Кәсіпорын өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру жайлы
КІРІСПЕ. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1
КӘСІПОРЫН ӨНІМІНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... .. 8
1.1
Өнімінің бәсекеге қабілеттілігі және сапа туралы түсінігі мен оның мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 8
1.2 Бәсекелестікті қорғау және өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 20
2
«Leader art kz» ЖШС . НІҢ ӨНДІРІСТІК.ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
2.1
«Leader art kz» ЖШС.нің жалпы мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
2.2
«Leader art kz» ЖШС.нің ұйымдық құрылымын суреттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 39
2.3 Кәсіпорынның маркетингтік қызметін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... . 43
2.4 Кәсіпорынның өндірістік .шаруашылық және қаржылық қызметінің көрсеткішін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
3
«Leader art kz» ЖШС ӨНІМНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
3.1
Нарықты қамтудың маркетинг стратегиясын қолдану арқылы өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 54
3.2
Қарастырылып отырған мәселелерді жақсарту бойынша ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 63
1
КӘСІПОРЫН ӨНІМІНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... .. 8
1.1
Өнімінің бәсекеге қабілеттілігі және сапа туралы түсінігі мен оның мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 8
1.2 Бәсекелестікті қорғау және өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 20
2
«Leader art kz» ЖШС . НІҢ ӨНДІРІСТІК.ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
2.1
«Leader art kz» ЖШС.нің жалпы мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
2.2
«Leader art kz» ЖШС.нің ұйымдық құрылымын суреттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 39
2.3 Кәсіпорынның маркетингтік қызметін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... . 43
2.4 Кәсіпорынның өндірістік .шаруашылық және қаржылық қызметінің көрсеткішін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
3
«Leader art kz» ЖШС ӨНІМНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
3.1
Нарықты қамтудың маркетинг стратегиясын қолдану арқылы өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 54
3.2
Қарастырылып отырған мәселелерді жақсарту бойынша ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 63
Қазақстан Республикасы өзінің ұлттық экономикалық даму стратегиясын қалыптастыру, әлеуметтік – экономикалық даму деңгейі бойынша ТМД елдерінің ішінде жетекші орындардың бірін иеленеді. Бірақ, еліміз алдағы 10 жылдың ішінде әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру міндетін қойып отыр. Мұндай міндеттің оң шешімін табуына еліміздің ішкі және сыртқы мүмкіндіктерін ұтымды пайдалану айтарлықтай ықпал етеді. Сондықтан ең алдымен кәсіпкерлік қызметті қолдау мен дамытуға, отандық кәсіпорындардың жоғары сапалы өнімдер өндіруіне және бәсеке қабілеттілігі мен қызмет тиімділігін арттыруға ерекше назар аудару қажет.
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан маңызы бар екендігін республикамыздың тәуелсіздігінің 20 жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз жеткізе дәлелдейді.
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға көшу барысында қоғамымыздың көптеген әлеуметтік және экономикалық мәселелерін жаңаша шешуге тура келді.
Нарық жағдайында сауда желісі өнімнен бас тартуы мүмкін, мемлекет шығындарды жаппайды; банктер несие беру кезінде өздерінің талаптарын қояды, бәсекелестік пайда болады. Нарықтық қатынасқа қалыптаспаған кәсіпорындар, осылайша, тез банкротқа ұшырауы мүмкін. Мұндай жағдай болмас үшін шаруашылық қызмет облысында басшылар мен мамандарға нарық қатынасының шарты бойына басқарудың әдісі мен техникасын меңгеру керек. Нарық шартындағы басқару шарты – ол маркетинг. Қазақстанның қазіргі заманғы кәсіпорын басшыларына маркетинг концепциясын үйреніп қана қоймай, сонымен қатар, оны қолдана білу де керек.
Нарыктық әкономика жағдайында бәсекелестік өндірушілерді тек қажеттілігі бар тауарларды ғана өндіруге жетелейтін, негізгі реттеуші тетік болып табылады. Латынның сопсиге (мақсатқа жүгіру) сөзінен шыққан термин өндірушілер мен сатушылар арасында сатып алушылар үшін таластартысты анық сипаттайды. Нарықта бәсекелестердің мақсаты тауарды сатып алушыға сату негізгі құрал ретінде кәсіпорындағы сапалы маркетинг саналады.
Бәсекелестік – экономиканың тиімді дамуы мен жұмыс істеуінің басты тетігі. Тиімді бәсекелестік үшін жағдай жасау, адал бәсекелестікті қолдау мен қорғау мемлекеттің индустриялық және инновациялық саясатының негізгі міндеті – экономиканың әртараптануы мен өнеркәсіпті жаңғыртуды іске асыруға ықпал етуге тиіс.
Бәсекелестік саласындағы мемлекеттік саясат жосықсыз бәсекелестікке жол бермеу, шектеу тәжірибесінің шектен тыс шоғырлануы мен өсуі жайлы мәселелерді шешуге бағытталған.
Тауардың бәсекелестік артықшылығы оның бәсекеге қабілеттілігін қүрайды. Ол дегеніміз басқа сондай тауарлармен салыстырғанда оның артықшылығын көрсететін түтынушылық және кұндық қасиеттердің жиынтығы.
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан маңызы бар екендігін республикамыздың тәуелсіздігінің 20 жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз жеткізе дәлелдейді.
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға көшу барысында қоғамымыздың көптеген әлеуметтік және экономикалық мәселелерін жаңаша шешуге тура келді.
Нарық жағдайында сауда желісі өнімнен бас тартуы мүмкін, мемлекет шығындарды жаппайды; банктер несие беру кезінде өздерінің талаптарын қояды, бәсекелестік пайда болады. Нарықтық қатынасқа қалыптаспаған кәсіпорындар, осылайша, тез банкротқа ұшырауы мүмкін. Мұндай жағдай болмас үшін шаруашылық қызмет облысында басшылар мен мамандарға нарық қатынасының шарты бойына басқарудың әдісі мен техникасын меңгеру керек. Нарық шартындағы басқару шарты – ол маркетинг. Қазақстанның қазіргі заманғы кәсіпорын басшыларына маркетинг концепциясын үйреніп қана қоймай, сонымен қатар, оны қолдана білу де керек.
Нарыктық әкономика жағдайында бәсекелестік өндірушілерді тек қажеттілігі бар тауарларды ғана өндіруге жетелейтін, негізгі реттеуші тетік болып табылады. Латынның сопсиге (мақсатқа жүгіру) сөзінен шыққан термин өндірушілер мен сатушылар арасында сатып алушылар үшін таластартысты анық сипаттайды. Нарықта бәсекелестердің мақсаты тауарды сатып алушыға сату негізгі құрал ретінде кәсіпорындағы сапалы маркетинг саналады.
Бәсекелестік – экономиканың тиімді дамуы мен жұмыс істеуінің басты тетігі. Тиімді бәсекелестік үшін жағдай жасау, адал бәсекелестікті қолдау мен қорғау мемлекеттің индустриялық және инновациялық саясатының негізгі міндеті – экономиканың әртараптануы мен өнеркәсіпті жаңғыртуды іске асыруға ықпал етуге тиіс.
Бәсекелестік саласындағы мемлекеттік саясат жосықсыз бәсекелестікке жол бермеу, шектеу тәжірибесінің шектен тыс шоғырлануы мен өсуі жайлы мәселелерді шешуге бағытталған.
Тауардың бәсекелестік артықшылығы оның бәсекеге қабілеттілігін қүрайды. Ол дегеніміз басқа сондай тауарлармен салыстырғанда оның артықшылығын көрсететін түтынушылық және кұндық қасиеттердің жиынтығы.
1. А. Қ. Мейірбеков., Қ. Ә. Әлімбетов «Кәсіпорын экономикасы». Оқу құралы. Алматы: Экономика 2009ж.
2. А.Д. Шермет, «Теория экономического анализа» Москва – 2007
3. Г.В. Савицкая, «Анализ хозяйственной деятельности предприятия» Москва ИНФРА-М – 2010
4. Гончарова Э. А. «Резервы снижения себестоимости» Санкт-Петербург 2008.
5. Денисова. И.П. «Управление издержками и ценообразование» Москва 2007 год.
6. Есайдар У.С. «Анализ деятельности хозяйствующих субъектов». Алматы – 2012г.
7. Ермолович Л.Л. «Анализ финансово - хозяйственной деятельности предприятия», Минск 2007 год.
8. И.Г. Ким, Т.С. Тарапунова, «Как разработать бизнес - план» Алматы 2012
9. Истаева. А.А. Вершинина. Г.С. «Экономика и планирование коммерческого предприятия» Алматы - 2010 год.
10. К.Ш.Дүйсенбаева, Э. Төлегенов, Ж.Г. Жұмағалиева, «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы Экономика 2012
11. К.Ж. Оразалин, «Кәсіпорын экономикасы» Алматы 2011
12. К.Ж. Оразалин «Кәсіпорын экономикасы» Тәжірибе сабағына арналған оқу құралы. Алматы 2008ж
13. Қ.К. Кеулімжанов, З.Н Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева, «Қаржылық есеп» Алматы экономика 2011
14. Ниязбекова Р. Қ., Рахметов Б.А., Байнеева П.Т. «Кәсіпорын экономикасы», Оқу құралы / Алматы – 2008.- 792 бет
15. Раевский. В.А. «Анализ фиетсово-хозяйственной деятельности предприятий». Москва - 2009год.
16. Сатубалдин С. С. «Учет затрат на производство в промышленности США», Москва - 2010год.
17. Стеценко. В.Я. Юнусов. А.А. «Задача определения себестоимости продукции» Шымкент - 2011 г.
18. Сухова Л.Ф., Чернова Н.А. «Практикум по разработке бизнес-плана и финансовому анализу предприятия». – М.: Финансы и статистика, 2001 г.
19. Тулегенов Б.Т. Адильханова С.А. «Планирование деятельности хозяйствующих субъектов» Алматы - 2008 год.
20. Төлегенов Б.Т. «Ішкі фирмалық жоспарлау», -Алматы; АТУ баспасы. –2008-119бет.
21.«LEADER ART KZ» ЖШС-нің 2011-2012 жылдарындағы жылдық есептері.
2. А.Д. Шермет, «Теория экономического анализа» Москва – 2007
3. Г.В. Савицкая, «Анализ хозяйственной деятельности предприятия» Москва ИНФРА-М – 2010
4. Гончарова Э. А. «Резервы снижения себестоимости» Санкт-Петербург 2008.
5. Денисова. И.П. «Управление издержками и ценообразование» Москва 2007 год.
6. Есайдар У.С. «Анализ деятельности хозяйствующих субъектов». Алматы – 2012г.
7. Ермолович Л.Л. «Анализ финансово - хозяйственной деятельности предприятия», Минск 2007 год.
8. И.Г. Ким, Т.С. Тарапунова, «Как разработать бизнес - план» Алматы 2012
9. Истаева. А.А. Вершинина. Г.С. «Экономика и планирование коммерческого предприятия» Алматы - 2010 год.
10. К.Ш.Дүйсенбаева, Э. Төлегенов, Ж.Г. Жұмағалиева, «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы Экономика 2012
11. К.Ж. Оразалин, «Кәсіпорын экономикасы» Алматы 2011
12. К.Ж. Оразалин «Кәсіпорын экономикасы» Тәжірибе сабағына арналған оқу құралы. Алматы 2008ж
13. Қ.К. Кеулімжанов, З.Н Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева, «Қаржылық есеп» Алматы экономика 2011
14. Ниязбекова Р. Қ., Рахметов Б.А., Байнеева П.Т. «Кәсіпорын экономикасы», Оқу құралы / Алматы – 2008.- 792 бет
15. Раевский. В.А. «Анализ фиетсово-хозяйственной деятельности предприятий». Москва - 2009год.
16. Сатубалдин С. С. «Учет затрат на производство в промышленности США», Москва - 2010год.
17. Стеценко. В.Я. Юнусов. А.А. «Задача определения себестоимости продукции» Шымкент - 2011 г.
18. Сухова Л.Ф., Чернова Н.А. «Практикум по разработке бизнес-плана и финансовому анализу предприятия». – М.: Финансы и статистика, 2001 г.
19. Тулегенов Б.Т. Адильханова С.А. «Планирование деятельности хозяйствующих субъектов» Алматы - 2008 год.
20. Төлегенов Б.Т. «Ішкі фирмалық жоспарлау», -Алматы; АТУ баспасы. –2008-119бет.
21.«LEADER ART KZ» ЖШС-нің 2011-2012 жылдарындағы жылдық есептері.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1
КӘСІПОРЫН ӨНІМІНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ..
8
1.1
Өнімінің бәсекеге қабілеттілігі және сапа туралы түсінігі мен оның мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8
1.2
Бәсекелестікті қорғау және өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20
2
Leader art kz ЖШС - НІҢ ӨНДІРІСТІК-ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
32
2.1
Leader art kz ЖШС-нің жалпы мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
32
2.2
Leader art kz ЖШС-нің ұйымдық құрылымын суреттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
39
2.3
Кәсіпорынның маркетингтік қызметін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... .
43
2.4
Кәсіпорынның өндірістік - шаруашылық және қаржылық қызметінің көрсеткішін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
45
3
Leader art kz ЖШС ӨНІМНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
54
3.1
Нарықты қамтудың маркетинг стратегиясын қолдану арқылы өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
54
3.2
Қарастырылып отырған мәселелерді жақсарту бойынша ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
63
Кіріспе
Қазақстан Республикасы өзінің ұлттық экономикалық даму стратегиясын қалыптастыру, әлеуметтік - экономикалық даму деңгейі бойынша ТМД елдерінің ішінде жетекші орындардың бірін иеленеді. Бірақ, еліміз алдағы 10 жылдың ішінде әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру міндетін қойып отыр. Мұндай міндеттің оң шешімін табуына еліміздің ішкі және сыртқы мүмкіндіктерін ұтымды пайдалану айтарлықтай ықпал етеді. Сондықтан ең алдымен кәсіпкерлік қызметті қолдау мен дамытуға, отандық кәсіпорындардың жоғары сапалы өнімдер өндіруіне және бәсеке қабілеттілігі мен қызмет тиімділігін арттыруға ерекше назар аудару қажет.
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан маңызы бар екендігін республикамыздың тәуелсіздігінің 20 жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз жеткізе дәлелдейді.
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға көшу барысында қоғамымыздың көптеген әлеуметтік және экономикалық мәселелерін жаңаша шешуге тура келді.
Нарық жағдайында сауда желісі өнімнен бас тартуы мүмкін, мемлекет шығындарды жаппайды; банктер несие беру кезінде өздерінің талаптарын қояды, бәсекелестік пайда болады. Нарықтық қатынасқа қалыптаспаған кәсіпорындар, осылайша, тез банкротқа ұшырауы мүмкін. Мұндай жағдай болмас үшін шаруашылық қызмет облысында басшылар мен мамандарға нарық қатынасының шарты бойына басқарудың әдісі мен техникасын меңгеру керек. Нарық шартындағы басқару шарты - ол маркетинг. Қазақстанның қазіргі заманғы кәсіпорын басшыларына маркетинг концепциясын үйреніп қана қоймай, сонымен қатар, оны қолдана білу де керек.
Нарыктық әкономика жағдайында бәсекелестік өндірушілерді тек қажеттілігі бар тауарларды ғана өндіруге жетелейтін, негізгі реттеуші тетік болып табылады. Латынның сопсиге (мақсатқа жүгіру) сөзінен шыққан термин өндірушілер мен сатушылар арасында сатып алушылар үшін таластартысты анық сипаттайды. Нарықта бәсекелестердің мақсаты тауарды сатып алушыға сату негізгі құрал ретінде кәсіпорындағы сапалы маркетинг саналады.
Бәсекелестік - экономиканың тиімді дамуы мен жұмыс істеуінің басты тетігі. Тиімді бәсекелестік үшін жағдай жасау, адал бәсекелестікті қолдау мен қорғау мемлекеттің индустриялық және инновациялық саясатының негізгі міндеті - экономиканың әртараптануы мен өнеркәсіпті жаңғыртуды іске асыруға ықпал етуге тиіс.
Бәсекелестік саласындағы мемлекеттік саясат жосықсыз бәсекелестікке жол бермеу, шектеу тәжірибесінің шектен тыс шоғырлануы мен өсуі жайлы мәселелерді шешуге бағытталған.
Тауардың бәсекелестік артықшылығы оның бәсекеге қабілеттілігін қүрайды. Ол дегеніміз басқа сондай тауарлармен салыстырғанда оның артықшылығын көрсететін түтынушылық және кұндық қасиеттердің жиынтығы.
Кәсіпорын өнімінің бәсекеге қабілеттігін арттыру нарықтық экономикада үлкен рөл атқарады.
Қазақстандық кәсіпорындардың маркетинг жағынан тәжірибесі өте шектелген, сонымен қатар, нені алады, соны сату және кез-келген бағаға принципін жиі ұстанады. Бұл, әрине маркетинг идеясына қарама-қарсы.
Қазіргі заманғы нарықтық іскерлік кәсіпорын басшыларынан және мамандарынан нарық шартында шешім қабылдау әдетін талап етеді. Сыртқы нарықта жұмыс істеу үшін шетел компанияларында қолданылатын басқару әдістерін, маркетинг концепциясының практикалық нәтижесін жақсы білу керек.
Диплом жұмыстың тақырыбы Сапаны басқару кәсіпорынның бәсекеге қабілетті факторы ретінде. Қазіргі уақытта бәсекеге қабілеттілікті арттыру маңызды мәселенің бірі болып табылады. Бәсекеге қабілеттілік - нарықтың талабын анықтайтын және тауардың басқа тауармен салыстырғандағы оның сапалық және экономикалық қасиеттерін кешенді бағалайтын кез келген тауардың негізгі маңызды сипаттамаларының бірі. Бәсекеге қабілеттілік түсінігі салыстырмалы сипатқа ие. Ол нақты нарық пен сатылым уақытының жағдайларына байланысты. Сатып алушылардың көпшілігі қоғамдық қажеттіліктерге сай тауарларды сатып алады, сонымен бірге әр сатып алушы өзінің кажеттіліктерін толық қанағаттандыратын тауарды алады. Сатып алушылардың мінездерін зерттеу көрсеткендей, екі ұксас тауар болса, сатып алушы оның арзанын қалайтынын, егер сатылым бағалары бірдей болған жағдайда - сатып алушы түтыну бағасының (қолдану шығындары) төменіне ұмтылатыны белгілі.
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты - кәсіпорын өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдарын зерттеу. Негізгі тапсырмаға кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың теоретикалық негіздемесін беру, кәсіпорынның шаруашылық қызметін, шұжық өнімінің нарықтағы қызметін саралау жатады. Зерттеу нысаны болып Leader art kz ЖШС алынды.
Дипломдық жұмыстың мақсатына байланысты келесі міндеттер шешіледі:
- кәсіпорын өнім бәсекеге қабілеттілігін арттырудың теориялық негіздерін қарастыру;
- leader art kz ЖШС-ның өндірістік - шаруашылық қызметіне талдау жүргізу;
- leader art kz ЖШС-ның өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың жолдарын анықтап шаралар ұсыну.
Зерттеу пәні болып кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың теориялық, әдістемелік және тәжірибелік аспектілердің жиынтығы табылады.
Зерттеу объектісі болып Алматы қаласындағы құрылыс өнімдері нарығында өзінің өндірістік қызметін жүзеге асыратын Leader art kz ЖШС саналады.
1 КӘСІПОРЫН ӨНІМІНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі және сапа туралы түсінігі мен оның мәні
Нарыктық әкономика жағдайында бәсекелестік өндірушілерді тек қажеттілігі бар тауарларды ғана өндіруге жетелейтін, негізгі реттеуші тетік болып табылады. Латынның сопсиге (мақсатқа жүгіру) сөзінен шыққан термин өндірушілер мен сатушылар арасында сатып алушылар үшін таластартысты анық сипаттайды. Нарықта бәсекелестердің мақсаты тауарды сатып алушыға сату негізгі құрал ретінде кәсіпорындағы сапалы маркетинг саналады.
Бәсеке адал ниетті және адал ниетті емес деген түсініктерге бөлінеді. Халықаралық құжаттарда адал ниетті емес бәсеке өнеркәсіп және сауда істерінде адал әдетке қайшылық білдіретін кез келген іс-әрекет деп түсіндіріледі. Соның ішінде, тиым салуға жататындар:
oo бәсекелестің өнеркәсіптік немесе сауда-саттық қызметінде, кәсіпорындарда, тауарлар өндіруде қым-киғаш жағдай туғызатын іс-әрекет.
oo бәсекелестің өнеркәсіптік немесе сауда қызметі, кәсіпорын және оның тауары туралы теріс ой туғызатын, жалған түжырымдар жасау.
oo сауда-саттық іс-әрекетпен айналысқанда тауардың сипаттамасы, дайындау тәсілі, пайдалану қасиеті немесе оның көлемі жайлы қогамды шатастыратын пікірді пайымдау.
Қазіргі таңда, адал ниетті емес бәсекенін бөтен немесе соған үқсас тауар белгісімен таңбалау, тапсырысты мақалалар, жалған ой туғызатын ақпараттар және басқа да әдістері кең етек жайған.
Адал ниетті бәсеке жоғары түтынушылық қасиеттерге ие тауарларға сүранысты қалыптастыру мен тауар өткізуді ынталандыруды қарастырады. Бәсекелестіктің міндетті шарты ұсыныстың сұраныстан асып түсуі болып табылады, әйтпесе тауарлардың жетпеушілік жағдайында сатып алушылар сапасыз тауарды да алуға мәжбүр болады.
Тауардың бәсекелестік артықшылығы оның бәсекеге қабілеттілігін қүрайды. Ол дегеніміз басқа сондай тауарлармен салыстырғанда оның артықшылығын көрсететін түтынушылық және кұндық қасиеттердің жиынтығы.
Бәсекеге қабілеттілік - нарықтың талабын анықтайтын және тауардың басқа тауармен салыстырғандағы оның сапалық және экономикалық қасиеттерін кешенді бағалайтын кез келген тауардың негізгі маңызды сипаттамаларының бірі. Бәсекеге қабілеттілік түсінігі салыстырмалы сипатқа ие. Ол нақты нарық пен сатылым уақытының жағдайларына байланысты. Сатып алушылардың көпшілігі қоғамдық қажеттіліктерге сай тауарларды сатып алады, сонымен бірге әр сатып алушы өзінің кажеттіліктерін толық қанағаттандыратын тауарды алады. Сатып алушылардың мінездерін зерттеу көрсеткендей, екі ұксас тауар болса, сатып алушы оның арзанын қалайтынын, егер сатылым бағалары бірдей болған жағдайда - сатып алушы түтыну бағасының (қолдану шығындары) төменіне ұмтылатыны белгілі.
Осылайша, өнімнің бәсекеге кабілеттілігі оның жоғары тұтынушылык касиеттері мен төмен бағасымен анықталады. Бәсекеге қабілеттілікті анықтайтын тұтынушылық және қүндық қасиеттер әр түрлі тауарлар үшін әр түрлі болады. Мысалы, үзақ қолданылатын және өндіріске кажетті күрделі тауарлар үшін бәсекеге қабілеттілікті көрсететін көрсеткіштерге келесілер жатады:
- тауардың пайдалану шеңберін анықтайтын атқарымдық міндетінің көрсеткіштері;
- тауардың колданыстағы ыңғайлылығы мен оның қауіпсіздігін сипаттайтын пайдалану көрсеткіштері;
- тауарды сатып алу мен пайдалану шығындарын сипаттайтын әкономикалық көрсеткіштері;
- жоғарыда көрсетілмеген (сертификат, сервистік қызмет көрсету), баска бағалық емес көрсеткіштер.
Бәсекеге қабілеттілік салыстырмалы көрсеткіш екенін ескере отырып, оған катысты бағалау жүргізілетін басқа да оған үқсастарды анықтау қажет. Ұқсастар көп болған сайын, бәсекеге қабілеттілікті бағалаудың нәтижелері солғүрлым нақтырақ болады.
Өнімнің бәсекеге деген қабілеттілігін жоғарылатуда сертификаттау үлкен рөл атқарады. Сертификаттау дегеніміз - өнімнің нақты сипаттамаларының қажетті стандарттар мен басқа нормативті қүжаттарға сай екенін растауга бағытталган іс-әрекеттер жүйесі. Сертификаттау дамыған елдерде XX ғасырдың 60-жылдары пайда болды. Бұл елдердің нарықтарында дамушы елдерден кең қолданылатын тауарлар көптеп келе бастады. Соның салдарынан сатып алушыларда олардың сапасы туралы күмән туа бастады. Сертификаттау сатып алушыны, онымен катар алынып жатқан тауардың қауіпсіз және жоғары сапаға ие екенін сендіру үшін қажет болды. Сөйтіп сертификаттау жүргізу жүйесі біртіндеп дами бастады.
Сертификаттауды ұйымдастыру төмендегі кезекпен жүргізіледі:
1. Өндіруші бәсекелестік жағдайында сатып алушыға оның тауары қазіргі талаптарға сай және бәсекеге қабілетті деп дәлелдеуге мүдделі.
2. Сатып алушы өзінің алған тауарының қауіпсіз және бәсекеге қабілетті екендігіне көз жеткізуі керек.
3. Қоғам өздерінің басқару органдары аркылы өндірушіден оның тауары қауіпсіз екендігіне дәлелді талап ете алады.
4. Өндіруші оның тауары жеке тұтынушыға ғана емес, сонымен бірге жалпы қоғамға пайдалы деген пікір қалыптастыруды қалайды.
5. Өндіруші өзінің өніміне сертификат алу үшін стандарттауды ұйымдастыратын бас үйыммен хабарласады.
6. Стандарттау бойынша ұйым немесе өндірушінің өзі өнім сертификаттауы бойынша кешенді жүмыстарды жүзеге асыратын ұйымды анықтайды.
7. Сертификаттау жасайтын үйым сынау зертханаларының көмегімен сертификацияланып жаткан өнімнің накты сипаттамаларын анықтап, сертификат беру жөнінде қорытынды дайындайды.
8. Сертификаттау жасайтын үйым сынақтан өткен өнім үшін өндірушіге сертификат береді.
Сертификаттауды жүргізу барысында оған қатысушалар арасында жауапкершілік былай бөлінеді:
1. Өнім өндіруші кез келген шығарылған өнімнің сапасы үлттық стандарттар мен техникалык шарттарға сай екеніне жауапты болады.
2. Жабдықтаушы өзі жеткізіп отырған өнімнің сертифи-каты бар екеніне жауапты болады.
3. Сертификаттау жасау үйымы берген сертификаты заңды екеніне жауапты болады.
4. Сынау зертханасы өткізілген сынақтар нәтижесінің дұрыс екеніне жауап береді.
Сертификаттау үдерісінің негізгі қатысушыларының қызметі қазақстандық және халықаралық құжаттарға сай белгіленген.
Сертификаттау үдерісін анықтайтын негізгі күжат стандарттау бойынша халықаралық үйымның стандарты ИСО-9000 жатады.
ИСО-9000 стандарттары өнім мен қызметтің сапасын жоғарылату тұжырымдамасын құрайды. Ол келесілерден түрады:
oo сапа саласында кәсіпорын басшылығының саясатын көрсететін сапа жүйесі құрылып, қүжатқа түсірілуі ке-рек;
oo сапа жүйесі тауарға тиісті оның өмірлік циклінің барлық сатыларын камтуы керек;
oo сапа жүйесі тиімдігін талдай отырып, кәсіпорынның ішкі жұмысын өздері қадағалап отыруы керек;
oo сапаны қамтамасыз ететін шығындарды бағалап, талдау жасап отыру керек.
Кәсіпорынның сапа саласындағы саясаты жоғары басшылықпен қалыптастырылады. Сапа жүйесі сапа саласындағы саясатты жүзеге асыратын құрал есебінде пайдаланылады.
ИСО-9000 әдістемелігіне сәйкес маркетингте колданылатын өмірлік цикл түсінігінің орнына сапа ілмегі деген түсінік колданылып жүр, оған кіретіндер:
- маркетинг, нарықты іздеу және зерттеу;
- техникалық талаптарды жоспарлау және әзірлеу, өнімді өндіруді қалыптастыру;
- материалды-техникалық жабдыктау;
- өндірістік үдерістерді дайындау және әзірлеу;
- өндіріс;
- бақылау, сынақты және тексеруді жүргізу;
- буып-түю және сақтау;
- өнімді сату және бөлу;
- кұрал-жабдықты қүрастыру және пайдалану;
- кұрал-жабдықты техникалық жагынан жөндеу және осыған лайықты қызмет көрсету;
- кұрал-жабдықты пайдаланып болганнан кейін қалдық-тарын пайдалану.
Сапа ілмегінің кезеңдеріне әсер ету сипатына карай сапа жүйесінде үш бағыт болуы мүмкін: сапаны қамтамасыз ету, сапаны басқару, сапаны жақсарту.
Өнімнің сапасын қамтамасыз ету - сапа жагынан талаптарға сай келетін өнімді шығару үшін жағдайды көрсететін сапа иілмегінің әрбір кезеңдерін орындауға қажетті жоспарлы және жүйелі түрде атқарылатын іс-шаралардың жиынтығы.
ИСО-9000 стандартының идеологиясына сай сапа жүйесі мәселелердің себебін іздегеннен гөрі, оларды алдын ала сақтандыруға талпындыру арқылы жүмыс істеу керек.
Сапаны басқару - сапа жағынан талаптарға сай келетін өнімді шығару үшін күнделікті іс-әрекет пен оның әдістері. Оған жататындар: үдерісті басқару, өнімде, өндірісте немесе сапа жүйесінде болатын қайшылықтарды дер кезінде анықтау және оған әсер еткен себептерді жою.
Сапаны жақсарту өнімнің техникалық деңгейін, оның жасалу сапасын, өндіріс әлементтерін және сапа жүйесін жоғарылатуға бағытталған іс-әрекетті күнделікті түрақты жүргізу болып саналады. Сапаны түрақты жақсартып отыру идеологиясы бағасы неғүрлым төмен, сапа деңгейі өте жоғары болатын өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған үрдістен шығады. Осыған байланысты сапаны түрақты жақсартып отыру үшін өнімнің көрсеткіштерін, немесе жасау сапалылығын түрақтандыруды жоғарылату немесе дайындау шығындарын азайту керек.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының Кодексі бойынша заңды түлғалар - Қазақстан Республикасы Үкіметінің Сапа саласындағы жетістіктері үшін сыйлығы лауреаттарының өндіру үдерісі сапа менеджменті және қоршаған ортаны басқару жүйесінің 9000 және 14000 сериялы халықаралық ИСО стандарттарына сәйкес Қазақстан Республикасының заңнамалық актісінде белгіленген тәртіппен сертификатталған өз тауарла-ры өз өндірісінің сертификатталған тауарлары деп танылады. Өз өндірісінің сертификатталған тауарларын өткізуден түскен табыстар болған жағдайда корпорациялық табыс салығының сомасы 50 пайызға азайтылады.
Маркетингке ерекше талап койылады. Маркетинг - көп жоспарлы, динамикалық күрделі құбылыс, яғни маркетинг сипаттамасының функциясы мен принципіне бір ғана анықтама арқылы толық, адекватты түсінік беру мүмкін емес.
Қазіргі кезде маркетингтің 2000-ға жуық анықтамасы бар, олардың әрқайсысы маркетингтің бір ғана жағын қарастырады немесе кешенді сипаттама береді. Маркетинг - бұл бұйымды өңдеуді, тауардың тұтынушыға жетуін, шығынды жоспарлау мен басқару процесі, осылайша жеке тұлғалардың да, сонымен қатар ұйымдардың да қажеттіліктерін қанағаттандыруды қадағалап отырады. Маркетинг түсінігінің негізінде нарық термині жатыр. Бұл түсінік жалпылама алғанда нарықтық іскерлікті білдіреді. Маркетинг арқылы іскерліктің мына түрі түсіндіріледі, яғни өндіруші тұрмыстық мәселерді шешу үшін бағдарламалық-мақсатты әдісті қолданады, ал нарық және оның талаптары іскерліктің әсерлілігінің критериі болып табылады.
Өнеркәсіп өзінің өніміне деген сұраныстың қажетті деңгейін алады. Кез-келген уақытта сұраныстың нақты деңгейі қажетті деңгейден төмен, соған сәйкес немесе жоғары болуы мүмкін. Осы жағдайлардың барлығын маркетингті басқару қарастырады. Кәсіпорын өзінің маркетингтік іскерлігін жүргізетін бес негізгі тәсілі бар: өндірісті жетілдіру концепциясы, тауарды жетілдіру концепциясы, коммерциялық күштерді интенсификациялау концепциясы, маркетинг концепциясы және әлеуметтік-этикалық маркетинг концепциясы.
Өндірісті жетілдіру концепциясы бойынша тұтынушылар кең таралған және бағасы да қол жетерлік тауарды тұтынады, сәйкесінше басшылық өздерінің күшін осы тауарды жетілдіруге және оны үлестіру жүйесінің тиімділігін арттыруға жұмсау керек.
Сапаға кеткен шығындарды анықтау міндеттілігі сапа жүйесінің ерекшелігі болып саналады. Оны күрайтындар - өнім өндірушінің шығындары мен басқа да шығындар.
Өндіруші шығындарына келесілер жатады:
oo сақтық шығындары - сапаны жоспарлауға; сапаны басқару жүйесін ендіру мен ұйымдастыруға; шикізат пен материалдар, өндіріс үдерісі және шығарылған өнім сапасын бақылауды арттыруға қойылатын талаптарды әзірлеу; әдістемелер, нұсқаулар даярлауға; өндіріске дейінгі сатыда сапаны талдаумен байланысты шығындарды қамтиды. Бұған тағы да технологиялық үдерісін, бақылау және сынау құралдарының кадағалау шығындары; сапаны басқару аясындағы кадрларды оқыту және даярлау бағдарламаларын жасауға кеткен шығындар; сапаны қамтамасыз ету жүйесін жетілдіруге кеткен шығындар; әр түрлі ұйымдастырушылык шығындары (басқару персоналының еңбекақысы, іс-сапар шығындары және т.б.) да кіреді.
oo бағалау шығындары - сапаны бағалау шығындары. Бұл өнімді шығаруға қажетті материалдарды сынау мен қабылдаудың; шикізат сапасын тексеру үшін жабдықтаушы зауытына жіберілген мамандардың іс-сапарының; шикізат пен материалдардың зертханалық сынаудың; бақылау-өлшеу қүралдарының тексеру және оларды жөндеудің; техникалық қадағалаудың; бұйымдардың түтынушылық қасиетерін анықтау үшін сынаудың; пайдалану сипаттамасын бағалау үшін бүйымды сынау; өз жүмыстары мен технологиялық үдерістің сапасын, өндіріс үдерісінде оны жөндеу; сапаны және сапа жүйесін қадағалауға байланысты шығындар кіреді. Бағалау шығындарына, сонымен бірге өнім сапасын аттестациялауға (тәуелсіз сынау орталықтары немесе зертханалары, сақтандыру кәсіпорындары және т.б. мекемелердің қызметі үшін төлем-ақы); өнімді арттыру шығындары; өнімді пайдалану кезінде сынау (сынауды түтынушыда жүргізілуі мүмкін осы мақсаттар үшін тұтынушыларға жіберілген кәсіпорын қызметкерлерінің іс-сапарлық шығындары) шығындары да кіреді.
oo өнімді дайындау кезінде оны қабылдамауға байланысты шығындары - өнімді тапсырыс берушіге жібермес бұрын анықталған сапаның төмен болуынан пайда болады;
oo сыртқы сатып алушылардың өнімнен бас тартуынан болған шығындар - кепілдемелік мерзім ішінде сатып алушылар рекламациясы бойынша тауарды жөндеу шығындары; техникалық қызмет көрсету кезінде ақауды жөндеу шығындары; заң бойынша аныкталған жауапкершілік шеңберінде төмен сапа үшін айыппұлдар; тиісті сапасы жоқ тауарларды қайтарумен байланысты шыгындар да кіреді.
Басқа шығындарға жататындар:
oo сапа үшін жанама шығындар. Олар көбінесе өндіріске қатысты емес үдерістерді атқарғанда болатын шығын-дар. Ондай үдерістерге өндіруші дайындаған өнімнің сапасы талапқа сай екенінде күмәнді болғанда ғана барады. Бүдан басқа шығындардың бөлек себептері: материалдар, құралдар мен жұмысшы күшін ысырапқа әкелетін өнімнің тиімсіз конструкциялары болуы мүмкін. Мүндай шығындарды төмендету сынауға жататын материалдардың көлемін азайтуға, тоқтап қалуды жоюға себеп болады, тұтынушы қосымша тексеруді жүргізбейді;
oo сапаны тұрақтандыру үшін жабдықтаушылардың шығындары. Шикізат тұтынушылар мүны міндетті түрде есепке алуы тиіс, себебі олар сатып алу кезінде баға деңгейіне әсер етеді;
oo тұтынушылардың болжаусыз шығындары. Сатып алушылардың кәсіпорын тауарын сатып алғысы келмегендіктен өнімді сату көлемі азаяды, міне осындай жағдайда Бұл шығындар пайда болады. Тұтынушылардың техникалық қызмет көрсету шығындарының көбеюі, сонымен қатар өнімнің жиі тұрып қалуы көбінесе осыған себеп болады.
oo сапа туралы ақпаратпен қамтамасыз ететін аппараттар мен күралдар үшін шығындар. Бұл шығын ӘЕМ-ны қолдану мен сапа қадағалауды автоматтандыру есебінен өсіп отырады. Әдетте Бұл шығындарды жоспар-лау кезінде микропроцессорлар мен ӘЕМ енгізу және аппаратураның жүмыс істеу уақытының үзаруына байланысты сапа шығындарын төмендету мәселелері анықталады (яғни қымбат қүрал-жабдықтың өтелім шығындарын камтамасыз ету керек).
Тауарды тұтынумен байланысты сапа шығындарына кәсіпорын үлкен көңіл аударады, себебі олардың әсері өнімді сату көлеміне әсер етеді. Тұтынушыдағы шығындар туралы акпарат сапаны қамтамасыз ету жүйесіне қажетті өзгерістерді енгізу үшін негіз болып табылады. Кәсіпорындарда тауарды түтыну сатысында сапа шығындарын төмендету бойынша ар-найы бағдарламалар жасалады.
Сапаны басқару жүйесінің келесі қағидалы ерекшелігі тауарлардың сапасы тұтынушылардың мүддесін камтамасыз ету үшін жобалау және техникалык шарттарды жасау барысын-да сапаны камтамасыз етуге жете көңіл аудару. Бұл жұмыстың нәтижесі ретінде тек сатып алушылардың ғана емес сонымен бірге арзан бағамен өткізілетін және өндірушіге шығындарды өтеп, пайда әкелетін тауарларды шығару болып табылады.
Жобаны жасау барысында өнімнің қауіпсіздігі жөнінде кепілдік беріліп, оларды таңдау мен қабылдауда және ақауын анықтайтын көрсеткіштері белгіленуі. Сонымен қатар тауарды колайсыз пайдаланудан болатын бұзылудан сақтайтын сақ-тық шаралары қолдануы керек.
Сапаны басқару жүйесінде тұтынушымен байланысты арақатынасты дамыту көзделуі керек, себебі өндіріс үдерісін-дегі жинақталған тәжірибе және тауарды пайдаланудағы тә-жірибелер алдағы жобада қажетті өзгерістерді енгізуге негіз болады. Осы өзгерістердің нәтижесі, олардың тауар сапасына әсері қосымша бағалануы тиіс.
Сапаны басқару жүйесінде тұтынушылармен байланыстың тағы да басқа түрі қолданылады. Онда өнімнің сапасын өндірушінің өзі бақылап отыру сияқты түрі алдын ала қарастырылған. Өнімді алудан бас тарту және оны өндірушіге қайтару жайлы мәліметтері алдын ала алынса, оны болдырмау үшін қажетті түзету енгізуге мүмкіндік туады. Тұтынушымен байланысты сол бұйымньщ пайдалану мерзімі шегінде жоғалтпаса, тұтынушының тауар мен қызметтің сапасына деген қажеттілігін қамтамсыз ету дәрежесін тұрақты бақылап отыруға мүмкіндік туады.
Сапаны басқару жүйесінің тағы бір негізгі ерекшелігі - сапа үшін заң жүзінде жауап беру тәуекелін төмендету мүмкіндігімен қамтамасыз ету. Осы мақсатта келесілер қаралуы керек:
oo қауіпсіздік стандарттарын жасау және ендіру (және соның негізінде тауар мен қызметтерге қойылатын техникалақ талаптар);
oo тәжірибелі үлгі мен қауіпсіздік жобасын бағалау максатында сынақ жүргізу;
oo сатып алушылар үшін нұсқауларды жасау және оларды талдау, сауалдама жүргізу;
oo қауіпсіздік талаптарына сай емес өнімдердің сипаттамасын дер кезінде анықтау үшін бақылаудың арнайы әдістерін жасау; қауіпсіздік талаптарын бұзу тәуекелдігін табу және оны жою максатымен өнім мен қызметтің сапасын жоспарлы зерттеу жүргізу.
Кадрды дайындау нұскасында маркетинг және материалды-техникалық жабдықтау аясында жұмыс істейтін жоғары және орташа сатысындағы персоналды оқытуды қамтиды, ал жұмысшыларды аспап пен құрал-жабдықты пайдалану дағдысына үйрету үдерісі жүргізіледі.
Сонымен, жоғарыда келтірілген ИСО-9000 әдістемесі тұтынушының мүддесін жоғары сапалы өніммен қамтамасыз етуге бағытталған.
Сертификаттың болуы өнімнің бәсекелік кабілеттілігін айтарлықтай жоғарылатады, себебі көпшілік тауардың сертификаты болмауы оларды ашық сатуға кедергі болады. Сондықтан сертификаттың болуы-бәсекелік қабілеттіліктің бірден-бір негізгі факторы болып саналады.
Стратегияны іске асыруды стандарттау, метрология және сертификаттау саласындағы бірыңгай талаптарды белгілейтін халықаралық сауда жүйесіне Қазақстанның кіруі арқылы жүзеге асырылады.
Қазіргі нарықтық экономика негізінде өндірілетін өнімнің сапасына қатаң талап қойылады. Өнімнің сапасы ─ бұл белгілі мұқтаждықты қанағаттандыруға үлкен себепші болатын өнімнің пайдалылығының жиынтық ерекшелігі мен кәсіпорынның маңызды көрсеткіштерінің бірі болып саналады. Өнімнің сапалығы тек техникалық, тауар тану ғана емес, сонымен қатар ең маңызды экономикалық санаты болып табылады. Экономикалық санаты ретінде ол тұтыну құнына тығыз байланысты. Егер де тұтыну құны ─ бұл жалпы алғанда тауардың пайдалылығы болса, ал өнімнің сапалылығы ─ бұл оны пайдаланудағы нақтылы жағдайда тұтыну құнының деңгейінің көрінуі.
Өнімнің сапасы ─ өндіріс тиімділігінің жоғарлауының, кәсіпорынның бәсеке қабілетілігінің, елдің өмірлік деңгейінің өсуінің маңызды факторы, көптеген әлеуметтік мәселелердің шешілуінің амалы. Сонымен қатар, ол қоғамдық еңбектің өнімділігінің өсуіне, қор қайтымына, материалдық ресурстардың үнемделуіне ықпалын тигізеді.
Қоғамдық қажеттіліктің өсуі, ғылыми техникалық процестің жоғары қарқыны сапа мәселесіне күрделі, комплекстік мінездеме береді.
Сапа ─ бұл экономикалық категория, ол тұтынушы құны, құн, тиімділік, баға, пайда, материалдық қызығушылық түсініктерімен тығыз байланысты. Сапаны зерттеу арқылы сапаның өндіріс тиімділігімен байланысын, баға қалыптасудағы сапаның ролі, еңбек өнімділігінің көрсеткіштерін анықтау, өнімнің өзіндік құнын және тағы басқа мәселелерді түсінуге болады.
Өнімнің сапа деңгейі оның салалық көрсеткіштері жүйесі негізінде анықталады. Бұл деңгейді анықтау үшін мұның әрбір көрсеткіштерінің сандық маңызын білу және ұқсастық өнім көрсеткіштерімен салыстыру қажет.
Өнімнің сапасын басқару ─ сапа талаптарын қанағаттандыру, оның ішінде жобалау - конструкторлық және өзара шарттық талаптарға сай келуі үшін пайдаланатын әдістер мен қызметтер жиынтығы.
Сапаны басқарудың нысанына өнімнің сапасына әсер ететін процестер жатады. Олар өнімнің өмір сүру циклының өндіріске дейінгі, өндіріс сатысында және өндірістен кейінгі сатыларында кездеседі.
Өнімнің сапасын басқаруды жетілдіруде отандық өндірушілердің алдына қойылатын негізгі мәселелер, олар:
oo өнімнің сапалылығын басқару жүйесіне маркетинг қызметі механизмін қосу;
oo тұтынушыға және барлық өндірістік қызметтерде сапаны басқару жүйесін қалай бағыттау;
oo өнімнің өмірлік кезеңінің барлық белестеріндегі сапаны басқару жүйесіндегі механизм әсерлерін күшейту.
oo сапаны басқару жүйесін енгізу кәсіпорында мынандай міндеттерді шешуге мүмкіндік береді:
oo жоғары сапалы өнімнің тұрақтылығын қамтамасыз ету;
oo өнім көлемін ұлғайту және оны сататын нарықты (рынокты) табу;
oo жоғарғы бағада сататын өнімді көбейту мүмкінділігін қарастыру;
oo өнімнің бәсекеге жарамдылығы және қаржы жағдайының тұрақтылығы жөніндегі проблемаларды шешу.
Нарықтық қатынастар дамуы жағдайында өнімдердің сапасын жақсарту ─ басқарылатын процес.
Реформа кезеңінің алдында өнімнің сапасын жоғарлату мәселесіне мүлдем көңіл бөлінбеді деуге болмайды. Өнімді аттестациялау, стандартизация, оны бақылаудың әртүрлі әдістері болды, бірақ тамақ өнеркәсібінде сапаға ықпал ету мүмкіндіктері локальды болды, комплекстік, логикалық қорытындылаумен ерекшеленбеді.
Нарықтық қатынастар жағдайында өнімдер сапасының жоғарлауының бағыттылығы, экономиканың дамуының құрама элементі, ал жоғары сапаға жету ─ өндірістік және әлеуметтік сферадағы қайта қалыптасудың негізгі мақсаттардың бірі болып табылады.
Бірақ қазіргі уақытқа дейін өнім сапасын жоғарлату мәселесіне айтарлықтай көңіл бөлінбеді, тұтынушылар сұранысы жоғары сапалы өнім жағына ауыса бастады. Өкінішке орай, өндірушілердің өздері шикізаттың сапасына емес, ең алдымен табысты максимизациялауға, өндіріс көлемінің өсуіне көп көңіл бөлді.
Сонымен қатар, сапасы төмен өнімдер импортының өсуі байқалып жатыр. Қазіргі таңда Қазақстанда көптеген өнімдердің сапасы европаның және әлемдік стандарттардан едәуір артта қалған.
Өнім сапасын жоғарлату өнеркәсіптік кәсіпорындар үшін де өте маңызды, өйткені жоғары сапалы өнім тек қана сапасы жоғары шикізаттан өндіру мүмкін.
Қойылған мақсатпен байланысты келесі мәселелер анықталады:
oo өнім сапасы категориясының мәнін және оның нарықтық экономика жағдайындағы пайдаланудың ерекшеліктерін зерттеу;
oo өнімнің сапасын басқару жүйесінің құрама элементтерінің методологиялық тәсілдерін анықтау;
oo зерттелетін аймақта қазіргі жағдайдағы өнім сапасын басқару мәселелерін және оның бәсеке қабілеттілігін талдау;
oo теориялық және тәжірибелік материалдарды анықтау және өнім сапасын басқару механизмдерін жетілдіру бойынша ұсыныстар беру;
oo ұсынылған шараларды енгізуден болатын экономикалық тиімділікті анықтау.
Өнім сапасын жоғарлату, оның жоғары деңгейіне жету ─ шаруашылық механизмнің жетілдірудің , өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды элементі, сонымен қатар оның анықтаушы аргументі сапаны басқарудың нақты механизмсіз жоғары сапаға жетуге мүмкін емес болып табылады.
Халықаралық және отандық тәжірибе, сонымен қатар халықтың төмен төлемқабілеттілігімен сипатталатын Қазақстан нарығын зерттеу негізінде зерттеуші сапаға тұтынушы өміріне қауіпсіздік мақсатымен сәйкес келетін мемлекет талаптарын анықтайтын тұтынушы параметрлерінің жиынтығы ретінде қарайды.
Нарықтағы әрбір тауар тұтынушымен бағаланады, ең алдымен бұл ─ сапаның жеке және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыратын деңгейі.
Өнімнің сапасы түсінігінің объективтік трактовкасы сапаны жақсарту мәселесін қоғамдық өндірістің тиімділігін жоғарлату, қорытынды жақсы қаржылық көрсеткіштерге жету мәселесін шешумен байланыстыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл өнім сапасы мәселесін нарықтық қатынастардың дамуының және өнім сапасын әлемдік стандарттарға бағыттануы жағынан қарастыруға мүмкіндік береді. Еуропалық сапа ұйымы (ЕСҰ) сапа түсінігін кеңірек қарастырады.
Тұтынушылар және халықшаруашылық көзқарас тұрғысынан жоғары технологиялық, эстетикалық қасиеттерімен қамтамасыз ету ғана емес, сонымен бірге оның өндіруіне және тасымалдауына аз шығын кетіру маңызды болып табылады, яғни, өнім сапасының оптималдық деңгейі бұл ─ аз қоғамдық еңбек шығынмен жасалған белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыратын оның барлық қасиеттерінің жиынтығы. Белгілі бір қажеттіліктерді толығымен қанағаттандыру позициясынан өнім сапасын жоғарылату мәселесін зерттеу өнім сапасы және өндіріс тиімділігінің анализін талап етеді
Қазақстан Республикасы экономикалық даму кезеңінің жаңа белесіне аяқ басты. Нарықтық талаптардың ерекшеліктерін ескере отырып, мемлекеттің ішкі экономикалық мүмкіндіктері мен өндірістік ахуалын одан әрі жақсарту мақсатында жаңа бағыттар белгіленуде. Өндірісті жаңаша құрудың, шығарылатын өнімдердің сұранысын арттырудың маңыздылығы да артуда.
Соңғы кезде біз өнімнің сапасы, сенімділігі, бәсеке қабілеттілігі, қауіпсіздігі сияқты түсініктермен жиі-жиі кездесіп, өнімнің сертификациясы туралы сөздер естіп, тұтынушылардың құқығын қорғау туралы заңын сақтауын талап етеміз.
Мұның бәрі біздің тауарлар мен қызметтердің сапасына деген көзқарасымызды өзгерткенін дәлелдеп отыр. Нарықтық жағдайда егер кәсіпорын өз өнімнің немесе қызметтің бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз ете алмаса, онда бұл кәсіпорынды ешқандай инвестициялар құтқара алмайды. Бәсеке қабілеттіліктің негізі сапа болып табылады. Бәсеке қабілеттіліктің құрамына сападан басқа баға, жеткізу уақыты, кепілдік, сервистік қызмет көрсету және тағы басқа көрсеткіштер кіргенімен сатып алушылар мен тапсырыс берушілер өнімді таңдағанда сапаны басқа қасиеттерден жоғары бағалайды.
Сапаны қамтамасыз ету үшін тек қана тиісті материалдық база мен жоғары білімді персонал жеткіліксіз, сонымен қатар мұнда сапаны басқару өнері де керек. Кәсіпорындар жағынан сапаны басқаруға деген жоғары назар аударатыны да осыдан.
Бәсекеге қабілетті өнім кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз етеді, ал мұның өзі экономиканың жалпы дамуына оң әсерін тигізеді. Кейбір өндірушілер үшін өнім сапасы жеке мәселе ғана емес. Ол біртіндеп халықтың өмірінің жалпыұлттық сапа мәселесіне айналып келеді. Мұны сапа саласында жетекші болып табылатын соғыстан кейінгі уақытта Жапония экономикасының даму мысалында көруге болады.
Бірақ бәсекеге қабілетті болу міндетті түрде ең жоғары сапалы өнім шығаруды ғана білдіре бермейді. Сапа деңгейі халықтың анықталған деңгейіне арналып, әртүрлі болу мүмкін. Мерседеспен барлық адамдар жүре бермейді, бірақ барлық машиналар эксплуатацияда сенімді және қауіпсіз болу керек. Мұның бәрі сапаны оперативті және икемді басқаруды талап етеді.
Сонымен қатар, сапаны басқару стандарттаумен тығыз байланысты, өйткені оның нормативтік базаның негізі сапаны бағалау, сапаға талаптар қойылған стандарттар болып табылады.
Қазіргі нарықтық экономика негізінде шығарылған өнімнің сапасына басқалай талап қойылады. Бұл қазіргі дүниеде кез-келген кәсіпорынның өміршеңдігі, оның тауар нарығындағы және қызмет көрсетудегі орнықты жағдайы бәсекеге жарамдылық деңгейін көрсетеді.
Өз кезегінде бәсекеге жармдылық екі көрсеткішке байланысты ─ баға деңгейіне және өнім сапасы деңгейіне. Ал екінші фактор бірте-бірте бірінші орынға шығады. Еңбек өнімділігі, ресурстардың барлық түрлерін үнемдеу өнімнің сапасына тікелей орын береді.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. ХІХ - ғасырдың француз экономисті Жан Батист Сәй (1767 -1832 жылдар) жылдар кәсіпорыннның шаруашылық қызметінің негізгі ережесін қалыптастырды. Пайданы көбейту үшін өндіріс шығындарын азайту керек.
Осы классикалық ереже еркін, жетілген нарықтық бәсеке жағдайында бас тартпай жұмыс істеді. Бұл жағдай сол кездегі өнеркәсіп фирмаларының шаруашылық қызметтері, шығарылған өнім ассортименті және өткізу рыноктары салыстырмалы түрде тұрақты болуымен түсіндіріледі. Тұрақты рынокта фирмалар осы нарықта өздерінің белгілі бір үлесі үшін күресті. Фирманың стратегиялық мақсаты сатуда бағаларды және өндіріс шығындарын азайту арқылы өзінің үлесін көбейту болды.
Осы бойынша америка ғалымы, экономист, П. Самуэльсон: Тауар өндірушілер бағалар бәсекесіне қарсы тұра алады және өздерінің пайдасын максимум деңгейге дейін көтере алады, тек қана шығындарды минумум деңгейге дейін азайтқанда, бұл өз кезегінде өндірістің ең тиімді әдістерін ендіргенде ғана қол жеткізіледі - деп жазды.
Қазіргі жетілмеген, бағалық емес бәсеке жағдайында өндірістің шығындары азайту арқылы пайданы көбейту жолын іздеу әрекеті, әсіресе фирмалар арасында бәсеке болғанда ерте ме кеш не фирма үшін төлем төлей алмау әкеледі.
Әлемдік қауымдастықтың қазіргі экономикасы өтпелі экономика ретінде сипатталады: бір елдер, бұрынғы социалистік елдерді қосып алып нарықтық экономикаға өтуде, дамушы елдердің бір қатары дамудың индустриалдыға дейінгі деңгейіннен индустриалды дәуірге өтуде, индустриалды дамыған елдер индустриалдықтан ақпараттық дәуірге өтуде.
Ақпараттық дәуірде тұтынушылардың мұқтаждықтары мен сұраныстары көн қырлы және ұлттық рыноктар рамкаларынан алыстауда, сұраныстар мінезі өзіндік сипат алып және де өзінің құрылымы бойынша әр түрлі болуда.
Фирма, егер ол нарықта үлгеруге ұмтылса, мына ережені бұлжытпай орындауы тиіс: табыстарды көбейтуді, шығындарды азайту арқылы емес, сату көлемін арттыру болса да.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Жалпы қабылдағандай, фирма басшысы білімді және жан - жақты болса да, менеджерлер мен инженерлердің қандай таланттары мен қабілеттері болғанымен, бағалық емес, қатаң бәсеке жағдайларында, яғни тұтынушылар сұраныстарының құрылымында бірінші орынға жаңашылдық, сапа, дизайн, жиі жаңарту мен әр алуан ассортимент, сатудан кейінгі жоғары деңгейдегі сервис қойылғанда, өз фирмасында өндірістік шығындар деңгейін белгілі бір шекарасынан төмен азайту мүмкін еместігіне көзі жетеді. Микроэкономика саласындағы мамандардың бағалауынша кез - келген фирма үшін кез - келген экономика үшін шаруашылық қызметтің бағдары болып әлемдік сыныпты қазіргі заманға сай кәсіпорындарда өндірісті ұйымдастыруы болуы тиіс және мына параметрлерге сәйкес келуі тиіс:
1. Үлкен икемділігі, өнім ассортиментін тез өзгертуге және өнімді жиі жаңарту қабілеттер болуы керек. Стандартталған өнімнің қатаң стандартқа негізделген жаппай өндірісі тұтынушылардың тез өзгеретін сұраныстарына бейімделуге қабілетсіз және оның салдары төлем төлей алмауға әкеледі;
2. Фирма жаңа технология мен өндірісті ұйымдастырудың жаңа нышандарына көшуге ұмтылуы тиіс. Өндіріс технологиясы күрделі екені соншалықты, қазір еңбек бөлінісі мен ұйымдастырудың басқа да нышандарын әсіресе фирма өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі туралы мәселе шынымен қойылған жағдайда қажет етеді;
3. Фирмаға өзінің өнімінің сапасын және сатудан кейінгі сервистің деңгейіне көтеруге ерекше көңіл бөлуі керек. Тұтынушылардың өнім сапасына деген талаптары бүгін тек, өсіп қана қойған жоқ, және де өзінің сипатын түбірмен өзгертті. Қазір жақсы өнімді шығару аз, сонымен бірге сатудан кейінгі сервисті ұйымдастыруды, тұтынушылардың жоғары деңгейдегі өзіндік сұраныстарына қосымша фирмалық қызметтерді көрсету туралы ойлау керек.
Нарықты орта жағдайында және кәсіпорынның толық экономикалық, құқықтық өзінше еркіндік алуы, оған көптеген қосымша міндеттер жүктейді. Кәсіпорынның айналысатын қызметі, шеңбері ұлғаяды. Мемлекеттік экономика жағдайында негізгі буынның іс - әрекеті тек қана өндірістік қызметпен тұйықталды. Кәсіпорын өзінің экономикалық және әлеуметтік қызметін жалпы мемлекеттік шаруашылық механизмі арқылы жүзеге асырады. Аралас әрі әлеуметтік - бағытталған нарықтық экономика жағдайында мемлекет кәсіпорынға иелік құқ бере отырып, оның өз мүлкін, өндірген өнімін және тапқан табыстарын пайдалану мен жаратуды, кәсіпорын шығындары арқылы әлеуметтік шаралардың бір бөлігін жүктейді.
1.2 Бәсекелестікті қорғау және өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау әдістері
Бәсекелестік - экономиканың тиімді дамуы мен жұмыс істеуінің басты тетігі. Тиімді бәсекелестік үшін жағдай жасау, адал бәсекелестікті қолдау мен қорғау мемлекеттің индустриялық және инновациялық саясатының негізгі міндеті - экономиканың әртараптануы мен өнеркәсіпті жаңғыртуды іске асыруға ықпал етуге тиіс.
Бәсекелестік саласындағы мемлекеттік саясат жосықсыз бәсекелестікке жол бермеу, шектеу тәжірибесінің шектен тыс шоғырлануы мен өсуі жайлы мәселелерді шешуге бағытталған. Бәсекелестік саясатының негізгі бағыттары:
oo монополиялық бағаларды белгілеу, өндірісті негізсіз қысқарту және монополиялық тауарлар мен қызмет көрсетулерді жеткізу, басқа кәсіпорындардың тауар және қаржы нарықтарының кіруіне кедергі жасау, нарық субъектілері және олардың бірлестіктерін құру, қайта ұйымдастыру, тарату, нарық субъектілерінің жарғылық капиталындағы акцияларды (үлестерді, пайларды) сатып алу жөніндегі монополистер әрекеттерінің жолын кесу арқылы басым жағдайға ие болуына нарық субъектілерінің асыра сілтеуіне жол бермеу;
oo бірыңғай бағалар мен тарифтерді белгілеуге, нарықты аумақтық қағидасы бойынша бөлуге, ықтимал бәсекелестердің нарыққа қол жеткізуін шектеуге немесе нарықтағы бәсекелестік субъектілер арасында сөз байласуға бағытталған бәсекелестер арасындағы келісілген әрекеттердің жолын кесу арқылы бәсекелестікті жоюға немесе шектеуге бағытталған жосықсыз бәсекелестік пен бәсекелестікке карсы келісімдерге тыйым салу;
oo мемлекеттік органдардың кәсіпкерлік қызметке негізсіз араласуына жол бермеу. Мемлекеттік органдардың жекеленген кәсіпорындарға жеңілдіктер беруі, сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің белгілі бір тобына тауарлар мен қызмет көрсетудің бірінші кезектегі жеткізілімі туралы шаруашылық субъектілеріне нұсқау беруі арқылы бәсекелестікті шектеуге бағытталған әрекетінің жолын кесу.
Тариф саясаты. Бағдарламаны табысты іске асыру мақсатында қазіргі күні қолданыстағы тарифтерді жасанды үстап түрудан бас тартып, табиғи монополиялар саласына барлық қатысушыларына - субъектілердің өздері мен олардың қызмет көрсетуін түтынушылар мүдделері теңдестіруге қол жеткізуге бағытталған икемді тарифтік реттеу саясатына көшу қажет.
Бүгінгі күні экономиканы дамыту инфракүрылымы болып табылатын табиғи монополия саласының қарқынды өсуінсіз өнеркәсіп кешенін дамыту мүмкін емес.
Табиғи монополиялардың казіргі жағдайы негізгі күралдар мен жабдықтардың тозу деңгейінің жоғарылығымен сипатталады.
Іс жүзінде оның барлық салалардағы сапалы, табиғи тозу деңгейі сындарлы шекке жетті.
Сапалылық жағынан тозған жабдыкты пайдалану ұсынылатын кызмет көрсетулер көлемінің азаюына, сапасының нашарлауына және апатты жағдайлардың туындауына әкеледі.
Бұдан өзге, жеке айналым қаражаттарының жеткіліксіздігі жабдықты ауыстыруға бағытталған капитал салымдарын (инвестицияларды) жүзеге асыруға мүмкіндік бермейді. Негізгі қорларды жаңарту оларды пайдалану тиімділігін, көрсетілетін қызметтердің сапалық сипаттамаларын жақсартудың және түптеп келгенде, әкономикалық өсім мен ел индустриясын түрақты дамытудың басты факторларының бірі болып табылады.
Бүгін тарифтік реттеу әдістері табиғи монополия саласына инвестицияларды тартуға қолайлы жағдайлар жасауды және өндірісті жаңғыртуға негізделген, аталған әкономика секторының басып озатын қарқынына қол жеткізуді камтамасыз ету қажет.
Сондыктан, индустрияның тұрақты дамытуын қамтамасыз ету, олар көрсететін қызметтер сапасын жақсарту, өзіндік күнды төмендету мен қызмет көрсетулергетариф деңгейлерінің түрақтылығы үшін тарифтік саясатты:
oo инвестицияларды ынталандыратын және орта мерзімді кезенде тарифтердің тұрақтылығын қамтамасыз ететін тарифті қалыптастырудың жаңа әдістерін енгізу;
oo есептеудің халықаралық стандарттарын және тиісті қызметтер көрсету түрлері мен шығындар элементтері бойынша шығындарды бөлек есептеу әдістерін енгізу;
Аталған іс-шараларды кең ауқымда іске асыру және тарифтерді белгілеудің жаңа әдістерін енгізу табиғи монополия саласында жүмыс істейтін кәсіпорындарды жаңғырту әрі ресурстарды сақтайтын және шығыны аз жаңа технология-ларды енгізу үшін, олардың қайтарымдылығы мен бес жылға дейінгі болашақта тарифтердің тұрақтылығын камтамасыз етуі тиіс.
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау әдістері:
XX ғасырдың басынан бастап өнімнің бәсекелік кабілеттілігін бағалау әдістері даму ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1
КӘСІПОРЫН ӨНІМІНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ..
8
1.1
Өнімінің бәсекеге қабілеттілігі және сапа туралы түсінігі мен оның мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8
1.2
Бәсекелестікті қорғау және өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20
2
Leader art kz ЖШС - НІҢ ӨНДІРІСТІК-ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
32
2.1
Leader art kz ЖШС-нің жалпы мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
32
2.2
Leader art kz ЖШС-нің ұйымдық құрылымын суреттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
39
2.3
Кәсіпорынның маркетингтік қызметін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... .
43
2.4
Кәсіпорынның өндірістік - шаруашылық және қаржылық қызметінің көрсеткішін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
45
3
Leader art kz ЖШС ӨНІМНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
54
3.1
Нарықты қамтудың маркетинг стратегиясын қолдану арқылы өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
54
3.2
Қарастырылып отырған мәселелерді жақсарту бойынша ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
63
Кіріспе
Қазақстан Республикасы өзінің ұлттық экономикалық даму стратегиясын қалыптастыру, әлеуметтік - экономикалық даму деңгейі бойынша ТМД елдерінің ішінде жетекші орындардың бірін иеленеді. Бірақ, еліміз алдағы 10 жылдың ішінде әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру міндетін қойып отыр. Мұндай міндеттің оң шешімін табуына еліміздің ішкі және сыртқы мүмкіндіктерін ұтымды пайдалану айтарлықтай ықпал етеді. Сондықтан ең алдымен кәсіпкерлік қызметті қолдау мен дамытуға, отандық кәсіпорындардың жоғары сапалы өнімдер өндіруіне және бәсеке қабілеттілігі мен қызмет тиімділігін арттыруға ерекше назар аудару қажет.
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан маңызы бар екендігін республикамыздың тәуелсіздігінің 20 жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз жеткізе дәлелдейді.
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға көшу барысында қоғамымыздың көптеген әлеуметтік және экономикалық мәселелерін жаңаша шешуге тура келді.
Нарық жағдайында сауда желісі өнімнен бас тартуы мүмкін, мемлекет шығындарды жаппайды; банктер несие беру кезінде өздерінің талаптарын қояды, бәсекелестік пайда болады. Нарықтық қатынасқа қалыптаспаған кәсіпорындар, осылайша, тез банкротқа ұшырауы мүмкін. Мұндай жағдай болмас үшін шаруашылық қызмет облысында басшылар мен мамандарға нарық қатынасының шарты бойына басқарудың әдісі мен техникасын меңгеру керек. Нарық шартындағы басқару шарты - ол маркетинг. Қазақстанның қазіргі заманғы кәсіпорын басшыларына маркетинг концепциясын үйреніп қана қоймай, сонымен қатар, оны қолдана білу де керек.
Нарыктық әкономика жағдайында бәсекелестік өндірушілерді тек қажеттілігі бар тауарларды ғана өндіруге жетелейтін, негізгі реттеуші тетік болып табылады. Латынның сопсиге (мақсатқа жүгіру) сөзінен шыққан термин өндірушілер мен сатушылар арасында сатып алушылар үшін таластартысты анық сипаттайды. Нарықта бәсекелестердің мақсаты тауарды сатып алушыға сату негізгі құрал ретінде кәсіпорындағы сапалы маркетинг саналады.
Бәсекелестік - экономиканың тиімді дамуы мен жұмыс істеуінің басты тетігі. Тиімді бәсекелестік үшін жағдай жасау, адал бәсекелестікті қолдау мен қорғау мемлекеттің индустриялық және инновациялық саясатының негізгі міндеті - экономиканың әртараптануы мен өнеркәсіпті жаңғыртуды іске асыруға ықпал етуге тиіс.
Бәсекелестік саласындағы мемлекеттік саясат жосықсыз бәсекелестікке жол бермеу, шектеу тәжірибесінің шектен тыс шоғырлануы мен өсуі жайлы мәселелерді шешуге бағытталған.
Тауардың бәсекелестік артықшылығы оның бәсекеге қабілеттілігін қүрайды. Ол дегеніміз басқа сондай тауарлармен салыстырғанда оның артықшылығын көрсететін түтынушылық және кұндық қасиеттердің жиынтығы.
Кәсіпорын өнімінің бәсекеге қабілеттігін арттыру нарықтық экономикада үлкен рөл атқарады.
Қазақстандық кәсіпорындардың маркетинг жағынан тәжірибесі өте шектелген, сонымен қатар, нені алады, соны сату және кез-келген бағаға принципін жиі ұстанады. Бұл, әрине маркетинг идеясына қарама-қарсы.
Қазіргі заманғы нарықтық іскерлік кәсіпорын басшыларынан және мамандарынан нарық шартында шешім қабылдау әдетін талап етеді. Сыртқы нарықта жұмыс істеу үшін шетел компанияларында қолданылатын басқару әдістерін, маркетинг концепциясының практикалық нәтижесін жақсы білу керек.
Диплом жұмыстың тақырыбы Сапаны басқару кәсіпорынның бәсекеге қабілетті факторы ретінде. Қазіргі уақытта бәсекеге қабілеттілікті арттыру маңызды мәселенің бірі болып табылады. Бәсекеге қабілеттілік - нарықтың талабын анықтайтын және тауардың басқа тауармен салыстырғандағы оның сапалық және экономикалық қасиеттерін кешенді бағалайтын кез келген тауардың негізгі маңызды сипаттамаларының бірі. Бәсекеге қабілеттілік түсінігі салыстырмалы сипатқа ие. Ол нақты нарық пен сатылым уақытының жағдайларына байланысты. Сатып алушылардың көпшілігі қоғамдық қажеттіліктерге сай тауарларды сатып алады, сонымен бірге әр сатып алушы өзінің кажеттіліктерін толық қанағаттандыратын тауарды алады. Сатып алушылардың мінездерін зерттеу көрсеткендей, екі ұксас тауар болса, сатып алушы оның арзанын қалайтынын, егер сатылым бағалары бірдей болған жағдайда - сатып алушы түтыну бағасының (қолдану шығындары) төменіне ұмтылатыны белгілі.
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты - кәсіпорын өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдарын зерттеу. Негізгі тапсырмаға кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың теоретикалық негіздемесін беру, кәсіпорынның шаруашылық қызметін, шұжық өнімінің нарықтағы қызметін саралау жатады. Зерттеу нысаны болып Leader art kz ЖШС алынды.
Дипломдық жұмыстың мақсатына байланысты келесі міндеттер шешіледі:
- кәсіпорын өнім бәсекеге қабілеттілігін арттырудың теориялық негіздерін қарастыру;
- leader art kz ЖШС-ның өндірістік - шаруашылық қызметіне талдау жүргізу;
- leader art kz ЖШС-ның өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың жолдарын анықтап шаралар ұсыну.
Зерттеу пәні болып кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың теориялық, әдістемелік және тәжірибелік аспектілердің жиынтығы табылады.
Зерттеу объектісі болып Алматы қаласындағы құрылыс өнімдері нарығында өзінің өндірістік қызметін жүзеге асыратын Leader art kz ЖШС саналады.
1 КӘСІПОРЫН ӨНІМІНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі және сапа туралы түсінігі мен оның мәні
Нарыктық әкономика жағдайында бәсекелестік өндірушілерді тек қажеттілігі бар тауарларды ғана өндіруге жетелейтін, негізгі реттеуші тетік болып табылады. Латынның сопсиге (мақсатқа жүгіру) сөзінен шыққан термин өндірушілер мен сатушылар арасында сатып алушылар үшін таластартысты анық сипаттайды. Нарықта бәсекелестердің мақсаты тауарды сатып алушыға сату негізгі құрал ретінде кәсіпорындағы сапалы маркетинг саналады.
Бәсеке адал ниетті және адал ниетті емес деген түсініктерге бөлінеді. Халықаралық құжаттарда адал ниетті емес бәсеке өнеркәсіп және сауда істерінде адал әдетке қайшылық білдіретін кез келген іс-әрекет деп түсіндіріледі. Соның ішінде, тиым салуға жататындар:
oo бәсекелестің өнеркәсіптік немесе сауда-саттық қызметінде, кәсіпорындарда, тауарлар өндіруде қым-киғаш жағдай туғызатын іс-әрекет.
oo бәсекелестің өнеркәсіптік немесе сауда қызметі, кәсіпорын және оның тауары туралы теріс ой туғызатын, жалған түжырымдар жасау.
oo сауда-саттық іс-әрекетпен айналысқанда тауардың сипаттамасы, дайындау тәсілі, пайдалану қасиеті немесе оның көлемі жайлы қогамды шатастыратын пікірді пайымдау.
Қазіргі таңда, адал ниетті емес бәсекенін бөтен немесе соған үқсас тауар белгісімен таңбалау, тапсырысты мақалалар, жалған ой туғызатын ақпараттар және басқа да әдістері кең етек жайған.
Адал ниетті бәсеке жоғары түтынушылық қасиеттерге ие тауарларға сүранысты қалыптастыру мен тауар өткізуді ынталандыруды қарастырады. Бәсекелестіктің міндетті шарты ұсыныстың сұраныстан асып түсуі болып табылады, әйтпесе тауарлардың жетпеушілік жағдайында сатып алушылар сапасыз тауарды да алуға мәжбүр болады.
Тауардың бәсекелестік артықшылығы оның бәсекеге қабілеттілігін қүрайды. Ол дегеніміз басқа сондай тауарлармен салыстырғанда оның артықшылығын көрсететін түтынушылық және кұндық қасиеттердің жиынтығы.
Бәсекеге қабілеттілік - нарықтың талабын анықтайтын және тауардың басқа тауармен салыстырғандағы оның сапалық және экономикалық қасиеттерін кешенді бағалайтын кез келген тауардың негізгі маңызды сипаттамаларының бірі. Бәсекеге қабілеттілік түсінігі салыстырмалы сипатқа ие. Ол нақты нарық пен сатылым уақытының жағдайларына байланысты. Сатып алушылардың көпшілігі қоғамдық қажеттіліктерге сай тауарларды сатып алады, сонымен бірге әр сатып алушы өзінің кажеттіліктерін толық қанағаттандыратын тауарды алады. Сатып алушылардың мінездерін зерттеу көрсеткендей, екі ұксас тауар болса, сатып алушы оның арзанын қалайтынын, егер сатылым бағалары бірдей болған жағдайда - сатып алушы түтыну бағасының (қолдану шығындары) төменіне ұмтылатыны белгілі.
Осылайша, өнімнің бәсекеге кабілеттілігі оның жоғары тұтынушылык касиеттері мен төмен бағасымен анықталады. Бәсекеге қабілеттілікті анықтайтын тұтынушылық және қүндық қасиеттер әр түрлі тауарлар үшін әр түрлі болады. Мысалы, үзақ қолданылатын және өндіріске кажетті күрделі тауарлар үшін бәсекеге қабілеттілікті көрсететін көрсеткіштерге келесілер жатады:
- тауардың пайдалану шеңберін анықтайтын атқарымдық міндетінің көрсеткіштері;
- тауардың колданыстағы ыңғайлылығы мен оның қауіпсіздігін сипаттайтын пайдалану көрсеткіштері;
- тауарды сатып алу мен пайдалану шығындарын сипаттайтын әкономикалық көрсеткіштері;
- жоғарыда көрсетілмеген (сертификат, сервистік қызмет көрсету), баска бағалық емес көрсеткіштер.
Бәсекеге қабілеттілік салыстырмалы көрсеткіш екенін ескере отырып, оған катысты бағалау жүргізілетін басқа да оған үқсастарды анықтау қажет. Ұқсастар көп болған сайын, бәсекеге қабілеттілікті бағалаудың нәтижелері солғүрлым нақтырақ болады.
Өнімнің бәсекеге деген қабілеттілігін жоғарылатуда сертификаттау үлкен рөл атқарады. Сертификаттау дегеніміз - өнімнің нақты сипаттамаларының қажетті стандарттар мен басқа нормативті қүжаттарға сай екенін растауга бағытталган іс-әрекеттер жүйесі. Сертификаттау дамыған елдерде XX ғасырдың 60-жылдары пайда болды. Бұл елдердің нарықтарында дамушы елдерден кең қолданылатын тауарлар көптеп келе бастады. Соның салдарынан сатып алушыларда олардың сапасы туралы күмән туа бастады. Сертификаттау сатып алушыны, онымен катар алынып жатқан тауардың қауіпсіз және жоғары сапаға ие екенін сендіру үшін қажет болды. Сөйтіп сертификаттау жүргізу жүйесі біртіндеп дами бастады.
Сертификаттауды ұйымдастыру төмендегі кезекпен жүргізіледі:
1. Өндіруші бәсекелестік жағдайында сатып алушыға оның тауары қазіргі талаптарға сай және бәсекеге қабілетті деп дәлелдеуге мүдделі.
2. Сатып алушы өзінің алған тауарының қауіпсіз және бәсекеге қабілетті екендігіне көз жеткізуі керек.
3. Қоғам өздерінің басқару органдары аркылы өндірушіден оның тауары қауіпсіз екендігіне дәлелді талап ете алады.
4. Өндіруші оның тауары жеке тұтынушыға ғана емес, сонымен бірге жалпы қоғамға пайдалы деген пікір қалыптастыруды қалайды.
5. Өндіруші өзінің өніміне сертификат алу үшін стандарттауды ұйымдастыратын бас үйыммен хабарласады.
6. Стандарттау бойынша ұйым немесе өндірушінің өзі өнім сертификаттауы бойынша кешенді жүмыстарды жүзеге асыратын ұйымды анықтайды.
7. Сертификаттау жасайтын үйым сынау зертханаларының көмегімен сертификацияланып жаткан өнімнің накты сипаттамаларын анықтап, сертификат беру жөнінде қорытынды дайындайды.
8. Сертификаттау жасайтын үйым сынақтан өткен өнім үшін өндірушіге сертификат береді.
Сертификаттауды жүргізу барысында оған қатысушалар арасында жауапкершілік былай бөлінеді:
1. Өнім өндіруші кез келген шығарылған өнімнің сапасы үлттық стандарттар мен техникалык шарттарға сай екеніне жауапты болады.
2. Жабдықтаушы өзі жеткізіп отырған өнімнің сертифи-каты бар екеніне жауапты болады.
3. Сертификаттау жасау үйымы берген сертификаты заңды екеніне жауапты болады.
4. Сынау зертханасы өткізілген сынақтар нәтижесінің дұрыс екеніне жауап береді.
Сертификаттау үдерісінің негізгі қатысушыларының қызметі қазақстандық және халықаралық құжаттарға сай белгіленген.
Сертификаттау үдерісін анықтайтын негізгі күжат стандарттау бойынша халықаралық үйымның стандарты ИСО-9000 жатады.
ИСО-9000 стандарттары өнім мен қызметтің сапасын жоғарылату тұжырымдамасын құрайды. Ол келесілерден түрады:
oo сапа саласында кәсіпорын басшылығының саясатын көрсететін сапа жүйесі құрылып, қүжатқа түсірілуі ке-рек;
oo сапа жүйесі тауарға тиісті оның өмірлік циклінің барлық сатыларын камтуы керек;
oo сапа жүйесі тиімдігін талдай отырып, кәсіпорынның ішкі жұмысын өздері қадағалап отыруы керек;
oo сапаны қамтамасыз ететін шығындарды бағалап, талдау жасап отыру керек.
Кәсіпорынның сапа саласындағы саясаты жоғары басшылықпен қалыптастырылады. Сапа жүйесі сапа саласындағы саясатты жүзеге асыратын құрал есебінде пайдаланылады.
ИСО-9000 әдістемелігіне сәйкес маркетингте колданылатын өмірлік цикл түсінігінің орнына сапа ілмегі деген түсінік колданылып жүр, оған кіретіндер:
- маркетинг, нарықты іздеу және зерттеу;
- техникалық талаптарды жоспарлау және әзірлеу, өнімді өндіруді қалыптастыру;
- материалды-техникалық жабдыктау;
- өндірістік үдерістерді дайындау және әзірлеу;
- өндіріс;
- бақылау, сынақты және тексеруді жүргізу;
- буып-түю және сақтау;
- өнімді сату және бөлу;
- кұрал-жабдықты қүрастыру және пайдалану;
- кұрал-жабдықты техникалық жагынан жөндеу және осыған лайықты қызмет көрсету;
- кұрал-жабдықты пайдаланып болганнан кейін қалдық-тарын пайдалану.
Сапа ілмегінің кезеңдеріне әсер ету сипатына карай сапа жүйесінде үш бағыт болуы мүмкін: сапаны қамтамасыз ету, сапаны басқару, сапаны жақсарту.
Өнімнің сапасын қамтамасыз ету - сапа жагынан талаптарға сай келетін өнімді шығару үшін жағдайды көрсететін сапа иілмегінің әрбір кезеңдерін орындауға қажетті жоспарлы және жүйелі түрде атқарылатын іс-шаралардың жиынтығы.
ИСО-9000 стандартының идеологиясына сай сапа жүйесі мәселелердің себебін іздегеннен гөрі, оларды алдын ала сақтандыруға талпындыру арқылы жүмыс істеу керек.
Сапаны басқару - сапа жағынан талаптарға сай келетін өнімді шығару үшін күнделікті іс-әрекет пен оның әдістері. Оған жататындар: үдерісті басқару, өнімде, өндірісте немесе сапа жүйесінде болатын қайшылықтарды дер кезінде анықтау және оған әсер еткен себептерді жою.
Сапаны жақсарту өнімнің техникалық деңгейін, оның жасалу сапасын, өндіріс әлементтерін және сапа жүйесін жоғарылатуға бағытталған іс-әрекетті күнделікті түрақты жүргізу болып саналады. Сапаны түрақты жақсартып отыру идеологиясы бағасы неғүрлым төмен, сапа деңгейі өте жоғары болатын өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған үрдістен шығады. Осыған байланысты сапаны түрақты жақсартып отыру үшін өнімнің көрсеткіштерін, немесе жасау сапалылығын түрақтандыруды жоғарылату немесе дайындау шығындарын азайту керек.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының Кодексі бойынша заңды түлғалар - Қазақстан Республикасы Үкіметінің Сапа саласындағы жетістіктері үшін сыйлығы лауреаттарының өндіру үдерісі сапа менеджменті және қоршаған ортаны басқару жүйесінің 9000 және 14000 сериялы халықаралық ИСО стандарттарына сәйкес Қазақстан Республикасының заңнамалық актісінде белгіленген тәртіппен сертификатталған өз тауарла-ры өз өндірісінің сертификатталған тауарлары деп танылады. Өз өндірісінің сертификатталған тауарларын өткізуден түскен табыстар болған жағдайда корпорациялық табыс салығының сомасы 50 пайызға азайтылады.
Маркетингке ерекше талап койылады. Маркетинг - көп жоспарлы, динамикалық күрделі құбылыс, яғни маркетинг сипаттамасының функциясы мен принципіне бір ғана анықтама арқылы толық, адекватты түсінік беру мүмкін емес.
Қазіргі кезде маркетингтің 2000-ға жуық анықтамасы бар, олардың әрқайсысы маркетингтің бір ғана жағын қарастырады немесе кешенді сипаттама береді. Маркетинг - бұл бұйымды өңдеуді, тауардың тұтынушыға жетуін, шығынды жоспарлау мен басқару процесі, осылайша жеке тұлғалардың да, сонымен қатар ұйымдардың да қажеттіліктерін қанағаттандыруды қадағалап отырады. Маркетинг түсінігінің негізінде нарық термині жатыр. Бұл түсінік жалпылама алғанда нарықтық іскерлікті білдіреді. Маркетинг арқылы іскерліктің мына түрі түсіндіріледі, яғни өндіруші тұрмыстық мәселерді шешу үшін бағдарламалық-мақсатты әдісті қолданады, ал нарық және оның талаптары іскерліктің әсерлілігінің критериі болып табылады.
Өнеркәсіп өзінің өніміне деген сұраныстың қажетті деңгейін алады. Кез-келген уақытта сұраныстың нақты деңгейі қажетті деңгейден төмен, соған сәйкес немесе жоғары болуы мүмкін. Осы жағдайлардың барлығын маркетингті басқару қарастырады. Кәсіпорын өзінің маркетингтік іскерлігін жүргізетін бес негізгі тәсілі бар: өндірісті жетілдіру концепциясы, тауарды жетілдіру концепциясы, коммерциялық күштерді интенсификациялау концепциясы, маркетинг концепциясы және әлеуметтік-этикалық маркетинг концепциясы.
Өндірісті жетілдіру концепциясы бойынша тұтынушылар кең таралған және бағасы да қол жетерлік тауарды тұтынады, сәйкесінше басшылық өздерінің күшін осы тауарды жетілдіруге және оны үлестіру жүйесінің тиімділігін арттыруға жұмсау керек.
Сапаға кеткен шығындарды анықтау міндеттілігі сапа жүйесінің ерекшелігі болып саналады. Оны күрайтындар - өнім өндірушінің шығындары мен басқа да шығындар.
Өндіруші шығындарына келесілер жатады:
oo сақтық шығындары - сапаны жоспарлауға; сапаны басқару жүйесін ендіру мен ұйымдастыруға; шикізат пен материалдар, өндіріс үдерісі және шығарылған өнім сапасын бақылауды арттыруға қойылатын талаптарды әзірлеу; әдістемелер, нұсқаулар даярлауға; өндіріске дейінгі сатыда сапаны талдаумен байланысты шығындарды қамтиды. Бұған тағы да технологиялық үдерісін, бақылау және сынау құралдарының кадағалау шығындары; сапаны басқару аясындағы кадрларды оқыту және даярлау бағдарламаларын жасауға кеткен шығындар; сапаны қамтамасыз ету жүйесін жетілдіруге кеткен шығындар; әр түрлі ұйымдастырушылык шығындары (басқару персоналының еңбекақысы, іс-сапар шығындары және т.б.) да кіреді.
oo бағалау шығындары - сапаны бағалау шығындары. Бұл өнімді шығаруға қажетті материалдарды сынау мен қабылдаудың; шикізат сапасын тексеру үшін жабдықтаушы зауытына жіберілген мамандардың іс-сапарының; шикізат пен материалдардың зертханалық сынаудың; бақылау-өлшеу қүралдарының тексеру және оларды жөндеудің; техникалық қадағалаудың; бұйымдардың түтынушылық қасиетерін анықтау үшін сынаудың; пайдалану сипаттамасын бағалау үшін бүйымды сынау; өз жүмыстары мен технологиялық үдерістің сапасын, өндіріс үдерісінде оны жөндеу; сапаны және сапа жүйесін қадағалауға байланысты шығындар кіреді. Бағалау шығындарына, сонымен бірге өнім сапасын аттестациялауға (тәуелсіз сынау орталықтары немесе зертханалары, сақтандыру кәсіпорындары және т.б. мекемелердің қызметі үшін төлем-ақы); өнімді арттыру шығындары; өнімді пайдалану кезінде сынау (сынауды түтынушыда жүргізілуі мүмкін осы мақсаттар үшін тұтынушыларға жіберілген кәсіпорын қызметкерлерінің іс-сапарлық шығындары) шығындары да кіреді.
oo өнімді дайындау кезінде оны қабылдамауға байланысты шығындары - өнімді тапсырыс берушіге жібермес бұрын анықталған сапаның төмен болуынан пайда болады;
oo сыртқы сатып алушылардың өнімнен бас тартуынан болған шығындар - кепілдемелік мерзім ішінде сатып алушылар рекламациясы бойынша тауарды жөндеу шығындары; техникалық қызмет көрсету кезінде ақауды жөндеу шығындары; заң бойынша аныкталған жауапкершілік шеңберінде төмен сапа үшін айыппұлдар; тиісті сапасы жоқ тауарларды қайтарумен байланысты шыгындар да кіреді.
Басқа шығындарға жататындар:
oo сапа үшін жанама шығындар. Олар көбінесе өндіріске қатысты емес үдерістерді атқарғанда болатын шығын-дар. Ондай үдерістерге өндіруші дайындаған өнімнің сапасы талапқа сай екенінде күмәнді болғанда ғана барады. Бүдан басқа шығындардың бөлек себептері: материалдар, құралдар мен жұмысшы күшін ысырапқа әкелетін өнімнің тиімсіз конструкциялары болуы мүмкін. Мүндай шығындарды төмендету сынауға жататын материалдардың көлемін азайтуға, тоқтап қалуды жоюға себеп болады, тұтынушы қосымша тексеруді жүргізбейді;
oo сапаны тұрақтандыру үшін жабдықтаушылардың шығындары. Шикізат тұтынушылар мүны міндетті түрде есепке алуы тиіс, себебі олар сатып алу кезінде баға деңгейіне әсер етеді;
oo тұтынушылардың болжаусыз шығындары. Сатып алушылардың кәсіпорын тауарын сатып алғысы келмегендіктен өнімді сату көлемі азаяды, міне осындай жағдайда Бұл шығындар пайда болады. Тұтынушылардың техникалық қызмет көрсету шығындарының көбеюі, сонымен қатар өнімнің жиі тұрып қалуы көбінесе осыған себеп болады.
oo сапа туралы ақпаратпен қамтамасыз ететін аппараттар мен күралдар үшін шығындар. Бұл шығын ӘЕМ-ны қолдану мен сапа қадағалауды автоматтандыру есебінен өсіп отырады. Әдетте Бұл шығындарды жоспар-лау кезінде микропроцессорлар мен ӘЕМ енгізу және аппаратураның жүмыс істеу уақытының үзаруына байланысты сапа шығындарын төмендету мәселелері анықталады (яғни қымбат қүрал-жабдықтың өтелім шығындарын камтамасыз ету керек).
Тауарды тұтынумен байланысты сапа шығындарына кәсіпорын үлкен көңіл аударады, себебі олардың әсері өнімді сату көлеміне әсер етеді. Тұтынушыдағы шығындар туралы акпарат сапаны қамтамасыз ету жүйесіне қажетті өзгерістерді енгізу үшін негіз болып табылады. Кәсіпорындарда тауарды түтыну сатысында сапа шығындарын төмендету бойынша ар-найы бағдарламалар жасалады.
Сапаны басқару жүйесінің келесі қағидалы ерекшелігі тауарлардың сапасы тұтынушылардың мүддесін камтамасыз ету үшін жобалау және техникалык шарттарды жасау барысын-да сапаны камтамасыз етуге жете көңіл аудару. Бұл жұмыстың нәтижесі ретінде тек сатып алушылардың ғана емес сонымен бірге арзан бағамен өткізілетін және өндірушіге шығындарды өтеп, пайда әкелетін тауарларды шығару болып табылады.
Жобаны жасау барысында өнімнің қауіпсіздігі жөнінде кепілдік беріліп, оларды таңдау мен қабылдауда және ақауын анықтайтын көрсеткіштері белгіленуі. Сонымен қатар тауарды колайсыз пайдаланудан болатын бұзылудан сақтайтын сақ-тық шаралары қолдануы керек.
Сапаны басқару жүйесінде тұтынушымен байланысты арақатынасты дамыту көзделуі керек, себебі өндіріс үдерісін-дегі жинақталған тәжірибе және тауарды пайдаланудағы тә-жірибелер алдағы жобада қажетті өзгерістерді енгізуге негіз болады. Осы өзгерістердің нәтижесі, олардың тауар сапасына әсері қосымша бағалануы тиіс.
Сапаны басқару жүйесінде тұтынушылармен байланыстың тағы да басқа түрі қолданылады. Онда өнімнің сапасын өндірушінің өзі бақылап отыру сияқты түрі алдын ала қарастырылған. Өнімді алудан бас тарту және оны өндірушіге қайтару жайлы мәліметтері алдын ала алынса, оны болдырмау үшін қажетті түзету енгізуге мүмкіндік туады. Тұтынушымен байланысты сол бұйымньщ пайдалану мерзімі шегінде жоғалтпаса, тұтынушының тауар мен қызметтің сапасына деген қажеттілігін қамтамсыз ету дәрежесін тұрақты бақылап отыруға мүмкіндік туады.
Сапаны басқару жүйесінің тағы бір негізгі ерекшелігі - сапа үшін заң жүзінде жауап беру тәуекелін төмендету мүмкіндігімен қамтамасыз ету. Осы мақсатта келесілер қаралуы керек:
oo қауіпсіздік стандарттарын жасау және ендіру (және соның негізінде тауар мен қызметтерге қойылатын техникалақ талаптар);
oo тәжірибелі үлгі мен қауіпсіздік жобасын бағалау максатында сынақ жүргізу;
oo сатып алушылар үшін нұсқауларды жасау және оларды талдау, сауалдама жүргізу;
oo қауіпсіздік талаптарына сай емес өнімдердің сипаттамасын дер кезінде анықтау үшін бақылаудың арнайы әдістерін жасау; қауіпсіздік талаптарын бұзу тәуекелдігін табу және оны жою максатымен өнім мен қызметтің сапасын жоспарлы зерттеу жүргізу.
Кадрды дайындау нұскасында маркетинг және материалды-техникалық жабдықтау аясында жұмыс істейтін жоғары және орташа сатысындағы персоналды оқытуды қамтиды, ал жұмысшыларды аспап пен құрал-жабдықты пайдалану дағдысына үйрету үдерісі жүргізіледі.
Сонымен, жоғарыда келтірілген ИСО-9000 әдістемесі тұтынушының мүддесін жоғары сапалы өніммен қамтамасыз етуге бағытталған.
Сертификаттың болуы өнімнің бәсекелік кабілеттілігін айтарлықтай жоғарылатады, себебі көпшілік тауардың сертификаты болмауы оларды ашық сатуға кедергі болады. Сондықтан сертификаттың болуы-бәсекелік қабілеттіліктің бірден-бір негізгі факторы болып саналады.
Стратегияны іске асыруды стандарттау, метрология және сертификаттау саласындағы бірыңгай талаптарды белгілейтін халықаралық сауда жүйесіне Қазақстанның кіруі арқылы жүзеге асырылады.
Қазіргі нарықтық экономика негізінде өндірілетін өнімнің сапасына қатаң талап қойылады. Өнімнің сапасы ─ бұл белгілі мұқтаждықты қанағаттандыруға үлкен себепші болатын өнімнің пайдалылығының жиынтық ерекшелігі мен кәсіпорынның маңызды көрсеткіштерінің бірі болып саналады. Өнімнің сапалығы тек техникалық, тауар тану ғана емес, сонымен қатар ең маңызды экономикалық санаты болып табылады. Экономикалық санаты ретінде ол тұтыну құнына тығыз байланысты. Егер де тұтыну құны ─ бұл жалпы алғанда тауардың пайдалылығы болса, ал өнімнің сапалылығы ─ бұл оны пайдаланудағы нақтылы жағдайда тұтыну құнының деңгейінің көрінуі.
Өнімнің сапасы ─ өндіріс тиімділігінің жоғарлауының, кәсіпорынның бәсеке қабілетілігінің, елдің өмірлік деңгейінің өсуінің маңызды факторы, көптеген әлеуметтік мәселелердің шешілуінің амалы. Сонымен қатар, ол қоғамдық еңбектің өнімділігінің өсуіне, қор қайтымына, материалдық ресурстардың үнемделуіне ықпалын тигізеді.
Қоғамдық қажеттіліктің өсуі, ғылыми техникалық процестің жоғары қарқыны сапа мәселесіне күрделі, комплекстік мінездеме береді.
Сапа ─ бұл экономикалық категория, ол тұтынушы құны, құн, тиімділік, баға, пайда, материалдық қызығушылық түсініктерімен тығыз байланысты. Сапаны зерттеу арқылы сапаның өндіріс тиімділігімен байланысын, баға қалыптасудағы сапаның ролі, еңбек өнімділігінің көрсеткіштерін анықтау, өнімнің өзіндік құнын және тағы басқа мәселелерді түсінуге болады.
Өнімнің сапа деңгейі оның салалық көрсеткіштері жүйесі негізінде анықталады. Бұл деңгейді анықтау үшін мұның әрбір көрсеткіштерінің сандық маңызын білу және ұқсастық өнім көрсеткіштерімен салыстыру қажет.
Өнімнің сапасын басқару ─ сапа талаптарын қанағаттандыру, оның ішінде жобалау - конструкторлық және өзара шарттық талаптарға сай келуі үшін пайдаланатын әдістер мен қызметтер жиынтығы.
Сапаны басқарудың нысанына өнімнің сапасына әсер ететін процестер жатады. Олар өнімнің өмір сүру циклының өндіріске дейінгі, өндіріс сатысында және өндірістен кейінгі сатыларында кездеседі.
Өнімнің сапасын басқаруды жетілдіруде отандық өндірушілердің алдына қойылатын негізгі мәселелер, олар:
oo өнімнің сапалылығын басқару жүйесіне маркетинг қызметі механизмін қосу;
oo тұтынушыға және барлық өндірістік қызметтерде сапаны басқару жүйесін қалай бағыттау;
oo өнімнің өмірлік кезеңінің барлық белестеріндегі сапаны басқару жүйесіндегі механизм әсерлерін күшейту.
oo сапаны басқару жүйесін енгізу кәсіпорында мынандай міндеттерді шешуге мүмкіндік береді:
oo жоғары сапалы өнімнің тұрақтылығын қамтамасыз ету;
oo өнім көлемін ұлғайту және оны сататын нарықты (рынокты) табу;
oo жоғарғы бағада сататын өнімді көбейту мүмкінділігін қарастыру;
oo өнімнің бәсекеге жарамдылығы және қаржы жағдайының тұрақтылығы жөніндегі проблемаларды шешу.
Нарықтық қатынастар дамуы жағдайында өнімдердің сапасын жақсарту ─ басқарылатын процес.
Реформа кезеңінің алдында өнімнің сапасын жоғарлату мәселесіне мүлдем көңіл бөлінбеді деуге болмайды. Өнімді аттестациялау, стандартизация, оны бақылаудың әртүрлі әдістері болды, бірақ тамақ өнеркәсібінде сапаға ықпал ету мүмкіндіктері локальды болды, комплекстік, логикалық қорытындылаумен ерекшеленбеді.
Нарықтық қатынастар жағдайында өнімдер сапасының жоғарлауының бағыттылығы, экономиканың дамуының құрама элементі, ал жоғары сапаға жету ─ өндірістік және әлеуметтік сферадағы қайта қалыптасудың негізгі мақсаттардың бірі болып табылады.
Бірақ қазіргі уақытқа дейін өнім сапасын жоғарлату мәселесіне айтарлықтай көңіл бөлінбеді, тұтынушылар сұранысы жоғары сапалы өнім жағына ауыса бастады. Өкінішке орай, өндірушілердің өздері шикізаттың сапасына емес, ең алдымен табысты максимизациялауға, өндіріс көлемінің өсуіне көп көңіл бөлді.
Сонымен қатар, сапасы төмен өнімдер импортының өсуі байқалып жатыр. Қазіргі таңда Қазақстанда көптеген өнімдердің сапасы европаның және әлемдік стандарттардан едәуір артта қалған.
Өнім сапасын жоғарлату өнеркәсіптік кәсіпорындар үшін де өте маңызды, өйткені жоғары сапалы өнім тек қана сапасы жоғары шикізаттан өндіру мүмкін.
Қойылған мақсатпен байланысты келесі мәселелер анықталады:
oo өнім сапасы категориясының мәнін және оның нарықтық экономика жағдайындағы пайдаланудың ерекшеліктерін зерттеу;
oo өнімнің сапасын басқару жүйесінің құрама элементтерінің методологиялық тәсілдерін анықтау;
oo зерттелетін аймақта қазіргі жағдайдағы өнім сапасын басқару мәселелерін және оның бәсеке қабілеттілігін талдау;
oo теориялық және тәжірибелік материалдарды анықтау және өнім сапасын басқару механизмдерін жетілдіру бойынша ұсыныстар беру;
oo ұсынылған шараларды енгізуден болатын экономикалық тиімділікті анықтау.
Өнім сапасын жоғарлату, оның жоғары деңгейіне жету ─ шаруашылық механизмнің жетілдірудің , өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды элементі, сонымен қатар оның анықтаушы аргументі сапаны басқарудың нақты механизмсіз жоғары сапаға жетуге мүмкін емес болып табылады.
Халықаралық және отандық тәжірибе, сонымен қатар халықтың төмен төлемқабілеттілігімен сипатталатын Қазақстан нарығын зерттеу негізінде зерттеуші сапаға тұтынушы өміріне қауіпсіздік мақсатымен сәйкес келетін мемлекет талаптарын анықтайтын тұтынушы параметрлерінің жиынтығы ретінде қарайды.
Нарықтағы әрбір тауар тұтынушымен бағаланады, ең алдымен бұл ─ сапаның жеке және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыратын деңгейі.
Өнімнің сапасы түсінігінің объективтік трактовкасы сапаны жақсарту мәселесін қоғамдық өндірістің тиімділігін жоғарлату, қорытынды жақсы қаржылық көрсеткіштерге жету мәселесін шешумен байланыстыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл өнім сапасы мәселесін нарықтық қатынастардың дамуының және өнім сапасын әлемдік стандарттарға бағыттануы жағынан қарастыруға мүмкіндік береді. Еуропалық сапа ұйымы (ЕСҰ) сапа түсінігін кеңірек қарастырады.
Тұтынушылар және халықшаруашылық көзқарас тұрғысынан жоғары технологиялық, эстетикалық қасиеттерімен қамтамасыз ету ғана емес, сонымен бірге оның өндіруіне және тасымалдауына аз шығын кетіру маңызды болып табылады, яғни, өнім сапасының оптималдық деңгейі бұл ─ аз қоғамдық еңбек шығынмен жасалған белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыратын оның барлық қасиеттерінің жиынтығы. Белгілі бір қажеттіліктерді толығымен қанағаттандыру позициясынан өнім сапасын жоғарылату мәселесін зерттеу өнім сапасы және өндіріс тиімділігінің анализін талап етеді
Қазақстан Республикасы экономикалық даму кезеңінің жаңа белесіне аяқ басты. Нарықтық талаптардың ерекшеліктерін ескере отырып, мемлекеттің ішкі экономикалық мүмкіндіктері мен өндірістік ахуалын одан әрі жақсарту мақсатында жаңа бағыттар белгіленуде. Өндірісті жаңаша құрудың, шығарылатын өнімдердің сұранысын арттырудың маңыздылығы да артуда.
Соңғы кезде біз өнімнің сапасы, сенімділігі, бәсеке қабілеттілігі, қауіпсіздігі сияқты түсініктермен жиі-жиі кездесіп, өнімнің сертификациясы туралы сөздер естіп, тұтынушылардың құқығын қорғау туралы заңын сақтауын талап етеміз.
Мұның бәрі біздің тауарлар мен қызметтердің сапасына деген көзқарасымызды өзгерткенін дәлелдеп отыр. Нарықтық жағдайда егер кәсіпорын өз өнімнің немесе қызметтің бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз ете алмаса, онда бұл кәсіпорынды ешқандай инвестициялар құтқара алмайды. Бәсеке қабілеттіліктің негізі сапа болып табылады. Бәсеке қабілеттіліктің құрамына сападан басқа баға, жеткізу уақыты, кепілдік, сервистік қызмет көрсету және тағы басқа көрсеткіштер кіргенімен сатып алушылар мен тапсырыс берушілер өнімді таңдағанда сапаны басқа қасиеттерден жоғары бағалайды.
Сапаны қамтамасыз ету үшін тек қана тиісті материалдық база мен жоғары білімді персонал жеткіліксіз, сонымен қатар мұнда сапаны басқару өнері де керек. Кәсіпорындар жағынан сапаны басқаруға деген жоғары назар аударатыны да осыдан.
Бәсекеге қабілетті өнім кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз етеді, ал мұның өзі экономиканың жалпы дамуына оң әсерін тигізеді. Кейбір өндірушілер үшін өнім сапасы жеке мәселе ғана емес. Ол біртіндеп халықтың өмірінің жалпыұлттық сапа мәселесіне айналып келеді. Мұны сапа саласында жетекші болып табылатын соғыстан кейінгі уақытта Жапония экономикасының даму мысалында көруге болады.
Бірақ бәсекеге қабілетті болу міндетті түрде ең жоғары сапалы өнім шығаруды ғана білдіре бермейді. Сапа деңгейі халықтың анықталған деңгейіне арналып, әртүрлі болу мүмкін. Мерседеспен барлық адамдар жүре бермейді, бірақ барлық машиналар эксплуатацияда сенімді және қауіпсіз болу керек. Мұның бәрі сапаны оперативті және икемді басқаруды талап етеді.
Сонымен қатар, сапаны басқару стандарттаумен тығыз байланысты, өйткені оның нормативтік базаның негізі сапаны бағалау, сапаға талаптар қойылған стандарттар болып табылады.
Қазіргі нарықтық экономика негізінде шығарылған өнімнің сапасына басқалай талап қойылады. Бұл қазіргі дүниеде кез-келген кәсіпорынның өміршеңдігі, оның тауар нарығындағы және қызмет көрсетудегі орнықты жағдайы бәсекеге жарамдылық деңгейін көрсетеді.
Өз кезегінде бәсекеге жармдылық екі көрсеткішке байланысты ─ баға деңгейіне және өнім сапасы деңгейіне. Ал екінші фактор бірте-бірте бірінші орынға шығады. Еңбек өнімділігі, ресурстардың барлық түрлерін үнемдеу өнімнің сапасына тікелей орын береді.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. ХІХ - ғасырдың француз экономисті Жан Батист Сәй (1767 -1832 жылдар) жылдар кәсіпорыннның шаруашылық қызметінің негізгі ережесін қалыптастырды. Пайданы көбейту үшін өндіріс шығындарын азайту керек.
Осы классикалық ереже еркін, жетілген нарықтық бәсеке жағдайында бас тартпай жұмыс істеді. Бұл жағдай сол кездегі өнеркәсіп фирмаларының шаруашылық қызметтері, шығарылған өнім ассортименті және өткізу рыноктары салыстырмалы түрде тұрақты болуымен түсіндіріледі. Тұрақты рынокта фирмалар осы нарықта өздерінің белгілі бір үлесі үшін күресті. Фирманың стратегиялық мақсаты сатуда бағаларды және өндіріс шығындарын азайту арқылы өзінің үлесін көбейту болды.
Осы бойынша америка ғалымы, экономист, П. Самуэльсон: Тауар өндірушілер бағалар бәсекесіне қарсы тұра алады және өздерінің пайдасын максимум деңгейге дейін көтере алады, тек қана шығындарды минумум деңгейге дейін азайтқанда, бұл өз кезегінде өндірістің ең тиімді әдістерін ендіргенде ғана қол жеткізіледі - деп жазды.
Қазіргі жетілмеген, бағалық емес бәсеке жағдайында өндірістің шығындары азайту арқылы пайданы көбейту жолын іздеу әрекеті, әсіресе фирмалар арасында бәсеке болғанда ерте ме кеш не фирма үшін төлем төлей алмау әкеледі.
Әлемдік қауымдастықтың қазіргі экономикасы өтпелі экономика ретінде сипатталады: бір елдер, бұрынғы социалистік елдерді қосып алып нарықтық экономикаға өтуде, дамушы елдердің бір қатары дамудың индустриалдыға дейінгі деңгейіннен индустриалды дәуірге өтуде, индустриалды дамыған елдер индустриалдықтан ақпараттық дәуірге өтуде.
Ақпараттық дәуірде тұтынушылардың мұқтаждықтары мен сұраныстары көн қырлы және ұлттық рыноктар рамкаларынан алыстауда, сұраныстар мінезі өзіндік сипат алып және де өзінің құрылымы бойынша әр түрлі болуда.
Фирма, егер ол нарықта үлгеруге ұмтылса, мына ережені бұлжытпай орындауы тиіс: табыстарды көбейтуді, шығындарды азайту арқылы емес, сату көлемін арттыру болса да.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Жалпы қабылдағандай, фирма басшысы білімді және жан - жақты болса да, менеджерлер мен инженерлердің қандай таланттары мен қабілеттері болғанымен, бағалық емес, қатаң бәсеке жағдайларында, яғни тұтынушылар сұраныстарының құрылымында бірінші орынға жаңашылдық, сапа, дизайн, жиі жаңарту мен әр алуан ассортимент, сатудан кейінгі жоғары деңгейдегі сервис қойылғанда, өз фирмасында өндірістік шығындар деңгейін белгілі бір шекарасынан төмен азайту мүмкін еместігіне көзі жетеді. Микроэкономика саласындағы мамандардың бағалауынша кез - келген фирма үшін кез - келген экономика үшін шаруашылық қызметтің бағдары болып әлемдік сыныпты қазіргі заманға сай кәсіпорындарда өндірісті ұйымдастыруы болуы тиіс және мына параметрлерге сәйкес келуі тиіс:
1. Үлкен икемділігі, өнім ассортиментін тез өзгертуге және өнімді жиі жаңарту қабілеттер болуы керек. Стандартталған өнімнің қатаң стандартқа негізделген жаппай өндірісі тұтынушылардың тез өзгеретін сұраныстарына бейімделуге қабілетсіз және оның салдары төлем төлей алмауға әкеледі;
2. Фирма жаңа технология мен өндірісті ұйымдастырудың жаңа нышандарына көшуге ұмтылуы тиіс. Өндіріс технологиясы күрделі екені соншалықты, қазір еңбек бөлінісі мен ұйымдастырудың басқа да нышандарын әсіресе фирма өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі туралы мәселе шынымен қойылған жағдайда қажет етеді;
3. Фирмаға өзінің өнімінің сапасын және сатудан кейінгі сервистің деңгейіне көтеруге ерекше көңіл бөлуі керек. Тұтынушылардың өнім сапасына деген талаптары бүгін тек, өсіп қана қойған жоқ, және де өзінің сипатын түбірмен өзгертті. Қазір жақсы өнімді шығару аз, сонымен бірге сатудан кейінгі сервисті ұйымдастыруды, тұтынушылардың жоғары деңгейдегі өзіндік сұраныстарына қосымша фирмалық қызметтерді көрсету туралы ойлау керек.
Нарықты орта жағдайында және кәсіпорынның толық экономикалық, құқықтық өзінше еркіндік алуы, оған көптеген қосымша міндеттер жүктейді. Кәсіпорынның айналысатын қызметі, шеңбері ұлғаяды. Мемлекеттік экономика жағдайында негізгі буынның іс - әрекеті тек қана өндірістік қызметпен тұйықталды. Кәсіпорын өзінің экономикалық және әлеуметтік қызметін жалпы мемлекеттік шаруашылық механизмі арқылы жүзеге асырады. Аралас әрі әлеуметтік - бағытталған нарықтық экономика жағдайында мемлекет кәсіпорынға иелік құқ бере отырып, оның өз мүлкін, өндірген өнімін және тапқан табыстарын пайдалану мен жаратуды, кәсіпорын шығындары арқылы әлеуметтік шаралардың бір бөлігін жүктейді.
1.2 Бәсекелестікті қорғау және өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау әдістері
Бәсекелестік - экономиканың тиімді дамуы мен жұмыс істеуінің басты тетігі. Тиімді бәсекелестік үшін жағдай жасау, адал бәсекелестікті қолдау мен қорғау мемлекеттің индустриялық және инновациялық саясатының негізгі міндеті - экономиканың әртараптануы мен өнеркәсіпті жаңғыртуды іске асыруға ықпал етуге тиіс.
Бәсекелестік саласындағы мемлекеттік саясат жосықсыз бәсекелестікке жол бермеу, шектеу тәжірибесінің шектен тыс шоғырлануы мен өсуі жайлы мәселелерді шешуге бағытталған. Бәсекелестік саясатының негізгі бағыттары:
oo монополиялық бағаларды белгілеу, өндірісті негізсіз қысқарту және монополиялық тауарлар мен қызмет көрсетулерді жеткізу, басқа кәсіпорындардың тауар және қаржы нарықтарының кіруіне кедергі жасау, нарық субъектілері және олардың бірлестіктерін құру, қайта ұйымдастыру, тарату, нарық субъектілерінің жарғылық капиталындағы акцияларды (үлестерді, пайларды) сатып алу жөніндегі монополистер әрекеттерінің жолын кесу арқылы басым жағдайға ие болуына нарық субъектілерінің асыра сілтеуіне жол бермеу;
oo бірыңғай бағалар мен тарифтерді белгілеуге, нарықты аумақтық қағидасы бойынша бөлуге, ықтимал бәсекелестердің нарыққа қол жеткізуін шектеуге немесе нарықтағы бәсекелестік субъектілер арасында сөз байласуға бағытталған бәсекелестер арасындағы келісілген әрекеттердің жолын кесу арқылы бәсекелестікті жоюға немесе шектеуге бағытталған жосықсыз бәсекелестік пен бәсекелестікке карсы келісімдерге тыйым салу;
oo мемлекеттік органдардың кәсіпкерлік қызметке негізсіз араласуына жол бермеу. Мемлекеттік органдардың жекеленген кәсіпорындарға жеңілдіктер беруі, сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің белгілі бір тобына тауарлар мен қызмет көрсетудің бірінші кезектегі жеткізілімі туралы шаруашылық субъектілеріне нұсқау беруі арқылы бәсекелестікті шектеуге бағытталған әрекетінің жолын кесу.
Тариф саясаты. Бағдарламаны табысты іске асыру мақсатында қазіргі күні қолданыстағы тарифтерді жасанды үстап түрудан бас тартып, табиғи монополиялар саласына барлық қатысушыларына - субъектілердің өздері мен олардың қызмет көрсетуін түтынушылар мүдделері теңдестіруге қол жеткізуге бағытталған икемді тарифтік реттеу саясатына көшу қажет.
Бүгінгі күні экономиканы дамыту инфракүрылымы болып табылатын табиғи монополия саласының қарқынды өсуінсіз өнеркәсіп кешенін дамыту мүмкін емес.
Табиғи монополиялардың казіргі жағдайы негізгі күралдар мен жабдықтардың тозу деңгейінің жоғарылығымен сипатталады.
Іс жүзінде оның барлық салалардағы сапалы, табиғи тозу деңгейі сындарлы шекке жетті.
Сапалылық жағынан тозған жабдыкты пайдалану ұсынылатын кызмет көрсетулер көлемінің азаюына, сапасының нашарлауына және апатты жағдайлардың туындауына әкеледі.
Бұдан өзге, жеке айналым қаражаттарының жеткіліксіздігі жабдықты ауыстыруға бағытталған капитал салымдарын (инвестицияларды) жүзеге асыруға мүмкіндік бермейді. Негізгі қорларды жаңарту оларды пайдалану тиімділігін, көрсетілетін қызметтердің сапалық сипаттамаларын жақсартудың және түптеп келгенде, әкономикалық өсім мен ел индустриясын түрақты дамытудың басты факторларының бірі болып табылады.
Бүгін тарифтік реттеу әдістері табиғи монополия саласына инвестицияларды тартуға қолайлы жағдайлар жасауды және өндірісті жаңғыртуға негізделген, аталған әкономика секторының басып озатын қарқынына қол жеткізуді камтамасыз ету қажет.
Сондыктан, индустрияның тұрақты дамытуын қамтамасыз ету, олар көрсететін қызметтер сапасын жақсарту, өзіндік күнды төмендету мен қызмет көрсетулергетариф деңгейлерінің түрақтылығы үшін тарифтік саясатты:
oo инвестицияларды ынталандыратын және орта мерзімді кезенде тарифтердің тұрақтылығын қамтамасыз ететін тарифті қалыптастырудың жаңа әдістерін енгізу;
oo есептеудің халықаралық стандарттарын және тиісті қызметтер көрсету түрлері мен шығындар элементтері бойынша шығындарды бөлек есептеу әдістерін енгізу;
Аталған іс-шараларды кең ауқымда іске асыру және тарифтерді белгілеудің жаңа әдістерін енгізу табиғи монополия саласында жүмыс істейтін кәсіпорындарды жаңғырту әрі ресурстарды сақтайтын және шығыны аз жаңа технология-ларды енгізу үшін, олардың қайтарымдылығы мен бес жылға дейінгі болашақта тарифтердің тұрақтылығын камтамасыз етуі тиіс.
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау әдістері:
XX ғасырдың басынан бастап өнімнің бәсекелік кабілеттілігін бағалау әдістері даму ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz