Бухгалтерлік есеп жайлы ақпарат
КІРІСПЕ
1.1. Меншік қаражат есебі
1.2. Ақша қаражаттарының есебі
1.3. Банктегі ағымды шоттың есебі
1.4. Материалдық емес активтер есебі
1.5. Негізгі құралдардың есебi
1.6. Банк қарыздарының есебі
1.7. Тауарлы.материалдық құндылықтар есебі
1. 8. Есеп берушінің есебі
1.9. Еңбекақы және жалақының есебі
1.11. Қаржы . шаруашылық талдау
II.БӨЛІМ. КӘСІПОРЫН АУДИТІ
1.1. Жарғылық капитал аудиті
1.2. Ақша қаражат аудиті.
1.2. Банктегі ағымды шотың аудиті
1.4. Материалдық емес активтердің аудиті
1.5. Негізгі құралдардың аудиті
1.6. Есеп беруші тұлғалармен есептесудің аудиті
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.1. Меншік қаражат есебі
1.2. Ақша қаражаттарының есебі
1.3. Банктегі ағымды шоттың есебі
1.4. Материалдық емес активтер есебі
1.5. Негізгі құралдардың есебi
1.6. Банк қарыздарының есебі
1.7. Тауарлы.материалдық құндылықтар есебі
1. 8. Есеп берушінің есебі
1.9. Еңбекақы және жалақының есебі
1.11. Қаржы . шаруашылық талдау
II.БӨЛІМ. КӘСІПОРЫН АУДИТІ
1.1. Жарғылық капитал аудиті
1.2. Ақша қаражат аудиті.
1.2. Банктегі ағымды шотың аудиті
1.4. Материалдық емес активтердің аудиті
1.5. Негізгі құралдардың аудиті
1.6. Есеп беруші тұлғалармен есептесудің аудиті
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып, қоғамның экономикалық-әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшілігімен оқшауланатын ғылым болып табылады. Нарық экономикасына көшу кезеңінде бухгалтерлік есеп барлық шаруашылық есебінің басты негізгі бөліктерінің бірі болып есептелінеді. Қандай да болмасын кәсіпорындар, мекемелер мен ірілі-уақты шаруашылықтар, ұйымдар, өнім өндіруші органдардың барлығы да бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуге міндетті. Бухгалтерлік есеп арқылы өндірілген өнімдерді сату, өткізу, есепке алу және айырбастау, түскен қаржыны кіріске алу, бұларды дұрыс бөліп, тиімді пайдалану, шаруашылық жұмыстың барлығын нақтылы іске асыруға болатын жүйе. Сонымен қатар, бухгалтерлік есеп кәсіпорынның активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін анықтауға болады. Бухгалтерлік есептің негізгі бағыты- кәсіпорындардағы есеп жұмысының сапасын арттыруға, есеп жұмысының барысында қолданылатын, яғни толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына және ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп жүргізіледі.
1. Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы ҚР-ның Заңы, Алматы; Юрист-2005 ж.
2. Оплата труда: заработная плата, гарантии и компенсационные выплаты работникам/Досье бухгалтера /№1 (25), январь-февраль 2005 г.
3. Условия труда/ Труд-Зарплата-Пенсия в Казахстане/№16(40) /Август 2006 г./
4. Оплата труда в бюджетных учреждениях /ББ-Отраслевые и иные особенности налогооблажения и учета/ №2, февраль 2005г.
5. Митюгина Г.Д «Оплата труда: удержания, вычеты, начисления;/ Библиотека бухгалтера и предпринимателя, №7(132) июль 2007 г;
6. Алехина О. Стимулирующий эффект систем заработной платы // Человек и труд. – 2008. - № 1. – С. 90-92.
7. Қалдыбаев О., Темірбаев А. «Кәсіпорын экономикасы» Алматы «Санат», 2006.
8. Дурановская Г.Г Заработная плата : порядок начисления –Алматы, 2007г.
9. Бухгалтерский учет в нефтяной и газовой промышленности/Под ред. А.Ф.Зимин - М: Недра, 2005 г.
10. Мазманова Б.Г. Управление оплатой труда-М: Финансы и статистика, 2008 г.
2. Оплата труда: заработная плата, гарантии и компенсационные выплаты работникам/Досье бухгалтера /№1 (25), январь-февраль 2005 г.
3. Условия труда/ Труд-Зарплата-Пенсия в Казахстане/№16(40) /Август 2006 г./
4. Оплата труда в бюджетных учреждениях /ББ-Отраслевые и иные особенности налогооблажения и учета/ №2, февраль 2005г.
5. Митюгина Г.Д «Оплата труда: удержания, вычеты, начисления;/ Библиотека бухгалтера и предпринимателя, №7(132) июль 2007 г;
6. Алехина О. Стимулирующий эффект систем заработной платы // Человек и труд. – 2008. - № 1. – С. 90-92.
7. Қалдыбаев О., Темірбаев А. «Кәсіпорын экономикасы» Алматы «Санат», 2006.
8. Дурановская Г.Г Заработная плата : порядок начисления –Алматы, 2007г.
9. Бухгалтерский учет в нефтяной и газовой промышленности/Под ред. А.Ф.Зимин - М: Недра, 2005 г.
10. Мазманова Б.Г. Управление оплатой труда-М: Финансы и статистика, 2008 г.
Жоспары:
КІРІСПЕ
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып, қоғамның экономикалық-әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшілігімен оқшауланатын ғылым болып табылады. Нарық экономикасына көшу кезеңінде бухгалтерлік есеп барлық шаруашылық есебінің басты негізгі бөліктерінің бірі болып есептелінеді. Қандай да болмасын кәсіпорындар, мекемелер мен ірілі-уақты шаруашылықтар, ұйымдар, өнім өндіруші органдардың барлығы да бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуге міндетті. Бухгалтерлік есеп арқылы өндірілген өнімдерді сату, өткізу, есепке алу және айырбастау, түскен қаржыны кіріске алу, бұларды дұрыс бөліп, тиімді пайдалану, шаруашылық жұмыстың барлығын нақтылы іске асыруға болатын жүйе. Сонымен қатар, бухгалтерлік есеп кәсіпорынның активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін анықтауға болады. Бухгалтерлік есептің негізгі бағыты- кәсіпорындардағы есеп жұмысының сапасын арттыруға, есеп жұмысының барысында қолданылатын, яғни толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына және ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп жүргізіледі.
0.1. Меншік қаражат есебі
Экономикалық көзқарас бойынша бухгалтерлік есеп, кәсіпорын ақпарат беру процесі ретінде қарастырылады. Ол кәсіпорындарда бар ресурстарды тиімді пайдалануды, басқару шешімдерін дұрыс қабылдауға ықпалды әсерін тигізеді. Кез-келген заңды және жеке тұлғалар өздерінде бар ресурстарды қаржылық есеп беруіне қарап, белгілі бір бизнес саласына сала алады. Бухгалтерлік есеп- ақпарат беру үшін, және бұл ақпарат пайдаланушылар үшін қызықты болуы үшін, анық, сенімге ие болатын, қажеттіліктерін қанағаттандыру керек.
Бухгалтерлік есеп халықаралық қатынастардың бір құралы ретінде саналады. Және де әр түрлі қызмет кез- келген бизнес түрлерін байланыстыратын звеносы болып табылады.
Методологиялық және ұйымдастыру есебі Батыста қаржылық және басқару болып бөлінеді.
Қаржылық есеп есептік ақпарат дайындау процесі болып табылады, бұл процесті кез- келген заңды және жеке тұлғалар, сонымен бірге кәсіпорыннан тыс: Менеджерлер, инвесторлар, кредиторлар, қаожылық органдар т.б пайдалана алады.
Басқару есебі, кейде өндірістік немесе шығындар есебі деп аталады. Басқару есебі өндірістік- коммерциялық қызметті жоспарлау және басқару үшін, менеджерлерге керекті ақпаратты дайындау болып саналады.
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің бухгалтерлік есепті жүргізу, қаржылық есеп беруді дайындау ережелерінің едәуір айырмашылықтары бар.
Шаруашылық субъектілері бухгалтерлік есеп нарықтық қатынастарда өзгеше мағынаны қабылдайды. Ол 1) халықаралық бухгалтерлік есепте бекітілген жалпы принциптер және жағдайлардан тұрады. Қаржылық - шаруашылық қызмет субъектілерінің бухгалтерлік есеп бас шоттар жоспарында, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шығарылған Бухгалтерлік есеп туралы, Салық және бюджетке міндетті төленетін төлемдер туралы, және де бухгалтерлік есеп бойынша Қазақстан Республикасының жетік органдарымен басып шығарылған нұсқаулар, жағдайлар және ұсынулар.
Біздің республикамызда жұмыс істеп тұрған бухгалтерлік есептің халықаралық бухгалтерлік стандарттқа сай келеді. Есептік мәліметтер шаруашылық субъектілер және олардың структуралық бөлімдерін оперативті басқару, мемлекеттік қаржылық есеп беру, экономикалық болжамдар және ағымдағы жоспар, және де мемлекетіміздің экономикалық дамуын зерттеу үшін пайдаланады.
1.2. Ақша қаражаттарының есебі
Ұлттық Банк ақша-несие жүйесіне орталықтандырылған жоспарлы басқаруды, бюджеттің қассалық орындалуын жүзеге асырады және жиынтық валюта жоспарын қалыптастыруға қатысады. Ол ақша эмиссиясын, ұйымдар мен мекемелерге несиелендіруді, қаржыландыруды және есеп-айырысу қызметін атқарады.
Прогрессивті несие саясатын жүзеге асыру, негізгі қызметгі несиелендірудің бүкіл жүйесінің тиімділігін арттыру, күрделі қаржыны қаржыландыру мен несиелендіру, сондай-ақ қажетгі есеп айырысуларды жүргізу төмендегі мемлекеттік акционерлік банктерге жүктелген: Тұран-Әлем банкі - өндірісте, құрылыста, көлік пен байланыста, материалдық-техникалық қамтамасыз ету саласында, сыртқы экономикалық қызметте; Қазагроөнёркәсіпбанкі-агроөнеркәсіп кешенінде; Қазкредсоцбанк - тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта тұрмыстық қызмет көрсетуде және экономиканың басқа да салаларында; Халықтық банк - елдегі жинақ ісін ұйымдастыруды қамтамасыз етеді; Бюджетгік банк - бюджеттегі мекемелерге қызмет көрсетеді; Қазақстан Эксимбанкі -- экспорт-импорт операцияларын несиелеуді, сондай-ақ Үкімет белгілейтін елдің эко - номикалық даму басымдықтарына сәйкес тиімді инвестициялық жобаларды ұзақ мерзімді несиелеуді жүзеге асырады; Медетші банк-қаржы жағдайын оңалтуы мен өндірісгі көтеруі қайта құруы үшін мемлекет қаржы бөлетін субьектілерді несиелендіреді. Бұған қоса республикада коммерциялық және жекеменшік банктердің жүйесі құрылған, олар елде жұмыс істейтін шаруашылық жүргізуші субьектілерге қызмет көрсетеді.
Ақша бірлігі ретінде теңгені пайдаланатын коммерциялық банктер арасындағы есеп айырысуларды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі банктер орналасқан жерлерде құрылған өзінің есеп айырысу-кассалық орталықтары арқылы ұйымдастырады. Банкаралық есеп айырысуларды жүргізетін коммерциялық банктермен есеп айырысу орталықтарындағы құжаттар айналымы Ұлтық Банктің нормативтік құжаттарына сәйкес жүргізіледі. Банктердің қызметін Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі үйлестіреді және оған бағыт береді.
Ақша қаражатын сақтау және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелері мынадай шоттар ашады:
есеп айырысу шоттары-шаруашылық есепте тұрған, дербес ба - лансы бар, Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің органдарында тіркеуден өткен заңды тұлғаларға;
ағымдағы шоттар-жергілікті бюджеттегі мекемелерге, бюджетгік мекемелерге олардың бюджеттен тыс қаражаты бойынша, өндірістік және коммерциялық қызметпен айналысатын қоғамдық ұйымдар мен жеке тұлғаларға;
бюджеттік шоттар-Қазақстан Республикасының Республикалық бюджетіндегі мекемелерге;
корреспондешптік шоттар-корреспонденттік келісімдер негізінде есеп айырысу ережелеріне сәйкес екінші деңгейдегі банктерге Ұлттық Банк мекемелерінде және өз арасында.
Өзі орналасқан жерден тысқары жерлерде жеке филиалдары мен өкілдіктері дүкендері, қоймалары жөне т.е. бар заңды тұлғаларға табысты нақты ақша түріндегі несие төлем тапсырмалары бойынша есептеу үшін есеп айырысу субшоттары ашылуы мүмкін.
Уақытша есеп айырысу шоты ішінара пайдалануға берілген іске қосу кешені, кезек, кезең және т.с.с., салынып жатқан көсіпорынға арнап ашылуы мүмкін. Мұндай шот жоғары тұрған органның өкімі бойынша кәсіпорын пайдалануға толық берілгенге дейінгі мерзімге ашылады. Төлем тапсырмасы субъектінің қызмет қөрсетуші банкке өз шотынан белгілі бір соманы аударуы туралы тапсырмасы болып табылады
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілерде тапсырманы ұсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі бойынша банктің шолып қарауы үшін (кейін қайтаратын етіп) шарттарды, салықтық шот-фактураларды жөне төлемдердің мақсатын растайтын басқа да құжаттарды тапсыруға міндетті. Төлем тапсырмалары жазылып берілген күннен бастап 10 күн бойы күшінде болады (жазылған күн есепке алынбайды). Төлем тапсыр - малары төлем жасаушының шотында қаражат болғанда ғана орындауға қабылданады.
Бірқалыпты және тұрақты өнімдерді сатып-өткізу кезінде өнімді өткізушілер мен сатып алушылар арасындағы есеп айырысулар жос - парлы төлемдер төртібімен шарттардың (келісімдердің) негізінде төлем тапқырмаларымен есеп айырысуды пайдалана отырып жүзеге асырылуы мүмкін. Жоспарлы төлемдер транзитгік жөнелту де қолданылмайды. Бұл төлемдер күн сайын немесе өнім беруші мен са - тып алушы арасындағы келісілген, белгіленген мерзімдерде кезең-кезеңімен жүргізілуі мүмкін.
Ірілендірілген төлем мерзімін есепті қезеңнің келесі жұмыс күніне белгілеу ұсынылады. Әрбір жоспар - лы төлем сомасын тараптар төлемдердің келісілген кезеңділігі мен өнім беру (сатып алу) немесе қызмет көрсету көлеміне сүйене оты - рып, алдағы айға (тоқсанға) белгілейді. Күнделікті жоспарлы төлем кезінде олардың мөлшерін бір айда өнім берілу сомасын осы айдағы жұмыс күнінің санына бөлу жолымен айқындау ұсынылады. Өндіріс циклы мен өнім сату үздіксіз болғанда жоспарлы төлемдер сомалары бір айдағы күнтізбелік күндердің санына сүйене отырьш есептелуі мүмкін. Әрбір жоспарлы төлем үшін банкке жеке төлем тапсырмасы беріледі.
Тараптар кезең сайын, бірақ кемінде айына бір рет өз есептерін өткен кезеңдегі нақтылы тауар босату немесе қызмет көрсетудің негізінде нақтылап, келісімде белгіленген тәртіппен қайта есептеу жүргізуге міндетті.
Бұл ретте пайда болатын айырма жеке тапсырма бойынша аударылуы не кезекті төлем төлеу кезінде есепке алынуы мүмкін.
1.3. Банктегі ағымды шоттың есебі
Банкі шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де ашылуы мүмкін. Банк келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезде, шот иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе үшінші тараптарға тиесілі ақша сомаларын аудару жөніндегі ұйғарамын орындауды және басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне алады. Банк шоттары бойынша жасалған келісім-шарты келесі мәліметтерден тұрады: реквизиттері, келісім мәні немесе келісім-шарттың жасалған нәрсесі, салық қызметі органдары берген салық төлеуші-шот иесінің тіркеме нөмірі, банктің көрсететін қызметінің шарты және оларды төлеу тәртібі. Келісімде жақтар тарапынан келісілген басқа да жағдайлар қарастырылуы мүмкін.
Банк пен Қазақстан Республикасының резиденті - заңды тұлға мен оның жекелеген құрылымдық бөлімшесі арасында келісім жасау үшін: қойылған қол үлгілері және мөр таңбасы бар құжаты клиенттің салық есебіне қойылғанын растайтын, салық қызметі органдары берген, белгіленген үлгідегі құжаты, аудандық еңбек және халықты әлеуметтік қолдау бөлімі берген шаруашылық жүргізуші субъектінің Қазақстан Республикасының Зейнеткерлік қорына жарналар төлеуші ретінде тіркелгендігі жөніндегі фактісін растайтын белгіленген үлгідегі құжаты, мемлекеттік тіркеуден өткендігін растайтын, өкілетті органдар берген белгіленген үлгідегі құжаттың көшірмесі немесе оған теңестірілген құжаттың көшірмесі, ҚР заң тәртібімен бекітіліп, куәландырылған құрылтайшылық құжаттың көшірмесі тапсырылады.
Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдарды салушылардан қабылдауға келісім-шартта көрсетілген тәртіпте, оларға марапаттау төлеуге және әрекет етіп тұрған заң актілері мен келісім-шартта қарастырылған тәртіпте және келісілген жағдайында салымдарды қайтаруға өз міндетіне алады.
Егер де банкте шот иесінің пайдасына жаңылыс аударылып кеткен ақша қаражаттарының фактісі анықталса, онда ол сол қаражаттарды шот иесіне хабарламай-ақ қатесін жөндеуге құқылы. Бірақ бұл жағдай келісім-шартта қарастырылғаны жөн.
Банктегі шоттардың көшірмесін беру келісім-шартқа сәйкес банктер арқылы жүзеге асырылады. Банк шот иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру қызметін электрондық тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған болса, арнайы адам жұмсау арқылы жүзеге асырылады. Банк шот иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру қызметін электрондық тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған болса, арнайы адам жұмсау арқылы атқаруға құқылы. Банктердегі есепшоттары бойынша операцияларды тоқтату Қазақстан Республикасының заңына сәйкес, шот иесінің ақша қаражаттарының жұмсалынбауына немесе алуға тыйым салу құқығы бар өкілетті органдардың тиісті шешімдерінің негізінде жүзеге асады.
1.4. Материалдық емес активтер есебі
Тауарлық белғі алынады:
а) келісімшарттық құнға:
Басқадай материалдық емес ақтивтер шот дебеті
Төленуғе тиіс шоттар шот кредиті 100 000;
ә) ҚҚС сомасына: 331 Өтелетін ҚҚС шот дебеті
Төленуге тиіс шоттар шот кредит! 16 000.
Айырбасқа берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің нақты өзіндік құны есептен шығарылды: 841 Материалдық емес активтердің істен шығуы бойы Бағдарламамен қамтамасыз ету шот кредит! 60 000.
Сатып алушыға шот үсынылады:
а) берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің келісімшарттық құнына: 301 Алуға арналған шоттар шот дебеті
Материалдық емес активтердің істен шығуынан түскен кіріс
шот кредиті 80 000;
ә) Келісімшарттық қүнының 15% ҚҚС сомасына: 301 Алуға арналған шоттар шот дебеті
ҚҚС шот кредиті 12 000.
Айырма сомасы аударылды: Төленуге тиіс шоттар шот дебеті
Өзара талаптарды қоса есептеу жүргізілді: 671 Төленуге тиіс шоттар шот дебеті
Алуға арналған шоттар шот кредиті 92 000.
Ұқсас материалдық емес активке айырбастау нәтижесінде алынған Материалдық емес активтің бастапқы құны айырбас активінің баланстық құны бойынша танылады және табыс әкелмейтін мәміле болып саналады: 102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот дебеті
Бағдарламамен қамтамасыз ету шот кредиті;
:: Құру - субъектінің өзі жасаған материадцық емес активтердің бастапқы құны іс жүзіндегі нақты тікелей жэне қосымша шығындар сомасы бойынша танылады, олар материалдық емес активтерді мойындау өлшемдері (критерийі) мен анықтамасына материалдық емес баптардың сәйкес келген сэтінен бастап шеккендерін белгілеу бойынша қолдануға арналған активті жасау мен эзірлеу үшін байыпты, ақылға ^онарлық негізде таратылуы мүмкін. Материалдық емес банты жасауға кеткен шығындар анықтама мен өлшемдерге сэйкес келетін сэтке дейін активтің бастапқы қүлына кірмейді жэне кезең шығындары болып танылмайды.
Материалдық емес активтерді құрған қезде барлық жұмыстар зерттеулер мен әзірлемелер сатьшарынан құралады.
Зерттеулер сатысы - жаңа ғылыми немесе техникалық білім үшін эреқеттенген, талап қуып, алдын-ала қам жасаған, жоспарланған ізденістер. Бұл сатыға мыналар жатады: жаңа білім алуға бағьпталған зертханалық зерттеулер жаңа зерттеу олжасьш немесе басқа білімді іздеу; болашақ өнім немесе өндірістіқ нұсқаларды жасау мен ұғымын тұжырымдау. Зерттеу сатысында субъект болашақта экономикалық пайда әкелетін материалдық емес активтер бар екендігін айқара ашық көрсете алмайды, сондықтан шығындар кезеңнің шығындары болып танылады
Зерттеу сатысындағы шығьшдар қалай көрсетілетінін қарастырайық: зерттеу жұмыстарына шығындар шықты (қызметкерлерге еңбекақы есептелді еңбекті өтеу қорынан әлеуметтік салық аударымы және басқа шығындар жасалды): Жалпы жэне экімшілік шығындар шот дебеті, 1 Өнімді (жұмысты, көрсетілген қызметті) өткізу бойынша шығындар шоттарының дебеті
Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойьшша есеп айырысулар, Әлеуметтік салық, Басқадай кредиторлық берешек әртүрлі шоттардьщ кредиті 7000,0.
Әзірлеме сатысы - ғылыми-зерттеу ізденістерінің немесе басқа ілімдерінің нэтижелерІн жаңа немесе түпкілікті жетілдірілген процестерді, материалдарды, өнімдерді, жүйелерді және көрсетілетін кызметтерді жоспарлауға немесе әзірлеуге ауыстырып, көшіру. Бүл сатыға мыналар жатады: тәжірибелік үлтілер мен модельдерді жобалау, құрастыру (конструкциялау) және тестілеу, жаңа технологиямен күрал-аспаптарды, қалыптарды (шаблондарды), пішіндер (формалар) мен штамптарды жобалау; коммерция-лык өндіріс үшін экономикалық кондырғыларды жобалау мен пайдалану; таңдалған баламалы материалдарды, құрылғыларды, өнімдерді, процестерді, жүйелерді немесе көрсетелген қызметтерді жобалау, қүрастыру (конструкциялау) жэне тестілеу.
Субъект кейбір жағдайларда эзірлеме сатысында материалдық емес активтерді үйлестіріп, бүл активтің болашақта экономикалық пайда экелуі ықтимал екендіғін жариялап корсете алады. Мысалы, фирманың экономикалык пайда алуы мақсатымен қайта жарақтануын көздейтін бизнес-жошар жасалады.
Әзірлеме сатысындағы материалдық емес бапты күрған кезде шығындар былайша көрсетіледі:
-- материалдық емес активті жасауға шығындар бөлды:
а) өндіріске материалдар босатылады. Материалдар дебеті
Материалдар кредиті
ә) Қызметкерлерге еңбекақы есептелді
Өндірістік жүмысшылардың еңбеғін өтеу дебеті
Еңбекті өтеу бойынша қызметкерлермен есеп айырысулар кредиті
б) еңбекті өтеу жөніндеғі аударымдар сомасьюа
Еңбекті өтеу төлемінен ақша аударулар дебеті
Әлеуметтік салық кредиті
Орындалған жүмысты өзіндік құны есептеліп шығарьиады:
Неғізғі өндіріс, Қосалқы өндіріс шоттарының дебеті
кредит 6000,0;
- материалдық емес бапты мойындап, тану сэтіне дейін жасалған шығьшдар бітпеғен құрылыс ретінде көрсетілді:
Бітпеғен қүрылыс шот дебеті
Негізғі өндіріс, Қосалқы өндіріс шоттарының кредиті 6000,0;
- материалдық емес активтерді мойындалатын белғі өлшемдер мен анықтамаларға сай деп тану сэтіне дейін:
Басқадай материалдық емес активтер шот дебеті
Бітпеғен құрылыс шот кредиті
1.5. Негізгі құралдардың есебi
Балапанова Ә.Ж. мен Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп оқу құралында былай делініп жазылған негізгі құрал өндіріс процесіне қатысумен, жылдар мерзімінің әсерімен, табиғат күшінің әсер етумен пайдалану процесінде біртіндеп тозады. Тозудың екі түрі болады: табиғи және сапалық (моральдық) (заман талабына сай келмеуі).
Негізгі құндылықтар табиғи тозуы олардың өндіріс процесіне қатысу нәтижесінен және негізгі құралдардың пайдалануға тікелей қатыспай-ақ, түрлі сыртқы факторлардың әсерінен: ылғалдан, атмосфералық құбылыстар нәтижесінен, металдардың тот басуынан, ескіруінен (тозудың табиғи нысаны) пайда болады.
Негізгі құралдардың сапалық (моральдық) тозуы техникалық процеске, өндіріс әдістерін жетілдіруге және жаңартуға байланысты болып келеді. Техника мен технологияны жетілдіру жұмыс істеп тұрған негізгі құралдардың ұқсас өнімдерінің арзандауына ықпал етеді. Осыған орай, пайдаланылудағы негізгі құралдар өздерінің құнының бөлігін жоғалтып, құнсызданғандай болады. Машиналардың, жабдықтардың, үйлер мен ғимараттардың барынша жаңа, неғұрлым жетілдірілген және үнемді түрлерін, малдардың жаңа немесе жақсартылған өнімді тұқымдарын, көпжылдық өсімдіктердің түрлері мен сорттарын өндіріске енгізуге байланысты пайдаланылып жүрген негізгі құралдарды бұдан әрі қолдану экономикалық жағынан тиімсіз болып қалады.
Негізгі құралдардың сапалық (моральдық) тозуын мынадай факторлар арқылы анықтайды: өндірісте немесе жабдықтарды жаңартудағы жаңалықтар (ескі машиналарды жаңа, неғұрлым өнімді машиналармен ауыстыру); технологиялық процесті жетілдіру - жаңа технология қолданған кезде пайдаланудағы машиналар мен жабдықтар жарамайды; шығарылатын өнімнің номенклатурасын өзгерткенде және жаңартқанда (ескі машиналар мен құрал-жабдықтар жарамсыз болып танылады); жұмысшы күшінің еңбекке қамтылуындағы, жұмысшылар біліктігіндегі, өндірісті орналастыру географиясындағы өзгерімдер өндірістің және пайдаланылатын машиналар мен жабдықтар санының азайтылуын талап ету мүмкін; өндірістің өңдеуші салаларындағы өнімнің жекелеген түрлерін шығаруға қажетті шикізат құрамындағы өзгерістер өнеркәсіптің өндіретін салаларында өндіріс көлемінің қысқаруына әкеліп соғуы мүмкін.
1.6. Банк қарыздарының есебі
Банкттік қарыз пайызы пайданың бөлігі түрінде бола отырып, одан оның мөлшерін анықтайтын факторлармен ерекшеленеді. Мысалы, егер пайданың қалыптасуы жұмыскердің санына және еңбек өнімділігіне байланысты болса, ал төленетін банкттік қарыз пайызының шамасы - пайыздық мөлшерлеме деңгейіне және банкттік қарыз алушы алған несиенің сомасына байланысты. Банкттік қарыз пайызы өзіне тән ерекше белгілі бір белгілерді білдіре отырып, пайдадан ғана өзгешеленбейді, сонымен қатар баска да экономикалық категориялардан, мысалы, бағадан да өзгешеленеді.
Бағалар тауар айналысымен, айырбаспен тығыз байланыста екені белгілі, оның бөлу фазасында пайда болатын банкттік қарыз пайызынан өзгешелігі, ол - қайта бөлу категориясы болып табылады. Екінші өзгешелігі мынада, тауар бағасы тауар айналымы негізінде, ал пайыз - мүлдем басқа, несие - нің қозғалысы негізінде пайда болады. Алайда, несиемен сауда жасау мүмкін. Несиелік мәміледе саудалық себеп банк ісіндегі сауда-саттықпен (коммерциализация) байланысты.
Осылайша, банкттік қарыз пайызының мәніне талдау жүргізу - несиені пайдаланғаны үшін пайыздық соманы төлеуге қатысты пайда болатын экономикалық қатынастар ретінде келесі сипаттауға мүмкіндік береді. Банкттік қарыз пайызы экономикалық категория ретінде екі функциямен орындайды: үлестіру және банктің неснелік потенциалын өсіру.
Бірінші - банкттік қарыз пайызының үлестіру функциясы - барлық құнның үлестіруімен емес, оның жаңадан құрылған құнды білдіретін бөлігімен байланысты. Пайыз арқылы үлестіру салалық емес, жалпы шаруашылық сипатта.
Халық шаруашылығы деңгейінде банкттік қарыз пайызын төлеу ұлттық табысты бөлумен байланысты. Пайданың бөлінуі пайызында банкттік қарыз пайызын алушы және төлеушінің орындары ауысуы мүмкін. Экономикалық қатынастардың сол және сол тәрізді субъекті бір мезгілде кредитор да, банкттік қарыз алушы да болуы мүмкін, яғни пайыздық сомалардың алушысы және төлеушісі ретінде жүре алады. Банкттік қарыз пайызы арқылы пайда - ның үлестірілуі меншік иесінің ауысуымен қатар жүреді. Жоғарыда айтылып өткендей, пайданың бір бөлігі өзінің иесінен кетіп, кредиторға өтеді.
Екінші функция банктің кредитор ретіндегі несиелік потенциалының ұлғаюымен және сақталуымен байланысты. Банктің несиелік потенциалының ұлғаюы - алынатын пайыз бен төленетін пайыз арасындағы айырмашылық есебіне болады.
Кредитор мен банкттік қарыз алушы арасындағы өзара қатынаста банкттік қарыз пайызы пайыздық мөлшерлеме түрінде болады. Қазіргі уақытта банкттік қарыз сипатына және ұзақтығына, несиелеу объектісіне, банкттік қарыз алушының несиелік қабілетіне, несиелік ресурстарға сұраныс пен ұсынысқа байланысты пайыздық мөлшерлемелердің көптеген түрлері бар.
Пайыздық мөлшерлеме тұрақты және өзгермелі, номиналды және нақтылы, дисконтты болуы мүмкін.
Тұрақты пайыздық мөлшерлеме банкттік қарыз ды пайдаланудың барлық мерзімі бойынша өзгеріссіз қалады.
Өзгермелі пайыздық мөлшерлеме несиелік ресурстарға деген сұраныс пен ұсыныс арқылы қалыптасатын ақша нарығының жағдайына байланысты, сонымен қатар экономикалық және банкттік қарыз алушыны қаржыландыру жағдайында несиелік немесе делозиттік шарттың барлық әрекет ету мерзімі бойында банк арқылы өзгертілуі мүмкін. Мөлшерлеменің өзгертілу шарттары тараптардың өзара келісімімен анықталады. Олар үнемі қайта қарастырылады және әдетте банкттік қарыз капи - талы нарығындағы қандай да бір қаржылық актив бойынша пайыздық мөлшерлеменің өзгеруіне байланысты ауысып отырады.
Номиналды пайыздық мөлшерлеме екі факторға байла - нысты қалыптасады, несиелік ресурстарға деген сұраныс пен ұсыныстың арақатынасына және инфляция қарқынына қарай.
Нақты пайыздық мөлшерлеме есептеу жолымен табылады - номиналды мөлшерлемеден инфляция қарқыны алынып тасталынады. Кредитордың көзқарасы тұрғысынан нақтылы пайыздық мөлшерлеме табысының көзі - несиелеу және инвестициямен байланысты шығындардың орнын толтырудың негізі болып табылады. Нақтылы пайыздық мөлшерлеме мынандай құрамдас бөліктерден тұрады: ағымдык шығындар (тартылған қаражаттар құны, әкімшілік және заңды шығындар, төлем қабілетсіз банкттік қарыз алушылардан келетін шығындар), салық, тәуекел үшін төлем, пайда.
Банктік тәжірибеде барлық пайыздық мөлшерлемелер но - миналды шамада белгіленеді.
Математикалық пайыздық мөлшерлеме банкттік қарыз ға берілген құннан келетін табыстың осы құнның шамасына катынасы ретінде анықталады. Мысалы, 1995 жылы 18 мамырда Ұлттық банк бекіткен пайыздарды есептеу тәртібі және олардың Қазақстан Республикасы банктерінде бухгалтерлік есеп шоттарындағы орналастыру тәртібі туралы Ережеге сәйкес пай - ыздарды есептеудің келесі техникалары пайдаланылады:
Жай пайыздарды есептеудің техникасы. Жай пайыздар - бұл банкттік қарыз дық берешек (депозит) сомасына, есептелген пайыздар.
1.7. Тауарлы-материалдық құндылықтар есебі
Материалдардың қозғалысын есепке алу жөніндегі шоттардың корреспонденциясы:
1. Мынадай материалдық құндылықтар қоймаларға келіп түсіп, кіріске алынады:
1300 "Қорлар" бөлімінің шоттары дебеттеледі де - Қазақстан Республикасында қосылған құн салығын төлеушілерден түскен материалдық құндылықтардың құнына, 1420-шы "Қосылған құн салығы" шоты дебеттеліп - жабдықтаушылардың жалпы салықтық шот-фактурасындағы сомасына 3310 шоты кредиттеледі.
2. Негізгі құралдарды жоюдан алынған материалдарды кіріске алған кезде:
1350 "Өзге материалдар" шоты дебеттеледі де, 6280 "Өзге кірістер" шоты кредиттеледі.
3. Өндірістегі ақаулардан алынған материалдар, өндіріс қалдықтары, өндірістен қоймаларға қайтарылған материалдар кіріске алған кезде:
1310 "Шикізат пен материалдар", 1350 "Өзге қорлар" шоттарының дебетінен және 2930 "Аяқталмаған құрылыс", 7440 "Резервтер құру және үмітсіз талаптарды есептен шығару шығыстары", 8110 "Негізгі өндіріс", 8310 "Көмекші өндіріс", 8410 "Үстеме шығыстар" шоттары кредиттеледі.
4. Кәсіпорынға тиесілі емес қоймаларда материалдарды тасымалдау, тиеу, түсіру, сақтау жөніндегі шығыстар төленді:
1300 "Қорлар" бөлімшесінің шоттары дебеттеліп, 3310 "Жеткізушілер мен мерзігерлерге қысқа мерзімді кредиторлық берешек", 1250 "Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі", 1060 "Өзге ақша қаражаты", 1010 "Кассадағы ақша қаражаты", 3350 "Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек" шоттарның, сондай-ақ басқаларының кредитінде көрініс табады.
5. Қоймалардан берілген материалдардың шығысы:
1300 "Қорлар" бөлімшесінің шоттары кредиттеліп, 1350 "Өзге қорлар" шотының дебетінде - қайта өңдеуге және толлинг операциялары тәртібімен қайта өңдеуге берілген материалдардың құнына;
8110, 8310, 8410 шоттарының дебеті - негізгі және көмекші өндірістерге, әлеуметтік салаға және ақауларды жөндеуге босатылған материалдардың құнына;
7440 "Резервтер құру және үмітсіз талаптарды есептен шығару шығыстары" шотының дебеті - үй-жайларды, ғимараттарды жөндеу мен ұстауға, жалпышаруашылық және басқару мақсатындағы жабдықтауға жұмсалған материалдардың құнына;
7450 - басты талаптарға, еншілес, серіктестіктерге нақты өзіндік құны бойынша бағаланып сатылған материалдық құндылықтардың құнының дебетіне жазылады. Егер ТМҚ келісім шарттағы бағасы бойынша сатылса, онда 1210 шоты дебеттеледі де, 6280 шоты кредиттеледі. Төтенше жағдайлардың зардаптарын жоюға жұмсалған материалдар шығыны көрсетіледі. Жұмсалған материалдарды тұтынушылардың бет-есебі бойынша есептен шығару олардың нақты өзіндік құны бойынша жүргізіледі.
1. 8. Есеп берушінің есебі
Нарықтық экономикада бухгалтерлік баланс қолданушылар ортасы үшін негізгі ақпараттық көз болып табылады. Ұйымның балансы меншік иелерін, менеджерлерді және басқа да басқарумен байланысы бар тұлғаларды шаруашылық субьектісінің белгілі бір күнге мүліктік жағдайымен таныстырады. Олар баланстан меншік иесі немен иегер екенін біледі.
Баланс бойынша ұйымның жақын уақытта үшінші тұлғалардың - акционерлердің, кредиторлардың, инвесторлардың, тұтынушылардың, сатушылардың және басқалардың алдында өздерінің міндеттемелерін орындай ала ма, немесе оған қаржылық қиыншылықтар туып тұр ма, соны анықтайды.
Балансты оқи білу дегеніміз - бұл оның әрбір бабының мазмұнын, оны бағалау тәсілін, кәсіпорын қызметіндегі ролін, басқа да баптармен байланысын білу, бұл өзгерістердің сипаттамасы кәсіпорын экономикасы үшін мынадай мүмкіндіктер береді:
* кәсіпорын туралы едәуір көлемді ақпараттар алу;
* кәсіпорынның меншікті айналым қаражаттарымен қамтамассыз етілу деңгейін анықтау;
* баланстың қандай да бір баптарының есебінен айналым қаражаттарының көлемі өзгенргендігін анықтау;
* аналитикалық көрсеткішткрді есептемегеннің өзінде кәсіпорынның жалпы қаржылық жағдайына баға беру.
Бухгалтерлік баланс мәліметтерін салық қызметі, несие ұйымдары, сонымен қатар мемлекеттік басқару органдары пайдаланады. Себебі ұйымдардың жеке баланстары экономикалық өмірдің ерекшеліктерін зерделеу үшін бай материалдар береді.
Баланстың келесі түрлері болады: бастапқы, жылдық, жойылу, шоғырландырылма, сауықтыру.
Бастапқы (ұйымдастырушылық) баланс негізінде ұйымның алғашқы бухгалтерлік есебін жүргізумен құрастырылады. Қайтадан құрылған ұйымдардың балансымен бұрыңғы жұмыс істеп жатқан құқықты иеленуші болып табылатын ұйымдардың балансының айырмашылығын жүргізу қажет. Бірінші жағдайда баланс қарапайымдылығымен өзгеше болады. Өйткені оның құрамында ақша қаражаттарынан, негізгі құралдардан, ТМҚ-дан және басқа да баланстың активіндегі активтерден тұратын мүліктік массалар және Меншікті капитал бөлімінде көрсетілетін жарғылық капиталы ғана бар болады.
1.9. Еңбекақы және жалақының есебі
1. Өндірілетін өнімдер мен істелетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған төленетін еңбекақы мөлшерін дұрыс анықтау.
2. Еңбек өнімділігінің өсімін бақылау.
3. Жұмсалған еңбектің саны мен сапасын бақылау.
4. Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін еңбекақы қорынан және т.б қорлардан бөлінетін қаржыларды бақылау.
5. Жұмысшы мен қызметкерлермен уақытылы дұрыс есеп айырысу.
6. Өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу.
7. Еңбек және еңбекақы жайлы статистикалық және бухгалтерлік қорытынды беру.
Сонымен қатар еңбек пен еңбекақы есебін ұйымдастыруды одан әрі жетілдіру үшін мынадай жағдайлар қажет:
1. Еңбектің өнімділігі мен орындалған жұмыстың көлемін ұлғайтуға ынталандыратын еңбекақының тиімді түрлерін кеңінен қолдану.
2. Еңбек пен өндірісті басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың типтелген прогрестік құрылымын қолдану.
3. Еңбекақы төлеудің сыйлық беру жүйесімен басқа да түрлерін жұмыстағы жетістіктермен тығыз байланыстыра отырып дұрыс қолдану.
4. Еңбек пен еңбекақы есептеуде осы күнгі талаптарға сай есептеу мен ұйымдастыру техникаларын қолдану, алғашқы есеп жүйесін жетілдіру мен жеңілдету.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысын жұмыс істеген уақытына қарай есептеуге, оларға өгдірілген өнімнің өнімділігін есептеуге және жұмысшылар мен қызметкерлердің белгіленген мөлшерін орындау барысында анықтауға, сонымен қатар жұмыс істегені жайлы статистикалық көрсеткіштерді алуға, жұмыс күнінің балансын жасауға жұмыс істелген уақыт көрсеткішін қолданады.
Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын кәсіпорынның жұмысшылары мен қызметкерлерін негізгі қызмет атқаратындар және негізгі емес қызмет атқаратындар деп екі топқа бөлінеді.
7.11. Қаржы - шаруашылық талдау
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорының қаржылық шаруашылық қызметін талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен, сондай ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және басқа контрагенттер алдына өзінің өндірістік кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болумен байланысты.
Кәсіпорының қаржы - шаруашылық қызметін талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, қаржылық жағдай дегеніміз немесе қаржылық жай күй дегеніміз не, соны анықтап алған жөн. Соңғы жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әртүрлі түсіндіріледі. Профессор А.Д.Шеремен Кәсіпорының қаржылық (активтер) жағдайы қаржыны талдау, пайдалану және оны қалыптастыру көздерімен (меншік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипатталады деп жазған.
Профессор Н.А.Русак бұл ұғымды былайша анықтайды: Кәсіпорының қаржы - шаруашылық қызметі қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен сипатталады. Кәсіпорының қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өндірістік, коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай ақ басқа шаруашылық субъектілермен қаржылық қарым қатынаста болу, төлеу қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақытылы төлеу мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсылығын көрсетеді.
В.М. Радионова мен М.А. Федотова кәсіпорының қаржы - шаруашылық қызметі қаржы ресурстарының қалыптасумен, таратылуы және пайдаланумен көрсетіледі деп жазады.
Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен, жабдықтаушылармен, несие берушілерімен, жұмысшылармен және тағы басқалармен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы үшін барлық есеп айырысулар мен барлық міндеттемелер орындағаннан кейін, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып, қоғамның экономикалық-әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшілігімен оқшауланатын ғылым болып табылады. Нарық экономикасына көшу кезеңінде бухгалтерлік есеп барлық шаруашылық есебінің басты негізгі бөліктерінің бірі болып есептелінеді. Қандай да болмасын кәсіпорындар, мекемелер мен ірілі-уақты шаруашылықтар, ұйымдар, өнім өндіруші органдардың барлығы да бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуге міндетті. Бухгалтерлік есеп арқылы өндірілген өнімдерді сату, өткізу, есепке алу және айырбастау, түскен қаржыны кіріске алу, бұларды дұрыс бөліп, тиімді пайдалану, шаруашылық жұмыстың барлығын нақтылы іске асыруға болатын жүйе. Сонымен қатар, бухгалтерлік есеп кәсіпорынның активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін анықтауға болады. Бухгалтерлік есептің негізгі бағыты- кәсіпорындардағы есеп жұмысының сапасын арттыруға, есеп жұмысының барысында қолданылатын, яғни толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына және ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп жүргізіледі.
0.1. Меншік қаражат есебі
Экономикалық көзқарас бойынша бухгалтерлік есеп, кәсіпорын ақпарат беру процесі ретінде қарастырылады. Ол кәсіпорындарда бар ресурстарды тиімді пайдалануды, басқару шешімдерін дұрыс қабылдауға ықпалды әсерін тигізеді. Кез-келген заңды және жеке тұлғалар өздерінде бар ресурстарды қаржылық есеп беруіне қарап, белгілі бір бизнес саласына сала алады. Бухгалтерлік есеп- ақпарат беру үшін, және бұл ақпарат пайдаланушылар үшін қызықты болуы үшін, анық, сенімге ие болатын, қажеттіліктерін қанағаттандыру керек.
Бухгалтерлік есеп халықаралық қатынастардың бір құралы ретінде саналады. Және де әр түрлі қызмет кез- келген бизнес түрлерін байланыстыратын звеносы болып табылады.
Методологиялық және ұйымдастыру есебі Батыста қаржылық және басқару болып бөлінеді.
Қаржылық есеп есептік ақпарат дайындау процесі болып табылады, бұл процесті кез- келген заңды және жеке тұлғалар, сонымен бірге кәсіпорыннан тыс: Менеджерлер, инвесторлар, кредиторлар, қаожылық органдар т.б пайдалана алады.
Басқару есебі, кейде өндірістік немесе шығындар есебі деп аталады. Басқару есебі өндірістік- коммерциялық қызметті жоспарлау және басқару үшін, менеджерлерге керекті ақпаратты дайындау болып саналады.
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің бухгалтерлік есепті жүргізу, қаржылық есеп беруді дайындау ережелерінің едәуір айырмашылықтары бар.
Шаруашылық субъектілері бухгалтерлік есеп нарықтық қатынастарда өзгеше мағынаны қабылдайды. Ол 1) халықаралық бухгалтерлік есепте бекітілген жалпы принциптер және жағдайлардан тұрады. Қаржылық - шаруашылық қызмет субъектілерінің бухгалтерлік есеп бас шоттар жоспарында, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шығарылған Бухгалтерлік есеп туралы, Салық және бюджетке міндетті төленетін төлемдер туралы, және де бухгалтерлік есеп бойынша Қазақстан Республикасының жетік органдарымен басып шығарылған нұсқаулар, жағдайлар және ұсынулар.
Біздің республикамызда жұмыс істеп тұрған бухгалтерлік есептің халықаралық бухгалтерлік стандарттқа сай келеді. Есептік мәліметтер шаруашылық субъектілер және олардың структуралық бөлімдерін оперативті басқару, мемлекеттік қаржылық есеп беру, экономикалық болжамдар және ағымдағы жоспар, және де мемлекетіміздің экономикалық дамуын зерттеу үшін пайдаланады.
1.2. Ақша қаражаттарының есебі
Ұлттық Банк ақша-несие жүйесіне орталықтандырылған жоспарлы басқаруды, бюджеттің қассалық орындалуын жүзеге асырады және жиынтық валюта жоспарын қалыптастыруға қатысады. Ол ақша эмиссиясын, ұйымдар мен мекемелерге несиелендіруді, қаржыландыруды және есеп-айырысу қызметін атқарады.
Прогрессивті несие саясатын жүзеге асыру, негізгі қызметгі несиелендірудің бүкіл жүйесінің тиімділігін арттыру, күрделі қаржыны қаржыландыру мен несиелендіру, сондай-ақ қажетгі есеп айырысуларды жүргізу төмендегі мемлекеттік акционерлік банктерге жүктелген: Тұран-Әлем банкі - өндірісте, құрылыста, көлік пен байланыста, материалдық-техникалық қамтамасыз ету саласында, сыртқы экономикалық қызметте; Қазагроөнёркәсіпбанкі-агроөнеркәсіп кешенінде; Қазкредсоцбанк - тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта тұрмыстық қызмет көрсетуде және экономиканың басқа да салаларында; Халықтық банк - елдегі жинақ ісін ұйымдастыруды қамтамасыз етеді; Бюджетгік банк - бюджеттегі мекемелерге қызмет көрсетеді; Қазақстан Эксимбанкі -- экспорт-импорт операцияларын несиелеуді, сондай-ақ Үкімет белгілейтін елдің эко - номикалық даму басымдықтарына сәйкес тиімді инвестициялық жобаларды ұзақ мерзімді несиелеуді жүзеге асырады; Медетші банк-қаржы жағдайын оңалтуы мен өндірісгі көтеруі қайта құруы үшін мемлекет қаржы бөлетін субьектілерді несиелендіреді. Бұған қоса республикада коммерциялық және жекеменшік банктердің жүйесі құрылған, олар елде жұмыс істейтін шаруашылық жүргізуші субьектілерге қызмет көрсетеді.
Ақша бірлігі ретінде теңгені пайдаланатын коммерциялық банктер арасындағы есеп айырысуларды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі банктер орналасқан жерлерде құрылған өзінің есеп айырысу-кассалық орталықтары арқылы ұйымдастырады. Банкаралық есеп айырысуларды жүргізетін коммерциялық банктермен есеп айырысу орталықтарындағы құжаттар айналымы Ұлтық Банктің нормативтік құжаттарына сәйкес жүргізіледі. Банктердің қызметін Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі үйлестіреді және оған бағыт береді.
Ақша қаражатын сақтау және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелері мынадай шоттар ашады:
есеп айырысу шоттары-шаруашылық есепте тұрған, дербес ба - лансы бар, Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің органдарында тіркеуден өткен заңды тұлғаларға;
ағымдағы шоттар-жергілікті бюджеттегі мекемелерге, бюджетгік мекемелерге олардың бюджеттен тыс қаражаты бойынша, өндірістік және коммерциялық қызметпен айналысатын қоғамдық ұйымдар мен жеке тұлғаларға;
бюджеттік шоттар-Қазақстан Республикасының Республикалық бюджетіндегі мекемелерге;
корреспондешптік шоттар-корреспонденттік келісімдер негізінде есеп айырысу ережелеріне сәйкес екінші деңгейдегі банктерге Ұлттық Банк мекемелерінде және өз арасында.
Өзі орналасқан жерден тысқары жерлерде жеке филиалдары мен өкілдіктері дүкендері, қоймалары жөне т.е. бар заңды тұлғаларға табысты нақты ақша түріндегі несие төлем тапсырмалары бойынша есептеу үшін есеп айырысу субшоттары ашылуы мүмкін.
Уақытша есеп айырысу шоты ішінара пайдалануға берілген іске қосу кешені, кезек, кезең және т.с.с., салынып жатқан көсіпорынға арнап ашылуы мүмкін. Мұндай шот жоғары тұрған органның өкімі бойынша кәсіпорын пайдалануға толық берілгенге дейінгі мерзімге ашылады. Төлем тапсырмасы субъектінің қызмет қөрсетуші банкке өз шотынан белгілі бір соманы аударуы туралы тапсырмасы болып табылады
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілерде тапсырманы ұсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі бойынша банктің шолып қарауы үшін (кейін қайтаратын етіп) шарттарды, салықтық шот-фактураларды жөне төлемдердің мақсатын растайтын басқа да құжаттарды тапсыруға міндетті. Төлем тапсырмалары жазылып берілген күннен бастап 10 күн бойы күшінде болады (жазылған күн есепке алынбайды). Төлем тапсыр - малары төлем жасаушының шотында қаражат болғанда ғана орындауға қабылданады.
Бірқалыпты және тұрақты өнімдерді сатып-өткізу кезінде өнімді өткізушілер мен сатып алушылар арасындағы есеп айырысулар жос - парлы төлемдер төртібімен шарттардың (келісімдердің) негізінде төлем тапқырмаларымен есеп айырысуды пайдалана отырып жүзеге асырылуы мүмкін. Жоспарлы төлемдер транзитгік жөнелту де қолданылмайды. Бұл төлемдер күн сайын немесе өнім беруші мен са - тып алушы арасындағы келісілген, белгіленген мерзімдерде кезең-кезеңімен жүргізілуі мүмкін.
Ірілендірілген төлем мерзімін есепті қезеңнің келесі жұмыс күніне белгілеу ұсынылады. Әрбір жоспар - лы төлем сомасын тараптар төлемдердің келісілген кезеңділігі мен өнім беру (сатып алу) немесе қызмет көрсету көлеміне сүйене оты - рып, алдағы айға (тоқсанға) белгілейді. Күнделікті жоспарлы төлем кезінде олардың мөлшерін бір айда өнім берілу сомасын осы айдағы жұмыс күнінің санына бөлу жолымен айқындау ұсынылады. Өндіріс циклы мен өнім сату үздіксіз болғанда жоспарлы төлемдер сомалары бір айдағы күнтізбелік күндердің санына сүйене отырьш есептелуі мүмкін. Әрбір жоспарлы төлем үшін банкке жеке төлем тапсырмасы беріледі.
Тараптар кезең сайын, бірақ кемінде айына бір рет өз есептерін өткен кезеңдегі нақтылы тауар босату немесе қызмет көрсетудің негізінде нақтылап, келісімде белгіленген тәртіппен қайта есептеу жүргізуге міндетті.
Бұл ретте пайда болатын айырма жеке тапсырма бойынша аударылуы не кезекті төлем төлеу кезінде есепке алынуы мүмкін.
1.3. Банктегі ағымды шоттың есебі
Банкі шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де ашылуы мүмкін. Банк келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезде, шот иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе үшінші тараптарға тиесілі ақша сомаларын аудару жөніндегі ұйғарамын орындауды және басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне алады. Банк шоттары бойынша жасалған келісім-шарты келесі мәліметтерден тұрады: реквизиттері, келісім мәні немесе келісім-шарттың жасалған нәрсесі, салық қызметі органдары берген салық төлеуші-шот иесінің тіркеме нөмірі, банктің көрсететін қызметінің шарты және оларды төлеу тәртібі. Келісімде жақтар тарапынан келісілген басқа да жағдайлар қарастырылуы мүмкін.
Банк пен Қазақстан Республикасының резиденті - заңды тұлға мен оның жекелеген құрылымдық бөлімшесі арасында келісім жасау үшін: қойылған қол үлгілері және мөр таңбасы бар құжаты клиенттің салық есебіне қойылғанын растайтын, салық қызметі органдары берген, белгіленген үлгідегі құжаты, аудандық еңбек және халықты әлеуметтік қолдау бөлімі берген шаруашылық жүргізуші субъектінің Қазақстан Республикасының Зейнеткерлік қорына жарналар төлеуші ретінде тіркелгендігі жөніндегі фактісін растайтын белгіленген үлгідегі құжаты, мемлекеттік тіркеуден өткендігін растайтын, өкілетті органдар берген белгіленген үлгідегі құжаттың көшірмесі немесе оған теңестірілген құжаттың көшірмесі, ҚР заң тәртібімен бекітіліп, куәландырылған құрылтайшылық құжаттың көшірмесі тапсырылады.
Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдарды салушылардан қабылдауға келісім-шартта көрсетілген тәртіпте, оларға марапаттау төлеуге және әрекет етіп тұрған заң актілері мен келісім-шартта қарастырылған тәртіпте және келісілген жағдайында салымдарды қайтаруға өз міндетіне алады.
Егер де банкте шот иесінің пайдасына жаңылыс аударылып кеткен ақша қаражаттарының фактісі анықталса, онда ол сол қаражаттарды шот иесіне хабарламай-ақ қатесін жөндеуге құқылы. Бірақ бұл жағдай келісім-шартта қарастырылғаны жөн.
Банктегі шоттардың көшірмесін беру келісім-шартқа сәйкес банктер арқылы жүзеге асырылады. Банк шот иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру қызметін электрондық тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған болса, арнайы адам жұмсау арқылы жүзеге асырылады. Банк шот иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру қызметін электрондық тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған болса, арнайы адам жұмсау арқылы атқаруға құқылы. Банктердегі есепшоттары бойынша операцияларды тоқтату Қазақстан Республикасының заңына сәйкес, шот иесінің ақша қаражаттарының жұмсалынбауына немесе алуға тыйым салу құқығы бар өкілетті органдардың тиісті шешімдерінің негізінде жүзеге асады.
1.4. Материалдық емес активтер есебі
Тауарлық белғі алынады:
а) келісімшарттық құнға:
Басқадай материалдық емес ақтивтер шот дебеті
Төленуғе тиіс шоттар шот кредиті 100 000;
ә) ҚҚС сомасына: 331 Өтелетін ҚҚС шот дебеті
Төленуге тиіс шоттар шот кредит! 16 000.
Айырбасқа берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің нақты өзіндік құны есептен шығарылды: 841 Материалдық емес активтердің істен шығуы бойы Бағдарламамен қамтамасыз ету шот кредит! 60 000.
Сатып алушыға шот үсынылады:
а) берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің келісімшарттық құнына: 301 Алуға арналған шоттар шот дебеті
Материалдық емес активтердің істен шығуынан түскен кіріс
шот кредиті 80 000;
ә) Келісімшарттық қүнының 15% ҚҚС сомасына: 301 Алуға арналған шоттар шот дебеті
ҚҚС шот кредиті 12 000.
Айырма сомасы аударылды: Төленуге тиіс шоттар шот дебеті
Өзара талаптарды қоса есептеу жүргізілді: 671 Төленуге тиіс шоттар шот дебеті
Алуға арналған шоттар шот кредиті 92 000.
Ұқсас материалдық емес активке айырбастау нәтижесінде алынған Материалдық емес активтің бастапқы құны айырбас активінің баланстық құны бойынша танылады және табыс әкелмейтін мәміле болып саналады: 102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот дебеті
Бағдарламамен қамтамасыз ету шот кредиті;
:: Құру - субъектінің өзі жасаған материадцық емес активтердің бастапқы құны іс жүзіндегі нақты тікелей жэне қосымша шығындар сомасы бойынша танылады, олар материалдық емес активтерді мойындау өлшемдері (критерийі) мен анықтамасына материалдық емес баптардың сәйкес келген сэтінен бастап шеккендерін белгілеу бойынша қолдануға арналған активті жасау мен эзірлеу үшін байыпты, ақылға ^онарлық негізде таратылуы мүмкін. Материалдық емес банты жасауға кеткен шығындар анықтама мен өлшемдерге сэйкес келетін сэтке дейін активтің бастапқы қүлына кірмейді жэне кезең шығындары болып танылмайды.
Материалдық емес активтерді құрған қезде барлық жұмыстар зерттеулер мен әзірлемелер сатьшарынан құралады.
Зерттеулер сатысы - жаңа ғылыми немесе техникалық білім үшін эреқеттенген, талап қуып, алдын-ала қам жасаған, жоспарланған ізденістер. Бұл сатыға мыналар жатады: жаңа білім алуға бағьпталған зертханалық зерттеулер жаңа зерттеу олжасьш немесе басқа білімді іздеу; болашақ өнім немесе өндірістіқ нұсқаларды жасау мен ұғымын тұжырымдау. Зерттеу сатысында субъект болашақта экономикалық пайда әкелетін материалдық емес активтер бар екендігін айқара ашық көрсете алмайды, сондықтан шығындар кезеңнің шығындары болып танылады
Зерттеу сатысындағы шығьшдар қалай көрсетілетінін қарастырайық: зерттеу жұмыстарына шығындар шықты (қызметкерлерге еңбекақы есептелді еңбекті өтеу қорынан әлеуметтік салық аударымы және басқа шығындар жасалды): Жалпы жэне экімшілік шығындар шот дебеті, 1 Өнімді (жұмысты, көрсетілген қызметті) өткізу бойынша шығындар шоттарының дебеті
Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойьшша есеп айырысулар, Әлеуметтік салық, Басқадай кредиторлық берешек әртүрлі шоттардьщ кредиті 7000,0.
Әзірлеме сатысы - ғылыми-зерттеу ізденістерінің немесе басқа ілімдерінің нэтижелерІн жаңа немесе түпкілікті жетілдірілген процестерді, материалдарды, өнімдерді, жүйелерді және көрсетілетін кызметтерді жоспарлауға немесе әзірлеуге ауыстырып, көшіру. Бүл сатыға мыналар жатады: тәжірибелік үлтілер мен модельдерді жобалау, құрастыру (конструкциялау) және тестілеу, жаңа технологиямен күрал-аспаптарды, қалыптарды (шаблондарды), пішіндер (формалар) мен штамптарды жобалау; коммерция-лык өндіріс үшін экономикалық кондырғыларды жобалау мен пайдалану; таңдалған баламалы материалдарды, құрылғыларды, өнімдерді, процестерді, жүйелерді немесе көрсетелген қызметтерді жобалау, қүрастыру (конструкциялау) жэне тестілеу.
Субъект кейбір жағдайларда эзірлеме сатысында материалдық емес активтерді үйлестіріп, бүл активтің болашақта экономикалық пайда экелуі ықтимал екендіғін жариялап корсете алады. Мысалы, фирманың экономикалык пайда алуы мақсатымен қайта жарақтануын көздейтін бизнес-жошар жасалады.
Әзірлеме сатысындағы материалдық емес бапты күрған кезде шығындар былайша көрсетіледі:
-- материалдық емес активті жасауға шығындар бөлды:
а) өндіріске материалдар босатылады. Материалдар дебеті
Материалдар кредиті
ә) Қызметкерлерге еңбекақы есептелді
Өндірістік жүмысшылардың еңбеғін өтеу дебеті
Еңбекті өтеу бойынша қызметкерлермен есеп айырысулар кредиті
б) еңбекті өтеу жөніндеғі аударымдар сомасьюа
Еңбекті өтеу төлемінен ақша аударулар дебеті
Әлеуметтік салық кредиті
Орындалған жүмысты өзіндік құны есептеліп шығарьиады:
Неғізғі өндіріс, Қосалқы өндіріс шоттарының дебеті
кредит 6000,0;
- материалдық емес бапты мойындап, тану сэтіне дейін жасалған шығьшдар бітпеғен құрылыс ретінде көрсетілді:
Бітпеғен қүрылыс шот дебеті
Негізғі өндіріс, Қосалқы өндіріс шоттарының кредиті 6000,0;
- материалдық емес активтерді мойындалатын белғі өлшемдер мен анықтамаларға сай деп тану сэтіне дейін:
Басқадай материалдық емес активтер шот дебеті
Бітпеғен құрылыс шот кредиті
1.5. Негізгі құралдардың есебi
Балапанова Ә.Ж. мен Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп оқу құралында былай делініп жазылған негізгі құрал өндіріс процесіне қатысумен, жылдар мерзімінің әсерімен, табиғат күшінің әсер етумен пайдалану процесінде біртіндеп тозады. Тозудың екі түрі болады: табиғи және сапалық (моральдық) (заман талабына сай келмеуі).
Негізгі құндылықтар табиғи тозуы олардың өндіріс процесіне қатысу нәтижесінен және негізгі құралдардың пайдалануға тікелей қатыспай-ақ, түрлі сыртқы факторлардың әсерінен: ылғалдан, атмосфералық құбылыстар нәтижесінен, металдардың тот басуынан, ескіруінен (тозудың табиғи нысаны) пайда болады.
Негізгі құралдардың сапалық (моральдық) тозуы техникалық процеске, өндіріс әдістерін жетілдіруге және жаңартуға байланысты болып келеді. Техника мен технологияны жетілдіру жұмыс істеп тұрған негізгі құралдардың ұқсас өнімдерінің арзандауына ықпал етеді. Осыған орай, пайдаланылудағы негізгі құралдар өздерінің құнының бөлігін жоғалтып, құнсызданғандай болады. Машиналардың, жабдықтардың, үйлер мен ғимараттардың барынша жаңа, неғұрлым жетілдірілген және үнемді түрлерін, малдардың жаңа немесе жақсартылған өнімді тұқымдарын, көпжылдық өсімдіктердің түрлері мен сорттарын өндіріске енгізуге байланысты пайдаланылып жүрген негізгі құралдарды бұдан әрі қолдану экономикалық жағынан тиімсіз болып қалады.
Негізгі құралдардың сапалық (моральдық) тозуын мынадай факторлар арқылы анықтайды: өндірісте немесе жабдықтарды жаңартудағы жаңалықтар (ескі машиналарды жаңа, неғұрлым өнімді машиналармен ауыстыру); технологиялық процесті жетілдіру - жаңа технология қолданған кезде пайдаланудағы машиналар мен жабдықтар жарамайды; шығарылатын өнімнің номенклатурасын өзгерткенде және жаңартқанда (ескі машиналар мен құрал-жабдықтар жарамсыз болып танылады); жұмысшы күшінің еңбекке қамтылуындағы, жұмысшылар біліктігіндегі, өндірісті орналастыру географиясындағы өзгерімдер өндірістің және пайдаланылатын машиналар мен жабдықтар санының азайтылуын талап ету мүмкін; өндірістің өңдеуші салаларындағы өнімнің жекелеген түрлерін шығаруға қажетті шикізат құрамындағы өзгерістер өнеркәсіптің өндіретін салаларында өндіріс көлемінің қысқаруына әкеліп соғуы мүмкін.
1.6. Банк қарыздарының есебі
Банкттік қарыз пайызы пайданың бөлігі түрінде бола отырып, одан оның мөлшерін анықтайтын факторлармен ерекшеленеді. Мысалы, егер пайданың қалыптасуы жұмыскердің санына және еңбек өнімділігіне байланысты болса, ал төленетін банкттік қарыз пайызының шамасы - пайыздық мөлшерлеме деңгейіне және банкттік қарыз алушы алған несиенің сомасына байланысты. Банкттік қарыз пайызы өзіне тән ерекше белгілі бір белгілерді білдіре отырып, пайдадан ғана өзгешеленбейді, сонымен қатар баска да экономикалық категориялардан, мысалы, бағадан да өзгешеленеді.
Бағалар тауар айналысымен, айырбаспен тығыз байланыста екені белгілі, оның бөлу фазасында пайда болатын банкттік қарыз пайызынан өзгешелігі, ол - қайта бөлу категориясы болып табылады. Екінші өзгешелігі мынада, тауар бағасы тауар айналымы негізінде, ал пайыз - мүлдем басқа, несие - нің қозғалысы негізінде пайда болады. Алайда, несиемен сауда жасау мүмкін. Несиелік мәміледе саудалық себеп банк ісіндегі сауда-саттықпен (коммерциализация) байланысты.
Осылайша, банкттік қарыз пайызының мәніне талдау жүргізу - несиені пайдаланғаны үшін пайыздық соманы төлеуге қатысты пайда болатын экономикалық қатынастар ретінде келесі сипаттауға мүмкіндік береді. Банкттік қарыз пайызы экономикалық категория ретінде екі функциямен орындайды: үлестіру және банктің неснелік потенциалын өсіру.
Бірінші - банкттік қарыз пайызының үлестіру функциясы - барлық құнның үлестіруімен емес, оның жаңадан құрылған құнды білдіретін бөлігімен байланысты. Пайыз арқылы үлестіру салалық емес, жалпы шаруашылық сипатта.
Халық шаруашылығы деңгейінде банкттік қарыз пайызын төлеу ұлттық табысты бөлумен байланысты. Пайданың бөлінуі пайызында банкттік қарыз пайызын алушы және төлеушінің орындары ауысуы мүмкін. Экономикалық қатынастардың сол және сол тәрізді субъекті бір мезгілде кредитор да, банкттік қарыз алушы да болуы мүмкін, яғни пайыздық сомалардың алушысы және төлеушісі ретінде жүре алады. Банкттік қарыз пайызы арқылы пайда - ның үлестірілуі меншік иесінің ауысуымен қатар жүреді. Жоғарыда айтылып өткендей, пайданың бір бөлігі өзінің иесінен кетіп, кредиторға өтеді.
Екінші функция банктің кредитор ретіндегі несиелік потенциалының ұлғаюымен және сақталуымен байланысты. Банктің несиелік потенциалының ұлғаюы - алынатын пайыз бен төленетін пайыз арасындағы айырмашылық есебіне болады.
Кредитор мен банкттік қарыз алушы арасындағы өзара қатынаста банкттік қарыз пайызы пайыздық мөлшерлеме түрінде болады. Қазіргі уақытта банкттік қарыз сипатына және ұзақтығына, несиелеу объектісіне, банкттік қарыз алушының несиелік қабілетіне, несиелік ресурстарға сұраныс пен ұсынысқа байланысты пайыздық мөлшерлемелердің көптеген түрлері бар.
Пайыздық мөлшерлеме тұрақты және өзгермелі, номиналды және нақтылы, дисконтты болуы мүмкін.
Тұрақты пайыздық мөлшерлеме банкттік қарыз ды пайдаланудың барлық мерзімі бойынша өзгеріссіз қалады.
Өзгермелі пайыздық мөлшерлеме несиелік ресурстарға деген сұраныс пен ұсыныс арқылы қалыптасатын ақша нарығының жағдайына байланысты, сонымен қатар экономикалық және банкттік қарыз алушыны қаржыландыру жағдайында несиелік немесе делозиттік шарттың барлық әрекет ету мерзімі бойында банк арқылы өзгертілуі мүмкін. Мөлшерлеменің өзгертілу шарттары тараптардың өзара келісімімен анықталады. Олар үнемі қайта қарастырылады және әдетте банкттік қарыз капи - талы нарығындағы қандай да бір қаржылық актив бойынша пайыздық мөлшерлеменің өзгеруіне байланысты ауысып отырады.
Номиналды пайыздық мөлшерлеме екі факторға байла - нысты қалыптасады, несиелік ресурстарға деген сұраныс пен ұсыныстың арақатынасына және инфляция қарқынына қарай.
Нақты пайыздық мөлшерлеме есептеу жолымен табылады - номиналды мөлшерлемеден инфляция қарқыны алынып тасталынады. Кредитордың көзқарасы тұрғысынан нақтылы пайыздық мөлшерлеме табысының көзі - несиелеу және инвестициямен байланысты шығындардың орнын толтырудың негізі болып табылады. Нақтылы пайыздық мөлшерлеме мынандай құрамдас бөліктерден тұрады: ағымдык шығындар (тартылған қаражаттар құны, әкімшілік және заңды шығындар, төлем қабілетсіз банкттік қарыз алушылардан келетін шығындар), салық, тәуекел үшін төлем, пайда.
Банктік тәжірибеде барлық пайыздық мөлшерлемелер но - миналды шамада белгіленеді.
Математикалық пайыздық мөлшерлеме банкттік қарыз ға берілген құннан келетін табыстың осы құнның шамасына катынасы ретінде анықталады. Мысалы, 1995 жылы 18 мамырда Ұлттық банк бекіткен пайыздарды есептеу тәртібі және олардың Қазақстан Республикасы банктерінде бухгалтерлік есеп шоттарындағы орналастыру тәртібі туралы Ережеге сәйкес пай - ыздарды есептеудің келесі техникалары пайдаланылады:
Жай пайыздарды есептеудің техникасы. Жай пайыздар - бұл банкттік қарыз дық берешек (депозит) сомасына, есептелген пайыздар.
1.7. Тауарлы-материалдық құндылықтар есебі
Материалдардың қозғалысын есепке алу жөніндегі шоттардың корреспонденциясы:
1. Мынадай материалдық құндылықтар қоймаларға келіп түсіп, кіріске алынады:
1300 "Қорлар" бөлімінің шоттары дебеттеледі де - Қазақстан Республикасында қосылған құн салығын төлеушілерден түскен материалдық құндылықтардың құнына, 1420-шы "Қосылған құн салығы" шоты дебеттеліп - жабдықтаушылардың жалпы салықтық шот-фактурасындағы сомасына 3310 шоты кредиттеледі.
2. Негізгі құралдарды жоюдан алынған материалдарды кіріске алған кезде:
1350 "Өзге материалдар" шоты дебеттеледі де, 6280 "Өзге кірістер" шоты кредиттеледі.
3. Өндірістегі ақаулардан алынған материалдар, өндіріс қалдықтары, өндірістен қоймаларға қайтарылған материалдар кіріске алған кезде:
1310 "Шикізат пен материалдар", 1350 "Өзге қорлар" шоттарының дебетінен және 2930 "Аяқталмаған құрылыс", 7440 "Резервтер құру және үмітсіз талаптарды есептен шығару шығыстары", 8110 "Негізгі өндіріс", 8310 "Көмекші өндіріс", 8410 "Үстеме шығыстар" шоттары кредиттеледі.
4. Кәсіпорынға тиесілі емес қоймаларда материалдарды тасымалдау, тиеу, түсіру, сақтау жөніндегі шығыстар төленді:
1300 "Қорлар" бөлімшесінің шоттары дебеттеліп, 3310 "Жеткізушілер мен мерзігерлерге қысқа мерзімді кредиторлық берешек", 1250 "Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі", 1060 "Өзге ақша қаражаты", 1010 "Кассадағы ақша қаражаты", 3350 "Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек" шоттарның, сондай-ақ басқаларының кредитінде көрініс табады.
5. Қоймалардан берілген материалдардың шығысы:
1300 "Қорлар" бөлімшесінің шоттары кредиттеліп, 1350 "Өзге қорлар" шотының дебетінде - қайта өңдеуге және толлинг операциялары тәртібімен қайта өңдеуге берілген материалдардың құнына;
8110, 8310, 8410 шоттарының дебеті - негізгі және көмекші өндірістерге, әлеуметтік салаға және ақауларды жөндеуге босатылған материалдардың құнына;
7440 "Резервтер құру және үмітсіз талаптарды есептен шығару шығыстары" шотының дебеті - үй-жайларды, ғимараттарды жөндеу мен ұстауға, жалпышаруашылық және басқару мақсатындағы жабдықтауға жұмсалған материалдардың құнына;
7450 - басты талаптарға, еншілес, серіктестіктерге нақты өзіндік құны бойынша бағаланып сатылған материалдық құндылықтардың құнының дебетіне жазылады. Егер ТМҚ келісім шарттағы бағасы бойынша сатылса, онда 1210 шоты дебеттеледі де, 6280 шоты кредиттеледі. Төтенше жағдайлардың зардаптарын жоюға жұмсалған материалдар шығыны көрсетіледі. Жұмсалған материалдарды тұтынушылардың бет-есебі бойынша есептен шығару олардың нақты өзіндік құны бойынша жүргізіледі.
1. 8. Есеп берушінің есебі
Нарықтық экономикада бухгалтерлік баланс қолданушылар ортасы үшін негізгі ақпараттық көз болып табылады. Ұйымның балансы меншік иелерін, менеджерлерді және басқа да басқарумен байланысы бар тұлғаларды шаруашылық субьектісінің белгілі бір күнге мүліктік жағдайымен таныстырады. Олар баланстан меншік иесі немен иегер екенін біледі.
Баланс бойынша ұйымның жақын уақытта үшінші тұлғалардың - акционерлердің, кредиторлардың, инвесторлардың, тұтынушылардың, сатушылардың және басқалардың алдында өздерінің міндеттемелерін орындай ала ма, немесе оған қаржылық қиыншылықтар туып тұр ма, соны анықтайды.
Балансты оқи білу дегеніміз - бұл оның әрбір бабының мазмұнын, оны бағалау тәсілін, кәсіпорын қызметіндегі ролін, басқа да баптармен байланысын білу, бұл өзгерістердің сипаттамасы кәсіпорын экономикасы үшін мынадай мүмкіндіктер береді:
* кәсіпорын туралы едәуір көлемді ақпараттар алу;
* кәсіпорынның меншікті айналым қаражаттарымен қамтамассыз етілу деңгейін анықтау;
* баланстың қандай да бір баптарының есебінен айналым қаражаттарының көлемі өзгенргендігін анықтау;
* аналитикалық көрсеткішткрді есептемегеннің өзінде кәсіпорынның жалпы қаржылық жағдайына баға беру.
Бухгалтерлік баланс мәліметтерін салық қызметі, несие ұйымдары, сонымен қатар мемлекеттік басқару органдары пайдаланады. Себебі ұйымдардың жеке баланстары экономикалық өмірдің ерекшеліктерін зерделеу үшін бай материалдар береді.
Баланстың келесі түрлері болады: бастапқы, жылдық, жойылу, шоғырландырылма, сауықтыру.
Бастапқы (ұйымдастырушылық) баланс негізінде ұйымның алғашқы бухгалтерлік есебін жүргізумен құрастырылады. Қайтадан құрылған ұйымдардың балансымен бұрыңғы жұмыс істеп жатқан құқықты иеленуші болып табылатын ұйымдардың балансының айырмашылығын жүргізу қажет. Бірінші жағдайда баланс қарапайымдылығымен өзгеше болады. Өйткені оның құрамында ақша қаражаттарынан, негізгі құралдардан, ТМҚ-дан және басқа да баланстың активіндегі активтерден тұратын мүліктік массалар және Меншікті капитал бөлімінде көрсетілетін жарғылық капиталы ғана бар болады.
1.9. Еңбекақы және жалақының есебі
1. Өндірілетін өнімдер мен істелетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған төленетін еңбекақы мөлшерін дұрыс анықтау.
2. Еңбек өнімділігінің өсімін бақылау.
3. Жұмсалған еңбектің саны мен сапасын бақылау.
4. Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін еңбекақы қорынан және т.б қорлардан бөлінетін қаржыларды бақылау.
5. Жұмысшы мен қызметкерлермен уақытылы дұрыс есеп айырысу.
6. Өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу.
7. Еңбек және еңбекақы жайлы статистикалық және бухгалтерлік қорытынды беру.
Сонымен қатар еңбек пен еңбекақы есебін ұйымдастыруды одан әрі жетілдіру үшін мынадай жағдайлар қажет:
1. Еңбектің өнімділігі мен орындалған жұмыстың көлемін ұлғайтуға ынталандыратын еңбекақының тиімді түрлерін кеңінен қолдану.
2. Еңбек пен өндірісті басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың типтелген прогрестік құрылымын қолдану.
3. Еңбекақы төлеудің сыйлық беру жүйесімен басқа да түрлерін жұмыстағы жетістіктермен тығыз байланыстыра отырып дұрыс қолдану.
4. Еңбек пен еңбекақы есептеуде осы күнгі талаптарға сай есептеу мен ұйымдастыру техникаларын қолдану, алғашқы есеп жүйесін жетілдіру мен жеңілдету.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысын жұмыс істеген уақытына қарай есептеуге, оларға өгдірілген өнімнің өнімділігін есептеуге және жұмысшылар мен қызметкерлердің белгіленген мөлшерін орындау барысында анықтауға, сонымен қатар жұмыс істегені жайлы статистикалық көрсеткіштерді алуға, жұмыс күнінің балансын жасауға жұмыс істелген уақыт көрсеткішін қолданады.
Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын кәсіпорынның жұмысшылары мен қызметкерлерін негізгі қызмет атқаратындар және негізгі емес қызмет атқаратындар деп екі топқа бөлінеді.
7.11. Қаржы - шаруашылық талдау
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорының қаржылық шаруашылық қызметін талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен, сондай ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және басқа контрагенттер алдына өзінің өндірістік кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болумен байланысты.
Кәсіпорының қаржы - шаруашылық қызметін талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, қаржылық жағдай дегеніміз немесе қаржылық жай күй дегеніміз не, соны анықтап алған жөн. Соңғы жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әртүрлі түсіндіріледі. Профессор А.Д.Шеремен Кәсіпорының қаржылық (активтер) жағдайы қаржыны талдау, пайдалану және оны қалыптастыру көздерімен (меншік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипатталады деп жазған.
Профессор Н.А.Русак бұл ұғымды былайша анықтайды: Кәсіпорының қаржы - шаруашылық қызметі қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен сипатталады. Кәсіпорының қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өндірістік, коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай ақ басқа шаруашылық субъектілермен қаржылық қарым қатынаста болу, төлеу қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақытылы төлеу мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсылығын көрсетеді.
В.М. Радионова мен М.А. Федотова кәсіпорының қаржы - шаруашылық қызметі қаржы ресурстарының қалыптасумен, таратылуы және пайдаланумен көрсетіледі деп жазады.
Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен, жабдықтаушылармен, несие берушілерімен, жұмысшылармен және тағы басқалармен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы үшін барлық есеп айырысулар мен барлық міндеттемелер орындағаннан кейін, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz