Кәсіпорынның өндірістік -ұйымдастыру мінездемесі және оның бухгалтерлік қызметі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНДІРІСТІК.ҰЙЫМДАСТЫРУ МІНЕЗДЕМЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... 7
1.1 Өндірістік.ұйымдастыру мінездемесі және кәсіпорынның негізгі көрсеткіштерінің талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Бухгалтерлік есептің ерекшеліктері мен кәсіпорынның есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2 ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... 20
2.1 Міндеттемелерді мойындау және маңызы, жіктемесі ... ... ... ... ... ...20
2.2 Жеткізушілермен есеп айырысудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
2.3 Бюджетпен есеп айырысудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
2.4 Әртүрлі міндеттемелердің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
3 ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІ ... ... ... ... .48
3.1 Міндеттемелер аудитінің жоспарлануы және мақсаты, маңызы ... ..48
3.2 Міндеттемелер аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
3.3 Міндеттемелер талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
ТҰЖЫРЫМДАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНДІРІСТІК.ҰЙЫМДАСТЫРУ МІНЕЗДЕМЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... 7
1.1 Өндірістік.ұйымдастыру мінездемесі және кәсіпорынның негізгі көрсеткіштерінің талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Бухгалтерлік есептің ерекшеліктері мен кәсіпорынның есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2 ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... 20
2.1 Міндеттемелерді мойындау және маңызы, жіктемесі ... ... ... ... ... ...20
2.2 Жеткізушілермен есеп айырысудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
2.3 Бюджетпен есеп айырысудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
2.4 Әртүрлі міндеттемелердің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
3 ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІ ... ... ... ... .48
3.1 Міндеттемелер аудитінің жоспарлануы және мақсаты, маңызы ... ..48
3.2 Міндеттемелер аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
3.3 Міндеттемелер талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
ТҰЖЫРЫМДАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
Елдiң экономикасына қаржы инвестицияларын тарту, кәсiпорынның қаржы жағдайын анықтау үшiн айқын, сенiмдi мәлiмет қажет. Бұл үшiн кәсiпорынның құрал-жабдықтарының жағдайына, соның iшiнде міндеттемелеріне көбiрек көңіл бөлу керек.
Концептуалдық негiзге сәйкес әзiрлеулер мен ұсыныстар қаржы есеп беруi ұйымдардың бұрын болған қарызының, ұйымдардың ресурсының кетіп қалуын реттеу үшін,экономикалық пайданы ұстануының міндеттемесі.
ҚР-дағы бухгалтерлiк есепке өзгертулер енгізгеніне қарамастан, есеп ары қарай дамуды қажетсінеді, дегенмен қазiргi мәселесi мен өзектілігі бойынша зерттеулердiң аз екендігі бухгалтерлiк есептiң көкейкестi сұрақтарының бірі болып қалады. Осындай мәселелердiң бiрi мiндеттемелердiң есепке алуы мен аудиты болып табылады. Бухгалтер өз жұмысында есептің технологиясын анық түрде осы бөлімде беріп отыруы керек, мердігер-жеткізушілермен есеп айырысудың есебі және еңбекақы төлеудің есеп айырысу есебі, кәсiпорынның толық қаржы жағдайы мен қарыздар мiндеттемелерiнiң ықпалды жедел болжауын есепке алудың қазiргi кездегі компьютерлік түрмен қолдануға икемi болатын бөлiмшелерге есепке алудың технологиясын айқын ұсынуы керек.
Барлық жоғарыда айтылғаны осы дипломдық жұмыстың аталған тақырыбының өзектiлiгi осыны көрсетеді.
Әрбiр кәсiпорын үшiн мiндеттемелердiң бар болуы басты мақсаттың табысына түбегейлi ықпал етуі - табыстың алынуы.
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып бухгалтерлiк есеп пен аудит кәсiпорынның мiндеттемелерiнiң сұрақтарының зерттеуi болып табылады.
Осы жұмыстың негiзгi мақсаты болып мыналар табылады:
-бухгалтерлiк есептiң стандарттарына сәйкес бухгалтерлiк есеп есептерiндегі мiндеттемелердiң дұрыс көрінісін зерттеу;
-мiндеттемелердiң уақтылы өтелуi, баланстан қарыздардың есептен шығаруы;
- мiндеттемелердi тексерудегі аудиторлық жұмыстың зерттеуi, тексерудің нақтылығы заңды негізде кәсіпорынның баланстағы қарыздарының сомасын тексеруге, есеп айырысу-төлем тәртібінің дұрыстығын сақтауды;
-есептеулердiң реттiлігі мен қарыздарды азайтудың ұсыныстарын жасау;
-міндеттемелердің кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметіне ықпалын анықтау.
Осы мәселелердiң зерттеу нысаны болып Қазақстан Республикасының заңы мен заңнамалар шеңберiндегі құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін ЖШС "Ордабасы Сарбас" болып табылады.
Зерттеу құралы болып ЖШС "Ордабасы Сарбас" қаржы-шаруашылығының қызметі болып табылады.
Таңдап алынған тақырып бойынша сұрақтарды зерттеу және дипломдық жұмысты жазу үшiн Қазақстан Республикаласы мен ТМД және шет елдердің теория және практикалық есеп және аудитты дамытуға үлкен үлес қосқан көрнектi ғалымдарының еңбектердi пайдаланған: В.К.Радостовец, М.Ш.Ержанов, К.Ш.Дүйсембаев, А.Д.Шеремет, Р.Адамс, Дж К.Робертсон, Ж.Ришар, және басқалар. Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы ЖШС "Ордабасы Сарбас"-ның қаржы-шаруашылық қызметінің негiзi жағдайының үдерісі болып табылады.
Осы дипломдық жұмыстың орындалуының негізі болып Қазақстан Республикасы қабылдаған теориялық және нормативтi-әдiстемелiк актілер, сондай-ақ оқулықтардағы, оқу құралдарындағы және кезекті басылымдардағы отандық және шетелдік экономистердің еңбектері болып табылады.
Концептуалдық негiзге сәйкес әзiрлеулер мен ұсыныстар қаржы есеп беруi ұйымдардың бұрын болған қарызының, ұйымдардың ресурсының кетіп қалуын реттеу үшін,экономикалық пайданы ұстануының міндеттемесі.
ҚР-дағы бухгалтерлiк есепке өзгертулер енгізгеніне қарамастан, есеп ары қарай дамуды қажетсінеді, дегенмен қазiргi мәселесi мен өзектілігі бойынша зерттеулердiң аз екендігі бухгалтерлiк есептiң көкейкестi сұрақтарының бірі болып қалады. Осындай мәселелердiң бiрi мiндеттемелердiң есепке алуы мен аудиты болып табылады. Бухгалтер өз жұмысында есептің технологиясын анық түрде осы бөлімде беріп отыруы керек, мердігер-жеткізушілермен есеп айырысудың есебі және еңбекақы төлеудің есеп айырысу есебі, кәсiпорынның толық қаржы жағдайы мен қарыздар мiндеттемелерiнiң ықпалды жедел болжауын есепке алудың қазiргi кездегі компьютерлік түрмен қолдануға икемi болатын бөлiмшелерге есепке алудың технологиясын айқын ұсынуы керек.
Барлық жоғарыда айтылғаны осы дипломдық жұмыстың аталған тақырыбының өзектiлiгi осыны көрсетеді.
Әрбiр кәсiпорын үшiн мiндеттемелердiң бар болуы басты мақсаттың табысына түбегейлi ықпал етуі - табыстың алынуы.
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып бухгалтерлiк есеп пен аудит кәсiпорынның мiндеттемелерiнiң сұрақтарының зерттеуi болып табылады.
Осы жұмыстың негiзгi мақсаты болып мыналар табылады:
-бухгалтерлiк есептiң стандарттарына сәйкес бухгалтерлiк есеп есептерiндегі мiндеттемелердiң дұрыс көрінісін зерттеу;
-мiндеттемелердiң уақтылы өтелуi, баланстан қарыздардың есептен шығаруы;
- мiндеттемелердi тексерудегі аудиторлық жұмыстың зерттеуi, тексерудің нақтылығы заңды негізде кәсіпорынның баланстағы қарыздарының сомасын тексеруге, есеп айырысу-төлем тәртібінің дұрыстығын сақтауды;
-есептеулердiң реттiлігі мен қарыздарды азайтудың ұсыныстарын жасау;
-міндеттемелердің кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметіне ықпалын анықтау.
Осы мәселелердiң зерттеу нысаны болып Қазақстан Республикасының заңы мен заңнамалар шеңберiндегі құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін ЖШС "Ордабасы Сарбас" болып табылады.
Зерттеу құралы болып ЖШС "Ордабасы Сарбас" қаржы-шаруашылығының қызметі болып табылады.
Таңдап алынған тақырып бойынша сұрақтарды зерттеу және дипломдық жұмысты жазу үшiн Қазақстан Республикаласы мен ТМД және шет елдердің теория және практикалық есеп және аудитты дамытуға үлкен үлес қосқан көрнектi ғалымдарының еңбектердi пайдаланған: В.К.Радостовец, М.Ш.Ержанов, К.Ш.Дүйсембаев, А.Д.Шеремет, Р.Адамс, Дж К.Робертсон, Ж.Ришар, және басқалар. Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы ЖШС "Ордабасы Сарбас"-ның қаржы-шаруашылық қызметінің негiзi жағдайының үдерісі болып табылады.
Осы дипломдық жұмыстың орындалуының негізі болып Қазақстан Республикасы қабылдаған теориялық және нормативтi-әдiстемелiк актілер, сондай-ақ оқулықтардағы, оқу құралдарындағы және кезекті басылымдардағы отандық және шетелдік экономистердің еңбектері болып табылады.
Заңдар
1. ҚР-ның Аудиторлық қызметінің. 20.11.1998ж Заңы (өзгертулер мен толықтырулар).
2. Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есебі. № 2732-шi 1995 жылдың 26 желтоқсанындағы ҚР-ның заңы (№234 28.02.2007 ҚР-ның Заңымен енгiзiлген өзгертулер мен толықтырулар).
3. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп» туралы Заң. Қазақстан Республикасы Президентінің қаулысы № 2732 1995 жылдың 26 желтоқсанындағы Қазақстан Республикасының заңына енгізілген өзгерiстер мен толықтыруларға күшi бар.
4. Нұрсейiтов Э.О. Дебиторлық және кредиторлық қарыз: есепке алу және салық салудың ерекшелiктерi. Заң аспектілері. Практикалық ұсыныстар. Төлемқабілеттілігінің көрсеткіштері//бухгалтер және кәсiпкердiң кiтапханасы. - 2000. - №5
5. Төлемдер және ақша аудару туралы. (өзгерiстермен және толықтырулар) 20.11.1998 жылдағы ҚР-ның Заңы.
Нормативтік актілер мен Кодекс
1. Аудиторлыққа кандидаттарды аттестациялаудың жіктемесінің талабын бекіту туралы. №230-шi 2002 жылдың 30 мамырындағы Қазақстан Республикасының қаржы министрлiгiнiң бұйрығы. (№348 17.10.2002 ж. өзгертулер)
2. Бухгалтерлiк есептiң Типтік жоспарын бекіту туралы. 23.05.2007 жылғы ҚР-ның Қаржы министрiнiң бұйрығы.
3. ҚР-ның банктерінің клиенттерінің банктік шоттарын ашу, жүргізу және жабу нұсқасының тәртібі. №266 02.06.2000 жылғы ҚР-ның Ұлттық банкiнiң қаулысы.
4. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi
5. Салықтар және басқада бюджеттегі төлемдердің ҚР кодексі. 01.01.09 ж.
Оқу құрал
1. Алборов Р.А.Өнеркәсiп ұйымдарындағы аудит, сауда, АПК: Оқу құралы. 2000
2. Арене Э.А.Аудит: Оқу құралы
3. Абрютина А. Кәсiпорынның қаржылық-экономикалық қызметiнiң талдауы: Оқу құралы. М: - "Дело и Сервис" басылымы, 1998
4. Кондраков Н.П.Бухгалтерлiк есеп: Оқу құралы - 2-шi - басылым, қайта жасау және толықтырулар - М: ИНФРА-М, 1999-584б.
5. Данилевский В. Аудит практикасы: оқу құралы
6. Дүйсембаев К.Ш.Аудит және есеп берудi қаржылық талдау. Оқу құралы. – Алматы: Каржы-Каражат, 1998.
7. Ковалева О.В. Бухгалтерлiк есеп және бухгалтерлiк есеп аудиті: Оқу құралы. – 2000.
8. Н.К.Мамыров. Шаруашылық субъектердiң бухгалтерлiк есебi. Оқулық - Алматы. Экономика 2003 ж.
9. Р.М.Рақымбекова. Кәсiпорындағы қаржылық есеп. Оқулық. Алматы. Экономика 2003 ж.
Негізгі әдебиеттер тізімі
1. Абленов Д.О., Аудит,- Алматы, Экономика, 2005ж..
2. Әжiбаева З.Н., Аудит,- Алматы, Экономика, 2004 ж..
3. Бухгалтерлiк есептiң халықаралық стандарттары. Бухгалтерлiк есептің халықаралық стандарттарына арналған Комитет , 1994 ж.
4. Бухгалтер бюллетенi. №33-2002ж.
5. Байдiбекова Б. Шаруашылық субъектердiң өзара есепшоттары:болмыстары мен перспективалары //Оңтүстiк Қазақстан - 2001. - 23 мамыр.
6. Богатая Н.Н., Н.Н.Хахонова, Аудит, -Ростов –на-Дону,Феникс, 2003 ж.
7. В.В.Коротков. Құрылыс ұйымдарының шаруашылық қызметінің талдауы, Белгород, БКАПК, 1995 ж.
8. В.И.Стражева. Өнеркәсiптегi шаруашылық қызметінің талдауы, Минск: Жоғары мектеп, 1997 ж.
9. В.В.Радостовец, О.И.Шмидт. Кәсiпорындағы бухгалтерлiк есеп. Алматы. Центраудит - Қазақстан, 2002 ж.
10. Ержанов М.С., Ержанова С.М. Қазақстандық кәсiпорындағы есеп саясаты. - Алматы: "Бино" баспа үйi, 1997.
11. Дүйсембаева З.К. .Аудит жүйесіндегі қаржылық талдаудың әдістемесінің негізі //Бухгалтерлiк есеп - 1999.-№4.
12. Ж.Ришар. Кәсiпорынның шаруашылық қызметінің аудиты және талдауы. М:Юнити, 1997 ж.
13. Ержанов М.С., Ержанова С.М. Қазақстандық кәсіпорындағы есеп саясаты. – Алматы: «Бино» баспа үйі, 1997.
14. Ержанов М.С., Аудит,- Алматы, Бастау, 2005ж.
15. И.С.Глушаков. Қазiргi кездегі кәсiпорындағы бухгалтерлiк есеп. Новосибирск. ЭКОР 1995 ж.
16. Ковалев В.В.Қаржылық талдау: капиталмен басқару. Инвестиция таңдауы. Есеп берудi талдау. - М: Қаржы және статистика. 1997
17. К.Ш.Дүйсембаев. Қаражатты басқару жүйесiндегi аудит және талдау Теориясы және әдiстемесі. Алматы Б.и. - 2000
18. Қазақстан Республикасының әдiстемелiк ұсыныстары мен стандарты және бухгалтерлiк есебi. – 1997
19. Қазiргi кездегі бухгалтерлiк есеп. Ф.С.Сейдахметова Алматы.Lem. 2001 ж.
20. Қазақстандағы халықаралық стандарттың аудиты. Раритет. Алматы. 2001 ж. 1 том.
21. Лубян B.C. Дебиторлық және кредиторлық қарыз. Бухгалтерлiк есеп. Салық аспектілері. / Салық хабаршысы - 1998, №10.
22. Новодворский В.Д., Хорин А.Н.Дебиторлық және несие қарыздарының бағасы туралы// 2000-№8
23. Н.Савицкая. Кәсiпорынның шаруашылық қызметінің талдауы Қайта өңделген және толықтырылған 4-шi басылым. - Минск: ЖШО "Жаңа басылым" , 1999-688б.
24. О.В.Ефимова «Кәсiпорынның қаржы жағдайын қалай талдау. М:1994.
Практикадағы бухгалтерлiк есеп. №1-2004
1. ҚР-ның Аудиторлық қызметінің. 20.11.1998ж Заңы (өзгертулер мен толықтырулар).
2. Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есебі. № 2732-шi 1995 жылдың 26 желтоқсанындағы ҚР-ның заңы (№234 28.02.2007 ҚР-ның Заңымен енгiзiлген өзгертулер мен толықтырулар).
3. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп» туралы Заң. Қазақстан Республикасы Президентінің қаулысы № 2732 1995 жылдың 26 желтоқсанындағы Қазақстан Республикасының заңына енгізілген өзгерiстер мен толықтыруларға күшi бар.
4. Нұрсейiтов Э.О. Дебиторлық және кредиторлық қарыз: есепке алу және салық салудың ерекшелiктерi. Заң аспектілері. Практикалық ұсыныстар. Төлемқабілеттілігінің көрсеткіштері//бухгалтер және кәсiпкердiң кiтапханасы. - 2000. - №5
5. Төлемдер және ақша аудару туралы. (өзгерiстермен және толықтырулар) 20.11.1998 жылдағы ҚР-ның Заңы.
Нормативтік актілер мен Кодекс
1. Аудиторлыққа кандидаттарды аттестациялаудың жіктемесінің талабын бекіту туралы. №230-шi 2002 жылдың 30 мамырындағы Қазақстан Республикасының қаржы министрлiгiнiң бұйрығы. (№348 17.10.2002 ж. өзгертулер)
2. Бухгалтерлiк есептiң Типтік жоспарын бекіту туралы. 23.05.2007 жылғы ҚР-ның Қаржы министрiнiң бұйрығы.
3. ҚР-ның банктерінің клиенттерінің банктік шоттарын ашу, жүргізу және жабу нұсқасының тәртібі. №266 02.06.2000 жылғы ҚР-ның Ұлттық банкiнiң қаулысы.
4. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi
5. Салықтар және басқада бюджеттегі төлемдердің ҚР кодексі. 01.01.09 ж.
Оқу құрал
1. Алборов Р.А.Өнеркәсiп ұйымдарындағы аудит, сауда, АПК: Оқу құралы. 2000
2. Арене Э.А.Аудит: Оқу құралы
3. Абрютина А. Кәсiпорынның қаржылық-экономикалық қызметiнiң талдауы: Оқу құралы. М: - "Дело и Сервис" басылымы, 1998
4. Кондраков Н.П.Бухгалтерлiк есеп: Оқу құралы - 2-шi - басылым, қайта жасау және толықтырулар - М: ИНФРА-М, 1999-584б.
5. Данилевский В. Аудит практикасы: оқу құралы
6. Дүйсембаев К.Ш.Аудит және есеп берудi қаржылық талдау. Оқу құралы. – Алматы: Каржы-Каражат, 1998.
7. Ковалева О.В. Бухгалтерлiк есеп және бухгалтерлiк есеп аудиті: Оқу құралы. – 2000.
8. Н.К.Мамыров. Шаруашылық субъектердiң бухгалтерлiк есебi. Оқулық - Алматы. Экономика 2003 ж.
9. Р.М.Рақымбекова. Кәсiпорындағы қаржылық есеп. Оқулық. Алматы. Экономика 2003 ж.
Негізгі әдебиеттер тізімі
1. Абленов Д.О., Аудит,- Алматы, Экономика, 2005ж..
2. Әжiбаева З.Н., Аудит,- Алматы, Экономика, 2004 ж..
3. Бухгалтерлiк есептiң халықаралық стандарттары. Бухгалтерлiк есептің халықаралық стандарттарына арналған Комитет , 1994 ж.
4. Бухгалтер бюллетенi. №33-2002ж.
5. Байдiбекова Б. Шаруашылық субъектердiң өзара есепшоттары:болмыстары мен перспективалары //Оңтүстiк Қазақстан - 2001. - 23 мамыр.
6. Богатая Н.Н., Н.Н.Хахонова, Аудит, -Ростов –на-Дону,Феникс, 2003 ж.
7. В.В.Коротков. Құрылыс ұйымдарының шаруашылық қызметінің талдауы, Белгород, БКАПК, 1995 ж.
8. В.И.Стражева. Өнеркәсiптегi шаруашылық қызметінің талдауы, Минск: Жоғары мектеп, 1997 ж.
9. В.В.Радостовец, О.И.Шмидт. Кәсiпорындағы бухгалтерлiк есеп. Алматы. Центраудит - Қазақстан, 2002 ж.
10. Ержанов М.С., Ержанова С.М. Қазақстандық кәсiпорындағы есеп саясаты. - Алматы: "Бино" баспа үйi, 1997.
11. Дүйсембаева З.К. .Аудит жүйесіндегі қаржылық талдаудың әдістемесінің негізі //Бухгалтерлiк есеп - 1999.-№4.
12. Ж.Ришар. Кәсiпорынның шаруашылық қызметінің аудиты және талдауы. М:Юнити, 1997 ж.
13. Ержанов М.С., Ержанова С.М. Қазақстандық кәсіпорындағы есеп саясаты. – Алматы: «Бино» баспа үйі, 1997.
14. Ержанов М.С., Аудит,- Алматы, Бастау, 2005ж.
15. И.С.Глушаков. Қазiргi кездегі кәсiпорындағы бухгалтерлiк есеп. Новосибирск. ЭКОР 1995 ж.
16. Ковалев В.В.Қаржылық талдау: капиталмен басқару. Инвестиция таңдауы. Есеп берудi талдау. - М: Қаржы және статистика. 1997
17. К.Ш.Дүйсембаев. Қаражатты басқару жүйесiндегi аудит және талдау Теориясы және әдiстемесі. Алматы Б.и. - 2000
18. Қазақстан Республикасының әдiстемелiк ұсыныстары мен стандарты және бухгалтерлiк есебi. – 1997
19. Қазiргi кездегі бухгалтерлiк есеп. Ф.С.Сейдахметова Алматы.Lem. 2001 ж.
20. Қазақстандағы халықаралық стандарттың аудиты. Раритет. Алматы. 2001 ж. 1 том.
21. Лубян B.C. Дебиторлық және кредиторлық қарыз. Бухгалтерлiк есеп. Салық аспектілері. / Салық хабаршысы - 1998, №10.
22. Новодворский В.Д., Хорин А.Н.Дебиторлық және несие қарыздарының бағасы туралы// 2000-№8
23. Н.Савицкая. Кәсiпорынның шаруашылық қызметінің талдауы Қайта өңделген және толықтырылған 4-шi басылым. - Минск: ЖШО "Жаңа басылым" , 1999-688б.
24. О.В.Ефимова «Кәсiпорынның қаржы жағдайын қалай талдау. М:1994.
Практикадағы бухгалтерлiк есеп. №1-2004
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНДІРІСТІК-ҰЙЫМДАСТЫРУ МІНЕЗДЕМЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ
БУХГАЛТЕРЛІК ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... 7
1.1 Өндірістік-ұйымдастыру мінездемесі және кәсіпорынның негізгі
көрсеткіштерінің
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..7
1.2 Бухгалтерлік есептің ерекшеліктері мен кәсіпорынның есеп
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2 ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... 20
2.1 Міндеттемелерді мойындау және маңызы,
жіктемесі ... ... ... ... ... ...20
2.2 Жеткізушілермен есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 27
2.3 Бюджетпен есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..40
2.4 Әртүрлі міндеттемелердің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .44
3 ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІ ... ... ... ... .48
3.1 Міндеттемелер аудитінің жоспарлануы және мақсаты, маңызы ... ..48
3.2 Міндеттемелер
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .50
3.3 Міндеттемелер
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...67
ТҰЖЫРЫМДАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...69
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...71
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...74
КІРІСПЕ
Елдiң экономикасына қаржы инвестицияларын тарту, кәсiпорынның қаржы
жағдайын анықтау үшiн айқын, сенiмдi мәлiмет қажет. Бұл үшiн кәсiпорынның
құрал-жабдықтарының жағдайына, соның iшiнде міндеттемелеріне көбiрек көңіл
бөлу керек.
Концептуалдық негiзге сәйкес әзiрлеулер мен ұсыныстар қаржы есеп беруi
ұйымдардың бұрын болған қарызының, ұйымдардың ресурсының кетіп қалуын
реттеу үшін,экономикалық пайданы ұстануының міндеттемесі.
ҚР-дағы бухгалтерлiк есепке өзгертулер енгізгеніне қарамастан, есеп ары
қарай дамуды қажетсінеді, дегенмен қазiргi мәселесi мен өзектілігі бойынша
зерттеулердiң аз екендігі бухгалтерлiк есептiң көкейкестi сұрақтарының бірі
болып қалады. Осындай мәселелердiң бiрi мiндеттемелердiң есепке алуы мен
аудиты болып табылады. Бухгалтер өз жұмысында есептің технологиясын анық
түрде осы бөлімде беріп отыруы керек, мердігер-жеткізушілермен есеп
айырысудың есебі және еңбекақы төлеудің есеп айырысу есебі, кәсiпорынның
толық қаржы жағдайы мен қарыздар мiндеттемелерiнiң ықпалды жедел болжауын
есепке алудың қазiргi кездегі компьютерлік түрмен қолдануға икемi болатын
бөлiмшелерге есепке алудың технологиясын айқын ұсынуы керек.
Барлық жоғарыда айтылғаны осы дипломдық жұмыстың аталған тақырыбының
өзектiлiгi осыны көрсетеді.
Әрбiр кәсiпорын үшiн мiндеттемелердiң бар болуы басты мақсаттың
табысына түбегейлi ықпал етуі - табыстың алынуы.
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып бухгалтерлiк есеп пен аудит
кәсiпорынның мiндеттемелерiнiң сұрақтарының зерттеуi болып табылады.
Осы жұмыстың негiзгi мақсаты болып мыналар табылады:
-бухгалтерлiк есептiң стандарттарына сәйкес бухгалтерлiк есеп
есептерiндегі мiндеттемелердiң дұрыс көрінісін зерттеу;
-мiндеттемелердiң уақтылы өтелуi, баланстан қарыздардың есептен
шығаруы;
- мiндеттемелердi тексерудегі аудиторлық жұмыстың зерттеуi, тексерудің
нақтылығы заңды негізде кәсіпорынның баланстағы қарыздарының сомасын
тексеруге, есеп айырысу-төлем тәртібінің дұрыстығын сақтауды;
-есептеулердiң реттiлігі мен қарыздарды азайтудың ұсыныстарын жасау;
-міндеттемелердің кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметіне ықпалын
анықтау.
Осы мәселелердiң зерттеу нысаны болып Қазақстан Республикасының заңы
мен заңнамалар шеңберiндегі құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін ЖШС
"Ордабасы Сарбас" болып табылады.
Зерттеу құралы болып ЖШС "Ордабасы Сарбас" қаржы-шаруашылығының қызметі
болып табылады.
Таңдап алынған тақырып бойынша сұрақтарды зерттеу және дипломдық
жұмысты жазу үшiн Қазақстан Республикаласы мен ТМД және шет елдердің теория
және практикалық есеп және аудитты дамытуға үлкен үлес қосқан көрнектi
ғалымдарының еңбектердi пайдаланған: В.К.Радостовец, М.Ш.Ержанов,
К.Ш.Дүйсембаев, А.Д.Шеремет, Р.Адамс, Дж К.Робертсон, Ж.Ришар, және
басқалар. Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы ЖШС "Ордабасы Сарбас"-
ның қаржы-шаруашылық қызметінің негiзi жағдайының үдерісі болып табылады.
Осы дипломдық жұмыстың орындалуының негізі болып Қазақстан Республикасы
қабылдаған теориялық және нормативтi-әдiстемелiк актілер, сондай-ақ
оқулықтардағы, оқу құралдарындағы және кезекті басылымдардағы отандық және
шетелдік экономистердің еңбектері болып табылады.
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНДІРІСТІК -ҰЙЫМДАСТЫРУ МІНЕЗДЕМЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ
БУХГАЛТЕРЛІК ҚЫЗМЕТІ
1. Өндірістік- ұйымдастыру мінездемесі және кәсіпорынның негізгі
көрсеткіштерінің талдауы
ЖШС "Ордабасы Сарбас" қаржы және өндiрiстiк есепке алуды ұйымдастыру
төңiрегiнде салық есебі, iшкi бақылау мен аудитты заңды күші бар Қазақстан
Республикасының президентінің үкімін басшылыққа ала отырып, Бухгалтерлiк
есеп және қаржы есебі туралы, Салық және басқада бюджеттік міндетті
төлемдер туралы, ҚР-дағы аудиторлық қызмет туралы Қазақстан
Республикасының заңымен, бухгалтерлік есеп стандарттары, Қазақстан
Республикасының басқада заңнамалық және нормативті актілерімен, субъектің
қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есебінің Типтік жоспар есебімен,
нұсқаулармен, әдістемелік және ұсыныс нұсқаулармен, Қазақстан
Республикасының қаржы Министрлігінің бухгалтерлік есеп және аудит
Департаменті жасағанды негізге алды.
Кәсiпорын 21 ғасырда Қазақстанда шарап өнiмiнiң алғашқы өндiрушiлерінің
бiрi болып табылады. Кәсiпорынның ары қарай дамытуының жолы - бұл 1932
жылдан бастап алкагольсiз сусындар өндiретін дербес ұйым, содан соң 1949
жылдан бастап- германиялық жабдықтың монтажы мен енгізу қызметі iске
қосылып шарап шығарыла бастады.
Осы кәсiпорынның жұмысының негiзгi түрлерi болып мыналар табылады:
шарап өнімдерін өндіру мен сату, қызмет жарғы бойынша басқа түрлерді iске
асыру. Зерттеу нысанының қызметтерiнің толық мiнездемесін 1-шi кесте арқылы
талдау жасаймыз. Талдау кезінде бiз бухгалтерлiк баланстардың 2008, 2009
және 2010 жылдардағы мәлiметтерiмен, осы жылдардағы кіріс пен шығыстың
есебі мен және ақша құралдарының есебін пайдаланамыз.
Бiз ЖШС "Ордабасы Сарбас"-тың қаржылық жағдайын талдау үшiн қызметiнiң
тиiмдiлiгiн сипаттайтын кейбiр көрсеткiштерді алып зерттеу кезінде
талдаймыз.
Осы 1-ші кесте кәсiпорын мүлiгiнiң құнының кiшiрейуiне тұрақты
тенденцияларды бақылауға мүмкiндiк бередi. Кәсiпорынның жалпы мүлiгінің
құны 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда 19878,1 мың теңгеге азайды, 2010
жылы 2009 жылмен салыстырғанда 43334, 1 мың теңгеге, пайыздық қатынасқа
сәйкес 17% және 44, 5% азайды.
Бұдан 2010 жылы бұл тенденция құн сияқты пайыздық өрнектеде күшейіп
тұрақты сипат алды, бұл кәсiпорынның шаруашылық қызметінің тұрақты
ілгерлеуіне және динамикалық өрлеуінің куәсы екенін көруге болады.
Кәсiпорын мүлiктерiнің негiзгi еншiсін дебиторлық қарыздар алады. 2008
жылдың 1 қаңтарында кәсіпорынның мүлік құнынан оның меншікті салмағы 34
құрады.
1-ші кесте - Кәсіпорынның мүлік жағдайының өзгерістері
2009 ж. 2010 ж. 2010 ж.
мың. тгменшік мың. тгменшік 2009 ж өзгерулер мың. меншік 2009ж
салмағы салмағы тг салмағыөзгерулер
Дегенмен 2010 жылы меншiк салмағы күрт төмендеді бұл көрсеткiш 13-ке
дейін азайғанын көруге болады. Бұл өзгерiстер коммерциялық қарыздың
қатынасындағы кәсiпорынның өткiзу саясаттарының есебiнен пайда болды. 2009
жылы тек қана кәсiпорынның тұрақты және сенiмдi әрiптестері мен және
тапсырыс берушiлерiнің арқасында iске асты.
Талдау мерзiм iшiнде жағымды болып ортақ өндiрiстің бiтпеген жалпы
үлесі (кәсiпорын активтерiнiң бұл бабы тек қана 2008 жылға ғана қатысты
және тек қана 0, 08% құрайды) үлкен емес болғаны көрінеді.
Кәсiпорын жұмысының минусы деп ұзақ мерзiмдi инвестициялардың жоқтығын
жатқызуға болады. Кестеден көргендей, бұл бапта барлық зерттелетiн
мерзiмдер көрсетiлмеген. Демек, кәсiпорын өндiрiстi кеңейтуiмен
шұғылданбайды, демек өнiм бiрлiгiне шектеулі шығындардың төмендеуі. Сонымен
бiрге кестеден көретініміз кәсiпорында 2010 жылы тауарды өткізу мәселелері
пайда болды бұл тауардың астыда қалып қалуына алып келді. Дайын өнiмнiң
көлемi құн өрнегiнде 8452,1 мың теңгені құрады, кәсiпорын мүлiгiнiң құнына
байланысы 8,7% пайызды құрады. Бұл мәндер кәсiпорын мүлiгiнiң басқада
баптарының арасында үшiншi мәнi болып табылады. Материалдар қалдығы
мерзiмдік уақытта тұрақты қысқарды, өндiрiстi оңтайландыру немесе оның
көлемiнiң кiшiрейтілуi салдарынан ақша құралдарын тиiмдi қолдануы
салдарынан үнемi қысқарды.
Кәсiпорынның қаржы инвестицияларының көлемi 2009 жылы 3998, 6 мың
теңгені немесе 3,42% құрады, 2010 жылы-1215,6 мың теңгені құрады немесе
1,25%, сонымен бiрге қаржы инвестициялары тартылмады. Бұл Қазақстан
Республикасындағы нарық қорының дамымағандығын тағы да атап көрсетеді.
Немесе ЖШС "Ордабасы Сарбас"-тың бос қаражаттары тапшылықтарының мәселесі
салдарынан деуге болады.
Кәсiпорын мүлiгiндегi бос қаражаттардың үлесінің аздығы кәсiпорынның
келешегін ойлауды қажет етеді. Кәсiпорын мүлiгiндегі қаржы құралдарының
құрылымы 2008 ж пайыздық қатынаста 1,28%, 2009 ж. 0,03%ке дейiн азайды,
бiрақ 2010 жылы қайтадан 0,18%-ға дейiн көтерілді. Бiрақ, бұған қарамастан
кәсiпорынның қаржы құралдары едәуiр тарату бөлiгі болып (абсолюттi
өтімділік) табылды. Олардың төмен үлесі кәсiпорынның төмен өтімділік
активіне алып келеді. Бұл ЖШС "Ордабасы Сарбас" қызметiндегi позитивi
кезеңімен, сонымен бiрге инфляциялық әсерлерге өте ұшыраған қаржы
құралдарын санауға болады. Қаржылар өндiрiстiң процессi кәсiпорын табысы
үлкейте орташаланғануы керек. Қаржылардың үлкен еншiсi өндiрiстiң
процессiнде жұмыс iстеген сайын сайып келгенде, кәсiпорын табысы сол
жоғары.
Кәсiпорынның қысқа мерзiмдi мiндеттемелерi тұрақты кiшiрейтуге
тенденциялардына ұшырап отырады. Олардың өзгерiстері 2009 жылы 2008 жылға
қарағанда терiс белгілермен 11813,5 мың теңгені құрады, 2010 жылы 2009
жылға қарағанда - 32959,3 мың теңгені құрады. Бұл кәсiпорын қызметiнің
жағымды өзгерістеріне алып келер еді, егер қысқамерзiмдi кәсiпорын
активтерiнiң жалпы кішіреюі болмаса, 18452,4 мың теңгеге 2009 жылы 60389,9
және 2010 жылға шаққанда.
2 кесте-2008-2010жылдардағы ЖШС Ордабасы Сарбас тарату балансы
Өлше2008 2009 ж.2009жылдан 2010 2010 жылдан 2009
м ж. 2008ж. ж. ж.
бірл
ігі
өзгеріст% өзгерісте%
ер р
Қысқамерзімдіт.т 114107102293 -11814 89,65%69334,-32959,3 67,78%
міндеттемелер 5
Қысқамерзімдіт.т 98470,80017,7-18452,481,26%196 33,-60383,9 24,54%
активтер, 1 8
соның ішінде
тауарлық-матет.т 4056,99078,6 5021,7 223,78686,7 -8391,9 7,56%
риалдық %
қорлар
Дебиторлық т.т 88349,69638,5-18710,778,82%185 32,-51106 26,61%
қарыздар 2 5
Қысқамерзімдіт.т 3998,61215,6 -2783,0 30,40%0 -1215,6 0,00%
қаржылық
инвестициялар
Қаржы т.т 1495,926,5 -1469,4 1,77% 98,1 71,6 370,19%
құралдары
Жабу 0,9 0,8 -0,0807390,65%0,3 0,5 36,20%
коэффициенті
Кризистік 0,82240,69291-0,1295084,25%0,2 687-0,42420 38,78%
тарату 2 1
коэффициенті
Абсолютті 0,04810,01214-0,0360125,22%0,0 014-0,01072 11,65%
тарату 5 1
коэффициенті
Таза айналым т.т -15637-22276,-6638,90142,46-49 700-27424,6 223,11%
капиталы ,2 1 % ,7
Ескерту: ЖШС мәліметі бойынша жасалған
Ағымдағы тарату немесе жабу коэффициенті мiнездемесі мiндеттеме
қарыздарын өтеуге құралдардың барлық түрлерiнің жеткiлiктi екенін
көрсетеді. Коэффициенттiң мәнi жоғары болған сайын ЖШС "Ордабасы Сарбас"-
нан қарыз алушы үлкен қарыз сомасын несиеге ала алады.
Ағымдағы коэффициент таралымы құнының қатынасы болып өндiрiстiк қорлар,
дайын өнiмдер, ақша қаражаттары, дебиторлық қарыздар және айналымдағы
түрiнде кәсiпорынның, сияқты анықталады, қысқа мерзiмдi қысқа мерзiмдi
заемдар және әр түрлi кредиторлық қарыздар және қалған қысқа мерзiмдi
пассивтар, дебиторлық қарыз және кәсiпорынның өте жедел мiндеттемелерiне
қалған айналым активтерiнiң банктердiң қысқа мерзiмдi қарыздарының түрiнде,
қаржы.
Егер коэффициенттiң мәнi аралық шектердегi 1 және 2 болса қамтамасыз
етудi жеткiлiктi дәреже болып есептеледi. Кәсiпорын кестелер көрiнгендей
бұл талаптарға жауап бермейдi. Бұл өз құралдарының серiктестiгiмен рационал
емес салу туралы куәландырады және тиiмсiз олардың қолдануы. Коэффициенттiң
талдауында оның динамикасына да ықылас көрсетуге керек. 2008 жылдағы оның
мәндерiнiң өзгерiстерi осылай таныс минуспен 0,08 құрады, 2010 жылда, ЖШС
"Ордабасы Сарбас" ортақ шаруашылық жұмысының негативтi факторы болып
табылған 5.
Тез өтiмдiгiнiң коэффициентi шаруашылық жұмысының жүргiзуi және өз
қысқа мерзiмдi мiндеттемелерiнiң дер кезiнде өтеуi үшiн айналымдағы
ақшалардың кәсiпорынының қамтамасыздығын мiнездейдi.
Қарызшының қабiлеттiлiгiнiң өтiмдiгiнiң коэффициентi алашақтың өтеуi
үшiн қаржының шаруашылық айналымынан жедел босатуға мiнездейдi.
Коэффициенттiң мәнi жоғары болған сайын сенiмдiрек қарызшы сол. Осы
көрсеткiштi кеңес берiлетiн мән - 1ден төменде емес. Бiз қалай көремiз,
сонымен бiрге кәсiпорын кеңес берiлетiн талаптарға жауап бермейдi. Бiрақ
дебиторлық қарыздың сипаты есепке алуға керек. 1, 2 дебиторлық қарыздың
кестелерi көрiнгендей қысқа мерзiмдi сипатты тасысады, ЖШС "Ордабасы
Сарбас" жағдай демек кризистiк болып табылмайды.
Абсолюттi өтiмдiктiң коэффициентi қысқа мерзiмдi мiндеттемелерге
(банктегi есептер және кассада қаржылармен) өтiмдi қаражаттары өте
қатынаспен анықталады.
Осы көрсеткiш қысқа мерзiмдi мiндеттемелердiң бөлiгi дереу сөндiре
алған көрсететiн төлеу қабылетiне қатты белгi болып табылады. Осы
коэффициент бойынша кеңес берiлетiн белгi 0нен төменде емес, 2.
Демек, тиiмдi кәсiпорыны сонымен бiрге кәсiпорынының қызметi бұл
көрсеткiшi бойынша төлей алатын жатқызуға болмайдуға жатқызуға болмайды.
Асып кету болғандықтаннан, таза айналым капиталы бұл кәсiпорын және
оның қысқа мерзiмдi мiндеттемелерiмен айналым активтердiң арасындағы айырым
кәсiпорынның қаржы орнықтылығының сүйемелдеуi үшiн қажеттi
қысқа мерзiмдi мiндеттемелердiң үстiнде айналымдағы ақшалары өз қысқа
мерзiмдi мiндеттемелерi сөндiре аладығана емес, қызметтiң кеңейтуi үшiн
резервтердi алады кәсiпорын бiлдiредi. Таза айналым капиталының ұтымды
сомасы серiктестiктiң қызметiнiң ерекшелiктерi, оның масштабтарынан жеке
алғанда тәуелдi болады, жылдамдық заттық қорлардың айналымдылығы және
дебиторлық қарыз, көлем iске асыру. Кәсiпорынның қабiлетсiздiгi туралы (ол
жинағы талданатын мерзiмнiң бойысында ЖШС "Ордабасы Сарбас" жағдайда терiс
болып табылады) айналым капиталының кемшiлiгi қысқа мерзiмдi
мiндеттемелердi уақытында сөндiруге куәландырады.
2. Бухгалтерлік есептің ерекшеліктері мен кәсіпорынның есеп саясаты
ЖШС "Ордабасы Сарбас" есеп саясат Қазақстан Республикасының 26.12.1996
г өзгерiстермен және қосымшалармен № 2732 бухгалтерлiк есеп және қаржы есеп
беруi туралы 28.02 заң күшi бар Президентасы жарлықпен сәйкес iске асады.
базасын 2007 жыл Мсфо, оған әдiстемелiк ұсыныстар оны құрастыру үшiн болып
табылады, сонымен бiрге басқа нормативтiк - ҚРдағы бухгалтерлiк есебiнiң
жүйе реттейтiн құқықты құжаттар. Осы есеп саясатпен есепке алуды ұйымның
негiзгi ережесi, сонымен бiрге iшкi бақылауға және сыртқы аудитке
талаптармен анықталады. Құрастырулар негiзге келесi қағидалар салған:
есептеп шығару, үздiксiз.
Ерекшелiктiң есепке алуымен үлгi жоспардың шеңберiнде синтетикалық
есептерiнiң серiктестiктiң қызметтерi бухгалтерлiк есептiң есептерiнiң
жоспары жасалған.
Есепке және есеп ашу үлгi жоспар бойынша бухгалтерлiк есептiң бұрын
жұмыс iстейтiн есептерiнiң жабуы бойынша бухгалтерлiк жазбалар 23.05.2007
жылдың күйi бойынша есептердiң үлгi жоспары есептерiндегi сальдоны
шағылысуы есептiк мәлiметтердiң базасында қаржы есеп беруiн құрастырудан
кейiн жолымен өткiзiлген.
Салық есептеулерi және төлеулер 01.01.2011 жылдың бюджетiне сөзсiз
төлеулерi, бухгалтерлiк есепте тағы басқалар салықтар туралы Салық
кодексiмен сәйкес өндiрiп алады есептеп шығаруларды әдiстi қолданылады.
ЖШС "Ордабасы Сарбас" бухгалтерлiк баланс қаржы есеп беруiн 1 ұсыныс
МСФО барлық талаптарға сәйкес келедi. ЖШС активтер 2009 ұзақ мерзiмдi
жылдың 1 қаңтарындағы күйi бойынша негiзгi құралдардан тұрады: 348,0 мың
теңге 5 772 мың теңге, ортақ баланстық құны бар қалған негiзгi құралдар
өндiрiстiк ғимарат және 18 099,0 мың теңгенiң баланстық құны бар ғимараты,
машина және жабдық.
ЖШС қысқа мерзiмдi активтер тауарлық-заттық қорлар, қаржылардан тұрады,
дебиторлық қарыз және тағы басқалар.
Шығынмен пайдалы туралы ақпар қаржы есеп беруiн 1 ұсыныс МСФО сәйкес
қорытынды жасалады. Өткiзуден тыс табыстар мен шығындарды есептi мерзiм
танылған барлық баптар таза табыс немесе есептi мерзiмдi шығынның
анықтауында қосылады. ЖШС үшiн есептi мерзiммен күнтiзбелiк жыл болып
есептеледi.
Қаражат қожалығы қызметтiң нәтижелерi жедел мәлiмет үшiн ай сайын
тұжырымдалады. Алдыңғы мерзiмдердiң қаржы есептеу нәтижелерiнiң құрастыру
мүмкiн делген қателердiң түзетуiн сома есептi мерзiмдi табыс немесе шығынға
қосылады. Маңызды қатенiң түзетуiн сома алдыңғы мерзiм жататын
үлестiрiлмеген табыс өзгерiстерi есептеу нәтижесiнде жолымен бастапқы
шағылысады.
МСФО 7 Қаржылардың қозғалысы туралы есептеу нәтижесi сәйкес осы
есептеу нәтижесi қалыптасады. ЖШС "Ордабасы Сарбас" бойынша операциялары
анықтаған ретте iске асатын банкке есептi есебi болады. Ұлттық және
шетелдiк валютадағы қаржылардың қосылуы есептерде болады: 1030 Ағымдағы
банктiк есептердің қаржылары, 1030-1 Ағымдағы банктiк есептердiң шетелдiк
валютасындағы елдiң iшi сомалар, 1030-2 Ағымдағы банктiк есептердiң
шетелдiк валютасындағы 1010 Қассадағы қаржылар, 1010-1 Қассадағы
доллар қаржысы, 1010-2 Қассадағы қаржының сомалары. Операциялық
қызметтен ақшаның қозғалы әдiстiң түзуiмен ашылады.
Кассаның қалдығының түгендеуi 1-шi санға күй бойынша жоспарлы
тексерулер бойынша ай сайын өндiрiп алады, келесi есеп беру айына, және
жоспардан тыс - кәсiпорын басшысының бұйрығы бойынша. Касса тәртiптiң
барлық тексерулерi акттермен пiсiп жетедi.
Бағаның бiр бөлiгi және табыстардың мойындауында есеп саясат ҚРдың
заңымен сәйкес апарады. Табыстарды есептеп шығаруларды қағидаға сәйкес
бухгалтерлiк есептерде танылады және олар қаржы жинағанда, шығындар және
олар апаратында шығындар - бiр-бiрдендердi өткiзуден тыс табыстар мен
шығындар қаржыдан осындайда алынып немесе төлегенде және мәмiлелерге немесе
оқиғаларға сол бiр уақытта танылатында қаржы есеп беруiнде шағылысады.
Негiзгi және негiзгi емес қызмет алған табыстар жиынтық табыстарды құрайды.
Табыс келесi шарттар немесе олардың комбинацияларында танылады:
-табыстар жиынтық ақиқаттықтың үлкен дәрежесiмен бағаланады;
- мәмiледен экономикалық пайданың алуын ықтималдық бар болады;
-өткелде болады сатып алушыға дүкеншiден меншiк дұрыс айтады;
-мәмiле бойынша нақты және күтiлетiн шығындардың бағасы ақиқаттықтың
үлкенiрек дәрежесiмен өндiрiп алады.
Мәмiлелер бойынша шарттар және оған есептеулер мiндеттi түрдеде бас
есепшiлермен қол қояды. Дайын өнiмнiң iске асырулары табыстың есепке алуы
үшiн қолданылады 6010 Өнiмдердi сатуынан алынған табыс. Сатылған өнiмнiң
өзiндiк құны 7010 Сатылған өнiмнiң өзiндiк құны. Табыс үлестiрiлу алған
жылдың iшiнде құрылтай құжаттарымен сәйкес өндiрiп алады.
Серiктестiктерде мерзiмдерi ағып кеткен дебиторлық қарыздың соманың бiр
бөлiгiндегi күмәндi талаптары бойынша резерв жасалған, яғни төлеу
мерзiмдерi бойынша есептердiң есепке алуын әдiспен. Күмәндi талаптар резерв
бойынша көрсетіледі 1290 корреспонденцияларда есептермен 1210 және 7210.
Екi жылдар өту арналған және төлеулер жоқ болғанда бюджетке төлемдерiнiң
сомасын азаяды. Оны дебиторлық қарыз және төлеудiң жоқтығының пайда
болулары моменттен үш жылдардан кейiн күмәндi талаптар бойынша арқасында
жасалған резерв көшiрiлiп жазылады.
МСФО 16 Негiзгi құралдар есепке алуына сәйкес апарады осы стандартқа
құралдар және әдiстемелiк ұсыныстармен. Негiзгi құралдарға бухгалтерлiк
есепте ұзақ уақыт арасында жұмыс iстейтiн материалдық активтердi жатады,
тәуелсiз құннан.
Бухгалтерлiк есепте барлық негiзгi құралдар бойынша амортизациялар
есептеп шығаруда (тура) бiр қалыпты есептен шығаруды әдiстi қолданылады.
2420 Ғимарат және құрылыстар амортизациясы, 2420 Машиналар
амортизациясы, жабдық және берiлiс құрылымдар, 2420 Көлiк құралдарының
амортизациясы, 2420 Қалған негiзгi құралдардың амортизациясы пайдалы
нормативтiк қызметi мерзiм бойы әрбiр есептi мерзiмге тозуды сомаларды
шағылысады және кәсiпорынның шығындары сияқты танылады. Негiзгi құралдардың
қайта бағалауды өткiзудi дата есептелген амортизациясы негiзгi құралдардың
құнының өзгерiсiне пропорционалдық түзетедi. Негiзгi құралдардың қайта
бағалауын сома Капитал 5420 Негiзгi құралдардың қайта бағалауындағы
резерв бухгалтерлiк балансты бөлiмде шағылысады. Активтерiнiң пайдалануын
шарасы бойынша қайта бағалауын сома үлестiрiлмеген табысқа тасымалданады.
Қайта бағалауды барлық сома үлестiрiлмеген табысқа тек қана объекттiң
қатардан шығуы, себептен тәуелсiз кезде көшiре алады.
Келесi iргелi салым құралдарда бастапқы құн (негiзгi құралдардың
пайдалы қызметiнiң мерзiмi үлкейедi) қолданудан келешек экономикалық
пайданың үлкеюiн пайдалы қызметтiң мерзiмнiң басталу бағалалған шартта
үлкейтедi. Салық жылының аяғына 10% топтың құн балансынан аспайтын
өлшемдегi барлық басқа келесi шығындар оларда жасалатын мерзiмнiң шығындары
сияқты танылады. Жұмыс iстейтiн салық заңымен сәйкес технологиялық жабдық
және негiзгi құралдардың жөндеуiн жеке топқа ерекшелеуi бар негiзгi
құралдарының есепке алуы ұйымдасады.
ЖШСтың негiзгi құралдардың жөндеуi орындаудың жанында келесi
жағдайлармен негiзге алады. Iргелi жөндеумен объектпен салыстырғанда тозу
негiзiнен кiшiсi мерзiмдерi болатын жеке жиiрек негiзгi құралдардың қалпына
келтiру ұғылады. Сонымен бiрге объекттiң уақытында алдын ала тексеру
бiлдiрiлген пайдаланулар процесс айқындалған барлық мiндер шеттейдi.
Жөндеу ағымдағы күйiнде жылдам тоздыр бөлшектердi алмастырады, жеке
түйiндердiң мұқият тексеруi, тазартуды және тетiктердiң тексерулерiн
өткiзедi, алмастыруының шыққан сыйымды жүйелерiндегi майының алмастыруларын
майда бөлшектер сала жүзеге асырады. Ағымдағы жөндеу негiзгi құралдардың
пайдалануын процесстерде өткiзедi. Негiзгi құралдардың объекттерiнiң
ағымдағы жөндеуiмен сабақтас барлық шығындар оларда пайда болған
мерзiмiндегi өндiрiстiң шығынғалары қосылады. Мердiгермен iргелi жөндеудi
өткiзуге келiсiм шартында болады және смета қорытынды жасалады. Жөндеу
бойынша шығын нақты соманың комиссия қосып жасалған жөнделген (№ БЖ-шы
форма) объекттерiнiң алу-берулерi жұмыстардың жөндеу аяқтағаннан соңы акт
негiзiнде өндiрiстiң шығындар есебiнде көшiрiлiп жазылады.
ЖШС " Ордабасы Сарбас "ның материалдық емес активтер лицензия және
программалық қамтамасыз етулерден тұрады. Өнiмнiң өндiрiсiне 3 жыл мерзiмге
берiлген лицензия бастапқы құн арналған қолдануды жоғарғы мерзiм iшiнде
есепке алынады 2730. Лицензиялық келiсiмнiң амортизациясы есепке алынады
2740 және үш жылдар iшiнде толық көшiрiлiп жазылады. Программалық
қамтамасыз етудi құн есепке алынады 2730.1. Пайдалы қолданудың мерзiмi 1
жыл орнатылған. Программалық қамтамасыз етудi амортизация есепке алынады
2740.1.
МСФО 2 Қорлар сәйкес дайын өнiмнiң бағасы ФИФО әдiс бойынша өндiрiп
алады. Дайын өнiмнiң сатылатын бағасы келiсiм негiзiнде анықталады.
Келiсiмдi бағалардың прейскуранты ЖШС "Ордабасы Сарбас" жетекшiмен бекидi.
Заттық қорлардың есепке алуы есептердегi iшкi бөлiмнiң негiзгi актив
шоттарының 1300 Қорлар апарады: 1310 Шикiзат және материалдар, 1310
Жартылай дайындалған және комплект жасайтын бұйым, конструкция және
бөлшек, 1310 Отын, 1310 Тара және тара материалдары, 1350 Әртүрлі
материалдар, 1350 Қалған материалдар, 1310 Қайта өңдеуге жіберілген
материалдар.
Заттық қорлардың қоймасына түсу және кiрiсу: Дт 1310 - Кт 3310, 3330,
Қазақстан республикасындағы ҚҚС бойынша есепке алу тұратын жабдықтаушы
түскен (ҚҚСсыз) заттық құндардың құнына: (орнын толтыруға ҚҚС) Дт 1420 - Кт
3310 - Қазақстан республикасындағы ҚҚС бойынша есепке алу тұратын
жабдықтаушылардың салық есеп-фактура қосылған ҚҚСтар сома.
Кеден төлелген ҚҚС импортталатын тауарлық-заттық қорларға төлеу пайда
болатын мерзiмiнде тұрғызылады. Егер есеп-фактураларды болмаса түскен
құндылықтар бойынша ҚҚСты сынақтарға тұрғызылмайды. Тауарлық-заттық
қорлардың есепке алуы ФИФО арналған бағада өндiрiп алады. Тауарлық-заттық
қорлардың қозғалысының талдамалы есебi заттық жауапты тұлғалар бойынша
құрылымдық бөлiмшелер сандай - ақшаға шаққанда әдiс бойынша қарама-қайшы
апарады.
Тауарлық-заттық қорлар - бұл түрдегi активтерi:
1) қорлардың шикiзаттары, Тары және тара материалдары, қордағы жиiрек,
өндiрiстегi қолдану немесе қызметтердiң орындауы үшiн қолайлы қалған
материалдар, материал отын;
2) бiтпеген өндiрiсi, жұмыс жасау және қызметтер;
3) тауарлар, сатылатын серiктестiк қызмет барысында. Тауарлық-заттық
қорлардың өзiндiк құны сатып алуды бағадан қосады, көлiк тиiстi күйге
қонысқа олардың жеткiзуiмен және келтiру сабақтас көлiк - жинау шығындар
сонымен бiрге қорға тiкелей алуға қатысты қалған шығындар, баж әкелiмге,
кеден алымы.
Тауарларының есепке алуы үшiн алған есебі қолданылады 1330 Тауарлар.
(есеп-фактуралар, тiркеме қағаз инвойстар және тағы басқалар)
жабдықтаушылар тауарлық-заттық құндылықтардың түсуiнде iлеспе құжаттар
негiзiнде.
Комиссияның тауарлық-заттық қорларының қабылдауының жанында
жабдықтаушылардың жолдама құжаттарының мәлiметтерi бар сандық немесе сапалы
айырмашылығының анықталулары жағдайда екi даналардағы нашар жабдықтауды акт
қорытынды жасалады. Бiреуі бухгалтерияға берiледi, екiншi жеткізушіге
бағытталады.
Тауарлық-заттық қорлардың қоймасындағы жоспарлы түгендеу 1 шiлде және
1 қаңтардағы күйi бойынша жарты жылда бiр рет жүргiзiледi. Серiктестiктiң
жетекшiсiнiң бұйрығын түгендеудiң өткiзулерi үшiн комиссия белгiленедi.
Заттық нөмiр беру комиссия тауарлық-заттық құндылықтардың заттық нөмiр беру
тiзiмiн құрайды. Онда әрбiр заттық жауапты тұлға бойынша тауарлық-заттық
құндылықтардың нақты бар болуы қайта есеп негiзiнде бөлек шағылысады.
Тiзiмдер негiзiнде есепшiмен түгендеудiң нәтижелерiнiң салыстыру ведомосы
қорытынды жасалады. Тiзiмдер есепшi және комиссия мүшесi, өз қол қоюымен
заттық жауапты тұлғаларға қол қояды түгендеудi нәтижелерi бар келiсiмдi
растайды. Түгендеудi нәтиже түгендеудi өткiзудiң үштен кешiрек емес бiр
күннен сандары iске аспай қалады.
Құндылықтардың артықшылығы кiрiсулерге жатады: Д-т 1310, 1330 К-т 6280
Әртүрлі табыстар, жеткiлiксiздiк заттық құндар заттық жауапты тұлғалардың
есебiнен көшiрiп жазып алады: Д- т 1280 – Кт 1310, 1330. Нақты кiнәлiлердiң
анықталған реттесi: Д-т 12501-Кт 1310, 1330. Жеткiлiксiздiктердiң орнын
толтыруы базар нарқтары бойынша өндiрiп алады, бiрақ нақты өзiндiк құннан
төменде емес. Жоспардан тыс түгендеу заттық жауапты тұлғаның жұмыстан
шығаруының жағдайында өндiрiп алады және құқық бұл болатын салық немесе
басқа органдардың тексерулерiн өткiзуде.
Жұмсап қойылған материалдардың өндiрiстiк мақсаттарына есептен шығару
олардың нақты өзiндiк құны бойынша өндiрiп алады және шағылысады: Дт 8110-
Кт 1310, нақты өзiндiк құн әкiмшiлiк шығын тұтынылған көшiрiлiп жазылады:
Дт 7210 әкiмшiлiк шығындар - Кт 1310. Қосалқы өндiрiстiң материалдарының
есептен шығаруы олардың нақты өзiндiк құны бойынша өндiрiп алады және
шағылысады: Дт 8310-шi - Кт 1310.
Қайырымды мақсаттарға ТМЗ есептен шығаруда және кәсiпорынның қызметiнiң
жарнамауы құн оларды нақты өзiндiк құннан төменде емес анықталады: Дт 8110
Кт 1310, ТМЗдардың өзiндiк құны, әкімшілікке пайдаланылған шығыстар
алынады: Дт 7210 Әкімшілік шығыстар - Кт 1310. Жүзеге асырылатын
көмекші өндірістің материалдарының шығыны нақты танылатын есептi
мерзiмiндегi шығын сияқты танылады: Дт 8310 Кт 1310.
Өнiмнiң жасауы бойынша шығын есепке алу материалдардың есептен
шығарудың бiр бөлiгi және еңбекақыда элементтердi қолданып нормативтiк
әдiсiнiң тапсырылған әдiсi бойынша iске асады. (калькуляция қорытынды
жасалады) әрбiр технологиялық операцияға еңбекақы бойынша даярлалатын өнiм
және бағаның әрбiр атына норма осы мақсатта нығайтылған. Нормалар бойынша
материалдардың шығыны шығынның қолданыстағы нормасына iстеп шығарылған
өнiмнiң санының көбейтуiмен жолымен анықталады.
Тауарлық-заттық қорлардың өңдеуiне шығындар қолданылатын шикiзаттың
өндiрiсiнiң процесстерiндегi құнына қосылады, есеп, мерзiмдi мерзiмдi
технологиялары және өндiрiстiң ұйымымен, және өндiрiстiк өнiмнiң өзiндiк
күндерi сияқты танылады, еңбек ресурс өнiмнiң өндiрiс тiкелей бiрлiктерге
қатысты тағы басқа шығынның негiзгi құралдарының амортизациясын, энергия,
материал отын.
Өндiрiстiк өнiмнiң өзiндiк күн қосылмаған шығындар оларда апаратын
есептi мерзiмге шығындар сияқты танылады бұл әкiмшiлiк шығындар (7210),
басқаруға қатыстысы және ұйыммен тауарлық-заттық қорлардың iске асыруы
бойынша өндiрiс, шығындар.
Катардан шығу, тегiн беру, айырбас меншiктi өндiрiстiң өнiмiнiң
демалысы тауарлардың iске асыруы сияқты бухгалтерлiк есепте шағылысады.
Өнiмдердi сатуы бойынша шығындар, соның iшiнде меншiктi дүкен бойынша,
есепке алынады 7110.
Шығындардың тауарлардың iске асыруы, есептен шығаруы бойынша шығындарға
жатады серiктестiктiң жетекшi бекiтiлген актпен пiсiп жетуге жарнамаға
қатысты шығындарды. Тауарлар және қызметтердiң iске асыруының есепке алуы
табыстар және шегермелерге сәйкес қызмет түрлерiн ұсынуды моменттен есепке
алынатын есептеп шығаруларды әдiс бойынша iске асады, тиеу тауар және
дүниенiң кiрiсуi, төлеудi уақыттан тәуелсiз.
3 кесте – ЖШС "Ордабасы Сарбас"-ның құрал-жабдықтарына жауапты
тұлғалардың тізімі
Бөлім атауы (нөмері)Ішкі бөлім ҚЖЖ ҚЖЖ тұлға
код ы тұлғаның
коды
100 Бухгалтерия АХП 101 Кассир (ФИО)
100 Бухгалтерия АХП 102 Кассир (ФИО)
200 Негізгі қойма 201 қоймашы (ФИО)
өндіріс
200 Негізгі Цех №1 211 Мастер (ФИО)
өндіріс
200 Негізгі Цех №2 221 Мастер (ФИО)
өндіріс
300 Көмекші қойма 301 қоймашы (ФИО)
өндіріс
300 Көмекші Цех №1 311 Мастер (ФИО)
өндіріс
300 Көмекші Цех №2 321 Мастер (ФИО)
өндіріс
400 Асхана асхана 401 қоймашы (ФИО)
100 Кассир (ФИО)
Бухгалтерия
АХП
101
Ескерту: ЖШС мәліметі бойынша жасалған
Шығын есепке алу қарама-қайшы әрбiр цехты апарады. Шығындар негiзгi
өндiрiстiң шығындарының қойылған номенклатурасы бойынша есепке алынады.
Өндiрiске шығын төбе 8110 Негiзгi өндiрiс iшкi бөлiм есептерiнде iске
асады. Өнiм түрлерi бойынша талдамалы есеп есептiң карточкасында апарады.
Операциялардың шетелдiк валютасындағы есепке алу МСФО 21 Валюталардың
айырбастау курстарының өзгерiстерiнiң ықпалы сәйкес өндiрiп алады. ЖШС
"Ордабасы Сарбас" БЦКке валюталық есебi болады. Операциялардың ұлттық
баламасындағы - теңге 1030-1 (долларлар), есебі 1030-2 (сомалар). Сатып алу
бойынша курс бойынша айырмашылық және валютаның сатулары 1020 есептерi бар
корреспонденцияларда 6250 есебі (табыс курсы бойынша айырмашылық) және 7430
(курс бойынша айырмашылық шығын) және есептеу күндеріне танылады.
Жабдықтаушылары бар есептеулер бойынша курс бойынша айырмашылығы
корреспонденцияларда есебі 3310 және оларда пайда болған мерзiмдерi
өткiзуден тыс табыстар мен шығындар сияқты қаржы есеп беруiн құрастыруды
датаға танылады.
Сонымен бiрге бухгалтерлiк табыспен және салық салынатын табыстың
аралығында айырмашылық осыған байланысты пайда болады салық заңының талабы
бойынша бухгалтерлiк есептiң талаптарынан айырмашылығы болатынын атап өтуге
керек. Тұрақты айырмашылықтар салық заңында шығындардың шегермелерiне
жатқызуға рұқсат етiлмейтiнде пайда болады. Оларға жатады:
а) ҚР үкiметі қойған мөлшерден тыс iссапар және өкiлдiк шығындар;
б) шетелдiк валюта операциялары және валюталық есептер бойынша курс
айырмашылығы;
в) бюджет енгізген айыппұл санкциясы;
г) кәсiпкерлiк қызметтерге байланысты емес шығындар;
д)салық заңнамаларына сәйкес заңды тұлғаларға берiлетiн салық
жеңiлдiктерi.
Уақыттық айырмашылықтар артынан бухгалтерлiк есеп бойынша кейбiр
шығындар және табыстар бiр есептi мерзiмдерге жататын пайда болады, салық
есепке алуы бойынша (негiзгi құралдардың амортизация және жөндеуi,
материалдық емес активтердi амортизациясы, күдiктi қарыздар) басқа есептi
мерзiмдегi салық салынатын табысқа және шегермелерi қосылады. Уақыттық
айырмашылықтар уақыттық айырмашылықтарды салық эффектiнiң анықтауы есепке
алуда және есеп беру жолымен болашақта жоғалып шағылысады. Уақыттық
айырмашылықтарды салық эффектi пайда болған есептi мерзiмде салық төлемге
қосылады және сч бойынша шағылысады 4310 кешiктiрiлген табыс салығы.
Есептi мерзiмге салық төлем мiндеттемелердiң әдiстi салық эффектiнiң
негiзiнде анықталады. Төлеуге табыс салығы және уақыттық айырмашылықтар,
пайда болатын немесе жойылатын ағымдағы мерзiмдердегi салық эффектi тұрды.
Уақыттық айырмашылықтарды болашақта салық эффектiнiң салық мөлшерлерiнiң
өзгерiсi туралы мәлiметтер жоқ болғанда есептi мерзiм жұмыс iстейтiн салық
мөлшерi бойынша анықталады. Заңды тұлғадан табыс салығы шығындарға жатады
және не есептi мерзiмi сол есептелiп қояды бухгалтерлiк табыс оған сәйкес:
Дт 7710 - Кт 3110.
Бухгалтерлiк табыс бекiтiлген нормативтiк актiлермен сәйкес анықталатын
өткiзуден тыс табыстар мен шығындардың арасындағы айырым сияқты есеп
айырысады. Салық салынатын табыс - бұл салық заңымен сәйкес анықталатын
есептi мерзiмге табыстар жиынтық.
Зейнетақымен қамсыздандыруға шығындарының есепке алуы ҚРдың заңына
сәйкес келедi. ЖШС "Ордабасы Сарбас" мiндеттi зейнетақы жарналарының
есептеуi 10.12.1997 №1733 жылдан ҚРдың үкiметiнiң қаулысымен сәйкес өндiрiп
алады. ЖШС "Ордабасы Сарбас" қызметкерлердiң жалпы жиналысының шешiмiне
сәйкес Ұлар Үмiт жинақтаушы зейнетақы қорыны ретiнде мемлекеттiк емес
зейнетақы қорын таңдады. Мiндеттi зейнетақы жарналарының төлеп қойылатын
жинақтаушы зейнетақы қорыларына есепке алу
ЖШС (қызметкерге) әрбiр жеке тұлға бойынша бөлек апарады. Жарнамалар,
мемлекеттiк емес ерiктi зейнетақы қорды құрастыруды ретке сәйкес, сол
есептi мерзiмге шығындармен танылады, ЖШС қай қызметкер iшiнде жұмыс
iстейдi. Зейнетақы жұмыс iстейтiн зейнеткерлерге серiктестiктiң қорынан
есептеседi.
2 ҚЫСҚАМЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ ЕСЕБІ
2.1 Міндеттемелерді мойындау және маңызы, жіктемесі
Шаруашылық байланыстары, бекiту бойынша В.С.Лубян,- деп бұл
кәсiпорынның қызметiнiң керектi шарты, олар өйткенi жабдықтауды үздiксiздiк
және өндiрiсiнiң процессiнiң үзiлiссiздiктерiн қамтамасыз етедi 1,11б.
Шаруашылық байланыстары бiр кәсiпорынға сәйкес тауарлық-заттық
құндылықтардың жабдықтаушысымен сөз сөйлеген келiсiм шартымен пiсiп жетiп
бекiнедi, тұтынушы демек және төлеушiмен, жұмыс немесе қызметтер, басқа
олардың сатып алушысымен. Шарттар туралыларға реттеледi:
- жұмыстар және қызмет атқарылатын қойылатын заттық құндардың түрi;
- жабдықтау шарттары;
-сандық және құндық көрсеткiшi жабдықтаулар;
-заттық құндардың тиеуiнiң мерзiмдерi;
-кәсiпорынмен және (мердiгерлермен) жабдықтаушылардың арасындағы есеп
айырысу тәртiп.
Н.П.Кондракова анықтауы бойынша, жабдықтаушыларға және мердiгерлерге
(электр энергиясының берілуі, пара, су тағы басқалар) қызметтердiң әр түрлi
түрлерi және орындайтын (iргелi және негiзгi құралдардың ағымдағы жөндеуi
тағы басқалар) әр түрлi жұмыс көрсететiн тауарлық-заттық құндылықтар тағы
басқалар шикiзат қоятын ұйымдарда әкетедi 2, 214б..
Қазақстанның iшкi жабдықтаулары бойынша жабдықтаушылармен және
мердiгерлермен кәсiпорынның аралығында есеп айырысу тәртiбі Қазақстан
Республикасында ақшасыз есептердiң ережелерiмен сәйкес анықталады.
Қазақстанның iшкi жабдықтауларын шарттар қабылданған тауар қарағанда құқық
және дүкеншiлер және сатып алушылардың мiндет анықтайтын шартпен елдерде
сәйкес қалыптастырады.
Бухгалтерлiк есептiң есептерiнiң жұмыс iстейтiн жоспарымен
есептеулердiң көп түрлерiнiң өзара байланысты шағылысуын мүмкiндiк
ескерiлген. Жабдықтаушылары бар есептеулердiң есепке алуы және
мердiгерлермен бухгалтерлiк есептiң синтетикалық есептерiнiң жүйелi тiзiмi
бухгалтерлiк есептiң есептерiнiң үлгi жоспары, ұсынатын өзiменмен сәйкес
апарады, 3310 Жабдықтаушы мердiгерлердің қысқа мерзiмдi кредиторлық
қарызы енжар есепте 4, 2.
3310 Жабдықтаушы мердiгерлердің қысқа мерзiмдi кредиторлық қарызы
есепке алуы:
- алған тауарлық-заттық құндылықтарда, iстелiнген iстелiнген жұмыстар
және бойынша есеп құжаттары акцепттеген және төлеулерге жататын қызмет;
бойынша есептеулер қай төлемдер жоспарлы шамасында өндiрiп алады;
-бойынша (жабдықтауды неотфактурованные) түспейтiн есеп құжаттары;
-ТМЦ артықшылық ТМЦ олардың қабылдауының жанында айқындалған.
3310 корреспонденцияларда өндiрiс шығындарының өндiрiстiк қорлар,
тауарларының есептерiмен есеп қарызы бойынша және үндеуi ТМЦ жеткiзу
бойынша қабылданған жұмыстар және қызмет, қызметтегi жабдықтаушысына ТМЦ iс
жүзiнде түскен кәсiпорын берешектiктерiн шағылысады, ҚҚС былайша.
Кәсiпорындардың арасындағы есептеулердiң көпшiлiгi, бюджетпен және
бюджеттен тыс қорлармен ақшалайсыз төлеу түрiнде өндiрiп алады 5,322б.
Ақшасыз есептер клиенттердiң есептерi есептi, ағымдағы және
валюталықтар бойынша арқылы ақшалайсыз тiзiм банкке iске асады, әр түрлi
банктердiң арасындағы корреспондент есептердiң жүйесi, өзара талаптарды
есепке алулар, сонымен бiрге векселдер арқылы және қолдағы ақша
алмастыратын чектер.
Есептеулер бойынша ақшалай қаражатты сақтау және операциялар үшiн, өз
бетiмен баланс және меншiктi айналымдағы ақша болатын кәсiпорындар төлем
есебi банк мекемелерiндегiн ашады.
Кәсiпорынның төлем есебiнiң ашулары үшiн келесi құжаттары банка
таңдаулы оларды мекемеге тиiстi 6,2б:
-қойылған үлгiнiң есеп ашуға өтiнiшi;
-кәсiпорынның жарғысының нотариалдық куәландырған көшiрмелерi;
-мемлекеттiк тiркеуден өткен құжаттың көшiрмесiн растайтын уәкiлетті
ұйым;
-қолдың үлгiсi және мөр бедермен басылған құжат;
-салық есепке алуына клиенттiң қойылуын растайтын айғақ салық қызметi
ұйымы берiлген құжаттың түпнұсқасы. Құралдардың төлем есебiндегi қозғалыс
төлем құжаттармен пiсiп жетедi.
Ақшалай чек - аты оны көшiрiп алған тұлға қазынаның көрcетiлген
сомасының төлеуi туралы банкке ие есептiң жазбаша ұйғарымы. Ақшалай чек
кәсiпорынның аты болуы керек, жетекшi қол және бас есепшi, елтаңбалы мөрдiң
баспасы, нөмiр беруге, төлқұжат осы алушылары оның төлем есебi, соманы.
Кәсiпорындар чек бойынша еңбекақының төлеуi, шаруашылық тағы басқа
шығындарына ақша алады.
Қазына жарнаға хабарлау ақшалай - банкке ие есептiң жазбаша ұйғарымы
касса тапсыратын ақшалар төлем есебiне алу. Онда төлем есебiнiң нөмiрлерiн
қояды, жарналар сома және дата. Кәсiпорынның банка, кассиры кассаға қазына
өткiзулерден кейiн осы операция растайтын куәлiк қағазды алады.
Төлем қағазы - бұл нұсқауы басқа кәсiпорынның нiң арнайы бланк
ресiмделген есебiне өз есебiнен нақтылы соманың тiзiмi туралы банкке
кәсiпорын қызмет етушi 7,194б.
Мысалы, ақшасыз есептер сауда - құрылыс ұйым тауарлық және тауарлық
емес операциялар бойынша жүзеге асырады. Тауарлық операцияларға шикiзаттың
сауда-саттықтарын жатқызады, материал жасалған құрылыс материалдарының iске
асыруы және құрылыс-монтаж объекттерi 8, 65б.
Тауарлық емес операцияларға ұйымдармен және тағы басқалар коммуналдық
мекемелерi бар есептеулер, ғылыми зерттеулерде әкетедi.
Тауарлық және тауарлық емес операциялар есеп 3310 Жабдықтаушы
мердiгерлердің қысқа мерзiмдi кредиторлық қарыздары есепке алады.
Жабдықтаушы және сатып алушының тұрған жерлерiне байланысты ақшасыз
есептер басқа қалалыққа және бірқалаға бөледi.
Басқа қалалық кәсiпорындардың арасындағы банкның әртүрлi елдi мекен
болатын бөлiмше қызмет көрсетiлетiн есептеулердi деп атайды. Олардың
негiзгi есеп қалыптарымен есептеулер төлем қағаздарымен болып табылады -
талаптармен, аккредитив ерекше есептермен, ақша аударулар.
Бірқалалар бiр елдi мекен болатын бiр немесе екi банк мекеме қызмет
көрсетiлетiн ұйымдардың арасындағы есептеулердi деп атайды. Олардың есеп
қалыптарымен төлемдер, төлем қағаздарымен есептеулер жоспарлы шамасында
болып табылады - талаптармен, төлем қағаз және төлем чектерiмен.
Төлем қағаздарымен есептеулерде - құралдардың алушының талаптарымен
жұмыс және көрсеткен қызмет iстелiнген тауарлық-заттық құндылықтарда алушы
төлеу туралы төлеушiге талап нақтылы соманың банкi арқылы болатын есеп
құжаты қызмет етушi оның бангiне ұсынады. Төлем қағаздарының төлеуi -
талаптар олардың акцептiмен iске аса алады және акцептсiз.
Есептеулердегi акцепт төлеуге төлеушiнiң келiсiмiн бiлдiредi. Төлеушi
өнiм заңсыз, сапасыз, қалыпсыз және тағы басқалар жабдықтаушымен тиеудi
жағдайда толық сомада шотқа ризалықтан бас тарытуға құқығы болады.
Акцепттiң жартылай бас тартуы бағалардың жабдықтаушыны бұзылысында бола
алады, жеңiлдiк өнiм сапасыз және тағы басқалар тапсырыс берiлмеген
бөлiгiне түсуi.
Төлем қағаздарымен есептеулерде - есептеулер талаптармен
жабдықтаушыларда өнiмдердi сатуларын сияқты қамтып көрсетедi, яғни
есептердiң қолдануымен: 1210 Сатып алушылар және тапсырма берушiлердiң
қысқа мерзiмдi дебиторлық қарызы, 6010 Өнiмдердi сатудан келген табыс.
Сатып алушы мердiгерлерге, 3310 Жеткізуші мердігерлердің қысқа мерзiмдi
кредиторлық қарызы, 1030 Банктiк есептер ағымындағы ақша есебі
пайдаланады.
Аккредитивтiк форма екi жағдайлардағыны қолданылады: ол қашан
жабдықтаушы өндiрiстiк-техникалық тағайындауды өнiмнiң жабдықтаулар туралы
ережесi және халық тұтынатын тауарлар сәйкес есеп қалыбын сатып алушы бұл
ауыстыратында келiсiм шартымен орнатылған және. Аккредитивтiк есеп айырысу
ныстарды ерекшелiктер төлем құжаттарды төлеудi өнiмнiң оларына тиеу
жабдықтаушының табылуын орын-орныменге iлесе өндiрiп алатын тұрады.
Аккредитив - бұл сатып алушының банкасының бөлiмшесiнiң тапсырмасы,
жабдықтаушының банкасын бөлiмшеге, арнайы аккредитивтiк есептiң ашуы
туралы, шектерiндегi соманың өтiнiш көрcетiлген аккредитивтiк өтiнiш
ескерiлген жабдықтаушылардың дерелген төлеуi үшiн шартқа. Аккредитив
бойынша төлеулер есептердiң жабдықтаушы көрсетiлген тiзiлiмдерiне қарсы
толық аккредитивтегi жабдықтаушысы оның әсерiнiң мерзiмi банкке жайында
ағымында өндiрiп алады және көлiк немесе қабылдау - тауардың тиеу куәлiк
берiлетiн құжаттар. Аккредитив меншiктi құралдар және арқасында банктiк
қарыз ақша талап ете алады.
Аккредитивтiң шығаруы бiрiншi жағдайда келесi бухгалтерлiк жазбалармен
ресiмдейдi: Дт 1060 Аккредитивтердегi ақша - Кт 1030 Банктiк есептер
ағымындағы ақша есебі.
Екiншi: Дт 1060 Аккредивтегі ақша, Кт 3010 Банктердiң заемдерi.
Аккредитивтiк есептен жабдықтаушы есептерiнiң төлеуiн келесi жазулармен
ресiмдейдi: Дт 3310 Жеткізуші мердігерлердің қысқа мерзiмдi кредиторлық
қарызы, Кт 1060 Аккредитивтердегi ақша.
Ақшасыз есептердiң формасымен кең таралған төлем қағаздары болып
табылады. Төлем қағазы қазынаның алушысының есебiне төлем есебi қаржылардың
тiзiмiне банкке ие есептiң ұйғарымы олардан болады. Онда сомалардың жататын
тiзiмдерiнiң тағайындауларын мiндеттi түрде көрсетедi. Төлем қағазы акцепт
төлеушiнiң банк мекемесiне келесi шамасында қызметтердiң ол көрсеткен
тауарлық-заттық құндылықтардың алушыны алуынан кейiн берiледi.
Есептеулер төлем қағазымен кешiктiрiлген жедел, мерзiмiнен бұрын бола
алады. Жедел төлеулерге жатады: аванстық төлеуi; төлеулер тиеуден кейiн;
iшiнара төлемдер iрi мәмiлелерде. Ұзақ мерзiмдi және кешiктiрiлген төлеулер
тараптардың қаржы жағдайы үшiн шеңберiнде келiсiм қатынастарының орыны
залалсыз иемдене алады. Бухгалтерлiк есеп есептерiнде шағылысу осы
сияқтымен болады, сонымен қатар төлем қағаздарымен есептеулерде -
талаптармен.
Төлем чегi (чек ұстаушы) құралдардың алушысының есебiне есеп қазына
көрcетiлген соманың чегiндегiмен қызмет етушi оның бангiне (чек берушi) ие
есебiнiң жазбаша тапсырмасы олардан болады. Есептеулердiң осы формасы
барлық бiркелкi есептеулерде кеңiрек қолданылады. Төлемдер есептеулер
жоспарлы шамасында мердiгермен және тапсырма берушiнiң аралығында орнықты
шаруашылық және есептi қатынастар орын алатында жағдайлар сол алыс-берiстер
жүйелi сипаттарды тасысады өндiрiп алады. Осы форманы мән тапсырма берушi
тең сомалар және келiсiм қойылған мерзiмдерде келешек өнiмдi ақы
төлейтiндiгiнде. Төлемдердiң тапсырма берушiлерi есептеу жоспарлы шамасында
мердiгерлерге, мердiгерлер жабдықтаушыларға 3310 Қысқа мерзiмдi
кредиторлық қарыз есептерде қамтып көрсетедi - сатып алушылар және
тапсырма берушiлердiң 1210 Қысқа мерзiмдi дебиторлық қарыз есебiнде.
Берiлген өнiмнiң құнына келесi бухгалтерлiк жазбаны берiледi: Дт 1210
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзiмдi дебиторлық
қарызы, Кт 6010 Өнiмдердi сатудан түскен табыс, Қысқа мерзiмдi
дебиторлық қарыз; Дт 1210-шi - Кт 3130 Қосылған құнға салық. Нақты
өзiндiк құн келесi сымдармен көшiрiп жазып алады: Дт 7010 Сатылған өнiмнiң
өзiндiк құны - Кт 8110 Негiзгi өндiрiс.
Өзара талаптарды есепке алу негiзделген есептеулерде, өзара
қарыздарларды және несие берушылардың өзара талаптар және мiндеттемесi бiр-
бiрiне шамалас сомаларда, және тек қана айырмашылықтарға сөндiредi төлеу
анықтаған ретте өндiрiп алады. Өзара есептер бiр жолғы және тұрақты бола
алады, екi ұйымдардың арасындағы немесе олардың тобымен. Мерзiм және есеп
айырысу тәртiп банк мекемесiнiң ұйымдардың арасындағы тараптардың
келiсiмдерiмен бекiтiледi.
Қаржы есеп беруiнiң халықаралық стандарттары, өзара төлемдер бойынша
мойындау және операциялардың бағаларын жүзеге асыруға дұрыс мүмкiндiк
бередi, бағалы қағаздармен оған дамыған бағалы қағаздар нарғы және
есептеулердiң тәжiрибесiнiң жоқтығы. МСФО 32 Қаржы құралдары: ақпараттарды
ұсыну және ашу, және 39 Қаржы құралдары: мойындау және баға талаптар мн
міндеттемелердің операция есептеріне қолданған. 9,636,935б.
Ақшасыз есептердiң қолдануы қолдағы ақшалардағы қажеттiк қысқартады,
ақша айналымға шығындар төмендетедi, ұйымдардың бос қаражаттары
шоғырландыру банкке мүмкiндiк туғызады, олар сенiмдi сақталудан астам
қамтамасыз етедi.
Қаржы есепке алуының мәлiметтерi - бұл барлық деңгейлердiң
кәсiпорындарының халықаралық тiлi. Қаржы есепке алуы Қазақстан
Республикасының аумақ жұмыс iстейтiн барлық заңды тұлғалар хабар
мiндеттiген. Есепке алудың негiзгi есептерiмен болып табылады:
-шаруашылық процесстерi және жедел басқару және басқару үшiн қажеттi
кәсiпорынның қызметi нәтижелерi туралы толық және сенiмдi мәлiметтiң
құрастыруы қажеттi, сонымен бiрге салық және банктiк ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНДІРІСТІК-ҰЙЫМДАСТЫРУ МІНЕЗДЕМЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ
БУХГАЛТЕРЛІК ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... 7
1.1 Өндірістік-ұйымдастыру мінездемесі және кәсіпорынның негізгі
көрсеткіштерінің
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..7
1.2 Бухгалтерлік есептің ерекшеліктері мен кәсіпорынның есеп
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2 ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... 20
2.1 Міндеттемелерді мойындау және маңызы,
жіктемесі ... ... ... ... ... ...20
2.2 Жеткізушілермен есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 27
2.3 Бюджетпен есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..40
2.4 Әртүрлі міндеттемелердің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .44
3 ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІ ... ... ... ... .48
3.1 Міндеттемелер аудитінің жоспарлануы және мақсаты, маңызы ... ..48
3.2 Міндеттемелер
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .50
3.3 Міндеттемелер
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...67
ТҰЖЫРЫМДАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...69
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...71
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...74
КІРІСПЕ
Елдiң экономикасына қаржы инвестицияларын тарту, кәсiпорынның қаржы
жағдайын анықтау үшiн айқын, сенiмдi мәлiмет қажет. Бұл үшiн кәсiпорынның
құрал-жабдықтарының жағдайына, соның iшiнде міндеттемелеріне көбiрек көңіл
бөлу керек.
Концептуалдық негiзге сәйкес әзiрлеулер мен ұсыныстар қаржы есеп беруi
ұйымдардың бұрын болған қарызының, ұйымдардың ресурсының кетіп қалуын
реттеу үшін,экономикалық пайданы ұстануының міндеттемесі.
ҚР-дағы бухгалтерлiк есепке өзгертулер енгізгеніне қарамастан, есеп ары
қарай дамуды қажетсінеді, дегенмен қазiргi мәселесi мен өзектілігі бойынша
зерттеулердiң аз екендігі бухгалтерлiк есептiң көкейкестi сұрақтарының бірі
болып қалады. Осындай мәселелердiң бiрi мiндеттемелердiң есепке алуы мен
аудиты болып табылады. Бухгалтер өз жұмысында есептің технологиясын анық
түрде осы бөлімде беріп отыруы керек, мердігер-жеткізушілермен есеп
айырысудың есебі және еңбекақы төлеудің есеп айырысу есебі, кәсiпорынның
толық қаржы жағдайы мен қарыздар мiндеттемелерiнiң ықпалды жедел болжауын
есепке алудың қазiргi кездегі компьютерлік түрмен қолдануға икемi болатын
бөлiмшелерге есепке алудың технологиясын айқын ұсынуы керек.
Барлық жоғарыда айтылғаны осы дипломдық жұмыстың аталған тақырыбының
өзектiлiгi осыны көрсетеді.
Әрбiр кәсiпорын үшiн мiндеттемелердiң бар болуы басты мақсаттың
табысына түбегейлi ықпал етуі - табыстың алынуы.
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып бухгалтерлiк есеп пен аудит
кәсiпорынның мiндеттемелерiнiң сұрақтарының зерттеуi болып табылады.
Осы жұмыстың негiзгi мақсаты болып мыналар табылады:
-бухгалтерлiк есептiң стандарттарына сәйкес бухгалтерлiк есеп
есептерiндегі мiндеттемелердiң дұрыс көрінісін зерттеу;
-мiндеттемелердiң уақтылы өтелуi, баланстан қарыздардың есептен
шығаруы;
- мiндеттемелердi тексерудегі аудиторлық жұмыстың зерттеуi, тексерудің
нақтылығы заңды негізде кәсіпорынның баланстағы қарыздарының сомасын
тексеруге, есеп айырысу-төлем тәртібінің дұрыстығын сақтауды;
-есептеулердiң реттiлігі мен қарыздарды азайтудың ұсыныстарын жасау;
-міндеттемелердің кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметіне ықпалын
анықтау.
Осы мәселелердiң зерттеу нысаны болып Қазақстан Республикасының заңы
мен заңнамалар шеңберiндегі құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін ЖШС
"Ордабасы Сарбас" болып табылады.
Зерттеу құралы болып ЖШС "Ордабасы Сарбас" қаржы-шаруашылығының қызметі
болып табылады.
Таңдап алынған тақырып бойынша сұрақтарды зерттеу және дипломдық
жұмысты жазу үшiн Қазақстан Республикаласы мен ТМД және шет елдердің теория
және практикалық есеп және аудитты дамытуға үлкен үлес қосқан көрнектi
ғалымдарының еңбектердi пайдаланған: В.К.Радостовец, М.Ш.Ержанов,
К.Ш.Дүйсембаев, А.Д.Шеремет, Р.Адамс, Дж К.Робертсон, Ж.Ришар, және
басқалар. Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы ЖШС "Ордабасы Сарбас"-
ның қаржы-шаруашылық қызметінің негiзi жағдайының үдерісі болып табылады.
Осы дипломдық жұмыстың орындалуының негізі болып Қазақстан Республикасы
қабылдаған теориялық және нормативтi-әдiстемелiк актілер, сондай-ақ
оқулықтардағы, оқу құралдарындағы және кезекті басылымдардағы отандық және
шетелдік экономистердің еңбектері болып табылады.
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНДІРІСТІК -ҰЙЫМДАСТЫРУ МІНЕЗДЕМЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ
БУХГАЛТЕРЛІК ҚЫЗМЕТІ
1. Өндірістік- ұйымдастыру мінездемесі және кәсіпорынның негізгі
көрсеткіштерінің талдауы
ЖШС "Ордабасы Сарбас" қаржы және өндiрiстiк есепке алуды ұйымдастыру
төңiрегiнде салық есебі, iшкi бақылау мен аудитты заңды күші бар Қазақстан
Республикасының президентінің үкімін басшылыққа ала отырып, Бухгалтерлiк
есеп және қаржы есебі туралы, Салық және басқада бюджеттік міндетті
төлемдер туралы, ҚР-дағы аудиторлық қызмет туралы Қазақстан
Республикасының заңымен, бухгалтерлік есеп стандарттары, Қазақстан
Республикасының басқада заңнамалық және нормативті актілерімен, субъектің
қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есебінің Типтік жоспар есебімен,
нұсқаулармен, әдістемелік және ұсыныс нұсқаулармен, Қазақстан
Республикасының қаржы Министрлігінің бухгалтерлік есеп және аудит
Департаменті жасағанды негізге алды.
Кәсiпорын 21 ғасырда Қазақстанда шарап өнiмiнiң алғашқы өндiрушiлерінің
бiрi болып табылады. Кәсiпорынның ары қарай дамытуының жолы - бұл 1932
жылдан бастап алкагольсiз сусындар өндiретін дербес ұйым, содан соң 1949
жылдан бастап- германиялық жабдықтың монтажы мен енгізу қызметі iске
қосылып шарап шығарыла бастады.
Осы кәсiпорынның жұмысының негiзгi түрлерi болып мыналар табылады:
шарап өнімдерін өндіру мен сату, қызмет жарғы бойынша басқа түрлерді iске
асыру. Зерттеу нысанының қызметтерiнің толық мiнездемесін 1-шi кесте арқылы
талдау жасаймыз. Талдау кезінде бiз бухгалтерлiк баланстардың 2008, 2009
және 2010 жылдардағы мәлiметтерiмен, осы жылдардағы кіріс пен шығыстың
есебі мен және ақша құралдарының есебін пайдаланамыз.
Бiз ЖШС "Ордабасы Сарбас"-тың қаржылық жағдайын талдау үшiн қызметiнiң
тиiмдiлiгiн сипаттайтын кейбiр көрсеткiштерді алып зерттеу кезінде
талдаймыз.
Осы 1-ші кесте кәсiпорын мүлiгiнiң құнының кiшiрейуiне тұрақты
тенденцияларды бақылауға мүмкiндiк бередi. Кәсiпорынның жалпы мүлiгінің
құны 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда 19878,1 мың теңгеге азайды, 2010
жылы 2009 жылмен салыстырғанда 43334, 1 мың теңгеге, пайыздық қатынасқа
сәйкес 17% және 44, 5% азайды.
Бұдан 2010 жылы бұл тенденция құн сияқты пайыздық өрнектеде күшейіп
тұрақты сипат алды, бұл кәсiпорынның шаруашылық қызметінің тұрақты
ілгерлеуіне және динамикалық өрлеуінің куәсы екенін көруге болады.
Кәсiпорын мүлiктерiнің негiзгi еншiсін дебиторлық қарыздар алады. 2008
жылдың 1 қаңтарында кәсіпорынның мүлік құнынан оның меншікті салмағы 34
құрады.
1-ші кесте - Кәсіпорынның мүлік жағдайының өзгерістері
2009 ж. 2010 ж. 2010 ж.
мың. тгменшік мың. тгменшік 2009 ж өзгерулер мың. меншік 2009ж
салмағы салмағы тг салмағыөзгерулер
Дегенмен 2010 жылы меншiк салмағы күрт төмендеді бұл көрсеткiш 13-ке
дейін азайғанын көруге болады. Бұл өзгерiстер коммерциялық қарыздың
қатынасындағы кәсiпорынның өткiзу саясаттарының есебiнен пайда болды. 2009
жылы тек қана кәсiпорынның тұрақты және сенiмдi әрiптестері мен және
тапсырыс берушiлерiнің арқасында iске асты.
Талдау мерзiм iшiнде жағымды болып ортақ өндiрiстің бiтпеген жалпы
үлесі (кәсiпорын активтерiнiң бұл бабы тек қана 2008 жылға ғана қатысты
және тек қана 0, 08% құрайды) үлкен емес болғаны көрінеді.
Кәсiпорын жұмысының минусы деп ұзақ мерзiмдi инвестициялардың жоқтығын
жатқызуға болады. Кестеден көргендей, бұл бапта барлық зерттелетiн
мерзiмдер көрсетiлмеген. Демек, кәсiпорын өндiрiстi кеңейтуiмен
шұғылданбайды, демек өнiм бiрлiгiне шектеулі шығындардың төмендеуі. Сонымен
бiрге кестеден көретініміз кәсiпорында 2010 жылы тауарды өткізу мәселелері
пайда болды бұл тауардың астыда қалып қалуына алып келді. Дайын өнiмнiң
көлемi құн өрнегiнде 8452,1 мың теңгені құрады, кәсiпорын мүлiгiнiң құнына
байланысы 8,7% пайызды құрады. Бұл мәндер кәсiпорын мүлiгiнiң басқада
баптарының арасында үшiншi мәнi болып табылады. Материалдар қалдығы
мерзiмдік уақытта тұрақты қысқарды, өндiрiстi оңтайландыру немесе оның
көлемiнiң кiшiрейтілуi салдарынан ақша құралдарын тиiмдi қолдануы
салдарынан үнемi қысқарды.
Кәсiпорынның қаржы инвестицияларының көлемi 2009 жылы 3998, 6 мың
теңгені немесе 3,42% құрады, 2010 жылы-1215,6 мың теңгені құрады немесе
1,25%, сонымен бiрге қаржы инвестициялары тартылмады. Бұл Қазақстан
Республикасындағы нарық қорының дамымағандығын тағы да атап көрсетеді.
Немесе ЖШС "Ордабасы Сарбас"-тың бос қаражаттары тапшылықтарының мәселесі
салдарынан деуге болады.
Кәсiпорын мүлiгiндегi бос қаражаттардың үлесінің аздығы кәсiпорынның
келешегін ойлауды қажет етеді. Кәсiпорын мүлiгiндегі қаржы құралдарының
құрылымы 2008 ж пайыздық қатынаста 1,28%, 2009 ж. 0,03%ке дейiн азайды,
бiрақ 2010 жылы қайтадан 0,18%-ға дейiн көтерілді. Бiрақ, бұған қарамастан
кәсiпорынның қаржы құралдары едәуiр тарату бөлiгі болып (абсолюттi
өтімділік) табылды. Олардың төмен үлесі кәсiпорынның төмен өтімділік
активіне алып келеді. Бұл ЖШС "Ордабасы Сарбас" қызметiндегi позитивi
кезеңімен, сонымен бiрге инфляциялық әсерлерге өте ұшыраған қаржы
құралдарын санауға болады. Қаржылар өндiрiстiң процессi кәсiпорын табысы
үлкейте орташаланғануы керек. Қаржылардың үлкен еншiсi өндiрiстiң
процессiнде жұмыс iстеген сайын сайып келгенде, кәсiпорын табысы сол
жоғары.
Кәсiпорынның қысқа мерзiмдi мiндеттемелерi тұрақты кiшiрейтуге
тенденциялардына ұшырап отырады. Олардың өзгерiстері 2009 жылы 2008 жылға
қарағанда терiс белгілермен 11813,5 мың теңгені құрады, 2010 жылы 2009
жылға қарағанда - 32959,3 мың теңгені құрады. Бұл кәсiпорын қызметiнің
жағымды өзгерістеріне алып келер еді, егер қысқамерзiмдi кәсiпорын
активтерiнiң жалпы кішіреюі болмаса, 18452,4 мың теңгеге 2009 жылы 60389,9
және 2010 жылға шаққанда.
2 кесте-2008-2010жылдардағы ЖШС Ордабасы Сарбас тарату балансы
Өлше2008 2009 ж.2009жылдан 2010 2010 жылдан 2009
м ж. 2008ж. ж. ж.
бірл
ігі
өзгеріст% өзгерісте%
ер р
Қысқамерзімдіт.т 114107102293 -11814 89,65%69334,-32959,3 67,78%
міндеттемелер 5
Қысқамерзімдіт.т 98470,80017,7-18452,481,26%196 33,-60383,9 24,54%
активтер, 1 8
соның ішінде
тауарлық-матет.т 4056,99078,6 5021,7 223,78686,7 -8391,9 7,56%
риалдық %
қорлар
Дебиторлық т.т 88349,69638,5-18710,778,82%185 32,-51106 26,61%
қарыздар 2 5
Қысқамерзімдіт.т 3998,61215,6 -2783,0 30,40%0 -1215,6 0,00%
қаржылық
инвестициялар
Қаржы т.т 1495,926,5 -1469,4 1,77% 98,1 71,6 370,19%
құралдары
Жабу 0,9 0,8 -0,0807390,65%0,3 0,5 36,20%
коэффициенті
Кризистік 0,82240,69291-0,1295084,25%0,2 687-0,42420 38,78%
тарату 2 1
коэффициенті
Абсолютті 0,04810,01214-0,0360125,22%0,0 014-0,01072 11,65%
тарату 5 1
коэффициенті
Таза айналым т.т -15637-22276,-6638,90142,46-49 700-27424,6 223,11%
капиталы ,2 1 % ,7
Ескерту: ЖШС мәліметі бойынша жасалған
Ағымдағы тарату немесе жабу коэффициенті мiнездемесі мiндеттеме
қарыздарын өтеуге құралдардың барлық түрлерiнің жеткiлiктi екенін
көрсетеді. Коэффициенттiң мәнi жоғары болған сайын ЖШС "Ордабасы Сарбас"-
нан қарыз алушы үлкен қарыз сомасын несиеге ала алады.
Ағымдағы коэффициент таралымы құнының қатынасы болып өндiрiстiк қорлар,
дайын өнiмдер, ақша қаражаттары, дебиторлық қарыздар және айналымдағы
түрiнде кәсiпорынның, сияқты анықталады, қысқа мерзiмдi қысқа мерзiмдi
заемдар және әр түрлi кредиторлық қарыздар және қалған қысқа мерзiмдi
пассивтар, дебиторлық қарыз және кәсiпорынның өте жедел мiндеттемелерiне
қалған айналым активтерiнiң банктердiң қысқа мерзiмдi қарыздарының түрiнде,
қаржы.
Егер коэффициенттiң мәнi аралық шектердегi 1 және 2 болса қамтамасыз
етудi жеткiлiктi дәреже болып есептеледi. Кәсiпорын кестелер көрiнгендей
бұл талаптарға жауап бермейдi. Бұл өз құралдарының серiктестiгiмен рационал
емес салу туралы куәландырады және тиiмсiз олардың қолдануы. Коэффициенттiң
талдауында оның динамикасына да ықылас көрсетуге керек. 2008 жылдағы оның
мәндерiнiң өзгерiстерi осылай таныс минуспен 0,08 құрады, 2010 жылда, ЖШС
"Ордабасы Сарбас" ортақ шаруашылық жұмысының негативтi факторы болып
табылған 5.
Тез өтiмдiгiнiң коэффициентi шаруашылық жұмысының жүргiзуi және өз
қысқа мерзiмдi мiндеттемелерiнiң дер кезiнде өтеуi үшiн айналымдағы
ақшалардың кәсiпорынының қамтамасыздығын мiнездейдi.
Қарызшының қабiлеттiлiгiнiң өтiмдiгiнiң коэффициентi алашақтың өтеуi
үшiн қаржының шаруашылық айналымынан жедел босатуға мiнездейдi.
Коэффициенттiң мәнi жоғары болған сайын сенiмдiрек қарызшы сол. Осы
көрсеткiштi кеңес берiлетiн мән - 1ден төменде емес. Бiз қалай көремiз,
сонымен бiрге кәсiпорын кеңес берiлетiн талаптарға жауап бермейдi. Бiрақ
дебиторлық қарыздың сипаты есепке алуға керек. 1, 2 дебиторлық қарыздың
кестелерi көрiнгендей қысқа мерзiмдi сипатты тасысады, ЖШС "Ордабасы
Сарбас" жағдай демек кризистiк болып табылмайды.
Абсолюттi өтiмдiктiң коэффициентi қысқа мерзiмдi мiндеттемелерге
(банктегi есептер және кассада қаржылармен) өтiмдi қаражаттары өте
қатынаспен анықталады.
Осы көрсеткiш қысқа мерзiмдi мiндеттемелердiң бөлiгi дереу сөндiре
алған көрсететiн төлеу қабылетiне қатты белгi болып табылады. Осы
коэффициент бойынша кеңес берiлетiн белгi 0нен төменде емес, 2.
Демек, тиiмдi кәсiпорыны сонымен бiрге кәсiпорынының қызметi бұл
көрсеткiшi бойынша төлей алатын жатқызуға болмайдуға жатқызуға болмайды.
Асып кету болғандықтаннан, таза айналым капиталы бұл кәсiпорын және
оның қысқа мерзiмдi мiндеттемелерiмен айналым активтердiң арасындағы айырым
кәсiпорынның қаржы орнықтылығының сүйемелдеуi үшiн қажеттi
қысқа мерзiмдi мiндеттемелердiң үстiнде айналымдағы ақшалары өз қысқа
мерзiмдi мiндеттемелерi сөндiре аладығана емес, қызметтiң кеңейтуi үшiн
резервтердi алады кәсiпорын бiлдiредi. Таза айналым капиталының ұтымды
сомасы серiктестiктiң қызметiнiң ерекшелiктерi, оның масштабтарынан жеке
алғанда тәуелдi болады, жылдамдық заттық қорлардың айналымдылығы және
дебиторлық қарыз, көлем iске асыру. Кәсiпорынның қабiлетсiздiгi туралы (ол
жинағы талданатын мерзiмнiң бойысында ЖШС "Ордабасы Сарбас" жағдайда терiс
болып табылады) айналым капиталының кемшiлiгi қысқа мерзiмдi
мiндеттемелердi уақытында сөндiруге куәландырады.
2. Бухгалтерлік есептің ерекшеліктері мен кәсіпорынның есеп саясаты
ЖШС "Ордабасы Сарбас" есеп саясат Қазақстан Республикасының 26.12.1996
г өзгерiстермен және қосымшалармен № 2732 бухгалтерлiк есеп және қаржы есеп
беруi туралы 28.02 заң күшi бар Президентасы жарлықпен сәйкес iске асады.
базасын 2007 жыл Мсфо, оған әдiстемелiк ұсыныстар оны құрастыру үшiн болып
табылады, сонымен бiрге басқа нормативтiк - ҚРдағы бухгалтерлiк есебiнiң
жүйе реттейтiн құқықты құжаттар. Осы есеп саясатпен есепке алуды ұйымның
негiзгi ережесi, сонымен бiрге iшкi бақылауға және сыртқы аудитке
талаптармен анықталады. Құрастырулар негiзге келесi қағидалар салған:
есептеп шығару, үздiксiз.
Ерекшелiктiң есепке алуымен үлгi жоспардың шеңберiнде синтетикалық
есептерiнiң серiктестiктiң қызметтерi бухгалтерлiк есептiң есептерiнiң
жоспары жасалған.
Есепке және есеп ашу үлгi жоспар бойынша бухгалтерлiк есептiң бұрын
жұмыс iстейтiн есептерiнiң жабуы бойынша бухгалтерлiк жазбалар 23.05.2007
жылдың күйi бойынша есептердiң үлгi жоспары есептерiндегi сальдоны
шағылысуы есептiк мәлiметтердiң базасында қаржы есеп беруiн құрастырудан
кейiн жолымен өткiзiлген.
Салық есептеулерi және төлеулер 01.01.2011 жылдың бюджетiне сөзсiз
төлеулерi, бухгалтерлiк есепте тағы басқалар салықтар туралы Салық
кодексiмен сәйкес өндiрiп алады есептеп шығаруларды әдiстi қолданылады.
ЖШС "Ордабасы Сарбас" бухгалтерлiк баланс қаржы есеп беруiн 1 ұсыныс
МСФО барлық талаптарға сәйкес келедi. ЖШС активтер 2009 ұзақ мерзiмдi
жылдың 1 қаңтарындағы күйi бойынша негiзгi құралдардан тұрады: 348,0 мың
теңге 5 772 мың теңге, ортақ баланстық құны бар қалған негiзгi құралдар
өндiрiстiк ғимарат және 18 099,0 мың теңгенiң баланстық құны бар ғимараты,
машина және жабдық.
ЖШС қысқа мерзiмдi активтер тауарлық-заттық қорлар, қаржылардан тұрады,
дебиторлық қарыз және тағы басқалар.
Шығынмен пайдалы туралы ақпар қаржы есеп беруiн 1 ұсыныс МСФО сәйкес
қорытынды жасалады. Өткiзуден тыс табыстар мен шығындарды есептi мерзiм
танылған барлық баптар таза табыс немесе есептi мерзiмдi шығынның
анықтауында қосылады. ЖШС үшiн есептi мерзiммен күнтiзбелiк жыл болып
есептеледi.
Қаражат қожалығы қызметтiң нәтижелерi жедел мәлiмет үшiн ай сайын
тұжырымдалады. Алдыңғы мерзiмдердiң қаржы есептеу нәтижелерiнiң құрастыру
мүмкiн делген қателердiң түзетуiн сома есептi мерзiмдi табыс немесе шығынға
қосылады. Маңызды қатенiң түзетуiн сома алдыңғы мерзiм жататын
үлестiрiлмеген табыс өзгерiстерi есептеу нәтижесiнде жолымен бастапқы
шағылысады.
МСФО 7 Қаржылардың қозғалысы туралы есептеу нәтижесi сәйкес осы
есептеу нәтижесi қалыптасады. ЖШС "Ордабасы Сарбас" бойынша операциялары
анықтаған ретте iске асатын банкке есептi есебi болады. Ұлттық және
шетелдiк валютадағы қаржылардың қосылуы есептерде болады: 1030 Ағымдағы
банктiк есептердің қаржылары, 1030-1 Ағымдағы банктiк есептердiң шетелдiк
валютасындағы елдiң iшi сомалар, 1030-2 Ағымдағы банктiк есептердiң
шетелдiк валютасындағы 1010 Қассадағы қаржылар, 1010-1 Қассадағы
доллар қаржысы, 1010-2 Қассадағы қаржының сомалары. Операциялық
қызметтен ақшаның қозғалы әдiстiң түзуiмен ашылады.
Кассаның қалдығының түгендеуi 1-шi санға күй бойынша жоспарлы
тексерулер бойынша ай сайын өндiрiп алады, келесi есеп беру айына, және
жоспардан тыс - кәсiпорын басшысының бұйрығы бойынша. Касса тәртiптiң
барлық тексерулерi акттермен пiсiп жетедi.
Бағаның бiр бөлiгi және табыстардың мойындауында есеп саясат ҚРдың
заңымен сәйкес апарады. Табыстарды есептеп шығаруларды қағидаға сәйкес
бухгалтерлiк есептерде танылады және олар қаржы жинағанда, шығындар және
олар апаратында шығындар - бiр-бiрдендердi өткiзуден тыс табыстар мен
шығындар қаржыдан осындайда алынып немесе төлегенде және мәмiлелерге немесе
оқиғаларға сол бiр уақытта танылатында қаржы есеп беруiнде шағылысады.
Негiзгi және негiзгi емес қызмет алған табыстар жиынтық табыстарды құрайды.
Табыс келесi шарттар немесе олардың комбинацияларында танылады:
-табыстар жиынтық ақиқаттықтың үлкен дәрежесiмен бағаланады;
- мәмiледен экономикалық пайданың алуын ықтималдық бар болады;
-өткелде болады сатып алушыға дүкеншiден меншiк дұрыс айтады;
-мәмiле бойынша нақты және күтiлетiн шығындардың бағасы ақиқаттықтың
үлкенiрек дәрежесiмен өндiрiп алады.
Мәмiлелер бойынша шарттар және оған есептеулер мiндеттi түрдеде бас
есепшiлермен қол қояды. Дайын өнiмнiң iске асырулары табыстың есепке алуы
үшiн қолданылады 6010 Өнiмдердi сатуынан алынған табыс. Сатылған өнiмнiң
өзiндiк құны 7010 Сатылған өнiмнiң өзiндiк құны. Табыс үлестiрiлу алған
жылдың iшiнде құрылтай құжаттарымен сәйкес өндiрiп алады.
Серiктестiктерде мерзiмдерi ағып кеткен дебиторлық қарыздың соманың бiр
бөлiгiндегi күмәндi талаптары бойынша резерв жасалған, яғни төлеу
мерзiмдерi бойынша есептердiң есепке алуын әдiспен. Күмәндi талаптар резерв
бойынша көрсетіледі 1290 корреспонденцияларда есептермен 1210 және 7210.
Екi жылдар өту арналған және төлеулер жоқ болғанда бюджетке төлемдерiнiң
сомасын азаяды. Оны дебиторлық қарыз және төлеудiң жоқтығының пайда
болулары моменттен үш жылдардан кейiн күмәндi талаптар бойынша арқасында
жасалған резерв көшiрiлiп жазылады.
МСФО 16 Негiзгi құралдар есепке алуына сәйкес апарады осы стандартқа
құралдар және әдiстемелiк ұсыныстармен. Негiзгi құралдарға бухгалтерлiк
есепте ұзақ уақыт арасында жұмыс iстейтiн материалдық активтердi жатады,
тәуелсiз құннан.
Бухгалтерлiк есепте барлық негiзгi құралдар бойынша амортизациялар
есептеп шығаруда (тура) бiр қалыпты есептен шығаруды әдiстi қолданылады.
2420 Ғимарат және құрылыстар амортизациясы, 2420 Машиналар
амортизациясы, жабдық және берiлiс құрылымдар, 2420 Көлiк құралдарының
амортизациясы, 2420 Қалған негiзгi құралдардың амортизациясы пайдалы
нормативтiк қызметi мерзiм бойы әрбiр есептi мерзiмге тозуды сомаларды
шағылысады және кәсiпорынның шығындары сияқты танылады. Негiзгi құралдардың
қайта бағалауды өткiзудi дата есептелген амортизациясы негiзгi құралдардың
құнының өзгерiсiне пропорционалдық түзетедi. Негiзгi құралдардың қайта
бағалауын сома Капитал 5420 Негiзгi құралдардың қайта бағалауындағы
резерв бухгалтерлiк балансты бөлiмде шағылысады. Активтерiнiң пайдалануын
шарасы бойынша қайта бағалауын сома үлестiрiлмеген табысқа тасымалданады.
Қайта бағалауды барлық сома үлестiрiлмеген табысқа тек қана объекттiң
қатардан шығуы, себептен тәуелсiз кезде көшiре алады.
Келесi iргелi салым құралдарда бастапқы құн (негiзгi құралдардың
пайдалы қызметiнiң мерзiмi үлкейедi) қолданудан келешек экономикалық
пайданың үлкеюiн пайдалы қызметтiң мерзiмнiң басталу бағалалған шартта
үлкейтедi. Салық жылының аяғына 10% топтың құн балансынан аспайтын
өлшемдегi барлық басқа келесi шығындар оларда жасалатын мерзiмнiң шығындары
сияқты танылады. Жұмыс iстейтiн салық заңымен сәйкес технологиялық жабдық
және негiзгi құралдардың жөндеуiн жеке топқа ерекшелеуi бар негiзгi
құралдарының есепке алуы ұйымдасады.
ЖШСтың негiзгi құралдардың жөндеуi орындаудың жанында келесi
жағдайлармен негiзге алады. Iргелi жөндеумен объектпен салыстырғанда тозу
негiзiнен кiшiсi мерзiмдерi болатын жеке жиiрек негiзгi құралдардың қалпына
келтiру ұғылады. Сонымен бiрге объекттiң уақытында алдын ала тексеру
бiлдiрiлген пайдаланулар процесс айқындалған барлық мiндер шеттейдi.
Жөндеу ағымдағы күйiнде жылдам тоздыр бөлшектердi алмастырады, жеке
түйiндердiң мұқият тексеруi, тазартуды және тетiктердiң тексерулерiн
өткiзедi, алмастыруының шыққан сыйымды жүйелерiндегi майының алмастыруларын
майда бөлшектер сала жүзеге асырады. Ағымдағы жөндеу негiзгi құралдардың
пайдалануын процесстерде өткiзедi. Негiзгi құралдардың объекттерiнiң
ағымдағы жөндеуiмен сабақтас барлық шығындар оларда пайда болған
мерзiмiндегi өндiрiстiң шығынғалары қосылады. Мердiгермен iргелi жөндеудi
өткiзуге келiсiм шартында болады және смета қорытынды жасалады. Жөндеу
бойынша шығын нақты соманың комиссия қосып жасалған жөнделген (№ БЖ-шы
форма) объекттерiнiң алу-берулерi жұмыстардың жөндеу аяқтағаннан соңы акт
негiзiнде өндiрiстiң шығындар есебiнде көшiрiлiп жазылады.
ЖШС " Ордабасы Сарбас "ның материалдық емес активтер лицензия және
программалық қамтамасыз етулерден тұрады. Өнiмнiң өндiрiсiне 3 жыл мерзiмге
берiлген лицензия бастапқы құн арналған қолдануды жоғарғы мерзiм iшiнде
есепке алынады 2730. Лицензиялық келiсiмнiң амортизациясы есепке алынады
2740 және үш жылдар iшiнде толық көшiрiлiп жазылады. Программалық
қамтамасыз етудi құн есепке алынады 2730.1. Пайдалы қолданудың мерзiмi 1
жыл орнатылған. Программалық қамтамасыз етудi амортизация есепке алынады
2740.1.
МСФО 2 Қорлар сәйкес дайын өнiмнiң бағасы ФИФО әдiс бойынша өндiрiп
алады. Дайын өнiмнiң сатылатын бағасы келiсiм негiзiнде анықталады.
Келiсiмдi бағалардың прейскуранты ЖШС "Ордабасы Сарбас" жетекшiмен бекидi.
Заттық қорлардың есепке алуы есептердегi iшкi бөлiмнiң негiзгi актив
шоттарының 1300 Қорлар апарады: 1310 Шикiзат және материалдар, 1310
Жартылай дайындалған және комплект жасайтын бұйым, конструкция және
бөлшек, 1310 Отын, 1310 Тара және тара материалдары, 1350 Әртүрлі
материалдар, 1350 Қалған материалдар, 1310 Қайта өңдеуге жіберілген
материалдар.
Заттық қорлардың қоймасына түсу және кiрiсу: Дт 1310 - Кт 3310, 3330,
Қазақстан республикасындағы ҚҚС бойынша есепке алу тұратын жабдықтаушы
түскен (ҚҚСсыз) заттық құндардың құнына: (орнын толтыруға ҚҚС) Дт 1420 - Кт
3310 - Қазақстан республикасындағы ҚҚС бойынша есепке алу тұратын
жабдықтаушылардың салық есеп-фактура қосылған ҚҚСтар сома.
Кеден төлелген ҚҚС импортталатын тауарлық-заттық қорларға төлеу пайда
болатын мерзiмiнде тұрғызылады. Егер есеп-фактураларды болмаса түскен
құндылықтар бойынша ҚҚСты сынақтарға тұрғызылмайды. Тауарлық-заттық
қорлардың есепке алуы ФИФО арналған бағада өндiрiп алады. Тауарлық-заттық
қорлардың қозғалысының талдамалы есебi заттық жауапты тұлғалар бойынша
құрылымдық бөлiмшелер сандай - ақшаға шаққанда әдiс бойынша қарама-қайшы
апарады.
Тауарлық-заттық қорлар - бұл түрдегi активтерi:
1) қорлардың шикiзаттары, Тары және тара материалдары, қордағы жиiрек,
өндiрiстегi қолдану немесе қызметтердiң орындауы үшiн қолайлы қалған
материалдар, материал отын;
2) бiтпеген өндiрiсi, жұмыс жасау және қызметтер;
3) тауарлар, сатылатын серiктестiк қызмет барысында. Тауарлық-заттық
қорлардың өзiндiк құны сатып алуды бағадан қосады, көлiк тиiстi күйге
қонысқа олардың жеткiзуiмен және келтiру сабақтас көлiк - жинау шығындар
сонымен бiрге қорға тiкелей алуға қатысты қалған шығындар, баж әкелiмге,
кеден алымы.
Тауарларының есепке алуы үшiн алған есебі қолданылады 1330 Тауарлар.
(есеп-фактуралар, тiркеме қағаз инвойстар және тағы басқалар)
жабдықтаушылар тауарлық-заттық құндылықтардың түсуiнде iлеспе құжаттар
негiзiнде.
Комиссияның тауарлық-заттық қорларының қабылдауының жанында
жабдықтаушылардың жолдама құжаттарының мәлiметтерi бар сандық немесе сапалы
айырмашылығының анықталулары жағдайда екi даналардағы нашар жабдықтауды акт
қорытынды жасалады. Бiреуі бухгалтерияға берiледi, екiншi жеткізушіге
бағытталады.
Тауарлық-заттық қорлардың қоймасындағы жоспарлы түгендеу 1 шiлде және
1 қаңтардағы күйi бойынша жарты жылда бiр рет жүргiзiледi. Серiктестiктiң
жетекшiсiнiң бұйрығын түгендеудiң өткiзулерi үшiн комиссия белгiленедi.
Заттық нөмiр беру комиссия тауарлық-заттық құндылықтардың заттық нөмiр беру
тiзiмiн құрайды. Онда әрбiр заттық жауапты тұлға бойынша тауарлық-заттық
құндылықтардың нақты бар болуы қайта есеп негiзiнде бөлек шағылысады.
Тiзiмдер негiзiнде есепшiмен түгендеудiң нәтижелерiнiң салыстыру ведомосы
қорытынды жасалады. Тiзiмдер есепшi және комиссия мүшесi, өз қол қоюымен
заттық жауапты тұлғаларға қол қояды түгендеудi нәтижелерi бар келiсiмдi
растайды. Түгендеудi нәтиже түгендеудi өткiзудiң үштен кешiрек емес бiр
күннен сандары iске аспай қалады.
Құндылықтардың артықшылығы кiрiсулерге жатады: Д-т 1310, 1330 К-т 6280
Әртүрлі табыстар, жеткiлiксiздiк заттық құндар заттық жауапты тұлғалардың
есебiнен көшiрiп жазып алады: Д- т 1280 – Кт 1310, 1330. Нақты кiнәлiлердiң
анықталған реттесi: Д-т 12501-Кт 1310, 1330. Жеткiлiксiздiктердiң орнын
толтыруы базар нарқтары бойынша өндiрiп алады, бiрақ нақты өзiндiк құннан
төменде емес. Жоспардан тыс түгендеу заттық жауапты тұлғаның жұмыстан
шығаруының жағдайында өндiрiп алады және құқық бұл болатын салық немесе
басқа органдардың тексерулерiн өткiзуде.
Жұмсап қойылған материалдардың өндiрiстiк мақсаттарына есептен шығару
олардың нақты өзiндiк құны бойынша өндiрiп алады және шағылысады: Дт 8110-
Кт 1310, нақты өзiндiк құн әкiмшiлiк шығын тұтынылған көшiрiлiп жазылады:
Дт 7210 әкiмшiлiк шығындар - Кт 1310. Қосалқы өндiрiстiң материалдарының
есептен шығаруы олардың нақты өзiндiк құны бойынша өндiрiп алады және
шағылысады: Дт 8310-шi - Кт 1310.
Қайырымды мақсаттарға ТМЗ есептен шығаруда және кәсiпорынның қызметiнiң
жарнамауы құн оларды нақты өзiндiк құннан төменде емес анықталады: Дт 8110
Кт 1310, ТМЗдардың өзiндiк құны, әкімшілікке пайдаланылған шығыстар
алынады: Дт 7210 Әкімшілік шығыстар - Кт 1310. Жүзеге асырылатын
көмекші өндірістің материалдарының шығыны нақты танылатын есептi
мерзiмiндегi шығын сияқты танылады: Дт 8310 Кт 1310.
Өнiмнiң жасауы бойынша шығын есепке алу материалдардың есептен
шығарудың бiр бөлiгi және еңбекақыда элементтердi қолданып нормативтiк
әдiсiнiң тапсырылған әдiсi бойынша iске асады. (калькуляция қорытынды
жасалады) әрбiр технологиялық операцияға еңбекақы бойынша даярлалатын өнiм
және бағаның әрбiр атына норма осы мақсатта нығайтылған. Нормалар бойынша
материалдардың шығыны шығынның қолданыстағы нормасына iстеп шығарылған
өнiмнiң санының көбейтуiмен жолымен анықталады.
Тауарлық-заттық қорлардың өңдеуiне шығындар қолданылатын шикiзаттың
өндiрiсiнiң процесстерiндегi құнына қосылады, есеп, мерзiмдi мерзiмдi
технологиялары және өндiрiстiң ұйымымен, және өндiрiстiк өнiмнiң өзiндiк
күндерi сияқты танылады, еңбек ресурс өнiмнiң өндiрiс тiкелей бiрлiктерге
қатысты тағы басқа шығынның негiзгi құралдарының амортизациясын, энергия,
материал отын.
Өндiрiстiк өнiмнiң өзiндiк күн қосылмаған шығындар оларда апаратын
есептi мерзiмге шығындар сияқты танылады бұл әкiмшiлiк шығындар (7210),
басқаруға қатыстысы және ұйыммен тауарлық-заттық қорлардың iске асыруы
бойынша өндiрiс, шығындар.
Катардан шығу, тегiн беру, айырбас меншiктi өндiрiстiң өнiмiнiң
демалысы тауарлардың iске асыруы сияқты бухгалтерлiк есепте шағылысады.
Өнiмдердi сатуы бойынша шығындар, соның iшiнде меншiктi дүкен бойынша,
есепке алынады 7110.
Шығындардың тауарлардың iске асыруы, есептен шығаруы бойынша шығындарға
жатады серiктестiктiң жетекшi бекiтiлген актпен пiсiп жетуге жарнамаға
қатысты шығындарды. Тауарлар және қызметтердiң iске асыруының есепке алуы
табыстар және шегермелерге сәйкес қызмет түрлерiн ұсынуды моменттен есепке
алынатын есептеп шығаруларды әдiс бойынша iске асады, тиеу тауар және
дүниенiң кiрiсуi, төлеудi уақыттан тәуелсiз.
3 кесте – ЖШС "Ордабасы Сарбас"-ның құрал-жабдықтарына жауапты
тұлғалардың тізімі
Бөлім атауы (нөмері)Ішкі бөлім ҚЖЖ ҚЖЖ тұлға
код ы тұлғаның
коды
100 Бухгалтерия АХП 101 Кассир (ФИО)
100 Бухгалтерия АХП 102 Кассир (ФИО)
200 Негізгі қойма 201 қоймашы (ФИО)
өндіріс
200 Негізгі Цех №1 211 Мастер (ФИО)
өндіріс
200 Негізгі Цех №2 221 Мастер (ФИО)
өндіріс
300 Көмекші қойма 301 қоймашы (ФИО)
өндіріс
300 Көмекші Цех №1 311 Мастер (ФИО)
өндіріс
300 Көмекші Цех №2 321 Мастер (ФИО)
өндіріс
400 Асхана асхана 401 қоймашы (ФИО)
100 Кассир (ФИО)
Бухгалтерия
АХП
101
Ескерту: ЖШС мәліметі бойынша жасалған
Шығын есепке алу қарама-қайшы әрбiр цехты апарады. Шығындар негiзгi
өндiрiстiң шығындарының қойылған номенклатурасы бойынша есепке алынады.
Өндiрiске шығын төбе 8110 Негiзгi өндiрiс iшкi бөлiм есептерiнде iске
асады. Өнiм түрлерi бойынша талдамалы есеп есептiң карточкасында апарады.
Операциялардың шетелдiк валютасындағы есепке алу МСФО 21 Валюталардың
айырбастау курстарының өзгерiстерiнiң ықпалы сәйкес өндiрiп алады. ЖШС
"Ордабасы Сарбас" БЦКке валюталық есебi болады. Операциялардың ұлттық
баламасындағы - теңге 1030-1 (долларлар), есебі 1030-2 (сомалар). Сатып алу
бойынша курс бойынша айырмашылық және валютаның сатулары 1020 есептерi бар
корреспонденцияларда 6250 есебі (табыс курсы бойынша айырмашылық) және 7430
(курс бойынша айырмашылық шығын) және есептеу күндеріне танылады.
Жабдықтаушылары бар есептеулер бойынша курс бойынша айырмашылығы
корреспонденцияларда есебі 3310 және оларда пайда болған мерзiмдерi
өткiзуден тыс табыстар мен шығындар сияқты қаржы есеп беруiн құрастыруды
датаға танылады.
Сонымен бiрге бухгалтерлiк табыспен және салық салынатын табыстың
аралығында айырмашылық осыған байланысты пайда болады салық заңының талабы
бойынша бухгалтерлiк есептiң талаптарынан айырмашылығы болатынын атап өтуге
керек. Тұрақты айырмашылықтар салық заңында шығындардың шегермелерiне
жатқызуға рұқсат етiлмейтiнде пайда болады. Оларға жатады:
а) ҚР үкiметі қойған мөлшерден тыс iссапар және өкiлдiк шығындар;
б) шетелдiк валюта операциялары және валюталық есептер бойынша курс
айырмашылығы;
в) бюджет енгізген айыппұл санкциясы;
г) кәсiпкерлiк қызметтерге байланысты емес шығындар;
д)салық заңнамаларына сәйкес заңды тұлғаларға берiлетiн салық
жеңiлдiктерi.
Уақыттық айырмашылықтар артынан бухгалтерлiк есеп бойынша кейбiр
шығындар және табыстар бiр есептi мерзiмдерге жататын пайда болады, салық
есепке алуы бойынша (негiзгi құралдардың амортизация және жөндеуi,
материалдық емес активтердi амортизациясы, күдiктi қарыздар) басқа есептi
мерзiмдегi салық салынатын табысқа және шегермелерi қосылады. Уақыттық
айырмашылықтар уақыттық айырмашылықтарды салық эффектiнiң анықтауы есепке
алуда және есеп беру жолымен болашақта жоғалып шағылысады. Уақыттық
айырмашылықтарды салық эффектi пайда болған есептi мерзiмде салық төлемге
қосылады және сч бойынша шағылысады 4310 кешiктiрiлген табыс салығы.
Есептi мерзiмге салық төлем мiндеттемелердiң әдiстi салық эффектiнiң
негiзiнде анықталады. Төлеуге табыс салығы және уақыттық айырмашылықтар,
пайда болатын немесе жойылатын ағымдағы мерзiмдердегi салық эффектi тұрды.
Уақыттық айырмашылықтарды болашақта салық эффектiнiң салық мөлшерлерiнiң
өзгерiсi туралы мәлiметтер жоқ болғанда есептi мерзiм жұмыс iстейтiн салық
мөлшерi бойынша анықталады. Заңды тұлғадан табыс салығы шығындарға жатады
және не есептi мерзiмi сол есептелiп қояды бухгалтерлiк табыс оған сәйкес:
Дт 7710 - Кт 3110.
Бухгалтерлiк табыс бекiтiлген нормативтiк актiлермен сәйкес анықталатын
өткiзуден тыс табыстар мен шығындардың арасындағы айырым сияқты есеп
айырысады. Салық салынатын табыс - бұл салық заңымен сәйкес анықталатын
есептi мерзiмге табыстар жиынтық.
Зейнетақымен қамсыздандыруға шығындарының есепке алуы ҚРдың заңына
сәйкес келедi. ЖШС "Ордабасы Сарбас" мiндеттi зейнетақы жарналарының
есептеуi 10.12.1997 №1733 жылдан ҚРдың үкiметiнiң қаулысымен сәйкес өндiрiп
алады. ЖШС "Ордабасы Сарбас" қызметкерлердiң жалпы жиналысының шешiмiне
сәйкес Ұлар Үмiт жинақтаушы зейнетақы қорыны ретiнде мемлекеттiк емес
зейнетақы қорын таңдады. Мiндеттi зейнетақы жарналарының төлеп қойылатын
жинақтаушы зейнетақы қорыларына есепке алу
ЖШС (қызметкерге) әрбiр жеке тұлға бойынша бөлек апарады. Жарнамалар,
мемлекеттiк емес ерiктi зейнетақы қорды құрастыруды ретке сәйкес, сол
есептi мерзiмге шығындармен танылады, ЖШС қай қызметкер iшiнде жұмыс
iстейдi. Зейнетақы жұмыс iстейтiн зейнеткерлерге серiктестiктiң қорынан
есептеседi.
2 ҚЫСҚАМЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ ЕСЕБІ
2.1 Міндеттемелерді мойындау және маңызы, жіктемесі
Шаруашылық байланыстары, бекiту бойынша В.С.Лубян,- деп бұл
кәсiпорынның қызметiнiң керектi шарты, олар өйткенi жабдықтауды үздiксiздiк
және өндiрiсiнiң процессiнiң үзiлiссiздiктерiн қамтамасыз етедi 1,11б.
Шаруашылық байланыстары бiр кәсiпорынға сәйкес тауарлық-заттық
құндылықтардың жабдықтаушысымен сөз сөйлеген келiсiм шартымен пiсiп жетiп
бекiнедi, тұтынушы демек және төлеушiмен, жұмыс немесе қызметтер, басқа
олардың сатып алушысымен. Шарттар туралыларға реттеледi:
- жұмыстар және қызмет атқарылатын қойылатын заттық құндардың түрi;
- жабдықтау шарттары;
-сандық және құндық көрсеткiшi жабдықтаулар;
-заттық құндардың тиеуiнiң мерзiмдерi;
-кәсiпорынмен және (мердiгерлермен) жабдықтаушылардың арасындағы есеп
айырысу тәртiп.
Н.П.Кондракова анықтауы бойынша, жабдықтаушыларға және мердiгерлерге
(электр энергиясының берілуі, пара, су тағы басқалар) қызметтердiң әр түрлi
түрлерi және орындайтын (iргелi және негiзгi құралдардың ағымдағы жөндеуi
тағы басқалар) әр түрлi жұмыс көрсететiн тауарлық-заттық құндылықтар тағы
басқалар шикiзат қоятын ұйымдарда әкетедi 2, 214б..
Қазақстанның iшкi жабдықтаулары бойынша жабдықтаушылармен және
мердiгерлермен кәсiпорынның аралығында есеп айырысу тәртiбі Қазақстан
Республикасында ақшасыз есептердiң ережелерiмен сәйкес анықталады.
Қазақстанның iшкi жабдықтауларын шарттар қабылданған тауар қарағанда құқық
және дүкеншiлер және сатып алушылардың мiндет анықтайтын шартпен елдерде
сәйкес қалыптастырады.
Бухгалтерлiк есептiң есептерiнiң жұмыс iстейтiн жоспарымен
есептеулердiң көп түрлерiнiң өзара байланысты шағылысуын мүмкiндiк
ескерiлген. Жабдықтаушылары бар есептеулердiң есепке алуы және
мердiгерлермен бухгалтерлiк есептiң синтетикалық есептерiнiң жүйелi тiзiмi
бухгалтерлiк есептiң есептерiнiң үлгi жоспары, ұсынатын өзiменмен сәйкес
апарады, 3310 Жабдықтаушы мердiгерлердің қысқа мерзiмдi кредиторлық
қарызы енжар есепте 4, 2.
3310 Жабдықтаушы мердiгерлердің қысқа мерзiмдi кредиторлық қарызы
есепке алуы:
- алған тауарлық-заттық құндылықтарда, iстелiнген iстелiнген жұмыстар
және бойынша есеп құжаттары акцепттеген және төлеулерге жататын қызмет;
бойынша есептеулер қай төлемдер жоспарлы шамасында өндiрiп алады;
-бойынша (жабдықтауды неотфактурованные) түспейтiн есеп құжаттары;
-ТМЦ артықшылық ТМЦ олардың қабылдауының жанында айқындалған.
3310 корреспонденцияларда өндiрiс шығындарының өндiрiстiк қорлар,
тауарларының есептерiмен есеп қарызы бойынша және үндеуi ТМЦ жеткiзу
бойынша қабылданған жұмыстар және қызмет, қызметтегi жабдықтаушысына ТМЦ iс
жүзiнде түскен кәсiпорын берешектiктерiн шағылысады, ҚҚС былайша.
Кәсiпорындардың арасындағы есептеулердiң көпшiлiгi, бюджетпен және
бюджеттен тыс қорлармен ақшалайсыз төлеу түрiнде өндiрiп алады 5,322б.
Ақшасыз есептер клиенттердiң есептерi есептi, ағымдағы және
валюталықтар бойынша арқылы ақшалайсыз тiзiм банкке iске асады, әр түрлi
банктердiң арасындағы корреспондент есептердiң жүйесi, өзара талаптарды
есепке алулар, сонымен бiрге векселдер арқылы және қолдағы ақша
алмастыратын чектер.
Есептеулер бойынша ақшалай қаражатты сақтау және операциялар үшiн, өз
бетiмен баланс және меншiктi айналымдағы ақша болатын кәсiпорындар төлем
есебi банк мекемелерiндегiн ашады.
Кәсiпорынның төлем есебiнiң ашулары үшiн келесi құжаттары банка
таңдаулы оларды мекемеге тиiстi 6,2б:
-қойылған үлгiнiң есеп ашуға өтiнiшi;
-кәсiпорынның жарғысының нотариалдық куәландырған көшiрмелерi;
-мемлекеттiк тiркеуден өткен құжаттың көшiрмесiн растайтын уәкiлетті
ұйым;
-қолдың үлгiсi және мөр бедермен басылған құжат;
-салық есепке алуына клиенттiң қойылуын растайтын айғақ салық қызметi
ұйымы берiлген құжаттың түпнұсқасы. Құралдардың төлем есебiндегi қозғалыс
төлем құжаттармен пiсiп жетедi.
Ақшалай чек - аты оны көшiрiп алған тұлға қазынаның көрcетiлген
сомасының төлеуi туралы банкке ие есептiң жазбаша ұйғарымы. Ақшалай чек
кәсiпорынның аты болуы керек, жетекшi қол және бас есепшi, елтаңбалы мөрдiң
баспасы, нөмiр беруге, төлқұжат осы алушылары оның төлем есебi, соманы.
Кәсiпорындар чек бойынша еңбекақының төлеуi, шаруашылық тағы басқа
шығындарына ақша алады.
Қазына жарнаға хабарлау ақшалай - банкке ие есептiң жазбаша ұйғарымы
касса тапсыратын ақшалар төлем есебiне алу. Онда төлем есебiнiң нөмiрлерiн
қояды, жарналар сома және дата. Кәсiпорынның банка, кассиры кассаға қазына
өткiзулерден кейiн осы операция растайтын куәлiк қағазды алады.
Төлем қағазы - бұл нұсқауы басқа кәсiпорынның нiң арнайы бланк
ресiмделген есебiне өз есебiнен нақтылы соманың тiзiмi туралы банкке
кәсiпорын қызмет етушi 7,194б.
Мысалы, ақшасыз есептер сауда - құрылыс ұйым тауарлық және тауарлық
емес операциялар бойынша жүзеге асырады. Тауарлық операцияларға шикiзаттың
сауда-саттықтарын жатқызады, материал жасалған құрылыс материалдарының iске
асыруы және құрылыс-монтаж объекттерi 8, 65б.
Тауарлық емес операцияларға ұйымдармен және тағы басқалар коммуналдық
мекемелерi бар есептеулер, ғылыми зерттеулерде әкетедi.
Тауарлық және тауарлық емес операциялар есеп 3310 Жабдықтаушы
мердiгерлердің қысқа мерзiмдi кредиторлық қарыздары есепке алады.
Жабдықтаушы және сатып алушының тұрған жерлерiне байланысты ақшасыз
есептер басқа қалалыққа және бірқалаға бөледi.
Басқа қалалық кәсiпорындардың арасындағы банкның әртүрлi елдi мекен
болатын бөлiмше қызмет көрсетiлетiн есептеулердi деп атайды. Олардың
негiзгi есеп қалыптарымен есептеулер төлем қағаздарымен болып табылады -
талаптармен, аккредитив ерекше есептермен, ақша аударулар.
Бірқалалар бiр елдi мекен болатын бiр немесе екi банк мекеме қызмет
көрсетiлетiн ұйымдардың арасындағы есептеулердi деп атайды. Олардың есеп
қалыптарымен төлемдер, төлем қағаздарымен есептеулер жоспарлы шамасында
болып табылады - талаптармен, төлем қағаз және төлем чектерiмен.
Төлем қағаздарымен есептеулерде - құралдардың алушының талаптарымен
жұмыс және көрсеткен қызмет iстелiнген тауарлық-заттық құндылықтарда алушы
төлеу туралы төлеушiге талап нақтылы соманың банкi арқылы болатын есеп
құжаты қызмет етушi оның бангiне ұсынады. Төлем қағаздарының төлеуi -
талаптар олардың акцептiмен iске аса алады және акцептсiз.
Есептеулердегi акцепт төлеуге төлеушiнiң келiсiмiн бiлдiредi. Төлеушi
өнiм заңсыз, сапасыз, қалыпсыз және тағы басқалар жабдықтаушымен тиеудi
жағдайда толық сомада шотқа ризалықтан бас тарытуға құқығы болады.
Акцепттiң жартылай бас тартуы бағалардың жабдықтаушыны бұзылысында бола
алады, жеңiлдiк өнiм сапасыз және тағы басқалар тапсырыс берiлмеген
бөлiгiне түсуi.
Төлем қағаздарымен есептеулерде - есептеулер талаптармен
жабдықтаушыларда өнiмдердi сатуларын сияқты қамтып көрсетедi, яғни
есептердiң қолдануымен: 1210 Сатып алушылар және тапсырма берушiлердiң
қысқа мерзiмдi дебиторлық қарызы, 6010 Өнiмдердi сатудан келген табыс.
Сатып алушы мердiгерлерге, 3310 Жеткізуші мердігерлердің қысқа мерзiмдi
кредиторлық қарызы, 1030 Банктiк есептер ағымындағы ақша есебі
пайдаланады.
Аккредитивтiк форма екi жағдайлардағыны қолданылады: ол қашан
жабдықтаушы өндiрiстiк-техникалық тағайындауды өнiмнiң жабдықтаулар туралы
ережесi және халық тұтынатын тауарлар сәйкес есеп қалыбын сатып алушы бұл
ауыстыратында келiсiм шартымен орнатылған және. Аккредитивтiк есеп айырысу
ныстарды ерекшелiктер төлем құжаттарды төлеудi өнiмнiң оларына тиеу
жабдықтаушының табылуын орын-орныменге iлесе өндiрiп алатын тұрады.
Аккредитив - бұл сатып алушының банкасының бөлiмшесiнiң тапсырмасы,
жабдықтаушының банкасын бөлiмшеге, арнайы аккредитивтiк есептiң ашуы
туралы, шектерiндегi соманың өтiнiш көрcетiлген аккредитивтiк өтiнiш
ескерiлген жабдықтаушылардың дерелген төлеуi үшiн шартқа. Аккредитив
бойынша төлеулер есептердiң жабдықтаушы көрсетiлген тiзiлiмдерiне қарсы
толық аккредитивтегi жабдықтаушысы оның әсерiнiң мерзiмi банкке жайында
ағымында өндiрiп алады және көлiк немесе қабылдау - тауардың тиеу куәлiк
берiлетiн құжаттар. Аккредитив меншiктi құралдар және арқасында банктiк
қарыз ақша талап ете алады.
Аккредитивтiң шығаруы бiрiншi жағдайда келесi бухгалтерлiк жазбалармен
ресiмдейдi: Дт 1060 Аккредитивтердегi ақша - Кт 1030 Банктiк есептер
ағымындағы ақша есебі.
Екiншi: Дт 1060 Аккредивтегі ақша, Кт 3010 Банктердiң заемдерi.
Аккредитивтiк есептен жабдықтаушы есептерiнiң төлеуiн келесi жазулармен
ресiмдейдi: Дт 3310 Жеткізуші мердігерлердің қысқа мерзiмдi кредиторлық
қарызы, Кт 1060 Аккредитивтердегi ақша.
Ақшасыз есептердiң формасымен кең таралған төлем қағаздары болып
табылады. Төлем қағазы қазынаның алушысының есебiне төлем есебi қаржылардың
тiзiмiне банкке ие есептiң ұйғарымы олардан болады. Онда сомалардың жататын
тiзiмдерiнiң тағайындауларын мiндеттi түрде көрсетедi. Төлем қағазы акцепт
төлеушiнiң банк мекемесiне келесi шамасында қызметтердiң ол көрсеткен
тауарлық-заттық құндылықтардың алушыны алуынан кейiн берiледi.
Есептеулер төлем қағазымен кешiктiрiлген жедел, мерзiмiнен бұрын бола
алады. Жедел төлеулерге жатады: аванстық төлеуi; төлеулер тиеуден кейiн;
iшiнара төлемдер iрi мәмiлелерде. Ұзақ мерзiмдi және кешiктiрiлген төлеулер
тараптардың қаржы жағдайы үшiн шеңберiнде келiсiм қатынастарының орыны
залалсыз иемдене алады. Бухгалтерлiк есеп есептерiнде шағылысу осы
сияқтымен болады, сонымен қатар төлем қағаздарымен есептеулерде -
талаптармен.
Төлем чегi (чек ұстаушы) құралдардың алушысының есебiне есеп қазына
көрcетiлген соманың чегiндегiмен қызмет етушi оның бангiне (чек берушi) ие
есебiнiң жазбаша тапсырмасы олардан болады. Есептеулердiң осы формасы
барлық бiркелкi есептеулерде кеңiрек қолданылады. Төлемдер есептеулер
жоспарлы шамасында мердiгермен және тапсырма берушiнiң аралығында орнықты
шаруашылық және есептi қатынастар орын алатында жағдайлар сол алыс-берiстер
жүйелi сипаттарды тасысады өндiрiп алады. Осы форманы мән тапсырма берушi
тең сомалар және келiсiм қойылған мерзiмдерде келешек өнiмдi ақы
төлейтiндiгiнде. Төлемдердiң тапсырма берушiлерi есептеу жоспарлы шамасында
мердiгерлерге, мердiгерлер жабдықтаушыларға 3310 Қысқа мерзiмдi
кредиторлық қарыз есептерде қамтып көрсетедi - сатып алушылар және
тапсырма берушiлердiң 1210 Қысқа мерзiмдi дебиторлық қарыз есебiнде.
Берiлген өнiмнiң құнына келесi бухгалтерлiк жазбаны берiледi: Дт 1210
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзiмдi дебиторлық
қарызы, Кт 6010 Өнiмдердi сатудан түскен табыс, Қысқа мерзiмдi
дебиторлық қарыз; Дт 1210-шi - Кт 3130 Қосылған құнға салық. Нақты
өзiндiк құн келесi сымдармен көшiрiп жазып алады: Дт 7010 Сатылған өнiмнiң
өзiндiк құны - Кт 8110 Негiзгi өндiрiс.
Өзара талаптарды есепке алу негiзделген есептеулерде, өзара
қарыздарларды және несие берушылардың өзара талаптар және мiндеттемесi бiр-
бiрiне шамалас сомаларда, және тек қана айырмашылықтарға сөндiредi төлеу
анықтаған ретте өндiрiп алады. Өзара есептер бiр жолғы және тұрақты бола
алады, екi ұйымдардың арасындағы немесе олардың тобымен. Мерзiм және есеп
айырысу тәртiп банк мекемесiнiң ұйымдардың арасындағы тараптардың
келiсiмдерiмен бекiтiледi.
Қаржы есеп беруiнiң халықаралық стандарттары, өзара төлемдер бойынша
мойындау және операциялардың бағаларын жүзеге асыруға дұрыс мүмкiндiк
бередi, бағалы қағаздармен оған дамыған бағалы қағаздар нарғы және
есептеулердiң тәжiрибесiнiң жоқтығы. МСФО 32 Қаржы құралдары: ақпараттарды
ұсыну және ашу, және 39 Қаржы құралдары: мойындау және баға талаптар мн
міндеттемелердің операция есептеріне қолданған. 9,636,935б.
Ақшасыз есептердiң қолдануы қолдағы ақшалардағы қажеттiк қысқартады,
ақша айналымға шығындар төмендетедi, ұйымдардың бос қаражаттары
шоғырландыру банкке мүмкiндiк туғызады, олар сенiмдi сақталудан астам
қамтамасыз етедi.
Қаржы есепке алуының мәлiметтерi - бұл барлық деңгейлердiң
кәсiпорындарының халықаралық тiлi. Қаржы есепке алуы Қазақстан
Республикасының аумақ жұмыс iстейтiн барлық заңды тұлғалар хабар
мiндеттiген. Есепке алудың негiзгi есептерiмен болып табылады:
-шаруашылық процесстерi және жедел басқару және басқару үшiн қажеттi
кәсiпорынның қызметi нәтижелерi туралы толық және сенiмдi мәлiметтiң
құрастыруы қажеттi, сонымен бiрге салық және банктiк ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz