Ақ алабұта өсімдігі тамырының химиялық құрамы

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Каипова Бақтыгүл Хайруллақызы

АҚ АЛАБҰТА ӨСІМДІГІ ТАМЫРЫНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

«050606 - Химия» мамандығы

(күндізгі бөлім)

Алматы, 2012

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ

ХИМИЯ КАФЕДРАСЫ

«Қорғауға жіберілсін»

«Химия» кафедрасының

меңгерушісі, х. ғ. д., профессор м. а.

М. М. Матаев

«___» 2012 ж.

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Тақырыбы: АҚ АЛАБҰТА ӨСІМДІГІ ТАМЫРЫНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ

«050606- Химия» мамандығы

(күндізгі бөлім)

Орындаған Каипова Б. Х.

Ғылыми жетекшісі

х. ғ. к., доцент Бажықова Г. Б.

Алматы, 2012

РЕФЕРАТ

Бұл дипломдық жұмыс 60 беттен, кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. Жұмыста 6 кесте, 5 сурет, 3 диаграмма бар. Қолданылған әдебиеттер саны 46.

Дипломдық жұмыстың бірінші тарауы: әдеби шолу, екінші тарауы тәжірибелік бөлімге арналған.

Зерттеу нысаны: Ақ алабұта өсімдігінің тамыр бөлігі.

Жұмыстың мақсаты: Ақ алабұта өсімдігі тамырының химиялық құрамын зерттеу.

Зерттеу жаңалығы: Алғаш рет Қазақстанда өсетін ақ алабұта өсімдігінің тамырының химиялық құрамы анықталып, нәтижелері әдеби деректермен салыстырылып, құрамындағы ББЗ бойынша қорытынды жасалынды.

Зерттеу жұмысының нәтижелері және қорытындылары: Ақ алабұта өсімдігі тамырындағы жаңа биологиялық белсенді заттардың жаңа кластары анықталды. Алынған нәтижелер ақ алабұта өсімдігінің қолданылуы саласын кеңейтуге мүмкіндік береді.

Әдеби шолуда алабұта өсімдігі, түрлері, химиялық құрамы және қолданылуы жайлы айтылып, сипаттама берілген.

Тәжірибелік бөлімде жұмысқа қолданылған әдістер мен материалдарға қысқаша сипаттама берілген. Зерттеу сызба нұсқалары көрсетіліп, сандық анықтау әдістері, жұмыс барысы мен алынған нәтижелер көрсетілген.

Тәжірибелік бөлімдегі жұмыс нәтижелері бойынша нақты қорытынды жасалған.

Түйін сөздер: ақ алабұта, амин қышқылдары, май қышқылдары, эфир майлары, хроматография, газды хроматография, экстрактивтілік, флаваноид, терпеноид, алкалоид, масс-спектрометрия, сапалық анализ, сандық анализ.

РЕФЕРАТ

Дипломная работа написана на 60 страницах. Состоит из введении, двух разделов, заключении, использованных литературных источнтков. Содержит 6 таблиц, 3 диаграммы, 5 рисунков. Список использованных источников состоит из 46 наименований.

Дипломная работа состоит из литературного обзора и экспериментальной части.

Задача исследования: Исследование химического состава подземной части марь белой.

Новизна исследование: Впервые исследован химический состав подземной подземной части марь белой. Получены новые данные о БАВ подземной части марь белой.

Результаты исследование и выводы: Определены новые классы БАВ подземной подземной части марь белой. Полученные данные дает возможность предсказать о фармакологических свойств подземной части марь белой.

Результаты исследований коротко отражены в выводах.

В введении кратко изложена цель и задача исследования.

В литературном обзоре дается описания растениям семейства маревых, их видам. А также приводится данные о химическом составе лебеды и применений.

В экспериментальной части приведены материалы и методы исследования, а также ход работы и результаты эксперимента.

Ключевые слова: марь, лебеда, хроматограмма, спектрофотометрия, проявитель, газовая хроматография, флаваноиды, терпеноиды, алкалоиды, органические кислоты, аминокислоты, жирные кислоты, экстрактивность, качественный анализ, количественный анализ, эфирные масла.

ABSTRACT

Diploma thesis written on 60 pages. It consists of the introduction, two chapters, conclusion, used literature sourced. Contains 6 tables, 3 charts, 5 figures. List of sources used consists of 46 items. Diploma thesis consists of a literature review and experimental parts.

Objective: To study the chemical composition of the underground part of the Chenopodiacea album L.

The novelty of the study: For the first time studied the chemical composition of the underground part of underground white goosefoot. New data on the underground part of the biological activated compounds Chenopodiacea album L.

The results of the study and conclusions identified new classes of biologically active substances underground underground part of the Chenopodiacea album L . The data obtained makes it possible to predict the pharmacological properties of the underground part of the Chenopodiacea album L .

The research results are reflected in the conclusions briefly. The introduction summarized the purpose and objective of the study. In the literature review is given describing the plants of the family Chenopodiaceae, their species. Also provides data on the chemical composition of quinoa and applications. In the experimental part are given the materials and methods, as well as the progress and results of the experiment.

Key words: pigweed, Chenopodiacea album L., chromatogram, spectrophotometry, developer, gas chromatography, flavonoids, terpenoids, alkaloids, organic acids, amino acids, fatty acids, extract, qualitative analysis, quantitative analysis of essential oils.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . .

Кіріспе. . .: Әдеби шолу . . .

8: 9

Кіріспе. . .: 1. 1. Алабұта өсімдігі. Түрлері . . .

8: 9

Кіріспе. . .: 1. 2. Ақ алабұта өсімдігі. Химиялық құрамы . . .

8: 16

Кіріспе. . .: 1. 3. Алабұта өсімдігінің қолданылуы . . .

8: 29

Кіріспе. . .:

ІІ. Тәжірибелік бөлім . . .

2. 1. Зерттеу нысаны . . .

2. 2. Материалдар мен анықтау әдістері . . .

2. 3. Сандық анықтаулар . . .

2. 3. 1. Күлділікті анықтау . . .

2. 3. 2. Ылғалдылықты анықтау . . .

2. 3. 3. Экстрактивтілікті анықтау . . .

Кіріспе. . .: 2. 4. Ақ алабұта тамырының химиялық құрамы… . . .

8: 35

Кіріспе. . .: 2. 4. 1. Белок мөлшерін анықтау . . .

8: 35

Кіріспе. . .: 2. 4. 2. Амин қышқылдарын анықтау . . .

8: 36

Кіріспе. . .: 2. 4. 3. Май және клечатка мөлшерін анықтау . . .

8: 37

Кіріспе. . .:

2. 4. 4. Алкалоидтарды анықтау . . .

2. 4. 5. Флаваноидтарды анықтау . . .

2. 4. 6. Көмірсуларды анықтау . . .

2. 4. 7. Терпеноидтарды анықтау . . .

2. 4. 8. Илегіш заттарды анықтау . . .

2. 4. 9. Органикалық қышқылдарды анықтау . . .

2. 4. 10. С витаминін анықтау . . .

2. 4. 11. Эфир майын анықтау . . .

Кіріспе. . .:

2. 5. Ақ алабұта тамырының құрамын газды хроматография әдісімен талдау . . .

8: Қорытынды . . . .

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . .

Кіріспе. . .:

Қысқартылған сөздер

ББЗ - биологиялық белсенді заттар

ГХ - газды хроматография

ГСХ- газ-сұйықты хроматография

ДНС - динитросалицил қышқылы

ИҚ - инфрақызыл спектрі

ЖҚХ - жұқа қабатты хроматография

КХ - колонкалы хроматография

ҚХ - қағазды хроматография

МС- масс-спектр

ПМР- протонды магнитті резонанс

УК - ультракүлгін

СФ -спектрофотометр

ЯМР - ядролы магнитті резонанс

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кезде өсімдік шикізатынан алынатын фитопрепараттар, әр түрлі тұрмыста қолданылатыны ұмытылған, бірақ бұрынырақта жиі қолданылатын табиғи бояулар, жуғыш заттар ғалымдардың назарын қайта аудара бастады.

Өсімдіктер әр түрлі органикалық қосылыстардың негізгі көзі, соның ішінде табиғатта көп таралған қосылыстар: флаваноидтар, илегіш заттар, алкалоидтар, терпеноидтар, фенол қышқылдары, амин қышқылдары, көмірсулар, микроэлементтер, витаминдер. Табиғи қосылыстар медицинада кеңінен қолданылады. Медицинадан тыс табиғи қосылыстар өндіріс пен ауыл шаруашылығында да кең қолданыс тапты.

Қазіргі кезде өсімдік шикізатынан алынатын фитопрепараттар, олардың әр түрлі тұрмыста қолданылатыны ұмытылған, бірақ бұрынырақта жиі қолданылатын табиғи бояулар, жуғыш заттар ғалымдардың назарын қайта аудара бастады. Себебі фитопрепараттардың адам организміне зияны өте аз болса, олардан алынатын түрлі жуғыш заттар мен бояулардың сапасы жоғары болған.

Осыған байланысты өсімдік шикізаттарын зерттеу, жаңа экологиялық таза, зияны аз, эффективтілігі жоғары отандық фитопрепараттар өндіру маңызды талап болып саналады.

Қазақстан республикасының жері қаншалықты кең байтақ болса, табиғаты да өсімдік шикізатына бай болып келеді. Осындай өсімдіктердің бірі алабұта өсімдігі. Алабұта өсімдігі жабайы арам шөп ретінде өсетін, тек оның күлін өртеп ертеректе сабын алу үшін пайдаланып келген [1, 2] .

Қазіргі уақытта осындай жабайы өсетін өсімдіктердің құрылысын зерттеп жаңа биологиялық активті заттарды іздестіру ғалымдар назарын аударуда.

Сондықтан алабұта өсімдігінің жуғыштық қасиетінен басқа да пайдалы қасиеттерін іздестіру мақсатындағы іздестіру жұмыстары өзекті мәселелердің бірі деп айту артық болмайды.

Зерттеу мақсаты:

1. Ақ алабұта өсімдігі тамырының химиялық құрамын зерттеу.

Зерттеу міндеттері : Ақ алабұта өсімдігі тамырының құрамындағы ББЗ заттарды анықтау;

Алынған нәтижелерді әдеби деректермен салыстырып, қорытындылау.

Жұмыстың жаңалығы мен теориялық құндылығы: Алғаш рет Қазақстанда өсетін ақ алабұта өсімдігінің тамырының химиялық құрамы анықталып, нәтижелері әдеби деректермен салыстырылып, құрамындағы ББЗ бойынша қорытынды жасалынды:

- ҚХ және ЖҚХ әдістерін пайдаланылып ақ алабұта өсімдігі тамырының ББЗ сапалық анықталды;

- Анализ нәтижесінде алабұта құрамындағы ББЗ жаңа кластары анықталды;

Гравиметрия, титриметрия, спектрофотометрия ақ алабұта өсімдігі тамырының құрамындағы амин қышқылдары, белок, май қышқылдары, илегіш заттар, көмірсулар және т. б. анықталды;
ББЗ іздестіру мақсатында сулы және хлороформды экстрактылардың химиялық құрамы газды хроматография әдісімен анықталды;
Алынған нәтижелер әдеби деректермен салыстырылып, ақ алабұта өсімдігінің қолданылуы саласы жайлы жорамалдар жасалынды.

Жұмыстың практикалық құндылығы: Ақ алабұта өсімдігі тамырындағы жаңа биологиялық белсенді заттардың жаңа кластары анықталды. Алынған нәтижелер ақ алабұта өсімдігінің қолданылуы саласын кеңейтуге мүмкіндік береді.

Зерттеу жұмыстарын жүргізудегі автордың үлесі: Өсімдік шикізатын жинау және дайындау, әдебиеттермен жұмыс жасау, анализ жасау, алынған нәтижелерді талдау, қорытындылау автордың жеке үлесінде.

Жұмыстың қорғауға ұсынылатын негізі: Алматы қаласы маңында өсетін ақ алабұта өсімдігі жер асты бөлігінің химиялық құрамы.

Алабұта өсімдігінің амин қышқылды, алкалоидты, терпеноидты, май қышқылды, сондай-ақ хлороформдфы және сулы экстракцияларының толық химиялық құрамы;

Анализ нәтижелерін талдау, қортындылау.

Жарияланымы. Диплом жұмысының материалдары бойынша 2 баяндама тезисі (университет студенттерінің ғылыми-практикалық конференциясы (2011ж. ), академик М. Қозыбаевтың 100 жылдығына арналған ғылыми-практикалық конференция) жарияланды.

Зерттеу нысаны- Алматы қаласы маңында өсетін ақ алабұта өсімдігінің тамыр бөлігі.

I. ӘДЕБИ ШОЛУ

1. 1 Алабұта өсімдігі

Қазақстанда жабайы өсетін өсімдік шикізатының ресурстары өте көп. Жабайы өсетін өсімдіктер арнайы күтімсіз ортаның жағдайына байланысты өсіп көбейеді. Осыған байланысты көп жағдайда оларды арам шөптерге жатқызады. Алабұта өсімдігі де сондай арам шөптер қатарына жатқызылған.

Алабұта өсімдігі марева - chenopodiaceae тұқымдасына жатады .

Алабұта тұқымдасы бүкіл жер шарына тараған бір жылдық немесе көп жылдық сортаң топыраққа төзімді өсімдік. Сабақтарының түрлеріне қарай ағаш (сексеуіл- Haloxylon ) ; бұта (боялыш) ; жартылай бұта (изен, итсигек) ; шөптесін (алабұта) болып бөлінеді.

Халықтық атаулары: американдық ішек құртына қарсы пайдаланылатын шөп, иезуит шайы, картезиан шайы, хош иісті алабұта. Дәріханалық атаулары: Алабұта майы Chenopodii, oleum Chenopodii.

Алабұтаны орыстар «маро», «лебеда» деп атай береді. Ботаникалық латынша атауы «қазтабан» деген ұғым береді. Себебі жапырағының үш тілігі аздап қаздың табанына ұқсайды.

Алабұта тұқымдасының 100 тегі және 1500 түрі бар.

Алабұта тұқымдасы жер шарының барлық полярлы зонадан тропикті аймаққа таралған.

Бұл тектің- алабұта, лебеда, кохия, солерос, артрокнемум қатары - Евразия, Солтүстік және Оңтүстік Америка, Африка және Австралия континенттерінде кездеседі. Бұл алабұта тұқымдасының бұрынырақ континенттер арасында бор дәуіріне дейін байланыс болған кезде қалыптасқандығын білдіреді. Бірақта алабұта тұқымдасы жайлы нақты деректер тек үшінші периодтан бері белгілі.

Жабайы түрде Жерорта теңізінде, Африкада, Австралияда өседі. Ресей мен ТМД елдерінде бір жылдық өгей шөп ретінде, Кавказ бен Оңтүстік аудандарда кездеседі. Орталық Еуропада, Ресейде, Батыс Үндістанда, Солтүстік Африкада, Мексика, Бразилия, Чилиде өседі. Хош иісті алабұта Ресейдің Еуропалық бөлігінде, Кавказда, Батыс Сібір мен Орта Азияда таралған. Құмдауыт, тасты жерлерде жол жағалауларында қоқыс төгілген жерлерде, теңіз деңгейінен 2000 - 2400 м жоғары тауда өседі.

Алабұта тұқымдасы 200-ден аса түрінің 30 түрі ССРО территориясында кездеседі. Оның көпшілігі арам шөптер қатарына жатады [3] .

Алабұта- бұл кәдімгі арамшөп, жол жиегінде, егістіктіктерде кездеседі.

Алабұта - бір үйлі даражынысты гүлді өсімдік. Бір жылдық шөптесінді бойы 15 - 60см болатын өсімдік.

Сабағы тік тұратын жан - жаққа таралған, жапырақтары кезектесіп орналасқан, ашық-жасыл түсті немесе сарғыш - жасыл түсті. Өте өзгергіш шөптесін өсімдік. Сабағы биіктігі 30 - 60 см дейін жетеді. Жапырақтары кезектесіп келетін ұзындығы 10 см-ге дейін болады. Көпшілік алабұтаға сабағы мен бұтағының мүшеленуі тән, мысалы, солерос ( Salicornia ) және сексеуілде байқалады.

Бұл кезде жапырақтарының сиреуінен, тек жапыраққа ұқсас түйірлер мен тікенектер пайда болады.

Кейбір алабұта тұқымдасына бұтақтарының тікенекті болып бітуі тән. Оны, мысалы ноэа - Noaea тект і , рагодиядан, шөптесін акроглохин Acroglochin , телоксис - Teloxis , немесе жапырақ ұшы тікенекті солянка, бояғын шөптер сияқты бұталардан анық байқауға болады.

Жапырақтары өте жиі тармақталған сабаққа кезектесіп, кейбіреулерінде қарама-қарсы орналасады, жапырақтарының пішіні әр түрлі біз тәрізді және сызық- цилиндірлі, сүйір, тісті кейде қалақшалы болады.

Кейде гүлдері екі жақты, кейде түйіншектеліп аналыққа жиналған масақ немесе шашақгүл тәрізді болады.

Жапырақ бетінде ақшыл дақтары болады. Шілдеден қазан айларына дейін гүлдейді. Гүлдері сабақтарының ұшына орналасқан, пирамида тәріздес болып жинақталады.

Көріксіз майда гүлдері шоқ - шоқ болып, топтанып, масақ тәрізді гүлшоғырын құрайды. Гүлсерігі - бес тармақты, жеміс қабы - үлпекті. Аталығы - 5, аналығы - 1. Тұқымы тығыз қабықты, бозғылт қара түсті, жылтыр болып келеді. Бозғылт тұқымдары ерте, түсі қарасы кеш піседі. Жемісі чечевица тәріздес. Гүлі 2-5 мүшелі. Дәні бір тұқымды [4] .

Тамыры өзекті, тармақталған, бірақ кейбір түрлерінде қор мүшесіне тармақталуы, жуандауы байқалады. Бұл тенденция әсіресе мәдени сортына айналған қызылшада байқалады.

Тамыры мен жапырақтары жүн мен жібекті сары түске бояу үшін пайдаланылады. Жапырақтарынан эфир майын алады. Ол медицинада, парфюмерияда, сабын қайнатуда қолданылады. Құрғақ күйінде жапырақтары инсектицид ретінде қолданылады [5] .

Өсімдіктің жер бетіндегі бөліктері дәрілік шикізат болып табылады. Оны гүлдеу кезінде дайындайды. Көлеңкеде немесе жақсы желденетін жерде жіңішке қабат қылып жайып кептіреді. Егер сабағы сындырған кезде майыспай сынса, шикізат дайын деген сөз. Жабық ағаш немесе әйнек ыдыста бір жыл сақталады.

Алабұта тұқымдастары ашық кеңістіктік өсімдік түріне жататындықтан желмен тозаңданады. Ол қарапайым түрде жүзеге асырылады.

Желмен тозаңданатын арнайы органы- гүлмен көмкерілген көбік тәрізді тозаңдары. Бұған қоса алабұта тұқымдастарының (алабұта, қызылша, ежовник) гүлдерінде нектарлы аналық ортасы бар және насекоммен де тозаңданады. Насекомдар алабұта гүлдеріне тозаңдарымен тозаңды массасы үшін жиналады.

Жемісі ашылмайтын пленкалы қабаты бар көбінесе тостағаншамен қоршалған гүлсерік. Гүлсерігі сирек шырынды, еттілі және жемісі, австралия рагодиясы сияқты жиде тәрізді немесе керісінше қызылша мен габлиция сияқты қатты. Солянка, сексеуіл, ежовник және т. б. осыларға жақын түрлерінде, гүлсерігі жемісі пісіп жетілгенде бір-бірімен тұтасып кететін қанат тәрізді түссіз, сары -жасыл, лимонды-сары, бүлдірген-қызыл, қызылсары түсті аналыққа айналады. Және осы кезеңде өсімдік өте әдемі болып көрінеді.

Осылайша көптеген алабұтаның көрінбейтін гүлдері жемісінің әдемі түстілігімен толығады. Кейбір түрлерінде гүлсерігі ұзын шатасқан ақ жіпшелермен көмкерілген және жемісі жүн тәрізді түйір болып көрінеді.

Мысалы, ( Atripleх, лебеда мүйіз шөп, шпинатта жеміс түзуде гүлсерігі тұтас немесе жартылай өседі Кейде гүл мен сүлсерігінің бірігіп өсуінен қызылшадағыдай тұтас жеміс пайда болады.

Көптеген арамшөпті және рудералды алабұталарға (лебеда, аксирис- Axyris ) гетерофлория мен гетерокарпия, және соларға байланысты гетероспермия (әр түрлі ұрықтану) тән. Мысалы, бау алабұтасы (лебеда садовая) ( Atriplex hortensis ) аналық гүлдері екі түрлі формада: бесмүшелі гүлсерікті және гүлсеріксіз.

Алабұта тұқымдасы өсімдіктерінің тұқым шашуы әр түрлі болады. Бұл жерде, алдыменен, ірі бір жылдық өсімдіктердің бұтақтарының ішке оралып шар сияқты түрге еніп тамырынан үзіліп желмен ұшып, жол-жөнекей тұқымын шашатын қаңбақты еске түсірген жөн.

Желмен таралу барлық жеңіл түсетін жемістерінде қанат тәрізді аналығы бар түрлеріне (солянка, сексеуіл, ежовник, галогетон және т. б. ), сондай-ақ кохияға тән.

Терескен, лондезии, кириловия жемістерінің ұшуын жемісті қоршаған түйірлер мен ұзын жіпшелер түйіншегі қамтамасыз етеді.

Көптеген алабұта тұқымдасының жеміс ұрығы жануарлармен таралуға бейімделген. Бұл екі түрлі жолмен жүзеге асырылады: олар жеуге жарамды немесе жабысқақ болады. Жеуге жарамды жемістерінің гүлсерігі шырынды, еттілі, ашық түсті, дәндерінің қабығы қатты және ол жануарларішегінде қорытылмайды. Мұндай жемістер құстармен таралады. Бұған ашық-қызыл түсті жминда жемісі мысал бола алады.

Алабұтаның жабысқақ жемістерінің қатаятын гүлсерігінде, мысалы ( Bassia hyssopifolia ) малдың жүніне оңай қадалатын жіңішке тінекентері болады.

Алабұта тұқымдастары үлкен екі топқа бөлінеді: дәні сақина тәрізді иілген және эндоспермді дамыған алабұта ( Chenopodioideae ) мен дәні шиыршықталып оралған эндоспермі дамымаған ( Salsoloideae ) .

Алабұта тұқымдасының (250 түр) көп түрі лебеда (220), солянка (200 аса) және сведа (100 дейін) ; 42 тұқымдасы монотипті.

Алабұта өсімдігі аридті және күшті сортаң жерлерде өседі [6] .

Арамшөптерімен рудералды түрінен басқасы ксерофиттер және басқа өсімдіктер өспейтін құрғақ, сортаңда жиілеп немесе аралас өсетін классикалық галофиттерге жатады.

Шөл далада алабұта тұқымдастары тек өздері ғана өседі. Бұған Орталық Азия мен Қазақстандағы Орталық Азиядағы сексеуіл ормандарын мысалға айтуға болады.

Алабұта тұқымдастары дымқыл және сор теңіз жағалаулары мен тұзды көлдердің жағасында өседі.

Үнемі шөл даладағы және сортаң жерлердегі топырақтың және атмосфераның құрғақ жағдайында және тұзды көл мен теңіз жағалауында өсуге бейімделетін алабұтаның ерекшеліктері бар.

Ол ең алдымен, клеткалар мен тканьдеріндегі жоғары осмостық қысым.

Көпшілік алабұтаның клетка шырынында еріген тұздардың мөлшері көп болғандықтан олардың көпшілігінің күлі жергілікті халық үшін, сондай-ақ өндірісте қолдану үшін де сода мен поташтың шикізат көзі болып саналады. Мұндайда алабұталарға суккулент, поташник, солерос, сведа, галогетон ( Halogeton ), кейбір солянка, ежовниктер және т. б. жатады [7] .

Ал кейбір алабұталар тұқымдасының жапырақтары толық редуцирленген және ассимиляция қызметін жасыл бұтақтар орындайды. Бұл әсіресе, сексеуілде анық байқалады. Осының нәтижесінде булану қабатының азаюы күшейеді. Жапырақтары мен жас бұтақтарындағы әр түрлі формадағы түкшелері буланудың азаюы мен күнге күюден қорғаушы ролін атқарады.

Осындай қорғаныс функциясы барлық шөл далада өсетін алабұта тұқымдастарында болады.

Қазақстанда өсетін алабұтаның екі тобы бар: Бір жылдық- chenopodiaceae (марь) және көп жылдық- Atriplex (лебеда .

Atripleх- л атынша атауы, орысша «Лебеда», ал қазақша «Алабұта» деп аталады.

Atripleх - алабұта тұқымдасының бұта немесе ағаш түрлері. Жалпы жер шарындағы Марева тұқымдас өсімдіктер 100 тегінің 89 түрін Atriplex өсімдігі құрайды [8] .

Қазақстанда бұлардың 25 түрі, ал жалпы 225 түрі бар.

Atriplex hortensis (Лебеда садовая)
Atriplex amblyostegia (Лебеда тупоприцветничковая)
Atriplex nitens (Лебеда лоснящаяся)
Atriplex verrucifera (Лебеда Бородавчатая)
Atriplex cana (Лебеда Седая)
Atriplex pedunculata (Лебеда Плодножковая)
Atriplex micrantha(Лебеда мелкоцветковая)
Atriplex crassifolia (Лебеда толстолистая)
Atriplex ilginii (Лебеда Ильина)
Atriplex patens(Лебеда отклоненная)
Atriplex hastate(Лебеда копьевидная)
Atriplex dimorphostegia(Лебеда Песчаная)
Atriplex oblongifolia (Лебеда продолговатолистая)
Atriplex patula (Лебеда раскидистая)
Atriplex litoralis (Лебеда прибрежная)
Atriplex laevis (Лебеда гладкая)
Atriplex megalotheca (Лебеда крупноприцветничковая)
Atriplex sphaeromorpha (Лебеда шарообразная)
Atriplex ornate (Лебеда укращенная)
Atriplex pungens (Лебеда ключая)
Atriplex tatarica (Лебеда татарская)
Atriplex multicolora (Лебеда многоцветная)
Atriplex flabellum (Лебеда веероплодная)
Atriplex sibrica (Лебеда сибирская)
Atriplex centralasiatica (Лебеда центральноазиатская)

Бұлардың көпшілігінің сабағы бунақты болып келеді, жапырақтары кезектесіп қарама - қарсы орналасады. Гүлдері түссіз, ұсақ гүлшоғырына жиналып, масақ құрайды [9, 10] .

Жемісі - жаңғақша. Тұқымының сақиналы немесе оралма ұрығы болады.

Адам өмірінде алабұта тұқымдасына жататын өсімдіктердің маңызы зор.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.