Денсаулық сақтау (фармация) саласын стратегиялық басқару
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 ФАРМАЦИЯ САЛАСЫНДА БӘСЕКЕЛЕСТІК ҚАБІЛЕТІН
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1 Фармацевтiк өнеркәсiбiнде бәсекелестік қабілетінің негізгі түсінігі,
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Фармация кәсіпорындарында бәсекелестік қабілетін бағалау
көрсеткіштері және анықтау әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2 ФАРМАЦИЯ КӘСІПОРНЫ ӨНІМНІҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК
ҚАБІЛЕТІН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.1 Отандық фармациялық компаниялардың бәсекелестік жағдайын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2 ЖК «АЛУА.Медфарм» дәріхананың технико.экономикалық
қызметіне сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.3 ЖК «АЛУА.Медфарм» дәріхананың негізгі бәсекеге қабілеттілігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
3 ФАРМАЦЕВТИКА САЛАСЫНДА ДӘРІ.ДӘРМЕКТЕРДІҢ
БАСЕКЕЛЕСТІК ҚАБІЛЕТТІЛІГІН КӨТЕРУ ІС ШАРАЛАР ... ... ... ... ... ... ... .46
3.1 Фармацевтика саласында өнімнің басекелестік қабілетін котеру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
3.2 Қазақстан тауарларының бәсекеге қабілеттілігін арттырудың
инновациялық факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..64
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
1 ФАРМАЦИЯ САЛАСЫНДА БӘСЕКЕЛЕСТІК ҚАБІЛЕТІН
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1 Фармацевтiк өнеркәсiбiнде бәсекелестік қабілетінің негізгі түсінігі,
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Фармация кәсіпорындарында бәсекелестік қабілетін бағалау
көрсеткіштері және анықтау әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2 ФАРМАЦИЯ КӘСІПОРНЫ ӨНІМНІҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК
ҚАБІЛЕТІН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.1 Отандық фармациялық компаниялардың бәсекелестік жағдайын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2 ЖК «АЛУА.Медфарм» дәріхананың технико.экономикалық
қызметіне сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.3 ЖК «АЛУА.Медфарм» дәріхананың негізгі бәсекеге қабілеттілігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
3 ФАРМАЦЕВТИКА САЛАСЫНДА ДӘРІ.ДӘРМЕКТЕРДІҢ
БАСЕКЕЛЕСТІК ҚАБІЛЕТТІЛІГІН КӨТЕРУ ІС ШАРАЛАР ... ... ... ... ... ... ... .46
3.1 Фармацевтика саласында өнімнің басекелестік қабілетін котеру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
3.2 Қазақстан тауарларының бәсекеге қабілеттілігін арттырудың
инновациялық факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..64
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
Қазақстан Республикасында нарықтық экономиканың даму жолында көптеген қиыншылықтарды бастан өткізіп, кейбіреуін жеңе білдік, кейбіреуінің салдарын әлі де сезініп келеміз.
Еліміздің фармацевтика саласының тұрақтылығы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру, дәрілік заттарды мемлекеттік сатып алуды орталықтандыру жолымен фармацевтік өнеркәсіпті дамыту мақсатында құрылды.
Республикамыздың, Үкіметіміздің алдында жоғарыда аталған, яғни нарықтық экономиканың амал – тәсілдеріне бейімделіп, өте тиімді шешіммен кәсіпқойлық іскерлікпен әртүрлі мәселелерді шешіп елімізді дамыған елдердің қатарына қосу сияқты міндеттер тұр. Бұл дегеніміз тұрғындарымыздың әл-ауқатын арттырып, әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсарту, әлем таныған өркениетті ел болу.
Ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігі – бұл өте күрделі ұғым. Бір жағынан, ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігі бәсекелес шетелдік тауарлар мен қызметтерге ішкі де, сондай-ақ сыртқы нарықта ойдағыдай төтеп беретін сатылатын тауарлар мен қызметтердегі экономикалық, ғылыми-техникалық, өндірістік, басқарушылық, маркетингтік және өзге де мүмкіндіктердің шоғырлануымен анықталады, екінші жағынан, экономиканың бәсекеге қабілеттілігі – бұл елдің мемлекеттік және қоғамдық құрылым жүйесінің, қоғамның қоғамдық өмірінің барлық қырларын саяси-құқықтық ұйымдастыру мен реттеудің артықшылығы, мемлекеттің ұлттық экономиканың тұрақты, серпінді дамуын қамтамасыз етуі, сондай-ақ қоғам мүшелерінің осымен байланысты әлемдік стандарттарға сәйкес материалдық әл-ауқаты.
Бәсекеге қабілеттілік проблемасы әлемнің барлық мемлекеттерін алаңдатады: елдің бәсекеге қабілеттілігі елдің әлемдік нарықтағы жағдайын талдап қорытатын әрі сипаттайтын көрсеткіш. Экономикасы әлсіз елдің бәсекеге қабілеттілігінің деңгейі жоғары болмайды.
Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігі мен экономиканың жаңа деңгейіне жетуі біршама күрделі процесс. Осы процесті бәсекеге қабілеттілікті бағалауды үйренбей, оны өлшейтін көрсеткіштерді білмей басқаруға болмайды.
Бүгінгі күні басқа елдермен салыстырғанда Қазақстанның бәсекелестік жағынан артықшылықтары жоқ емес. Осы артықшылыққа экономикалық жағынан тартымды әрі ішкі тұтыну үшін арзан энергия мен басқа да пайдалы кен қазбаларының запасы жатады. Сонымен бірге еліміздің экологиялық және геоэкономикалық, оның ішінде аумақтың транзиттік әлеуеті де бар.
Фармация саласын бәсекеге қабілеттілігін елдің бәсекеге қабілеттілігінен ажырата білген орынды. Фармацевтика өнеркәсібін бәсекеге қабілеттілік проблемасы елдің инвестициялық тартымдылығымен байланысты, ал елдің бәсекеге қабілеттілігі елдегі өмір сүрудің сапасымен байланысты.
Еліміздің фармацевтика саласының тұрақтылығы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру, дәрілік заттарды мемлекеттік сатып алуды орталықтандыру жолымен фармацевтік өнеркәсіпті дамыту мақсатында құрылды.
Республикамыздың, Үкіметіміздің алдында жоғарыда аталған, яғни нарықтық экономиканың амал – тәсілдеріне бейімделіп, өте тиімді шешіммен кәсіпқойлық іскерлікпен әртүрлі мәселелерді шешіп елімізді дамыған елдердің қатарына қосу сияқты міндеттер тұр. Бұл дегеніміз тұрғындарымыздың әл-ауқатын арттырып, әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсарту, әлем таныған өркениетті ел болу.
Ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігі – бұл өте күрделі ұғым. Бір жағынан, ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігі бәсекелес шетелдік тауарлар мен қызметтерге ішкі де, сондай-ақ сыртқы нарықта ойдағыдай төтеп беретін сатылатын тауарлар мен қызметтердегі экономикалық, ғылыми-техникалық, өндірістік, басқарушылық, маркетингтік және өзге де мүмкіндіктердің шоғырлануымен анықталады, екінші жағынан, экономиканың бәсекеге қабілеттілігі – бұл елдің мемлекеттік және қоғамдық құрылым жүйесінің, қоғамның қоғамдық өмірінің барлық қырларын саяси-құқықтық ұйымдастыру мен реттеудің артықшылығы, мемлекеттің ұлттық экономиканың тұрақты, серпінді дамуын қамтамасыз етуі, сондай-ақ қоғам мүшелерінің осымен байланысты әлемдік стандарттарға сәйкес материалдық әл-ауқаты.
Бәсекеге қабілеттілік проблемасы әлемнің барлық мемлекеттерін алаңдатады: елдің бәсекеге қабілеттілігі елдің әлемдік нарықтағы жағдайын талдап қорытатын әрі сипаттайтын көрсеткіш. Экономикасы әлсіз елдің бәсекеге қабілеттілігінің деңгейі жоғары болмайды.
Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігі мен экономиканың жаңа деңгейіне жетуі біршама күрделі процесс. Осы процесті бәсекеге қабілеттілікті бағалауды үйренбей, оны өлшейтін көрсеткіштерді білмей басқаруға болмайды.
Бүгінгі күні басқа елдермен салыстырғанда Қазақстанның бәсекелестік жағынан артықшылықтары жоқ емес. Осы артықшылыққа экономикалық жағынан тартымды әрі ішкі тұтыну үшін арзан энергия мен басқа да пайдалы кен қазбаларының запасы жатады. Сонымен бірге еліміздің экологиялық және геоэкономикалық, оның ішінде аумақтың транзиттік әлеуеті де бар.
Фармация саласын бәсекеге қабілеттілігін елдің бәсекеге қабілеттілігінен ажырата білген орынды. Фармацевтика өнеркәсібін бәсекеге қабілеттілік проблемасы елдің инвестициялық тартымдылығымен байланысты, ал елдің бәсекеге қабілеттілігі елдегі өмір сүрудің сапасымен байланысты.
1. Н.А. Назарбаев. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Әлеуметтік- экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» // Егемен Қазақстан, 27 қаңтар.- 2012 жылғы.
2. Н. А. Назарбаев. Задача науки – способствовать развитию экономики // Егемен Қазақстан, 11қараша. - 2010 ж.
3. Н. Ә. Назарбаев. Бәсеке қабiлеттi Қазақстан, Бәсеке қабiлеттi экономика және Бәсеке қабiлеттi халық деген Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан, 19 наурыз. - 2004 ж.
4. Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi Даму стратегиясын одан әрi iске асыру жөнiндегi шаралар туралы Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2007 жылғы 6 сәуiрдегi N 310 Жарлығы "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 11 сәуiр N 90
5. “Инновациялық қызмет” туралы Заңы Егемен Қазақстан" 2008 жылғы 11 сәуiр N 90
6. Қазақстан Республикасының Заңы «Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы» (2006.07.07. берілген өзгерістерімен Казахстанская правда, 16 апрель, 2002 г.
7. Қазақстан Республикасының Кодексі Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы (2011.06.01. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен) Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2009 жылғы 10 қарашадағы № 162-ө Өкімімен, 2011.06.01. № 379-IV ҚР Заңымен (бұр.ред.қара) мазмұн өзгертілді
8. Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 – 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы Қазақс-тан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы № 1113 Жарлығы
9. Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуы-ның 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 ылғы 19 наурыздағы 958 Жарлығы
10. Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 ж. 17 мамырдағы № 1096 Жарлығы
11. Қазақстан Республикасының фармацевтика және медицина өнеркәсiбiн дамытудың мемлекеттiк бағдарламасы туралы».Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 18 маусымдағы № 829 Жарлығы
12. “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясы” – Алматы, 2003 ж.
13. Электрондық құжат және электрондық цифрлық қолтаңба туралы. Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 7 қаңтар N 370-II Заңы Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 2003 ж., N 1-2, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 11 қаңтар N 8
14. Әбдiжапар Сапарбаев Инновация – негiзгi қозғаушы күш// Егемен Қазсқстан, 24 наурыз.- 2004 ж.
15. Ахметов Қ.Ғ.; "Менеджмент негіздері", Алматы, 2003
16. Бердашкевич А.П О поддержке инновационной деятельности в Японии // Инновации №7. - 2002 г.
17. Бизнес-инкубаторлар және технопарктер индустриалды иннвациялық қызметтің негізінде кәсіпкерлікті қолдаушы инфрақұрылымдық ұйымдар
18. //«Хабаршы», Қ.Ясауи атындағы ХҚТУ, №2 -Түркістан, 2009 ж. Шілде-тамыз.
19. Венчурлік капитал – ҚР-да инновациялық қызметтің қалыптасу және дамуының негізгі факторы. «Аймақтық экономиканы индустриалдық- инновациялық дамыту мәселелері» атты Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. Академиялық инновациялық университеті, Шымкент, 2009ж
20. Ғылыми-техникалық әлеуеттің қазіргі жағдайы және оның даму тенденциясы //«Ізденістер, нәтижелер – Исследования, результаты», Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті, Алматы 2008 ж., №4 185-189 б.
21. Ғылымның даму нәтижелері және стратегиялық басымдықтары //«Ізденістер, нәтижелер – Исследования, результаты», Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті, Алматы 2008ж, №4 189-194 б.
22. Есентугелов А. Долгосрочная стратегия развития экономики и размещение производительных сил в РК // Аль-Пари, - №6. - 2000 г.
23. Кәсіпкерліктің ресурспен қамтамсыз етудің инновациялық әдістері //«Хабаршы». Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, №6 – Алматы, 2009.
24. Инновационный менеджмент / К.Нарибаев, С.Джуманбаев, А.Нусупова. – Алматы: Қазақ унивеситетi. – 1998. – 60 с.
25. Инновациялық қызметті ұйымдастырудағы басымдықты бағыт ретінде инновациялық ортаны жетілдіру. «Орталық Азия одағының ұлттық экономика жүйесінің мүмкіншіліктері мен интеграциялық болашағы» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары, Түркістан қ, 27-29 сәуір 2005, Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ.
26. Индустрия өндірісін қайта құрудың инновациялық құрылымдық негіздері. «Орталық Азия елдерінің мемлекетаралық интеграциялық байланыстарын жаңғырту» атты Орта Азия елдерінің II Түркістан интеграциялық форумы. 29-30 сәуір 2006. Түркістан қ. ХҚТУ, 207-209б.
27. Индустрия өндірісін интенсивті дамытудың инновациялық тетіктері //«Ізденіс –Поиск». №4. Алматы, 2008 ж. 5-9 б.
28. Қазақстанда франчайзингті қалыптастыру және дамыту мүмкіншіліктері //«Хабаршы», Қ.Ясауи атындағы ХҚТУ, №3 (63)-Түркістан, 2008ж.
29. Концессиялық бизнестің қажеттілігі және оны пайдаланудың негізгі шарты //«Хабаршы», Қ.Ясауи атындағы ХҚТУ, №3 (63)-Түркістан, 2008ж.
30. Купешова Сауле Телеухановна / Теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республике Казахстан. – автореферат Алматы, 2002 г.
31. Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны //Саясат . - №2. - 2001 г.
32. Қуат Бораш Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн маңызы қандай // Егемен Қазақстан, 23 ақпан. - 2004 ж.
33. Мейірбеков А.К.; Әлімбеков Қ.Э.; "Фармация кәсіпорын экономикасы", Алматы, 2003
34. Статистика 1991-2001 десят лет независима Казахстана. Алматы. - 2002г.
35. Шумпетер Й. Теория экономическая развития. – Москва: Прогресс. 1998. – 454 с.
36. Ю. К. Шокоманов Состояние и перспективы экономического развития Казахстана в переходной период // Вестник КазНУ, Серия экономическая.- №4.- 2001 г.
37. Ұлттық инновациялық жүйені дамытудың ерекшеліктері //«Хабаршы»,
38. Қ.Ясауи атындағы ХҚТУ, №2 -Түркістан, 2009ж. Шілде-тамыз.
39. Экономикалық дағдарыс және оны шешу жолдары //«Хабаршы». Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, №6(70) – Алматы, 2008. 8-11 б.
2. Н. А. Назарбаев. Задача науки – способствовать развитию экономики // Егемен Қазақстан, 11қараша. - 2010 ж.
3. Н. Ә. Назарбаев. Бәсеке қабiлеттi Қазақстан, Бәсеке қабiлеттi экономика және Бәсеке қабiлеттi халық деген Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан, 19 наурыз. - 2004 ж.
4. Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi Даму стратегиясын одан әрi iске асыру жөнiндегi шаралар туралы Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2007 жылғы 6 сәуiрдегi N 310 Жарлығы "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 11 сәуiр N 90
5. “Инновациялық қызмет” туралы Заңы Егемен Қазақстан" 2008 жылғы 11 сәуiр N 90
6. Қазақстан Республикасының Заңы «Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы» (2006.07.07. берілген өзгерістерімен Казахстанская правда, 16 апрель, 2002 г.
7. Қазақстан Республикасының Кодексі Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы (2011.06.01. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен) Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2009 жылғы 10 қарашадағы № 162-ө Өкімімен, 2011.06.01. № 379-IV ҚР Заңымен (бұр.ред.қара) мазмұн өзгертілді
8. Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 – 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы Қазақс-тан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы № 1113 Жарлығы
9. Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуы-ның 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 ылғы 19 наурыздағы 958 Жарлығы
10. Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 ж. 17 мамырдағы № 1096 Жарлығы
11. Қазақстан Республикасының фармацевтика және медицина өнеркәсiбiн дамытудың мемлекеттiк бағдарламасы туралы».Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 18 маусымдағы № 829 Жарлығы
12. “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясы” – Алматы, 2003 ж.
13. Электрондық құжат және электрондық цифрлық қолтаңба туралы. Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 7 қаңтар N 370-II Заңы Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 2003 ж., N 1-2, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 11 қаңтар N 8
14. Әбдiжапар Сапарбаев Инновация – негiзгi қозғаушы күш// Егемен Қазсқстан, 24 наурыз.- 2004 ж.
15. Ахметов Қ.Ғ.; "Менеджмент негіздері", Алматы, 2003
16. Бердашкевич А.П О поддержке инновационной деятельности в Японии // Инновации №7. - 2002 г.
17. Бизнес-инкубаторлар және технопарктер индустриалды иннвациялық қызметтің негізінде кәсіпкерлікті қолдаушы инфрақұрылымдық ұйымдар
18. //«Хабаршы», Қ.Ясауи атындағы ХҚТУ, №2 -Түркістан, 2009 ж. Шілде-тамыз.
19. Венчурлік капитал – ҚР-да инновациялық қызметтің қалыптасу және дамуының негізгі факторы. «Аймақтық экономиканы индустриалдық- инновациялық дамыту мәселелері» атты Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. Академиялық инновациялық университеті, Шымкент, 2009ж
20. Ғылыми-техникалық әлеуеттің қазіргі жағдайы және оның даму тенденциясы //«Ізденістер, нәтижелер – Исследования, результаты», Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті, Алматы 2008 ж., №4 185-189 б.
21. Ғылымның даму нәтижелері және стратегиялық басымдықтары //«Ізденістер, нәтижелер – Исследования, результаты», Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті, Алматы 2008ж, №4 189-194 б.
22. Есентугелов А. Долгосрочная стратегия развития экономики и размещение производительных сил в РК // Аль-Пари, - №6. - 2000 г.
23. Кәсіпкерліктің ресурспен қамтамсыз етудің инновациялық әдістері //«Хабаршы». Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, №6 – Алматы, 2009.
24. Инновационный менеджмент / К.Нарибаев, С.Джуманбаев, А.Нусупова. – Алматы: Қазақ унивеситетi. – 1998. – 60 с.
25. Инновациялық қызметті ұйымдастырудағы басымдықты бағыт ретінде инновациялық ортаны жетілдіру. «Орталық Азия одағының ұлттық экономика жүйесінің мүмкіншіліктері мен интеграциялық болашағы» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары, Түркістан қ, 27-29 сәуір 2005, Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ.
26. Индустрия өндірісін қайта құрудың инновациялық құрылымдық негіздері. «Орталық Азия елдерінің мемлекетаралық интеграциялық байланыстарын жаңғырту» атты Орта Азия елдерінің II Түркістан интеграциялық форумы. 29-30 сәуір 2006. Түркістан қ. ХҚТУ, 207-209б.
27. Индустрия өндірісін интенсивті дамытудың инновациялық тетіктері //«Ізденіс –Поиск». №4. Алматы, 2008 ж. 5-9 б.
28. Қазақстанда франчайзингті қалыптастыру және дамыту мүмкіншіліктері //«Хабаршы», Қ.Ясауи атындағы ХҚТУ, №3 (63)-Түркістан, 2008ж.
29. Концессиялық бизнестің қажеттілігі және оны пайдаланудың негізгі шарты //«Хабаршы», Қ.Ясауи атындағы ХҚТУ, №3 (63)-Түркістан, 2008ж.
30. Купешова Сауле Телеухановна / Теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республике Казахстан. – автореферат Алматы, 2002 г.
31. Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны //Саясат . - №2. - 2001 г.
32. Қуат Бораш Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн маңызы қандай // Егемен Қазақстан, 23 ақпан. - 2004 ж.
33. Мейірбеков А.К.; Әлімбеков Қ.Э.; "Фармация кәсіпорын экономикасы", Алматы, 2003
34. Статистика 1991-2001 десят лет независима Казахстана. Алматы. - 2002г.
35. Шумпетер Й. Теория экономическая развития. – Москва: Прогресс. 1998. – 454 с.
36. Ю. К. Шокоманов Состояние и перспективы экономического развития Казахстана в переходной период // Вестник КазНУ, Серия экономическая.- №4.- 2001 г.
37. Ұлттық инновациялық жүйені дамытудың ерекшеліктері //«Хабаршы»,
38. Қ.Ясауи атындағы ХҚТУ, №2 -Түркістан, 2009ж. Шілде-тамыз.
39. Экономикалық дағдарыс және оны шешу жолдары //«Хабаршы». Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, №6(70) – Алматы, 2008. 8-11 б.
диплом жұмысы
тақырыбы: ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ (ФАРМАЦИЯ) САЛАСЫН СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАСҚАРУ
050507 - Менеджмент мамандығы
Алшынбаева Ж.Д
Алматы, 2012
С.Ж. Асфендияров атындағы қазақ ұлттық медицина университеті
Денсаулық сақтау және фармациядағы менеджмент пен маркетинг құқық
негіздерімен кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Денсаулық сақтау және фармациядағы
менеджмент пен маркетинг құқық негіздерімен
кафедрасының меңгерушісі
Жаксығұлова Г.К._______________
_____ _______________2012ж.
диплом жұмысы
тақырыбы: ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ (ФАРМАЦИЯ) САЛАСЫН СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАСҚАРУ
050507 - Менеджмент мамандығы
Орындаған: Алшынбаева Ж.Д
Ғылыми жетекші: Жунусова Г.С.
Алматы, 2012
Денсаулық сақтау және фармациядағы менеджмент факультеті
мамандық: 050507 Менеджмент
Студент
___________________________________ ___________________________________ __
диплом жұмысын орындауға
ТАПСЫРМАСЫ
Жұмыс тақырыбы
___________________________________ ____________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
___
__ __________20__ ж. № ____ жоғары оқу орны бойынша бұйрығы
Жұмысты тапсыру мерзімі ___________________20____ж.
Жұмысқа берілген мәліметтер:
Қазақстан Республикасының заңнамалық және нормативтік базасы
Қазақстан ұлтық экономикасының статистикалық мәліметтері.
Негізгі ғылыми, оқулықтық және арнаулы әдебиет.
Зерттеу нысанының (кәсіпорын) негізгі экономикалық және қаржылық
көрсеткіштері .
Диплом жұмысын дайындаудың
ГРАФИГІ
БөлімБөлім атаулары, қаралатын бағыттарды ашатынБөлімге Тапсыратын
дер тізімдер жіберілетінмерзімі
№ сағатар
көлемі
1. Теориялық бөлім: 01 ақпаннан
20 ақпанға
дейін
- ғылыми және оқулықтық әдебиетті іздену,
зерделеу және жүйелендіру;
- бөлімдер бойынша теоряалық құрамды
қалыптастыру;
- бөлімшелерді жазу;
- теориялық қотыныдалар мен
тұжырымдамаларды қалыптастыру.
2. Негізгі бөлім: 21 ақпаннан
15 наурызға
дейін
- керек көрсеткіштерді қарастыру;
- көрсеткіштерді қалыптастыру;
- көрсеткіштерді жүйелеу;
- көрсеткіштерді талдаудан өткізу.
3. Өткізілген талдаудың негізінде жасау: 20
наурыздан
05 сәуірге
дейін
- басқару жүйесін жетілдіру үшін бағыттары,
жолдары, ұсыныстары;
- тұжырымдама;
- пайдалнған әдебиет тізімін қалыптастыру;
- қосымшалар жүйесі;
- диплом жұмысын алдын ала қорғау.
Тапсырманы берген уақыт 01 ақпан 2012ж___________________________
Кафедра меңгерушісі ________________________________ э.ғ.к., доцент
Жаксыгулова Г.К.
Жұмыстың ғылыми жетекшісі _________________________
Тапсырманы қабылдап алған студент _______________
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1 ФАРМАЦИЯ САЛАСЫНДА Бәсекелестік қабілетіН
теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...8
1. Фармацевтiк өнеркәсiбiнде бәсекелестік қабілетінің негізгі түсінігі,
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Фармация кәсіпорындарында бәсекелестік қабілетін бағалау
көрсеткіштері және анықтау
әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2. ФАРМАЦИЯ кәсІпорНЫ өнімнің бәсекелестік
қабІлетін басқаруды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.1 Отандық фармациялық компаниялардың бәсекелестік жағдайын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2 ЖК АЛУА-Медфарм дәріхананың технико-экономикалық
қызметіне сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 30
2.3 ЖК АЛУА-Медфарм дәріхананың негізгі бәсекеге қабілеттілігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
3 фармацевтика саласында дәрі-дәрмектердің
басекелестік қабілеттілігін көтеру іс
шаралар ... ... ... ... ... ... ... .46
3.1 Фармацевтика саласында өнімнің басекелестік қабілетін котеру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
3.2 Қазақстан тауарларының бәсекеге қабілеттілігін арттырудың
инновациялық
факторлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .54
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..64
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .66
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында нарықтық экономиканың даму жолында көптеген
қиыншылықтарды бастан өткізіп, кейбіреуін жеңе білдік, кейбіреуінің
салдарын әлі де сезініп келеміз.
Еліміздің фармацевтика саласының тұрақтылығы мен бәсекеге
қабілеттілігін арттыру, дәрілік заттарды мемлекеттік сатып алуды
орталықтандыру жолымен фармацевтік өнеркәсіпті дамыту мақсатында құрылды.
Республикамыздың, Үкіметіміздің алдында жоғарыда аталған, яғни
нарықтық экономиканың амал – тәсілдеріне бейімделіп, өте тиімді шешіммен
кәсіпқойлық іскерлікпен әртүрлі мәселелерді шешіп елімізді дамыған елдердің
қатарына қосу сияқты міндеттер тұр. Бұл дегеніміз тұрғындарымыздың әл-
ауқатын арттырып, әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсарту, әлем таныған
өркениетті ел болу.
Ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігі – бұл өте күрделі ұғым. Бір
жағынан, ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігі бәсекелес шетелдік
тауарлар мен қызметтерге ішкі де, сондай-ақ сыртқы нарықта ойдағыдай төтеп
беретін сатылатын тауарлар мен қызметтердегі экономикалық, ғылыми-
техникалық, өндірістік, басқарушылық, маркетингтік және өзге де
мүмкіндіктердің шоғырлануымен анықталады, екінші жағынан, экономиканың
бәсекеге қабілеттілігі – бұл елдің мемлекеттік және қоғамдық құрылым
жүйесінің, қоғамның қоғамдық өмірінің барлық қырларын саяси-құқықтық
ұйымдастыру мен реттеудің артықшылығы, мемлекеттің ұлттық экономиканың
тұрақты, серпінді дамуын қамтамасыз етуі, сондай-ақ қоғам мүшелерінің
осымен байланысты әлемдік стандарттарға сәйкес материалдық әл-ауқаты.
Бәсекеге қабілеттілік проблемасы әлемнің барлық мемлекеттерін
алаңдатады: елдің бәсекеге қабілеттілігі елдің әлемдік нарықтағы жағдайын
талдап қорытатын әрі сипаттайтын көрсеткіш. Экономикасы әлсіз елдің
бәсекеге қабілеттілігінің деңгейі жоғары болмайды.
Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігі мен экономиканың жаңа
деңгейіне жетуі біршама күрделі процесс. Осы процесті бәсекеге
қабілеттілікті бағалауды үйренбей, оны өлшейтін көрсеткіштерді білмей
басқаруға болмайды.
Бүгінгі күні басқа елдермен салыстырғанда Қазақстанның бәсекелестік
жағынан артықшылықтары жоқ емес. Осы артықшылыққа экономикалық жағынан
тартымды әрі ішкі тұтыну үшін арзан энергия мен басқа да пайдалы кен
қазбаларының запасы жатады. Сонымен бірге еліміздің экологиялық және
геоэкономикалық, оның ішінде аумақтың транзиттік әлеуеті де бар.
Фармация саласын бәсекеге қабілеттілігін елдің бәсекеге
қабілеттілігінен ажырата білген орынды. Фармацевтика өнеркәсібін бәсекеге
қабілеттілік проблемасы елдің инвестициялық тартымдылығымен байланысты, ал
елдің бәсекеге қабілеттілігі елдегі өмір сүрудің сапасымен байланысты.
Бәсекеге қабілеттілік бәсекелестік артықшылықтың болуын тіркейтін
нәтиже болып табылады. Бәсекеге қабілеттілікке фармацевттік кәсіпорынның
қызметіне ықпал ететін нарықтағы стратегиялық және тактикалық өзгерістер
(сұраныстың өзгеруі, демографиялық өзгерістер, табиғи құбылыстар және т.б.)
ықпал етеді.
Қазақстан экономикасының фармацевтика саласының өрлеуі және ондағы
бәсекенің қалыптасуы мен дамуы өркениетті ел болудың негізгі шарты болып
отыр. ”Қазақстан-((((” атты даму Стратегиясы бәсекелестік нарықтарды құру,
монополияға қарсы құралдарды реттеуді қамтамасыз етудің қажеттілігін атап
көрсетеді. Қазіргі таңда бәсекеге қабілетті мемлекет, экономика құру
мемлекетіміздің негізгі мақсаты болып отыр. Себебі Дүниежүзілік Сауда
Ұйымына (ДСҰ) кіруді жоспарлап отырған жас мемлекет үшін бәсекеге қабілетті
өнім шығару өте қажетті болып табылады.
ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына кезекті 2012 жылға
арналған Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты
бағыты деп аталатын Жолдауда жергілікті шағын және орта бизнеске
қолдау көрсету шараларын қаперде ұстаған жөн деп ерекше атап көрсетілді.
Бүгінгі таңда нарықтағы сауда күрделеніп отыр және ол жаңа шарттарға
сай жаңа басқаруды талап етіп отыр, әсіресе бәсекеге қабілетті өнім өндіру
бағытында күрделі жұмыстар атқарылуды қажет етіп отырған жағдай бар, яғни
бәсекелестік ортаға қатысушылар тарапынан қоғамдық қажеттілікті жылдам
қанағаттандыруға, инвестицияны меңгеруге, ғылыми-техникалық процессті
дамытуға, шығындарды азайтуға, сапаны көтеруге итермелейтіні белгілі.
Осылайша бәсекелестік процесске қатысушылар іріктеліп, халықаралық еңбек
бөлінісіндегі ұлттық экономиканың бәсеке қабілеттілігін көтереді.
Негізінен төлем қабілеті жоқ, өте тиімсіз фармация кәсіпорындар
жүргізетін дағдарысқа қарсы басқаруды мемлекет тарапынан қолдау сан алуан
түрде көрініс алуы мүмкін, яғни оларға салықтық жеңілдіктер, қарыздың
құрылымдануы, банктік несие алуға кепілдік, өнімді өткізу нарығын кеңейтуге
жәрдемдесу, мемлекеттік тапсырыстарға ұсыну жатады.
Фармацевттік саласында жүргізудің нарықтық тетіктеріне сәйкес әр
түрлі меншіктегі фармация кәсіпорындардың пайда болуы және жоғары
сапалы өнім өндіру барысында бәсекеге қабілетті өнім түрлерін өндіру өте
қажетті болып отыр.
Басқару саласы ғылымдарының өкілдері бәсекелестік жағдайды талдауда
компанияларды стратегиялық басқару процесінің құрамдас бөлігі ретінде
қарастырады. Бәсекелестікті талдау (SCIP) мәселесімен кәсіби деңгейде
айналысатын халықаралық талдаушылар қоғамы мүшелерінің, атап айтқанда Дж.Е.
Прескоттың, А. Смиттің, Р. Фифердің және т.б. жұмыстарын ерекше атап өтуге
болады. Осы ғалымдардың еңбектері негізінен компанияларда бәсекелестерді
қадағалау жүйелерін енгізу және SWOT-талдау, бәсекелетік бейіндерді талдау,
бенчмаркинг, сценарийлерді талдау, бәсекелестерді қадағалау жүйелерінің
аудиті, имитациялық модельдеу және т.б. сияқты бәсекелестерді талдау мен
бағалаудың техникалық тәсілдерін әзірлеудің күрделі мәселелеріне арналған.
Сондықтан дипломдық жұмыстың мақсаты фармация кәсіпорын-дардың
бәсекеге қабілеттілігін арттырудың ұйымдастыру-экономикалық механизмінің
жұмысын зерттеу әрі қолданылатын теориялық тәсілдемелер мен кәсіпорындардың
практикалық қызметін қорытып талдау және жүйелеудің негізінде кәсіпорынды
жетілдірудің басты жолдарын іздестіру, фирмалардың бәсекелестік
артықшылықтары мен олардың бәсекеге қабілеттілігін қалыптастыру
принциптерін анықтау болып табылады,
Осы мақсатқа сәйкес диплом жұмыста келесі зерттеу міндеттері қойылды:
- нарықтың экономика жағдайында бәсекеге қабілеттіліктің мәні,
маңызы мен көрсеткіштерін зерттеу;
- фармацевтика өнеркәсібінде фармация кәсіпорынның бәсекеге
қабілетті мүмкіндіктері мен тиімділігін талдау;
- өнеркәсіптің отандық фармацевттік кәсіпорындары жұмыс істейтін
бәсекелік ортаның дамуының негізгі үрдістерін және экономикалық жағынан
талдау;
- өңірлік нарықтарда бәсекелестік өршіген жағдайда жеке фармацевттік
кәсікерліктерді бәсекеге қабілеттілігін арттырудың негізгі бағыттарын
айқындау;
-фармацевттік кәсікерліктерді кәсіпорындардың даму стратегиясын тиімді
іске асыруға мүмкіндік беретін өңірлік нарықтардағы бәсекеге қабілеттілігін
арттырудың ұйымдастыру-экономикалық механизмін әзірлеу;
- жеке фармацевттік кәсікерліктерді бәсекеге қабілеттілігін бағалау
әдістемесін бәсекелік ортаның өзгеруінің серпінді аспектілерін ескеріп
даярлау;
- фармация кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттырудың
ұйымдастыру-экономикалық механизмін іс жүзінде іске асырудың бәсекелік
ортаның ерекшеліктері ескерілген әдістемесін әзірлеу;
-зерттелетін фармацевтика саланың кәсіпорындарының бәсекеге
қабілеттілігін арттырудың ұсынылған ұйымдастыру-экономикалық механизмін
қолдану жөнінде практикалық ұсыныстар дайындау.
Зерттеушілер тауардың және ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілік
проблемасына ерекше назар аударады, соған қарамастан дипломдык жұмыстың
тақырыбын таңдауға түрткі болған кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілік
проблемасы әлі де болса жеткіліксіз зерттелген.
Зерттеу пәні фармацевтика өнеркәсіптік кәсіпорынның бәсекеге
қабілеттілігін басқару процестері болып табылады.
Дипломдық жұмыстың объектісі – Алматы облысы Райымбек ауданда
орналасқан ЖК АЛУА-Медфарм дәріхана болып табылады.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік және теориялық негізі. Осы зерттеудің
әдістемелік және теориялық базасы экономикалық теория классиктерінің
еңбектеріне, қазіргі заманғы зерттеушілердің бәсекелестік мәселесі,
стратегиялық жоспарлау мен бәсекеге қабілеттілікті басқару, фармацевттік
фирмалардың қызметін талдау мен бағалау, рейтингтік бағалау проблемалары
жөніндегі монографиялары мен мақалаларына, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының заңдары мен нормативтік-құқықтық актілеріне, Қазақстан
Республикасы Президентінің 2012 жылға арналған Жолдауына негізделген.
Дипломдық жұмыста жүйелік, статистикалық, логикалық, салыстырмалы,
диалектикалық және т.б. таным әдістері пайдаланылған.
Дипломдық жұмыстың зерттеудің ақпараттық базасы ретінде ҚР
Статистика агенттігінің анықтама материалдары, маркетингтік зерттеулердің
нәтижелері, автор зерттеу барысында жинақтап зерттелген фармацевтика
кәсіпорындардың есеп-қисаптары мен жарияланымдарындағы деректер
пайдаланылды.Еліміздегі ұзақ мерзімді стратегияға ерекше көңіл бөлінді.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы: фармацевтика өнеркәсіп
кәсіпорындары жұмыс істейтін бәсекелестік жағдайын талдау негізінде дәрі
-дәрмектер к өнім нарығындағы бәсекелік ортаның ерекшеліктері анықталды,
осының негізінде ұлттық және шетелдік өндірушілер тарапынан бәсекелестік
өршіген жағдайда ірі және орта фармацевтика кәсіпорындардың дамуының
стратегиялық бағыттары ретінде сатылас интеграцияны пайдалану қолайлы
екені дәлелденді.
1 ФАРМАЦИЯ САЛАСЫНДА Бәсекелестік қабілетіН теориялық негіздері
1.1 Фармацевтiк өнеркәсiбiнде бәсекелестік қабілетінің негізгі
түсінігі,
ерекшеліктері
Елімізде нарықтық экономиканың қалыптасуы отандық тауар өндірушілерге
шығаратын өнімдердің бәсекелік қабілетін арттыру мәселесін алдыңғы қатарға
қойды. Бәсекелік отанның дамуы шығарған өнімдердің сапасын қанағаттандыруға
итермелейді. Бәсекеге қабілетті өнім шығару Фармация кәсіпорынның,
саланың дамуына ықпал ететін негізгі фактор екенін уақыттың өзі дәлелдейді.
Өнімнің бәсекелік қабілетінің мазмұны "бәсеке" терминімен тікелей
байланысты.
Қазақстан Республикасы "Бәсеке және монополистік қызметті шектеу
туралы" Заңында: "бәсеке – рынок субъектінің өз бетімен жасаған іс-
әрекеттері, тиісті тауар рыногындағы тауарлар (жұмыстар, көрсетілетін
қызметтер) айналасының жалпы жағдайына олардың әрқайсысының бір жақты ықпал
ету мүмкіндігін, тиімді шектейтін және тұтынушыларға қажетті тауарлар
(жұмыстар, көрсетілетін қызметтер) өндіруді ынталандыратын жарыстастығы" –
деп көрсетілген.
Бәсекелестік бұл өндірушілер арасындағы күрес немесе жабдықтау-шылар,
фармация кәсіпорындар, фирмалар арасындағы өнім өндіру және өнімді тиімді
өткізу үшін күрес. Нарық жүйесінде бәсекелестік тұтынушылар үшін сайыс. Бұл
нарықтағы өзіне лайықты орын алу үшін күрес. Ол тауарлардың сапасы мен
арзандығына байланысты. 19 ғасырдың ортасында нарықта еркін бәсекелестік
кең өріс алды. Мұндай нарық сұраныс пен ұсыныс негізінде бағаның
ауытқуымен болды. Ол тұтынушылардың талабы мен есептесіп, тауардың сапасын
жақсартуға еңбек өнімдерін арттыруға, өндірісті ұлғайтуға өнім бірлігіне
шығынды азайтуға ынталандырды.
Бәсекелестіктің негізгі 2 түрі бар[10: 4б] :
1.сала ішіндегі бәсекелестік – бұл саланың тауар өндірушілері арасында
болады. Онда ең жоғарғы еңбек өнімділігі бар, ғылыми техниканы қолданып
Фармация кәсіпорын жоғары табысқа жетеді, ал артта қалған Фармация
кәсіпорынның табыстары төмен болады, тіпті күйреуі мүмкін.
2.салааралық бәсекелестік – бұл халық шаруашылығы салалар арасындағы
күрес. Мұнда төмен деңгейдегі пайда табатын саладан капитал пайда деңгейі
жоғары салаға құйылады. Оның қортындысында жаңа сапалы тауарлар көптеп
шығарылып халықтың әл-ауқаты жоғарылайды. Ол саладағы пайда деңгейі
төмендегенде ғылыми техникалық жетістіктер негізінде жаңа тауарлар пайда
болады, сапасы жоғарылайды, халықтың табысы көбейген сайын сұраныс өседі,
осылай жаңа сатыға өсе береді.
2. Еркін бәсекелестіктің негізгі белгілері – бұл шексіз нарыққа
қатынасу-шылардың әрқайсысы кәсіпкерліктің қай түрінен болмасын
айналасуы
және кәсіпкерлікті қоюға еркі бар. Кәсіпкерліктің алуан түрі бар:
1. өзі араласып кәсіп жасайды;
2. жұмысшылар жалдайды;
3. акция облигация сатып алады;
4. акциясын банкке салады, кейбірулер өндірісті қаржыландырады т.б.
Әрбір кәсіпкер немесе бәсекелестікке қатынасушылар өз ақшаларына
қосымша пайда тауып байлығын арттыруға тырысады, кем дегенде сол пайда
арқылы күн көруге тырысады.Еркін бәсекелестік жағдайын ұсыныс пен
сұраныстың ауытқуы бір салада өнімді көп шығарып дағдарысқа ұшыраса 2-ші
салада тауар жетіспейді. Бұл фирманың табысы өссе 2- шісі күйрейді. Сонда
өндіріс пен капитал шоғырланып орталықтанады. Ол монополия құруына әкелді,
яғни нарықты басып алады. Жетілмеген бәсекелестік нарығы бұл таза
монополия. Монополиялық бәсеке – бұл олигополия. Таза монополия өнім
шығаратын бір фирма бәсекелестігі жоқ. Оның 4 ерекшелігі бар:
1. Cатушы тек қана бір фирма.
2. Cатылатын тауарлардың орнын басатын тауар жоқ.
3. Монополист нарықты билейді және бағаны бақылайды.
4. Нарыққа кірер жерге өте алмайтын кедергі қояды.
Нарықтық экономиканы дамытудағы бәсекенің мәнін XVIII ғасырда
ағылшынның кемеңгер экономисі Адам Смит әйгілі "көрінбейтін қол"
қағидасында ашып көрсеткен. Адам Смит бойынша бәсеке механизм іспеттес, сол
арқылы жеке көзқарастар мен экономикалық тиімділік қалыптасады, салалар
арасында игіліктердің тиімді бөлінуі жүзеге асады, пайда мөлшері теңеледі
.
Қазіргі ғалым экономистер өз еңбектерінде бәсекеге қатысты
көзқарастарын жаңа ойлармен сипаттап, бәсеке теориясының дамуына өз
үлестерін қосуда. Ресейлік ғалым А.Ю. Юдановтың пікірінше "нарықтық бәсеке
– нарық сегментінің тиісті бөлігінде, тұтынушының шектеулі көлемдегі төлем
қабілеті бар сұранысы үшін фирмалар арасындағы тартыс" [10: 4б].
Бәсеке – белгілі бір мақсатқа жету үшін заңды немесе жеке тұлғалар
(бәсекелестер) арасында болатын тартысты бейнелейді дейді Г.Л. Азоев пен
А.П. Челенкоев [10: 5б].
Бәсеке – бұл субъектінің объективті немесе субъективті қажеттіліктерін
заңдылық шеңберінде, не қалыпты жағдайда қанағаттандыру үшін
бәсекелестерімен тартыс барысында жеңіске немесе басқа да мақсаттарға
жетуде өзінің бәсекелестік артықшылықтарымен басқару үрдісі. Бәсеке қандай
да бір қызмет аясында жақсы нәтижелерге жету үшін болатын экономикалық
жарыс, тауар өндірушілердің тиімді шаруашылық жағдайы үшін, мол пайда алуға
бағытталған күрес деп айтса да болады.
"Нарықтық экономиканың анықтамалығында" бәсеке дегеніміз – жеке өнім
өндірушілер, жұмыс істеушілер, қызмет көрсетушілер арасында өз мүддесі
жолындағы бәсекені айтады. Нарықтық экономикада бәсекелестік негізгі
реттеуші қызмет атқарады. Оның күш-қуаты стихиялы сипатқа ие, егер ол басқа
мехенизмдермен түзетіліп отырмаса экономикалық, әлеуметтік, экологиялық
және басқа да қажетсіз зардаптарға ұрындыруы мүмкін.
Қазақстандық бір топ ғалымдар бәсекелестік қабілетке төмендегідей
анықтама береді: "бәсекелестік қабілет - өнімдердің нақты қоғамдық
қажеттіліктерге сәйкестік деңгеймен, сондай-ақ оны қанағаттандыруға кеткен
шығындармен бейнелейді". Сол сияқты, тамақ өнеркәсібінің бәсекелестік
қабілетін жүйелі түрде зерттеген ғалым-экономист С.Б. Ахметжанова
"бәсекеге қабілетті өнім, бәсекелестердің нарыққа ұсынған ұқсас
тауарларымен салыстырғанда, сапасы мен бағасы жағынан ерекшеленеді" деген
пікір білдіреді [8: 4б].
Өнімнің бәсекелік қабілетін оның бағасы арқылы сипаттау әрекеттері де
қолданылуда. Бұл бағаны қалыптастырудың квалиметриялық әдістемесін
жақтайтындардың анықтамаларында көрсетеді. Олардың пікірінше, тауардың
бағасы – оның тұтынушылық және құндық қасиеттерін бейнелейтін әмбебеп
сипатқа ие. Бағасына байланысты тауарлардың айырмашылықтары қалыптасады,
осы себепті тауарлар бір-бірімен бәсекеге түседі. Алайда, бұл көзқарасты
баға бәсекесі теріске шығарады, өйткені, біркелкі тұтынушылық сипатқа ие
тауарлар әртүрлі бағамен сатылуы мүмкін.
Өнімнің бәсекелік қабілетін екі топ факторлармен анықтайтын
салыстырмалы сипатпен қарастыру жағдайлары да кездеседі, яғни, өнімнің
сапасы мен қарастырылатын өткізу нарығының талаптары арқылы. Шындығында,
өнім бәсекеге қабілетті болу үшін өткізілетін нарықтың тиісті талаптарына
сай жоғарғы сапалы болуы тиіс. Алайда, бұл жағдайдың өзі өнімнің бәсекеге
қабілетті екендігін көрсетеді. Бәсекелестік қабілет өнімді өткізу барысында
басқа тауарлар мен салыстыру арқылы анықталады.
Қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру деңгейі және оған кеткен
шығындылық арқылы анықталатын өнімнің салыстырмалы сипаттағы бәсекелік
қабілеті тұтынушылардың бір өнімнен екіншісін жоғары бағалау арқылы
анықтайтынын ескермейді. Осыған байланысты, өнімнің бәсекелік қабілеті –
оның ұқсас басқа өніммен айырмашылығында ғана емес, салыстырмалы
ерекшелігінің де болуында.
Негізінен, өнімнің бәсекелік қабілеті оның нақты қажеттілік үшін
құндылығымен анықталады. Әр бір тұтынушы қандай да бір өнімді сатып аларда
оның қажеттілігін өтеудегі тиімділігінескереді. Егер, өнім тұтынушылардың
қажеттілігіне сай болып тұрса, онда оның бәсекелестік қабілетін бағалау
құнына қарай ауысады. Яғни, тұтынушы, бір жағынан, өнімнің пайдалану
тиімділігін ескерсе, екінші жағынан, оған кеткен шығынды ойлайды.
Бұл жерден шығатыны, өнімнің бәсекелік қабілеті – бұл өнімнің
бәсекелес өндірушілерінің ұқсас өнімдерімен салыстырғанда жоғары
тұтынушылық қасиеттерімен, төмен бағамен, тартымдылығымен және оның
қажеттілікті өтеу құндылығымен ерекшелену сипаты. Бұл анықтама өнімнің
бәсекелік қабілетінің маңызын мейлінше толық түрде бейнелейді деген
ойдамыз.
Жалпы алғанда, өнімнің бәсекелік қабілеті бірнеше маңызды қасиеттерге
ие [14: 23 б]:
1) бәсекелік қабілет – салыстырмалы шама, яғни ол ұқсас өнімдермен
теңестіру арқылы анықталады;
2) ол динамикалық шама, яғни уақытқа байланысты өзгереді, тауардың
өмірлік циклына және басқа да жағдайларға тәуелді;
3) әр бір тұтынушылардың жеке талғамы әр бір өнімнің бәсекелік
қабілетіне өздігінше әсер етеді. Сондықтан, өнімнің бәсекелік қабілеті
құбылмалы сипатқа ие;
4) бәсекелік қабілет нақты, яғни ол өнімнің белгілі бір түріне,
нарыққа, ҒТП даму деңгейіне, қоғамдық еңбек жүйелеріне және т.с.с.
байланысты.
5) бәсекелік қабілетке әсер етуге болады, ол оның құндылығын арттыру
үшін маңызды.
Осы жағдайларға байланысты, бәсекелік қабілетті жүйелі түрде, уақытқа
және қоғамдық талаптарға сай, тұтынушы үшін де, өндіруші үшін де зерттеу
қажет.
Сонымен жоғарыда айтылған өнімнің бәсекелік қабілетіне қатысты
анықтамаларды жинақтай келе, келесі пайымдауларды атап өтуге болады:
–өнімнің бәсекелік қабілеті – бұл тек нарықтық экономикаға тән
категория. Бәсеке жоқ жерде өнімнің бәсекелік қабілеті туралы сөз болуы
мүмкін емес;
–бәсекелік қабілет – салыстырмалы түсінік, өйткені ол тұтынушы
талғамын қанағаттандыруға бағытталған тауарларды бір-бірімен салыстыру
арқылы анықтайды;
– өнімнің бәсекелік қабілеті – бұл өнімнің бәсекелес өндірушілердің
ұқсас өнімдермен салыстырғанда жоғары тұтынушылық қасиеттерімен, төмен
бағамен, тартымдылығымен және оның қажеттілікті өтеу құндылығымен
ерекшелену сипаты. Басқаша айтқанда, өнімнің нақты нарықта сәтті
өткізілуі – оның бәсекелік қабілетін көрсетеді;
– бәсеке қабілеті өнімді қалыптастыру тұтынушылардың талғамын
қанағаттандыратын сапалық және құндық, әрі тартымдылық сипаты тиімді
ерекшеліктер арқылы жүзеге асады;
– өнімнің бәсекелік қабілеті уақыт ағымына, өткізу нарығына, халықтың
өзгермелі сұранысына тәуелді өзгермелі құбылыс.
Өнімнің бәсекелік қабілеті, түпкі нәтижеде, фармация кәсіпорынның
бәсекелік қабілетін анықтайтын көрсеткіш екенін ескерсек, осыған қатысты
анықтаманы да келтіре кеткен жөн.
Өнімнің бәсекелік қабілеті сияқты, фармация кәсіпорынның бәсекелік
қабілетіне қатысты біріңғай қалыптасқан тұрақты анықтама жоқ. Бұл мағынаға
қатысты бірнеше көзқарас қалыптасқан, олардың негіздері болып фармация
кәсіпорынның нарықтағы үлесі, табыстылығы, өнімді өткізу көлемі саналады.
М. Портердің негіздеуінше фармация кәсіпорынның бәсекелік
қабілетін анықтайтын бес бәсекелік күші бар:
– бір саланың бәсекелес фармация кәсіпорындары арасындағы
тартыс;
– ауыстырмалы-тауарлар шығаратын фармация кәсіпорындар
тарапынан болатын бәсеке;
– салаға жаңа бәсекелестердің ену қаупі;
– тасымалдаушылардың саудаласу мүмкіндіктері;
– тұтынушылардың саудаласу мүмкіндігі.
Тағы бір анықтама былайша пайымдалады: Фармация кәсіпорынның
бәсекелік қабілеті деп – оның бәсекелес фармация кәсіпорындармен
салыстырса технология, тәжірибелік іскерлігі, персоналдардың білімі,
стратегиялық және ағымды жоспарлау, сапа, коммуникация сынды
артықшылықтарымен ерекшеленуін айтады.
Біздің көзқарас бойынша, төмендегі анықтама фармация кәсіпорынның
бәсекелік қабілеті туралы мағынаны толық және әдістемелік тұрғыдан дұрыс
ашады: "бәсекелестермен салыстырғанда бағалық және бағалық емес сипаттары
бойынша тауарлары тұтынушыларға ұнамды, дер кезінде жоспарлап, дайындап,
өткізуге нақты мүмкіндігі бар фармация кәсіпорын бәсекеге қабілетті"
болып саналады.
Өнім мен фрмация кәсіпорынның бәсекелік қабілеті тығыз байланысты
болғанымен, мағыналары жағынан ерекшеленеді. Негізгі ерекшелену белгілері
мыналар:
– біріншіден, өнімнің бәсекелік қабілеті белгілі бір қысқа уақыт
аралығында анықталса, фрмация кәсіпорынның бәсекелік қабілеті,
салыстырмалы түрде, ұзақ уақыт бойынша анықталады;
– екіншіден, өнімнің бәсекелік қабілеті тұтынушылардың әсеріне тікелей
байланысты. Ал фрмация кәсіпорынның тиімділігін кәсіпкердің өзі
анықтап, керек кезінде өндірістік-өткізу қызметіне қажетті стратегияларды
енгізіп отырады. Фармация кәсіпорынның бәсекелік қабілетті деңгейі
туралы мәлімет инвесторлар мен әріптестер үшін маңызды. Тұтынушы үшін
өндірістің тиімділігі мен шығындық көлемі қызықтырмайды;
– үшіншіден, фамация кәсіпорын бірнеше өнім түрін шығарумен
қатар, өндіріске байланыссыз басқа да қызмет түрлерімен айналысуы мүмкін
(мәселен, инвестициялық, делдалдық және т.б). Фармация кәсіпорынның
бәсекелік қабілеті барлық өнім ассортиментінің бәсекелік қабілетіне және әр
бір қызмет түрінің орындалу тиімділігіне байланысты.
– төртіншіден, өнімнің бәсекелік қабілеті Фармация кәсіпорынның
бәсекелік қабілетін анықтайды, бірақ толық көлемде емес. Мәселен, өнімнің
бәсекелік қабілетін бағаны төмендету арқылы қамтамасыз етуге болады.
Алайда, осы өнімді өндіруге кеткен шығын көлемі толық жабылмай, табыс
болмауы да мүмкін. Бұл кезде Фармация кәсіпорынның қаржылық жағдайына
кері ықпал болып, оның бәсекелік қабілеті төмендеуі де мүмкін.
Сонымен фармация кәсіпорынның бәсекелік қабілеті, өнімнің
бәсекелік қабілетіне қарағанда, экономикалық маңызыжағынан кең ұғымды
білдіреді.
Әлемдік тәжірибеде, өнімнің бәсекелік қабілеті келесі факторлармен
анықталады:
– өнім сапасының нарықтық және нақты тұтынушылардың талабына сай
болуымен;
– сатып алуға, жеткізуге кеткен шығындармен;
-тұтынушыларға тиімді уақытта жеткізу жағдайымен;
- Фармация кәсіпорынның нарығындағы беделімен және сенімді
әріптес болатындығы туралы дәлелімен.
Біздіңше, өнімнің бәсекелік қабілеті 1-суретте көрсетілген негізгі
кешенді үш факторларға тәуелді:
1. Міндет – өнімнің қандай мақсатқа пайдаланатынының оның
функционалдық мүмкіндіктерін, сол арқылы осы өнімді тұтынушылар тобын
анықтайды.
2. Жоғары сапа – бағалық емес бәсекеде үлкен мәнге ие. Сондықтан,
сапаны өнімнің бәсекелік қабілетінің кешенді көрсеткіші ретінде қарастыруға
болады.
3. Баға – тауар құнының ақшалай көрінісі. өнімге деген сұраныс пен
ұсыныс тең болғанда баға мен құн да теңеседі. Ұсыныстың сұраныстан артуы
бағаны төмендетеді, ал керісінше нарықтағы сұраныс артса, онда өнімнің
бағасы құнынан әлде қайда жоғары болады.
Сурет 1. Бәсекелік қабілеттің кешенді үш факторы.
Нарықтық экономика жағдайында баға объективті экономикалық
заңдылықтарға, ең алдымен, құн заңына сай қалыптасады. Бағалық бәсеке
кезінде төмен баға өнімнің бәсекелік қабілетінің кепілі болады.
Аталған 3 факторды кешенді түрде қарастырған жөн. Көп функционалды
міндеті, жоғары сапасы және тиімді бағасы бар өнім бәсекеге қабілетті бола
алады. Бұл факторлар үнемі бір-бірін толықтырып отырулары қажет. Автордың
пікірінше, өнімнің бәсекелік қабілетін қалыптастыруда фармация
кәсіпорынның сапа жүйесін жетілдіру, ең алдымен, Халықаралық сапа
стандарттарының талаптарына негізделуі тиіс. Дәрi-дәрмек препараттардын
сапасы адам өмірінің қауіпсіздігімен тікелей байланысты. Сондықтан да,
өндірілетін өнімнің стандартқа сай болуын қадағалау маңызды жағдай.
Жалпы экономикалық қауіпсіздік ұғымын басты назарда ұстау қажет –
яғни, мұнда экономикалық тез қарқынмен ұзақ мерзімді тұрақты дамуы
қалыптасады. Бұл жағдай өндіріске қажет ресурстың толықтығын, ішкі және
сыртқы нарықта бәсекеге қабілетті өнімді тиімді әдіспен, жан басына
шаққандажеткілікті көлемде өндіру, оны тоқтаусыз өткізуді қамтамасыз етеді.
Бәсекелік қабілеті арттыру механизмі – бұл фармация кәсіпорынның
нәтижелі жетістікке жету жолында атқаратын іс-әрекеттерді арқылы
сипатталады. Дұрыс таңдала білген механизм осы фармация кәсіпорынның
нарықтағы бәсекелестерімен ұзақ уақытқа ұтымды жағдай жасауына негіз
болады.
Өнімнің бәсекелік қабілетін арттыру механизмі нарықтық сұраныс пен
ұсыныстың жалпы жағдайына, қоғамның дамуына, адамзат, мәдениеті мен ой-
санасына, қауіпсіздік пен эстетика, экология талаптарына, сонымен қатар,
Фармация кәсіпорынның мүмкіндіктеріне сай болуы тиіс.
Дәрі-дәрмектердің өнімдері өзінің тұтыну қасиеттеріне сай басқа сала
өнімдерімен ерекшеленеді. Ең алдымен, ол қасиеттерге: адам ағзасына
тигізетін әсері, құрамындағы белок, май және органикалық қосындылардың
үлесі, сақталу мерзімі, иісі, түсі, дәмі жатады. Осы қасиеттер бұл сала
өнімнің бәсекелік қабілетін арттыру жағдайына өзіндік ықпалын тигізеді.
Өнімнің бәсекелік қабілетін арттыру мерзімі іс-әрекеттің жиынтық
көрінісі ретінде оларды жүзеге асыратын бірнеше тетіктерге тәуелді. Бұл
тетіктерді өзіндік сипаттары бойынша, 4 топқа бөлінеді:
1топ – өнімнің сапасын арттыру шаралары немесе фармация
кәсіпорынның сапа жүйесін жетілдіру;
2 топ – өнімнің бағасын қалыптастыру немесе фармация кәсіпорынның
баға саясатын реттеу;
3топ – өнімнің тартымдылығын арттыру немесе фармация кәсіпорынның
маркетингтік жүйесін жетілдіру;
4 топ – өнімнің бәсекелік қабілетін қамтамасыз ету немесе өндірісті
мемлекеттік қолдау.
Бұл тетіктердің әрбірі белгілі бір дәрежеде нарықтағы тұтынушылардың
сұранысы мен талап-тілектеріне, тауардың өмірлік кезеңіне байланысты ықпал
етуі мүмкін.
Қандайда бір бәсекелік тетікті қалыптастыру немесе оны іске асыру әр
Фармация кәсіпорынның өнім шығару сипаты мен ол өнімді өткізу
ерекшеліктеріне байланысты ұсынылған топтағы тетіктерді іске асырудың
көптеген бағыт-бағдары және жолдары бар (2 сурет).
Бәсекелік қабілетті қалыптастыру
тетіктері
Өнім сапасын арттыруБаға саясатын Өнімнің Өндірісті
- Халықаралық сапа реттеу тартымдылығын мемлекеттік
стандарттарын - Нарықта баға арттыру қолдау
енгізу; стратегиясын - Өнімнің сапалық - БСҰ кіру
- Өнімнің орган айқындау; және бағалық қарсаңында
олептикалық - Өнімнің тиімділіктерін өндірушілерді
қасиеттерін өзіндік құнын жарнамалау; заңдылық
жақсарту; төмендету - Фармация тұрғыдан қорғау;
- Ғылыми техникалық мүмкіндіктерін кәсіпорынның сауда- Инвестиция-
және инновациалық іздестіру; белгісін нығайту лық саясат
жетістіктерді - Бағаны және ұстану;
енгізу; қалыптастыру танымалдылығын -Экономикалық
- Өндірісті әдістерін кеңейту; қолдау шараларын
диверсификациялау; анықтау; - Өнімнің сыртқы енгізу;
- Өнімді - Нарықтық келбеті мен - Өзара
дифференциациялау; бәсеке жағдайынажағымдылық байланысты
- Еңбек күшінің байланысты қасиеттерін салаларды
ықпалы. өнімнің бағасын арттыру; кешенді дамыту;
белгілеу. - Маркетингтік - Бәсекелік
жүйенің ортаны дамыту.
стратегиясы мен
тактикаларын
дайындау.
Сурет 2. Өнімнің бәсекелік қабілетін арттыру жолдары
Ендігі кезекте, өнімнің бәсекелік қабілетін арттыру механизміндегі
ұсынылған негізгі тетіктердің құрамалары мен олардың маңыздылығын сипаттап
өтейік.
Әлемдік нарықтың қатаң талаптары мен бәсекелік шарты отандық фрмация
кәсіпорынның сол талаптар мен шарттарды ұстануын қалайды. Өйтпеген
жағдайда, әлемдік нарықта осы өнім түрлері бойынша негізгі өндірістер
саналатын мемлекеттер, өздерінің бәсекелік ықпалымен, еліміздің ішкі
нарығын және енуге мүмкін болатын көршілес мемлекеттердің нарықтарын
"игеріп алуы" қиын емес.
Әсіресе, бұл мәселе елдердің Халықаралық Сауда ұйымына кіру барысында
өткір күйінде қалып отыр. Ішкі нарықтың сыртқы өндірушілерге кедергісіз
ашылуы отандық өнімнің оларға тосқауыл боларлық бәсекелік қабілетіне
сүйенеді. Қазіргі кезде әлемнің 130 жуық мемлекеті әлемдік сапа жүйесін
бақылайтын Халықаралық стандарттау ұйымына мүшелікке өткен. Бұл ұйымның 7
қағидадан тұратын сапаны басқару стандарттарына отандық фармация
кәсіпорындары өнімдерін сәйкестендіру - әлемдік нарықта бәсекелесудің алғы
шарты. Ол қағидалар фармация кәсіпорынды мыналарға міндеттейді:
– үрдістерді айқындауға;
– олардың реттілігі мен өзара байланыстарын белгілеуге;
– оларды тиімді пайдалану мен бақылаудың әдістерін анықтауға;
– осыған қажетті ресурстармен және ақпараттармен қамтамасыз етуге;
– үрдістерді бақылауға, өлшеуге және талдауға;
– жоспарланған нәтижелерді алуға және осы үрдістерді әрдайым жетілдіруге
қажетті шараларды іске асыруға;
– ИСО 9001:2000 талаптарына сай осы үрдістерді басқаруға.
Сондықтан да, ішкі фармация нарықтағы дәрі-дәмектердің өнімдерінің
бәсекелік қабілеті, ең алдымен, олардың сапасына байланысты. Жалпы
мағынада, өнімнің сапасы – "бұл оның белгіленген мақсатына сай нақты
қажеттіліктерді қанағаттандыруға жарамдылығын сипаттайтын қасиеттердің
жиынтығы". Өнімнің бәсекелік қабілетін қалыптастыруда фармация
кәсіпорындарынның сапа жүйесін жетілдіру, ең алдымен, Халықаралық сапа
стандартының талаптарына негізделуі тиіс. Тамақ өнімдерінің сапасы адам
өмірінің қауіпсіздігімен тікелей байланысты. Сондықтан да, өндірілетін
өнімнің стандартқа сай болуын қадағалау маңызды жағдай. Стандарттағы
талаптар тамақ өнімдерінің адам ағзасына тигізер әсерін, өнімнің химиялық,
биологиялық құрамын анықтап, олардың шекті мөлшерін белгілейді, олар адам
ағзасына қажетті заттармен толық болуы тиіс (белоктар, майлар,
көміртегілер, минералдық элементтер, витамРайымбек, т.б). Бұл стандарттар
әлемдік нарыққа шығудың тұтынушылардың өзгермелі сұранысын
қанағаттандырудың, өндірістік жүйенің тиімділіктерін бақылаудың дұрыс
шешімі болмақ.
1.2 Фармация кәсіпорындарында бәсекелестік қабілетін бағалау
көрсеткіштері және анықтау әдістемелері
Егеменді ел болып, тәуелсіздігімізді алып нарықтық экономикаға
көшуімізге байланысты ел экономикасы түбегейлі өзгерістерге ұшырады.
Әсіресе еліміздің экономикалық өміріндегі шаруашылық қатынастар жүйесіндегі
терең әрі ауқымдды өзгерістер көрініп, еркін бәсеке, бәсеке қабілеттілік,
еркін сауда, жеке меншік билігі т.б. осы секілді ұғымдар ене бастады. Ал өз
кезегінде ұйымдық-құқықтық Медфармлардың яғни әртүрлі шаруашылық жүргізуші
субъектілердің жұмыс жасауы, қызмет көрсетуі, өнім өндіруі – бәсеке және
бәсеке қабілеттілік ұйымдарын одан әрі өрбіте түсті.
Жоғары тұрақсыз және сыртқы орта факторларының анықталмағандық
жағдайында ұзақ мерзімдік перспективада фармация кәсіпорынның әрі
қарай гүлденіп, өркен жаюының кепілдігін қамтамасыз ететін бәсеке
қабілеттілік пен бәсеке қабілетті басқару жүйесі, сондай-ақ бәсеке
қабілетті стратегия тиімді басқарудың мақсатты құралы ретінде әртүрлі
функционалдық бағыттағы және әртүрлі бизнес аясында жұмыс істейтін,
тауарлар өндіріп, қызмет көрсететін ұйымдар үшін әсіресе өзекті болып отыр.
Қазіргі кезде көптеген фармация кәсіпорындар үшін фармация
кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін арттыру ең негізгі мәселе болғандықтан
көпшілік тарапынан осы бір мәселеге көп көңіл аударуда. Ол сату нарықтары,
өткізу көлемдері, қосымша табысты табуды көздейтін өндірушілердің
экономикалық стратегияларының басты ажырамас құралына айналды. Осыған
сәйкес фармация кәсіпорындар әрі шығарылатын өнімдердің бағаларын
төмендету арқылы әрі нарықта бар өнімдерден сапалық көрсеткіштері жағынан
ерекшеленетін өнімдерін өндіру арқылы бәсекелестерді ығыстыруға және
нарықтағы жағдайларын нығайтуға ұмтылуы керек.
Бәсеке қабілеттілік ұғымы көпжақты болып, фармация кәсіпорын іс-
әрекетінің тауар секілді құрамдас бөліктерін сондай-ақ оның негізгі
сипаттамалары болып табылатын сапа және өндіріс технологиясын қамтиды.
Сонымен қатар ғылыми әдебиеттерде ұлттық экономиканың және аймақтық бәсеке
қабілеттілігі ұғымдары қолданылады. Әр ұғымның құрылымы объектінің бәсеке
қабілеттілігі оның бәсеке қабілеттілігі элементерінен және мақсатқа жетуде
олардың өзара ұйымдасуынан тұратынын негіздейді.
Фармация кәсіпорының бәсеке қабілеттілігі – қатысты өлшем, өйткені
ол сату уақыты мен нарықта бәсекеге түсетін ұйымдардың салыстырмалы
нәтижелерінде көрінуі мүмкін.
Осы арада фармация кәсіпорының бәсеке қабілеттілігі–бұл экономи-калық,
техникалық, ұйымдастырушылық мүмкіндіктердің жиынтығы.
Фармация кәсіпорының бәсеке қабілеттілігі – бұл бәсекелестік күрес
жағдайында өзінің алып отырған нарықтық үлесін сақтап қалуға немесе
кеңейтуге жеткілікті әлеуеті.
Фармация фирманың бәсеке қабілеттілігі – фармация кәсіпорынның
ұлттық, халықаралық нарықтағы жағдайын анықтайтын кешенді экономикалық
көрсеткіштерін және потенциялын қамтиды.
Байқалғанындай бәсеке қабілеттілігінің екі жағы бар. Бұлардың біреуі
оның элементі және құраушы бөліктері (тауардың жоғары сапасы, тауардың
қосымша қызметі, барлық қызмет көрсету мерзіміндегі нақты қызметі т.с.с)
және нақты жағдайдағы тауар сату міндеттерінің нақты шешімі (жеке
қабілеттіліктері бар нақты сатып алушы, оның мүмкіндігі және өзіндік талғам
шкаласы бойынша нарықта бәсекелесуші фармация кәсіпорындардың ішінен
ұнайтынын шешуі, сатушының жеке қасиеттері).
Бәсекелелік күрестегі жеңіс бәсеке қабілеттілік нәтижесін бейнелейді.
Ал бәсеке қабілеттілік пен бәсекенің қатынасын потенциал – потенциялды
қолдану қатынасы ретінде сипаттауға болады. Әдетте бәсеке қабілеттілік
бейімділік және жаңашылдық секілді екі ажырамас бөліктерден тұрады.
Бейімділікті икемдеу қасиеті, фармация кәсіпорының сыртқы ортамен
қатынасының Медфармсы және ұйымшылық қайта құрудың үрдісі ретінде
түсінеміз. Өз кезегіндегі жаңашылдықты жаңару мүмкіндігі және минималды
өзіндік құн, технологиялық, ритмділік критерилері бойынша ұйымшылдық
процестерді қайта құру ретінде ұғынамыз. Егер де бейімділік фармация
кәсіпорынның сыртқы орта өзгерістерінде деген реакциясын көрсетсе, онда
жаңашылдық өз іс-әрекетінде шешім қабылдау және жаңа элементтерді игерудің
негізінде өзгерген іс-әрекет бағытын сипаттайды.
Бәсеке қабілеттіліктің екі қасиетін қалыптастыруда фармация
кәсіпорындар ұйымның жекелей элементтеріне сүйенеді. Жеке тұғыдан алғанда
бейімділік қасиеті ұйымның әркелкі өнімдер өндіретін технологиялық құрал-
жабдықтары және тұтастай алғанда техникалық базасы болмайынша
қалыптаспайды.
Бәсеке қабілеттілік ұғымының екінші қасиеті болып табылатын жаңашылдық
жаңалықтың екі түрін игеру мүмкіндігіне сүйенеді. Бір тұсы бұл өндірістің
техника-технологиялық жаңартылуымен байланысты техникалық жаңалық болып
табылады. Мұның құрамына құрал-жабдықтар мен аппаратура, өндірістің
техникалық құралдары және НИОКР-ді техникалық қамтамасызету, сондай-ақ,
өнімдерді өндіру технологиясы аясындағы жаңалықтарды игерудің әдістері мен
тәсілдері кіреді.
Жаңашылдықтың келесі ажырамас бөлігіне - әлеуметтік жаңалықтар
жатады. Мұндай жаңалықтың техникалық базасы ретінде игерілген әлеуметтік
технологиялардың жиынтығы қарастырылады.
Фармация кәсіпорының бәсеке қабілеттілігінің деңгейіне негізінен
мынандай басты факторлар әсер етеді:
– өндірістік технологияны жетілдіру дәрежесі мен ғылыми-техникалық
деңгейі;
– жаңа өнер табулар мен жаңашылдықтарды қолдану;
– қәзіргі заманға сай автаматтандырылған және роботтандырылған
өндіріс құралдарын енгізу.
Сонымен бейімділік пен жаңашылдық ұйымның бәсекеқабілеттілік қасиетін
қалыптастыруға қажетті және жеткілікті жағдайларды айқындайды.
Бүгінгі таңдағы маңызды мәселелердің бірі – фармация кәсіпорынның
бәсеке қабілеттілігін жоғарылату мәселесін шешетін және сол ұйымның
нарықтық орта элементтерімен бәсеке қабілетті басқару жүйесін құру. Осы
орайда шаруашылықтың жаңа жағдайларында нарықтық қатынастарға бейімделген
басқару жүйесін құру процесін жеделдеткен жөн. Сонымен қатар бәсеке
қабілетті басқару жүйесінің ақпараттық қамтамасыз етілуін және стратегиялық
бағыт-бағдарын күшейте түсу керек.
Бәсеке негізгі ұғымдардың арасында ең танымал әрі іргелі экономикалық
санат болып табылады. Бәсекемен ұйымның бәсекелік жайғасымы, бәсекелестік
стратегиясы мен ұйымның бәсекеге қабілеттілігі сияқты ұғымдар тығыз
байланысты. Осы ұғымдардың арасында белгілі себеп-салдары бар өзара
байланыс орнаған. Ұйымның нарық жағдайындағы бәсекелестік теориясы мен
практикасы осы ұғымдардың жиынтығына сүйенеді. Монополияға қарсы саясат
саласындағы қазіргі заңнама ережелерінде дәстүрлі нарық экономикалы
мемлекеттер нарықтың белгіленген бәсекелі ортасын қамтамасыз ете отырып,
оны реттеуге тырысады.
Алғашқы уақыттан бастап бәсекеге нарықты реттеуші ғана емес, сонымен
бірге ынталандырушы функция да берілген болатын. Басқаша айтқанда бәсеке
өндірісті және тауар массасының сапасын дамыту, жетілдіру факторы ретінде
қарастырылды.
Бәсеке ұғымының дамуына ресейлік және қазақстандық ғалымдар
айтарлықтай үлес қосты. Бұған Қазақстанда шаруашылық жүргізу жағдайларының
түбегейлі өзгеруі мен оның әлемдік интеграциялық процестерге қатысуы дәлел
болып отыр.
Бәсеке пайда болып дамитын жерде бәсекелестік артықшылықтар туындайды.
Соңғы ондаған жылдарда әлемдік экономиканың дамуы классикалық
теорияларды қайта қарауды қажет етті. 1990-шы жылдары бәсекелестік
артықшылық теориясын әзірлеген, сондай-ақ ұйымның ішкі де, әлемдік
нарықтағы бәсекелестік артықшылығы елде қалыптасқан ахуалға байланысты
екенін тұжырымдаған М. Портердің зерттеулерінің маңызы зор. М. Портердің
пікірінше, осыған қатысты факторлық жағдайлар; сұраныс; стратегия,
фирмалардың құрылымы мен бақталастығы; салалас және қолдайтын салалардың
даму деңгейі жатады [10: 8б].
Бәсекелестік артықшылыққа өнімнің өзіндік құнын төмендетіп, тауарларды
жоғары деңгейде әртараптандырып немесе нарықты орынды сегменттеу арқылы қол
жеткізуге болады. Г.Л. Азоев осы тізімге ұйымның бәсекелестік артықшылықты
қалыптастыру талаптарына жаңалық енгізуді, нарықтың қажеттілігіне жылдам
ден қоюды қосты.
Қазақстан экономикасының дамуының қазіргі кезеңінде ресурстардың
сиректігі мен тұтынушының қолында бар ақпараттың шектеулі болуына
байланысты бәсекелестік артықшылыққа жету қиындап келеді. Бизнестегі
жағдайдың жылдам өзгеруіне орай ұйым қалыптастырып іске асыратын
бәсекелестік артықшылық ұзақ уақыт бойы сақталмайды.
Бәсекеге қабілеттілік бәсекелік артықшылықтардың барын белгілейтін
нәтиже болып табылады, тауар, кәсіпорын, сала, экономика қолданылатын
объектіге байланысты оны әрқалай түсіндіруге болады.
Дәрехананың бәсекеге қабілеттілігі оның қазіргі жағдайын талдау
нәтижелерінің негізінде алынады. Осы процесте бәсекелестік артықшылық
көздері, бәсекеге қабілеттілікті, жұмыстың тиімділігі мен тұрақтылығын,
сондай-ақ бәсекелестік ортасының даму жағдайы мен оның даму үрдістерін
арттыру факторлары анықталады.
Зерттеу бойынша экономикалық әдебиетте ұйымның бәсекеге қабілеттілігін
талдау мен бағалаудың әр түрлі тәсілдемелері салыстырмалы түрде қолданылған
(1-кесте).
Кесте 1
Ұйымның бәсекеге қабілеттілігін талдау мен бағалаудың негізгі
әдістемелік тәсілдемелері
Тәсілдемелер, авторлар Бәсекеге қабілеттілік Талдау нәтижесінде
өлшемі алынған ақпарат
Д. Рикардоның СалыстырмалыБарынша төмен Бәсекелестердің еңбек
артықшылықтар теориясы салыстырмалы шығын өнімділігінің деңгейі
А. Маршалдың Фирма мен Өндіріс факторларын Өндіріс факторларының
саланың тепе-теңдік пайдаланудың жоғары өнімділік деңгейі
теориясы өнімділігі
Э. Хекшер мен Б. Олиннің Барынша төмен факторлықӨндіріс факторларының
Өндіріс факторларының шығын салыстырмалы құны
арақатынасының теориясы
Тиімді бәсекелестік Фирманың Саланың
теориясы бәсекелестігінің монополиялылығы.
қарқындылығы. Жоғары Нарықтағы ағымдағы
экономикалық қызмет және келешектегі
көрсеткіштері бәсекелестік ахуал
Ұйымның бәсекеге Өнімнің жоғары сапасы Осы уақыт сәтінде
қабілеттілігін өнімнің өндірілетін өнімнің
сапасы бойынша анықтау сапа деңгейі
(Бейіндер әдісі)
Басқарудың стратегиялық Жақсы бәсекелік Ұйымның күшті және
тәсілдемесінің негізінде жайғасым нашар жақтары, оны
бәсекеге қабілеттілікті мүмкіндіктері мен
талдаудың матрицалық сыртқы қоршаған орта
әдістері тарапынан төнетін
қауіп
Ескерту – әдебиет көздерінің негізінде автор құрастырған
Фармация кәсіпорынның бәсеке қабілетті басқару жүйесі негізінде
фармация кәсіпорынның потенциалды мүмкіндіктерін және сыртқы орта
талаптарын ескере отырып, ақпараттық технология негізінде өздерінің
міндеттерін арнайы функцияландырылған әдістер мен тәсілдер арқылы
орындайтын органдар жиынтығы түсініледі. Бәсеке қабілетті басқару жүйесі –
бұл қоршаған орта факторларының ықпалы негізінде өзін-өзі реттеу қабілеті
бар күрделі ағза.
Фармация кәсіпорынның бәсеке қабілетті басқару жүйесінің ең
негізгі қағйдасы – бұл фармация кәсіпорынның қызмет етуі мен дамуының
стратегиясы және мақсаттарды таңдаудағы негізделген өндірісті басқару
жүйесінің бағыт-бағдары негізінде жаңа технология мен жаңа өнім енгізу,
Фармация кәсіпорынның материалдық- техникалық базасын ескере отырып оның
потенциалды мүмкіндіктерін бағалау және бәсекелестік ортаның жағдайын
болжау негізінде қызметтердің перспективалы бағыттарын анықтау түсініледі.
Кәсіпорынның бәсекеқабілетті басқару жүйесі негізінде кәсіпорынның
потенциалды мүмкіндіктерін және сыртқы орта талаптарын ескере отырып,
ақпараттық технология негізінде өздерінің міндеттерін арнайы
функцияландырылған әдістер мен тәсілдер арқылы орындайтын органдар жиынтығы
түсініледі. Бәсекеқабілетті басқару жүйесі – бұл қоршаған орта
факторларының ықпалы негізінде өзін-өзі дамыту және өзін-өзі реттеу
қабілетті бар күрделі ағза.
Кәсіпорынның бәсекеқабілетті басқару жүйесінің негізгі қағидасы – бұл
кәсіпорынның қызмететуі мен дамуының стратегиясы және мақсаттарды
таңдаудағы негізделген өндірісті басқару жүйесінің бағыт бағдары негізінде
жаңа технологиямен жаңа өнім енгізу, кәсіпорынның материалдық-техникалық
базасын ескере отырып оның потенциалды мүмкіндіктерін бағалау және
бәсекелестік ортаның жағдайын болжау негізінде қызметтердің перспективалы
бағыттарын анықтау түсініледі.
Қазіргі басқарудың жүйелік қағидаларына мыналар жатқызылады:
-жүйенің өздігінен ұйымдастырылып және өзін-өзі басқаратын иновациялық
элементтерін қалыптастыру және дамыту қарқыны;
-көлденең байланыстарды күшейту және тік құрылымдарды
орталықсыздандыру;
-еңбек процесінің гуманизациясы;
-басқаруды тік іс-әрекет процесіне ғана емес, сонымен қатар соңғы
нәтижиеге бағыттау;
-“басқарушылық” экономикасын кәсіпкерлікке айеалдыру үшін адам
ресурстарының потенциалын өсіру;
-объект және субъект арасындағы кері байланытың негізінде басқарудың
барлық элементтерінің жағдайына жүйелік бақылаудың ұйымдастырылуы.
Оң және теріс әсер ететін ауытқуларға әсер ету өндірістің бес факторы-
еңбек құралы, еңбек заттары, капитал, ақарат және адамдарды біріктіру
есебінен басқаруды тиімді ету.
Адамға деген қарым-қатынас тек мақсатқа жетудің құралы ретінде ғана
емес, сондай-ақ басқарудың мақсаты ретінде де болуы керек.Басқару жүйесінде
басқарудың мақсаттылық, стратегиялық, маркетингтік функционалдық және басқа
да түрлерін ұтымды үйлестіре отырып жүзеге асырған жөн.
Тауардың бәсекеқабілеттілігін бағалау талданатын өнімнің салыстырылатын
база параметрлерін қою арқылы жасалады. Салыстыру базасына сатып алушының
қажеттілігі мен үлгі жатады. Үлгі дегеніміз – максималды сату көлемі немесе
болашақта өткізу даму долашағы бар балама тауар. Бәсекелтік көрсеткіштің
бірлік есебі төмендегі формула брйынша есептеледі:
q I = Пi Пin *100%
(1)
qi – i параметрлері бойынша бәсеке қабілеттіліктің бірлік параметрлік
көрсеткіштері.
Пi - талданатын өнімнің і –параметрінің ауқымы
Піп – қажеттілік толық қанағаттандырылатын і-параметрінің ауқымы
n – талданатын параметрлердің саны.
Техникалық параметрлері бойынша көрсеткішті есептеу мына формуламен
есептеледі:
Imn = Σ qi АЛУАi
(2)
Imn – техникалық параметрлері бойынша бәсеке қабілеттіліктің топтық
саны
qi – і-техникалық параметрі бойынша бәсеке қабілеттіліктің бірлік
көрсеткіші
АЛУАi - қажеттілікті сипаттайтын жалпы техникалық параметрді жинау
арқылы
N – бағалауға қатысатын параметрлер саны.
Экономикалық параметрлер бойынша топтық көрсеткіштер:
Iэп = ЗЗо
(3)
ЗЗо - бағаланатын өнім немесе үлгі бойынша тұтынушының толық
шығындары
Кешенді сандық көрсеткіштер арқылы белгілі бір нарық жағдайында
тауардың бәсекеқабілеттілігін көрсететін аралас әдіс – бәсеке қабілеттілік
коэфициенті:
Kj = Σ АЛУАi * (Pij Pin)βi
(4)
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
тақырыбы: ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ (ФАРМАЦИЯ) САЛАСЫН СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАСҚАРУ
050507 - Менеджмент мамандығы
Алшынбаева Ж.Д
Алматы, 2012
С.Ж. Асфендияров атындағы қазақ ұлттық медицина университеті
Денсаулық сақтау және фармациядағы менеджмент пен маркетинг құқық
негіздерімен кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Денсаулық сақтау және фармациядағы
менеджмент пен маркетинг құқық негіздерімен
кафедрасының меңгерушісі
Жаксығұлова Г.К._______________
_____ _______________2012ж.
диплом жұмысы
тақырыбы: ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ (ФАРМАЦИЯ) САЛАСЫН СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАСҚАРУ
050507 - Менеджмент мамандығы
Орындаған: Алшынбаева Ж.Д
Ғылыми жетекші: Жунусова Г.С.
Алматы, 2012
Денсаулық сақтау және фармациядағы менеджмент факультеті
мамандық: 050507 Менеджмент
Студент
___________________________________ ___________________________________ __
диплом жұмысын орындауға
ТАПСЫРМАСЫ
Жұмыс тақырыбы
___________________________________ ____________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
___
__ __________20__ ж. № ____ жоғары оқу орны бойынша бұйрығы
Жұмысты тапсыру мерзімі ___________________20____ж.
Жұмысқа берілген мәліметтер:
Қазақстан Республикасының заңнамалық және нормативтік базасы
Қазақстан ұлтық экономикасының статистикалық мәліметтері.
Негізгі ғылыми, оқулықтық және арнаулы әдебиет.
Зерттеу нысанының (кәсіпорын) негізгі экономикалық және қаржылық
көрсеткіштері .
Диплом жұмысын дайындаудың
ГРАФИГІ
БөлімБөлім атаулары, қаралатын бағыттарды ашатынБөлімге Тапсыратын
дер тізімдер жіберілетінмерзімі
№ сағатар
көлемі
1. Теориялық бөлім: 01 ақпаннан
20 ақпанға
дейін
- ғылыми және оқулықтық әдебиетті іздену,
зерделеу және жүйелендіру;
- бөлімдер бойынша теоряалық құрамды
қалыптастыру;
- бөлімшелерді жазу;
- теориялық қотыныдалар мен
тұжырымдамаларды қалыптастыру.
2. Негізгі бөлім: 21 ақпаннан
15 наурызға
дейін
- керек көрсеткіштерді қарастыру;
- көрсеткіштерді қалыптастыру;
- көрсеткіштерді жүйелеу;
- көрсеткіштерді талдаудан өткізу.
3. Өткізілген талдаудың негізінде жасау: 20
наурыздан
05 сәуірге
дейін
- басқару жүйесін жетілдіру үшін бағыттары,
жолдары, ұсыныстары;
- тұжырымдама;
- пайдалнған әдебиет тізімін қалыптастыру;
- қосымшалар жүйесі;
- диплом жұмысын алдын ала қорғау.
Тапсырманы берген уақыт 01 ақпан 2012ж___________________________
Кафедра меңгерушісі ________________________________ э.ғ.к., доцент
Жаксыгулова Г.К.
Жұмыстың ғылыми жетекшісі _________________________
Тапсырманы қабылдап алған студент _______________
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1 ФАРМАЦИЯ САЛАСЫНДА Бәсекелестік қабілетіН
теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...8
1. Фармацевтiк өнеркәсiбiнде бәсекелестік қабілетінің негізгі түсінігі,
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Фармация кәсіпорындарында бәсекелестік қабілетін бағалау
көрсеткіштері және анықтау
әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2. ФАРМАЦИЯ кәсІпорНЫ өнімнің бәсекелестік
қабІлетін басқаруды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.1 Отандық фармациялық компаниялардың бәсекелестік жағдайын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2 ЖК АЛУА-Медфарм дәріхананың технико-экономикалық
қызметіне сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 30
2.3 ЖК АЛУА-Медфарм дәріхананың негізгі бәсекеге қабілеттілігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
3 фармацевтика саласында дәрі-дәрмектердің
басекелестік қабілеттілігін көтеру іс
шаралар ... ... ... ... ... ... ... .46
3.1 Фармацевтика саласында өнімнің басекелестік қабілетін котеру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
3.2 Қазақстан тауарларының бәсекеге қабілеттілігін арттырудың
инновациялық
факторлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .54
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..64
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .66
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында нарықтық экономиканың даму жолында көптеген
қиыншылықтарды бастан өткізіп, кейбіреуін жеңе білдік, кейбіреуінің
салдарын әлі де сезініп келеміз.
Еліміздің фармацевтика саласының тұрақтылығы мен бәсекеге
қабілеттілігін арттыру, дәрілік заттарды мемлекеттік сатып алуды
орталықтандыру жолымен фармацевтік өнеркәсіпті дамыту мақсатында құрылды.
Республикамыздың, Үкіметіміздің алдында жоғарыда аталған, яғни
нарықтық экономиканың амал – тәсілдеріне бейімделіп, өте тиімді шешіммен
кәсіпқойлық іскерлікпен әртүрлі мәселелерді шешіп елімізді дамыған елдердің
қатарына қосу сияқты міндеттер тұр. Бұл дегеніміз тұрғындарымыздың әл-
ауқатын арттырып, әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсарту, әлем таныған
өркениетті ел болу.
Ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігі – бұл өте күрделі ұғым. Бір
жағынан, ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігі бәсекелес шетелдік
тауарлар мен қызметтерге ішкі де, сондай-ақ сыртқы нарықта ойдағыдай төтеп
беретін сатылатын тауарлар мен қызметтердегі экономикалық, ғылыми-
техникалық, өндірістік, басқарушылық, маркетингтік және өзге де
мүмкіндіктердің шоғырлануымен анықталады, екінші жағынан, экономиканың
бәсекеге қабілеттілігі – бұл елдің мемлекеттік және қоғамдық құрылым
жүйесінің, қоғамның қоғамдық өмірінің барлық қырларын саяси-құқықтық
ұйымдастыру мен реттеудің артықшылығы, мемлекеттің ұлттық экономиканың
тұрақты, серпінді дамуын қамтамасыз етуі, сондай-ақ қоғам мүшелерінің
осымен байланысты әлемдік стандарттарға сәйкес материалдық әл-ауқаты.
Бәсекеге қабілеттілік проблемасы әлемнің барлық мемлекеттерін
алаңдатады: елдің бәсекеге қабілеттілігі елдің әлемдік нарықтағы жағдайын
талдап қорытатын әрі сипаттайтын көрсеткіш. Экономикасы әлсіз елдің
бәсекеге қабілеттілігінің деңгейі жоғары болмайды.
Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігі мен экономиканың жаңа
деңгейіне жетуі біршама күрделі процесс. Осы процесті бәсекеге
қабілеттілікті бағалауды үйренбей, оны өлшейтін көрсеткіштерді білмей
басқаруға болмайды.
Бүгінгі күні басқа елдермен салыстырғанда Қазақстанның бәсекелестік
жағынан артықшылықтары жоқ емес. Осы артықшылыққа экономикалық жағынан
тартымды әрі ішкі тұтыну үшін арзан энергия мен басқа да пайдалы кен
қазбаларының запасы жатады. Сонымен бірге еліміздің экологиялық және
геоэкономикалық, оның ішінде аумақтың транзиттік әлеуеті де бар.
Фармация саласын бәсекеге қабілеттілігін елдің бәсекеге
қабілеттілігінен ажырата білген орынды. Фармацевтика өнеркәсібін бәсекеге
қабілеттілік проблемасы елдің инвестициялық тартымдылығымен байланысты, ал
елдің бәсекеге қабілеттілігі елдегі өмір сүрудің сапасымен байланысты.
Бәсекеге қабілеттілік бәсекелестік артықшылықтың болуын тіркейтін
нәтиже болып табылады. Бәсекеге қабілеттілікке фармацевттік кәсіпорынның
қызметіне ықпал ететін нарықтағы стратегиялық және тактикалық өзгерістер
(сұраныстың өзгеруі, демографиялық өзгерістер, табиғи құбылыстар және т.б.)
ықпал етеді.
Қазақстан экономикасының фармацевтика саласының өрлеуі және ондағы
бәсекенің қалыптасуы мен дамуы өркениетті ел болудың негізгі шарты болып
отыр. ”Қазақстан-((((” атты даму Стратегиясы бәсекелестік нарықтарды құру,
монополияға қарсы құралдарды реттеуді қамтамасыз етудің қажеттілігін атап
көрсетеді. Қазіргі таңда бәсекеге қабілетті мемлекет, экономика құру
мемлекетіміздің негізгі мақсаты болып отыр. Себебі Дүниежүзілік Сауда
Ұйымына (ДСҰ) кіруді жоспарлап отырған жас мемлекет үшін бәсекеге қабілетті
өнім шығару өте қажетті болып табылады.
ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына кезекті 2012 жылға
арналған Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты
бағыты деп аталатын Жолдауда жергілікті шағын және орта бизнеске
қолдау көрсету шараларын қаперде ұстаған жөн деп ерекше атап көрсетілді.
Бүгінгі таңда нарықтағы сауда күрделеніп отыр және ол жаңа шарттарға
сай жаңа басқаруды талап етіп отыр, әсіресе бәсекеге қабілетті өнім өндіру
бағытында күрделі жұмыстар атқарылуды қажет етіп отырған жағдай бар, яғни
бәсекелестік ортаға қатысушылар тарапынан қоғамдық қажеттілікті жылдам
қанағаттандыруға, инвестицияны меңгеруге, ғылыми-техникалық процессті
дамытуға, шығындарды азайтуға, сапаны көтеруге итермелейтіні белгілі.
Осылайша бәсекелестік процесске қатысушылар іріктеліп, халықаралық еңбек
бөлінісіндегі ұлттық экономиканың бәсеке қабілеттілігін көтереді.
Негізінен төлем қабілеті жоқ, өте тиімсіз фармация кәсіпорындар
жүргізетін дағдарысқа қарсы басқаруды мемлекет тарапынан қолдау сан алуан
түрде көрініс алуы мүмкін, яғни оларға салықтық жеңілдіктер, қарыздың
құрылымдануы, банктік несие алуға кепілдік, өнімді өткізу нарығын кеңейтуге
жәрдемдесу, мемлекеттік тапсырыстарға ұсыну жатады.
Фармацевттік саласында жүргізудің нарықтық тетіктеріне сәйкес әр
түрлі меншіктегі фармация кәсіпорындардың пайда болуы және жоғары
сапалы өнім өндіру барысында бәсекеге қабілетті өнім түрлерін өндіру өте
қажетті болып отыр.
Басқару саласы ғылымдарының өкілдері бәсекелестік жағдайды талдауда
компанияларды стратегиялық басқару процесінің құрамдас бөлігі ретінде
қарастырады. Бәсекелестікті талдау (SCIP) мәселесімен кәсіби деңгейде
айналысатын халықаралық талдаушылар қоғамы мүшелерінің, атап айтқанда Дж.Е.
Прескоттың, А. Смиттің, Р. Фифердің және т.б. жұмыстарын ерекше атап өтуге
болады. Осы ғалымдардың еңбектері негізінен компанияларда бәсекелестерді
қадағалау жүйелерін енгізу және SWOT-талдау, бәсекелетік бейіндерді талдау,
бенчмаркинг, сценарийлерді талдау, бәсекелестерді қадағалау жүйелерінің
аудиті, имитациялық модельдеу және т.б. сияқты бәсекелестерді талдау мен
бағалаудың техникалық тәсілдерін әзірлеудің күрделі мәселелеріне арналған.
Сондықтан дипломдық жұмыстың мақсаты фармация кәсіпорын-дардың
бәсекеге қабілеттілігін арттырудың ұйымдастыру-экономикалық механизмінің
жұмысын зерттеу әрі қолданылатын теориялық тәсілдемелер мен кәсіпорындардың
практикалық қызметін қорытып талдау және жүйелеудің негізінде кәсіпорынды
жетілдірудің басты жолдарын іздестіру, фирмалардың бәсекелестік
артықшылықтары мен олардың бәсекеге қабілеттілігін қалыптастыру
принциптерін анықтау болып табылады,
Осы мақсатқа сәйкес диплом жұмыста келесі зерттеу міндеттері қойылды:
- нарықтың экономика жағдайында бәсекеге қабілеттіліктің мәні,
маңызы мен көрсеткіштерін зерттеу;
- фармацевтика өнеркәсібінде фармация кәсіпорынның бәсекеге
қабілетті мүмкіндіктері мен тиімділігін талдау;
- өнеркәсіптің отандық фармацевттік кәсіпорындары жұмыс істейтін
бәсекелік ортаның дамуының негізгі үрдістерін және экономикалық жағынан
талдау;
- өңірлік нарықтарда бәсекелестік өршіген жағдайда жеке фармацевттік
кәсікерліктерді бәсекеге қабілеттілігін арттырудың негізгі бағыттарын
айқындау;
-фармацевттік кәсікерліктерді кәсіпорындардың даму стратегиясын тиімді
іске асыруға мүмкіндік беретін өңірлік нарықтардағы бәсекеге қабілеттілігін
арттырудың ұйымдастыру-экономикалық механизмін әзірлеу;
- жеке фармацевттік кәсікерліктерді бәсекеге қабілеттілігін бағалау
әдістемесін бәсекелік ортаның өзгеруінің серпінді аспектілерін ескеріп
даярлау;
- фармация кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттырудың
ұйымдастыру-экономикалық механизмін іс жүзінде іске асырудың бәсекелік
ортаның ерекшеліктері ескерілген әдістемесін әзірлеу;
-зерттелетін фармацевтика саланың кәсіпорындарының бәсекеге
қабілеттілігін арттырудың ұсынылған ұйымдастыру-экономикалық механизмін
қолдану жөнінде практикалық ұсыныстар дайындау.
Зерттеушілер тауардың және ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілік
проблемасына ерекше назар аударады, соған қарамастан дипломдык жұмыстың
тақырыбын таңдауға түрткі болған кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілік
проблемасы әлі де болса жеткіліксіз зерттелген.
Зерттеу пәні фармацевтика өнеркәсіптік кәсіпорынның бәсекеге
қабілеттілігін басқару процестері болып табылады.
Дипломдық жұмыстың объектісі – Алматы облысы Райымбек ауданда
орналасқан ЖК АЛУА-Медфарм дәріхана болып табылады.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік және теориялық негізі. Осы зерттеудің
әдістемелік және теориялық базасы экономикалық теория классиктерінің
еңбектеріне, қазіргі заманғы зерттеушілердің бәсекелестік мәселесі,
стратегиялық жоспарлау мен бәсекеге қабілеттілікті басқару, фармацевттік
фирмалардың қызметін талдау мен бағалау, рейтингтік бағалау проблемалары
жөніндегі монографиялары мен мақалаларына, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының заңдары мен нормативтік-құқықтық актілеріне, Қазақстан
Республикасы Президентінің 2012 жылға арналған Жолдауына негізделген.
Дипломдық жұмыста жүйелік, статистикалық, логикалық, салыстырмалы,
диалектикалық және т.б. таным әдістері пайдаланылған.
Дипломдық жұмыстың зерттеудің ақпараттық базасы ретінде ҚР
Статистика агенттігінің анықтама материалдары, маркетингтік зерттеулердің
нәтижелері, автор зерттеу барысында жинақтап зерттелген фармацевтика
кәсіпорындардың есеп-қисаптары мен жарияланымдарындағы деректер
пайдаланылды.Еліміздегі ұзақ мерзімді стратегияға ерекше көңіл бөлінді.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы: фармацевтика өнеркәсіп
кәсіпорындары жұмыс істейтін бәсекелестік жағдайын талдау негізінде дәрі
-дәрмектер к өнім нарығындағы бәсекелік ортаның ерекшеліктері анықталды,
осының негізінде ұлттық және шетелдік өндірушілер тарапынан бәсекелестік
өршіген жағдайда ірі және орта фармацевтика кәсіпорындардың дамуының
стратегиялық бағыттары ретінде сатылас интеграцияны пайдалану қолайлы
екені дәлелденді.
1 ФАРМАЦИЯ САЛАСЫНДА Бәсекелестік қабілетіН теориялық негіздері
1.1 Фармацевтiк өнеркәсiбiнде бәсекелестік қабілетінің негізгі
түсінігі,
ерекшеліктері
Елімізде нарықтық экономиканың қалыптасуы отандық тауар өндірушілерге
шығаратын өнімдердің бәсекелік қабілетін арттыру мәселесін алдыңғы қатарға
қойды. Бәсекелік отанның дамуы шығарған өнімдердің сапасын қанағаттандыруға
итермелейді. Бәсекеге қабілетті өнім шығару Фармация кәсіпорынның,
саланың дамуына ықпал ететін негізгі фактор екенін уақыттың өзі дәлелдейді.
Өнімнің бәсекелік қабілетінің мазмұны "бәсеке" терминімен тікелей
байланысты.
Қазақстан Республикасы "Бәсеке және монополистік қызметті шектеу
туралы" Заңында: "бәсеке – рынок субъектінің өз бетімен жасаған іс-
әрекеттері, тиісті тауар рыногындағы тауарлар (жұмыстар, көрсетілетін
қызметтер) айналасының жалпы жағдайына олардың әрқайсысының бір жақты ықпал
ету мүмкіндігін, тиімді шектейтін және тұтынушыларға қажетті тауарлар
(жұмыстар, көрсетілетін қызметтер) өндіруді ынталандыратын жарыстастығы" –
деп көрсетілген.
Бәсекелестік бұл өндірушілер арасындағы күрес немесе жабдықтау-шылар,
фармация кәсіпорындар, фирмалар арасындағы өнім өндіру және өнімді тиімді
өткізу үшін күрес. Нарық жүйесінде бәсекелестік тұтынушылар үшін сайыс. Бұл
нарықтағы өзіне лайықты орын алу үшін күрес. Ол тауарлардың сапасы мен
арзандығына байланысты. 19 ғасырдың ортасында нарықта еркін бәсекелестік
кең өріс алды. Мұндай нарық сұраныс пен ұсыныс негізінде бағаның
ауытқуымен болды. Ол тұтынушылардың талабы мен есептесіп, тауардың сапасын
жақсартуға еңбек өнімдерін арттыруға, өндірісті ұлғайтуға өнім бірлігіне
шығынды азайтуға ынталандырды.
Бәсекелестіктің негізгі 2 түрі бар[10: 4б] :
1.сала ішіндегі бәсекелестік – бұл саланың тауар өндірушілері арасында
болады. Онда ең жоғарғы еңбек өнімділігі бар, ғылыми техниканы қолданып
Фармация кәсіпорын жоғары табысқа жетеді, ал артта қалған Фармация
кәсіпорынның табыстары төмен болады, тіпті күйреуі мүмкін.
2.салааралық бәсекелестік – бұл халық шаруашылығы салалар арасындағы
күрес. Мұнда төмен деңгейдегі пайда табатын саладан капитал пайда деңгейі
жоғары салаға құйылады. Оның қортындысында жаңа сапалы тауарлар көптеп
шығарылып халықтың әл-ауқаты жоғарылайды. Ол саладағы пайда деңгейі
төмендегенде ғылыми техникалық жетістіктер негізінде жаңа тауарлар пайда
болады, сапасы жоғарылайды, халықтың табысы көбейген сайын сұраныс өседі,
осылай жаңа сатыға өсе береді.
2. Еркін бәсекелестіктің негізгі белгілері – бұл шексіз нарыққа
қатынасу-шылардың әрқайсысы кәсіпкерліктің қай түрінен болмасын
айналасуы
және кәсіпкерлікті қоюға еркі бар. Кәсіпкерліктің алуан түрі бар:
1. өзі араласып кәсіп жасайды;
2. жұмысшылар жалдайды;
3. акция облигация сатып алады;
4. акциясын банкке салады, кейбірулер өндірісті қаржыландырады т.б.
Әрбір кәсіпкер немесе бәсекелестікке қатынасушылар өз ақшаларына
қосымша пайда тауып байлығын арттыруға тырысады, кем дегенде сол пайда
арқылы күн көруге тырысады.Еркін бәсекелестік жағдайын ұсыныс пен
сұраныстың ауытқуы бір салада өнімді көп шығарып дағдарысқа ұшыраса 2-ші
салада тауар жетіспейді. Бұл фирманың табысы өссе 2- шісі күйрейді. Сонда
өндіріс пен капитал шоғырланып орталықтанады. Ол монополия құруына әкелді,
яғни нарықты басып алады. Жетілмеген бәсекелестік нарығы бұл таза
монополия. Монополиялық бәсеке – бұл олигополия. Таза монополия өнім
шығаратын бір фирма бәсекелестігі жоқ. Оның 4 ерекшелігі бар:
1. Cатушы тек қана бір фирма.
2. Cатылатын тауарлардың орнын басатын тауар жоқ.
3. Монополист нарықты билейді және бағаны бақылайды.
4. Нарыққа кірер жерге өте алмайтын кедергі қояды.
Нарықтық экономиканы дамытудағы бәсекенің мәнін XVIII ғасырда
ағылшынның кемеңгер экономисі Адам Смит әйгілі "көрінбейтін қол"
қағидасында ашып көрсеткен. Адам Смит бойынша бәсеке механизм іспеттес, сол
арқылы жеке көзқарастар мен экономикалық тиімділік қалыптасады, салалар
арасында игіліктердің тиімді бөлінуі жүзеге асады, пайда мөлшері теңеледі
.
Қазіргі ғалым экономистер өз еңбектерінде бәсекеге қатысты
көзқарастарын жаңа ойлармен сипаттап, бәсеке теориясының дамуына өз
үлестерін қосуда. Ресейлік ғалым А.Ю. Юдановтың пікірінше "нарықтық бәсеке
– нарық сегментінің тиісті бөлігінде, тұтынушының шектеулі көлемдегі төлем
қабілеті бар сұранысы үшін фирмалар арасындағы тартыс" [10: 4б].
Бәсеке – белгілі бір мақсатқа жету үшін заңды немесе жеке тұлғалар
(бәсекелестер) арасында болатын тартысты бейнелейді дейді Г.Л. Азоев пен
А.П. Челенкоев [10: 5б].
Бәсеке – бұл субъектінің объективті немесе субъективті қажеттіліктерін
заңдылық шеңберінде, не қалыпты жағдайда қанағаттандыру үшін
бәсекелестерімен тартыс барысында жеңіске немесе басқа да мақсаттарға
жетуде өзінің бәсекелестік артықшылықтарымен басқару үрдісі. Бәсеке қандай
да бір қызмет аясында жақсы нәтижелерге жету үшін болатын экономикалық
жарыс, тауар өндірушілердің тиімді шаруашылық жағдайы үшін, мол пайда алуға
бағытталған күрес деп айтса да болады.
"Нарықтық экономиканың анықтамалығында" бәсеке дегеніміз – жеке өнім
өндірушілер, жұмыс істеушілер, қызмет көрсетушілер арасында өз мүддесі
жолындағы бәсекені айтады. Нарықтық экономикада бәсекелестік негізгі
реттеуші қызмет атқарады. Оның күш-қуаты стихиялы сипатқа ие, егер ол басқа
мехенизмдермен түзетіліп отырмаса экономикалық, әлеуметтік, экологиялық
және басқа да қажетсіз зардаптарға ұрындыруы мүмкін.
Қазақстандық бір топ ғалымдар бәсекелестік қабілетке төмендегідей
анықтама береді: "бәсекелестік қабілет - өнімдердің нақты қоғамдық
қажеттіліктерге сәйкестік деңгеймен, сондай-ақ оны қанағаттандыруға кеткен
шығындармен бейнелейді". Сол сияқты, тамақ өнеркәсібінің бәсекелестік
қабілетін жүйелі түрде зерттеген ғалым-экономист С.Б. Ахметжанова
"бәсекеге қабілетті өнім, бәсекелестердің нарыққа ұсынған ұқсас
тауарларымен салыстырғанда, сапасы мен бағасы жағынан ерекшеленеді" деген
пікір білдіреді [8: 4б].
Өнімнің бәсекелік қабілетін оның бағасы арқылы сипаттау әрекеттері де
қолданылуда. Бұл бағаны қалыптастырудың квалиметриялық әдістемесін
жақтайтындардың анықтамаларында көрсетеді. Олардың пікірінше, тауардың
бағасы – оның тұтынушылық және құндық қасиеттерін бейнелейтін әмбебеп
сипатқа ие. Бағасына байланысты тауарлардың айырмашылықтары қалыптасады,
осы себепті тауарлар бір-бірімен бәсекеге түседі. Алайда, бұл көзқарасты
баға бәсекесі теріске шығарады, өйткені, біркелкі тұтынушылық сипатқа ие
тауарлар әртүрлі бағамен сатылуы мүмкін.
Өнімнің бәсекелік қабілетін екі топ факторлармен анықтайтын
салыстырмалы сипатпен қарастыру жағдайлары да кездеседі, яғни, өнімнің
сапасы мен қарастырылатын өткізу нарығының талаптары арқылы. Шындығында,
өнім бәсекеге қабілетті болу үшін өткізілетін нарықтың тиісті талаптарына
сай жоғарғы сапалы болуы тиіс. Алайда, бұл жағдайдың өзі өнімнің бәсекеге
қабілетті екендігін көрсетеді. Бәсекелестік қабілет өнімді өткізу барысында
басқа тауарлар мен салыстыру арқылы анықталады.
Қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру деңгейі және оған кеткен
шығындылық арқылы анықталатын өнімнің салыстырмалы сипаттағы бәсекелік
қабілеті тұтынушылардың бір өнімнен екіншісін жоғары бағалау арқылы
анықтайтынын ескермейді. Осыған байланысты, өнімнің бәсекелік қабілеті –
оның ұқсас басқа өніммен айырмашылығында ғана емес, салыстырмалы
ерекшелігінің де болуында.
Негізінен, өнімнің бәсекелік қабілеті оның нақты қажеттілік үшін
құндылығымен анықталады. Әр бір тұтынушы қандай да бір өнімді сатып аларда
оның қажеттілігін өтеудегі тиімділігінескереді. Егер, өнім тұтынушылардың
қажеттілігіне сай болып тұрса, онда оның бәсекелестік қабілетін бағалау
құнына қарай ауысады. Яғни, тұтынушы, бір жағынан, өнімнің пайдалану
тиімділігін ескерсе, екінші жағынан, оған кеткен шығынды ойлайды.
Бұл жерден шығатыны, өнімнің бәсекелік қабілеті – бұл өнімнің
бәсекелес өндірушілерінің ұқсас өнімдерімен салыстырғанда жоғары
тұтынушылық қасиеттерімен, төмен бағамен, тартымдылығымен және оның
қажеттілікті өтеу құндылығымен ерекшелену сипаты. Бұл анықтама өнімнің
бәсекелік қабілетінің маңызын мейлінше толық түрде бейнелейді деген
ойдамыз.
Жалпы алғанда, өнімнің бәсекелік қабілеті бірнеше маңызды қасиеттерге
ие [14: 23 б]:
1) бәсекелік қабілет – салыстырмалы шама, яғни ол ұқсас өнімдермен
теңестіру арқылы анықталады;
2) ол динамикалық шама, яғни уақытқа байланысты өзгереді, тауардың
өмірлік циклына және басқа да жағдайларға тәуелді;
3) әр бір тұтынушылардың жеке талғамы әр бір өнімнің бәсекелік
қабілетіне өздігінше әсер етеді. Сондықтан, өнімнің бәсекелік қабілеті
құбылмалы сипатқа ие;
4) бәсекелік қабілет нақты, яғни ол өнімнің белгілі бір түріне,
нарыққа, ҒТП даму деңгейіне, қоғамдық еңбек жүйелеріне және т.с.с.
байланысты.
5) бәсекелік қабілетке әсер етуге болады, ол оның құндылығын арттыру
үшін маңызды.
Осы жағдайларға байланысты, бәсекелік қабілетті жүйелі түрде, уақытқа
және қоғамдық талаптарға сай, тұтынушы үшін де, өндіруші үшін де зерттеу
қажет.
Сонымен жоғарыда айтылған өнімнің бәсекелік қабілетіне қатысты
анықтамаларды жинақтай келе, келесі пайымдауларды атап өтуге болады:
–өнімнің бәсекелік қабілеті – бұл тек нарықтық экономикаға тән
категория. Бәсеке жоқ жерде өнімнің бәсекелік қабілеті туралы сөз болуы
мүмкін емес;
–бәсекелік қабілет – салыстырмалы түсінік, өйткені ол тұтынушы
талғамын қанағаттандыруға бағытталған тауарларды бір-бірімен салыстыру
арқылы анықтайды;
– өнімнің бәсекелік қабілеті – бұл өнімнің бәсекелес өндірушілердің
ұқсас өнімдермен салыстырғанда жоғары тұтынушылық қасиеттерімен, төмен
бағамен, тартымдылығымен және оның қажеттілікті өтеу құндылығымен
ерекшелену сипаты. Басқаша айтқанда, өнімнің нақты нарықта сәтті
өткізілуі – оның бәсекелік қабілетін көрсетеді;
– бәсеке қабілеті өнімді қалыптастыру тұтынушылардың талғамын
қанағаттандыратын сапалық және құндық, әрі тартымдылық сипаты тиімді
ерекшеліктер арқылы жүзеге асады;
– өнімнің бәсекелік қабілеті уақыт ағымына, өткізу нарығына, халықтың
өзгермелі сұранысына тәуелді өзгермелі құбылыс.
Өнімнің бәсекелік қабілеті, түпкі нәтижеде, фармация кәсіпорынның
бәсекелік қабілетін анықтайтын көрсеткіш екенін ескерсек, осыған қатысты
анықтаманы да келтіре кеткен жөн.
Өнімнің бәсекелік қабілеті сияқты, фармация кәсіпорынның бәсекелік
қабілетіне қатысты біріңғай қалыптасқан тұрақты анықтама жоқ. Бұл мағынаға
қатысты бірнеше көзқарас қалыптасқан, олардың негіздері болып фармация
кәсіпорынның нарықтағы үлесі, табыстылығы, өнімді өткізу көлемі саналады.
М. Портердің негіздеуінше фармация кәсіпорынның бәсекелік
қабілетін анықтайтын бес бәсекелік күші бар:
– бір саланың бәсекелес фармация кәсіпорындары арасындағы
тартыс;
– ауыстырмалы-тауарлар шығаратын фармация кәсіпорындар
тарапынан болатын бәсеке;
– салаға жаңа бәсекелестердің ену қаупі;
– тасымалдаушылардың саудаласу мүмкіндіктері;
– тұтынушылардың саудаласу мүмкіндігі.
Тағы бір анықтама былайша пайымдалады: Фармация кәсіпорынның
бәсекелік қабілеті деп – оның бәсекелес фармация кәсіпорындармен
салыстырса технология, тәжірибелік іскерлігі, персоналдардың білімі,
стратегиялық және ағымды жоспарлау, сапа, коммуникация сынды
артықшылықтарымен ерекшеленуін айтады.
Біздің көзқарас бойынша, төмендегі анықтама фармация кәсіпорынның
бәсекелік қабілеті туралы мағынаны толық және әдістемелік тұрғыдан дұрыс
ашады: "бәсекелестермен салыстырғанда бағалық және бағалық емес сипаттары
бойынша тауарлары тұтынушыларға ұнамды, дер кезінде жоспарлап, дайындап,
өткізуге нақты мүмкіндігі бар фармация кәсіпорын бәсекеге қабілетті"
болып саналады.
Өнім мен фрмация кәсіпорынның бәсекелік қабілеті тығыз байланысты
болғанымен, мағыналары жағынан ерекшеленеді. Негізгі ерекшелену белгілері
мыналар:
– біріншіден, өнімнің бәсекелік қабілеті белгілі бір қысқа уақыт
аралығында анықталса, фрмация кәсіпорынның бәсекелік қабілеті,
салыстырмалы түрде, ұзақ уақыт бойынша анықталады;
– екіншіден, өнімнің бәсекелік қабілеті тұтынушылардың әсеріне тікелей
байланысты. Ал фрмация кәсіпорынның тиімділігін кәсіпкердің өзі
анықтап, керек кезінде өндірістік-өткізу қызметіне қажетті стратегияларды
енгізіп отырады. Фармация кәсіпорынның бәсекелік қабілетті деңгейі
туралы мәлімет инвесторлар мен әріптестер үшін маңызды. Тұтынушы үшін
өндірістің тиімділігі мен шығындық көлемі қызықтырмайды;
– үшіншіден, фамация кәсіпорын бірнеше өнім түрін шығарумен
қатар, өндіріске байланыссыз басқа да қызмет түрлерімен айналысуы мүмкін
(мәселен, инвестициялық, делдалдық және т.б). Фармация кәсіпорынның
бәсекелік қабілеті барлық өнім ассортиментінің бәсекелік қабілетіне және әр
бір қызмет түрінің орындалу тиімділігіне байланысты.
– төртіншіден, өнімнің бәсекелік қабілеті Фармация кәсіпорынның
бәсекелік қабілетін анықтайды, бірақ толық көлемде емес. Мәселен, өнімнің
бәсекелік қабілетін бағаны төмендету арқылы қамтамасыз етуге болады.
Алайда, осы өнімді өндіруге кеткен шығын көлемі толық жабылмай, табыс
болмауы да мүмкін. Бұл кезде Фармация кәсіпорынның қаржылық жағдайына
кері ықпал болып, оның бәсекелік қабілеті төмендеуі де мүмкін.
Сонымен фармация кәсіпорынның бәсекелік қабілеті, өнімнің
бәсекелік қабілетіне қарағанда, экономикалық маңызыжағынан кең ұғымды
білдіреді.
Әлемдік тәжірибеде, өнімнің бәсекелік қабілеті келесі факторлармен
анықталады:
– өнім сапасының нарықтық және нақты тұтынушылардың талабына сай
болуымен;
– сатып алуға, жеткізуге кеткен шығындармен;
-тұтынушыларға тиімді уақытта жеткізу жағдайымен;
- Фармация кәсіпорынның нарығындағы беделімен және сенімді
әріптес болатындығы туралы дәлелімен.
Біздіңше, өнімнің бәсекелік қабілеті 1-суретте көрсетілген негізгі
кешенді үш факторларға тәуелді:
1. Міндет – өнімнің қандай мақсатқа пайдаланатынының оның
функционалдық мүмкіндіктерін, сол арқылы осы өнімді тұтынушылар тобын
анықтайды.
2. Жоғары сапа – бағалық емес бәсекеде үлкен мәнге ие. Сондықтан,
сапаны өнімнің бәсекелік қабілетінің кешенді көрсеткіші ретінде қарастыруға
болады.
3. Баға – тауар құнының ақшалай көрінісі. өнімге деген сұраныс пен
ұсыныс тең болғанда баға мен құн да теңеседі. Ұсыныстың сұраныстан артуы
бағаны төмендетеді, ал керісінше нарықтағы сұраныс артса, онда өнімнің
бағасы құнынан әлде қайда жоғары болады.
Сурет 1. Бәсекелік қабілеттің кешенді үш факторы.
Нарықтық экономика жағдайында баға объективті экономикалық
заңдылықтарға, ең алдымен, құн заңына сай қалыптасады. Бағалық бәсеке
кезінде төмен баға өнімнің бәсекелік қабілетінің кепілі болады.
Аталған 3 факторды кешенді түрде қарастырған жөн. Көп функционалды
міндеті, жоғары сапасы және тиімді бағасы бар өнім бәсекеге қабілетті бола
алады. Бұл факторлар үнемі бір-бірін толықтырып отырулары қажет. Автордың
пікірінше, өнімнің бәсекелік қабілетін қалыптастыруда фармация
кәсіпорынның сапа жүйесін жетілдіру, ең алдымен, Халықаралық сапа
стандарттарының талаптарына негізделуі тиіс. Дәрi-дәрмек препараттардын
сапасы адам өмірінің қауіпсіздігімен тікелей байланысты. Сондықтан да,
өндірілетін өнімнің стандартқа сай болуын қадағалау маңызды жағдай.
Жалпы экономикалық қауіпсіздік ұғымын басты назарда ұстау қажет –
яғни, мұнда экономикалық тез қарқынмен ұзақ мерзімді тұрақты дамуы
қалыптасады. Бұл жағдай өндіріске қажет ресурстың толықтығын, ішкі және
сыртқы нарықта бәсекеге қабілетті өнімді тиімді әдіспен, жан басына
шаққандажеткілікті көлемде өндіру, оны тоқтаусыз өткізуді қамтамасыз етеді.
Бәсекелік қабілеті арттыру механизмі – бұл фармация кәсіпорынның
нәтижелі жетістікке жету жолында атқаратын іс-әрекеттерді арқылы
сипатталады. Дұрыс таңдала білген механизм осы фармация кәсіпорынның
нарықтағы бәсекелестерімен ұзақ уақытқа ұтымды жағдай жасауына негіз
болады.
Өнімнің бәсекелік қабілетін арттыру механизмі нарықтық сұраныс пен
ұсыныстың жалпы жағдайына, қоғамның дамуына, адамзат, мәдениеті мен ой-
санасына, қауіпсіздік пен эстетика, экология талаптарына, сонымен қатар,
Фармация кәсіпорынның мүмкіндіктеріне сай болуы тиіс.
Дәрі-дәрмектердің өнімдері өзінің тұтыну қасиеттеріне сай басқа сала
өнімдерімен ерекшеленеді. Ең алдымен, ол қасиеттерге: адам ағзасына
тигізетін әсері, құрамындағы белок, май және органикалық қосындылардың
үлесі, сақталу мерзімі, иісі, түсі, дәмі жатады. Осы қасиеттер бұл сала
өнімнің бәсекелік қабілетін арттыру жағдайына өзіндік ықпалын тигізеді.
Өнімнің бәсекелік қабілетін арттыру мерзімі іс-әрекеттің жиынтық
көрінісі ретінде оларды жүзеге асыратын бірнеше тетіктерге тәуелді. Бұл
тетіктерді өзіндік сипаттары бойынша, 4 топқа бөлінеді:
1топ – өнімнің сапасын арттыру шаралары немесе фармация
кәсіпорынның сапа жүйесін жетілдіру;
2 топ – өнімнің бағасын қалыптастыру немесе фармация кәсіпорынның
баға саясатын реттеу;
3топ – өнімнің тартымдылығын арттыру немесе фармация кәсіпорынның
маркетингтік жүйесін жетілдіру;
4 топ – өнімнің бәсекелік қабілетін қамтамасыз ету немесе өндірісті
мемлекеттік қолдау.
Бұл тетіктердің әрбірі белгілі бір дәрежеде нарықтағы тұтынушылардың
сұранысы мен талап-тілектеріне, тауардың өмірлік кезеңіне байланысты ықпал
етуі мүмкін.
Қандайда бір бәсекелік тетікті қалыптастыру немесе оны іске асыру әр
Фармация кәсіпорынның өнім шығару сипаты мен ол өнімді өткізу
ерекшеліктеріне байланысты ұсынылған топтағы тетіктерді іске асырудың
көптеген бағыт-бағдары және жолдары бар (2 сурет).
Бәсекелік қабілетті қалыптастыру
тетіктері
Өнім сапасын арттыруБаға саясатын Өнімнің Өндірісті
- Халықаралық сапа реттеу тартымдылығын мемлекеттік
стандарттарын - Нарықта баға арттыру қолдау
енгізу; стратегиясын - Өнімнің сапалық - БСҰ кіру
- Өнімнің орган айқындау; және бағалық қарсаңында
олептикалық - Өнімнің тиімділіктерін өндірушілерді
қасиеттерін өзіндік құнын жарнамалау; заңдылық
жақсарту; төмендету - Фармация тұрғыдан қорғау;
- Ғылыми техникалық мүмкіндіктерін кәсіпорынның сауда- Инвестиция-
және инновациалық іздестіру; белгісін нығайту лық саясат
жетістіктерді - Бағаны және ұстану;
енгізу; қалыптастыру танымалдылығын -Экономикалық
- Өндірісті әдістерін кеңейту; қолдау шараларын
диверсификациялау; анықтау; - Өнімнің сыртқы енгізу;
- Өнімді - Нарықтық келбеті мен - Өзара
дифференциациялау; бәсеке жағдайынажағымдылық байланысты
- Еңбек күшінің байланысты қасиеттерін салаларды
ықпалы. өнімнің бағасын арттыру; кешенді дамыту;
белгілеу. - Маркетингтік - Бәсекелік
жүйенің ортаны дамыту.
стратегиясы мен
тактикаларын
дайындау.
Сурет 2. Өнімнің бәсекелік қабілетін арттыру жолдары
Ендігі кезекте, өнімнің бәсекелік қабілетін арттыру механизміндегі
ұсынылған негізгі тетіктердің құрамалары мен олардың маңыздылығын сипаттап
өтейік.
Әлемдік нарықтың қатаң талаптары мен бәсекелік шарты отандық фрмация
кәсіпорынның сол талаптар мен шарттарды ұстануын қалайды. Өйтпеген
жағдайда, әлемдік нарықта осы өнім түрлері бойынша негізгі өндірістер
саналатын мемлекеттер, өздерінің бәсекелік ықпалымен, еліміздің ішкі
нарығын және енуге мүмкін болатын көршілес мемлекеттердің нарықтарын
"игеріп алуы" қиын емес.
Әсіресе, бұл мәселе елдердің Халықаралық Сауда ұйымына кіру барысында
өткір күйінде қалып отыр. Ішкі нарықтың сыртқы өндірушілерге кедергісіз
ашылуы отандық өнімнің оларға тосқауыл боларлық бәсекелік қабілетіне
сүйенеді. Қазіргі кезде әлемнің 130 жуық мемлекеті әлемдік сапа жүйесін
бақылайтын Халықаралық стандарттау ұйымына мүшелікке өткен. Бұл ұйымның 7
қағидадан тұратын сапаны басқару стандарттарына отандық фармация
кәсіпорындары өнімдерін сәйкестендіру - әлемдік нарықта бәсекелесудің алғы
шарты. Ол қағидалар фармация кәсіпорынды мыналарға міндеттейді:
– үрдістерді айқындауға;
– олардың реттілігі мен өзара байланыстарын белгілеуге;
– оларды тиімді пайдалану мен бақылаудың әдістерін анықтауға;
– осыған қажетті ресурстармен және ақпараттармен қамтамасыз етуге;
– үрдістерді бақылауға, өлшеуге және талдауға;
– жоспарланған нәтижелерді алуға және осы үрдістерді әрдайым жетілдіруге
қажетті шараларды іске асыруға;
– ИСО 9001:2000 талаптарына сай осы үрдістерді басқаруға.
Сондықтан да, ішкі фармация нарықтағы дәрі-дәмектердің өнімдерінің
бәсекелік қабілеті, ең алдымен, олардың сапасына байланысты. Жалпы
мағынада, өнімнің сапасы – "бұл оның белгіленген мақсатына сай нақты
қажеттіліктерді қанағаттандыруға жарамдылығын сипаттайтын қасиеттердің
жиынтығы". Өнімнің бәсекелік қабілетін қалыптастыруда фармация
кәсіпорындарынның сапа жүйесін жетілдіру, ең алдымен, Халықаралық сапа
стандартының талаптарына негізделуі тиіс. Тамақ өнімдерінің сапасы адам
өмірінің қауіпсіздігімен тікелей байланысты. Сондықтан да, өндірілетін
өнімнің стандартқа сай болуын қадағалау маңызды жағдай. Стандарттағы
талаптар тамақ өнімдерінің адам ағзасына тигізер әсерін, өнімнің химиялық,
биологиялық құрамын анықтап, олардың шекті мөлшерін белгілейді, олар адам
ағзасына қажетті заттармен толық болуы тиіс (белоктар, майлар,
көміртегілер, минералдық элементтер, витамРайымбек, т.б). Бұл стандарттар
әлемдік нарыққа шығудың тұтынушылардың өзгермелі сұранысын
қанағаттандырудың, өндірістік жүйенің тиімділіктерін бақылаудың дұрыс
шешімі болмақ.
1.2 Фармация кәсіпорындарында бәсекелестік қабілетін бағалау
көрсеткіштері және анықтау әдістемелері
Егеменді ел болып, тәуелсіздігімізді алып нарықтық экономикаға
көшуімізге байланысты ел экономикасы түбегейлі өзгерістерге ұшырады.
Әсіресе еліміздің экономикалық өміріндегі шаруашылық қатынастар жүйесіндегі
терең әрі ауқымдды өзгерістер көрініп, еркін бәсеке, бәсеке қабілеттілік,
еркін сауда, жеке меншік билігі т.б. осы секілді ұғымдар ене бастады. Ал өз
кезегінде ұйымдық-құқықтық Медфармлардың яғни әртүрлі шаруашылық жүргізуші
субъектілердің жұмыс жасауы, қызмет көрсетуі, өнім өндіруі – бәсеке және
бәсеке қабілеттілік ұйымдарын одан әрі өрбіте түсті.
Жоғары тұрақсыз және сыртқы орта факторларының анықталмағандық
жағдайында ұзақ мерзімдік перспективада фармация кәсіпорынның әрі
қарай гүлденіп, өркен жаюының кепілдігін қамтамасыз ететін бәсеке
қабілеттілік пен бәсеке қабілетті басқару жүйесі, сондай-ақ бәсеке
қабілетті стратегия тиімді басқарудың мақсатты құралы ретінде әртүрлі
функционалдық бағыттағы және әртүрлі бизнес аясында жұмыс істейтін,
тауарлар өндіріп, қызмет көрсететін ұйымдар үшін әсіресе өзекті болып отыр.
Қазіргі кезде көптеген фармация кәсіпорындар үшін фармация
кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін арттыру ең негізгі мәселе болғандықтан
көпшілік тарапынан осы бір мәселеге көп көңіл аударуда. Ол сату нарықтары,
өткізу көлемдері, қосымша табысты табуды көздейтін өндірушілердің
экономикалық стратегияларының басты ажырамас құралына айналды. Осыған
сәйкес фармация кәсіпорындар әрі шығарылатын өнімдердің бағаларын
төмендету арқылы әрі нарықта бар өнімдерден сапалық көрсеткіштері жағынан
ерекшеленетін өнімдерін өндіру арқылы бәсекелестерді ығыстыруға және
нарықтағы жағдайларын нығайтуға ұмтылуы керек.
Бәсеке қабілеттілік ұғымы көпжақты болып, фармация кәсіпорын іс-
әрекетінің тауар секілді құрамдас бөліктерін сондай-ақ оның негізгі
сипаттамалары болып табылатын сапа және өндіріс технологиясын қамтиды.
Сонымен қатар ғылыми әдебиеттерде ұлттық экономиканың және аймақтық бәсеке
қабілеттілігі ұғымдары қолданылады. Әр ұғымның құрылымы объектінің бәсеке
қабілеттілігі оның бәсеке қабілеттілігі элементерінен және мақсатқа жетуде
олардың өзара ұйымдасуынан тұратынын негіздейді.
Фармация кәсіпорының бәсеке қабілеттілігі – қатысты өлшем, өйткені
ол сату уақыты мен нарықта бәсекеге түсетін ұйымдардың салыстырмалы
нәтижелерінде көрінуі мүмкін.
Осы арада фармация кәсіпорының бәсеке қабілеттілігі–бұл экономи-калық,
техникалық, ұйымдастырушылық мүмкіндіктердің жиынтығы.
Фармация кәсіпорының бәсеке қабілеттілігі – бұл бәсекелестік күрес
жағдайында өзінің алып отырған нарықтық үлесін сақтап қалуға немесе
кеңейтуге жеткілікті әлеуеті.
Фармация фирманың бәсеке қабілеттілігі – фармация кәсіпорынның
ұлттық, халықаралық нарықтағы жағдайын анықтайтын кешенді экономикалық
көрсеткіштерін және потенциялын қамтиды.
Байқалғанындай бәсеке қабілеттілігінің екі жағы бар. Бұлардың біреуі
оның элементі және құраушы бөліктері (тауардың жоғары сапасы, тауардың
қосымша қызметі, барлық қызмет көрсету мерзіміндегі нақты қызметі т.с.с)
және нақты жағдайдағы тауар сату міндеттерінің нақты шешімі (жеке
қабілеттіліктері бар нақты сатып алушы, оның мүмкіндігі және өзіндік талғам
шкаласы бойынша нарықта бәсекелесуші фармация кәсіпорындардың ішінен
ұнайтынын шешуі, сатушының жеке қасиеттері).
Бәсекелелік күрестегі жеңіс бәсеке қабілеттілік нәтижесін бейнелейді.
Ал бәсеке қабілеттілік пен бәсекенің қатынасын потенциал – потенциялды
қолдану қатынасы ретінде сипаттауға болады. Әдетте бәсеке қабілеттілік
бейімділік және жаңашылдық секілді екі ажырамас бөліктерден тұрады.
Бейімділікті икемдеу қасиеті, фармация кәсіпорының сыртқы ортамен
қатынасының Медфармсы және ұйымшылық қайта құрудың үрдісі ретінде
түсінеміз. Өз кезегіндегі жаңашылдықты жаңару мүмкіндігі және минималды
өзіндік құн, технологиялық, ритмділік критерилері бойынша ұйымшылдық
процестерді қайта құру ретінде ұғынамыз. Егер де бейімділік фармация
кәсіпорынның сыртқы орта өзгерістерінде деген реакциясын көрсетсе, онда
жаңашылдық өз іс-әрекетінде шешім қабылдау және жаңа элементтерді игерудің
негізінде өзгерген іс-әрекет бағытын сипаттайды.
Бәсеке қабілеттіліктің екі қасиетін қалыптастыруда фармация
кәсіпорындар ұйымның жекелей элементтеріне сүйенеді. Жеке тұғыдан алғанда
бейімділік қасиеті ұйымның әркелкі өнімдер өндіретін технологиялық құрал-
жабдықтары және тұтастай алғанда техникалық базасы болмайынша
қалыптаспайды.
Бәсеке қабілеттілік ұғымының екінші қасиеті болып табылатын жаңашылдық
жаңалықтың екі түрін игеру мүмкіндігіне сүйенеді. Бір тұсы бұл өндірістің
техника-технологиялық жаңартылуымен байланысты техникалық жаңалық болып
табылады. Мұның құрамына құрал-жабдықтар мен аппаратура, өндірістің
техникалық құралдары және НИОКР-ді техникалық қамтамасызету, сондай-ақ,
өнімдерді өндіру технологиясы аясындағы жаңалықтарды игерудің әдістері мен
тәсілдері кіреді.
Жаңашылдықтың келесі ажырамас бөлігіне - әлеуметтік жаңалықтар
жатады. Мұндай жаңалықтың техникалық базасы ретінде игерілген әлеуметтік
технологиялардың жиынтығы қарастырылады.
Фармация кәсіпорының бәсеке қабілеттілігінің деңгейіне негізінен
мынандай басты факторлар әсер етеді:
– өндірістік технологияны жетілдіру дәрежесі мен ғылыми-техникалық
деңгейі;
– жаңа өнер табулар мен жаңашылдықтарды қолдану;
– қәзіргі заманға сай автаматтандырылған және роботтандырылған
өндіріс құралдарын енгізу.
Сонымен бейімділік пен жаңашылдық ұйымның бәсекеқабілеттілік қасиетін
қалыптастыруға қажетті және жеткілікті жағдайларды айқындайды.
Бүгінгі таңдағы маңызды мәселелердің бірі – фармация кәсіпорынның
бәсеке қабілеттілігін жоғарылату мәселесін шешетін және сол ұйымның
нарықтық орта элементтерімен бәсеке қабілетті басқару жүйесін құру. Осы
орайда шаруашылықтың жаңа жағдайларында нарықтық қатынастарға бейімделген
басқару жүйесін құру процесін жеделдеткен жөн. Сонымен қатар бәсеке
қабілетті басқару жүйесінің ақпараттық қамтамасыз етілуін және стратегиялық
бағыт-бағдарын күшейте түсу керек.
Бәсеке негізгі ұғымдардың арасында ең танымал әрі іргелі экономикалық
санат болып табылады. Бәсекемен ұйымның бәсекелік жайғасымы, бәсекелестік
стратегиясы мен ұйымның бәсекеге қабілеттілігі сияқты ұғымдар тығыз
байланысты. Осы ұғымдардың арасында белгілі себеп-салдары бар өзара
байланыс орнаған. Ұйымның нарық жағдайындағы бәсекелестік теориясы мен
практикасы осы ұғымдардың жиынтығына сүйенеді. Монополияға қарсы саясат
саласындағы қазіргі заңнама ережелерінде дәстүрлі нарық экономикалы
мемлекеттер нарықтың белгіленген бәсекелі ортасын қамтамасыз ете отырып,
оны реттеуге тырысады.
Алғашқы уақыттан бастап бәсекеге нарықты реттеуші ғана емес, сонымен
бірге ынталандырушы функция да берілген болатын. Басқаша айтқанда бәсеке
өндірісті және тауар массасының сапасын дамыту, жетілдіру факторы ретінде
қарастырылды.
Бәсеке ұғымының дамуына ресейлік және қазақстандық ғалымдар
айтарлықтай үлес қосты. Бұған Қазақстанда шаруашылық жүргізу жағдайларының
түбегейлі өзгеруі мен оның әлемдік интеграциялық процестерге қатысуы дәлел
болып отыр.
Бәсеке пайда болып дамитын жерде бәсекелестік артықшылықтар туындайды.
Соңғы ондаған жылдарда әлемдік экономиканың дамуы классикалық
теорияларды қайта қарауды қажет етті. 1990-шы жылдары бәсекелестік
артықшылық теориясын әзірлеген, сондай-ақ ұйымның ішкі де, әлемдік
нарықтағы бәсекелестік артықшылығы елде қалыптасқан ахуалға байланысты
екенін тұжырымдаған М. Портердің зерттеулерінің маңызы зор. М. Портердің
пікірінше, осыған қатысты факторлық жағдайлар; сұраныс; стратегия,
фирмалардың құрылымы мен бақталастығы; салалас және қолдайтын салалардың
даму деңгейі жатады [10: 8б].
Бәсекелестік артықшылыққа өнімнің өзіндік құнын төмендетіп, тауарларды
жоғары деңгейде әртараптандырып немесе нарықты орынды сегменттеу арқылы қол
жеткізуге болады. Г.Л. Азоев осы тізімге ұйымның бәсекелестік артықшылықты
қалыптастыру талаптарына жаңалық енгізуді, нарықтың қажеттілігіне жылдам
ден қоюды қосты.
Қазақстан экономикасының дамуының қазіргі кезеңінде ресурстардың
сиректігі мен тұтынушының қолында бар ақпараттың шектеулі болуына
байланысты бәсекелестік артықшылыққа жету қиындап келеді. Бизнестегі
жағдайдың жылдам өзгеруіне орай ұйым қалыптастырып іске асыратын
бәсекелестік артықшылық ұзақ уақыт бойы сақталмайды.
Бәсекеге қабілеттілік бәсекелік артықшылықтардың барын белгілейтін
нәтиже болып табылады, тауар, кәсіпорын, сала, экономика қолданылатын
объектіге байланысты оны әрқалай түсіндіруге болады.
Дәрехананың бәсекеге қабілеттілігі оның қазіргі жағдайын талдау
нәтижелерінің негізінде алынады. Осы процесте бәсекелестік артықшылық
көздері, бәсекеге қабілеттілікті, жұмыстың тиімділігі мен тұрақтылығын,
сондай-ақ бәсекелестік ортасының даму жағдайы мен оның даму үрдістерін
арттыру факторлары анықталады.
Зерттеу бойынша экономикалық әдебиетте ұйымның бәсекеге қабілеттілігін
талдау мен бағалаудың әр түрлі тәсілдемелері салыстырмалы түрде қолданылған
(1-кесте).
Кесте 1
Ұйымның бәсекеге қабілеттілігін талдау мен бағалаудың негізгі
әдістемелік тәсілдемелері
Тәсілдемелер, авторлар Бәсекеге қабілеттілік Талдау нәтижесінде
өлшемі алынған ақпарат
Д. Рикардоның СалыстырмалыБарынша төмен Бәсекелестердің еңбек
артықшылықтар теориясы салыстырмалы шығын өнімділігінің деңгейі
А. Маршалдың Фирма мен Өндіріс факторларын Өндіріс факторларының
саланың тепе-теңдік пайдаланудың жоғары өнімділік деңгейі
теориясы өнімділігі
Э. Хекшер мен Б. Олиннің Барынша төмен факторлықӨндіріс факторларының
Өндіріс факторларының шығын салыстырмалы құны
арақатынасының теориясы
Тиімді бәсекелестік Фирманың Саланың
теориясы бәсекелестігінің монополиялылығы.
қарқындылығы. Жоғары Нарықтағы ағымдағы
экономикалық қызмет және келешектегі
көрсеткіштері бәсекелестік ахуал
Ұйымның бәсекеге Өнімнің жоғары сапасы Осы уақыт сәтінде
қабілеттілігін өнімнің өндірілетін өнімнің
сапасы бойынша анықтау сапа деңгейі
(Бейіндер әдісі)
Басқарудың стратегиялық Жақсы бәсекелік Ұйымның күшті және
тәсілдемесінің негізінде жайғасым нашар жақтары, оны
бәсекеге қабілеттілікті мүмкіндіктері мен
талдаудың матрицалық сыртқы қоршаған орта
әдістері тарапынан төнетін
қауіп
Ескерту – әдебиет көздерінің негізінде автор құрастырған
Фармация кәсіпорынның бәсеке қабілетті басқару жүйесі негізінде
фармация кәсіпорынның потенциалды мүмкіндіктерін және сыртқы орта
талаптарын ескере отырып, ақпараттық технология негізінде өздерінің
міндеттерін арнайы функцияландырылған әдістер мен тәсілдер арқылы
орындайтын органдар жиынтығы түсініледі. Бәсеке қабілетті басқару жүйесі –
бұл қоршаған орта факторларының ықпалы негізінде өзін-өзі реттеу қабілеті
бар күрделі ағза.
Фармация кәсіпорынның бәсеке қабілетті басқару жүйесінің ең
негізгі қағйдасы – бұл фармация кәсіпорынның қызмет етуі мен дамуының
стратегиясы және мақсаттарды таңдаудағы негізделген өндірісті басқару
жүйесінің бағыт-бағдары негізінде жаңа технология мен жаңа өнім енгізу,
Фармация кәсіпорынның материалдық- техникалық базасын ескере отырып оның
потенциалды мүмкіндіктерін бағалау және бәсекелестік ортаның жағдайын
болжау негізінде қызметтердің перспективалы бағыттарын анықтау түсініледі.
Кәсіпорынның бәсекеқабілетті басқару жүйесі негізінде кәсіпорынның
потенциалды мүмкіндіктерін және сыртқы орта талаптарын ескере отырып,
ақпараттық технология негізінде өздерінің міндеттерін арнайы
функцияландырылған әдістер мен тәсілдер арқылы орындайтын органдар жиынтығы
түсініледі. Бәсекеқабілетті басқару жүйесі – бұл қоршаған орта
факторларының ықпалы негізінде өзін-өзі дамыту және өзін-өзі реттеу
қабілетті бар күрделі ағза.
Кәсіпорынның бәсекеқабілетті басқару жүйесінің негізгі қағидасы – бұл
кәсіпорынның қызмететуі мен дамуының стратегиясы және мақсаттарды
таңдаудағы негізделген өндірісті басқару жүйесінің бағыт бағдары негізінде
жаңа технологиямен жаңа өнім енгізу, кәсіпорынның материалдық-техникалық
базасын ескере отырып оның потенциалды мүмкіндіктерін бағалау және
бәсекелестік ортаның жағдайын болжау негізінде қызметтердің перспективалы
бағыттарын анықтау түсініледі.
Қазіргі басқарудың жүйелік қағидаларына мыналар жатқызылады:
-жүйенің өздігінен ұйымдастырылып және өзін-өзі басқаратын иновациялық
элементтерін қалыптастыру және дамыту қарқыны;
-көлденең байланыстарды күшейту және тік құрылымдарды
орталықсыздандыру;
-еңбек процесінің гуманизациясы;
-басқаруды тік іс-әрекет процесіне ғана емес, сонымен қатар соңғы
нәтижиеге бағыттау;
-“басқарушылық” экономикасын кәсіпкерлікке айеалдыру үшін адам
ресурстарының потенциалын өсіру;
-объект және субъект арасындағы кері байланытың негізінде басқарудың
барлық элементтерінің жағдайына жүйелік бақылаудың ұйымдастырылуы.
Оң және теріс әсер ететін ауытқуларға әсер ету өндірістің бес факторы-
еңбек құралы, еңбек заттары, капитал, ақарат және адамдарды біріктіру
есебінен басқаруды тиімді ету.
Адамға деген қарым-қатынас тек мақсатқа жетудің құралы ретінде ғана
емес, сондай-ақ басқарудың мақсаты ретінде де болуы керек.Басқару жүйесінде
басқарудың мақсаттылық, стратегиялық, маркетингтік функционалдық және басқа
да түрлерін ұтымды үйлестіре отырып жүзеге асырған жөн.
Тауардың бәсекеқабілеттілігін бағалау талданатын өнімнің салыстырылатын
база параметрлерін қою арқылы жасалады. Салыстыру базасына сатып алушының
қажеттілігі мен үлгі жатады. Үлгі дегеніміз – максималды сату көлемі немесе
болашақта өткізу даму долашағы бар балама тауар. Бәсекелтік көрсеткіштің
бірлік есебі төмендегі формула брйынша есептеледі:
q I = Пi Пin *100%
(1)
qi – i параметрлері бойынша бәсеке қабілеттіліктің бірлік параметрлік
көрсеткіштері.
Пi - талданатын өнімнің і –параметрінің ауқымы
Піп – қажеттілік толық қанағаттандырылатын і-параметрінің ауқымы
n – талданатын параметрлердің саны.
Техникалық параметрлері бойынша көрсеткішті есептеу мына формуламен
есептеледі:
Imn = Σ qi АЛУАi
(2)
Imn – техникалық параметрлері бойынша бәсеке қабілеттіліктің топтық
саны
qi – і-техникалық параметрі бойынша бәсеке қабілеттіліктің бірлік
көрсеткіші
АЛУАi - қажеттілікті сипаттайтын жалпы техникалық параметрді жинау
арқылы
N – бағалауға қатысатын параметрлер саны.
Экономикалық параметрлер бойынша топтық көрсеткіштер:
Iэп = ЗЗо
(3)
ЗЗо - бағаланатын өнім немесе үлгі бойынша тұтынушының толық
шығындары
Кешенді сандық көрсеткіштер арқылы белгілі бір нарық жағдайында
тауардың бәсекеқабілеттілігін көрсететін аралас әдіс – бәсеке қабілеттілік
коэфициенті:
Kj = Σ АЛУАi * (Pij Pin)βi
(4)
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz