Жасөспірімдердің мінез акцентуациясы мен қасиетінің даму ерекшеліктері

1.1. Жасөспірімдердің мінез қасиетінің даму ерекшеліктері.
Мақсаттың психологиялық ерекшеліктерінің блогы
Мінез акцентуациясының пайда болуының психологиялық факторлары
Мінез акцентуациясының динамикасына қысқаша шолу
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Жасөспірімдік кезең-психикалық дамудың қиын кезеңі, ол жасөспірім үшін ғана емес, сонымен қатар ересек адам үшін де қиын. Жасөспірімдік кезең мәселесінің маңыздылығы баланың психикалық дамуының ерекше әлеуметтік ситуациясымен ғана түсіндірілмейді, қоғамның өсіп келе жатқан адамнан талап ететін талаптарымен түсіндіреді.
В.А.Татенко әрекеттің психологиялық структурасында 6 этапты бөліп көрсетеді:
1. Мақсаттың қойылуы;
2. Оған жетудің құралы мен жолын табу;
3. Мақсатқа жетудің бағдарламасына сәйкес шешім қабылдау;
4. Қабылданған шешімді орындау және практикалық іс-әрекеттің этапы;
5. Орындалған іс-әрекетті бағалау;
6. Алынған нәтижені фиксациялау мен сақтау.
Берілген схема жасөспірім-акцентуанттардың тұлғалық ерекшеліетерін қарастыру біздіңше өте қолайлы өйткені, ол іс-әрекеттің структурлы («блокты») компонент моделі болып табылады .
Мақсаттың психологиялық ерекшеліктерінің блогы.
1. Тұрақсыз акцентуация. Топ-еріксіздік компенсация стимулы.
2. Гипертимді акцентуация. Мақсаты-маңызды іс-әрекетте жетістікке жету (оқу, кәсіби, спорттық және т.б.), формальды емес топта лидерлікке ұмтылу, іс-әрекетке деген құмарлық.
3. Истероидты акцентуация. Мақсаты - өзінді эгоцентризмді қанағаттандыру, лидерлікке деген ұмтылыс.
4. Эпилептоидты акцентуация. Мақсаты - билікке деген ұмтылыс, материалды жақсылыққа жету, өзінің патологиялық тартымдылықтарын қанағаттандыру.
5. Шизоидты акцентуация. Мақсаты - өз-өзін жоғарылау, оқуда өз-өзін дамыту, болашақ кәсіби қызметке дайындау, белсенді болу.
Адамдар бір-бірінен қатты ерекшеленеді. Мысалы, бір адамның келбеті екінші адамның келбетінен қатты ерекшеленеді, солай адамның психикасы да ерекшеленеді.
Бірақ та, жеке белгілер көп болмайды. «Адамның жекелігінің ерекшелендіретін белгілер, әр түрлі психикалық сфераларға жата алады:
1. қызығушылыққа бағыттылық сферасы;
2. сезім мен ерік;
3. ассоциативті-интеллектуалды сфера.
Адамды жалпы түсіну үшін, оның аталған сфералардың әр түрлі белгілеріне мұқият қарау керек.

1. Абульханова-Славская К.А. Деятельность и психология личности. – М.: Наука, 1980.-132 стр.
2. Алемаскин М.А. Воспитательная работа с подростками. – М.: Знание, 1979.-47с.
3. Алемаскин М.А. О психологической характеристики трудновоспитуемых подростков.// О некоторых вопросах нравственного воспитания детей и подросткрв/ Под. Ред. Т.В.Благонадежиной.-М.: Советская Россия, 1970.-С. 84-104.
4. Алемаскин М.А. Проблемы воспитания трудных подростков. // Советская педагогика.-1966.-№10.-С. 26-33.
5. Ананьев Б.Г. Человек как предмет воспитания. // Советская педагогика.-1965.-№12.-С. 24-39.
6. Бодалев А.А. Психология личности. – М.: Изд-во Моск.. ун-та, 1988.-185с.
7. Бочкарева Г.Г. Психологическая характеристика мотивационной сферы подростков-правонарушителей. // Изучение мотивации поведения детей и подростков/ Под. Ред. Л.И.Божович, Л.В.Благонадежиной.-М.: Педагогика, 1972.-С. 259-350.
8. Волков К.Н. Психология о педагогических проблемах.-М.: Просвещение, 1981.-129с.
9. Выготский Л.С. Проблемы умственной отсталости. // Избранные психологические исследования.-М.: Изд-во АПН РСФСР, 1956.-453-480с.
10. Гальперин П.Я. Введение в психологию.-М.: Изд-во Моск.ун-та, 1976.-150

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Жасөспірімдердің мінез акцентуациясы мен қасиетінің
даму ерекшеліктері.

1.1. Жасөспірімдердің мінез қасиетінің даму ерекшеліктері.
Жасөспірімдік кезең-психикалық дамудың қиын кезеңі, ол
жасөспірім үшін ғана емес, сонымен қатар ересек адам үшін де
қиын. Жасөспірімдік кезең мәселесінің маңыздылығы баланың психикалық
дамуының ерекше әлеуметтік ситуациясымен ғана түсіндірілмейді,
қоғамның өсіп келе жатқан адамнан талап ететін талаптарымен
түсіндіреді.
В.А.Татенко әрекеттің психологиялық структурасында 6 этапты
бөліп көрсетеді:
1. Мақсаттың қойылуы;
2. Оған жетудің құралы мен жолын табу;
3. Мақсатқа жетудің бағдарламасына сәйкес шешім қабылдау;
4. Қабылданған шешімді орындау және практикалық іс-әрекеттің
этапы;
5. Орындалған іс-әрекетті бағалау;
6. Алынған нәтижені фиксациялау мен сақтау.
Берілген схема жасөспірім-акцентуанттардың тұлғалық ерекшеліетерін
қарастыру біздіңше өте қолайлы өйткені, ол іс-әрекеттің структурлы
(блокты) компонент моделі болып табылады .
Мақсаттың психологиялық ерекшеліктерінің блогы.
1. Тұрақсыз акцентуация. Топ-еріксіздік компенсация стимулы.
2. Гипертимді акцентуация. Мақсаты-маңызды іс-әрекетте жетістікке жету
(оқу, кәсіби, спорттық және т.б.), формальды емес топта лидерлікке
ұмтылу, іс-әрекетке деген құмарлық.
3. Истероидты акцентуация. Мақсаты - өзінді эгоцентризмді
қанағаттандыру, лидерлікке деген ұмтылыс.
4. Эпилептоидты акцентуация. Мақсаты - билікке деген ұмтылыс,
материалды жақсылыққа жету, өзінің патологиялық тартымдылықтарын
қанағаттандыру.
5. Шизоидты акцентуация. Мақсаты - өз-өзін жоғарылау, оқуда өз-өзін
дамыту, болашақ кәсіби қызметке дайындау, белсенді болу.
Адамдар бір-бірінен қатты ерекшеленеді. Мысалы, бір адамның
келбеті екінші адамның келбетінен қатты ерекшеленеді, солай адамның
психикасы да ерекшеленеді.
Бірақ та, жеке белгілер көп болмайды. Адамның жекелігінің
ерекшелендіретін белгілер, әр түрлі психикалық сфераларға жата
алады:
1. қызығушылыққа бағыттылық сферасы;
2. сезім мен ерік;
3. ассоциативті-интеллектуалды сфера.
Адамды жалпы түсіну үшін, оның аталған сфералардың әр түрлі
белгілеріне мұқият қарау керек.
Акцентуация түсінігін алғаш рет неміс психиатры және
психологы, Берлин университетінің неврологиялық клиникасының профессоры
Карл Леонгард енгізген. Ол сонымен қатар тұлға акцентуациясының
классификациясын жасаған.
Невротизация психикалық құбылыстардың 3 классының әсерімен құрылады:
1. тұлғаның эмоционалды-мотивациялы ерекшеліктері;
2. психосоматикалық симптоматика;
3. адамның көңіл-күйі, оның өз-өзін сезінуі, оның уайымдарының
негізгі тоны.
Адамның психикасы өте нәзік, ал адамның өмірінде психикаға кері
әсерлері өте көп, отбасына байланысты кіші реніштерден үлкен
тұлғалық уайымдарға дейін
Мінез акцентуациясы-мінездің жеке ерекшеліктерінің тым күшейуі
мөлшерінің шеткі варианттары, басқаларға деген жақсы және жоғарғы
тұрақтылығындағы белгілі түрдің психогендік әсері нәтижесінде
сайлаулық әлсіздік табады.
Көрсетілген дәреженің тәуелділігіне байланысты 2 дәрежесін бөліп
шығардық:
1. Ашық (явная);
2. Жасырын (скрытая) (Личко; Александров, 1973)
Ашық акцентуация варианттың шеткі мөлшеріне қатысты. Мінездің белгілі
түрінің әжептеуір тұрақты ерекшеліктерінің болуымен өзгешеленеді.
Жасөспірім жасында мінездің ерекшеліктері жиі шиелінеседі, ал
психогендік фактордың әрекеттері аз қарсылықты орынға - адресіне
жібергенде психогендік факторлардың әрекеттерінен, тәртіптегі
ауытқулар мен адаптацияның уақытша бұзылуы пайда бола бастайды.
Мінез ерекшеліктерінің есеюінде жеткілікті көрсетілген болып қалады,
бірақ толтырылады және адаптацияға кедергі келтірмейді.
Жасырын акцентуация шеткі вариант мөлшеріне емес, ол кәдімгі
варианттар мөлшеріне жатуы мүмкін. Үйреншікті жағдайда мінездің
белгілі-бір түрінің ерекшеліктері әлсіз көрсетілген немесе мүлдем
байқалмайды.
Жан-жақты зерттеу барысында және өмір баянымен әбден талдап
танысуда да мінездің белгілі бір түрін анық түсіну қиынға соғады.

Психогендік факторлардың басқа түрі, ауыр түрлері де,
психогендік ауытқуларда көрсетілмей ғана қоймай, сонымен қатар мінез
түрлерінде көрсетпей қояды .

Психопатия – бұл мінездің сондай аномалиясы, Ганнушкин бойынша
Индивидтің бүкіл психикалық бейнесіне анықтайды, оның жан дүниелік
құрылымына өзінің өктем ізін, өмір бойы... өте тез өзгерістерге
енбейді және қоршаған ортаға енігу...кедергі келтіреді. Бұл үш
критерийлер тотальдің және мінездің патологиялық ерекшеліктерінің
біршама тұрақтылығы және олардың дәрежеге дейін мәнерлігі әлеуметтік
адаптацияны бұзушы болып О.В.Кербиков бойынша белгіленген .
Белгіленген критерийлер жасөспірімдердің психопатия
диагностикасында негізгі бағыт болады. Бұл жаста әсіресе анық
көрінетін мінездің патологиялық ерекшеліктерінің тотальдылығы. Әр
жерде және әрқашан гипертимдік жасөспірім энергиялы, шизоидті
қоршаған ортадан көрнексіз пердемен қорғанады, ал истероидті
қоршаған ортаның көңілін өзіне аударуға құмар болады.
Егер өте көңілді тынышсыз, шуылдақ бала аяқ асты қатал, тұйық,
жұрттан шеттенген жасөспірім немесе бала кезінде нәзік, сыпайы,
өте сезімтал бала жақындарына өте қатал, суық қанды, қатігез
жігітке айналса, онда бұның бәрі тұрақтылық тәуелділігіне сай
келмейді және психопатиялық ерекшеліктер қалай айтылса да, бұл
жағдайлар жиі психопатияның шегінде болады. Адаптацияның бұзылуы
немесе анығырақ айтқанда, әлеуметтік дезадаптация психопатия кезінде
бүкіл жасөспірімдік кезеңді қамтиды.
Мұндай үш критерий - тотальдік мінездің біршама тұрақтылығы
және әлеуметтік дезадаптация – психопатияны ажыратуға мүмкіншілігі
бар. Мінездің акцентуациялық түрі - өте ұқсас және жарым жартылай
психопатияның түрі сәйкес келеді 11;278 .
П.Б.Ганнушкин (1933) мұндай жағдайларды латентті психопатия -
деп, ал M.Framer (1949) және О.В.Кербиков (1961) предпсихопатия
деп, Г.К.Ушаков (1973) қарапайым мінездің шеткі варианттары - деп
белгілеген.
Ең жоғарғы атақты К.Леонгард (1968) термині тұлғалық
акцентуация (акцентуация личности) алды. Дәлірек айтқанда, мінез
акцентуациясы (Личко, 1966).
Мінез акцентуациясы мен психопатияның арасындағы айырмашылық
П.Б.Ганнушкин - О.В.Кербиков диагностикалық критерийлерінде негізделеді.
К.Леонгардтың ойынша әрбір денсаулығы жақсы адам акцентуацияланған
болып келеді. Оның айтуынша индивидуалды белгілер орташадан
патологиялық ауытқуы болмай тұра, адамдарға қайталанбастықты береді.
Акцентуаланған тұлғалар патологиялық болып табылмайды, олар тек
нормадан ауытқу ерекшеліктеріне дайындалады. Олар норма мен
психопатияның арасында жүреді. Леонгард бойынша патологиялық
тұлғалар деп сыртқы факторлардан басқа, ішкі конфликтілердің
әсерінен болатын мінез ауытқуы деңгейіне жететін адамдар жатады.
Таза акцентуаланған тұлғаларға, ол мына мінез типтерін
жатқызады: демонстративті тұлғалар, эпилептоидті тұлғалар.
Адамдар бір-бірінен тек туа пайда болған индивидуалдық
ерекшеліктерімен ғана ерекшеленіп қоймай, сонымен қатар, өмір
ағысымен байланысты дамуында да айырмашылық болады.
Адамның мінез-құлқы қандай ортадан, қандай отбасынан шыққан, қай
мектепте оқыған, яғни қоршаған ортасына байланысты. Алғашында бір-
біріне бейнесімен ұқсас адамдар жүре келе бір-біріне мүлдем
байланысы жоқ болып шығады. Сондай-ақ өмірге байланысты ұқсастығы,
олардың әр түрлі нормадағы реакцияларын және ұқсас ерекшелітерін
туғыза алады.
Жеке адамның акцентуациялық қалыптасуын және адамның
индивидуалдылығын анықтайтын вариация ерекшеліктерінің арасына шек
қою әрқашан оңайға түспейді. Мұндағы ауытқу екі түрлі бағытта
зерттеледі.
Біріншіден, жеке адамның бөгеттік немесе педанттық немесе
гипомоникалдық ерекшеліктері, адамдарға аса көрінбеуі мүмкін.
Әсіресе, мұнда темпераменттің әр түрлі ерекшеліктерін анықтаған
кезде оның барлық аралық дәрежесінің түрлерінен нейтральдыға дейін
анық көрінеді.
Акцентуация - бұл орта есеппен айтқанда, белгілі-бір
ерекшеліктерінің дәрежесінің күшейуі. Ерекшеліктердің көбін қатаң
дифференциалдауға болмайды, яғни олардың акцентуацияға немесе тек
қана жеке адам вариацияларына жататынын анықтау қиынға соғады.
Жеке адам-біздің білуімізше акцентуацияланғаны, патологиялық
болмайды.
Жеке адам - бұл түсінік мінезге қарағанда, едәуір күрделі болып
келеді. Ол интеллект, қабілеттілік, бейімділікті т.б. енгізеді.
Leongard жазбаларында әсіресе мінездің түрлері айтылған.
Мінездің акцентуацияларында мына белгілердің еш біреуі де
болмауы мүмкін. Өмір бойы мінездің біршама тұрақсыздығы барлық
жағдайда тотальды емес болуы, мінездің аномалиялық ауырлығы сияқты
дезадаптацияның әлеуметсіздігі. Әдетте, акцентуация мінездің пайда
болу кезінде дамиды және ер жетумен басылады. Мінездің
ерекшеліктері акцентуация кезінде әрдайым көрсетілмеуі мүмкін, тек
кейбір жағдайда және әдеттегі жағдайда білінбеуі дерлік.
Акцентуацияда - әлеуметтік дазадаптация не мүлдем жоқ, не қысқа ғана
болады.
Акцентуациядағы ауытқулар тек кейбір жағдайлардағы белгілі - бір
психикалық жарақаттар кезінде пайда болады, әсіресе берілген
мінездің түріне ең кіші қарсылық орнына және әлсіз звеноға. Әр
акцентуация түрінде өзіне тән басқалардан өзгеше әлсіз жерит бар.
Осы айтылғандардан мінез акцентуациясының анықтамасын беруге болады.

А.Е.Личко мінез акцентуациясына келесі анықтаманы береді: Мінез
акцентуациясы - бұл оның нормасының шеткі варианттары, бұл жерде
мінездің жеке белгілері қатты күшейген.
Жасөспірімдік кезең - бұл мінездің қалыптасу кезеңі, сондықтан
бұл жерде қоршаған орта үлкен әсер етеді. Бұл жас кезеңі даму үшін
сензитивті болып келеді.
Бірақ та бірдей ортада, бір отбасында психопатияның әр түрлі
типтері өсуі мүмкін, сонымен қатар дені сау тұлғалар да.
А.Е.Личко ойынша, мінез ауытқулары ортаның әсерінен пайда
болады, бірақ та психопатизация деңгейіне жетпеген.
Мінез акцентуациясы жасөспірім кезінде ғана айқын көрінеді.
Жасөспірімдік кезеңнің соңында акцентуацияланған белгілер жазылады
(компенсацияланады), яғни жасөспірімдік кезең аяқталған соң айқын
акцентуациялар жасырын болады.
Жасөспірімдік кезеңде ең жиі кездесетін ауытқулар мінез-құлықтың
транзиторлы психотикалық емес девиациялары - делинквентті,
алкоголизация, суицидтік мінез-құлық т.б.
Қиын тәрбиеленудің фактісі - шынайылық, бұнымен әрбір мұғалім,
тәрбиеші және ата-ана соқтығысады.

Мінез акцентуациясының пайда болуының психологиялық
факторлары
Біз әрі қарай қолданатын жүйеміз негізінен жеке адамның
акцентуацияланған түрлерінен Леонгард (1964; 1968) бойынша және
П.Б.Ганнушкинмен (1933); Г.Е.Сухаревалардың классификацияларынан
шығады. Дегенмен, біздің жүйеміз алдыңғы жүйелерден екі
ерекшеліктерімен өзгешеленеді.
Біріншіден, ол жасөспірімдер жасына арналған, олар осы жаста
қандай болса да сондай болып суреттеледі.
Екіншіден, ол яғни акцентуациялық мінездің патологиялық
ауытқулары, яғни нормалық шеткі варианттары.
Акцентуация және тұлға психопатиясын 3 классификацияға бөлді.
Бұл классификацияларды К.Леонгард, П.Б.Ганнушкин және А.Е.Личко
ұсынған.
Сонымен К.Леонгард акцентуаланған тұлғалардың келесі типтерін
көрсетеді:
Демонстративті (немесе истерикалық);
Педанттық (немесе ананкастикалық);
Тұрып қалатын (немесе параноикалық);
Қозғыш (немесе эпилептоидты);
Гипертимді (немесе гипомоникалдық);
Дистимдік (немесе субдепрессивті)
Уайымдық; эмотивті.
Ол сонымен қатар аффективті - лабильді темпераментті, тұлғаның
экстравертті акцентуациясын, тұлғаның интровертті акцентуациясын бөліп
көрсетті.
А.Е.Личко жасөспірімдердің психопатиясы мен акцентуациясын зерттеу
үшін келесі типтерді бөліп көрсетті: гипертимді, циклоидті,
лабильді, астено-невротикалық, сенситивті, психоастеникалық, шизоидті,
эпилептоидті, истероидті, тұрақсыз, конформды.
П.Б.Ганнушкин психопатия клиникасына кеңес психиатрларының ішінен
алғаш болып келесі типтерге толық суреттеме берген:
Циклоидтар, ол бұл жерге конституционалды - депрессивтілерді,
конструктивті - қозғыштарды, циклотимдерді, эмотивті - лабильділерді
кіргізді;
Астениктер;
Шизоидтар (бұл жерде арманшылдарды бөлек көрсетті);
Параноиктер (фанатиктерді бөліп көрсетті);
Эпилептоидтар;
Истерикалық мінездер (патологиялық өтірікшілерді толық суреттеп
көрсетті);
Тұрақсыз психопаттар;
Антиәлеуметтік психопаттар;
Конституционалды топастар.
Барлық үш авторлардың классификациясын көре отыра, типтердің жартысы
бірдей екенін көруге болады .
Бұл типті басқа типтерден тез айыруға болады. Егер де сіздер
энергиялы, өмірге қанағаттанған адамды көрсеңіз, онда оны гипертимді
типке жатқызуға болады. Бұл белгілер тым қатты айқындалса,
психиатрияда оны гиперманикалық күй деп атайды.
Бұл типтегі адамдар бала кезінен ашық, көп сөйлемейтін,
сергек болады. Бала кезінен достары көп болып соларға басшы
болғысы келеді, тынышсыз болады. Гипертимдік жасөспірімдердің
ерекшеліктері – олар ақкөңіл, әрі сергек болады, тек кейде ғана
агрессивті болады, оның өзі тез өтіп кетеді. Айтқан сөзінде
тұруда, сабақта ұқыпты емес. Әсіресе саудаласқанды ұнатады. Ақшаны
қарызға алып, кейін қайтару деген ойды білмейді. Бірақ өтірікшілік
қасиеті тек қатты қиналған кезде болады.
Әдетте, бұл типтегі адамдарда ойлары, сезімдері мен мінез-
құлықтың ерік компоненттері бірдей жақсы дамыған. Олар тез ойлайды,
тез сөйлейді және де шешімді тез қабылдайды .
Олар өмірге жақсы көзқараспен қарайды. Қалжыңдай отыра олар
уайымды жеңеді. Өмірге оптимистік көзқараспен қарайды. Энергияның
күштілігімен, іс-әрекетке деген құмарлықпен, еңбекқорлықпен олар
кәсіби сферада сәттілікке жете алады. Сәттілікке жетуге оларға
ойлау қабілеті, мәселелерді тез шешу, әр түрлі идеялар көмек
болады. Олар - өте ақылды, тапқыр, сәтті саясаткерлер, шапшаң
аферистер.
Гипертимді темперамент қатты айқындалғанда берілген тұлғаның
көптеген жақсылықтары жетіспеушілік разрядына ауысады.
Бұндай адамдарға жалғыздық , бірқалыпты іс - әрекет, жағдай,
қатал ережелер ұнамайды.
Гипертимді жасөспірімдердің өзін - өзі бағалауы шыншылдық,
адалдықпен ерекшеленеді.
Психопатияның бұл типі детальді түрде ересек адамдарда Schneider
(1923) мен П.Б.Ганнушкин (1933) бейнелеген, ал балалар мен
жасөспірімдерде Г.Е.Сухарева (1959) суреттеген. П.Б.Ганнушкин бұл
типке мынандай ат берген: конситуациялды - қозғыштық және
циелоидтар тобына қосқан.
Мінез акцентуациясының екі классификациялық типі бар:
1. К.Леонгард (1968) ұсынған;
2. А.Е.Личко (1977) ұсынған.

К.Леонгард бойынша А.Е.Личко бойынша мінез
акцентуацияланған тұлғаның типі. акцентуациясының типі
Лабильді Лабильді циклоид

Жоғарғы қозғыштық эмотивті Лабильді
Демонстративті Истероидті
Жоғарғы ұқыптылық Психастеникалық
Регидті-аффективті Эпилптоидті
Басқарылмалы емес Шизоидті
Интравертті Сенситивті
Қорқақ Астено-невротикалық
Неврастеникалық Конформды
Экстравертті Тұрақсыз
Әлсіз ерікті Гипертимді
Циклоидті

Гипертимді жасөспірімдердің ең негізгі белгісі - әрқашан
көтеріңкі көңіл-күй. Кейде ғана қозғыштығы пайда болып агрессивті
болады.
Эмансипация реакциясы әсіресе анық болады. Осының күшімен ата-
аналармен, педагогтармен, тәрбиешілермен өте оңай конфликтілер пайда
болады. Жанұя қол астынан кету үшін гипертимді жасөспірімдер
лагерлерге, туристік экскурсияларға кетіп қалады, бірақ ол жерде де
белгілі күн тәртіппен соқтығысады. Нағыз үйден қашулар
гипертимдерде өте сирек кездеседі.
Топтасу реакциясы ұжымдарға тартымдылықпен ғана емес, сонымен
қатар оларды басқарушылыққа әкеледі.
Гипертимдікдер үшін алкоголизация жасөпірімдік кезеңнен бастап
өте қауіп төндіреді. Олар достарымен бірге компанияларда ішімдікті
қолданады.
Гипертимділердің психопатизациясы - тұрақсыздық варианты өте жиі
болады.
Гипертимді акцентуацияда гипертимді - тұрақсыздық психопатиясының
өсуінің негізгі ролін отбасы ойнайды.
Гипертимді - истероидті вариант өте сирек кездеседі. Гипертимдік
фонда жаймен истероидті белгілер пайда болады. Мүмкін бұл типтің
дамуында ең негізгі ролді орта ойнайды.
Психопатизацияның гипертимді - аффективті варианты аффективтік
жарылғыштық белгісінің өсуімен ерекшеленеді, бұл эксплозивті
психопатияға ұқсас келеді. Гипертимділер үшін қозулар жиі болып
тұрады. Гипертимді - аффективтіліктің эксплозивті эпилептоидпен
ұқсастығы сыртқы жағынан ғана қалады: бұл ренішті тез кешіреді,
әсіресе қазір ғана ұрысып қалған адамдармен достасу. Басқа да
эпилептоидті белгілер жоқ болады. Мүмкін, психопатизацияның бұл
вариантының формалауында ең негізгі ролді ұл балаларда гипертимді
типтің ми жарақаттары ойнайды.
Циклоидті тип. Бұл типті 1921 жылы Кречмер (Kretschmer)
көрсеткен. Ең алдымен ол психиатриялық зерттеулерде кең қолданыла
бастады. П.Б.Ганнушкин (1933) циклоидтар тобына психопаттардың 4
типін қосты:
1. конституционалды - депрессивті ;
2. конституционалды - қоздырғыш;
3. циклотимиктер;
4. эмотивті - лабильді.
Циклотимияны психопатия деп қарастырды.
Жасөспірімдік жаста циклоидті акцентуацияның 2 вариантын көруге
болады:
1. Типтік;
2. Лабильдік
Типтік циклоид:
Өздерінің құрбыларынан мүлдем айырмашылығы жоқ немесе гипертимдерге
жиі әсер етеді. Пубертаттық кезеңде алғаш субдепрессивті фаза пайда
болады. Оны апатияға бейімділік және ашушаңдылықпен
ерекшелендіреді. Алғашында шулы және әрі пысық жасөспірімдер бұл
кезде енжар болады. Аппетиті жоғалып, бірақ депрессияға тән
ұйқысыздық әдетте ұйқышаңдыққа айналады. (Озерецковский, 1972)
Типтік циклоидті фазалар әдетте қысқа мерзімді және 2-3 аптаға
созылады. Астения және өте қатты шаршау субдепрессивті фазаны
ұзаққа созады да, оқуға деген және оймен істеуге жиіркенушілік
пайда болады.
Лабильді циклоидтар: типтікке қарағанда көбіне лабильділікке
(эмоционалды - лабильділікке және реактивті - лабильділікке) жатады.
Мұндағы фазалар едәуір қысқа - бірнеше жақсы күндер болса, бірнеше
жаман күнге айналады. Жаман күндер енжарлықтан қарағанда
көңілсіздікпен көрсетіледі.
Циклоидті жасөспірімдердің мінез - құлықтық реакциялары типтік
және лабильдік циклоидтарда әдетте сабырлық көрсетілген. Эмоционалдық
бағыттар және құрдастарымен топтасу реакциялары өркендеу кезеңінде
күшейеді.
Циклоидтарда мінездің өзін - өзі бағалауы бірте - бірте жақсы
және жаман тәжірибелерін жинақтау кезеңдерден құрылады.
Жасөспірімдерде бұл тәжірибе әлі жоқ, сондықтан да өзін - өзі
бағалауы әлі анық емес.
Лабильді тип. Бұл тип толық түрде әр түрлі есімдермен
келтірілген, эмоционалды-лабильді (Schneider, 1923), реактивті -
лабильді (П.Б.Ганнушкин, 1933) немесе эмотивті - лабильді
(Leongard, 1964; 1968) және т.б
Бала кезінде лабильді жасөспірімдер әдетте құрбыларының алдында
ерекшеленбейді. Тек кейбіреулерінде ғана невротикалық реакцияларға
ғана бейімділігі пайда болады.
Лабильді типтің басты ерекшелігі - көңіл - күйінің құбылмалылығы.
Себепсіз көңіл - күйдің ауыспалылығы ойдың үстірттілігін және
ұшқалақтылығын туғызады. Лабильді типтің өкілдері шынайы әрі үлкен
құштарлыққа және терең сезімдерге қабілетті. Жақындарына, туыстарына
деген құштарлығы реніштерінің жиілігімен жеңілдігіне қарамастан қатты
сақталады. Лабильді жасөспірімдерге адал достық тән. Сондай - ақ
олар мақтағанды, алғысты және т.б. өте сезгіш келеді, бірақ олар
мақтаншақ және өзімшілдік болмайды. Достарымен айырылысуды,
сәтсіздіктерді, бақытсыздықты өте қатты көңілге алғыш және реактивті
депрессияға, невротикалық ауруларға өте бейім келеді .
Бұндай адамда екі адам қосылған - гипертимді және дистимді
типтер, олар бір - бірін ауыстырып отырады.
Мінез - құлықтың бұл екі полюсі ауысып отырады, кейде сыртқы
бақылаушының көзқарасы бойынша ешбір өзгеріссіз болады. Басқа мінез
акцентуация типтеріне қарағанда бұл тип көтеріңкі эмоциямен ғана
емес, сонымен қатар іс-әрекетке деген құмарлықпен, идеяларының алуан
түрлілігімен ерекшеленеді. Ал жағымсыз жағдайлар көңілін түсіріп
қана қоймайды, сонымен бірге мінез - құлық, ойлау реакциясын
әлсіздетеді.
Әдетте тұлға акцентуациясының бұндай типі жасөспірімдік кезеңде
басталады.
Пубертаттық кезең тез өсімділікті талап етеді және жасөспірім
пассивтіліктен энергиялы адамға айналады. Соңында бір фаза екінші
фазаға периодтық түрде ауысады, бұл кейде уақыттың периодымен
байланысты болады.
Әдетте бұл акцентуанттар кеш кезеңде күшейеді және жағдайдың
көп ауысуы адамды шаршатып жібереді.
Көптеген зерттеушілер екі күйдің бір кезде қосылуын белгілейді,
бірақ та әр түрлі пропорцияда болады.
Лабильді жасөспірімдердің эмансипацияға реакциясы өте сабырлы
болады. Өзін - өзі бағалауы адалдықпен ерекшеленеді. Лабильді
жасөспірімдер өз мінез ерекшеліктерінің бәрін біледі және бәрі
олардың көңіл - күйлеріне байланысты екенін де біледі.
Қолайсыз жағдайларда шыдамсыз, келіспеушілікке шыдамайтын
дауласқыш. Ал егер жолы болып, қолайлы жағдайлар болса, онда ол
қайтпас мақсатқа бағытталған еңбекқор болады .
Астено - невротикалық тип. Астениктер тобына біз күйдің екі
тобын қосамыз: біріншісі - туа пайда болған конституционалды астено -
невростениктер, ол грек тілінен аударғанда жүйке әлсіздігі деген
мағынаны білдіреді, және екіншісі - бұл психостениктер, сәйкесінше-
жан әлсіздігі. Бұл екі топтың негізгі ерекшеліктері бір жағынан,
жүйке әлсіздігі, ал екінші жағынан, жан - ерік әлсіздігі. Көптеген
фильмдер мен кітаптарда неврастеник адамдарды кездестіруге болады.
Өмірде оларды тез тануға болады. Олардың бастары жиі ауырады,
ауырлық сезімі, шаршаңдық, ал кейбіреулерінде соматикалық типті
кездестіруге болады, нашар аппетит, жүрек аурулары, дененің әр түрлі
жерлері ауырады. Егер бұндай адамдар өздерінің денсаулықтарына көп
көңіл бөлсе, онда олар өздерінен көп ауруларды тауып алады. Бұл
жағдайда неврастении -ипохондрия жайлы айтуға болады.
Астено - невротикалық типті жасөспірімдерде бала кезінде невропатия
белгілері пайда болады - мазасыз ұйқы және нашар аппетит,
қорқақтық, жылаңқылық, кейде түнде болатын қорқақтық, түнгі анурез,
кекештік және т.б.
Астено - невротикалық акцентуацияның басты белгісі - жоғарғы
шаруашылық, қозғыштық және ипохандриялыққа бағыттылық. Шаруашылық,
әсіресе ойлауды қажет ететін жаттығуларда пайда болады. Өте көп
физикалық ауырлықтар, мысалы, спорттық жарыстар өте ауыр болады.
Невростениктердің қозғыштығы эпилептоидтардың қозғыштығынан
ерекшеленеді және гипертимдердің қозғыштығынан да, сонымен бірге
лабильдіктипті жасөспірімдердің аффективті қозғышымен ұқсас келеді.
Ипохандриялыққа бағыттылығы типтік белгі болып келеді. Бұндай
жасөспірімдер өздерінің дене сезімдеріне құлақ бұрады. Ипохондриялық
мазасызданулар өте жиі ұл балаларда жүрек болып табылады
(Кургановский, 1965)
Невроастеник - ипохондрикке қозғыштық тән. Бұл сапалар оны жаңа
қызығушылықтарға итереді, барлық жаңа нәрселерге қызықтырады. Бірақ,
бұл қызығушылықтар тез кетіп қалады. Сондықтан олардың назары
тұрақсыз. Бұндай адамдар жұмыстағы кедергілерге өте сезімтал келеді,
сондықтан олар бастаған істі аяқтамайды. Осыған қарап оларды
жалқау екен деп ойлайды, бірақ бұл шындығында олай емес.
Астениктерде жиі, әсіресе шаршағанда қозулар болады, бұл олардың
айқын белгісі болып табылады. Бұндай адамдардың кейбіреуінде өз -
өзін бағалауы өте жоғары болады, өз - өздеріне қатты деген қатты
сүйіспеншілік болады, бірақ олар көп еңбектене алмайды.
Невроастениктердің жүйке - жүйесінің әлсіздігі шеткі нәзіктілікте
көрінеді. Олар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.