Екінші деңгейлі банктегі банктік есептің теориялық негіздері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1 Екінші деңгейлі банктегі банктік есептің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Екінші деңгейлі банктердің экономикадағы орны мен маңызы ... ... ... ... ... .10
1.2 Екінші деңгейлі банк қызметін нормативті . құқықтық реттеу ... ... ... ... ... 12
1.3 АТФ Банктің экономикалық сипаттамасы мен есеп саясатының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.4 Шетел тәжірибесіндегі банктік есеп және еліміздегі банктер есебінің ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2 Қазақстан Республикасындағы АТФ банктік есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
2.1 Екінші деңгейлі банктер қызметіндегі операциялардың түрлері мен оларды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
2.2 Несие операцияларның есебі және оның маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
2.3 Нарықтық жағдайдағы ипотекалық және тұтынушылық несие және оның есебінің орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
3 АТФ банктің банктік операцияларының аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
3.1 Аудиттік тексеруді ұйымдастыру және оның бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ..55
3.2 АТФ Банкінің есебінің ішкі аудиты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
3.3 Қазақстан Республикасында аудиттың қалыптасуы мен жетілдіру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .79
1 Екінші деңгейлі банктегі банктік есептің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Екінші деңгейлі банктердің экономикадағы орны мен маңызы ... ... ... ... ... .10
1.2 Екінші деңгейлі банк қызметін нормативті . құқықтық реттеу ... ... ... ... ... 12
1.3 АТФ Банктің экономикалық сипаттамасы мен есеп саясатының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.4 Шетел тәжірибесіндегі банктік есеп және еліміздегі банктер есебінің ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2 Қазақстан Республикасындағы АТФ банктік есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
2.1 Екінші деңгейлі банктер қызметіндегі операциялардың түрлері мен оларды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
2.2 Несие операцияларның есебі және оның маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
2.3 Нарықтық жағдайдағы ипотекалық және тұтынушылық несие және оның есебінің орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
3 АТФ банктің банктік операцияларының аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
3.1 Аудиттік тексеруді ұйымдастыру және оның бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ..55
3.2 АТФ Банкінің есебінің ішкі аудиты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
3.3 Қазақстан Республикасында аудиттың қалыптасуы мен жетілдіру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .79
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстан–2030» атты халыққа жолдауында үшінші ұзақ мерзімді басымдық ретінде шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсуді көрсетеді. Бұл басымдықты жүзеге асыру үшін инфляцияны қолайлы деңгейге түсіре отырып, стра-тегиялық күшті ілгерілуге бағытталу көрсетіледі. Бұл орайда, таяудағы жылдарда біз назарымызды экономиканың нақты секторына, оны сауықтыруға, фискальды және монетарлық қатаң шектеулер жағдайындағы өсу мен күшті әлеуметтік саясатқа аударамыз деп көрсетілген.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс базасын кеңейту үшін, табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату үшін өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды білдіреді.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шаруашылығын жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есеп-айырысулар, элемдік Интернет байланыс жүйесіндегі қаржы нарығының құрылуы жатады.
Біздің еліміздегі қазіргі банктік институттар аталған жаңа қызметтерді атқара бастады. Клиенттің заказы бойынша маркетингтік зерттеуді, валюталық операцияларды, басқа да қызметтерді, соның ішінде, трасталық, ақпараттық-анықтамалық консультациялық, қор және т.б. жүргізеді.
Бүгінгі Қазақстан экономикасындағы дағдарыстық процестер банк секторының жағдайын қиындатады. Сенімді пайда табу мүмкіндігі қысқарылуда. Банктің серіктестері мен клиенттерінің қаржылық қиыншылықтары, төлей алмау дағдарысы банк жағдайын қиындатады. Олардың ішіндегі ең тиянақсыздары шығынға ұшырайды.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс базасын кеңейту үшін, табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату үшін өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды білдіреді.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шаруашылығын жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есеп-айырысулар, элемдік Интернет байланыс жүйесіндегі қаржы нарығының құрылуы жатады.
Біздің еліміздегі қазіргі банктік институттар аталған жаңа қызметтерді атқара бастады. Клиенттің заказы бойынша маркетингтік зерттеуді, валюталық операцияларды, басқа да қызметтерді, соның ішінде, трасталық, ақпараттық-анықтамалық консультациялық, қор және т.б. жүргізеді.
Бүгінгі Қазақстан экономикасындағы дағдарыстық процестер банк секторының жағдайын қиындатады. Сенімді пайда табу мүмкіндігі қысқарылуда. Банктің серіктестері мен клиенттерінің қаржылық қиыншылықтары, төлей алмау дағдарысы банк жағдайын қиындатады. Олардың ішіндегі ең тиянақсыздары шығынға ұшырайды.
1. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлiк есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» Заңы. 28.22.2007 жыл.
2. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы». 22.05.2006 жылғы Заңы
3. Қазақстан Республикасының «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестіктер туралы» №436- 16-шілде 1999 жылғы Заңы.
4. Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2006 жылғы
9 тамыздағы № 233-ө өкімімен бекітілген Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарын жедел енгізу жөніндегі 2006 жылға арналған іс-шаралар жоспары
5. Бухгалтерлiк есептiң типтiк жоспары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi, Алматы 2007ж.
6. Бухгалтерлiк есептiң ұлттық стандарттары-2. Алматы, 2007 ж.
7. Қаржылық есеп берудiң халықаралық стандарттары, 2005 ж.
8. ”ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы” ҚР Заңы. 30.08.1995 ж..
9. 2002 жылғы 3-маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №213 қаулысымен бекітілген “Екінші деңгейлі банктерге арналған пруденциялық нормативтер туралы” Ереже.
10. Ұлттық банк Басқармасының 2002 жылы 16-қаршадағы № 465 қаулысымен бекітілген “Активтердің, шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларды күмәнді және үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға қарсы провизиялар құру” туралы Ережесі.
11. “Ақшалай төлемдер мен аударымдар туралы” ҚР Заңы. 29.06.2005 ж.
12. 1995 жылға арналған Қазақстандағы банк жүйесін реформалау бағдарламасы.
13. 1996-1998 жж. Қазақстандағы банк жүйесін әрі қарай реформалау бағдарламасы
14. ҚР Ұлттық банктің 1997 жылғы 29-тамызындағы №314 “Ломбард туралы” ережесі.
15. “Микрокредиттік ұйымдар туралы” ҚР Заңы. 2002 ж.
16. “Несиелік серіктестік туралы” ҚР Заңы. 2002 ж.
17. ҚР Ұлттық банктің 2003-2005 жылға арналған ақша-несие саясаты.
18. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Оқу құралы. 2-ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған. – Алматы: Издат Маркет, 2004. – 272 бет.
19. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Оқу құралы /Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА-ның академигі Сейітқасымов Ғ.С., 2-ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған. – Алматы: Издат Маркет, 2004.- 248 бет.
20. Финансовый анализ в коммерческом банке / А.Д.Шеремет, Г.Н.Щербакова.- М.: Финансы и статистика, 2001. – 256 с.
21. Ақша, несие, банктер. Оқулық / Жалпы редакциясын басқарған Ғ.С.Сейтқасымов. – Алматы: Экономика, 2001. – 466 бет.
22. Б.А. Көшенова. Ақша, несие,банктер. Валюта қатынастары. Оқу құралы – Алматы: Экономика, 2000 .- 328 бет.
23. Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. «Аудит». Алматы 2006 ж.
24. Әбдіманапов Ә., «Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері». Оқулық, - Алматы 2006 ж
25. Баймұханова С.Б., Балапанова Ж., «Бухгалтерлiк есеп», Алматы 2001ж., 236б.
26. Байдәулетов М., Байдәулетов С.М., «Аудит»: оқу құралы.- Алматы: Қазақ Университеті, 2004ж
27. Дюсембаев К.Ш. и др. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы 1998г.
28. Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж. Г «Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж.
29. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г.
30. Кеулiмжаев Қ.Қ., Әжiбаев З.М. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001г.
31. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп»: Оқулық, Алматы: Экономика, 2005ж
32. Радостовец В.К. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». Алматы 2002г.
33. Рахимбекова Р.М., «Финансовый учет на предприятии»: Учебник. Алматы: Экономика,2005.
34. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г.
35. Глушков.И.В.Бухгалтерский учет на современном предприятии.Москва 2005 г.
2. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы». 22.05.2006 жылғы Заңы
3. Қазақстан Республикасының «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестіктер туралы» №436- 16-шілде 1999 жылғы Заңы.
4. Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2006 жылғы
9 тамыздағы № 233-ө өкімімен бекітілген Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарын жедел енгізу жөніндегі 2006 жылға арналған іс-шаралар жоспары
5. Бухгалтерлiк есептiң типтiк жоспары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi, Алматы 2007ж.
6. Бухгалтерлiк есептiң ұлттық стандарттары-2. Алматы, 2007 ж.
7. Қаржылық есеп берудiң халықаралық стандарттары, 2005 ж.
8. ”ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы” ҚР Заңы. 30.08.1995 ж..
9. 2002 жылғы 3-маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №213 қаулысымен бекітілген “Екінші деңгейлі банктерге арналған пруденциялық нормативтер туралы” Ереже.
10. Ұлттық банк Басқармасының 2002 жылы 16-қаршадағы № 465 қаулысымен бекітілген “Активтердің, шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларды күмәнді және үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға қарсы провизиялар құру” туралы Ережесі.
11. “Ақшалай төлемдер мен аударымдар туралы” ҚР Заңы. 29.06.2005 ж.
12. 1995 жылға арналған Қазақстандағы банк жүйесін реформалау бағдарламасы.
13. 1996-1998 жж. Қазақстандағы банк жүйесін әрі қарай реформалау бағдарламасы
14. ҚР Ұлттық банктің 1997 жылғы 29-тамызындағы №314 “Ломбард туралы” ережесі.
15. “Микрокредиттік ұйымдар туралы” ҚР Заңы. 2002 ж.
16. “Несиелік серіктестік туралы” ҚР Заңы. 2002 ж.
17. ҚР Ұлттық банктің 2003-2005 жылға арналған ақша-несие саясаты.
18. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Оқу құралы. 2-ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған. – Алматы: Издат Маркет, 2004. – 272 бет.
19. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Оқу құралы /Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА-ның академигі Сейітқасымов Ғ.С., 2-ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған. – Алматы: Издат Маркет, 2004.- 248 бет.
20. Финансовый анализ в коммерческом банке / А.Д.Шеремет, Г.Н.Щербакова.- М.: Финансы и статистика, 2001. – 256 с.
21. Ақша, несие, банктер. Оқулық / Жалпы редакциясын басқарған Ғ.С.Сейтқасымов. – Алматы: Экономика, 2001. – 466 бет.
22. Б.А. Көшенова. Ақша, несие,банктер. Валюта қатынастары. Оқу құралы – Алматы: Экономика, 2000 .- 328 бет.
23. Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. «Аудит». Алматы 2006 ж.
24. Әбдіманапов Ә., «Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері». Оқулық, - Алматы 2006 ж
25. Баймұханова С.Б., Балапанова Ж., «Бухгалтерлiк есеп», Алматы 2001ж., 236б.
26. Байдәулетов М., Байдәулетов С.М., «Аудит»: оқу құралы.- Алматы: Қазақ Университеті, 2004ж
27. Дюсембаев К.Ш. и др. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы 1998г.
28. Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж. Г «Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж.
29. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г.
30. Кеулiмжаев Қ.Қ., Әжiбаев З.М. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001г.
31. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп»: Оқулық, Алматы: Экономика, 2005ж
32. Радостовец В.К. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». Алматы 2002г.
33. Рахимбекова Р.М., «Финансовый учет на предприятии»: Учебник. Алматы: Экономика,2005.
34. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г.
35. Глушков.И.В.Бухгалтерский учет на современном предприятии.Москва 2005 г.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1 Екінші деңгейлі банктегі банктік есептің теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1. Екінші деңгейлі банктердің экономикадағы орны мен
маңызы ... ... ... ... ... .10
2. Екінші деңгейлі банк қызметін нормативті – құқықтық
реттеу ... ... ... ... ... 12
3. АТФ Банктің экономикалық сипаттамасы мен есеп саясатының
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
4. Шетел тәжірибесіндегі банктік есеп және еліміздегі банктер есебінің
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2 Қазақстан Республикасындағы АТФ банктік
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .37
2.1 Екінші деңгейлі банктер қызметіндегі операциялардың түрлері мен
оларды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
2.2 Несие операцияларның есебі және оның
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .41
2.3 Нарықтық жағдайдағы ипотекалық және тұтынушылық несие және оның
есебінің
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
3 АТФ банктің банктік операцияларының
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 55
3.1 Аудиттік тексеруді ұйымдастыру және оның
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ...55
3.2 АТФ Банкінің есебінің ішкі
аудиты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
3.3 Қазақстан Республикасында аудиттың қалыптасуы мен жетілдіру
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
. 77
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 79
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің
Қазақстан–2030 атты халыққа жолдауында үшінші ұзақ мерзімді басымдық
ретінде шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған нарықтық
экономикаға негізделген экономикалық өсуді көрсетеді. Бұл басымдықты жүзеге
асыру үшін инфляцияны қолайлы деңгейге түсіре отырып, стра-тегиялық күшті
ілгерілуге бағытталу көрсетіледі. Бұл орайда, таяудағы жылдарда біз
назарымызды экономиканың нақты секторына, оны сауықтыруға, фискальды және
монетарлық қатаң шектеулер жағдайындағы өсу мен күшті әлеуметтік саясатқа
аударамыз деп көрсетілген.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс
базасын кеңейту үшін, табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату
үшін өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге
ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы
клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін
көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды
білдіреді.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы
әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген
клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін
облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау
формасы тиімді болып табылады.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен
ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты
өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере
алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шаруашылығын
жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін
көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді
ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және
бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есеп-
айырысулар, элемдік Интернет байланыс жүйесіндегі қаржы нарығының құрылуы
жатады.
Біздің еліміздегі қазіргі банктік институттар аталған жаңа қызметтерді
атқара бастады. Клиенттің заказы бойынша маркетингтік зерттеуді, валюталық
операцияларды, басқа да қызметтерді, соның ішінде, трасталық, ақпараттық-
анықтамалық консультациялық, қор және т.б. жүргізеді.
Бүгінгі Қазақстан экономикасындағы дағдарыстық процестер банк
секторының жағдайын қиындатады. Сенімді пайда табу мүмкіндігі қысқарылуда.
Банктің серіктестері мен клиенттерінің қаржылық қиыншылықтары, төлей алмау
дағдарысы банк жағдайын қиындатады. Олардың ішіндегі ең тиянақсыздары
шығынға ұшырайды.
Банк секторын дамытудың маңызды бағыттары болып елде филиалдар желісін
кеңейту, таяу шетелдердің банк мекемелерімен байланыс орнату, Азияның
қаржылық нарықтарына шығуға ұмтылу табылады. Банктік сферада өндірістер
енгізілуде, бұл өзгерістер несие нарығы коньюнктурасының тұрақсыздығынан,
банкаралық бәсекелестіктің күшеюімен байланысты.
Банк ісі нәтижесінде белгілі адамдардың күтімі, сезімі және
жоспарларына әсер етеді.
Банктер қазіргі бәсекелестікте аман қалуды емес, өз клиенттерінің
үміттері ақталуы үшін тырысуы тиіс. Банк сенімділігі – акционерлер мен
клиенттердің қаражаты сақталатын және көбейетін негізгі құраушының
маңыздысы.
Банк жүйесі – нарықтық экономиканың маңызды құрылымының бірі. Банктер
мен тауар өндірісінің қалыптасуы бір-бірімен параллель арқылы жүзеге асады.
Банктер қаржылық есеп жүргізу шаруашылықты несиелендіру, капиталды бөлу
кезінде өндірістің жалпы тиімділігін арттырады және әлеуеметтік еңбектің
өнімділігінің өсуіне әкеліп соқтырады.
Дамыған тауарлық және қаржылық нарықтық құрылымының шартында банк
жүйесі шұғыл қиындатады. Нәтижесінде жаңа қаржы кеңселері, жаңа несие
құралдары мен клиенттерді күту әдістері пайда болды.
Несие жүйесін орнату, капиталдың нарықта тиімді жұмыс істеу
механизмін, коммерциялық құрылымның қызмет етуінің жаңа әдістерін іздестіру
шарттары жүргізілуде. Табанды, тиімді банк жүйесін ұйымдастыру –
Қазақстандағы экономикалық реформаның маңызды және төтенше міндеттерінің
бірі.
Банктер біздің өмірге нық енген. Олар экономиканың өмір құныдылығын
қамтамасыз етіп отырады. Қазақстандағы банк жүйесінің дамуында Халық банкі
мен оның даму стратегиясы ерекше орын алады. Халық банкінің негізгі міндеті
өзінің Қазақстандағы тұтынушы және бірлескен банк жүйесінің қаржылық іске
асырушысы ұстанымын бекіту. Осыған орай банкке өзінің мемлекеттік сектор
алдындағы міндетін коммерциялық мақсаттарды өздерінің жекешелендіру
бағдарламаларымен бір орынға қоя отырып орындауы тиіс. Банктердің осындай
балансты ұстап тұру мүмкіндігі оның жетістігінің сәті болып табылады.
Халыққа қызмет көрсетіп жүрген банктер ролін жандандырудың мәні мынада:
шығынды азайта отырып, барынша жоғары нәтижеге қол жеткізуге, банктік
қызмет көрсетуінде клиенттер қажеттіліктерін толықтай қанағаттандыруға,
жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасын
жақсартуға, банктік қызметтер спектрін кеңейтуге және олардың өзіндік құнын
төмендетуге жағдай жасау.
Жоғарыда аталған көптеген мәселелердің шешу жолдарын табу үшін оған
терең үңіліп,барлық тақырыптарға жеке – жеке тоқталып, ашатындай етіп,
кешенді түрде қарастыру қажет. Банктік қызметтердің дамуы мен
перспективалары – біздің еліміздегі арнайы ғылыми түрде аз зерттелген
мәселе болса да, банк саласында қызмет атқарып жүрген көптеген
экономисттердің көкейінде жүрген маңызды сұрақтардың бірі.
Бұл жұмысты жазу барысында тақырыптың қазіргі нарықтық жағдайда өте
актуалды және маңыздылығын атап өткім келеді. Қарыз алушының несиелік және
төлем қабілеттілігі туралы мәліметтер банк үшін өте маңызды, әсіресе оның
табыстылығы мен өтімділігі банкке тікелей байланысты. Ссудалық
операциларды жүргізу барысында тәуекелді төмендету үшін банк клиенттің
несие қабілеттілігін жан-жақты комплексті қарау арқылы жүзеге асыруға
болады.
Сол себепті бітіру жұмысымда төмендегі сұрақтарға ерекше назар
аудардым:
- несиелік механизмнің мәні және маңызы.
- Қарыз алушының несиелік қабілеттілігінің экономикалық мәні, маңызы
және талдауы.
Бітіру жұмысымның мақсаты – несиелік және төлем қабілеттілік мәнін
ашу, сонымен қатар осы экономикалық категорияларды зерттеу.
Несиелік механизмнің қызмет етуін анықтау арқылы оны жақсарту жолдарын
анықтау, несиені басқару кезінде экономикалық әдістерді қолдану арқылы
несиенің экономикалық шегін анықтауға болады. Ақша айналымы жағынан
қарасақ, халық шаруашылығының несиелік салымдары, қарыз уақытылы және толық
қайтару, ақша ресурстарын тиімді қолдануға мүмкіндік береді.
Қазіргі таңда несиелік шегі туралы сұрақтар жақсы өңделген. Оларды
нақты сандық көлемін анықтай алады деп қабылдауға болмайды. Мұндағы басты
мақсат өзгеріп отырытын, яғни тұрақсыз жағдайда несиенің қажеттілігі мен
мүмкіндігін анықтау.
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты: ҚР-сының коммерциялық банктің
функцияларын және операциларының дамуын талдап мәселесін ашу. Осы мақсатын
ашу үшін мына міндеттемелерді орындау керек:
- Коммерциялық банктің мәнін ашу;
- Коммерциялық банктердің функцияларын талдау;
- Банктің активті және пассивті операцияларын қарастыру;
- Банктің функцияларының және операцияларының дамуын талдау;
- Коммерциялық банктердің қызметтерін жетілдіру жолдарын қарастыру.
1 ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕГІ БАНКТІК ЕСЕПТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Екінші деңгейлі банктердің экономикадағы орны мен маңызы
Банк жүйесi — нарықтық экономиканың ең маңызды әрi ажырағысыз
құрылымы. Банктер мен ақша-тауар қатынасы тарихи тұрғыда қатар (параллель)
дамып, бiр-бiрiмен тығыз байланыста болды. Банктер басқарудың барлық
деңгейiндегi халық шаруашылығымен күн сайын тiкелей байланысты. Банктер
арқылы ұдайы өндiрiс процесiне қатысушылардың экономикалық мүдделерi
қанағаттандырылып отырды. Бұл арада банктер қаржы делдалдары ретiнде
халықтың жинақ ақшасын, шаруашылық органдардың капиталын және басқа да
шаруашылық процесiнен босаған еркiн ақшалай қаражатты тартып, оларды қарыз
алушыларга уақытша пайдалануы үшiн бердi, бұл қаражатпен ақшалай есеп
айырысуды жүргізді, экономикаға басқа да көптеген қызмет түрлерiн көрсеттi.
Банктерге шоғырландырылған қаражат өндiрiстiң тиiмдiлiгiн арттыруға және
қоғамдық өнімдердiң айналысқа түсуiне тiкелей ықпалын тигiздi.
Банктер нарықтық экономикада ең басты қаржылық делдалдар болып табылады.
Өз қызметiнiң процесiнде олар ақша нарығында тауарға айналатын жаңа
талаптар мен мiндеттемелердi тудырады. Мәселен, банктер клиенттердiң салым
ақшаларын қабылдай отырып, жаңа мiндеттеменi — депозиттi құрады, ал жаңа
талаптың ссудасын қарыз алушыға бередi.
Жаңа мiндеттеменi және жаңа талапты тудыратын бұл процесс қаржылық
делдалдың негiзiн құрайды. Қаржы ресурстарының несие берушiден қарыз
алушыға қозғалысы, орналасуы, ағылуы және осылармен байланысты болатын
қаржы институттарынның қызметi қаржылық делдал деп аталады.
Банктер ақшалай капиталды әр түрлi көздерден шоғырландыра отырып,
ақшалай қаражаттың жалпылама пұлын қалыптастырады әрi оларды қолданысқа
түсетiн капиталға айналдырады және шарттары әр қилы несиелер талабын
қанағаттандырады.
Банктер нарықтық экономикада монополистерге айналып, барлық қаржылық
капиталдарға ие болады. Олар делдалдық қызметтiң негiзiнен шығып, ұдайы
өндiрiстің барлық фазасының салаларына дендей енедi. Несие жүйесi сыйқырлы
күшке ие және ең қатерлi жолмен нақты өндiрiске араласуы ықтимал. Басқа
тұста К.Маркс Сауда мен өнеркәсiпке үстемдiгiн жүргiзетiн ағылшын банкiсi
секiлдi мекеменiң орасан зор билiгiне назар аударады. Банктер шаруашылық
өмiрдiң орталығына, барлық экономиканың ең басты жүйке торабына айналды.
Банк жүйесінің мақсаттары мен мiндеттерi негiзiнен тұтас экономиканы
басқарудың мақсаттары мен мiндеттерiне ұқсас. Алайда, банктер басқарудың
қосалқы жүйесi ретiнде экономиканы баскарудың жалпы мақсаттарына қол
жеткiзудi қамтамасыз ететiн өзiндiк ерекшелiгі бар жеке мiндеттердi
орындайды. Банктердiң рөлi экономиканы басқарудың органы ретiнде өздерiнiң
қызметтерiн орындау процесiнде және банк iсiн ұйымдастырудың жалпы
принциптерi сақталғанда анықталады.
Банктер экономиканы басқару процесiнде экономикалық қатынасты
бiлдiретiн басқарудың экономикалық әдiстерiн пайдалнады, ал, әрбiр коғамның
экономикалық қатынасы ең алдымен мүдде ретiнде алға шығады, ал,
экономикалық мүдде өндiрiстiң мақсаты, оның қозғаушы факторы болып
табылады. Осыған қарай экономикалық әдістердiң көмегiмен басқару
экономикалық мүдделерге ықпал етуден тұрады. Мүдденiң осындай ұгымына қарай
былайша тұжырым жасауга болады: оларға кажеттiлiктердi канағаттандыру
арқылы әсер етуге болады және басқарудың, экономикалық әдiстерiне жүгiну
арқылы банктермен, мысалы, әр түрлi несие қаражатына мұқтаж әр қилы
экономика буындарының қажеттiлiктерiн канағаттандыратын несиелеу жолымен
немесе қоғамдық өнімнің ұдайы қозгалысын қамтамасыз ететiн, экономиканың
тоқтаусыз (үзiлiссiз) жұмыс істеуi үшiн экономиканың қажеттiлiктерiн
қанағаттандыруға арналган қолма-кол ақшасыз есеп айырысуды жүзеге асыру
жолымен ықпал етуге болады. Банктер уақытша қайтарылмаған несие үшiн жоғары
пайызды, мерзiмi кешiктiрiлген төлем үшiн өтемақыны, есеп айырысу
операциясы барысында бұрмаланган ереже үшiн айыппұлды өндiрiп алу арқылы
өз мүдделерiн ғана емес, сонымен қатар, осы операцияларға қатысушы
басқалардың да мүдделерiн қорғайды.
Банктер өз қызметтерiн орындау процесiнде қызметтiк (экономикалық)
салалық (министрлiктер, ведомоствалар, компаниялар, фирмалар) және аумақтық
(жергiлiктi органдар) басқару органдарымен өзара тығыз байланысты болады,
яғни әрекеттеседі.
Банктер экономикалық басқарудың органдары болып табылғандықтан, өз
клиенттерiнiң алдындағы олардың жауапкершiлiгi экономикалық сипатта болады.
Банктердiң экономикалық жауапкершлiгi ең алдымен өздерi қызмет
көрсететiн шаруашылық органдардың қай ведомствоға жататынына және қандай
меншiк түрiнде кiретiнiне қарамастан олардың шаруашылық және қаржылық
қызметiнiң нәтижелерiмен байланысты. Банктердiң айналысына оларға
(банктерге) тәуелсiздiк болатын немесе банктердi өздерi дербес тыңдайтын
құқыққа ие фирмалар мен компаниялар топтасады. Банктер бiрдей жағдайда
пайданы қамтамасыз ететiн несие саясатын жүргiзеді, өзiне клиенттерiне
тиiмдi операцияларды ұйымдастырады.
Банк жүйесiне коғамның барлық ақша қорлары, атап айтқанда, мемлекеттiң
қаражаты, шаруашылық буындардың қаражаты, халықтың жинақ ақшасы және т.б.
жиынтықталған. Банктер осы қорларды қалыптастыруға белсендi қатысады,
олардың пайдаланылуына бақылау қояды, ақша айналымын реттейдi әрі осылайша
ұдайы өндiрiс процесiнiң барысына әсерiн тигiзеді.
1.2 Екінші деңгейлі банк қызметін нормативті – құқықтық реттеу
Бухгалтерлік есеп реформасының бастапқы үрдісінде Ұлттық банкте және
екінші деңгейлі банктердегі бухгалтерлік есеп сұрақтарына байланысты банк
жүйесінде нормативтік базаның тұрақты жетілдірілуі жүргізіледі.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес заңды тұлға болып табылатын
банктер бухгалтерлік есепті бағыныштылығы мен меншік формасынан тәуелсіз
Ұлттық банктің нұсқаулары мен талаптарына сәйкес, сондай-ақ Қаржы
министрлігі қабылдаған негізгі құжаттар мен нормативтік актілер талабына
сәйкес жүргізіледі. Банкте бухгалтерлік есептің заңдылық базасы келесі
құжаттардан тұрады:
-ҚР Азаматтық кодекс. 2009 ж. 01 ақпанда өзгертулер мен
толықтырулар енгізілген;
-ҚР Салық кодексі №209-11 2010 ж. 02 сәуір айындағы өзгертулер
мен толықтырулар енгізілген;
-Қр Президентінің Бухгалтерлік есеп туралы Заң күші бар
Жарлығы, №2732 1995 жылдың 25 желтоқсанында енгізілген (24.06.2002 ж.
өзгерістер мен қосымшалар);
-ҚР Ұлттық банк туралы 05 ақпан 2007 жылғы Заң;
-ҚР банк және банк қызметтері туралы 1995 жылғы 31 тамыздағы
өзгертулер мен толықтырулар енгізілген Заң;
-ҚР-ғы төлемдер және ақша аудару туралы Заң;
-Бағалы қағаздар нарығы туралы 1997 жылдағы 5 наурыздағы Заң;
-ҚР валюталық реттеу туралы 1996 жылғы 24 желтоқсанда
толықтырулар мен өзгертулер енгізілген заң;
-Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттары, және қаржылық
есептіліктің халықаралық стандарттары, Қазақстан стандарттары;
-ҚР-ның екінші деңгейлі банктері бухгалтерлік есептің шот
жоспары.
Қазақстан бухгалтерлік есеп жүйесін реттеудің төрт деңгейлі жүйесі бар
деп санауға болады (1-сызба).
Заң актілері
Жалпы стандарт
Шот жоспары
Заңды және
номативті
актілер
Нұсқаулар,
ұсыныстар,
ережелер,
сипаттамалар
Есеп саясаты
Сызба 1. Қазақстан бухгалтерлік есеп жүйесін реттеудің төрт деңгейлі
жүйесі
Бірінші деңгейлі бухгалтерлік жүйені Қазақстан Республикасында
бухгалтерлік есеп туралы заң құрайды. Бүгінгі таңда Қазақстан
Республикасында Бухгалтерлік есеп туралы заң 1995 жылдың 25 желтоқсанынан
бастап әрекет етуде. Бухгалтерлік есеп заңы мемлекетте бухгалтерлік есеп
жүйесін анықтайды, қаржылық есеп беру үрдісін дайындағанда және
пайдаланғанда, ішкі бақылау мен сыртқы аудитті талап етуде, заңды және жеке
тұлғалардың талаптары мен міндеттерінде есептің жалпы ережесі мен негізгі
принциптерін орнатады.
Екінші деңгейлі бухгалтерлік есеп жүйесін реттеу бухгалтерлік есеп
стандартын, шот жоспарын және бухгалтерлік есеп жүйесімен тікелей
байланысты емес, бірақ банк қызметімен байланысты болып келетін заң
актілерінен тұрады. ҚР ҰБ туралы заң коммерциялық банктерді реттеудегі
және мемлекеттің ақша несие саясатындағы Ұлттық банктің рөлін анықтайды.
Банк және банк қызметтері туралы заң банк жүйесінің және банк қызметінің
маңызын, олардың жүзеге асуының тәртібін, банктердің құрылуын және
өтімділігін, банк қызметін реттеу және депозиторлардың мүддесін қорғау,
бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы тәртібін және банктерде аудиторлық
тексеріс жүргізу және олардың қызметін тоқтатудың мәндерін ашып көсетеді.
Төлемдер және ақшаны аудару туралы заң мемлекетте төлемдерді және ақшаны
аударуды жүзеге асыруды реттейді. Ақшаны почта байланысы мекемелері арқылы
аудару қатынасынан басқа Бағалы қағаздар нарығы туралы заң бағалы
қағаздар нарығын құқықтық реттеуге, республика экономикасының даму жолына
салу әрбір тұлғаның өз меншігін иемдену және иелік ету құқығының барынша
жүзеге асуына заңдық негіздер салды.
Нарықтық экономика жағдайында банкттерде бухгалтерлік есептің жүзеге
асуын жетілдірудің бірден-бір бағыты оның есеппен есептіліктің халықаралық
стандарттарына көшу мерзімдерін бекіткен.
Бүгінгі таңда әлемдік тәжірибе бойынша бухгалтерлік есепте екі әр түрлі
бағыт бар: континеттік және англо-американдық. Континенттік бағыт
мемлекеттік органдардың талабына сай есептілікті дамытса, англо-американдық
бағыт кредиторлар мен инвесторлар алдында есеп беруді мақсат етеді.
Компания қызметінде, сондай-ақ банк саласында да шетелинвесторлары мен
кредиторлардың рөлі өсуін ескере отырып, әлемдік тәжірибеде бухгалтерлік
есеп стандартын бірегейлеу беталысы байқалуда. Қазіргі қолданыстағы
бухгалтерлік есептің халықаралық стандарты (JASs) кейбір елдерде тіпті
ұлттық деп саналады немесе оның негізінде ұлттық стандарт жасалады.
Қазіргі қолданыстағы реттеуші органдардың есеп беруге қоятын
талаптарында есеп беру заңдылығының ұлттық ерекшелігінде, салық салуда,
бухгалтерлік есепті бірегейлеу проблемасының тарихи ерекшеліктері бар.
Осыған байланысты американдық қаржы есебінің стандартын (SFAS) айта кетуге
болады. Қазіргі кезде (халықаралық бухгалтерлік есеп стандарты-41)
қабылдануы көп уақытты талап ететін 120 стандарт қабылданған. Кейбір
стандарт халықаралық деңгейге қарағанда біршама прогрессивті, әсіресе бұл
бағалы қағаздар есебінде, табыс салығы, мүмкін және шартты міндеттемелерде
ерекше байқалады. Ұлттық стандарттар біршама нақтырақ болады, бірақ
бухгалтерлік есептің халықаралық стандартындағы есеп беру мәселері, мысалы,
топтардың шоғырландырма есебі ұлттық стандарттық талабына толық жауап бере
алады.
Қазақстанның 1996 жылғы бухгалтерлік стандарты 1997 ж. 1 қаңтарында іске
қосылды. Бүгінгі таңда 30 стандарт бар. Олар бухгалтерлік есепті реттеудің
екінші деңгейін көрсетеді, оларды ҚР бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық
комитеті жасап, бекіткен. Стандарттар қаржылық есеп беруді көрсететтін
барлық субьектілер міндетті түрде орындайтын нормативтік-құқтық болып
табылады.
Банктерді одан әрі жетілдіру және бухгалтерлік есептің халықаралық
стандартына жақындастыру үшін, 2000 жылы ҚР ҰБ Басқармасының №325
қаулысымен бекітілген, бухгалтерлік бас кітапты құрастыруға арналған
бухгалтерлік есептің ұсақ-түйегіне дейін ескерілген шот жоспары жасалынды.
Бухгалтерлік есепті реттеудің үшінші дегейі – бұл стандарттарды
тәжірибеде қолданудың нұсқаулары мен ұсыныстары және тәжірибелік
сипаттамасы.
Бухгалтелік есепті реттеудің төртінші деңгейі – банктің есеп саясаты.
бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заң бекіткендей,
Қазақстанның бухгалтерлік есеп органдардың нормативтік актісімен, реттеуші
бухгалтерлік есеп туралы заңын басшылыққа ала отырып, банктер өздерінен
есеп саясатын өздері қалыптастырады. Сондай-ақ банкте қабылдаған есеп
саясаты жылдан жылға өзгеріссіз қолданылатындығын көрсетеді.
Олар тек қана бухгалтерлік есепті реттеудің жүзеге асыратын, оны
жүргізуді ұйымдастырудың жаңа тәсілдері жасалғанда немесе оның қызмет
жағдайы толық өзгергенде органдардың нормативтік актілері немесе
республикалық заңдары өзгергенде қайта қаралуы мүмкін. Бухгалтерлік есеп
мәліметтерінің салыстырмалылығын қамтамасыз ету мақсатында, есеп саясатына
өзгертулер қаржылық жылдың басынан бастап енгізуі керек.
Банктің есеп саясаты ұғымына ол таңдаған бухгалтерлік есепті жүргізуі
әдісінің жиынтығы кіреді: банктің жарғалық қызметін топтастырудың әдісі
және бағалау, активтердің құндылығын өтеу, құжат айналымын ұйымдастыру
тәсілдері, бухгалтерлік есепте шоттрад қолдану әдістері, есеп тіркелімінің
жүйесі, ақпараттарды өңдеу және басқа да сәйкес келетін әдістер, амалдар,
тәсілдер.
Есеп саясатын қалыптастыру үшін банк бухгалтерлік есепті нақты бағытта
жүргізу және ұйымдастыру заңды және нормативтік актілер шегіндегі,
мемлекеттегі бухгалтерлік есепті реттеу нормативке жататын бірнеше әдістің
біреуін таңдайды.
1.3 АТФ Банктің экономикалық сипаттамасы мен есеп саясатының
құрылымы
АҚ АТФБанк 1995 құрылып, қазіргі таңда ең лидерлі банктер қатарына
ие болып тұр. АТФБанкінің бас бөлімшесіннің Алматы қаласы, Төле би көшесі
177А үйінде орналасқан.
АҚ АТФ-Банк Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік
қызметтер туралы заңға сәйкес мынадай операцияларды орындай алады:
- заңда көрсетілген тәртіппен өз бағалы қағаздарын шығару (чектерді,
вексельдерді, аккредитивтерді, депозиттік сертификаттарды, акцияларды және
басқа да қаржылық міндеттемелерді); - клиенттердің тапсырмалары бойынша
сенімдік операцияларды (қаражаттарды қарау және орналастыру, бағалы
қағаздарды басқару);
- банктік қызметпен байланысты кеңес беру қызметін көрсету;
- лизингтік операцияларды жүзеге асыру;
- уақытша бос ақшалай қаражаттарды жинақтау (депозиттік операциялар);
- экономиканы және халықты несиелендіру (активтік операциялар);
- қолма – қолсыз есеп айырысуларды ұйымдастыру және жүргізу;
- инвестициялық қызметтер;
- клиенттерге басқа да қаржылық қызметті көрсету;
- заңды және жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, оларға шоттар ашу-
және жүргізу;
- банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдардың корреспонденттік есепшоттарын ашу және жүргізу;
- кассалық операциялар: банкноттар мен монеталарды қабылдау, беру, қайта
есептеу, ұсату, айырбастау, сұрыптау және сақтау;
- аудару операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшасын аудару
жөніндегі тапсырмаларын орындау;
- есептеу ( дискант ) операциялары: заңды және жеке тұлғалардың
вексельдері мен өзге де қарыз міндеттемелерін есепке алу;
- қарыз беру операциялары: төлем, мерзім, қайтарым талаптарына сәйкес
заңды және жеке тұлғаларға ақшалай несие беру,
- сенім ( траст ) операциялары: сенім білдірген адамның мүддесі үшін
және соның тапсыруымен тазартылған бағалы металдарды және бағалы
қағаздарды басқару;
- клиринг операциялары: төлемдерді жинау, салыстыру, сорттау және растау,
сондай – ақ, олардың өзара төлемдер өтеуін жүзеге асыру және клирингке
қатысушылардың таза көзқарасын айқындау;
- сейфтік операциялар: сейф жәшіктерін, шкафтар мен үй – жайларды жалға
берумен қоса, клиенттердің бағалы қағаздарын, құжаттары мен құнды
заттарын сақтау жөніндегі қызметтер;
- ломбард операциялары: депозиттелген ( сақтауға салынған ) оңай
сатылатын бағалы қағаздарды және қозғалатын мүлікті кепілге алып, қысқа
мерзімді несие беру;
- төлем карточкаларын, чек кітапшаларын шығару;
- шетел валютасын айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
- төлем құжаттарын инкассаға қабылдау;
- бағалы қағаз нарығындағы клирингтік қызмет;
- факторинг ( сауда – саттық ) операциялары: тауарларды сатып алушылардан
тәуекел етіп төлемсіз қабылдап, төлемді талап ету құқығына ие болу;
- форфейтинг операциялары : тауарларды ( қызмет көрсетуді ) сатып
алушының қарыз міндеттемесін сатушыға айналып түсетін жолмен вексель (
тратта ) сатып алу арқылы төлеу;
АТФБанк АҚ-ның бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен жүргізу тәртібіне
сәйкес есепті кезең соңында қаржылық есептілік құрады. Ол өз кезегінде
бухгалтерлік баланс, табыс пен шығыс туралы есептілік, ақша қаражаттарының
қозғалыстарының есебі, капитал қозғалысы туралы есептілік түсініктеме хат,
қосымша кестелер мен т.б. ақпараттан құралады. Қаржылық есептіліктің әрбір
көрсеткіші өткен есепті жылдың мәліметтерін де қамтиды. Сондықтан ұйымның
қаржылық есептілігін талдай отырып оның қаржылық жағдайы мен инвестициялық
тартымдылығын анықтауға болады. Бұндай талдаудың қорытынды ақпаратын
ұйымның ішкі пайдаланушылары: ұйым басшысы, құрылтайшылары, әр түрлі
лауазымдағы жұмысшылар мен қызметкерлері ғана емес, сонымен қатар сыртқы
пайдаланушылар: инвесторлар, банк мамандары, несие берушілер,
жабдықтаушылар мен бәсекелестер де қызығушылықпен зерттеп, қорытынды жасап
отырады.
Мен бұл дипломдық жұмыстын кең көлемді болғандықтан мен АТФБанкінің
несие операция саласын зерттедім.
Жоғарыдағы аталғандарды ескере отырып, АТФБанк АҚ-ның соңғы 2 жылдағы
балансын талдаудағы мақсатым – бұл банкінің осы кезеңдердегі қаржылық
жағдайына баға беру, динамикасын анықтау, оның балансының өтімділігін
бағалау, капиталдың орналасу тиімділігін, оның алдыңғы және есепті
кезеңдердегі жеткіліктілігін, қары құралдарының құрамын анықтау және оларды
тарту мүмкіндіктерін қарастыру.
Кесте 1 - Баланстың құрамы, құрылы
мы және динамикасы*(Мың теңге)
Активтер ЖолАбсолютті Үлес Ауытқу, ±
кодкөлемі салмағы,
ы %
20092008теңге жыл Жалпы
2009 2008 жыл жыл басынаүлес балан
жыл жыл % салмас
ғы өзгер
ісіне
I. Қысқа
мерзімді
активтер
Ақша қаражаты 010 17,724,52,494,42205.3 -6,8 14
және Ұлттық Банк 4,861,32,366,9 0
қарызы 44 24
Несиелік 011 21,562,9-162,62797,3 -41,4-0,9
мекемелердің 5,903,96,066,6
қарызы 96 23
Бағалы 012 36,83,079,805,143415,533,7355 ,05
қағаздарға 10,100,295,720 6
салымдар 866
Клиенттерге 0135,809,3743,58121,17,715,06 5,78781,2 13,3928,44
ссудалар 66 5
Есептелген кіріс014181,76012,007 0,6 0,12169,753 1513,70,48 0,95
Негізгі құралдар015344,48962,682 1,250,65281,807 549,5 0,6 1,5
Материалды емес 01617,365 4,474 0,060,0412,891 388,1 0,02 0,07
активтер
Салықтық 017119,3751,409 0,430,01117,966 8472,30,42 0,66
активтер
Өзге активтер 01860,109 41,267 0,210,4418,842 145,6 -0,230,1
Капиталға 01943,905 37,540 0,350,386,365 116,9 -0,030,04
инвестициялар
Барлығы активтер 27,442,9,632,2100 100 17,810,3 0,18 100
575 27 48
Баланс (жол. 100 27,442,9,632,2100 100 17,810,3 0,18 100
+жол. 200) 575 27 48
Пассивтер
кестенің жалғасы
III. Қысқа 030
мерзімді
міндеттемелер
Несиелік 031934,526- 3,78- 934,526 9345,23,78 1,7
мекемелерге 6
қарыз
Клиенттерге 03223,397,8,192,394,799,21520 5234285,6 -4,5 93,2
қарыз 579 45
Салықтық 03314,425 24,150 0,050,29-9,725 59,7 -0,24-0,31
міндеттемелер
Төлемге 03434,696 5,912 0,140,0728784 586,8 0,07 0,17
есептелген пайыз
Өзге провизиялар03520,000 18,000 0,730,212000 111,1 0,52 0,01
Өзге 036163,55212,875 0,6 0,23150677 1270,30,37 5,23
міндеттемелер
Барлығы 30024,697,8,253,2100 100 16311496 0 100
міндеттемелер 778 82
V. Капитал
Жарғылық капитал0501,786,41,000,065,072 ,5786,477 178,6 -7,4257,58
77 00 8
Резервтер 051958,320378,94534,927,55793 75 252,8 7,42 42,42
(қорлар) 2
Барлығы 5002,744,71,378,9100 100 1365852 0 100
акционерлік 97 45
капитал
Баланс (жол. 300 27,442,9,632,2100 100 17677348 0 100
+ жол. 400 + 575 27
жол. 500)
*Ұйымның қаржылық есептілігі негізінде автор құрастырған. [Қосымша А.]
ерекшелігі
Ұйым балансының баптарының құрамы мен құрылымын талдай отырып оның
қаржылық жағдайын анықтауға болады. Актив құрылымында әрбір ұйымның қызмет
ерекшелегін көруге болады. 1-кестеден көріп отырғанымыздай, 2009 жылы 2008
жылға қарағанда актив мөлшері +17,810,348(мың тг)-ге немесе 84,9%-ға
артқан. Баланстың актив баптарын талдай отырып байқағаным, актив баптарының
барлық көрсеткішіне қарағанда бағалы қағаздарға салымдар артып өткен
кезеңмен салыстырғанда жалпы баланс өзгерісінің 55,05%-ын қамтып отыр.
Бұндай жағдай АТФБанкі өзінің ақша қаражаттарын көп бөлігін бағалы
қағаздардан түсетін түсімге салып қою себебінен болып отыр. АТФБанкінің
актив баптарының үлкен үлесі клиенттерге судадан түсетін түсімге салынған.
Өткен жылмен салыстырғанда +5,065,785(мың тг)-ге немесе 28,44 %- ке артқан.
АҚ АТФБанк-нің 2009 жылғы балансының пассив баптарына келер болсақ,
2008 жылы несиелік мекемелерге міндеттеме болмаған. Ал 2009 жылы ол 934,526
(мың тг)-ні яғни баланс валютасының 3,78%-ын құрады. Бұл соманы шетелдік
банктерден алған қарыздар құрайды. АТФБанкінің клиентеріне қарызы үлен
пайызға өскен, 2008 жылмен салыстырғанда +15205234 (мың тг)-ні құраса,
пайыз көрсеткіші бойынша 93,2%-н құрады. Ал салықтық міндеттемелер бойынша
өткен жылмен салыстырғанда -9,725(мың тг)-ге кеміген, пайыздық көрсеткіш
бойынша -0,31% -ке кеміді. Бұл көрсеткіштен көріп отырғандай АТФБанкі
еңбасты міндеті мемлекеттік салықтарды төлеуді ең бірінші орынға қояды
екенін көріп отырмыз.
Көріп отырғанымыздай 2009-2008ж. АТФБані дағдарыстан кейінгі алға
басқан қадамдары, түскен түсімдер және дұрыс жоспарланғаны байқалып тұр.
Баланс өтімділігінің екі негізгі концепциясы белгілі. 1-ші бойынша
өтімділік ұйымның қысқа мерзімді міндеттемелерін төлеу қабілетін
сипаттайды. 2-ші бойынша өтімділік ағымдағы активтерді ақша қаражаттарына
айналдыру жылдамдығын сипаттайды. Баланс активтері мен пассивтері
өтімділіктің кемуіне қарай яғни ең өтімді активтерден өтімді емес
активтерге қарай орналасады.
Кесте 2 - АТФБанк АҚ-ның балансының өтімділігін талдау* (мың
тг)
Көрсеткіштер Абсолютті көлемі
2008 жыл 2009 жыл
А1- Ең өтімді активтер 2,662,644 14,962,210
А2- Тез сатылатын активтер 6,932,043 12,436,460
А3- Баяу сатылатын активтер 43,905 37,540
А4- Қиын сатылатын активтер 0 0
П1- Жедел төленуге тиісті 37,025 1,112,503
міндеттеме
П2- Қысқа мерзімді 8,216,257 23,452,275
міндеттеме
П3- Ұзақ мерзімді міндеттеме0 0
П4-Тұрақты міндеттемелер 1,378,945 2,744797
*Ұйымның қаржылық есептілігі негізінде автор құрастырған.
А1=010+012
A2=011+018+013+014+015+016+017
A3=019
А3
П1=031+033+036
П2=032+034+0,35
П3=
П4=051+052
(1)
Жоғарыда көрсетілген 5-кесте де осы қағидаға негізделіп құралған.
Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив баптарының топтарын өзара
салыстыру керек. Балансты абсолютті өтімді деп тану үшін келесі
арақатынастар орындалуы керек:
А1 ≥ П1; А3 ≥ П3;
А2 ≥ П2; А4 ≤ П4. (2)
Ал, жалпы өтімділік коэффициентіне келер болсақ, ол келесі формуламен
анықталады:=( ×А1+×А2+×А3)(×П1+×П2+ ×П3),
(3)
Мұндағы, =1; =0,5; =0,3.
Ендігі кезекте АТФБанк АҚ-ы мысалында осы теңсіздіктер қандай
дәрежеде орындалатындығын анықтап көрейік.
2008 ж. көрсеткіштері бойынша:
+ 2,662,644 ≥ 37,025
- 6,932,043 ≤ 8,216,257
+ 43,905≥ 0
+ 0 ≤ 1,378,945
Жоғарыдағы теңсіздіктерден көріп отырғанымыздай екінші теңсіздік
орындалмағанымен қалған үшеуі орындалып отыр.
=(1×2,662,644 +0,5×6,932,043 +0,3×43,905)(1×37,025+0,5×8,216,25 7+0,3×0)
=14,7.
2009 ж. көрсеткіштері бойынша:
+ 14,962,210 ≥ 1,112,503
- 12,436,460≤ 23,452,275
+ 37,540≥ 0
+ 0 ≤ 2,744797
Жоғарыдағы теңсіздіктерден көріп отырғанымыздай екінші
теңсіздікорындалмағанымен қалған үшеуі орындалып отыр. =(1×14,962,210
+0,5×12,436,460+0,3×37,540)(1×1,11 2,503+0,5×23,452,275+0,3×0) =1,6.
АТФБанкАҚ-ның балансының өтімділігін талдай отырып 2008 жылға
қарағанда 2009 жылы ұйым меншік иеленушілерінің алдындағы қарызын өтеу
мүмкіндігі артқанын көріп отырмыз. Жалпы өтімділік коэффициентінің тиімді
мәні 0,9-дан артық болу керек болса, 2009 жылы өткен кезеңмен салыстырғанда
2 есе артып, 1,6-ны құрап отыр.
Кесте 3 - АТФБанк АҚ-ның балансының қатысты өтімділік көрсеткіштері*
Көрсеткіштер 2008 жыл 2009 жыл Тиімді
мәні
Ағымдағы өтімділік коэфф. 71,9 13,4 1,0-2,0
Аралық өтімділік коэфф. 71,9 13,4 0,8-1,0
Абсолютті өтімділік коэфф. 0,32 0,44 0,1-0,4
*Ұйымның қаржылық есептілігі негізінде автор құрастырған.
Жоғарыдағы 3–кестеден ағымдағы және аралық өтімділік коэффициенттері
тиімді мәннен жоғары екендігін көріп отырмыз. Бұл жағдайды оң деп бағалауға
болады. Яғни, бұл көрсеткіштер арқылы АТФБанк АҚ өз қысқа мерзімді
міндеттемелерін тек қазіргі кезде ғана емес сонымен қатар болашақта да
өтеуге қабілеті бар деген қорытынды жасауға болады.
Келесі кезекте ұйымның күйреу ықтималдығы мен несие қабілеттілігін
бағалайық. ҚР-ның заңына сәйкес күйреу деп қарыз алушының кредитор
талаптарын қанағаттандыру мүмкіндігінің болмауы және бюджетке міндетті
төлемдер мен бюджеттен тыс қорларға аударым жасау мүмкіндігінің болмауы
танылады. Ұйым күйреуі туралы шешім ерікті және еріксіз не мәжбүрлі түрде
шығарылады. Ұйым ерікті түрде күйреді деп тану сотқа арыз беру не ресми
хабарландыру арқылы жүзеге асырылады. Мәжбүрлі түрде ұйым күйреді деп
танылуы үшін кредиторлар не басқа да тұлғалар тарапынан арыз берілуі керек.
Ұйымды күйреді деп тану үшін сотқа арызберуге ұйымның өз міндеттемелерін
өтемеуі негіз болады. Ұйымды төлем қабілетті емес деп есептеу үшін оның
міндеттемелерін үш ай бойы төлем жүзеге асырылмауы есепке алынады. Ұйымның
күйреу ықтималдығын бағалау, талдаумақсатында ағылшын оқымыстылары Тафлер
мен Тишоу 1977 жылы 4 факторлы үлгі ұсынған. Ал, Альтман ұсынған 7 фокторлы
үлгі бойынша күйреу ықтималдығын 5 жылға 70-ға дейінгі дәлдікпен
анықтауға мүмкіндік береді. Альтманның 2 факторлы үлгісі келесі формуламен
анықталады:
Z= -0,3877+ × (-1,0736) + ×0,0579, (4)
Мұндағы, =қысқа мерзімді активқысқа мерзімді міндеттеме; (5)
=сырттан тартылған қарызбалас валютасы. (6)
АТФ АҚ-ның 2009 жылғы қаржылық есептілігінің негізінде бұл мән
келесідей көрініс табады:
=5,903,99624,332,105=0,24
=934,52627,442,575=0,03
Анықталған коэффициенттер негізінде Альтманн көрсеткішін анықтайық:
Z= -0,3877+0,24× (-1,0736) + 0,03×0,0579= -0,643627
Бүкіл әлемдік дағдарыс Қазақстан Республикасының ІІ деңгейлі
банктерінеөте ауыр соққан.
Z =0 - күйреу ықтималдығы 50%-ға тең;
Z0 - күйреу ықтималдығы 50%;
Z 0 - күйреу ықтималдығы 50%.
Изет Фирмасы ЖШС-нің мысалында анықталған мән бойынша күйреу
ықтималдығы 50%-дан төмен екенін көріп отырмыз.
Ал, Альтманның 5 факторлы үлгісі бойынша келесі формула қолданылады:
Z=1,2×к1+ 1,4×к2+ 3,3×к3+0,6×к4+ 1,0× к5,
(7)
Мұндағы, К1=меншікті айналым қаражаттарыбаланс валютасы; (8)
к2=бөлінбеген пайдабаланс валютасы;
(9)
к3=пайыздар мен салықты төлегенге дейінгі табыстарбаланс валютасы;
(10)
К4=меншікті капиталдың нарықтық құнысырттан тартылған капитал; (11)
к5=сатудан алынған табысбаланс валютасы.
(12)
Ұйымның күйреу ықтималдығы келесі түрде бағаланады:
Z≤1,81 - күйреу ықтималдығы өте жоғары;
1,81Z2,7 - күйреу ықтималдығы жоғары ықтималдылық;
2,7Z2,90 - күйреу ықтималдығы күйреуі мүмкін;
Z≥3,0 - күйреу ықтималдығы өте төмен.
АТФБанк АҚ-ның 2009 жылғы қаржылық есептілігінің негізінде Альтманның
бұл үлгісі келесідей көрініс табады:
=4,861,34427,442,575=0,17;
=11,713,36227,442,575=0,42;
=181,76027,442,575=0,006;
=1,786,477934,526=1,91;
=027,442,575=0.
Z=1,2×0,17 + 1,4×0,42 + 3,3×0,006 + 0,6×1,91 + 1,0× 0=1,9578
Көрсеткіштің тиімді мәндерін негізге ала отырып Альтманның 5 факторлы
үлгісі бойынша АТФБанк АҚ-ның күйреу ықтималдығы мүлдем төмен екендігі
және несие қабілетті екендігі анықталды. Бұл көрсеткішті анықтағаннан кейін
болашаққа стратегиялық жоспарлар жасап, ұйымның тұрақты дамуына әсер ететін
басқарушылық шешімдер шығару мүмкіндігі туады.
АҚ АТФ-Банк -ның есеп саясаты – бухгалтерлік есеп жүргізу үшін
Банктың қабылдаған қағидаттар, негіздер, шарттар, ережелер, процедуралар,
тәсілдер мен тәжірибелер жиынтығы (алғашқы бақылаудың, өлшем құндық,
ағымдағы топтаудың, бағалаудың және банк қызметінің айғақтарын қорытынды
жиынтықтарының), және олардың негізінде қаржылық есептілікті, басқару және
салық есебін құрастыру.
Бухгалтердік есеп жүргізу тәсілдеріне шаруашылық қызметінің айғақтарын
топтау және бағалау, активтер құнын өтеу, құжат айналымын ұйымдастыру,
инвентарицазия, бухгалтерлік есеп есепшоттарын, бухгалтерлік есептің
қосымша журналдарын қолдану тәсілдері IBSO банк жүйесінде ақпаратты өңдеу
жатады.
Есептік саясаттың мақсаты Банкте бірыңғай бухгалтердік есеп жүйесін
орнату және оны Бас бухгалтерлік кітапта дұрыс көрініс табуы және осының
негізінде қаржылық, реттеу салықтық және басқару есептілігін құру болып
табылады.
Есептің қалыптан тыс пайда болған жағдайларын (бұл Есептің саясатта
сипатталмаған) Банктің Бас бухгалтері қарастырады.
Қалыптан тыс жағдайларға мыналар жатады:
1 ) жиi емес және жеңiл-желпi – бұл жағдайда бухгалтерлiк есепте көрсету
бойынша шешімді Банктiң бас бухгалтері немесе оның жоқтығына орынбасары
қабылдайды.
2) жиі емес және айтарлықтай – бұл жағдайда шешімді Банк Басқармасының
Төрағасы немесе оның жоқтығында бірінші орынбасар қабылдайды.
500 000 теңгеге дейінгі немесе шетелдік валютадағы эквивалент
аралығындағы операциялар жеңіл-желпі болып саналады. Бекітілген мөлшерден
артық операциялар айтарлықтай болып саналады.
1. Есептік саясат қаржылық есептіліктің Халықаралық стандарттарының
негізінде қалыптасады (ары қарай – ҚЕХС)
2. Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерде көрсетілген
Бухгалтерлік есеп жүргізу ережелеріне негізделген Банктың Есептік
саясатын Банк Басқармасы Төрағасының бұйрығымен құрылған Комиссия
қалыптастырып, Банк Директорлар Кеңесіне бекітуге береді.
3. Банк Есептік саясатты барлық қаржылық есептілік әрбір қолданыталытн
ҚЕХС сай болатындай таңдап, қолданады. Нақты талап болмаған жағдайда
Банк қаржылық есепте келесі сапалық сипаттамалараға сәйкес келетін
ақпаратты беруді қамтамасыз ететін Есептік саясатты жасайды:
1 ) қолданушылар үшiн шешiм қабылдаудағы лайықтылық;
2) сенімділік, қамтамасыз ететін:
a ) ұйымның қаржылық жағдайының және сенiмдi нәтижелерін беру;
b) заң формаларын ғана емес, оқиғалардың және операциялардың
экономикалық мазмұнын көрсету;
с) бейтараптылық (түрлі қолданушыларға қатысты);
d ) сақтық;
e ) барлық маңызды қатынастардағы толықтық.
Нақты ҚЕХС болмаған жағдайда Банк Есептік саясат жасау кезінде Банктың
қаржылық есебі жөнінде қолданушылар үшін пайдалы ақпаратпен қамтамасыз
ететін өз пікірін пайдаланады. Мұндай пікірді шығаруда Банк мыналарды
назарға алады:
1) ұқсас немесе байланысты мәселерді қозғайтын ҚЕХС-дағы талаптар мен
ұсыныстар;
2) қаржылық есепті дайындап, беру үшін Концептуалды негіздемеде
бекітілген активтер, кірістер мен шығындарды анықтау, тану және бағалау
талаптары;
3) осы пункттың 1) және 2) тармақтарына сәйкес келетін дәрежедегі банк
ережелері мен нормалары.
1. Есептік саясатты, ол бойынша бекітілген бухгалтерлік есеп әдістерін
өзгерту, активтер мен міндеттемелерді бағалау, кірістерді, шығындарды,
Банктың жекелеген операцияларын мойындау Банк Директорлар Кеңесінің
қаулысымен келесі жағдайларда рәсімделеді (ҚЕХС № 8):
1) бұл заңнамаға сәйкес талап етілгенде, соның ішінде бухгалтерлік есеп
туралы заңнама;
2) бұл ҚР Ұлттық Банкінің ұсыныстарына сәйкес талап етілгенде;
3) бұл өзгеріс ұйымның қаржылық есебіндегі оқиғалар мен операциялардың
анық ұсынуға әкелгенде.
2. Қаржылық есептерде оқиғалар мен операцияларды көрсету сапасының артуы
жаңа Есептік саясатұйымның қаржылық жағдайы және оның қызметінің
нәтижелері немесе қаржы лектері жөнінде орынды және сенімді ақпарат
беруге әкелгенде жүзеге асады.
3. Келесі әрекеттер есептік саясаттағы өзгерістерге жатпайды:
1) бұрын болған оқиғалар мен операциялардан маңыздылығы жағынан
айырмашылығы бар оқиғалар және операциялар үшін есептік саясатты қабылдау;
2) бұрын болмаған немесе маңызды емес оқиғалар мен операцияларға жаңа
есептік саясат қабылдау.
Активтердi қайта бағалау саясатын тұңғыш рет қабылдау есептiк саясаттың
өзгерiсi болып табылады, бiрақ қайта бағалауды сияқты қаралады.
Есептiк саясаттағы өзгерiс ретроспективалық немесе перспективалық түрде
қолданылады. Ретроспективалы амал дегеніміз жаңа саясат үнемі
пайдалынылғандай, сондықтан мұндай оқиғалар мен операцияларға жаңа есептік
саясат қолдану. Сондықтан, мұндай есептік саясат оқиғалар мен операцияларға
мұндай баптар пайда болған сәттен басатп қолданылады.
Перспективалы амалда жаңа есептік саясат өзгеріс мерсізіменен кейін
болған оқиғалар мен келісімшарттарға қолданылуын білдіреді. Алдыңғы
кезеңдерге қатысты бөлінбеген кіріс сальдосы болса да, таза пайда немесе
есептік кезеңдегі шығын болса да ешқандай түсетулер жасалмайды, осыған
байланысты шоттардың ағымды сальдосы қайта есептелмейді.
Есептік саясатқа өзгерістер егер басқасы өзге нормативтік құқықтық
актілермен және құқықтық құжаттармен қарастырылмаса, өзгеріс бекітілген
мерзімнен бастап қолданылады, яғни перспективалы әдіс бойынша.
1. Бухгалтерлiк есеп жүргізу мен қаржылық есептілікті құрастырудың
қағидалары есептеу және үздіксіздік болып табылады.
1) Есептеу принципі. Есептеу қағидасына сәйкес, операциялар мен оқиғалар
болған кезде мойындалады (ақша түсіміне немесе төлеміне қарай емес), және
бухгалтерлік есеп журналдарында тіркеледі және өздері қатысты кезеңнің
қаржылық есептеріне беріледі. Крістер мен шығындар туралы есепте шығындар
келтірілген шығындар мен сәйкес кіріс баптарын тікелей салыстырудың
негізінде есепте мойындалады. Алайда бұл салыстыру бухгалтерлік баланстағы
активтер мен міндеттемерелердің анықтамасына сәйкес келмейтін баптарды
мойындауға жол бермейді.
Кірістер мен шығындар пайда болған сәтте мойындауды жобалайтын және
олардың нәтижеерін өздері жататын кезеңнің қаржылық-шаруашылық қызметі
нәтижелерінежатқызатын қағида. Мұндай қағидатты қолдану Банктың қаржылық
жағдайы жөнінде нақтырақ ақпарат беру үшін қажет.
Қаржылық есептілік есептеу қағидасына сәйкес құрастырылады. Есептеу
қағидасы шаруашылық операцияларының нәтижелерін, сонымен қатар ұйымның
немесе кәсіпкердің шаруашылық қызметінің нәтижесі болмайтын, алайда төлеу
мерзіміне тәуелсіз олардың жүзеге асуы айғағы бойынша қаржылық жағдайына
әсер ететін оқиғалар мен операцияларды мойындаумен қамтамасыз етіледі.
Операциялар мен оқиғалар бухгалтерлік есепте көрініс табады және өздері
жататын кезеңнің қаржылық есебіне енеді. Есептей қағидасы бойынша құрылған
қаржылыс есеп қолданушыларға ақша төлеу мен алуға байланысты өткен
операциялар жөнінде ғана емес, болашақта төлейтін ақша міндеттемесі, ақша
беретін қорлар және қолданушылар үшін экономикалық шешім қабылдау кезінде
маңызды болатын өзге де оқиғалар жөнінде мәлімет береді.
IBSO интеграциялы банк жүйесінің ерекшеліктерін ескере отырып,
клиенттерден түсетін барлық сомалар Банк тарифтері мен жасалған келісімге
сәйкес (негізгі қарыз сомасын өтеу, есептелген сыйақы, комиссиондық және
т.б.) Банк ссудалық есепшоттарға, есептелген сыйақы есепшоттарына немесе
несиелеу операциялары бойынша жекелеген транзиттік операцияларға немесе
құжаттық операцияларға ары қарай түскен ақшаны нұсқау бойынша есептеледі.
2) Қызмет үздіксіздігі қағидасы. Банк үздіксіз қызмет етіп жатқан және
жақын болашақта жұмыс істеп жатқан ретінде қарастырылады және банктың
жойылуы немесе қызметін қысқарту ниетінің болмауын растау жоқ.
2. Қаржылық есептіліктің негізгі сапалық сипаттамалары түсiнiктiлiк,
лайықтылық, сенiмдiлiк, салғастырымдылық болып табылады.
Жоғарыда аталғандардан басқа ҚЕХС негізінде қаржылық есептіліктің келесі
сапалық сипаттамалары жатыр: маңыздылық, форманың маңыздылықтан басым
болуы, шынайы ұсыныс, бейтараптық, сақтық, толықтық, дер кезділік.
1. Түсiнiктiлiк. Қаржылық есептерде берілетін ақпарат қолданушыларға
түсiнiктi болуы тиiс.
2. Орындылық. Мәлiметтiң пайдалылығынын қамтамасыз ету үшiн шешiм
қабылдайтын қолданушыларға орынды болуы керек. Ақпарат қолданушылардың
экономикалық шешімдеріне әсер етіп, оларға өткен, қазіргі және болашақтағы
оқиғаларды бағалауға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1 Екінші деңгейлі банктегі банктік есептің теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1. Екінші деңгейлі банктердің экономикадағы орны мен
маңызы ... ... ... ... ... .10
2. Екінші деңгейлі банк қызметін нормативті – құқықтық
реттеу ... ... ... ... ... 12
3. АТФ Банктің экономикалық сипаттамасы мен есеп саясатының
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
4. Шетел тәжірибесіндегі банктік есеп және еліміздегі банктер есебінің
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2 Қазақстан Республикасындағы АТФ банктік
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .37
2.1 Екінші деңгейлі банктер қызметіндегі операциялардың түрлері мен
оларды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
2.2 Несие операцияларның есебі және оның
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .41
2.3 Нарықтық жағдайдағы ипотекалық және тұтынушылық несие және оның
есебінің
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
3 АТФ банктің банктік операцияларының
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 55
3.1 Аудиттік тексеруді ұйымдастыру және оның
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ...55
3.2 АТФ Банкінің есебінің ішкі
аудиты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
3.3 Қазақстан Республикасында аудиттың қалыптасуы мен жетілдіру
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
. 77
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 79
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің
Қазақстан–2030 атты халыққа жолдауында үшінші ұзақ мерзімді басымдық
ретінде шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған нарықтық
экономикаға негізделген экономикалық өсуді көрсетеді. Бұл басымдықты жүзеге
асыру үшін инфляцияны қолайлы деңгейге түсіре отырып, стра-тегиялық күшті
ілгерілуге бағытталу көрсетіледі. Бұл орайда, таяудағы жылдарда біз
назарымызды экономиканың нақты секторына, оны сауықтыруға, фискальды және
монетарлық қатаң шектеулер жағдайындағы өсу мен күшті әлеуметтік саясатқа
аударамыз деп көрсетілген.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс
базасын кеңейту үшін, табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату
үшін өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге
ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы
клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін
көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды
білдіреді.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы
әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген
клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін
облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау
формасы тиімді болып табылады.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен
ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты
өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере
алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шаруашылығын
жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін
көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді
ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және
бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есеп-
айырысулар, элемдік Интернет байланыс жүйесіндегі қаржы нарығының құрылуы
жатады.
Біздің еліміздегі қазіргі банктік институттар аталған жаңа қызметтерді
атқара бастады. Клиенттің заказы бойынша маркетингтік зерттеуді, валюталық
операцияларды, басқа да қызметтерді, соның ішінде, трасталық, ақпараттық-
анықтамалық консультациялық, қор және т.б. жүргізеді.
Бүгінгі Қазақстан экономикасындағы дағдарыстық процестер банк
секторының жағдайын қиындатады. Сенімді пайда табу мүмкіндігі қысқарылуда.
Банктің серіктестері мен клиенттерінің қаржылық қиыншылықтары, төлей алмау
дағдарысы банк жағдайын қиындатады. Олардың ішіндегі ең тиянақсыздары
шығынға ұшырайды.
Банк секторын дамытудың маңызды бағыттары болып елде филиалдар желісін
кеңейту, таяу шетелдердің банк мекемелерімен байланыс орнату, Азияның
қаржылық нарықтарына шығуға ұмтылу табылады. Банктік сферада өндірістер
енгізілуде, бұл өзгерістер несие нарығы коньюнктурасының тұрақсыздығынан,
банкаралық бәсекелестіктің күшеюімен байланысты.
Банк ісі нәтижесінде белгілі адамдардың күтімі, сезімі және
жоспарларына әсер етеді.
Банктер қазіргі бәсекелестікте аман қалуды емес, өз клиенттерінің
үміттері ақталуы үшін тырысуы тиіс. Банк сенімділігі – акционерлер мен
клиенттердің қаражаты сақталатын және көбейетін негізгі құраушының
маңыздысы.
Банк жүйесі – нарықтық экономиканың маңызды құрылымының бірі. Банктер
мен тауар өндірісінің қалыптасуы бір-бірімен параллель арқылы жүзеге асады.
Банктер қаржылық есеп жүргізу шаруашылықты несиелендіру, капиталды бөлу
кезінде өндірістің жалпы тиімділігін арттырады және әлеуеметтік еңбектің
өнімділігінің өсуіне әкеліп соқтырады.
Дамыған тауарлық және қаржылық нарықтық құрылымының шартында банк
жүйесі шұғыл қиындатады. Нәтижесінде жаңа қаржы кеңселері, жаңа несие
құралдары мен клиенттерді күту әдістері пайда болды.
Несие жүйесін орнату, капиталдың нарықта тиімді жұмыс істеу
механизмін, коммерциялық құрылымның қызмет етуінің жаңа әдістерін іздестіру
шарттары жүргізілуде. Табанды, тиімді банк жүйесін ұйымдастыру –
Қазақстандағы экономикалық реформаның маңызды және төтенше міндеттерінің
бірі.
Банктер біздің өмірге нық енген. Олар экономиканың өмір құныдылығын
қамтамасыз етіп отырады. Қазақстандағы банк жүйесінің дамуында Халық банкі
мен оның даму стратегиясы ерекше орын алады. Халық банкінің негізгі міндеті
өзінің Қазақстандағы тұтынушы және бірлескен банк жүйесінің қаржылық іске
асырушысы ұстанымын бекіту. Осыған орай банкке өзінің мемлекеттік сектор
алдындағы міндетін коммерциялық мақсаттарды өздерінің жекешелендіру
бағдарламаларымен бір орынға қоя отырып орындауы тиіс. Банктердің осындай
балансты ұстап тұру мүмкіндігі оның жетістігінің сәті болып табылады.
Халыққа қызмет көрсетіп жүрген банктер ролін жандандырудың мәні мынада:
шығынды азайта отырып, барынша жоғары нәтижеге қол жеткізуге, банктік
қызмет көрсетуінде клиенттер қажеттіліктерін толықтай қанағаттандыруға,
жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасын
жақсартуға, банктік қызметтер спектрін кеңейтуге және олардың өзіндік құнын
төмендетуге жағдай жасау.
Жоғарыда аталған көптеген мәселелердің шешу жолдарын табу үшін оған
терең үңіліп,барлық тақырыптарға жеке – жеке тоқталып, ашатындай етіп,
кешенді түрде қарастыру қажет. Банктік қызметтердің дамуы мен
перспективалары – біздің еліміздегі арнайы ғылыми түрде аз зерттелген
мәселе болса да, банк саласында қызмет атқарып жүрген көптеген
экономисттердің көкейінде жүрген маңызды сұрақтардың бірі.
Бұл жұмысты жазу барысында тақырыптың қазіргі нарықтық жағдайда өте
актуалды және маңыздылығын атап өткім келеді. Қарыз алушының несиелік және
төлем қабілеттілігі туралы мәліметтер банк үшін өте маңызды, әсіресе оның
табыстылығы мен өтімділігі банкке тікелей байланысты. Ссудалық
операциларды жүргізу барысында тәуекелді төмендету үшін банк клиенттің
несие қабілеттілігін жан-жақты комплексті қарау арқылы жүзеге асыруға
болады.
Сол себепті бітіру жұмысымда төмендегі сұрақтарға ерекше назар
аудардым:
- несиелік механизмнің мәні және маңызы.
- Қарыз алушының несиелік қабілеттілігінің экономикалық мәні, маңызы
және талдауы.
Бітіру жұмысымның мақсаты – несиелік және төлем қабілеттілік мәнін
ашу, сонымен қатар осы экономикалық категорияларды зерттеу.
Несиелік механизмнің қызмет етуін анықтау арқылы оны жақсарту жолдарын
анықтау, несиені басқару кезінде экономикалық әдістерді қолдану арқылы
несиенің экономикалық шегін анықтауға болады. Ақша айналымы жағынан
қарасақ, халық шаруашылығының несиелік салымдары, қарыз уақытылы және толық
қайтару, ақша ресурстарын тиімді қолдануға мүмкіндік береді.
Қазіргі таңда несиелік шегі туралы сұрақтар жақсы өңделген. Оларды
нақты сандық көлемін анықтай алады деп қабылдауға болмайды. Мұндағы басты
мақсат өзгеріп отырытын, яғни тұрақсыз жағдайда несиенің қажеттілігі мен
мүмкіндігін анықтау.
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты: ҚР-сының коммерциялық банктің
функцияларын және операциларының дамуын талдап мәселесін ашу. Осы мақсатын
ашу үшін мына міндеттемелерді орындау керек:
- Коммерциялық банктің мәнін ашу;
- Коммерциялық банктердің функцияларын талдау;
- Банктің активті және пассивті операцияларын қарастыру;
- Банктің функцияларының және операцияларының дамуын талдау;
- Коммерциялық банктердің қызметтерін жетілдіру жолдарын қарастыру.
1 ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕГІ БАНКТІК ЕСЕПТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Екінші деңгейлі банктердің экономикадағы орны мен маңызы
Банк жүйесi — нарықтық экономиканың ең маңызды әрi ажырағысыз
құрылымы. Банктер мен ақша-тауар қатынасы тарихи тұрғыда қатар (параллель)
дамып, бiр-бiрiмен тығыз байланыста болды. Банктер басқарудың барлық
деңгейiндегi халық шаруашылығымен күн сайын тiкелей байланысты. Банктер
арқылы ұдайы өндiрiс процесiне қатысушылардың экономикалық мүдделерi
қанағаттандырылып отырды. Бұл арада банктер қаржы делдалдары ретiнде
халықтың жинақ ақшасын, шаруашылық органдардың капиталын және басқа да
шаруашылық процесiнен босаған еркiн ақшалай қаражатты тартып, оларды қарыз
алушыларга уақытша пайдалануы үшiн бердi, бұл қаражатпен ақшалай есеп
айырысуды жүргізді, экономикаға басқа да көптеген қызмет түрлерiн көрсеттi.
Банктерге шоғырландырылған қаражат өндiрiстiң тиiмдiлiгiн арттыруға және
қоғамдық өнімдердiң айналысқа түсуiне тiкелей ықпалын тигiздi.
Банктер нарықтық экономикада ең басты қаржылық делдалдар болып табылады.
Өз қызметiнiң процесiнде олар ақша нарығында тауарға айналатын жаңа
талаптар мен мiндеттемелердi тудырады. Мәселен, банктер клиенттердiң салым
ақшаларын қабылдай отырып, жаңа мiндеттеменi — депозиттi құрады, ал жаңа
талаптың ссудасын қарыз алушыға бередi.
Жаңа мiндеттеменi және жаңа талапты тудыратын бұл процесс қаржылық
делдалдың негiзiн құрайды. Қаржы ресурстарының несие берушiден қарыз
алушыға қозғалысы, орналасуы, ағылуы және осылармен байланысты болатын
қаржы институттарынның қызметi қаржылық делдал деп аталады.
Банктер ақшалай капиталды әр түрлi көздерден шоғырландыра отырып,
ақшалай қаражаттың жалпылама пұлын қалыптастырады әрi оларды қолданысқа
түсетiн капиталға айналдырады және шарттары әр қилы несиелер талабын
қанағаттандырады.
Банктер нарықтық экономикада монополистерге айналып, барлық қаржылық
капиталдарға ие болады. Олар делдалдық қызметтiң негiзiнен шығып, ұдайы
өндiрiстің барлық фазасының салаларына дендей енедi. Несие жүйесi сыйқырлы
күшке ие және ең қатерлi жолмен нақты өндiрiске араласуы ықтимал. Басқа
тұста К.Маркс Сауда мен өнеркәсiпке үстемдiгiн жүргiзетiн ағылшын банкiсi
секiлдi мекеменiң орасан зор билiгiне назар аударады. Банктер шаруашылық
өмiрдiң орталығына, барлық экономиканың ең басты жүйке торабына айналды.
Банк жүйесінің мақсаттары мен мiндеттерi негiзiнен тұтас экономиканы
басқарудың мақсаттары мен мiндеттерiне ұқсас. Алайда, банктер басқарудың
қосалқы жүйесi ретiнде экономиканы баскарудың жалпы мақсаттарына қол
жеткiзудi қамтамасыз ететiн өзiндiк ерекшелiгі бар жеке мiндеттердi
орындайды. Банктердiң рөлi экономиканы басқарудың органы ретiнде өздерiнiң
қызметтерiн орындау процесiнде және банк iсiн ұйымдастырудың жалпы
принциптерi сақталғанда анықталады.
Банктер экономиканы басқару процесiнде экономикалық қатынасты
бiлдiретiн басқарудың экономикалық әдiстерiн пайдалнады, ал, әрбiр коғамның
экономикалық қатынасы ең алдымен мүдде ретiнде алға шығады, ал,
экономикалық мүдде өндiрiстiң мақсаты, оның қозғаушы факторы болып
табылады. Осыған қарай экономикалық әдістердiң көмегiмен басқару
экономикалық мүдделерге ықпал етуден тұрады. Мүдденiң осындай ұгымына қарай
былайша тұжырым жасауга болады: оларға кажеттiлiктердi канағаттандыру
арқылы әсер етуге болады және басқарудың, экономикалық әдiстерiне жүгiну
арқылы банктермен, мысалы, әр түрлi несие қаражатына мұқтаж әр қилы
экономика буындарының қажеттiлiктерiн канағаттандыратын несиелеу жолымен
немесе қоғамдық өнімнің ұдайы қозгалысын қамтамасыз ететiн, экономиканың
тоқтаусыз (үзiлiссiз) жұмыс істеуi үшiн экономиканың қажеттiлiктерiн
қанағаттандыруға арналган қолма-кол ақшасыз есеп айырысуды жүзеге асыру
жолымен ықпал етуге болады. Банктер уақытша қайтарылмаған несие үшiн жоғары
пайызды, мерзiмi кешiктiрiлген төлем үшiн өтемақыны, есеп айырысу
операциясы барысында бұрмаланган ереже үшiн айыппұлды өндiрiп алу арқылы
өз мүдделерiн ғана емес, сонымен қатар, осы операцияларға қатысушы
басқалардың да мүдделерiн қорғайды.
Банктер өз қызметтерiн орындау процесiнде қызметтiк (экономикалық)
салалық (министрлiктер, ведомоствалар, компаниялар, фирмалар) және аумақтық
(жергiлiктi органдар) басқару органдарымен өзара тығыз байланысты болады,
яғни әрекеттеседі.
Банктер экономикалық басқарудың органдары болып табылғандықтан, өз
клиенттерiнiң алдындағы олардың жауапкершiлiгi экономикалық сипатта болады.
Банктердiң экономикалық жауапкершлiгi ең алдымен өздерi қызмет
көрсететiн шаруашылық органдардың қай ведомствоға жататынына және қандай
меншiк түрiнде кiретiнiне қарамастан олардың шаруашылық және қаржылық
қызметiнiң нәтижелерiмен байланысты. Банктердiң айналысына оларға
(банктерге) тәуелсiздiк болатын немесе банктердi өздерi дербес тыңдайтын
құқыққа ие фирмалар мен компаниялар топтасады. Банктер бiрдей жағдайда
пайданы қамтамасыз ететiн несие саясатын жүргiзеді, өзiне клиенттерiне
тиiмдi операцияларды ұйымдастырады.
Банк жүйесiне коғамның барлық ақша қорлары, атап айтқанда, мемлекеттiң
қаражаты, шаруашылық буындардың қаражаты, халықтың жинақ ақшасы және т.б.
жиынтықталған. Банктер осы қорларды қалыптастыруға белсендi қатысады,
олардың пайдаланылуына бақылау қояды, ақша айналымын реттейдi әрі осылайша
ұдайы өндiрiс процесiнiң барысына әсерiн тигiзеді.
1.2 Екінші деңгейлі банк қызметін нормативті – құқықтық реттеу
Бухгалтерлік есеп реформасының бастапқы үрдісінде Ұлттық банкте және
екінші деңгейлі банктердегі бухгалтерлік есеп сұрақтарына байланысты банк
жүйесінде нормативтік базаның тұрақты жетілдірілуі жүргізіледі.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес заңды тұлға болып табылатын
банктер бухгалтерлік есепті бағыныштылығы мен меншік формасынан тәуелсіз
Ұлттық банктің нұсқаулары мен талаптарына сәйкес, сондай-ақ Қаржы
министрлігі қабылдаған негізгі құжаттар мен нормативтік актілер талабына
сәйкес жүргізіледі. Банкте бухгалтерлік есептің заңдылық базасы келесі
құжаттардан тұрады:
-ҚР Азаматтық кодекс. 2009 ж. 01 ақпанда өзгертулер мен
толықтырулар енгізілген;
-ҚР Салық кодексі №209-11 2010 ж. 02 сәуір айындағы өзгертулер
мен толықтырулар енгізілген;
-Қр Президентінің Бухгалтерлік есеп туралы Заң күші бар
Жарлығы, №2732 1995 жылдың 25 желтоқсанында енгізілген (24.06.2002 ж.
өзгерістер мен қосымшалар);
-ҚР Ұлттық банк туралы 05 ақпан 2007 жылғы Заң;
-ҚР банк және банк қызметтері туралы 1995 жылғы 31 тамыздағы
өзгертулер мен толықтырулар енгізілген Заң;
-ҚР-ғы төлемдер және ақша аудару туралы Заң;
-Бағалы қағаздар нарығы туралы 1997 жылдағы 5 наурыздағы Заң;
-ҚР валюталық реттеу туралы 1996 жылғы 24 желтоқсанда
толықтырулар мен өзгертулер енгізілген заң;
-Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттары, және қаржылық
есептіліктің халықаралық стандарттары, Қазақстан стандарттары;
-ҚР-ның екінші деңгейлі банктері бухгалтерлік есептің шот
жоспары.
Қазақстан бухгалтерлік есеп жүйесін реттеудің төрт деңгейлі жүйесі бар
деп санауға болады (1-сызба).
Заң актілері
Жалпы стандарт
Шот жоспары
Заңды және
номативті
актілер
Нұсқаулар,
ұсыныстар,
ережелер,
сипаттамалар
Есеп саясаты
Сызба 1. Қазақстан бухгалтерлік есеп жүйесін реттеудің төрт деңгейлі
жүйесі
Бірінші деңгейлі бухгалтерлік жүйені Қазақстан Республикасында
бухгалтерлік есеп туралы заң құрайды. Бүгінгі таңда Қазақстан
Республикасында Бухгалтерлік есеп туралы заң 1995 жылдың 25 желтоқсанынан
бастап әрекет етуде. Бухгалтерлік есеп заңы мемлекетте бухгалтерлік есеп
жүйесін анықтайды, қаржылық есеп беру үрдісін дайындағанда және
пайдаланғанда, ішкі бақылау мен сыртқы аудитті талап етуде, заңды және жеке
тұлғалардың талаптары мен міндеттерінде есептің жалпы ережесі мен негізгі
принциптерін орнатады.
Екінші деңгейлі бухгалтерлік есеп жүйесін реттеу бухгалтерлік есеп
стандартын, шот жоспарын және бухгалтерлік есеп жүйесімен тікелей
байланысты емес, бірақ банк қызметімен байланысты болып келетін заң
актілерінен тұрады. ҚР ҰБ туралы заң коммерциялық банктерді реттеудегі
және мемлекеттің ақша несие саясатындағы Ұлттық банктің рөлін анықтайды.
Банк және банк қызметтері туралы заң банк жүйесінің және банк қызметінің
маңызын, олардың жүзеге асуының тәртібін, банктердің құрылуын және
өтімділігін, банк қызметін реттеу және депозиторлардың мүддесін қорғау,
бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы тәртібін және банктерде аудиторлық
тексеріс жүргізу және олардың қызметін тоқтатудың мәндерін ашып көсетеді.
Төлемдер және ақшаны аудару туралы заң мемлекетте төлемдерді және ақшаны
аударуды жүзеге асыруды реттейді. Ақшаны почта байланысы мекемелері арқылы
аудару қатынасынан басқа Бағалы қағаздар нарығы туралы заң бағалы
қағаздар нарығын құқықтық реттеуге, республика экономикасының даму жолына
салу әрбір тұлғаның өз меншігін иемдену және иелік ету құқығының барынша
жүзеге асуына заңдық негіздер салды.
Нарықтық экономика жағдайында банкттерде бухгалтерлік есептің жүзеге
асуын жетілдірудің бірден-бір бағыты оның есеппен есептіліктің халықаралық
стандарттарына көшу мерзімдерін бекіткен.
Бүгінгі таңда әлемдік тәжірибе бойынша бухгалтерлік есепте екі әр түрлі
бағыт бар: континеттік және англо-американдық. Континенттік бағыт
мемлекеттік органдардың талабына сай есептілікті дамытса, англо-американдық
бағыт кредиторлар мен инвесторлар алдында есеп беруді мақсат етеді.
Компания қызметінде, сондай-ақ банк саласында да шетелинвесторлары мен
кредиторлардың рөлі өсуін ескере отырып, әлемдік тәжірибеде бухгалтерлік
есеп стандартын бірегейлеу беталысы байқалуда. Қазіргі қолданыстағы
бухгалтерлік есептің халықаралық стандарты (JASs) кейбір елдерде тіпті
ұлттық деп саналады немесе оның негізінде ұлттық стандарт жасалады.
Қазіргі қолданыстағы реттеуші органдардың есеп беруге қоятын
талаптарында есеп беру заңдылығының ұлттық ерекшелігінде, салық салуда,
бухгалтерлік есепті бірегейлеу проблемасының тарихи ерекшеліктері бар.
Осыған байланысты американдық қаржы есебінің стандартын (SFAS) айта кетуге
болады. Қазіргі кезде (халықаралық бухгалтерлік есеп стандарты-41)
қабылдануы көп уақытты талап ететін 120 стандарт қабылданған. Кейбір
стандарт халықаралық деңгейге қарағанда біршама прогрессивті, әсіресе бұл
бағалы қағаздар есебінде, табыс салығы, мүмкін және шартты міндеттемелерде
ерекше байқалады. Ұлттық стандарттар біршама нақтырақ болады, бірақ
бухгалтерлік есептің халықаралық стандартындағы есеп беру мәселері, мысалы,
топтардың шоғырландырма есебі ұлттық стандарттық талабына толық жауап бере
алады.
Қазақстанның 1996 жылғы бухгалтерлік стандарты 1997 ж. 1 қаңтарында іске
қосылды. Бүгінгі таңда 30 стандарт бар. Олар бухгалтерлік есепті реттеудің
екінші деңгейін көрсетеді, оларды ҚР бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық
комитеті жасап, бекіткен. Стандарттар қаржылық есеп беруді көрсететтін
барлық субьектілер міндетті түрде орындайтын нормативтік-құқтық болып
табылады.
Банктерді одан әрі жетілдіру және бухгалтерлік есептің халықаралық
стандартына жақындастыру үшін, 2000 жылы ҚР ҰБ Басқармасының №325
қаулысымен бекітілген, бухгалтерлік бас кітапты құрастыруға арналған
бухгалтерлік есептің ұсақ-түйегіне дейін ескерілген шот жоспары жасалынды.
Бухгалтерлік есепті реттеудің үшінші дегейі – бұл стандарттарды
тәжірибеде қолданудың нұсқаулары мен ұсыныстары және тәжірибелік
сипаттамасы.
Бухгалтелік есепті реттеудің төртінші деңгейі – банктің есеп саясаты.
бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заң бекіткендей,
Қазақстанның бухгалтерлік есеп органдардың нормативтік актісімен, реттеуші
бухгалтерлік есеп туралы заңын басшылыққа ала отырып, банктер өздерінен
есеп саясатын өздері қалыптастырады. Сондай-ақ банкте қабылдаған есеп
саясаты жылдан жылға өзгеріссіз қолданылатындығын көрсетеді.
Олар тек қана бухгалтерлік есепті реттеудің жүзеге асыратын, оны
жүргізуді ұйымдастырудың жаңа тәсілдері жасалғанда немесе оның қызмет
жағдайы толық өзгергенде органдардың нормативтік актілері немесе
республикалық заңдары өзгергенде қайта қаралуы мүмкін. Бухгалтерлік есеп
мәліметтерінің салыстырмалылығын қамтамасыз ету мақсатында, есеп саясатына
өзгертулер қаржылық жылдың басынан бастап енгізуі керек.
Банктің есеп саясаты ұғымына ол таңдаған бухгалтерлік есепті жүргізуі
әдісінің жиынтығы кіреді: банктің жарғалық қызметін топтастырудың әдісі
және бағалау, активтердің құндылығын өтеу, құжат айналымын ұйымдастыру
тәсілдері, бухгалтерлік есепте шоттрад қолдану әдістері, есеп тіркелімінің
жүйесі, ақпараттарды өңдеу және басқа да сәйкес келетін әдістер, амалдар,
тәсілдер.
Есеп саясатын қалыптастыру үшін банк бухгалтерлік есепті нақты бағытта
жүргізу және ұйымдастыру заңды және нормативтік актілер шегіндегі,
мемлекеттегі бухгалтерлік есепті реттеу нормативке жататын бірнеше әдістің
біреуін таңдайды.
1.3 АТФ Банктің экономикалық сипаттамасы мен есеп саясатының
құрылымы
АҚ АТФБанк 1995 құрылып, қазіргі таңда ең лидерлі банктер қатарына
ие болып тұр. АТФБанкінің бас бөлімшесіннің Алматы қаласы, Төле би көшесі
177А үйінде орналасқан.
АҚ АТФ-Банк Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік
қызметтер туралы заңға сәйкес мынадай операцияларды орындай алады:
- заңда көрсетілген тәртіппен өз бағалы қағаздарын шығару (чектерді,
вексельдерді, аккредитивтерді, депозиттік сертификаттарды, акцияларды және
басқа да қаржылық міндеттемелерді); - клиенттердің тапсырмалары бойынша
сенімдік операцияларды (қаражаттарды қарау және орналастыру, бағалы
қағаздарды басқару);
- банктік қызметпен байланысты кеңес беру қызметін көрсету;
- лизингтік операцияларды жүзеге асыру;
- уақытша бос ақшалай қаражаттарды жинақтау (депозиттік операциялар);
- экономиканы және халықты несиелендіру (активтік операциялар);
- қолма – қолсыз есеп айырысуларды ұйымдастыру және жүргізу;
- инвестициялық қызметтер;
- клиенттерге басқа да қаржылық қызметті көрсету;
- заңды және жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, оларға шоттар ашу-
және жүргізу;
- банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдардың корреспонденттік есепшоттарын ашу және жүргізу;
- кассалық операциялар: банкноттар мен монеталарды қабылдау, беру, қайта
есептеу, ұсату, айырбастау, сұрыптау және сақтау;
- аудару операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшасын аудару
жөніндегі тапсырмаларын орындау;
- есептеу ( дискант ) операциялары: заңды және жеке тұлғалардың
вексельдері мен өзге де қарыз міндеттемелерін есепке алу;
- қарыз беру операциялары: төлем, мерзім, қайтарым талаптарына сәйкес
заңды және жеке тұлғаларға ақшалай несие беру,
- сенім ( траст ) операциялары: сенім білдірген адамның мүддесі үшін
және соның тапсыруымен тазартылған бағалы металдарды және бағалы
қағаздарды басқару;
- клиринг операциялары: төлемдерді жинау, салыстыру, сорттау және растау,
сондай – ақ, олардың өзара төлемдер өтеуін жүзеге асыру және клирингке
қатысушылардың таза көзқарасын айқындау;
- сейфтік операциялар: сейф жәшіктерін, шкафтар мен үй – жайларды жалға
берумен қоса, клиенттердің бағалы қағаздарын, құжаттары мен құнды
заттарын сақтау жөніндегі қызметтер;
- ломбард операциялары: депозиттелген ( сақтауға салынған ) оңай
сатылатын бағалы қағаздарды және қозғалатын мүлікті кепілге алып, қысқа
мерзімді несие беру;
- төлем карточкаларын, чек кітапшаларын шығару;
- шетел валютасын айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
- төлем құжаттарын инкассаға қабылдау;
- бағалы қағаз нарығындағы клирингтік қызмет;
- факторинг ( сауда – саттық ) операциялары: тауарларды сатып алушылардан
тәуекел етіп төлемсіз қабылдап, төлемді талап ету құқығына ие болу;
- форфейтинг операциялары : тауарларды ( қызмет көрсетуді ) сатып
алушының қарыз міндеттемесін сатушыға айналып түсетін жолмен вексель (
тратта ) сатып алу арқылы төлеу;
АТФБанк АҚ-ның бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен жүргізу тәртібіне
сәйкес есепті кезең соңында қаржылық есептілік құрады. Ол өз кезегінде
бухгалтерлік баланс, табыс пен шығыс туралы есептілік, ақша қаражаттарының
қозғалыстарының есебі, капитал қозғалысы туралы есептілік түсініктеме хат,
қосымша кестелер мен т.б. ақпараттан құралады. Қаржылық есептіліктің әрбір
көрсеткіші өткен есепті жылдың мәліметтерін де қамтиды. Сондықтан ұйымның
қаржылық есептілігін талдай отырып оның қаржылық жағдайы мен инвестициялық
тартымдылығын анықтауға болады. Бұндай талдаудың қорытынды ақпаратын
ұйымның ішкі пайдаланушылары: ұйым басшысы, құрылтайшылары, әр түрлі
лауазымдағы жұмысшылар мен қызметкерлері ғана емес, сонымен қатар сыртқы
пайдаланушылар: инвесторлар, банк мамандары, несие берушілер,
жабдықтаушылар мен бәсекелестер де қызығушылықпен зерттеп, қорытынды жасап
отырады.
Мен бұл дипломдық жұмыстын кең көлемді болғандықтан мен АТФБанкінің
несие операция саласын зерттедім.
Жоғарыдағы аталғандарды ескере отырып, АТФБанк АҚ-ның соңғы 2 жылдағы
балансын талдаудағы мақсатым – бұл банкінің осы кезеңдердегі қаржылық
жағдайына баға беру, динамикасын анықтау, оның балансының өтімділігін
бағалау, капиталдың орналасу тиімділігін, оның алдыңғы және есепті
кезеңдердегі жеткіліктілігін, қары құралдарының құрамын анықтау және оларды
тарту мүмкіндіктерін қарастыру.
Кесте 1 - Баланстың құрамы, құрылы
мы және динамикасы*(Мың теңге)
Активтер ЖолАбсолютті Үлес Ауытқу, ±
кодкөлемі салмағы,
ы %
20092008теңге жыл Жалпы
2009 2008 жыл жыл басынаүлес балан
жыл жыл % салмас
ғы өзгер
ісіне
I. Қысқа
мерзімді
активтер
Ақша қаражаты 010 17,724,52,494,42205.3 -6,8 14
және Ұлттық Банк 4,861,32,366,9 0
қарызы 44 24
Несиелік 011 21,562,9-162,62797,3 -41,4-0,9
мекемелердің 5,903,96,066,6
қарызы 96 23
Бағалы 012 36,83,079,805,143415,533,7355 ,05
қағаздарға 10,100,295,720 6
салымдар 866
Клиенттерге 0135,809,3743,58121,17,715,06 5,78781,2 13,3928,44
ссудалар 66 5
Есептелген кіріс014181,76012,007 0,6 0,12169,753 1513,70,48 0,95
Негізгі құралдар015344,48962,682 1,250,65281,807 549,5 0,6 1,5
Материалды емес 01617,365 4,474 0,060,0412,891 388,1 0,02 0,07
активтер
Салықтық 017119,3751,409 0,430,01117,966 8472,30,42 0,66
активтер
Өзге активтер 01860,109 41,267 0,210,4418,842 145,6 -0,230,1
Капиталға 01943,905 37,540 0,350,386,365 116,9 -0,030,04
инвестициялар
Барлығы активтер 27,442,9,632,2100 100 17,810,3 0,18 100
575 27 48
Баланс (жол. 100 27,442,9,632,2100 100 17,810,3 0,18 100
+жол. 200) 575 27 48
Пассивтер
кестенің жалғасы
III. Қысқа 030
мерзімді
міндеттемелер
Несиелік 031934,526- 3,78- 934,526 9345,23,78 1,7
мекемелерге 6
қарыз
Клиенттерге 03223,397,8,192,394,799,21520 5234285,6 -4,5 93,2
қарыз 579 45
Салықтық 03314,425 24,150 0,050,29-9,725 59,7 -0,24-0,31
міндеттемелер
Төлемге 03434,696 5,912 0,140,0728784 586,8 0,07 0,17
есептелген пайыз
Өзге провизиялар03520,000 18,000 0,730,212000 111,1 0,52 0,01
Өзге 036163,55212,875 0,6 0,23150677 1270,30,37 5,23
міндеттемелер
Барлығы 30024,697,8,253,2100 100 16311496 0 100
міндеттемелер 778 82
V. Капитал
Жарғылық капитал0501,786,41,000,065,072 ,5786,477 178,6 -7,4257,58
77 00 8
Резервтер 051958,320378,94534,927,55793 75 252,8 7,42 42,42
(қорлар) 2
Барлығы 5002,744,71,378,9100 100 1365852 0 100
акционерлік 97 45
капитал
Баланс (жол. 300 27,442,9,632,2100 100 17677348 0 100
+ жол. 400 + 575 27
жол. 500)
*Ұйымның қаржылық есептілігі негізінде автор құрастырған. [Қосымша А.]
ерекшелігі
Ұйым балансының баптарының құрамы мен құрылымын талдай отырып оның
қаржылық жағдайын анықтауға болады. Актив құрылымында әрбір ұйымның қызмет
ерекшелегін көруге болады. 1-кестеден көріп отырғанымыздай, 2009 жылы 2008
жылға қарағанда актив мөлшері +17,810,348(мың тг)-ге немесе 84,9%-ға
артқан. Баланстың актив баптарын талдай отырып байқағаным, актив баптарының
барлық көрсеткішіне қарағанда бағалы қағаздарға салымдар артып өткен
кезеңмен салыстырғанда жалпы баланс өзгерісінің 55,05%-ын қамтып отыр.
Бұндай жағдай АТФБанкі өзінің ақша қаражаттарын көп бөлігін бағалы
қағаздардан түсетін түсімге салып қою себебінен болып отыр. АТФБанкінің
актив баптарының үлкен үлесі клиенттерге судадан түсетін түсімге салынған.
Өткен жылмен салыстырғанда +5,065,785(мың тг)-ге немесе 28,44 %- ке артқан.
АҚ АТФБанк-нің 2009 жылғы балансының пассив баптарына келер болсақ,
2008 жылы несиелік мекемелерге міндеттеме болмаған. Ал 2009 жылы ол 934,526
(мың тг)-ні яғни баланс валютасының 3,78%-ын құрады. Бұл соманы шетелдік
банктерден алған қарыздар құрайды. АТФБанкінің клиентеріне қарызы үлен
пайызға өскен, 2008 жылмен салыстырғанда +15205234 (мың тг)-ні құраса,
пайыз көрсеткіші бойынша 93,2%-н құрады. Ал салықтық міндеттемелер бойынша
өткен жылмен салыстырғанда -9,725(мың тг)-ге кеміген, пайыздық көрсеткіш
бойынша -0,31% -ке кеміді. Бұл көрсеткіштен көріп отырғандай АТФБанкі
еңбасты міндеті мемлекеттік салықтарды төлеуді ең бірінші орынға қояды
екенін көріп отырмыз.
Көріп отырғанымыздай 2009-2008ж. АТФБані дағдарыстан кейінгі алға
басқан қадамдары, түскен түсімдер және дұрыс жоспарланғаны байқалып тұр.
Баланс өтімділігінің екі негізгі концепциясы белгілі. 1-ші бойынша
өтімділік ұйымның қысқа мерзімді міндеттемелерін төлеу қабілетін
сипаттайды. 2-ші бойынша өтімділік ағымдағы активтерді ақша қаражаттарына
айналдыру жылдамдығын сипаттайды. Баланс активтері мен пассивтері
өтімділіктің кемуіне қарай яғни ең өтімді активтерден өтімді емес
активтерге қарай орналасады.
Кесте 2 - АТФБанк АҚ-ның балансының өтімділігін талдау* (мың
тг)
Көрсеткіштер Абсолютті көлемі
2008 жыл 2009 жыл
А1- Ең өтімді активтер 2,662,644 14,962,210
А2- Тез сатылатын активтер 6,932,043 12,436,460
А3- Баяу сатылатын активтер 43,905 37,540
А4- Қиын сатылатын активтер 0 0
П1- Жедел төленуге тиісті 37,025 1,112,503
міндеттеме
П2- Қысқа мерзімді 8,216,257 23,452,275
міндеттеме
П3- Ұзақ мерзімді міндеттеме0 0
П4-Тұрақты міндеттемелер 1,378,945 2,744797
*Ұйымның қаржылық есептілігі негізінде автор құрастырған.
А1=010+012
A2=011+018+013+014+015+016+017
A3=019
А3
П1=031+033+036
П2=032+034+0,35
П3=
П4=051+052
(1)
Жоғарыда көрсетілген 5-кесте де осы қағидаға негізделіп құралған.
Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив баптарының топтарын өзара
салыстыру керек. Балансты абсолютті өтімді деп тану үшін келесі
арақатынастар орындалуы керек:
А1 ≥ П1; А3 ≥ П3;
А2 ≥ П2; А4 ≤ П4. (2)
Ал, жалпы өтімділік коэффициентіне келер болсақ, ол келесі формуламен
анықталады:=( ×А1+×А2+×А3)(×П1+×П2+ ×П3),
(3)
Мұндағы, =1; =0,5; =0,3.
Ендігі кезекте АТФБанк АҚ-ы мысалында осы теңсіздіктер қандай
дәрежеде орындалатындығын анықтап көрейік.
2008 ж. көрсеткіштері бойынша:
+ 2,662,644 ≥ 37,025
- 6,932,043 ≤ 8,216,257
+ 43,905≥ 0
+ 0 ≤ 1,378,945
Жоғарыдағы теңсіздіктерден көріп отырғанымыздай екінші теңсіздік
орындалмағанымен қалған үшеуі орындалып отыр.
=(1×2,662,644 +0,5×6,932,043 +0,3×43,905)(1×37,025+0,5×8,216,25 7+0,3×0)
=14,7.
2009 ж. көрсеткіштері бойынша:
+ 14,962,210 ≥ 1,112,503
- 12,436,460≤ 23,452,275
+ 37,540≥ 0
+ 0 ≤ 2,744797
Жоғарыдағы теңсіздіктерден көріп отырғанымыздай екінші
теңсіздікорындалмағанымен қалған үшеуі орындалып отыр. =(1×14,962,210
+0,5×12,436,460+0,3×37,540)(1×1,11 2,503+0,5×23,452,275+0,3×0) =1,6.
АТФБанкАҚ-ның балансының өтімділігін талдай отырып 2008 жылға
қарағанда 2009 жылы ұйым меншік иеленушілерінің алдындағы қарызын өтеу
мүмкіндігі артқанын көріп отырмыз. Жалпы өтімділік коэффициентінің тиімді
мәні 0,9-дан артық болу керек болса, 2009 жылы өткен кезеңмен салыстырғанда
2 есе артып, 1,6-ны құрап отыр.
Кесте 3 - АТФБанк АҚ-ның балансының қатысты өтімділік көрсеткіштері*
Көрсеткіштер 2008 жыл 2009 жыл Тиімді
мәні
Ағымдағы өтімділік коэфф. 71,9 13,4 1,0-2,0
Аралық өтімділік коэфф. 71,9 13,4 0,8-1,0
Абсолютті өтімділік коэфф. 0,32 0,44 0,1-0,4
*Ұйымның қаржылық есептілігі негізінде автор құрастырған.
Жоғарыдағы 3–кестеден ағымдағы және аралық өтімділік коэффициенттері
тиімді мәннен жоғары екендігін көріп отырмыз. Бұл жағдайды оң деп бағалауға
болады. Яғни, бұл көрсеткіштер арқылы АТФБанк АҚ өз қысқа мерзімді
міндеттемелерін тек қазіргі кезде ғана емес сонымен қатар болашақта да
өтеуге қабілеті бар деген қорытынды жасауға болады.
Келесі кезекте ұйымның күйреу ықтималдығы мен несие қабілеттілігін
бағалайық. ҚР-ның заңына сәйкес күйреу деп қарыз алушының кредитор
талаптарын қанағаттандыру мүмкіндігінің болмауы және бюджетке міндетті
төлемдер мен бюджеттен тыс қорларға аударым жасау мүмкіндігінің болмауы
танылады. Ұйым күйреуі туралы шешім ерікті және еріксіз не мәжбүрлі түрде
шығарылады. Ұйым ерікті түрде күйреді деп тану сотқа арыз беру не ресми
хабарландыру арқылы жүзеге асырылады. Мәжбүрлі түрде ұйым күйреді деп
танылуы үшін кредиторлар не басқа да тұлғалар тарапынан арыз берілуі керек.
Ұйымды күйреді деп тану үшін сотқа арызберуге ұйымның өз міндеттемелерін
өтемеуі негіз болады. Ұйымды төлем қабілетті емес деп есептеу үшін оның
міндеттемелерін үш ай бойы төлем жүзеге асырылмауы есепке алынады. Ұйымның
күйреу ықтималдығын бағалау, талдаумақсатында ағылшын оқымыстылары Тафлер
мен Тишоу 1977 жылы 4 факторлы үлгі ұсынған. Ал, Альтман ұсынған 7 фокторлы
үлгі бойынша күйреу ықтималдығын 5 жылға 70-ға дейінгі дәлдікпен
анықтауға мүмкіндік береді. Альтманның 2 факторлы үлгісі келесі формуламен
анықталады:
Z= -0,3877+ × (-1,0736) + ×0,0579, (4)
Мұндағы, =қысқа мерзімді активқысқа мерзімді міндеттеме; (5)
=сырттан тартылған қарызбалас валютасы. (6)
АТФ АҚ-ның 2009 жылғы қаржылық есептілігінің негізінде бұл мән
келесідей көрініс табады:
=5,903,99624,332,105=0,24
=934,52627,442,575=0,03
Анықталған коэффициенттер негізінде Альтманн көрсеткішін анықтайық:
Z= -0,3877+0,24× (-1,0736) + 0,03×0,0579= -0,643627
Бүкіл әлемдік дағдарыс Қазақстан Республикасының ІІ деңгейлі
банктерінеөте ауыр соққан.
Z =0 - күйреу ықтималдығы 50%-ға тең;
Z0 - күйреу ықтималдығы 50%;
Z 0 - күйреу ықтималдығы 50%.
Изет Фирмасы ЖШС-нің мысалында анықталған мән бойынша күйреу
ықтималдығы 50%-дан төмен екенін көріп отырмыз.
Ал, Альтманның 5 факторлы үлгісі бойынша келесі формула қолданылады:
Z=1,2×к1+ 1,4×к2+ 3,3×к3+0,6×к4+ 1,0× к5,
(7)
Мұндағы, К1=меншікті айналым қаражаттарыбаланс валютасы; (8)
к2=бөлінбеген пайдабаланс валютасы;
(9)
к3=пайыздар мен салықты төлегенге дейінгі табыстарбаланс валютасы;
(10)
К4=меншікті капиталдың нарықтық құнысырттан тартылған капитал; (11)
к5=сатудан алынған табысбаланс валютасы.
(12)
Ұйымның күйреу ықтималдығы келесі түрде бағаланады:
Z≤1,81 - күйреу ықтималдығы өте жоғары;
1,81Z2,7 - күйреу ықтималдығы жоғары ықтималдылық;
2,7Z2,90 - күйреу ықтималдығы күйреуі мүмкін;
Z≥3,0 - күйреу ықтималдығы өте төмен.
АТФБанк АҚ-ның 2009 жылғы қаржылық есептілігінің негізінде Альтманның
бұл үлгісі келесідей көрініс табады:
=4,861,34427,442,575=0,17;
=11,713,36227,442,575=0,42;
=181,76027,442,575=0,006;
=1,786,477934,526=1,91;
=027,442,575=0.
Z=1,2×0,17 + 1,4×0,42 + 3,3×0,006 + 0,6×1,91 + 1,0× 0=1,9578
Көрсеткіштің тиімді мәндерін негізге ала отырып Альтманның 5 факторлы
үлгісі бойынша АТФБанк АҚ-ның күйреу ықтималдығы мүлдем төмен екендігі
және несие қабілетті екендігі анықталды. Бұл көрсеткішті анықтағаннан кейін
болашаққа стратегиялық жоспарлар жасап, ұйымның тұрақты дамуына әсер ететін
басқарушылық шешімдер шығару мүмкіндігі туады.
АҚ АТФ-Банк -ның есеп саясаты – бухгалтерлік есеп жүргізу үшін
Банктың қабылдаған қағидаттар, негіздер, шарттар, ережелер, процедуралар,
тәсілдер мен тәжірибелер жиынтығы (алғашқы бақылаудың, өлшем құндық,
ағымдағы топтаудың, бағалаудың және банк қызметінің айғақтарын қорытынды
жиынтықтарының), және олардың негізінде қаржылық есептілікті, басқару және
салық есебін құрастыру.
Бухгалтердік есеп жүргізу тәсілдеріне шаруашылық қызметінің айғақтарын
топтау және бағалау, активтер құнын өтеу, құжат айналымын ұйымдастыру,
инвентарицазия, бухгалтерлік есеп есепшоттарын, бухгалтерлік есептің
қосымша журналдарын қолдану тәсілдері IBSO банк жүйесінде ақпаратты өңдеу
жатады.
Есептік саясаттың мақсаты Банкте бірыңғай бухгалтердік есеп жүйесін
орнату және оны Бас бухгалтерлік кітапта дұрыс көрініс табуы және осының
негізінде қаржылық, реттеу салықтық және басқару есептілігін құру болып
табылады.
Есептің қалыптан тыс пайда болған жағдайларын (бұл Есептің саясатта
сипатталмаған) Банктің Бас бухгалтері қарастырады.
Қалыптан тыс жағдайларға мыналар жатады:
1 ) жиi емес және жеңiл-желпi – бұл жағдайда бухгалтерлiк есепте көрсету
бойынша шешімді Банктiң бас бухгалтері немесе оның жоқтығына орынбасары
қабылдайды.
2) жиі емес және айтарлықтай – бұл жағдайда шешімді Банк Басқармасының
Төрағасы немесе оның жоқтығында бірінші орынбасар қабылдайды.
500 000 теңгеге дейінгі немесе шетелдік валютадағы эквивалент
аралығындағы операциялар жеңіл-желпі болып саналады. Бекітілген мөлшерден
артық операциялар айтарлықтай болып саналады.
1. Есептік саясат қаржылық есептіліктің Халықаралық стандарттарының
негізінде қалыптасады (ары қарай – ҚЕХС)
2. Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерде көрсетілген
Бухгалтерлік есеп жүргізу ережелеріне негізделген Банктың Есептік
саясатын Банк Басқармасы Төрағасының бұйрығымен құрылған Комиссия
қалыптастырып, Банк Директорлар Кеңесіне бекітуге береді.
3. Банк Есептік саясатты барлық қаржылық есептілік әрбір қолданыталытн
ҚЕХС сай болатындай таңдап, қолданады. Нақты талап болмаған жағдайда
Банк қаржылық есепте келесі сапалық сипаттамалараға сәйкес келетін
ақпаратты беруді қамтамасыз ететін Есептік саясатты жасайды:
1 ) қолданушылар үшiн шешiм қабылдаудағы лайықтылық;
2) сенімділік, қамтамасыз ететін:
a ) ұйымның қаржылық жағдайының және сенiмдi нәтижелерін беру;
b) заң формаларын ғана емес, оқиғалардың және операциялардың
экономикалық мазмұнын көрсету;
с) бейтараптылық (түрлі қолданушыларға қатысты);
d ) сақтық;
e ) барлық маңызды қатынастардағы толықтық.
Нақты ҚЕХС болмаған жағдайда Банк Есептік саясат жасау кезінде Банктың
қаржылық есебі жөнінде қолданушылар үшін пайдалы ақпаратпен қамтамасыз
ететін өз пікірін пайдаланады. Мұндай пікірді шығаруда Банк мыналарды
назарға алады:
1) ұқсас немесе байланысты мәселерді қозғайтын ҚЕХС-дағы талаптар мен
ұсыныстар;
2) қаржылық есепті дайындап, беру үшін Концептуалды негіздемеде
бекітілген активтер, кірістер мен шығындарды анықтау, тану және бағалау
талаптары;
3) осы пункттың 1) және 2) тармақтарына сәйкес келетін дәрежедегі банк
ережелері мен нормалары.
1. Есептік саясатты, ол бойынша бекітілген бухгалтерлік есеп әдістерін
өзгерту, активтер мен міндеттемелерді бағалау, кірістерді, шығындарды,
Банктың жекелеген операцияларын мойындау Банк Директорлар Кеңесінің
қаулысымен келесі жағдайларда рәсімделеді (ҚЕХС № 8):
1) бұл заңнамаға сәйкес талап етілгенде, соның ішінде бухгалтерлік есеп
туралы заңнама;
2) бұл ҚР Ұлттық Банкінің ұсыныстарына сәйкес талап етілгенде;
3) бұл өзгеріс ұйымның қаржылық есебіндегі оқиғалар мен операциялардың
анық ұсынуға әкелгенде.
2. Қаржылық есептерде оқиғалар мен операцияларды көрсету сапасының артуы
жаңа Есептік саясатұйымның қаржылық жағдайы және оның қызметінің
нәтижелері немесе қаржы лектері жөнінде орынды және сенімді ақпарат
беруге әкелгенде жүзеге асады.
3. Келесі әрекеттер есептік саясаттағы өзгерістерге жатпайды:
1) бұрын болған оқиғалар мен операциялардан маңыздылығы жағынан
айырмашылығы бар оқиғалар және операциялар үшін есептік саясатты қабылдау;
2) бұрын болмаған немесе маңызды емес оқиғалар мен операцияларға жаңа
есептік саясат қабылдау.
Активтердi қайта бағалау саясатын тұңғыш рет қабылдау есептiк саясаттың
өзгерiсi болып табылады, бiрақ қайта бағалауды сияқты қаралады.
Есептiк саясаттағы өзгерiс ретроспективалық немесе перспективалық түрде
қолданылады. Ретроспективалы амал дегеніміз жаңа саясат үнемі
пайдалынылғандай, сондықтан мұндай оқиғалар мен операцияларға жаңа есептік
саясат қолдану. Сондықтан, мұндай есептік саясат оқиғалар мен операцияларға
мұндай баптар пайда болған сәттен басатп қолданылады.
Перспективалы амалда жаңа есептік саясат өзгеріс мерсізіменен кейін
болған оқиғалар мен келісімшарттарға қолданылуын білдіреді. Алдыңғы
кезеңдерге қатысты бөлінбеген кіріс сальдосы болса да, таза пайда немесе
есептік кезеңдегі шығын болса да ешқандай түсетулер жасалмайды, осыған
байланысты шоттардың ағымды сальдосы қайта есептелмейді.
Есептік саясатқа өзгерістер егер басқасы өзге нормативтік құқықтық
актілермен және құқықтық құжаттармен қарастырылмаса, өзгеріс бекітілген
мерзімнен бастап қолданылады, яғни перспективалы әдіс бойынша.
1. Бухгалтерлiк есеп жүргізу мен қаржылық есептілікті құрастырудың
қағидалары есептеу және үздіксіздік болып табылады.
1) Есептеу принципі. Есептеу қағидасына сәйкес, операциялар мен оқиғалар
болған кезде мойындалады (ақша түсіміне немесе төлеміне қарай емес), және
бухгалтерлік есеп журналдарында тіркеледі және өздері қатысты кезеңнің
қаржылық есептеріне беріледі. Крістер мен шығындар туралы есепте шығындар
келтірілген шығындар мен сәйкес кіріс баптарын тікелей салыстырудың
негізінде есепте мойындалады. Алайда бұл салыстыру бухгалтерлік баланстағы
активтер мен міндеттемерелердің анықтамасына сәйкес келмейтін баптарды
мойындауға жол бермейді.
Кірістер мен шығындар пайда болған сәтте мойындауды жобалайтын және
олардың нәтижеерін өздері жататын кезеңнің қаржылық-шаруашылық қызметі
нәтижелерінежатқызатын қағида. Мұндай қағидатты қолдану Банктың қаржылық
жағдайы жөнінде нақтырақ ақпарат беру үшін қажет.
Қаржылық есептілік есептеу қағидасына сәйкес құрастырылады. Есептеу
қағидасы шаруашылық операцияларының нәтижелерін, сонымен қатар ұйымның
немесе кәсіпкердің шаруашылық қызметінің нәтижесі болмайтын, алайда төлеу
мерзіміне тәуелсіз олардың жүзеге асуы айғағы бойынша қаржылық жағдайына
әсер ететін оқиғалар мен операцияларды мойындаумен қамтамасыз етіледі.
Операциялар мен оқиғалар бухгалтерлік есепте көрініс табады және өздері
жататын кезеңнің қаржылық есебіне енеді. Есептей қағидасы бойынша құрылған
қаржылыс есеп қолданушыларға ақша төлеу мен алуға байланысты өткен
операциялар жөнінде ғана емес, болашақта төлейтін ақша міндеттемесі, ақша
беретін қорлар және қолданушылар үшін экономикалық шешім қабылдау кезінде
маңызды болатын өзге де оқиғалар жөнінде мәлімет береді.
IBSO интеграциялы банк жүйесінің ерекшеліктерін ескере отырып,
клиенттерден түсетін барлық сомалар Банк тарифтері мен жасалған келісімге
сәйкес (негізгі қарыз сомасын өтеу, есептелген сыйақы, комиссиондық және
т.б.) Банк ссудалық есепшоттарға, есептелген сыйақы есепшоттарына немесе
несиелеу операциялары бойынша жекелеген транзиттік операцияларға немесе
құжаттық операцияларға ары қарай түскен ақшаны нұсқау бойынша есептеледі.
2) Қызмет үздіксіздігі қағидасы. Банк үздіксіз қызмет етіп жатқан және
жақын болашақта жұмыс істеп жатқан ретінде қарастырылады және банктың
жойылуы немесе қызметін қысқарту ниетінің болмауын растау жоқ.
2. Қаржылық есептіліктің негізгі сапалық сипаттамалары түсiнiктiлiк,
лайықтылық, сенiмдiлiк, салғастырымдылық болып табылады.
Жоғарыда аталғандардан басқа ҚЕХС негізінде қаржылық есептіліктің келесі
сапалық сипаттамалары жатыр: маңыздылық, форманың маңыздылықтан басым
болуы, шынайы ұсыныс, бейтараптық, сақтық, толықтық, дер кезділік.
1. Түсiнiктiлiк. Қаржылық есептерде берілетін ақпарат қолданушыларға
түсiнiктi болуы тиiс.
2. Орындылық. Мәлiметтiң пайдалылығынын қамтамасыз ету үшiн шешiм
қабылдайтын қолданушыларға орынды болуы керек. Ақпарат қолданушылардың
экономикалық шешімдеріне әсер етіп, оларға өткен, қазіргі және болашақтағы
оқиғаларды бағалауға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz