Инвестициялық жоба туралы
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995 ж. Өзгерістер мен толықтырулар 7.10.98. Жеті Жарғы 2005.
2. Қазақстан Республикасының Азаматгық Кодексі (жалпы бөлімі)27.12.1994ж. Жеті Жарғы 2005.
3. «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 16.01.1991 ж. Жеті Жарғы 2005.
4. «Акционерлік коғамдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 18.05.2003 ж.
5. «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жаупкершілігі бар серіктестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 22.04.1998
6. «Бағалы қағаздар нарығы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 5.03.1997 ж.
7. Аймауытов Ж. Жан жүйкесі және өнер таңдау..Мәскеу 1926.
8. Алдамұратов Ә.Жалпы психология.1996ж.Алматы.
9. Алдамұратов Ә.Қызықты психология.1992ж.Алматы.
10. Брунер Д.Психология познания.1977.
11. Сәбет Бап.Баба.Жалпы психология.2005ж.Алматы.
12. Қожахметова М.Адам.құпия.1997ж.Алматы.
2. Қазақстан Республикасының Азаматгық Кодексі (жалпы бөлімі)27.12.1994ж. Жеті Жарғы 2005.
3. «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 16.01.1991 ж. Жеті Жарғы 2005.
4. «Акционерлік коғамдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 18.05.2003 ж.
5. «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жаупкершілігі бар серіктестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 22.04.1998
6. «Бағалы қағаздар нарығы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 5.03.1997 ж.
7. Аймауытов Ж. Жан жүйкесі және өнер таңдау..Мәскеу 1926.
8. Алдамұратов Ә.Жалпы психология.1996ж.Алматы.
9. Алдамұратов Ә.Қызықты психология.1992ж.Алматы.
10. Брунер Д.Психология познания.1977.
11. Сәбет Бап.Баба.Жалпы психология.2005ж.Алматы.
12. Қожахметова М.Адам.құпия.1997ж.Алматы.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуының күрделі және көп жағдайда қарама-қайшы үрдістері экономика үшін жаңа экономикалық құбылыстарды сапалы түсіну қажеттілігін туындатты. Жаңа ұйымдастырушылық-құқықтық нысандардың туындауы, нарықтық қатынастардың дамуы және шаруашылық субъектілері арасындағы бәсеке көптеген кәсіпорындардың табиғи және моральдық тұрғыда ескірген өндірістік-техникалық базасын жаңартуға бағытталған ақшалай қаржыларды шоғырландыруға арналған жағдайларды туындатуды қажет етеді. Өзінің негізгі қорларын едәуір жаңартуға және өндірістің техникалық деңгейін өз бетінше жоғарылатуды қамтамасыз етуге мүмкіндігі жоқ кәсіпорындар үшін капитал қалыптастырушы инвестицияларды ұлғайту және сәйкесінше банктік сектордан қаржыны қарызға алу арқылы осы мақсатқа қол жеткізуге бағытталған инвестициялық жобаларды жүзеге асыру проблемасы өзекті болып табылады.
Қазіргі таңда жобаның инвестициялық тартымдылығын және кәсіпорынның қаржылық жай-күйін бағалау үшін несие қызметкерлері, экономистер, сондай-ақ инвестициялық талдампаздар шетелдік, сонымен бірге отандық әзірлемелерді пайдаланып жатыр. Шетелдік әдістемелердің көрсеткіштерін, критерийлерін және әдістерін пайдалану әрқашанда мүмкін емес, өйткені әрекет етудің әлеуметтік, экономикалық және саяси ортасы бір-бірінен өзгеше болады. Дегенмен, нарықтық қатынастардың қалыптасуы отандық мамандарды инвестициялық қызметтің қазіргі талдамасының өзіндік құралдарын әзірлеуге, инвестициялық жобаларды жүзеге асыру барысын алдын-ала сараптау және бақылау сатыларында экономикалық талдауды ұйымдастарудың өзекті проблемаларын зерттеуге итермеледі.
Қазіргі таңда жобаның инвестициялық тартымдылығын және кәсіпорынның қаржылық жай-күйін бағалау үшін несие қызметкерлері, экономистер, сондай-ақ инвестициялық талдампаздар шетелдік, сонымен бірге отандық әзірлемелерді пайдаланып жатыр. Шетелдік әдістемелердің көрсеткіштерін, критерийлерін және әдістерін пайдалану әрқашанда мүмкін емес, өйткені әрекет етудің әлеуметтік, экономикалық және саяси ортасы бір-бірінен өзгеше болады. Дегенмен, нарықтық қатынастардың қалыптасуы отандық мамандарды инвестициялық қызметтің қазіргі талдамасының өзіндік құралдарын әзірлеуге, инвестициялық жобаларды жүзеге асыру барысын алдын-ала сараптау және бақылау сатыларында экономикалық талдауды ұйымдастарудың өзекті проблемаларын зерттеуге итермеледі.
1. Разработка и анализ проектов. Т. 1, Т. 2 - Вашингтон: Институт Экономического Развития Всемирного Банка, 1994.
2. Руководство по циклу проекта. - Вашингтон: Институт Экономического Развития Всемирного Банка, 1994.
3. Липсиц И.В. Коссов В.В. Инвестиционный проект. - М.: изд-во “Бек”,1996.
4. Беренс В. Хавранек П.М. Руководство по оценке эффективности инвестиций, перевод с английского “Manual for the Preparation of Industrial Feasibilty Studies” - UNIDO, М.: “Интерэксперт”, 1995.
5. Гарнер Д., Оуэн Р., Конвей Р. Привлечение капитала, изд-во Д. Уайли анд Санз, М.: 1995.
6. Скрибнер Л. , Пюри Г. Анализ безубыточности. /Банковское дело и финансирование инвестиций. Под ред. Н. Брука, Ч 1, Т 1. - Вашингтон, Институт Экономического Развития Всемирного Банка, 1996.
7. Финансовые инвестиции и риск. Киев, Торгово-издат. бюро. BHV, 1994
8. А. Мертенс. Инвестиции. - Киев: Киевское инвестиционное агенство, 1997.
9. Шарп У., Александер Г., Бейли Д. Инвестиции. М.: Инфра-М, 1997.
10. Полякова Л.А., Метод дисконтирования денежных потоков при оценке до
ходности действующего предприятия. «Финансы и капитал», №03/2005.
11. Клоков В.И., Рассказова А.Н., Система контроля и управления стоимостью, основанная на доходности инвестиционного потока, «Финансовый менеджмент», №06/2003.
12. Титаева А.В., «Анализ денежного потока», статья на сайте www.titaeva.ru,
Статья написана по материалам книги Анализ финансового состояния предприятия.
13. Дмитрий Рябых, «Анализ эффективности инвестиционных проектов. Связь с оценкой бизнеса», www.alt-invest.ru
2. Руководство по циклу проекта. - Вашингтон: Институт Экономического Развития Всемирного Банка, 1994.
3. Липсиц И.В. Коссов В.В. Инвестиционный проект. - М.: изд-во “Бек”,1996.
4. Беренс В. Хавранек П.М. Руководство по оценке эффективности инвестиций, перевод с английского “Manual for the Preparation of Industrial Feasibilty Studies” - UNIDO, М.: “Интерэксперт”, 1995.
5. Гарнер Д., Оуэн Р., Конвей Р. Привлечение капитала, изд-во Д. Уайли анд Санз, М.: 1995.
6. Скрибнер Л. , Пюри Г. Анализ безубыточности. /Банковское дело и финансирование инвестиций. Под ред. Н. Брука, Ч 1, Т 1. - Вашингтон, Институт Экономического Развития Всемирного Банка, 1996.
7. Финансовые инвестиции и риск. Киев, Торгово-издат. бюро. BHV, 1994
8. А. Мертенс. Инвестиции. - Киев: Киевское инвестиционное агенство, 1997.
9. Шарп У., Александер Г., Бейли Д. Инвестиции. М.: Инфра-М, 1997.
10. Полякова Л.А., Метод дисконтирования денежных потоков при оценке до
ходности действующего предприятия. «Финансы и капитал», №03/2005.
11. Клоков В.И., Рассказова А.Н., Система контроля и управления стоимостью, основанная на доходности инвестиционного потока, «Финансовый менеджмент», №06/2003.
12. Титаева А.В., «Анализ денежного потока», статья на сайте www.titaeva.ru,
Статья написана по материалам книги Анализ финансового состояния предприятия.
13. Дмитрий Рябых, «Анализ эффективности инвестиционных проектов. Связь с оценкой бизнеса», www.alt-invest.ru
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
І. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ ... ... ... ... ... 3
1.1. Қаржылық модельді құруға арналған бастапқы
мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ...5
1.2. Макро және микроэкономикалық
болжамдар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .6
ІІ. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБА БОЙЫНША ШЫҒЫНДАР ... ... ... ... ... ... ..8
2.1 Инвестициялық жобаны қаржыландыру
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2 Операциялық табыстар мен
шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 1
2.3 Қарыз бен борышқа қызмет көрсету
сұлбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.4 Ақша ағымдарын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...14
2.5 Инвесторлардың
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..26
Кіріспе
Нарықтық қатынастардың қалыптасуының күрделі және көп жағдайда қарама-
қайшы үрдістері экономика үшін жаңа экономикалық құбылыстарды сапалы түсіну
қажеттілігін туындатты. Жаңа ұйымдастырушылық-құқықтық нысандардың
туындауы, нарықтық қатынастардың дамуы және шаруашылық субъектілері
арасындағы бәсеке көптеген кәсіпорындардың табиғи және моральдық тұрғыда
ескірген өндірістік-техникалық базасын жаңартуға бағытталған ақшалай
қаржыларды шоғырландыруға арналған жағдайларды туындатуды қажет етеді.
Өзінің негізгі қорларын едәуір жаңартуға және өндірістің техникалық
деңгейін өз бетінше жоғарылатуды қамтамасыз етуге мүмкіндігі жоқ
кәсіпорындар үшін капитал қалыптастырушы инвестицияларды ұлғайту және
сәйкесінше банктік сектордан қаржыны қарызға алу арқылы осы мақсатқа қол
жеткізуге бағытталған инвестициялық жобаларды жүзеге асыру проблемасы
өзекті болып табылады.
Қазіргі таңда жобаның инвестициялық тартымдылығын және кәсіпорынның
қаржылық жай-күйін бағалау үшін несие қызметкерлері, экономистер, сондай-ақ
инвестициялық талдампаздар шетелдік, сонымен бірге отандық әзірлемелерді
пайдаланып жатыр. Шетелдік әдістемелердің көрсеткіштерін, критерийлерін
және әдістерін пайдалану әрқашанда мүмкін емес, өйткені әрекет етудің
әлеуметтік, экономикалық және саяси ортасы бір-бірінен өзгеше болады.
Дегенмен, нарықтық қатынастардың қалыптасуы отандық мамандарды
инвестициялық қызметтің қазіргі талдамасының өзіндік құралдарын әзірлеуге,
инвестициялық жобаларды жүзеге асыру барысын алдын-ала сараптау және
бақылау сатыларында экономикалық талдауды ұйымдастарудың өзекті
проблемаларын зерттеуге итермеледі.
І. Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау
Инвестициялық жобаны бағалауды жүргізу кезінде сарапшы төмендегі
базалық тізімге келтірілуі мүмкін бірқатар сұрақтарды шешуі тиіс: Біз
осындай жобаны жүзеге асыра аламыз ба? Біздің жобамыздың құқықтық,
ұйымдастырушылық және технологиялық аспектілері талаптарға сәйкес келеді
ме? Жоба жеткілікті көлемдегі қаржыландырумен қамтамасыз етілген бе және
біз қаржылық тәуекелдіктерден жеткілікті дәрежеде қорғалғанбыз ба? Бұл жоба
тиімді жоба болып табылады ма, оны жүзеге асырудан түскен пайда біз үшін
жеткілікті түрде тартымды ма? Тәуекелдіктер тиімді ме?
Талдаудың басқа бағыттарының міндеттерін ескермей, инвестор үшін
инвестициялық жоба жеткілікті түрде пайдалы болып табылатындығын талдау
кезінде қолданылатын тәсілдемені қарастырайық.
Бұл тарауда ақпараттық қамсыздандырудың негізгі құраушылары және болжау
кезінде қолданылатын инвестициялық көрсеткіштер қарастырылады, олар жиынтық
түрде жобаның қаржылық моделіне арналған бастапқы мәліметтерді, оның
базалық құрылымын және оның негізінде анықталған нәтижелер, сондай-ақ
бухгалтерлік және салық мәселелерінің жобаға және кәсіпорынның қаржылық
моделіне ықпалын көрсетеді.
Осы тарауда өз салымдарының табыстылығын бағалау барысында қаржылық
модельді инвесторлардың, олардың несиелері және бастапқы жоспарлық табысты
алу мен шығындарын өтеу деңгейін есептеу, сондай-ақ сезімталдықты талдауды
жүргізу кезінде қандай көрсеткіштер арқылы жүзеге асырылатынын пайдалану
тәсілдері қарастырылады. Сонымен бірге, инвесторлардың табыстылыққа қатысты
өз талаптарын анықтауға мүмкіндік беретін әдістер және олардың уақыт өте
немесе инвестицияларды әрі қарай сату немесе қарызды қайта құрылымдау
нәтижесінде өзгеру мүмкіндіктері анықталады.
Барабар қаржылық модель жобаны қаржылық бағалау барысында өте маңызды
құрал болып табылады. Ол бірнеше мақсаттарға қызмет етеді.
Барлық қаржылық құжаттама тиісті түрде рәсімделгенге дейін:
• жобаның қаржылық аспектілерін және құрылыс сатысында демеушілердің
табыстарын бастапқы бағалау және әрі қарай қайта бағалау;
• жобалық келісім-шарттардың қаржылық баптарын қалыптастыру (соның
ішінде, егер демеушілер жобаға қатысу құқығы үшін аукционды жүргізетін
болса, модель ретінде сауда-саттықтарды пайдалану, тарифті есептеу
кезінде, және алдын-ала бағаланған (өтімді) залалдар бойынша
есептеулерді бақылау үшін және т.б.);
• қаржыларды құрылымдау және әр алуан қаржылық жағдайлар кезінде
демеушілер тарапынан алынатын ұтымдылықтарды қарастыру;
• келісім-шарттық қатынастардың қатысушыларының адалдығын тексеру, оны
due diligence процедурасының бір бөлігі ретінде қарыз берушілер
қарастырады;
• қаржыландыру мәселелері бойынша келіссөздер барысында шиеленіскен
мәселелерді анықтау кезінде;
• базалық сценарийді құру.
Қаржылық құжаттама төмендегі түрде рәсімделген соң бекітіледі:
• бюджеттеу кезіндегі құрал ретінде;
• жобаның ұзақ мерзімді болашағының өзгерісін қарастыру және олардың
жайғасымдарын қалыптастыру кезінде қарыз берушіге арналған бастапқы
болжамдар ретінде.
Қаржылық модель жобалау компаниясының бүкіл қызметін, жобамен
байланысқан сұрақтарын қамтиды, сәйкесінше компанияның жиынтық ақша ағымына
ықпал ете алатын салықтарды және бухгалтерлік есепті ескереді. Дегенмен,
демеушілер және қарыз берушілер қатарласа өздігінен қаржылық модельдерді
әзірлей алады, көп жағдайда бірлескен ортақ модельді құру тиімді болады. Ол
мынаны түсіндіреді: демеушілер модельді жасауға кіріседі, содан кейін бұл
жұмысқа қарыз берушілер ортақтасады, яғни олар жобаға біріккен уақыт сәтіне
байланысты бұл жұмысқа қарыз берушілер ортақтасады. Содан соң демеушілер
оны жобалау компаниясының құрылымын ескере отырып, өз табыстарын есептеу
кезінде пайдалануы мүмкін; осындай есептеулердің нәтижелері қарыз
берушілердің қызметімен байланыспаған.
1.1. Қаржылық модельге арналған бастапқы мәліметтер
Жобалау компаниясының қаржылық моделіне арналған бастапқы болжамдарды
бес сала бойынша топтауға болады:
1) макроэкономикалық;
2) жоба шығындары және қаржыландыру құрылымы;
3) операциялық табыстар мен шығындар;
4) қарызды пайдалану және борышқа қызмет көрсету;
5) салық салу және бухгалтерлік есеп.
Осы бастапқы мәліметтерді жобалық келісім-шарттың баптарын құру кезінде
пайдалану керек. Бұл жерде жұмысты аяқтаудың күтілетін және мәлімделген
мерзімдері, төлемдер немесе түсімдер кестесі, айыппұлдар мен сыйақыларды
есептеу ескеріледі.
Қаржылық модель құрылыс кезіндегі алғашқы шығындар сәтінен бастап
жобаның әрекет етуі аяқталғанға дейінгі кезеңге жатқызылуы тиіс, қарыз
берушілердің көзқарасы бойынша, ол өткен шығындарды ескере отырып, бүкіл
қаржылық құжаттамаға қол қою күнінен басталған кезеңді қамтуы тиіс. Жобаның
әрекет ету кезеңі не жобалау келісімінің әрекет ету мерзімімен, не егер
келісім бекітілмесе, жобаны жүзеге асырудың экономикалық мерзімінің
күтілетін кезеңімен анықталады. Жобаның әрекет етуі мерзімінің аяғында
демеушілердің бүкіл акционерлік капиталының қалдық құны негізінен нөлге тең
деп қабылданады.
Ереже бойынша, қаржылық модельді 6 айға дайындайды. Құрылыс кезеңінде,
яғни егжей-тегжейлі ақпараттың (мысалы, пайыздық төлемдерді есептеу,
мердігер үшін төлемдерді жүзеге асырудың дәл кестесін әзірлеу және т.б.)
жеткілікті көлемі болмаған жағдайда, жекелеген болжамдар бір айға жасалуы
мүмкін және негізгі модельге біріктірілуі мүмкін.
Қаржылық модель негізіндегі қорытындылар — бұл келесі есептеулердің
сериялары:
• құрылыс сатысындағы шығындар;
• өзіндік капиталды пайдалану;
• қарызды пайдалану және өтеу;
• пайыздық төлемдер;
• операциялық шығындар мен табыстар;
• салықтар;
• пайда мен залал шоттары (пайдалар мен залалдар жөніндегі есеп);
• бухгалтерлік баланс;
• ақша ағымы (қорлардың алыну көзі және пайдаланылуы);
• қарызгерлердің өтеу мөлшерлемелері және инвесторлардың табыстары.
Жиынтық тізімдеме бір бетте шешуші нәтижелерді ұсынады:
• жоба бойынша шығындарды қысқаша мазмұндау және оларды қаржыландыру
көздері;
• жиынтық ақша ағымы;
• қарызгерлердің өтеу коэффициенттері;
• инвесторлардың табыстылығы.
1.2. Макро және микро экономикалық болжамдар
Бастапқы макроэкономикалық болжамдар – бұл жобаға тікелей әсер
етпейтін, бірақ оның қаржылық нәтижелеріне ықпал ететін болжамдар. Оған
жататындар:
• инфляция;
• тауар бағасы;
• пайыздық мөлшерлемелер;
• айырбас коэффициенттері;
• экономикалық өсу.
Қаржылық модельді болжауға арналған макроэкономикалық болжамдарды
демеушілермен байланыспаған объективті көздерден алу керек. Мысалы, ірі
банктердің көпшілігі жалпы экономикалық зерттеулерді жүзеге асырады және
жобаны қаржылық модельдеу барысында қолданылуы ықтимал тиісті болжамдарды
алады.
Егжей-тегжейлі модельдеу үдерісінің келесі сатысы құрылыс сатысында
жобалау компаниясының шығындар бюджетін әзірлеуінде және оларды
қаржыландыру көздерін анықтауда жатыр.
ІІ. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБА БОЙЫНША ШЫҒЫНДАР
Жоба бойынша шығындар бюджеті құрылыс басталған сәттен бастап
пайдалануға дайын болғанға дейінгі шығындарды ескереді. Өндірістік
кәсіпорынға немесе инфрақұрылымдық жобаға арналған типтік бюджет келесі
баптардан тұратын болады:
• әзірлеу шығындары. Бұл қаржылық құжатнаманы ресімдеу кезеңінде
демеушілердің (жобалау компаниясына төленген) немесе жобалау
комиссиясының өзімен жұмсалған шығындар. Демеушілер игерудің ұзақ
мерзімі кезінде едәуір болуы мүмкін меншікті шығындарды (соның ішінде
персоналға үстеме шығындар және іссапарлық шығындар төлемі) бөлу
әдістемесін келісуі тиіс. Сонымен бірге демеушілер мен жобалау
компаниясының мүдделерін ұсынатын кеңесшілерге ақы төлеумен
байланысқан шығындарды ескеру керек;
• әзірлеу кезеңіндегі төлемақы. Жоба құрылымы бір немесе одан көп
демеушілерге жобаны әзірлеу үшін бастапқы төлемақыны алуға мүмкіндік
береді; осылайша олар келісімдер өз күшіне енгенге дейін пайда алу
мүмкіндігін иеленеді. Бұл сандар жобаны қаржылық бағалаудың өзгеруі
шамасына қарай өзгеруі мүмкін;
• жобалау компаниясының шығындары. Бұл бапқа қаржылық құжаттамаға қол
қойылған соң кететін және байланысқан шығындар жатады:
- қызметшілер төлемі;
- офис пен құрал-жабдық төлемі;
- рұқсатнамалар мен лицензиялар төлемі;
- тәуелсіз инжинирингтік компанияның — жобалау компаниясының
техникалық кеңесшісінің қызметіне ақы төлеу (құрылыс барысын қадағалау
үшін);
- қызметшілерді оқыту және оларды жалдау шығындары (оған пайдалану
және техникалық қызмет көрсету бойынша кез келген төлемдер кіреді);
• толассыз келісім-шарт бағасы;
• құрылыс сатысындағы сақтандыру;
• іске қосумен байланысқан шығындар. Бұл мердігер үшін жобаны тестілеу
және іске қосу кезінде қажет болатын отын мен шикізаттың төлемімен
байланысқан шығындар; кейбір жобаларда осы уақыт аралығында өндірілген
өнімді сату кезіндегі түсімді алуға болады;
• қосалқы бөлшектерді бастапқы жинақтау. Бұл шығындар қосалқы
бөлшектердің бастапқы жинақталуын ұйымдастырумен байланысқан (егер
олар толассыз келісім-шартқа кірмеген болса);
• айналым капиталы. Жобаға қажетті бұл капитал – пайдалану шығындарын
өтеу үшін жобалау компаниясымен шоттың қойылуы және қолма-қол
табыстардың алынуы арасындағы уақыт ішінде айырманы жабуға қажетті
ақша сомалары. Іс жүзінде бұл жобаның ақша ағымы айналымдылығының
қысқа мерзімді циклы (негізінен 30-60 күн), ол пайдалану сатысында 6
айлық кезеңге жоспарланған қаржылық модельдің негізінде тікелей
есептеле алмайды. Бастапқыда айналым капиталы түсімнен алғашқы
төлемдерді алғанға дейін жобалау компаниясы шығаратын шығындар ретінде
есептелуі мүмкін. Оларға жататындар:
- отын немесе шикізаттың бастапқы қорын сатып алу шығындары;
- офис пен қызметшілерді қамтамасыз ету шығындары;
- пайдаланудың бастапқы сатысында төленген сақтандыру сыйақысы бойынша
шығындар. Сәйкесінше, талап етілетін айналым капиталының көлеміндегі
өзгерістер – ереже бойынша, шикізатты сату немесе көтере сатып алулар
көлеміндегі едәуір өзгерістердің нәтижесі, ол жалпы ақша ағымында көрініс
табуы тиіс;
• салықтар. Бұл бапқа әр алуан шығындарға арналған салықтық төлемдер,
атап айтқанда ҚҚС немесе сатудан ұсталған салықтар кіреді;
• қаржыландыру шығындарына жататындар:
- несиені келісу үшін сыйақы және оны орналастыру;
- қарызды тіркеумен және оны қамтамасыз етумен байланысқан шығындар;
- кеңесшілердің сыйақыларын төлеумен байланысқан шығындар, олар қарыз
берушілердің мүдделерін көрсетеді (оған қаржылық құжаттамаға қол қою
алдындағы кезеңде, сонымен бірге ол рәсімделгеннен кейін жұмсалған шығындар
жатады);
- құрылыс кезеңіндегі пайыздық төлемдер;
- комиссиялық сыйақылар;
- несие бойынша агенттік сыйақы;
• резервтік шоттарды қаржыландыру.
• төтенше жағдайлар. Төтенше жағдайлармен байланысқан шығындарды жоба
бойынша шығындарда ескеру керек.
2.1 Инвестициялық жобаны қаржыландыру көздері
Шығындар жоспарына негізделген қаржыландыру жоспарына толық
қаржыландырудың барлық көздері кіреді, олар қарызға және меншікті капиталға
жіктеледі.
Егер қаржыландырудың жекелеген көзі белгіленген мақсаттарға (мысалы,
экспорттық-несие агенттігімен қамтамсыз етілген несие агенттік орналасқан
елден экспорттаудың келісім-шарты бойынша шығындарды жабу үшін ғана
қолданылуы мүмкін) ғана арналса, онда есептеулерді жүргізу кезінде оны
ескеру керек. Осылайша, егер 100 ш.б. болатын жобалық шығындарға экспорттау
келісім-шартына сәйкес 70 ш.б. болатын құрал-жабдық бойынша шығындар
кіретін болса, онда экспорттық-несие агенттігі ұсынатын 80 ш.б. көлеміндегі
қаржыландыру және 20 ш.б. көлеміндегі қосымша қаржыландыру тиімсіз болады.
Жобалау компаниясына айналым капиталы ретіндегі қысқа мерзімді несиені
пайдаланудың қажеті жоқ: бұл үнемі қажет болатын сомалар, оларды ұзақ
мерзімдік жобалық қаржыландыру негізінде өтеу керек. Бірақ та автоматты
түрде жаңартылатын несие нысанындағы жобалық қаржыландырудың бір бөлігін
алу пайдалы болуы мүмкін (яғни жобалау компаниясының қарыз бөлігін өтеу
мүмкіндігі бар, егер де онда ақшалай қаржының артық көлемі бар болса, және
олар жеткіліксіз болған жағдайда, ол қайта қарыз алатын болса). Ол
демеушілердің меншікті капиталы мөлшерін төмендетуге ықпал етуі мүмкін,
сәйкесінше, ол да өте тиімді болады.
Жекелеген қысқа мерзімді қарыздар құрылыс кезінде ҚҚС-ты және басқа
салықтарды төлеу үшін талап етілуі мүмкін. Олар салықтарды төлеу кезінде
немесе пайдалану басталғаннан кейінгі түсім есебінен өтеледі.
2.2 Операциялық табыстар мен шығындар
Мысал ретінде өндірістік кәсіпорынды алайық. Өнімді сатудан түскен
операциялық табыстардан отын мен шикізат шығындарын, жобалау компаниясының
меншікті операциялық шығындарын (қызметшілерге, офиске және т.б.),
техникалық қызмет көрсету шығындарын, пайдалану және техникалық қызмет
көрсетудің келісім-шарты бойынша шығындарын, сақтандыру шығындарын шегеру
арқылы ақша ағымының негізгі элементтері анықталады. Модельді пайдалана
отырып, отын мен шикізатқа деген операциялық табыстар мен шығындарды болжау
кезіндегі алғашқы қадам шешуші операциялық болжамдарды, мысалы өндірістік
кәсіпорын үшін анықтауда жатыр:
• шығарылатын өнімнің бастапқы көлемі қандай;
• ол уақыт өткен кезде қалай өзгереді;
• техникалық қызмет көрсету қанша уақытты алады;
• жоспардан тыс тоқтатулар үшін қандай уақыт кезеңін жоспарлау керек;
• отынды немесе шикізатты тұтыну нормасы қандай;
• уақыт өте тұтыну қалай өзгереді.
Сатудан түскен табыстар және отын немесе шикізат шығындары
төмендегілердің нәтижесі болып табылады:
• операциялық болжамдардың;
• шикізатты жеткізудің келісім-шарты немесе өнімді сатып алудың келісім-
шарты сияқты жобалық келісімдердің талаптары;
• осындай келісім-шарттар болмаған жағдайда нарықтық бағаларға қатысты
болжамдар.
Сонымен бірге, осы барлық көрсеткіштердің өзгерісіне қатысты
болжамдарды ескеру керек.
2.3 Қарыз бен борышқа қызмет көрсету сұлбасы
Құрылыс сатысында модель мынаны ескереді:
1. меншікті капитал мен қарыз арасындағы талап етілетін арақатынас;
2. қарызды пайдалануға қатысты кез келген шектеулер (мысалы, экспорттық-
несиелік агенттік берген қарыздар экспортталатын құрал-жабдық үшін ғана
қолданылады, немесе белгіленген валютадағы шығындар сол валютадағы
несиелермен қаржыландырылады).
Содан кейін меншікті капитал мен қарызды пайдаланудың кестесі
есептеледі. Қарызды пайдалану қаржыландырылуы тиіс пайыздық төлемдерді
ұлғайтуға (құрылыс кезеңінде) мүмкіндік береді. Пайдалану кезеңінде модель
мыналарды ескереді:
• таза операциялық ақша ағымын бөлудің басымдылығы;
• борышты өтеуге арналған төлемдердің тиісті баптары бойынша ақшалай
қаражаттарды бөлу;
• пайыздық төлемдерді есептеу, ол келісім-шарттарды хеджирлеуге
мүмкіндік береді.
Жобаға инвестициялар жөніндегі шешім ең алдымен ақша ағымын бағалауға
негізделуі тиіс, бухгалтерлік көрсеткіштер демеушілер үшін маңызды болады,
олар өздері құрған жобалау компаниясына салынған инвестициялардан түсетін
бухгалтерлік залалдарды жариялауға ұмтылмайды. Шын мәнінде олар бір
қарағанда тиімді болып көрінген қаржыландыру тәсілінен бас тартуға бел бууы
мүмкін, сөйтіп өте жоғары бухгалтерлік пайданы қамтамасыз етуі мүмкін басқа
тәсілді (мысалы, лизинг аясында) қолдануы ықтимал.
Осылайша, жобалық қаржыландыруға арналған қаржылық модельдеу
бухгалтерлік көрсеткіштерді емес, ақша ағымын ескере отырып, қарастырылады,
негізінен бухгалтерлік есепті модельмен бірге жіберу қажеттілігі туындайды
(яғни пайда мен залалдар жөніндегі есеп және әрбір кезеңге арналған
бухгалтерлік баланстар).
Сонымен бірге, демеушілер пайдасын есепке алу нәтижелерін бақылау
керек. Бухгалтерлік көрсеткіштер жобалау компаниясының қаржылық моделі үшін
өте маңызды деген тұжырымдар көптеп кездеседі:
• салықтық төлемдер ақша ағымы шамасында емес, бухгалтерлік көрсеткіштер
негізінде есептеледі;
• бухгалтерлік көрсеткіштер компанияның дивидендтерді төлеу мүмкіндігін
анықтайды және оның акциялардың сауда-саттығын жалғастыру қабілетіне
ықпал етуі мүмкін;
• бухгалтерлік баланстың болуы — бұл модельдегі қателерді бақылаудың
жақсы тәсілі: егер сәйкес келмесе, онда бір жерде қатенің кеткені.
Жобаның инвесторлары үшін меншікті капиталдың табыстылығын стандартты
есептеу негізінен келесіні ескере отырып, ақша ағымын есептеуге
негізделеді:
• ақшалай қаражатты енгізу уақыты. Меншікті капиталды ресми түрде
табыстау күні мен ақшалай қаражаттарды енгізудің шынайы күні арасында
белгілі бір уақыт алшақтығы пайда болады. Инвесторлардың басым
көпшілігі өзінің табыстылығын жоспарланған инвестицияларға байланысты
емес, аударылған қаржыларға сәйкес бағалайды;
• дивидендті төлемдер кестесі. Жобалау компаниясы пайданы қашан
алатындығы емес, өтемақы (дивидендтер немесе пайыздық төлемдер не
акционерлердің субординацияланған қарызы бойынша төлемдер) түрінде
инвесторларға қашан төленетіндігі маңызды боладыды; осы күндер
арасында едәуір уақыт алшақтығы пайда болуы ықтимал (мысалы, өйткені
қарыз берушілер ақшалай қаражаттар резервтік шоттарда жинақталуын
талап етуі мүмкін, ал дивидендтер жарты жыл ішіндегі компанияның
қаржылық нәтижелерін ескере отырып, жылына 2 рет төленуін талап етуі
мүмкін).
Уақыттың әр түрлі кезеңдерінде инвесторлардың салымдарынан алған
табысын өлшеу үшін, есептеулерді дисконттау арқылы жаппай негізге келтіру
керек. Негізінен екі өзара байланысқан шамаларды қолданады: ақша ағымының
таза ағымдық құнын және табыстылықтың ішкі мөлшерлемесі, олар осы сәттегі
валюта бағамын ескере отырып түзетілген болашақ пайда құнымен өлшенеді.
Егер инвестициялардың едәуір бөлігі ақшалай емес нысанда енгізілсе, бұл
шамаларды өте сақтықпен пайдалану керек, өйткені олар қате қорытындыға
әкелуі мүмкін.
Сондай-ақ компания өзінің жобаға салынған инвестициялары жарияланған
есептерде, сондай-ақ ақша ағымы есептерінде қалайша көрсетілгенін бағалауы
тиіс.
2.4 Ақша ағымдарын талдау
Ақша ағымы (cash flow) түсінігінің бірнеше мәндерін атап көрсетуге
болады. Статикалық деңгейде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
І. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ ... ... ... ... ... 3
1.1. Қаржылық модельді құруға арналған бастапқы
мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ...5
1.2. Макро және микроэкономикалық
болжамдар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .6
ІІ. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБА БОЙЫНША ШЫҒЫНДАР ... ... ... ... ... ... ..8
2.1 Инвестициялық жобаны қаржыландыру
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2 Операциялық табыстар мен
шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 1
2.3 Қарыз бен борышқа қызмет көрсету
сұлбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.4 Ақша ағымдарын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...14
2.5 Инвесторлардың
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..26
Кіріспе
Нарықтық қатынастардың қалыптасуының күрделі және көп жағдайда қарама-
қайшы үрдістері экономика үшін жаңа экономикалық құбылыстарды сапалы түсіну
қажеттілігін туындатты. Жаңа ұйымдастырушылық-құқықтық нысандардың
туындауы, нарықтық қатынастардың дамуы және шаруашылық субъектілері
арасындағы бәсеке көптеген кәсіпорындардың табиғи және моральдық тұрғыда
ескірген өндірістік-техникалық базасын жаңартуға бағытталған ақшалай
қаржыларды шоғырландыруға арналған жағдайларды туындатуды қажет етеді.
Өзінің негізгі қорларын едәуір жаңартуға және өндірістің техникалық
деңгейін өз бетінше жоғарылатуды қамтамасыз етуге мүмкіндігі жоқ
кәсіпорындар үшін капитал қалыптастырушы инвестицияларды ұлғайту және
сәйкесінше банктік сектордан қаржыны қарызға алу арқылы осы мақсатқа қол
жеткізуге бағытталған инвестициялық жобаларды жүзеге асыру проблемасы
өзекті болып табылады.
Қазіргі таңда жобаның инвестициялық тартымдылығын және кәсіпорынның
қаржылық жай-күйін бағалау үшін несие қызметкерлері, экономистер, сондай-ақ
инвестициялық талдампаздар шетелдік, сонымен бірге отандық әзірлемелерді
пайдаланып жатыр. Шетелдік әдістемелердің көрсеткіштерін, критерийлерін
және әдістерін пайдалану әрқашанда мүмкін емес, өйткені әрекет етудің
әлеуметтік, экономикалық және саяси ортасы бір-бірінен өзгеше болады.
Дегенмен, нарықтық қатынастардың қалыптасуы отандық мамандарды
инвестициялық қызметтің қазіргі талдамасының өзіндік құралдарын әзірлеуге,
инвестициялық жобаларды жүзеге асыру барысын алдын-ала сараптау және
бақылау сатыларында экономикалық талдауды ұйымдастарудың өзекті
проблемаларын зерттеуге итермеледі.
І. Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау
Инвестициялық жобаны бағалауды жүргізу кезінде сарапшы төмендегі
базалық тізімге келтірілуі мүмкін бірқатар сұрақтарды шешуі тиіс: Біз
осындай жобаны жүзеге асыра аламыз ба? Біздің жобамыздың құқықтық,
ұйымдастырушылық және технологиялық аспектілері талаптарға сәйкес келеді
ме? Жоба жеткілікті көлемдегі қаржыландырумен қамтамасыз етілген бе және
біз қаржылық тәуекелдіктерден жеткілікті дәрежеде қорғалғанбыз ба? Бұл жоба
тиімді жоба болып табылады ма, оны жүзеге асырудан түскен пайда біз үшін
жеткілікті түрде тартымды ма? Тәуекелдіктер тиімді ме?
Талдаудың басқа бағыттарының міндеттерін ескермей, инвестор үшін
инвестициялық жоба жеткілікті түрде пайдалы болып табылатындығын талдау
кезінде қолданылатын тәсілдемені қарастырайық.
Бұл тарауда ақпараттық қамсыздандырудың негізгі құраушылары және болжау
кезінде қолданылатын инвестициялық көрсеткіштер қарастырылады, олар жиынтық
түрде жобаның қаржылық моделіне арналған бастапқы мәліметтерді, оның
базалық құрылымын және оның негізінде анықталған нәтижелер, сондай-ақ
бухгалтерлік және салық мәселелерінің жобаға және кәсіпорынның қаржылық
моделіне ықпалын көрсетеді.
Осы тарауда өз салымдарының табыстылығын бағалау барысында қаржылық
модельді инвесторлардың, олардың несиелері және бастапқы жоспарлық табысты
алу мен шығындарын өтеу деңгейін есептеу, сондай-ақ сезімталдықты талдауды
жүргізу кезінде қандай көрсеткіштер арқылы жүзеге асырылатынын пайдалану
тәсілдері қарастырылады. Сонымен бірге, инвесторлардың табыстылыққа қатысты
өз талаптарын анықтауға мүмкіндік беретін әдістер және олардың уақыт өте
немесе инвестицияларды әрі қарай сату немесе қарызды қайта құрылымдау
нәтижесінде өзгеру мүмкіндіктері анықталады.
Барабар қаржылық модель жобаны қаржылық бағалау барысында өте маңызды
құрал болып табылады. Ол бірнеше мақсаттарға қызмет етеді.
Барлық қаржылық құжаттама тиісті түрде рәсімделгенге дейін:
• жобаның қаржылық аспектілерін және құрылыс сатысында демеушілердің
табыстарын бастапқы бағалау және әрі қарай қайта бағалау;
• жобалық келісім-шарттардың қаржылық баптарын қалыптастыру (соның
ішінде, егер демеушілер жобаға қатысу құқығы үшін аукционды жүргізетін
болса, модель ретінде сауда-саттықтарды пайдалану, тарифті есептеу
кезінде, және алдын-ала бағаланған (өтімді) залалдар бойынша
есептеулерді бақылау үшін және т.б.);
• қаржыларды құрылымдау және әр алуан қаржылық жағдайлар кезінде
демеушілер тарапынан алынатын ұтымдылықтарды қарастыру;
• келісім-шарттық қатынастардың қатысушыларының адалдығын тексеру, оны
due diligence процедурасының бір бөлігі ретінде қарыз берушілер
қарастырады;
• қаржыландыру мәселелері бойынша келіссөздер барысында шиеленіскен
мәселелерді анықтау кезінде;
• базалық сценарийді құру.
Қаржылық құжаттама төмендегі түрде рәсімделген соң бекітіледі:
• бюджеттеу кезіндегі құрал ретінде;
• жобаның ұзақ мерзімді болашағының өзгерісін қарастыру және олардың
жайғасымдарын қалыптастыру кезінде қарыз берушіге арналған бастапқы
болжамдар ретінде.
Қаржылық модель жобалау компаниясының бүкіл қызметін, жобамен
байланысқан сұрақтарын қамтиды, сәйкесінше компанияның жиынтық ақша ағымына
ықпал ете алатын салықтарды және бухгалтерлік есепті ескереді. Дегенмен,
демеушілер және қарыз берушілер қатарласа өздігінен қаржылық модельдерді
әзірлей алады, көп жағдайда бірлескен ортақ модельді құру тиімді болады. Ол
мынаны түсіндіреді: демеушілер модельді жасауға кіріседі, содан кейін бұл
жұмысқа қарыз берушілер ортақтасады, яғни олар жобаға біріккен уақыт сәтіне
байланысты бұл жұмысқа қарыз берушілер ортақтасады. Содан соң демеушілер
оны жобалау компаниясының құрылымын ескере отырып, өз табыстарын есептеу
кезінде пайдалануы мүмкін; осындай есептеулердің нәтижелері қарыз
берушілердің қызметімен байланыспаған.
1.1. Қаржылық модельге арналған бастапқы мәліметтер
Жобалау компаниясының қаржылық моделіне арналған бастапқы болжамдарды
бес сала бойынша топтауға болады:
1) макроэкономикалық;
2) жоба шығындары және қаржыландыру құрылымы;
3) операциялық табыстар мен шығындар;
4) қарызды пайдалану және борышқа қызмет көрсету;
5) салық салу және бухгалтерлік есеп.
Осы бастапқы мәліметтерді жобалық келісім-шарттың баптарын құру кезінде
пайдалану керек. Бұл жерде жұмысты аяқтаудың күтілетін және мәлімделген
мерзімдері, төлемдер немесе түсімдер кестесі, айыппұлдар мен сыйақыларды
есептеу ескеріледі.
Қаржылық модель құрылыс кезіндегі алғашқы шығындар сәтінен бастап
жобаның әрекет етуі аяқталғанға дейінгі кезеңге жатқызылуы тиіс, қарыз
берушілердің көзқарасы бойынша, ол өткен шығындарды ескере отырып, бүкіл
қаржылық құжаттамаға қол қою күнінен басталған кезеңді қамтуы тиіс. Жобаның
әрекет ету кезеңі не жобалау келісімінің әрекет ету мерзімімен, не егер
келісім бекітілмесе, жобаны жүзеге асырудың экономикалық мерзімінің
күтілетін кезеңімен анықталады. Жобаның әрекет етуі мерзімінің аяғында
демеушілердің бүкіл акционерлік капиталының қалдық құны негізінен нөлге тең
деп қабылданады.
Ереже бойынша, қаржылық модельді 6 айға дайындайды. Құрылыс кезеңінде,
яғни егжей-тегжейлі ақпараттың (мысалы, пайыздық төлемдерді есептеу,
мердігер үшін төлемдерді жүзеге асырудың дәл кестесін әзірлеу және т.б.)
жеткілікті көлемі болмаған жағдайда, жекелеген болжамдар бір айға жасалуы
мүмкін және негізгі модельге біріктірілуі мүмкін.
Қаржылық модель негізіндегі қорытындылар — бұл келесі есептеулердің
сериялары:
• құрылыс сатысындағы шығындар;
• өзіндік капиталды пайдалану;
• қарызды пайдалану және өтеу;
• пайыздық төлемдер;
• операциялық шығындар мен табыстар;
• салықтар;
• пайда мен залал шоттары (пайдалар мен залалдар жөніндегі есеп);
• бухгалтерлік баланс;
• ақша ағымы (қорлардың алыну көзі және пайдаланылуы);
• қарызгерлердің өтеу мөлшерлемелері және инвесторлардың табыстары.
Жиынтық тізімдеме бір бетте шешуші нәтижелерді ұсынады:
• жоба бойынша шығындарды қысқаша мазмұндау және оларды қаржыландыру
көздері;
• жиынтық ақша ағымы;
• қарызгерлердің өтеу коэффициенттері;
• инвесторлардың табыстылығы.
1.2. Макро және микро экономикалық болжамдар
Бастапқы макроэкономикалық болжамдар – бұл жобаға тікелей әсер
етпейтін, бірақ оның қаржылық нәтижелеріне ықпал ететін болжамдар. Оған
жататындар:
• инфляция;
• тауар бағасы;
• пайыздық мөлшерлемелер;
• айырбас коэффициенттері;
• экономикалық өсу.
Қаржылық модельді болжауға арналған макроэкономикалық болжамдарды
демеушілермен байланыспаған объективті көздерден алу керек. Мысалы, ірі
банктердің көпшілігі жалпы экономикалық зерттеулерді жүзеге асырады және
жобаны қаржылық модельдеу барысында қолданылуы ықтимал тиісті болжамдарды
алады.
Егжей-тегжейлі модельдеу үдерісінің келесі сатысы құрылыс сатысында
жобалау компаниясының шығындар бюджетін әзірлеуінде және оларды
қаржыландыру көздерін анықтауда жатыр.
ІІ. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБА БОЙЫНША ШЫҒЫНДАР
Жоба бойынша шығындар бюджеті құрылыс басталған сәттен бастап
пайдалануға дайын болғанға дейінгі шығындарды ескереді. Өндірістік
кәсіпорынға немесе инфрақұрылымдық жобаға арналған типтік бюджет келесі
баптардан тұратын болады:
• әзірлеу шығындары. Бұл қаржылық құжатнаманы ресімдеу кезеңінде
демеушілердің (жобалау компаниясына төленген) немесе жобалау
комиссиясының өзімен жұмсалған шығындар. Демеушілер игерудің ұзақ
мерзімі кезінде едәуір болуы мүмкін меншікті шығындарды (соның ішінде
персоналға үстеме шығындар және іссапарлық шығындар төлемі) бөлу
әдістемесін келісуі тиіс. Сонымен бірге демеушілер мен жобалау
компаниясының мүдделерін ұсынатын кеңесшілерге ақы төлеумен
байланысқан шығындарды ескеру керек;
• әзірлеу кезеңіндегі төлемақы. Жоба құрылымы бір немесе одан көп
демеушілерге жобаны әзірлеу үшін бастапқы төлемақыны алуға мүмкіндік
береді; осылайша олар келісімдер өз күшіне енгенге дейін пайда алу
мүмкіндігін иеленеді. Бұл сандар жобаны қаржылық бағалаудың өзгеруі
шамасына қарай өзгеруі мүмкін;
• жобалау компаниясының шығындары. Бұл бапқа қаржылық құжаттамаға қол
қойылған соң кететін және байланысқан шығындар жатады:
- қызметшілер төлемі;
- офис пен құрал-жабдық төлемі;
- рұқсатнамалар мен лицензиялар төлемі;
- тәуелсіз инжинирингтік компанияның — жобалау компаниясының
техникалық кеңесшісінің қызметіне ақы төлеу (құрылыс барысын қадағалау
үшін);
- қызметшілерді оқыту және оларды жалдау шығындары (оған пайдалану
және техникалық қызмет көрсету бойынша кез келген төлемдер кіреді);
• толассыз келісім-шарт бағасы;
• құрылыс сатысындағы сақтандыру;
• іске қосумен байланысқан шығындар. Бұл мердігер үшін жобаны тестілеу
және іске қосу кезінде қажет болатын отын мен шикізаттың төлемімен
байланысқан шығындар; кейбір жобаларда осы уақыт аралығында өндірілген
өнімді сату кезіндегі түсімді алуға болады;
• қосалқы бөлшектерді бастапқы жинақтау. Бұл шығындар қосалқы
бөлшектердің бастапқы жинақталуын ұйымдастырумен байланысқан (егер
олар толассыз келісім-шартқа кірмеген болса);
• айналым капиталы. Жобаға қажетті бұл капитал – пайдалану шығындарын
өтеу үшін жобалау компаниясымен шоттың қойылуы және қолма-қол
табыстардың алынуы арасындағы уақыт ішінде айырманы жабуға қажетті
ақша сомалары. Іс жүзінде бұл жобаның ақша ағымы айналымдылығының
қысқа мерзімді циклы (негізінен 30-60 күн), ол пайдалану сатысында 6
айлық кезеңге жоспарланған қаржылық модельдің негізінде тікелей
есептеле алмайды. Бастапқыда айналым капиталы түсімнен алғашқы
төлемдерді алғанға дейін жобалау компаниясы шығаратын шығындар ретінде
есептелуі мүмкін. Оларға жататындар:
- отын немесе шикізаттың бастапқы қорын сатып алу шығындары;
- офис пен қызметшілерді қамтамасыз ету шығындары;
- пайдаланудың бастапқы сатысында төленген сақтандыру сыйақысы бойынша
шығындар. Сәйкесінше, талап етілетін айналым капиталының көлеміндегі
өзгерістер – ереже бойынша, шикізатты сату немесе көтере сатып алулар
көлеміндегі едәуір өзгерістердің нәтижесі, ол жалпы ақша ағымында көрініс
табуы тиіс;
• салықтар. Бұл бапқа әр алуан шығындарға арналған салықтық төлемдер,
атап айтқанда ҚҚС немесе сатудан ұсталған салықтар кіреді;
• қаржыландыру шығындарына жататындар:
- несиені келісу үшін сыйақы және оны орналастыру;
- қарызды тіркеумен және оны қамтамасыз етумен байланысқан шығындар;
- кеңесшілердің сыйақыларын төлеумен байланысқан шығындар, олар қарыз
берушілердің мүдделерін көрсетеді (оған қаржылық құжаттамаға қол қою
алдындағы кезеңде, сонымен бірге ол рәсімделгеннен кейін жұмсалған шығындар
жатады);
- құрылыс кезеңіндегі пайыздық төлемдер;
- комиссиялық сыйақылар;
- несие бойынша агенттік сыйақы;
• резервтік шоттарды қаржыландыру.
• төтенше жағдайлар. Төтенше жағдайлармен байланысқан шығындарды жоба
бойынша шығындарда ескеру керек.
2.1 Инвестициялық жобаны қаржыландыру көздері
Шығындар жоспарына негізделген қаржыландыру жоспарына толық
қаржыландырудың барлық көздері кіреді, олар қарызға және меншікті капиталға
жіктеледі.
Егер қаржыландырудың жекелеген көзі белгіленген мақсаттарға (мысалы,
экспорттық-несие агенттігімен қамтамсыз етілген несие агенттік орналасқан
елден экспорттаудың келісім-шарты бойынша шығындарды жабу үшін ғана
қолданылуы мүмкін) ғана арналса, онда есептеулерді жүргізу кезінде оны
ескеру керек. Осылайша, егер 100 ш.б. болатын жобалық шығындарға экспорттау
келісім-шартына сәйкес 70 ш.б. болатын құрал-жабдық бойынша шығындар
кіретін болса, онда экспорттық-несие агенттігі ұсынатын 80 ш.б. көлеміндегі
қаржыландыру және 20 ш.б. көлеміндегі қосымша қаржыландыру тиімсіз болады.
Жобалау компаниясына айналым капиталы ретіндегі қысқа мерзімді несиені
пайдаланудың қажеті жоқ: бұл үнемі қажет болатын сомалар, оларды ұзақ
мерзімдік жобалық қаржыландыру негізінде өтеу керек. Бірақ та автоматты
түрде жаңартылатын несие нысанындағы жобалық қаржыландырудың бір бөлігін
алу пайдалы болуы мүмкін (яғни жобалау компаниясының қарыз бөлігін өтеу
мүмкіндігі бар, егер де онда ақшалай қаржының артық көлемі бар болса, және
олар жеткіліксіз болған жағдайда, ол қайта қарыз алатын болса). Ол
демеушілердің меншікті капиталы мөлшерін төмендетуге ықпал етуі мүмкін,
сәйкесінше, ол да өте тиімді болады.
Жекелеген қысқа мерзімді қарыздар құрылыс кезінде ҚҚС-ты және басқа
салықтарды төлеу үшін талап етілуі мүмкін. Олар салықтарды төлеу кезінде
немесе пайдалану басталғаннан кейінгі түсім есебінен өтеледі.
2.2 Операциялық табыстар мен шығындар
Мысал ретінде өндірістік кәсіпорынды алайық. Өнімді сатудан түскен
операциялық табыстардан отын мен шикізат шығындарын, жобалау компаниясының
меншікті операциялық шығындарын (қызметшілерге, офиске және т.б.),
техникалық қызмет көрсету шығындарын, пайдалану және техникалық қызмет
көрсетудің келісім-шарты бойынша шығындарын, сақтандыру шығындарын шегеру
арқылы ақша ағымының негізгі элементтері анықталады. Модельді пайдалана
отырып, отын мен шикізатқа деген операциялық табыстар мен шығындарды болжау
кезіндегі алғашқы қадам шешуші операциялық болжамдарды, мысалы өндірістік
кәсіпорын үшін анықтауда жатыр:
• шығарылатын өнімнің бастапқы көлемі қандай;
• ол уақыт өткен кезде қалай өзгереді;
• техникалық қызмет көрсету қанша уақытты алады;
• жоспардан тыс тоқтатулар үшін қандай уақыт кезеңін жоспарлау керек;
• отынды немесе шикізатты тұтыну нормасы қандай;
• уақыт өте тұтыну қалай өзгереді.
Сатудан түскен табыстар және отын немесе шикізат шығындары
төмендегілердің нәтижесі болып табылады:
• операциялық болжамдардың;
• шикізатты жеткізудің келісім-шарты немесе өнімді сатып алудың келісім-
шарты сияқты жобалық келісімдердің талаптары;
• осындай келісім-шарттар болмаған жағдайда нарықтық бағаларға қатысты
болжамдар.
Сонымен бірге, осы барлық көрсеткіштердің өзгерісіне қатысты
болжамдарды ескеру керек.
2.3 Қарыз бен борышқа қызмет көрсету сұлбасы
Құрылыс сатысында модель мынаны ескереді:
1. меншікті капитал мен қарыз арасындағы талап етілетін арақатынас;
2. қарызды пайдалануға қатысты кез келген шектеулер (мысалы, экспорттық-
несиелік агенттік берген қарыздар экспортталатын құрал-жабдық үшін ғана
қолданылады, немесе белгіленген валютадағы шығындар сол валютадағы
несиелермен қаржыландырылады).
Содан кейін меншікті капитал мен қарызды пайдаланудың кестесі
есептеледі. Қарызды пайдалану қаржыландырылуы тиіс пайыздық төлемдерді
ұлғайтуға (құрылыс кезеңінде) мүмкіндік береді. Пайдалану кезеңінде модель
мыналарды ескереді:
• таза операциялық ақша ағымын бөлудің басымдылығы;
• борышты өтеуге арналған төлемдердің тиісті баптары бойынша ақшалай
қаражаттарды бөлу;
• пайыздық төлемдерді есептеу, ол келісім-шарттарды хеджирлеуге
мүмкіндік береді.
Жобаға инвестициялар жөніндегі шешім ең алдымен ақша ағымын бағалауға
негізделуі тиіс, бухгалтерлік көрсеткіштер демеушілер үшін маңызды болады,
олар өздері құрған жобалау компаниясына салынған инвестициялардан түсетін
бухгалтерлік залалдарды жариялауға ұмтылмайды. Шын мәнінде олар бір
қарағанда тиімді болып көрінген қаржыландыру тәсілінен бас тартуға бел бууы
мүмкін, сөйтіп өте жоғары бухгалтерлік пайданы қамтамасыз етуі мүмкін басқа
тәсілді (мысалы, лизинг аясында) қолдануы ықтимал.
Осылайша, жобалық қаржыландыруға арналған қаржылық модельдеу
бухгалтерлік көрсеткіштерді емес, ақша ағымын ескере отырып, қарастырылады,
негізінен бухгалтерлік есепті модельмен бірге жіберу қажеттілігі туындайды
(яғни пайда мен залалдар жөніндегі есеп және әрбір кезеңге арналған
бухгалтерлік баланстар).
Сонымен бірге, демеушілер пайдасын есепке алу нәтижелерін бақылау
керек. Бухгалтерлік көрсеткіштер жобалау компаниясының қаржылық моделі үшін
өте маңызды деген тұжырымдар көптеп кездеседі:
• салықтық төлемдер ақша ағымы шамасында емес, бухгалтерлік көрсеткіштер
негізінде есептеледі;
• бухгалтерлік көрсеткіштер компанияның дивидендтерді төлеу мүмкіндігін
анықтайды және оның акциялардың сауда-саттығын жалғастыру қабілетіне
ықпал етуі мүмкін;
• бухгалтерлік баланстың болуы — бұл модельдегі қателерді бақылаудың
жақсы тәсілі: егер сәйкес келмесе, онда бір жерде қатенің кеткені.
Жобаның инвесторлары үшін меншікті капиталдың табыстылығын стандартты
есептеу негізінен келесіні ескере отырып, ақша ағымын есептеуге
негізделеді:
• ақшалай қаражатты енгізу уақыты. Меншікті капиталды ресми түрде
табыстау күні мен ақшалай қаражаттарды енгізудің шынайы күні арасында
белгілі бір уақыт алшақтығы пайда болады. Инвесторлардың басым
көпшілігі өзінің табыстылығын жоспарланған инвестицияларға байланысты
емес, аударылған қаржыларға сәйкес бағалайды;
• дивидендті төлемдер кестесі. Жобалау компаниясы пайданы қашан
алатындығы емес, өтемақы (дивидендтер немесе пайыздық төлемдер не
акционерлердің субординацияланған қарызы бойынша төлемдер) түрінде
инвесторларға қашан төленетіндігі маңызды боладыды; осы күндер
арасында едәуір уақыт алшақтығы пайда болуы ықтимал (мысалы, өйткені
қарыз берушілер ақшалай қаражаттар резервтік шоттарда жинақталуын
талап етуі мүмкін, ал дивидендтер жарты жыл ішіндегі компанияның
қаржылық нәтижелерін ескере отырып, жылына 2 рет төленуін талап етуі
мүмкін).
Уақыттың әр түрлі кезеңдерінде инвесторлардың салымдарынан алған
табысын өлшеу үшін, есептеулерді дисконттау арқылы жаппай негізге келтіру
керек. Негізінен екі өзара байланысқан шамаларды қолданады: ақша ағымының
таза ағымдық құнын және табыстылықтың ішкі мөлшерлемесі, олар осы сәттегі
валюта бағамын ескере отырып түзетілген болашақ пайда құнымен өлшенеді.
Егер инвестициялардың едәуір бөлігі ақшалай емес нысанда енгізілсе, бұл
шамаларды өте сақтықпен пайдалану керек, өйткені олар қате қорытындыға
әкелуі мүмкін.
Сондай-ақ компания өзінің жобаға салынған инвестициялары жарияланған
есептерде, сондай-ақ ақша ағымы есептерінде қалайша көрсетілгенін бағалауы
тиіс.
2.4 Ақша ағымдарын талдау
Ақша ағымы (cash flow) түсінігінің бірнеше мәндерін атап көрсетуге
болады. Статикалық деңгейде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz