Кәсіптік бағдар берудің психологиялық мәселелерін анықтау
КІРІСПЕ
1 Кәсіптік бағдар берудің психологиялық мәселеле.рін анықтау
1.1. Оқушылардың тұлға болып қалыптасуындағы кәсіби мамандықтың. рөлі
1.2. Кәсіби мамандыққа қалыптасудың теориялық негізі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 Кәсіптік бағдар берудің психологиялық мәселеле.рін анықтау
1.1. Оқушылардың тұлға болып қалыптасуындағы кәсіби мамандықтың. рөлі
1.2. Кәсіби мамандыққа қалыптасудың теориялық негізі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Тұлға-белгілі бір даму деңгейіндегі , дамыған санасы бар,мінез-құлыққа салыстырмалы түрде тұрақты, сондай-ақ өзінің қалыптарын және әлеуметтік ортамен қатынасын реттеуге қабілетті адам.
Көріп отырғанымыздай,тұлға ұғымының қандай да бір керемет жетістіктермен байланысты болуы міндетті емес. Әрбір қарапайым ересек адам-тұлғаның негізгі және анықтаушы белгілері мыналар: сана-сезім, жекелік, өзін-өзі реттеу,белсенділік,басқа адамдармен қатынас жасау.
Индивид - жеке тұлға, бір адам. Даралық-бұл адамның өзгешелігі. Даралық қайталанбайтын,тек бір адамға ғана тән қасиеттер мен ерекшеліктер, бір адамды өзгелерден ажыратып тұратын қасиеттер. Даралық белгілі бір деңгейде тұлғаны басқалардан ажырататын мәнді ерекшеліктермен ажыратылады.
Бір адамда бұл – ынта, келесісінде – қабілеттіліктер, үшіншісінде-мінездің ерекшеліктері. Адамның жекелеген қасиеттеріне негізінен оның кәсіптік жарамдылығы бағынышты.Адамның даралық ерекшеліктері индивидтің даму барысында қалыптасады.Осы процесс кезінде нерв жүйесінде,ақыл-ойда, сезімде және ынтады, бейімділікте, қабілетте, дарында, темпераментте, мінез-құлықта өзгешеліктер байқалады. Бұл өзгешеліктердің бәрі адамның мінезі,оның оқудағы және жұмыстағы жетістігі мен сәтсіздігі бағынатын тұрақты психикалық қасиеттерге айналуы ықтимал. Адам дамуына бірнеше белгілі факторлар әсер етеді. Мұндай факторлардың бір тобын биологиялық факторлар тобы деп атауға болады.Оған тұқым қуалаушылық факторлар,
туа біткен мінез-құлық жатады. Даму факторының екінші тобы әлеуметтік факторлар деп аталады. Оған өмірдің қоғамдық шарттары ,қоршаған орта және мақсатқа бағытталған тәрбие жатады.
Әрбір қарапайым ересек адам күрделі ішкі құрамы бар тұлға.Жасөспірімге мамандық ұсынғанда оның қандай-да бір жеке қасиетіне емес,қайта тұлғалық қасиеттеріне сүйенген дұрыс.
Жеке адам дамуына туа біткен және әлеуметтік факторлар әсер етеді.
Тұлғаның әр түрлі қасиеттерін қалыптастыруда тұқым қуалаушылық фактордың және қоршаған ортаның рөлі бірдей емес. Тәрбие жолымен нені жасауға болатынын әрдайым есте сақтаған жөн.
Кәсіби бағдар жұмысының нәтижесі бұл оқушыларда қалыптасқан кәсіби таңдаудың болуы,сондықтан кәсіби бағдарда басқару тек жеке адамның кәсіби таңдауын дамыту арқылы ғана іске асады.
Бұл дамудағы бірінші кезең – бұл жеке адамға қоғамдық ұйымдардың, әлеуметтік жағдайдың әсерімен болатын, өз мақсатын белсенді түрде іздеу кезеңі.
Көріп отырғанымыздай,тұлға ұғымының қандай да бір керемет жетістіктермен байланысты болуы міндетті емес. Әрбір қарапайым ересек адам-тұлғаның негізгі және анықтаушы белгілері мыналар: сана-сезім, жекелік, өзін-өзі реттеу,белсенділік,басқа адамдармен қатынас жасау.
Индивид - жеке тұлға, бір адам. Даралық-бұл адамның өзгешелігі. Даралық қайталанбайтын,тек бір адамға ғана тән қасиеттер мен ерекшеліктер, бір адамды өзгелерден ажыратып тұратын қасиеттер. Даралық белгілі бір деңгейде тұлғаны басқалардан ажырататын мәнді ерекшеліктермен ажыратылады.
Бір адамда бұл – ынта, келесісінде – қабілеттіліктер, үшіншісінде-мінездің ерекшеліктері. Адамның жекелеген қасиеттеріне негізінен оның кәсіптік жарамдылығы бағынышты.Адамның даралық ерекшеліктері индивидтің даму барысында қалыптасады.Осы процесс кезінде нерв жүйесінде,ақыл-ойда, сезімде және ынтады, бейімділікте, қабілетте, дарында, темпераментте, мінез-құлықта өзгешеліктер байқалады. Бұл өзгешеліктердің бәрі адамның мінезі,оның оқудағы және жұмыстағы жетістігі мен сәтсіздігі бағынатын тұрақты психикалық қасиеттерге айналуы ықтимал. Адам дамуына бірнеше белгілі факторлар әсер етеді. Мұндай факторлардың бір тобын биологиялық факторлар тобы деп атауға болады.Оған тұқым қуалаушылық факторлар,
туа біткен мінез-құлық жатады. Даму факторының екінші тобы әлеуметтік факторлар деп аталады. Оған өмірдің қоғамдық шарттары ,қоршаған орта және мақсатқа бағытталған тәрбие жатады.
Әрбір қарапайым ересек адам күрделі ішкі құрамы бар тұлға.Жасөспірімге мамандық ұсынғанда оның қандай-да бір жеке қасиетіне емес,қайта тұлғалық қасиеттеріне сүйенген дұрыс.
Жеке адам дамуына туа біткен және әлеуметтік факторлар әсер етеді.
Тұлғаның әр түрлі қасиеттерін қалыптастыруда тұқым қуалаушылық фактордың және қоршаған ортаның рөлі бірдей емес. Тәрбие жолымен нені жасауға болатынын әрдайым есте сақтаған жөн.
Кәсіби бағдар жұмысының нәтижесі бұл оқушыларда қалыптасқан кәсіби таңдаудың болуы,сондықтан кәсіби бағдарда басқару тек жеке адамның кәсіби таңдауын дамыту арқылы ғана іске асады.
Бұл дамудағы бірінші кезең – бұл жеке адамға қоғамдық ұйымдардың, әлеуметтік жағдайдың әсерімен болатын, өз мақсатын белсенді түрде іздеу кезеңі.
1. Айтмауытов Ж. «Жан дүниесі және өнер таңдау» /Айтмауытов Ж.Бес томдық шығармалар жинағы, 4- том, Алматы,Ғылым, 1998,229- 278 б/
2. Климов Е.А. « Школа... а дальше как », 1971 год
3. Климов Е.А. «Выбор профессии», 1987 год
4. Климов Е.А. « Как выбрать профессию», 1990 год
5. Самоукина Н.В. «Активизация школьников профессиональным самоопределение», 1990 год
6. Симоненко В.Д. «Профессиональная ориентация учащихся трудо-вого обучение», М.1986 год
7. Климов Е.А. «Человек и профессия», 1976 год
8. Климов Е.А. « Путь к профессию», 1974 год
2. Климов Е.А. « Школа... а дальше как », 1971 год
3. Климов Е.А. «Выбор профессии», 1987 год
4. Климов Е.А. « Как выбрать профессию», 1990 год
5. Самоукина Н.В. «Активизация школьников профессиональным самоопределение», 1990 год
6. Симоненко В.Д. «Профессиональная ориентация учащихся трудо-вого обучение», М.1986 год
7. Климов Е.А. «Человек и профессия», 1976 год
8. Климов Е.А. « Путь к профессию», 1974 год
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 Кәсіптік бағдар берудің психологиялық мәселеле-рін анықтау
1. Оқушылардың тұлға болып қалыптасуындағы кәсіби мамандықтың- рөлі
2. Кәсіби мамандыққа қалыптасудың теориялық негізі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Кәсіптік бағдар берудің психологиялық мәселелерін анықтау
Оқушылардың тұлға болып қалыптасуындағы кәсіби ма-мандықтың рөлі
Тұлға-белгілі бір даму деңгейіндегі , дамыған санасы бар,мінез-құлыққа
салыстырмалы түрде тұрақты, сондай-ақ өзінің қалыптарын және әлеуметтік
ортамен қатынасын реттеуге қабілетті адам.
Көріп отырғанымыздай,тұлға ұғымының қандай да бір керемет
жетістіктермен байланысты болуы міндетті емес. Әрбір қарапайым ересек адам-
тұлғаның негізгі және анықтаушы белгілері мыналар: сана-сезім, жекелік,
өзін-өзі реттеу,белсенділік,басқа адамдармен қатынас жасау.
Индивид - жеке тұлға, бір адам. Даралық-бұл адамның өзгешелігі.
Даралық қайталанбайтын,тек бір адамға ғана тән қасиеттер мен ерекшеліктер,
бір адамды өзгелерден ажыратып тұратын қасиеттер. Даралық белгілі бір
деңгейде тұлғаны басқалардан ажырататын мәнді ерекшеліктермен ажыратылады.
Бір адамда бұл – ынта, келесісінде – қабілеттіліктер, үшіншісінде-
мінездің ерекшеліктері. Адамның жекелеген қасиеттеріне негізінен оның
кәсіптік жарамдылығы бағынышты.Адамның даралық ерекшеліктері индивидтің
даму барысында қалыптасады.Осы процесс кезінде нерв жүйесінде,ақыл-ойда,
сезімде және ынтады, бейімділікте, қабілетте, дарында, темпераментте, мінез-
құлықта өзгешеліктер байқалады. Бұл өзгешеліктердің бәрі адамның
мінезі,оның оқудағы және жұмыстағы жетістігі мен сәтсіздігі бағынатын
тұрақты психикалық қасиеттерге айналуы ықтимал. Адам дамуына бірнеше
белгілі факторлар әсер етеді. Мұндай факторлардың бір тобын биологиялық
факторлар тобы деп атауға болады.Оған тұқым қуалаушылық факторлар,
туа біткен мінез-құлық жатады. Даму факторының екінші тобы әлеуметтік
факторлар деп аталады. Оған өмірдің қоғамдық шарттары ,қоршаған орта және
мақсатқа бағытталған тәрбие жатады.
Әрбір қарапайым ересек адам күрделі ішкі құрамы бар
тұлға.Жасөспірімге мамандық ұсынғанда оның қандай-да бір жеке қасиетіне
емес,қайта тұлғалық қасиеттеріне сүйенген дұрыс.
Жеке адам дамуына туа біткен және әлеуметтік факторлар әсер етеді.
Тұлғаның әр түрлі қасиеттерін қалыптастыруда тұқым қуалаушылық
фактордың және қоршаған ортаның рөлі бірдей емес. Тәрбие жолымен нені
жасауға болатынын әрдайым есте сақтаған жөн.
Кәсіби бағдар жұмысының нәтижесі бұл оқушыларда қалыптасқан кәсіби
таңдаудың болуы,сондықтан кәсіби бағдарда басқару тек жеке адамның кәсіби
таңдауын дамыту арқылы ғана іске асады.
Бұл дамудағы бірінші кезең – бұл жеке адамға қоғамдық ұйымдардың,
әлеуметтік жағдайдың әсерімен болатын, өз мақсатын белсенді түрде іздеу
кезеңі.
Екінші кезең- өмірдегі өз орнын таңдау және өз мақсатын толық, терең
түсінуі.
Үшінші кезең- бұл өмірлік құндылықтарды жеке адамның жүзеге асыру
кезеңі.
Мамандық таңдауға ықпал ететін күштер нәтижесі сонда ғана тиімді
болады, егер олар жеке адамның барлық жағын қамтып отырса, жас
жеткіншектердің мамандық таңдауы, мамандық таңдау процесі бұл адам баласы
өзінің кәсіби бағдар іс-әрекетінің субъектісі ретінде танығанда ғана
анықтайды.
Оқушының мамандық таңдауы табысты аяқталу үшін оған кәсіби қажетті
қасиеттер болу шарт, кәсіби қасиеттер дегеніміз, сол таңдаған мамандығына
орай психикалық, физиологиялық және физикалық түрдегі әзірліктің бар болуы
және сол мамандық талап ететін қабілеттерге икемділікке таныту.
Мамандық таңдау процесінде кәсіби сана-сезім көп әсер етеді. Жеке
адамның өз мақсаттарында ұстаған идеясына сәйкестендіру мен ойлаған
құндылықтарының өз мүмкіндіктерінен сайма-сай келеді.
Сана-сезімнің нақты формасы – өзін-өзі бағалау. Бұл ішкі реттендірудің
басты шарты. Сол арқылы жеке адам қай кәсіпті таңдайды мақсат ұғым оның өзі
қандай тұлға өзінің жеке басының психофизио-логиялық ерекшеліктері.
Оқушылардың барлық іс-әрекеттері өзара байланысты және оған ұйымдасқан
психологиялық ықпал жасаса, оқушы, өз мамандығын таңдау жолында кездесетін
қарама-қайшылықтарды шешуге болады. Оқушы жастардың кәсіби бағдар таңдауына
тиімді басшылық жасау үшін белгілі бір көрсеткіштерді негіз етіп алу қажет.
Олар: 1. Оқушының хабар алуы; таңдаған мамандыққа оқып-үйрену үшін
оқу орындарын білу, сол кәсіптің мазмұнын біледі, елдің, экономикалық
аймақтың мамандарға сұранысын білуі.
2. Кәсіптік таңдауының қоғамдық маңызды мотиві оқушы мемлекет
мұқтаждық көріп отырған мамандық таңдауы.
3.Кәсіби қызығушылықтың қалыптасуы.
4. Белгілі бір кәсіпке арнайы қабілеттердің бар болуы ( жаратылыс тану
ғылымдарына, қоғамдық ғылымдарға, өнерге, спортқа шеберлігі ).
5. Таңдаған мамандық бойынша еңбек тәжірибесі ( үйірмеге,
факультативтік пәндер тобына қатысу).
6. Кәсіптік ойының қалыптасуы.
7. Кәсіптік икемділіктің нақты дәрежесі.
8. Денсаулық жағдайы. Дәрігер көрсетуінше кәсіпке жарамдылық.
Оқушылардың кәсіби таңдауы әр сатыда әр қилы көрінеді. Сол себепті
бағдардың психологиясының мәнін білу жеткіншектердің психологиясын және жас
ерекшеліктерін игере отырып, оның даму сатыларын анықтауға мүмкіндік
береді. Мамандық таңдауды зәру мәселеге айналдыру кіші мектеп жасындағылар
I – IV сыныптар, ізденте бағыттаушылық жеткіншектер IV – VI (V - VII),
субъективті құндылықты – VII – VIII сынып оқушылары әлеуметтік IX –X І
сынып оқушылары.
Оқушыларда кәсіби таңдаудың қалыптасуы негізгі – кәсіби бағдар.Ол
жұмыстың басты санасы болып саналады, осы санаға мыналар жатады: таңдаған
мамандықтың аймақтың елдің, кәсіби мұқтаждықтарына сай келуі; жеткіншекті
кәсіби ынтасын орналасу нәтижесімен сай келуі; түлектердің өндірістік және
қоғамдық белсендігі; талданған мамандығына қанағаттануы; сонымен оқушының
мамандық таңдау процессінің ортақ процесс ретінде қарап, оның жеке
қабілеттерінің ескере отырып, кәсіби бағдар жүйесі басқару жүйесін кешенді
түрде жүргізу шарт қасиетері. оның мүмкіндіктері қандай икемділіктері,
қабілеттері қоғам одан не күтіп отыр әлеуметтік – кәсіптікке дәрежесі
деген сұрақтарға жауап береді.
Жеке адамның өз икемділіктері мен мүмкінділіктерін қоғам
мұқтаждығымен бірге қарастыруы, осы процесті көңіл күймен сезінуі оның
кәсіби таңдауынын даму механизмі болып табылады.
Кіші мектеп жасындағылар оқу процесінде жүзеге асатын пәндік –
практикалық талап процесінен өтеді. Кәсіби бағдар мақсаты мен міндетін,
саласын, оқушының дүние танымдық қөзқарасына шаруашылық мамандық түріндегі
түрлі білімдер жүйесін енгізіп отыру керек, жеткіншектердің кәсіби бағдар
процесінің дамуында оқу, еңбек қоғамдық – саяси жұмыстар жетекші орын
алады.
1.2. Кәсіби мамандыққа қалыптасудың теориялық негізі
Ғылыми - техникалық прогресс жағдайындағы өндірістік күштердің жедел
дамуы, өндірістің автоматандырылу мен жаңа технологиялардың өмірге енуі
нарық қатынастарына бейімделген, қазіргі экономикаға қажетті зәру маманды
даярлауды күн тәртібіне қойып отыр. Сол себепті де жастардың кәсіби
бағдардағы мамандық таңдау жолына қоғамның мақсатты түрде ықпал етуі орын
алады.Бұл мемлекеттік маңызы бар шараға айналып отыр. Кәсіби бағдардың
осындай оқушылар арасындағы қоғамдық рөлінің ұлғаюы осы процесті
басқарудың осы ғылыми жүйесін құруды талап етеді.
Кәсіби бағдарды басқарудың тиімді тәсілдерін дұрыс таңдау адамның
еңбегіне деген қажетін анықтайтын мынадай факторларға тәуелді :
1) Қоғамның әлеуметтік экономикалық құрылымы;
2) Белгілі бір еңбек түрінін техологиялық және функционалдық
ерекшеліктерінің мазмұны;
3) Жас адамның бойындағы белгілі бір кәсіби бағдар негіздерін,
қызығушылықты, икемділіктерді қалыптастыратын жеке адамға психологиялық
әсер ету.
Қазақстандағы білім беру жүйесін реформалаудың ең басты міндеті балаға
өмірде қажет болатын білім беру, оны алдын ала белгілі бір мамандыққа дұрыс
даярлап икемдеу. Оқушының ел ертеңі үшін , нағыз азамат болып, тәрбиеленіп
шығу үшін мектептерде қоғамдық пайдалы еңбектің маңызы зор. Кейбір
мектептердегі шағын цехтар өнім шығарумен айналысып, оны өткізіп табыс
табуда. Осыған орай мектеп жасындағы балалардың еңбекке араласуы жасына
қарап анықталып, арнайы бағдарлар жасауды, еңбек сабақтарына көбейтуді
қажет етеді. Мектеп тек қана орта білім беру ғана емес, сонымен бірге
жасөспірімдерге арнаулы еңбек дағдыларды үйретіп, кәсіптік даярлықтан
өткізуді керек етеді деген идея осы реформалардың негізі болып отыр.
Мамандық таңдауда әр түрлі іс-әрекеттер процестерінде тұлғалық даму
динамикасына жүйелі қарауды талап етеді. Ол іс әрекеттер мыналар :
танымдық, қоғамдық пайдалы еңбек, коммуникативті (қарым-қатынас ) әрекет.
Мектеп оқушыларының кәсіби қызығушылықтары негізінен алғанда оқу (
танымдық ) іс-әрекет кезінде қалыптасады да, күшті сана, яғни өндіріс,
еңбекке бекітіліп, кейіннен мамандық таңдау шетіне айналатын икемділіктер
таңдау дәрежесіне нақты әсер етеді. Сонымен қатар, жасөспірімнің санасында
өзін болашақ кәсіпкер мамандық иесі ретінде сезіну, өндірістің әр
саласында қызмет жасап жүрген адамдарға еліктеу мамандық таңдап тез
жетілдіреді.
Психикалық процестердің мамандықты жеке кісінің таңдауына ықпалды.
Кісінің өзіндік кәсіп таңдауы оның қызығуы, икемділігі, жігері
тілектеріне ғана тәуелді емес, сонымен қатар сыртқы факторларға
байланысты. Кісінің іштей таңдаған бағдары қоғамдық мәні бар іс-
әрекеттердің ықпалының жемісі болып табылады.
Нақты басқару объектісінің ішкі күшін және оның өмір сүріп отырған
сыртқы жағдай туралы дәлелді және ғылыми сарапталған ақпарат негізінде
басқару деген сөз.
Кәсіби бағдардың басқару субъектісі статистикалық нақты әлеуметтік
зерттеулер, яғни тәжірибелер арқылы ақиқат әлеуметтік ақпарат алуға
міндетті.
Ақпарат берілген жағдайдағы заңдылықтарды дұрыс мәлімет ашуға
көмектесетін нақты өмірге мысалы ретінде қызмет етер.
Ықшамдылық және тиімділік принциптерінде кәсіби бағдарды басқарудың ең
басты мақсаты жатыр. Оның мәнісі мынада, мектеп жасындағылардың өндіріс
жеке шаруашылық саласына өтуіне байланысты жеке адам үшін де, қоғам үшін
экономикалық, әлеуметік ,жеке моральдық шығындардың ең аз ықтимал бөлуін
қамтамасыз етеді. Кері байланыс принципі дегеніміз басқару жүйесінің кәсіби
бағдарға ықпал етуінің нәтижесінен кейінгі, алынған ақпаратпен салыстыру
арқылы қорытынды шығару.
Кешенді түрдегі қарыстыру принципі бойынша кәсіби бағдарға әсер ететін
күштердің бір жүйеде болуын қамтамасыз ету. Бұл қарастырудың кәсіби
бағдарға қатысты басты белгілері мыналар.
Кәсіби бағдар мен оның жолдарына ықпал ету мақсаттарының бірлігі,
басқарумен өзін-өзі басқарудың өзара байланысы; жеткіншектердің кәсіптік
таңдауда ықпал етуші сыртқы және ішкі факторларды ескеру; кәсіби бағдар
жұмысымен айналысушы барлық ұжымдар мен мекемелердің жұмысын ортақтандыру,
оқушылардың жеке және жас ерекшеліктерін ескере отырып кәсіби бағдар
ықпалын түгел жүзеге асыру.
Жүйелік принципі – басқару субъектісі мен объектілерін ортақ жүйе
ретінде қарастыруды талап етеді, кәсіби бағдар жүйесінің құрлымдық
элементтері оның мақсаттарын орындауға бағытталған.
Сонымен бірге, әрбір элементті басқа дәрежедегі жүйе ретінде қарауға
болады. Ол өз кезегінде өз міндеттерін шешеді.
Сатылық принципі көп дәрежелі және көп баспалдақты күрделі және үлкен
жүйелерді қарастырады. Әрбір баспа (дәреже) төменгі баспаны басқарады да
бір мезгілде жоғары дәрежедегі баспаның басқарылу объектісі болып табылады.
Негізінен алғанда кәсіби бағдарды басқару мына үш сатыда жүзеге асады:
әлеуметтік, ұйымдастырушылық және психологиялық.
Педагогикалық әлеуметтік сатыда кәсіби бағдарды басқару қоғамдық
масштабта жүзеге асыртады. Бұлар жекелеген шаралар мен байланыс құралдары
арқылы жасалынатын үгіт насихат. Ұйымдастырушы сатыдағы кәсіби бағдарды
басқару оқу тәрбие процесі үстінде жүзеге асады. Педагогикалық -
психологиялық сатыдағы кәсіби бағдарды басқару сынып жетекшісінің, кәсіби
бағдар беруші мамандардың, мектеп психолог-тарының оқушылармен тікелей
қарым-қатынас жасауы нәтижесінде жүзеге асады.
Кәсіби бағдарға ықпал етуді біріктіру принципі. Бүгінгі таңдағы ең бір
маңызды принциптердің бірі болып табылады. Себебі, кәсіптік таңдауға әр
түрлі факторлар әсер етеді, ( әлеуметтік орта, мектеп, отбасы, өндірістік
ұйымдар бұқаралық, ақпарат құралдары, оқу орындары, шағын топ-тар)және т.б.
Бұл факторлар кешенінді түрде ортақ кәсіби бағдар саласында жұмыс
істеуін схема түрінде көрсетуге болар еді.
Басқару ғылыми принципі. Бұл принцип бойынша оқушылардың кәсіби бағдарын
басқару жүйесі соңғы ғылыми жетектерге негізделіп құрылуы керек. Кәсіби
бағдардың ғылымилығы бойынша қабылданған шешімдер сын көзден өтті, процесс
кезіндегі қарама – қайшылықтар мен проблемалар көрсеткішті оларды шешу
жолдары анықталуы қажет.
Кәсіби бағдар басқарудың функциялары. Бұл мектеп оқушысының кәсіби
бағдарлама, яғни басқару объектісіне, басқару субъектісінің мақсатты түрде
ықпал ету шараларынның кешені.
Кәсіби бағдар басқару объектісіне де ықпал ету жүзеге асатын күрделі
жүйе. Сол себепті, басқару функциясын жүзеге асыру екі бағыттан: басқарушы
жүйені қалыптастыру ( басқару субъектісі) және басқарушы жүйеге ( басқару
объекті) ықпал етуінен тұрады. Олар өзара бірлік және тығыз қарым-қатынаста
болады.
Кәсіби бағдардың негізгі басқару функцияларына мыналар жатады :
жоспарлау, ұйымдастыру, үйлестіру, бақылау, ақпараттық қызмет, кәсіби
бағдарды басқарудың өзіндік функцияларына диагностикасы, тәрбиелеуші,
дамытушы, түзетуші, сенімді қызметтерді жатқызуға болады.
Жоспарлауға басқарудың ықпал ету мақсаттарын, шешім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1 Кәсіптік бағдар берудің психологиялық мәселеле-рін анықтау
1. Оқушылардың тұлға болып қалыптасуындағы кәсіби мамандықтың- рөлі
2. Кәсіби мамандыққа қалыптасудың теориялық негізі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Кәсіптік бағдар берудің психологиялық мәселелерін анықтау
Оқушылардың тұлға болып қалыптасуындағы кәсіби ма-мандықтың рөлі
Тұлға-белгілі бір даму деңгейіндегі , дамыған санасы бар,мінез-құлыққа
салыстырмалы түрде тұрақты, сондай-ақ өзінің қалыптарын және әлеуметтік
ортамен қатынасын реттеуге қабілетті адам.
Көріп отырғанымыздай,тұлға ұғымының қандай да бір керемет
жетістіктермен байланысты болуы міндетті емес. Әрбір қарапайым ересек адам-
тұлғаның негізгі және анықтаушы белгілері мыналар: сана-сезім, жекелік,
өзін-өзі реттеу,белсенділік,басқа адамдармен қатынас жасау.
Индивид - жеке тұлға, бір адам. Даралық-бұл адамның өзгешелігі.
Даралық қайталанбайтын,тек бір адамға ғана тән қасиеттер мен ерекшеліктер,
бір адамды өзгелерден ажыратып тұратын қасиеттер. Даралық белгілі бір
деңгейде тұлғаны басқалардан ажырататын мәнді ерекшеліктермен ажыратылады.
Бір адамда бұл – ынта, келесісінде – қабілеттіліктер, үшіншісінде-
мінездің ерекшеліктері. Адамның жекелеген қасиеттеріне негізінен оның
кәсіптік жарамдылығы бағынышты.Адамның даралық ерекшеліктері индивидтің
даму барысында қалыптасады.Осы процесс кезінде нерв жүйесінде,ақыл-ойда,
сезімде және ынтады, бейімділікте, қабілетте, дарында, темпераментте, мінез-
құлықта өзгешеліктер байқалады. Бұл өзгешеліктердің бәрі адамның
мінезі,оның оқудағы және жұмыстағы жетістігі мен сәтсіздігі бағынатын
тұрақты психикалық қасиеттерге айналуы ықтимал. Адам дамуына бірнеше
белгілі факторлар әсер етеді. Мұндай факторлардың бір тобын биологиялық
факторлар тобы деп атауға болады.Оған тұқым қуалаушылық факторлар,
туа біткен мінез-құлық жатады. Даму факторының екінші тобы әлеуметтік
факторлар деп аталады. Оған өмірдің қоғамдық шарттары ,қоршаған орта және
мақсатқа бағытталған тәрбие жатады.
Әрбір қарапайым ересек адам күрделі ішкі құрамы бар
тұлға.Жасөспірімге мамандық ұсынғанда оның қандай-да бір жеке қасиетіне
емес,қайта тұлғалық қасиеттеріне сүйенген дұрыс.
Жеке адам дамуына туа біткен және әлеуметтік факторлар әсер етеді.
Тұлғаның әр түрлі қасиеттерін қалыптастыруда тұқым қуалаушылық
фактордың және қоршаған ортаның рөлі бірдей емес. Тәрбие жолымен нені
жасауға болатынын әрдайым есте сақтаған жөн.
Кәсіби бағдар жұмысының нәтижесі бұл оқушыларда қалыптасқан кәсіби
таңдаудың болуы,сондықтан кәсіби бағдарда басқару тек жеке адамның кәсіби
таңдауын дамыту арқылы ғана іске асады.
Бұл дамудағы бірінші кезең – бұл жеке адамға қоғамдық ұйымдардың,
әлеуметтік жағдайдың әсерімен болатын, өз мақсатын белсенді түрде іздеу
кезеңі.
Екінші кезең- өмірдегі өз орнын таңдау және өз мақсатын толық, терең
түсінуі.
Үшінші кезең- бұл өмірлік құндылықтарды жеке адамның жүзеге асыру
кезеңі.
Мамандық таңдауға ықпал ететін күштер нәтижесі сонда ғана тиімді
болады, егер олар жеке адамның барлық жағын қамтып отырса, жас
жеткіншектердің мамандық таңдауы, мамандық таңдау процесі бұл адам баласы
өзінің кәсіби бағдар іс-әрекетінің субъектісі ретінде танығанда ғана
анықтайды.
Оқушының мамандық таңдауы табысты аяқталу үшін оған кәсіби қажетті
қасиеттер болу шарт, кәсіби қасиеттер дегеніміз, сол таңдаған мамандығына
орай психикалық, физиологиялық және физикалық түрдегі әзірліктің бар болуы
және сол мамандық талап ететін қабілеттерге икемділікке таныту.
Мамандық таңдау процесінде кәсіби сана-сезім көп әсер етеді. Жеке
адамның өз мақсаттарында ұстаған идеясына сәйкестендіру мен ойлаған
құндылықтарының өз мүмкіндіктерінен сайма-сай келеді.
Сана-сезімнің нақты формасы – өзін-өзі бағалау. Бұл ішкі реттендірудің
басты шарты. Сол арқылы жеке адам қай кәсіпті таңдайды мақсат ұғым оның өзі
қандай тұлға өзінің жеке басының психофизио-логиялық ерекшеліктері.
Оқушылардың барлық іс-әрекеттері өзара байланысты және оған ұйымдасқан
психологиялық ықпал жасаса, оқушы, өз мамандығын таңдау жолында кездесетін
қарама-қайшылықтарды шешуге болады. Оқушы жастардың кәсіби бағдар таңдауына
тиімді басшылық жасау үшін белгілі бір көрсеткіштерді негіз етіп алу қажет.
Олар: 1. Оқушының хабар алуы; таңдаған мамандыққа оқып-үйрену үшін
оқу орындарын білу, сол кәсіптің мазмұнын біледі, елдің, экономикалық
аймақтың мамандарға сұранысын білуі.
2. Кәсіптік таңдауының қоғамдық маңызды мотиві оқушы мемлекет
мұқтаждық көріп отырған мамандық таңдауы.
3.Кәсіби қызығушылықтың қалыптасуы.
4. Белгілі бір кәсіпке арнайы қабілеттердің бар болуы ( жаратылыс тану
ғылымдарына, қоғамдық ғылымдарға, өнерге, спортқа шеберлігі ).
5. Таңдаған мамандық бойынша еңбек тәжірибесі ( үйірмеге,
факультативтік пәндер тобына қатысу).
6. Кәсіптік ойының қалыптасуы.
7. Кәсіптік икемділіктің нақты дәрежесі.
8. Денсаулық жағдайы. Дәрігер көрсетуінше кәсіпке жарамдылық.
Оқушылардың кәсіби таңдауы әр сатыда әр қилы көрінеді. Сол себепті
бағдардың психологиясының мәнін білу жеткіншектердің психологиясын және жас
ерекшеліктерін игере отырып, оның даму сатыларын анықтауға мүмкіндік
береді. Мамандық таңдауды зәру мәселеге айналдыру кіші мектеп жасындағылар
I – IV сыныптар, ізденте бағыттаушылық жеткіншектер IV – VI (V - VII),
субъективті құндылықты – VII – VIII сынып оқушылары әлеуметтік IX –X І
сынып оқушылары.
Оқушыларда кәсіби таңдаудың қалыптасуы негізгі – кәсіби бағдар.Ол
жұмыстың басты санасы болып саналады, осы санаға мыналар жатады: таңдаған
мамандықтың аймақтың елдің, кәсіби мұқтаждықтарына сай келуі; жеткіншекті
кәсіби ынтасын орналасу нәтижесімен сай келуі; түлектердің өндірістік және
қоғамдық белсендігі; талданған мамандығына қанағаттануы; сонымен оқушының
мамандық таңдау процессінің ортақ процесс ретінде қарап, оның жеке
қабілеттерінің ескере отырып, кәсіби бағдар жүйесі басқару жүйесін кешенді
түрде жүргізу шарт қасиетері. оның мүмкіндіктері қандай икемділіктері,
қабілеттері қоғам одан не күтіп отыр әлеуметтік – кәсіптікке дәрежесі
деген сұрақтарға жауап береді.
Жеке адамның өз икемділіктері мен мүмкінділіктерін қоғам
мұқтаждығымен бірге қарастыруы, осы процесті көңіл күймен сезінуі оның
кәсіби таңдауынын даму механизмі болып табылады.
Кіші мектеп жасындағылар оқу процесінде жүзеге асатын пәндік –
практикалық талап процесінен өтеді. Кәсіби бағдар мақсаты мен міндетін,
саласын, оқушының дүние танымдық қөзқарасына шаруашылық мамандық түріндегі
түрлі білімдер жүйесін енгізіп отыру керек, жеткіншектердің кәсіби бағдар
процесінің дамуында оқу, еңбек қоғамдық – саяси жұмыстар жетекші орын
алады.
1.2. Кәсіби мамандыққа қалыптасудың теориялық негізі
Ғылыми - техникалық прогресс жағдайындағы өндірістік күштердің жедел
дамуы, өндірістің автоматандырылу мен жаңа технологиялардың өмірге енуі
нарық қатынастарына бейімделген, қазіргі экономикаға қажетті зәру маманды
даярлауды күн тәртібіне қойып отыр. Сол себепті де жастардың кәсіби
бағдардағы мамандық таңдау жолына қоғамның мақсатты түрде ықпал етуі орын
алады.Бұл мемлекеттік маңызы бар шараға айналып отыр. Кәсіби бағдардың
осындай оқушылар арасындағы қоғамдық рөлінің ұлғаюы осы процесті
басқарудың осы ғылыми жүйесін құруды талап етеді.
Кәсіби бағдарды басқарудың тиімді тәсілдерін дұрыс таңдау адамның
еңбегіне деген қажетін анықтайтын мынадай факторларға тәуелді :
1) Қоғамның әлеуметтік экономикалық құрылымы;
2) Белгілі бір еңбек түрінін техологиялық және функционалдық
ерекшеліктерінің мазмұны;
3) Жас адамның бойындағы белгілі бір кәсіби бағдар негіздерін,
қызығушылықты, икемділіктерді қалыптастыратын жеке адамға психологиялық
әсер ету.
Қазақстандағы білім беру жүйесін реформалаудың ең басты міндеті балаға
өмірде қажет болатын білім беру, оны алдын ала белгілі бір мамандыққа дұрыс
даярлап икемдеу. Оқушының ел ертеңі үшін , нағыз азамат болып, тәрбиеленіп
шығу үшін мектептерде қоғамдық пайдалы еңбектің маңызы зор. Кейбір
мектептердегі шағын цехтар өнім шығарумен айналысып, оны өткізіп табыс
табуда. Осыған орай мектеп жасындағы балалардың еңбекке араласуы жасына
қарап анықталып, арнайы бағдарлар жасауды, еңбек сабақтарына көбейтуді
қажет етеді. Мектеп тек қана орта білім беру ғана емес, сонымен бірге
жасөспірімдерге арнаулы еңбек дағдыларды үйретіп, кәсіптік даярлықтан
өткізуді керек етеді деген идея осы реформалардың негізі болып отыр.
Мамандық таңдауда әр түрлі іс-әрекеттер процестерінде тұлғалық даму
динамикасына жүйелі қарауды талап етеді. Ол іс әрекеттер мыналар :
танымдық, қоғамдық пайдалы еңбек, коммуникативті (қарым-қатынас ) әрекет.
Мектеп оқушыларының кәсіби қызығушылықтары негізінен алғанда оқу (
танымдық ) іс-әрекет кезінде қалыптасады да, күшті сана, яғни өндіріс,
еңбекке бекітіліп, кейіннен мамандық таңдау шетіне айналатын икемділіктер
таңдау дәрежесіне нақты әсер етеді. Сонымен қатар, жасөспірімнің санасында
өзін болашақ кәсіпкер мамандық иесі ретінде сезіну, өндірістің әр
саласында қызмет жасап жүрген адамдарға еліктеу мамандық таңдап тез
жетілдіреді.
Психикалық процестердің мамандықты жеке кісінің таңдауына ықпалды.
Кісінің өзіндік кәсіп таңдауы оның қызығуы, икемділігі, жігері
тілектеріне ғана тәуелді емес, сонымен қатар сыртқы факторларға
байланысты. Кісінің іштей таңдаған бағдары қоғамдық мәні бар іс-
әрекеттердің ықпалының жемісі болып табылады.
Нақты басқару объектісінің ішкі күшін және оның өмір сүріп отырған
сыртқы жағдай туралы дәлелді және ғылыми сарапталған ақпарат негізінде
басқару деген сөз.
Кәсіби бағдардың басқару субъектісі статистикалық нақты әлеуметтік
зерттеулер, яғни тәжірибелер арқылы ақиқат әлеуметтік ақпарат алуға
міндетті.
Ақпарат берілген жағдайдағы заңдылықтарды дұрыс мәлімет ашуға
көмектесетін нақты өмірге мысалы ретінде қызмет етер.
Ықшамдылық және тиімділік принциптерінде кәсіби бағдарды басқарудың ең
басты мақсаты жатыр. Оның мәнісі мынада, мектеп жасындағылардың өндіріс
жеке шаруашылық саласына өтуіне байланысты жеке адам үшін де, қоғам үшін
экономикалық, әлеуметік ,жеке моральдық шығындардың ең аз ықтимал бөлуін
қамтамасыз етеді. Кері байланыс принципі дегеніміз басқару жүйесінің кәсіби
бағдарға ықпал етуінің нәтижесінен кейінгі, алынған ақпаратпен салыстыру
арқылы қорытынды шығару.
Кешенді түрдегі қарыстыру принципі бойынша кәсіби бағдарға әсер ететін
күштердің бір жүйеде болуын қамтамасыз ету. Бұл қарастырудың кәсіби
бағдарға қатысты басты белгілері мыналар.
Кәсіби бағдар мен оның жолдарына ықпал ету мақсаттарының бірлігі,
басқарумен өзін-өзі басқарудың өзара байланысы; жеткіншектердің кәсіптік
таңдауда ықпал етуші сыртқы және ішкі факторларды ескеру; кәсіби бағдар
жұмысымен айналысушы барлық ұжымдар мен мекемелердің жұмысын ортақтандыру,
оқушылардың жеке және жас ерекшеліктерін ескере отырып кәсіби бағдар
ықпалын түгел жүзеге асыру.
Жүйелік принципі – басқару субъектісі мен объектілерін ортақ жүйе
ретінде қарастыруды талап етеді, кәсіби бағдар жүйесінің құрлымдық
элементтері оның мақсаттарын орындауға бағытталған.
Сонымен бірге, әрбір элементті басқа дәрежедегі жүйе ретінде қарауға
болады. Ол өз кезегінде өз міндеттерін шешеді.
Сатылық принципі көп дәрежелі және көп баспалдақты күрделі және үлкен
жүйелерді қарастырады. Әрбір баспа (дәреже) төменгі баспаны басқарады да
бір мезгілде жоғары дәрежедегі баспаның басқарылу объектісі болып табылады.
Негізінен алғанда кәсіби бағдарды басқару мына үш сатыда жүзеге асады:
әлеуметтік, ұйымдастырушылық және психологиялық.
Педагогикалық әлеуметтік сатыда кәсіби бағдарды басқару қоғамдық
масштабта жүзеге асыртады. Бұлар жекелеген шаралар мен байланыс құралдары
арқылы жасалынатын үгіт насихат. Ұйымдастырушы сатыдағы кәсіби бағдарды
басқару оқу тәрбие процесі үстінде жүзеге асады. Педагогикалық -
психологиялық сатыдағы кәсіби бағдарды басқару сынып жетекшісінің, кәсіби
бағдар беруші мамандардың, мектеп психолог-тарының оқушылармен тікелей
қарым-қатынас жасауы нәтижесінде жүзеге асады.
Кәсіби бағдарға ықпал етуді біріктіру принципі. Бүгінгі таңдағы ең бір
маңызды принциптердің бірі болып табылады. Себебі, кәсіптік таңдауға әр
түрлі факторлар әсер етеді, ( әлеуметтік орта, мектеп, отбасы, өндірістік
ұйымдар бұқаралық, ақпарат құралдары, оқу орындары, шағын топ-тар)және т.б.
Бұл факторлар кешенінді түрде ортақ кәсіби бағдар саласында жұмыс
істеуін схема түрінде көрсетуге болар еді.
Басқару ғылыми принципі. Бұл принцип бойынша оқушылардың кәсіби бағдарын
басқару жүйесі соңғы ғылыми жетектерге негізделіп құрылуы керек. Кәсіби
бағдардың ғылымилығы бойынша қабылданған шешімдер сын көзден өтті, процесс
кезіндегі қарама – қайшылықтар мен проблемалар көрсеткішті оларды шешу
жолдары анықталуы қажет.
Кәсіби бағдар басқарудың функциялары. Бұл мектеп оқушысының кәсіби
бағдарлама, яғни басқару объектісіне, басқару субъектісінің мақсатты түрде
ықпал ету шараларынның кешені.
Кәсіби бағдар басқару объектісіне де ықпал ету жүзеге асатын күрделі
жүйе. Сол себепті, басқару функциясын жүзеге асыру екі бағыттан: басқарушы
жүйені қалыптастыру ( басқару субъектісі) және басқарушы жүйеге ( басқару
объекті) ықпал етуінен тұрады. Олар өзара бірлік және тығыз қарым-қатынаста
болады.
Кәсіби бағдардың негізгі басқару функцияларына мыналар жатады :
жоспарлау, ұйымдастыру, үйлестіру, бақылау, ақпараттық қызмет, кәсіби
бағдарды басқарудың өзіндік функцияларына диагностикасы, тәрбиелеуші,
дамытушы, түзетуші, сенімді қызметтерді жатқызуға болады.
Жоспарлауға басқарудың ықпал ету мақсаттарын, шешім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz