Меншікке қарсы
қылмыстар” тарауында бекітілген баптардың диспозицияларының мазмұны бұл
қарастырылып отырған қылмыстардың тікелей объектісі бөтеннің меншігі
екендігін көрсетеді.
Кейбір қылмыстарда (ұрлық, тонау, алаяқтық, т.б.) тікелей объектілер
тектік объектілерге сәйкес келеді. Заң әдебиеттерінде тікелей объектілер
ретінде меншіктің нақты формасын, оның мемлекеттік, кооперативтік, жеке
меншік, муниципалдық не жекелеген ұйымдардың меншігі болып табылуына
байланысты қарастыру керек деген пікір айтылған. Мұндай ұсыныспен келісуге
болмайды, себебі Қазақстан Республикасының Конституциясы меншіктің кез
келген формасын бірдей қарауды жариялап отыр. Сондықтан да, ұрлықты, бөтен
мүлікті иемденуді, тағы басқадай әрекеттерді саралау үшін ұрланған мүліктің
қандай формадағы меншік екендігінің маңызы жоқ.
Объективтік жағынан алғанда меншікке қарсы қылмысты заң шығарушы
қылмыстың материалдық құрамы бойынша қарастырған. Сондықтан да, олардың
объективтік жағы үш міндетті нышаннан тұрады: іс-әрекет, зардап және іс-
әрекет пен зардап арасындағы себептік-зардаптық байланыс. Тек қарақшылық
пен қорқытып алушылық қана формальды қылмыстар болып табылады, себебі
бұлардың міндетті нышаны - тек қылмыстық іс-әрекет. Яғни, бұл қылмыстардағы
зардап қылмыс құрамының шегінен тыс жатыр. Қылмыстық зардапта әрқашанда
материалдық сипат болады, мүліктік залал туындайды.
Меншікке қарсы жасалған кейбір қылмыстарда құрамның объективтік
жағының міндетті түрдегі элементі қылмыс жасаудың тәсілі (күш қолданып
немесе қолданбай, жасырын немесе ашық) болып табылады.
Меншікке қарсы қылмыстардың субъектісі заңда белгіленген жасқа жеткен,
есі дұрыс адам бола алады, яғни қылмыс субъектісі жалпы. Бір қылмыста –
мүлікті иеленіп алу немесе ысырап етуде – қылмыс құрамының міндетті
элементі арнаулы субъект болуға тиіс. Кейбір қылмыстарда арнаулы субъект
сараланған құрамның ны-шаны ретінде алынады, мысалы, қызмет бабын
пайдаланып жасалған алаяқтық (ҚК-тің 177-бабы 2-бөлігінің ”в” тармағы),
алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал келтіру (ҚК-тің
182-бабының 1-бөлігі), жерге заттай құқықтарды бұзу (ҚК-тің 186-бабының 3-
бөлігі).
Қылмыскердің жасына қарай жауаптылық жүктеуге байланысты мүлікке қарсы
жасалған барлық қылмыстарды екі топқа бөлуге болады. 16 жастан бастап
жауаптылық көзделген қылмыстарға: сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп
алу немесе ысырап ету (ҚК-тің 176-бабы), алаяқтық (ҚК-тің 177-бабы), алдау
немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал келтіру (ҚК-тің 182-
бабы), көрінеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті сатып алу немесе сату (ҚК-
тің 183-бабы), интеллектуалдық меншік құқықтарын бұзу (ҚК-тің 184- бабы),
жерге заттай құқықтарды бұзу (ҚК-тің 186-бабы), бөтен адамның мүлкін
қасақана жою немесе бүлдіру (ҚК-тің 188-бабы), автомобильді немесе өзге де
көлік құралдарын ұрлау мақсатынсыз заңсыз иелену және ауырлататын мән-
жайлардың болмауы (ҚК-тің 185-бабының 1-бөлігі), ауырлататын мән-жайларсыз
бөтен адамның мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру (ҚК-тің 187-бабының 1-
бөлігі) жатады. 14 жастан бастап жауаптылық көзделген қылмыстарға: ұрлық
(ҚК-тің 175-бабы), тонау (ҚК-тің 178-бабы), қарақшылық (ҚК-тің 179-бабы),
қорқытып алушылық (ҚК-тің 181-бабы), ауырлататын мән-жайларда автомобильді
немесе өзге де көлік құралдарын ұрлау мақсатынсыз заңсыз иемдену (ҚК-тің
185-бабының 2-4-бөліктері), ауырлататын мән-жайларда бөтен адамның мүлкін
қасақана жағу немесе бүлдіру (ҚК-тің 187-бабының 2, 3-бөліктері).
Субъективтік жағынан меншікке қарсы қылмыстар тікелей ниетпен
жасалынады, меншікке қарсы тек бір қылмыс қана – бөтен мүлікті қасақана жою
немесе бүл-діру (ҚК-тің 188-бабы) кінәнің абайсыз формасында жасалуы мүмкін
[4].
Меншікке қарсы қылмыстар пайда табу мақсатында және пайда табу
мақсатынсыз болып бөлінеді.
Пайда табу мақсатындағы қылмыстардың субъективтік жағының міндетті
нышаны – пайда табуды көздеу немесе сондай себептер. Сонымен қатар, пайда
табу мақсатындағы қылмыстарды, олардың объективтік жақтарына қарай, мүлікті
алумен байланысты ұрлау деп аталған қылмыстарға және ұрлаумен байланысты
емес қылмыс-тарға бөлуге болады.
Ұрлауға мына қылмыстар жатады: ұрлық, иемденіп алу немесе ысырап ету,
алаяқтық, тонау, қарақшылық, ерекше құнды заттарды ұрлау. Пайда табу
мақсатындағы, бірақ ұрлаумен байланысты емес қылмыстарға мыналар жатады:
алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал келтіру, көрінеу
қылмыстық жолмен табылған мүлікті сатып алу немесе сату, интел-лектуалдық
меншік құқықтарын бұзу, автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын ұрлау
мақсатынсыз заңсыз иемдену, жерге заттай құқықтарды бұзу. Ал, бөтен мүлікті
қасақана жою немесе бүлдіру, бөтен мүлікті абайсызда жою немесе бүлдіру
пайда табу мақсатынсыз жасалған қылмыстарға жатады.
Аталған сұрақты қорытындылай келе біздер меншікке қарсы қылмыстардың
заңмен қорғалынатын мүдделерге айтап айтсақ меншік құқығы қатынастарына
нұқсан келтіреді. Әлі де болса қылмысытық құқық ғылымында кейбір қылмыс
құрамдары бойынша меншікктік қатынастарға қол сұғушылық бағытынан нақты
белгілірін анықтауымызға қажетті белгілердің әлі де болса анықталуына
жататындығы көрінеді.
2. Бөтен мүлікті ұрлаудың түсінігі және оның нысандары
Меншікке қарсы қылмыстардың ішіндегі ең көп таралған және қоғамға
едәуір қауіптісі - ұрлау.
Қылмыстық заң, ұрланғандық үшін, оның жасалу тәсілдеріне қарай нақты
жауаптылық қарастырған. ҚК-тің тиісті баптарына бөліп, нормативтік тұрғыдан
бекіткен, оларға ұрлаудың мына формалары жатады: ұрлық, иемденіп алу немесе
ысырап ету, алаяқтық, тонау және қарақшылық.
Ұрлау түсінігін анықтаудың және оның негізгі элементтеріне сипаттама
берудің ұрлаудың барлық формаларына тән нышандарды айқындауға және
бөлектеуге мүмкіндік беретіндігі, ұрлаудың нақты формаларына талдау жасауды
жеңілдететіндігі, оларды меншікке қарсы басқа қылмыстардан, басқа объектіге
қол сұғушылықтан, сондай-ақ қылмыстық заңмен жазаланбайтын әре-кеттерден
шектеуге көмектесетіндігі қылмыстық заң ғылымында құптау тапқан [5.11 б.].
Қазіргі кезде ұрлау түсінігі Қа-зақстан Республикасының жаңа Қылмыстық
кодексінде өзінің заңдық бекімін тапты. Мысалы, ҚК-тің 175-бабы-ның
ескертуінде былай делінген: ”Осы кодекстің баптарында ұрлау деп
пайдакүнемдік мақсатта бөтен мүлікті осы мүліктің меншік иесіне немесе өзге
иеленушісіне за-лал келтіре отырып, айыптының немесе басқа адамдардың
пайдасына заңсыз, қайтарымсыз алып қою және (немесе) айналдыру танылады”.
Ұрлау түсінігіне берілген бұл анықтамадан көретініміз, ғалым-заңгерлер
ұсынған, заң талаптарына жауап беретін топтама түсініктер ішінен заң
шығарушы ”алу” терминін мойындаған. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты
Пленумының 1996 жылғы 25 шілдедегі ”Бөтен мүлікті ұрлауды саралаудың кейбір
мәселелері туралы” қаулысында да ұрлауға, бір-қатар ауытқылармен, осы
тектес анықтама берілген: ”Бөтен мүлікті ұрлау дегеніміз – меншік иесінің
мүлкін пайдакүнемдік мақсатта заңсыз, қайтарымсыз алу және оны өз пайдасына
немесе басқа адамдардың пайдасына айналдыру”.
Заңмен берілген анықтамадан ұрлаудың объективтік жағынан сипаттайтын
мына нышандарды бөліп алуға болады:
1) мүлікті алу;
2) алудың заңға қайшылығы;
3) алудың қайтарымсыз болуы;
4) пайдакүнемдік мақсат;
”Алу” түсінігі ұрлаудың қарақшылықтан басқа барлық мүмкін болатын жеке
тәсілдерін қамтиды. Ал қарақшылықты алатын болсақ, заң шығарушы оның
аяқталу кезін мүлікті иелену мақсатында шабуыл жасау кезеңіне аударған. Бұл
нышан қылмыс затына заңға қайшы ықпал жасаудың сыртқа процесін неғұрлым дәл
бейнелейді және белгілі бір шамада қылмыстық-құқықтық қорғау объектісіне
зиян келтіру тетігін сипаттайды, себебі алу әр-қашанда заңсыз қылмыспен,
ұрланған мүліктің меншік қатынастарына қатысушылардың (жақтардың)
әлеуметтік байланыстарындағы құрылымында орнын өзгертуімен ұштасқан, ол
байланысты қалай да бұзады, оның қалыпты дамуына нұқсан келтіреді.
Кәсіпорын қорына әлі келіп түспеген мүлікті алу, белгілі бір мән-
жайларда ҚК-тің 182-бабында көзделген қылмыстың құрамын береді, атап
айтқанда ол – алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал
келтіру.
Ұрлау арқылы мүлікті алғанда айыпты оны өз пай-дасына немесе басқа
адамдардың пайдасына айналдырады. Ұрлаған адам мүлікке өз меншігіндей билік
жасайды, бірақ заң жүзінде ол меншік иесі бола алмайды, себебі меншік
құқығын қылмыстық жолмен алу мүмкін емес. Сондықтан да жәбірленушінің
ұрланған затқа меншіктік құқығын ұрлық жоғалта алмайды. Ұрлауға заң
тұрғысынан анықтама бергенде бөтен мүлікті айыптының менші-гіне емес, оның
пайдасына немесе басқа адамдардың пайдасына айналдыру дегенді, бәлкім, осы
тұрғыдан түсіндіру қажет.
Алып қою нәтижесінде меншік иесіне не басқа иемденушіге материалдық
залал келеді. Ұрлағандағы материалдық залал тікелей нақты залал түрінде
көрініс та-буға тиіс. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1966
жылғы 25 шілдедегі қаулысында былай делінген: ”қылмыс объектісі болған
мүліктің құнын анық-тағанда, оның меншік иесінің қалай иемденгеніне
байланысты, қылмыс жасалған кездегі мемлекеттік, жеке сауда, нарықтық
немесе комиссиондық бағаларға сүйену қажет. Бағасы болмаған жағдайда
мүліктің құны сараптаманың қорытындысы негізінде анықталады”. Ұрлаудың
салдарынан келген залалдың орнын толтырғанда оның мөлшері сот шешімі
қабылдаған кездегі бағаларға сүйеніп анықталады. Меншік иесіне немесе заңды
иеленушіге мате-риалдық залал келтірмейтін мүлікті алу ұрлау ретінде
саралануға тиіс емес [6].
Ұрлауды сипаттайтын келесі нышан - оның заңға қайшылығы. Заңға қайшы
нышан дегеніміз, шындығында да, болжаммен де оған өзінің құқығы жоқ бөтен
мүлікті айыптының алуы. Шындығындағы құқық дегеніміз – сол мүлікті алуға
мүмкіндік беретін, заңға негізделген құқықтың болуы. Оның заңда белгіленген
тәртіпте рәсімделген, рәсімделмегенінің маңызы жоқ. Бұл жерде назар ол
құқықтың формасына емес, түп мәніне аударылады.
Бұдан жасалынатын тұжырым - егер адам мүлікті алуға заңды
негіздемелері бола тұрып, оны алу үшін белгіленген тәртіптерді ғана бұзса,
онда бұл жағдайда ұрлау болмайды.
Қылмыс аяқталғаннан кейін мүліктік залалдың орнын толтыру немесе
ұрлаған мүлікті қайтару айыптыны жауаптылықтан босатпайды, бірақ ол жазаны
жеңілдетуге негіздеме бола алады.
Айыпты мүлікті алып, оған өз қалауы бойынша билік жасай алатын кезден
бастап ұрлау аяқталған болып саналады. Әңгіме нақты билік жасағандықта
емес, сол билікті жасау мүмкіндігін алғандықта.
Сондықтан да ұрлауды аяқталған деп тану үшін айыптының затты іс
жүзінде пайдаланғаны, оны пайда көргені қажет емес. Оның сондай мүмкіндікті
алғаны жеткілікті. Егер айыпты бөтен мүлікті алуға бағытталған белгілі бір
әрекеттер жасаса, бірақ ол мүлікке билік жасау мүмкіндігіне қолын жеткізе
алмаса, онда ол әрекет ұрлық жасауға оқталу ретінде сараланады. Қарақшылық
бұлардың қатарына кірмейді, оның аяқталу кезеңі жайындағы мәселе қылмыстың
осы құрамына қатысты қаралған.
Күзеттегі аймақта жасалған ұрлықтың аяқталу кезеңін анықтауда қиындық
туындайды. Тергеу-сот практикасының соңғы кездердегі позициясы дұрыс,
себебі ол күзеттегі аймақта жасалған ұрлықты сол аймақтан мүлікті алып
шыққан кезден бастап аяқталған деп санау қажет, себебі ұрланған мүлікке
билік жасау мүмкіндігі сол кезден бастап туады деп санайды. Мүлікті
күзеттегі аймақтан қанша қашықтыққа алып барғандықтың маңызы жоқ, дегенмен,
ұрлаған затты аймақтың қоршауынан асыра лақтыруды және қылмысқа қатысушы
басқа адамның сол мезетте ұрлауын қылмыстың аяқталмағандығы деп сана-ған
жағдайлар болған.
Күзеттегі аймақта жасалған ұрлаудың аяқталу кезеңі мүліктің аумағына
және оның не мақсатқа арналғанына байланысты. Мысалы, егер ұрланатын мүлік
тұтынылмайтын басқа және оны күзеттегі аймақта пайдалануға мүмкіндік
болмаса, оны сол аймақтан сыртқа алып шықпайынша ұрлау аяқталған болып
есептелмейді. Ал, тұтынылатын мүлікті (мысалы, спирттік ішімдікті)
ұрлағанда қылмыстың аяқталу кезеңі айыптының ұрланған мүлікке деген
пиғылына байланысты болады. Егер ол ұрланған мүлікке сол аймақтан шықпайақ
билік жасайтын болса - қылмыс аяқталған деп саналады. Егер ол ұрланған
мүлікке күзеттегі аймақтан шыққан соң билік жасауды ойластырса, онда
мүлікті сол аймақтан тауып алу - ұрлық жасауға оқталу ретінде сараланады.
Егер айыпты мүлікті алып, кейін оңтайлы кезде шығаруды ойластырып оны
сол күзеттегі аймаққа жасырып қойса, сонан соң оны өз еркімен қайтарса,
онда ол қылмысты жасаудан өз еркімен бас тарту негізінде (ҚК-тің 26-бабы)
қылмыстық жауаптылықтан босайды.
Ұрлау тек тікелей ниетпен жасалады. Айыпты мүлікті заңсыз алғандығын
ұғынады, өз әрекетімен меншік иесіне залал келтіретіндігін алдын ала
біледі, соны тілейді.
Ұрлаудың міндетті нышаны - пайдакүнемдік мақсат. Ұрлауға заң
тұрғысынан анықтама берілгенде пайдакүнемдік мақсат ұрлаудың нышаны деп
тіке көрсетілген. Ол мақсат айыптының өз пайдасына, сондай-ақ материалдық
жағдайына айыпты мүдделі басқа адамдардың пайдасына метериалдық, мүліктік
табыс келтіруді көздейді.
Алудың тәсілдеріне байланысты ҚР ҚК-інде ұрлаудың алты нысаны
бекітілген:
- ұрлық, сеніп тапсырылған мүлікті иеленіп алу,
- сеніп тапсырылған мүлікті ысырап ету,
- алаяқтық,
- тонау,
- қарақшылық.
Қызмет бабын пайдалану жолымен мүлікті алуды ұрлаудың жеке формасы
ретінде танудан заң шығарушы бас тартты, оны ұрлаудың үш формасының иеленіп
алудың, ысырап етудің және алаяқтықтың саралаушы нышаны ретінде
қарастырады.
Қастандық жасаудың осы түрінің заты ұрлау құрамының сындарлы
нышандарының бірі болып табылады. Қылмыстық заң теориясында қылмыс затының
шын мәнінде мазмұны бірдей екі анықтамасы кең таралған. Бірінші анықтама
бойынша: ”қылмыс затына өзінің қылмыстық әрекетін жүзеге асыра отырып
қылмыскер тікелей ықпал жасайтын сыртқы әлемнің материалдық заттары жатады”
[7. 180 б.]. Екінші анықтама бойынша – қылмыс затына сол қылмыстың
жасалуына себеп болатын материалдық әлемдегі заттар жатады .
Заң әдебиеттерінде ұрлау заты түсінігі онша да мағыналы баяндалмаған.
Ұрлау заттары ақша және бағалы қағаздар болуы мүмкін екендігі туралы
пікірге ешкімнің қарсылығы жоқ. Сонымен қатар, әдебиеттерде де, сот
практикасында да осы уақытқа дейін дау туғызып келген бір мәселе: мүлікті
алуға құқық беретін құжаттар, сон-дай-ақ көлік кәсіпорындары, театр-сауық
орындары, спорттық және басқа ұйымдар көрсеткен қызмет үшін есеп айыруға
қажетті билеттер, талондар, абоненттер және басқа белгілер ұрлау заты бола
алама, жоқ па?
Г. А. Кригердің пікірінше, ақшалай-заттай және басқадай лотерея
билеттері, почта төлемдерінің белгілері, көлікте жүру билеттері, бензинге
талондар және сол сияқ-тылар ұрлау заты бола алады [8. 88 б.].
Ленинградтық ”Курс советского уголовного правоның” авторлары онымен
толықтай келіспейді, олар көлікте жүру билеті мүлікті алуға емес, тек
көлікте жүруге ғана құқық беретіндіктен ұрлау заты бола алмайды деп санайды
[9.95 б]. Л. А. Андреева мен Б.В. Волжинкин ұрлау заты ретінде
қарастырылуы мүмкін басқа да бағалы қағаздарға жанар-жағар май талондарын
жатқызады. Лотерея билеттері, почта маркаларын өзге бағалы қағаздар
қатарына жатқызбаса да, бұл авторлар олардың ұрлау заты бола алатындығымен
келіседі [10. 294 б.].
Сонымен қатар, сот практикасы көлікте жүру би-леттерін, почта
маркаларын көлік қызметін төлегендігін растайтын, өзін ұсынған адамға
тиесілі қағаздар екенін ескеріп ұрлау затына жатқызады, сондықтан оларды
алуды ұрлау деп қарастырылады. Мәтінін толтырып, мөрмен бекіткеннен кейін,
оларды компостирленген соң ғана пайдалануға болатын билеттерді немесе басқа
белгілерді ұрлау сол әрекетке дайындық болып саналады, егер бұл жерде
ұрланған заттарды кейін сатып ақша табу мақсаты болса.
Сонымен, ”өздерінде көрсетілген құнның немесе қызметтің төленгендігін
растайтын, ұйымның, оның қыз-меткерлерінің, азаматтардың қолында болғанда
сол тауарлар мен қызметтерді олардың пайдалануына мүмкіндік беретін
талондар, көлікте жүру билеттері немесе өзге бел-гілер ғана ұрлау заты бола
алады” деген пікірмен келісу қажет [11. 126 б.].
Сондықтан легитимациялық құжаттар мен белгілер (аккредитивтер, чектер,
жинақ кітапшалары, жетондар, сенім қағаздары, квитанциялар және сол
сияқтылар) өз-дерін иеленушілердің белгілі бір мүліктерге ғана құқығын
растайтын болғандықтан ұрлау заты болып табылмайды.Бұл құжаттарды немесе
белгілерді иемдену меншік иесінің метериалдық залал шеккендігінің айғағы
емес. Бұл ретте ұрлықтың алдыңғы уақытта жасалуына мүмкіндік туады,
сондықтан да, мысалы, жинақ кітапшасын иеленіп ол бойынша ақша алуды ниет
қылған айыпкердің әрекетін алаяқтыққа дайындық деп саралау қажет. Егер,
жинақ кітапшасымен ақша алу үшін ондағы мәліметтер бұрмаланып өзгертілсе,
онда мұндай әрекет ҚК-тің 325- бабы бойынша қосымша саралануы тиіс [4].
Мүліктік емес сипаттағы фактілерді растайтын құ-жаттар мен өзге заттар
ұрлау заты бола алмайды. Оларды ұрлау заң шығарушы басқару тәртібіне қарсы
жасалған қылмыс ретінде қарастырылады, себебі бұл жағдайда құжат
айналымының заңда белгіленген тәртібі бұзылады. Егер құжатты, мөртаңбаны,
мөрді, мөрқағазды иелену бөтен мүлікті кейін өз пайдасына немесе үшінші
адам-дардың пайдасына қайтарымсыз айналдыру мақсатында жүзеге асырылса, бұл
жағдайда ҚР ҚК-нің 325-бабында, 24-бабының 1-бөлігінде және 117-бабында
(құжаттарды, мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды ұрлау және алаяқтыққа
дайындау) көзделген екі қылмыстың жиынтығы орын алады. Егер айыпты
ойластырғанын іске асыра алса, яғни ұрланған құжатты пайдаланып ол мүлік
немесе мүліктік сипаттағы қызмет алса, онда аяқталған екі қыл-мыстың
жиынтығы шығады (ҚК-тің 325 және 177- баптары).
Сонымен, мүлікті алуға құқық беретін құжаттар, сондай-ақ көлік
кәсіпорындары, театр-сауықтыру, спорттық және басқа ұйымдар көрсеткен
қызмет үшін халық есеп айыратын билеттер, талондар, абоненттер және басқа
белгілер ұрлау заты болатын-болмайтындығы туралы мәселені шешу үшін:
1) көрсетілген тауарлардың немесе қызметтің құны төленгендігін
растайтын мәліметтердің бар екендігін;
2) оларға заңда белгіленген реквизиттер мен белгілердің бар екендігін
анықтау қажет [12. 10 б.].
Ұрлау затына қатысты даулы мәселелерді қарастырып, енді көпшілік
түгелдей ұрлау затына жатқызған түсінікті талдауға көшейік. Мысалы, ҚР
Жоғарғы Сотының Пленумы, өзінің 1996 жылғы 25 шілдедегі ”Бөтен мүлікті
ұрлауды саралаудың кейбір мәселелері туралы” қаулысында ұрлау заты
дегеніміз – бөтен, яғни айыптының меншігіне жатпайтын мүлік деп анықтама
берді.
ҚР АК-нің 115 бабына сәйкес мүліктік игіліктер мен құқықтарға
(мүлікке): заттар, ақша, соның ішінде, шетел валютасы, құнды қағаздар,
жұмыс, қызмет, шығармашылық интеллектуалдық қызметтің объектіге айналған
нәтижелері, фирмалық тауарлар, атаулар, тауарлық белгілер және бұйымды
дараландырудың өзге де құралдары, мүліктік құқықтар мен басқа да мүлік
жатады. Ұрлаудың мәніне жүгінсек, оның заты деп ақшаларды, құнды
қағаздарды, заттарды, мүліктік құқықтарды тану қажет.
Зат дегеніміз – кез келген түйсінетін нәрсе, ол газ күйінде, сұйық,
қатты жағдайда, жанды және жансыз, бүтіннің бөлігі болуы мүмкін. ҚР АК-нің
127-бабына сәйкес ақша дегеніміз – Қазақстан Республикасының бүкіл
аумағында өз құны бойынша қабылдануға міндетті заңды төлем құралы болып
табылады.
Мүлік ұрлау заты ретінде белгілі бір экономикалық заңдық, нақтылай бар
қасиеттерге ие.
Нақтылай бар болуы дегеніміз – оның кеңістікте орналасқан сыртқы
әлемде материалдық зат ретінде бейнеленуі. Ол қоғамдық өндіріс процесінде
алынған материалдық нәрсе. Осы талданып отырған қасиет болмағандықтан
идеяны, ойды иелену, мүлікті иеленбей мүліктік сипаттағы құқықтарды, әр
түрлі игіліктерді алу – ұрлау деп танылмайды, мысалы, көлікте жүру үшін
жеңілдік беретін билетті қолдан жасап алып пайдалану, т.б.
Мүліктік ұрлау заты ретіндегі экономикалық қасиеті сол – онда қандай
да бір экономикалық құндылық бар. Құндылық ақшамен бағаланып өлшенеді.
Сондықтан да, өзінің шаруашылыққа керектілігін жоғалтқан заттар ұрлау заты
бола алмайды, меншік иесінің қажетсіз деп тастаған мүлкін иелену ұрлыққа
жатпайды.
Құнды анықтаудағы критерий – мүліктің нақты түрін дайындауға,
өндіруге, шығаруға немесе өсіруге жұмсалатын адам еңбегі болып табылады.
Экономикалық сипат болмағандықтан табиғи жағдайдағы, яғни өсімдік немесе
жануарлар әлеміндегі объектілерді өз пайдасына немесе үшінші адамдардың
пайдасына айналдыру ұрлау деп танылмайды. Мұндай табиғи объектілер бағалана
алмайды, себебі оларға адам еңбегі жұмсалмаған. Егер өсімдік немесе
жануарлар әлеміндегі объектілерді өсіруге адам еңбегі жұмсалған болса, онда
оларды заңсыз иелену ұрлық құрамын береді, мысалы, қандай да бір
шаруашылықтың меншігі болып табылатын вольердегі түлкіні, жасанды су
қоймасындағы балықтарды ұрлау, паркке отырғызылған шыршаны, сәнді бұталарды
иелену.
Ұрлау затының енді бір сипаты, ол – оның заңдық қасиеті. Ол дегеніміз
– ұрланған зат айыпты үшін әрқашанда бөтен болуға тиіс.
Айыптының ол алынған затқа тікелей де, жанама да құқығы болуға тиіс
емес. Адамның өз мүлкін ұрлау заты бола алмайды, сондықтан өз мүлкін заңсыз
алу ұрлауға жатпайды.
3. Бөтен мүлікті ұрлаудың обьективтік белгілері
Объект қылмыс құрамының қажетті элементтері ретінде аса маңызды
мәнділікке ие бола отырып, ол қылмыстардың ерекшеліктеріне және де нақты
бір қылмыс құрамдарына мазмұнды талдау жасап, оның заңды белгілеріне дұрыс
сипаттама беруге мүмкіндік жасайды.
Қылмыстың объектісін дұрыс айқындау, жасалған қылмыстың әлеуметтік
мәнін анықтау мен Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімі жүйесінің нормаларында
өзіне сәйкес орнын табуына, қылмыстың қоғамдық қауіптілік дәрежесін немесе
қол сұғушылық әрекеттерді дұрыс дәрежелеуге бірден-бір қажет болып
табылады.
Қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық қарым-қатынастарға қылмыстардың
тікелей немесе жанама қол сұғылатындығы туралы, қылмыстық құқық ғылымында
жалпы біздер танитын қағида орын алған.
Қоғамдық қарым-қатынастарды қоғамға қайшы әрекеттерден қылмыстық
заңның көмегімен қорғауда қылмыс құрамының толық тұрғыда жеткілікті және
анық негізделуі, соның ішінде қылмыс обьектісі белгілерінің дұрыс
анықталынуының маңызы зор.
Теория мен тәжірибеде меншікке қарсы қылмыстардың жасалуы кезінде ең
алдымен қандай қоғамдық-қарым қатынастарға зардап келтіріледі деген сұрақ
пікірталастық туғызды. Бірақ та қылмыстық құқықтың мәселелерін шешудегі
жаңа қырларын ескеруде, бірінші кезекте жалпы адамзаттың құндылықтарын
қорғау шығып отырғандықтан қылмыс объектісі түсінігінде қоғамдық қарым-
қатынастар толық қанағаттандырыла алуы мүмкін емес делінген.
Қазақстан Республикасы ҚК 175-бабымен көзделген қылмыс құрамы бойынша
ұрлықтың объектісі ретінде, біздер жалпы қылмыстық құқық теориясында
қалыптасқандай қандай да бір қылмыс болмасын, қылмыстық заңмен қол
сұғушылықтан қорғалынатын қалыпты қоғамдық-қарым қатынас деп тани аламыз.
Қоғамдық қарым-қатынас бұл, әрқашан да қоғам мен адамдар арасындағы
әлеуметтік қызметтің нәтижесі бола алатын байланыс. Қоғам жеке адамнан
тұрмайды ол адамдар арасындағы қарым-қатынаспен байланысты бола
алатындығымен көрінеді.
Қоғамдық қарым қатынастың мазмұны болып, қоғамдық тәртіп пен
азаматтардың құқыққа қарсы қол сұғуға қарсы бағытталған әлеуметтік
байланысы немесе субъектілердің өзара әрекеті танылады.
Бұдан басқа, мұндай жағдайда қарым-қатынас субъектілері - азаматтардың
денсаулығына зиян келтіруді немесе олардың жеке басы мен құқықтарына қол
сұғылуы сияқты қылмысты әсер етуге душар етеді делінген.
Қылмыстық құқық ғылымы қылмыстың жеке түрлеріне қылмыстық-құқықтық
нормасымен қамтылған диспозициялары қылмыстың түрлік құрамдарына заң
атқарушылық абстракция деңгейінде талдау жасап, оқып үйретеді. Осы немесе
басқа қылмыстардың тікелей объектісі, жеке тұрғыдағы көрінетін құбылыс
емес, керісінше қылмыстың нақты түрлерінің барлық деңгейін айқындайтын
түрлік құрамының элементі болып танылады.
Профессор Е.І. Қайыржанов қылмыс объектісінің материалдық және
формальдық жақтарын ажыратады. Материалдық жағы қорғалынатын мүдде болса,
формальдық жағы - ол мүддені бүркеп, қорғап тұрған құқықтық норма.
Құқықтық қорғаусыз құқықтағы мүдде жоқ. Сондай-ақ олар қорғайтын
әлеуметтік құнды мүддесіз құқық, нақты құқықтық нормалар жоқ, - деп
түсіндіреді. Қылмыстың объектісін анықтау үшін кез келген жеке жағдайда екі
түрлі өзара байланысты мәселеге тоқталуға тура келеді. Біріншіден, кімнің
қандай мүддесі және екіншіден, қандай құқықтық норма бұзылады [13. 135 б.].
Формальдық тұрғыдан қылмыс объектісі болып құқықтық норма шығады.
Бірақ бұл жәй беткі жағы ғана. Объектінің неғұрлым терең мазмұнды жағы,
мәнісі немесе қоғамдық құндылығы қоғам мен мемлекет атынан қорғалатын
мүдде, қоғамның материалдық не моральдық игіліктерінде жатыр [14. 415 б.].
Барлық қоғамдық қатынастар қылмыстық заңмен қорғала бермейді, тек қана
заң тұрғысынан анағұрлым құнды болып саналатындары ғана қорғалады делінген.
Қазақстан Республикасының күшіндегі қылмыстық заңына сәйкес ұрлық
дегеніміз – бөтен мүлікті жасырын ұрлау болып табылады. Ұрлықтың объектісі
– меншік.
Бұл қылмыстың заты – материалдық заты түріндегі, нақты құндылығы бар
(заттар, тауарлар, бұйымдар, ақша, т.б.), өндіру үшін адам еңбегі
жұмсалған, сондықтан да ақшамен бағалана алатын бөтен мүлік.
Материалдық құндылығы жоқ зат немесе бұйым ұрлық заты бола алмайды,
себебі оны алу меншік иесіне материалдық залал келтірмейді. Сондықтан да,
жасау үшін қоғамға пайдалы еңбек жұмсалған табиғи байлықтарды (орманды,
балықты, тағы жануарларды, т.б.) заңсыз иелену меншікке қарсы қылмыстар
қатарына жатпайды, олар экологиялық қылмыстарға жатады.
Ұрлыққа тән нышан – оның жасырын тәсілмен жасалуы. Ұрлықтың жасырындық
сипатын анықтағанда айыптының ниетіне, яғни оның ұрлықты субъективтік
қабылдауына қоса назар аудару қажет. Ұрлық болды деп санау үшін айыпты
жасырын ұрлық жасауға ұмтылуы, бөтен мүлікті жасырын түрде иеленуге оның
ниеті болуы тиіс [15. 117 б.].
Егер айыпты, өзінің мүлікті заңсыз иеленгендігін ұғынған бөгде
адамдардың араласуына мүмкіндік бермей, қалыптасқан жағдайға байланысты
әрекет жасаса да ұрлауда жасырын сипат болады.
Жасырын ұрлауды саралау үшін мүліктің алынуы тек меншік иесіне ғана
емес, оны күзетушіге де, үшінші адамдарға да білінбеуі тиіс. Олар ұрлық
жасаған кезде не сол жерде болмайды, не болған күнде де, ұрлықтың
жасалғандығын сезбейді.
Егер айыпты, өз әрекетінің қылмыстық сипаты бел-гілі болғандығын
ұғынбай, қылмыстың құпиялылығына өзі күмән келтірмей әрекетін әрі қарай
жалғастырса, ол ұрлық болып саналады. Егер айыпты, әрекетінің белгілі
болғандығын ұғынып ұрлығын доғарса, онда оның әрекеті не ұрлыққа оқталған
болып сараланады, егер ол еш-нәрсе алып үлгермесе, не аяқталған ұрлық болып
сана-лады, егер ол қандай да бір құндылықты алып үлгерсе.
Бөгде адамдардың көзінше жасалған ұрлықты жасырын жасалған деп тану
үшін, сол адамдардың айыптының әрекетінде қылмыстық сипат бар екендігін
ұғынбағандығы анықталуға тиіс. Мысалы, айыпты өзін мүлік иесі атынан билік
жасай алатын адаммын деп өтірік айтады; иесіз тұрған автомашинаға
жайбарақат отырып жүріп кеткен адамның әрекетіне қарап онда тұрғандар ұр-
лық жасалды деп ойламайды.
Қандай да болмасын қылмыс құрамы өзінің объективтік құрылымына қарай
қылмыстың негізгі белгілерін сипаттайтын немесе олардың орын алуынсыз
қылмыстың болуы белгілерін жоққа шығаратын, яғни қоғамға қауіптілігі,
құқыққа қайшылығының орын алуы, әрекет немесе әрекетсіздік арқылы танылады.
Қылмыстың объективтік жағы үздікссіз тұрғыда қылмыстың субъективтік
жағымен тығыз байланысқан. қылмыс құрамының объективтік жағы қылмыстық
құқықтық нормалардың диспозицияларында көрсетілген қылмыстық әрекеттердің
сыртқы белгілерінің жиынтығында тұжырымдалады [16. 77 б.].
ҚР ҚК 175-бабымен белгіленгендей ұрлау бөтеннің меншігін жасырын
тонауды құрайды
Ұрлықтың объективтік жағына толық сипаттама беруіміз үшін, осы аталған
қылмыс құрамымен белгіленген әрекеттердің мазмұнын ашып, жан-жақты
сипаттама беруіміз қажет.
Заңдылық немесе заңсыздықты, көлік құралын пайдаланудағы тұлғаның
заңдылық қарым-қатынасына байланысты азаматтық құқықтың да позициясы
бойынша айқындауымызға мүмкіндік бар.
ҚР ҚК 175-бабының мәні бойынша, бөтеннің меншігін жасырын түрде
ұрлауды аспектіде, яғни: объективтік және субъективтік жақтары ретінде
түсінуімізге болады. Объективті жағы бойынша олар меншік қатынастарын
реттейтін азаматтық құқық нормалары арқылы анықталынады.
Белгілі бір тұлға көлік құралдарын мына жағдайларда заңды түрде игере
алады деп танимыз:
Заттардың оған меншік құқығы бойынша тән болып танылса;
Мүліктің немесе заттардың заңды немесе шын мәнінде иесі болып танылса;
Мүліктің немесе заттың немесе көлік құралы оның құзіретінде табылуы.
Әлбетте, егер тұлғаның мүлікті немесе белгілі бір затты пайдалануға
немесе иеленуге не болмаса басқаруға ешқандай құқығының болмауы орын алса,
оның сол мүлікті немесе көлік құралын иеленудегі әрекеті заңсыз болып
саналады.
Демек, аталған қылмыстың объективтік жағы қылмыстық заңмен
сипатталғандай қылмысты әрекеттің сыртқы белгілерін анықтайды және
объективтік жағынан осы қылмыс әрекет арқылы, жасырын яғни құқыққа қайшы
ұрлауы арқылы жүзеге асырылады деп танимыз.
Ұрлықтың объективтік жағын талдағанда әрекет пен қылмыстық нәтижесінің
арасындағы себептік байланысты анықтау қажет.
Теориялық және практикалық тұрғыдан едәуір маңызды болып саналатын
мәселелердің бірі – ұрлықтың аяқталу кезеңін айқындау. Затты айыптының
иеленген кезеңінен бестап ұрлықтың аяқталған болып саналатын-
саналмайтындығы бірнеше маңызды мәселелерді шешумен байланысты, олар:
қылмысты саралау, қылмысты жасаудан еркімен бас тарту, қылмысқа қатысушылар
шеңбері, ұрлықты тонаудан және қарақшылықтан шектеу, жазалау шартын
белгілеу мәселелері.
Ұрлықтың аяқталу кезеңін қылмыстық әрекеттің бастапқы даму кезеңіне
ауыстыру заңдылықтың бұзылуына әкеп соғады. Бір жағынан, ұрлыққа оқталған
әрекет аяқталған қылмыс қатарына жатқызылады, нәтижесінде айыптының
жауаптылығы негізсіз күшейеді, себебі жаза тағайындағанда сот ҚК-тің 24-
бабында көрсетілген мән-жайларды ескермейді (айыпты жасаған әрекеттің
қоғамға қауіптілік сипаты мен дәрежесін, қылмыстық ниеттің қаншалықты
жүзеге асырылғандығын және қылмыстың не себепті аяғына дейін
жасалынбағандығын). Сонымен қатар, айыпты үшін оның өз еркімен бас тарту
мүмкіндігі азаяды, ондай әрекеттің оған қажеттігі болмай қалады, бұл
жағдайда ұрлықпен күреске нұқсан келтіреді.
Басқа жағынан, ұрлаған мүлкіне өз қалауымен билік етуге айыптының
мүмкіндігі баржоғына қарамастан, мүлікті оның нақты иеленген кезінен бастап
ұрлықты аяқталған қылмыс деп санау қауіпті де едәуір көп таралған ұрлықпен
күресті әлсіретуі мүмкін.
Сонымен, ұрлықты аяқталған деп айыптының заты іс жүзінде иеленген
кезінен емес, сол затқа оның өз қалауымен билік ете алатын мүмкіндігі туған
кезден бастап санау керек.
Егер ұрлық күзеттегі аймақта жасалса, онда қылмыстың аяқталғандығы
туралы мәселе ұрланған мүліктің сипатына және айыптының пиғылына
байланысты. Мысалы, егер айыпты күзеттегі аймақтан шығармай-ақ пайдалануға
болатын мүлікті ұрлауды ойластырса, онда мүлікті оқшаулап, оған заңсыз
иелік орнатқан кезден бастап ұрлық аяқталған болып саналады. Ұрланған
мүлкін сол тұрған жерінде өз пайдасына жарату мүмкін болмағандықтан, оны
күзеттегі аймақтан алып шығу кезінде айыпты ұсталса, оның әрекеті ұрлыққа
оқталғандық ретінде сараланады (ҚК-тің 24, 175-баптары).
1.4 Бөтен мүлікті ұрлаудың субьективтік белгілері
Қылмыстың субъективтік жағы - қылмыскердің жасаған қоғамға қауіпті
әрекеті және оның зардаптарына қатысты психикалық қарым-қатынасы. Бұл
қылмыскердің өзі жасаған қылмысқа қатысты кінәлі ниетпен және мақсатпен
сипатталатын адамның қылмыс жасау кезіндегі ішкі ой жүйесінің психикалық
қарым-қатынасы. Ал қылмыстың мақсаты қылмыстың субьективтік жағының бір
белгісі ретінде қылмыс жасаушы адамның жетуге қажетті ұмтылатын нәтижесі
болып танылады.
Мысалы, В. Н. Кудрявцев қылмыстың объектитвтік жағы адамның сана-
сезімінде идеалды нысанда пайда болады да, содан кейін белгілі бір тұрғыда
жүзеге асырылады дейді [17. 317 б.]. Себебі қылмыстың субъективтік жағы
субъектінің психикасы объективтік жағының өзіне тән модельін сипаттайды.
Қылмыстың субъективтік және объективтік жағының белгілері өзара тығыз
байланыса отырып белгілі бір біртұтастықта табылады. Сондықтан да қылмыстың
субъективтік жағын оқып үйренуде қылмыстың объективтік жағымен байланыстыра
отырып талдау жасауымыз жөн болар.
Қылмыстың субъективтік жағына: қылмыстық кінә, түрткі және мақсат
жатады. Б.И. Ахметовтың пікірінше қылмыстың субъективті жағының, кінәлі
адамның қылмысты әрекетін көрсететін сыртқы көрнісінің белгісі объективті
жағынан айырмашылығы болып, ол бағытталған әрекеттің ішкі, психикалық
сезінудің мәнін көрсетуі.
Қылмыстың субъективтік жағы - бұл кінәлі адамның жасаған қылмысты
әрекетіне және оның қоғамға қауіпті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz