Қазақстандағы демографиялық процестер туралы ақпарат

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 132 бет
Таңдаулыға:

Қазақ Мемлекеттік Қыздар Педагогикалық институты

Философия және әлеуметтік-гуманитарлық

ғылымдар кафедрасы

Диплом жұмысы

«Қазақстандағы демографиялық процестер»

Орындаушы:

Әлеуметтану мамандығының

4 курс студенті А. Д. Беласарова

Ғылыми жетекші:

Философия ғ. к. доцент Қ. Н. Ашекеева

«» 2008

Қорғауға жіберілді.

Философия және әлеуметтік-

гуманитарлық ғылымдар кафедрасы

менгерушісі философия ғ. к. доцент Н. К. Сейтахметов

«» 2008

Алматы 2008

«Қазақстандағы демографиялық процестер»

Мазмұны

КІРІСПЕ . . . 3

1. ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ ПРОЦЕССТЕРДІҢ МЕТОДИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.

1. 1 Демографиялық процестердің негізгі түсініктері мен заңдылықтары . . . 13

1. 2 Қазақстандағы демографиялық эвалюцияның даму кезеңдері . . . 42

2. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ АХУАЛ

2. 1 Қазақстан халқының даму тенденциялары және ерекшелігі . . . 55

2. 2. Миграциялық процесстердің демографиялық жағдайға әсері . . . 72

2. 3 Қазақстандағы демографиялық процесстердің дамудығы болжамдары . . . 90

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 100

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР МЕН ДЕРЕКТЕР . . . 108

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстанның әлем қауымдастығы қатарынан егемен ел ретінде өз орнын тауып, тәуелсіздік туын тіккен осы бір өзгерістер заманында еліміздің кешегі тарихына деген көзқарас та мүлдем жаңа сипатқа ие болды. Оның бір көрінісі осы ұақытқа деиін бұрмаланып, ақиқаты айтылмаған немесе бір жақты қаралған тарихи құбылыстарды ой елегінен өткізіп, оларға объективті баға беруге деген талпыныс. Соның нәтижесінде тарихшылар, қоғамтанушылар тарихи үрдістерге жаңа көзқарас тұрғысынан қарап, көптеген ғылыми туындыларды дүниеге әкелді. Әсіресе, де қазіргі кезде елімізде қалыптасып отырған әлеуметтік- демографиялық ахуалдың астарын терең түсіну үшін оның өткен тарихи кезеңдердегі ерекшеліктерін зерттеуге ғалымдардың ден қойып, тарихи-демографияның кеңестік дәуірде қатты иделогиялық тегеурінде болуы себепті қордаланып қалған «ақтаңдақ» беттерін ашуда бірқатар табыстарға қол жеткізгенін ерекше атап көрсетуге болады. Осылайша, әлеуметтік-демографиялық мәселелер төңірегінде, оның әр түрлі қырлары жайында жазылған еңбектердің қатары толыға түсті.

Ғылыми ойдың даму тарихында танылған ақиқаттармен ашылған жаңалықтарды мезгіл-мезгіл талдап, жинақтап, жүйелеп отыру қоғамдық ілгерлеудің басты алғышарттардың бірі болып табылады. Мұндай іс ғылымның қауырт жаңғырып, жаңа биікке көтерілер шағында өте қажет. Сондықтан отандық ғылымда әлеуметтік-демографиялық мәселелердің зерттелу деңгейін саралап, талдауды қолға алғанымыз абзал. Бұл міндетті: атқаратын зерттеу жұмысы ғылым салаларына, соның ішінде демографияның да онан әрі дамуына тың серпін береді. Тарихнама ғылымтанушылық рөл атқара отырып, нақтылы зерттеулердің негізгі жетістіктерін талдай келе шындықтың аса маңызды жақтарын аңғаруға өз септігін тигізеді.

Алайда, әлеуметтік-демографиялық мәселелерді көтерген еңбектер бір жүйеге келтіріліп, сараланбаған, яғни Қазақстанда ХХ ғасырда жүрген әлеуметтік-демографиялық процестер жайлы арнайы жазылған іргелі тарихнамалық зерттеулер жоқтың қасы. Мұндай тарихнамалық еңбектер жарық көрмей әлеуметтік-демографиялық мәселелердің ауқымын дөп басып көрсету мүмкін емес. Бұл біз қарастырып отырған Қазақстандағы демографиялық жағдайдың ерекшелігін анықтаудың өзекті мәселеге арналғанын аңғарса керек.

Өткен кеңестік дәуірде тарих ғылымында бірқатар еңбектер жарияланғанымен мәселелерге таптық, партиялық тұрғыда қарау, маркстік-лениндік методология негізінде баға беру, қайғылы да қасыретті оқиғалардан айналып өту тәрізді зерттеу тәсілдері орын алды. Сол себепті, шынайы тарихи принциптер ауқымында ғылыми еңбектерге сыни талдау жасалған туындыларды жариялау кеңестік дәуірде мүмкін болмады. Қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылықты қамтамасыз етіп, демогратиялық мемлекет құруды мақсат етіп отырған Қазақстан Республикасында осы олқылықтардың орнын толтыруға жағдай жасалуда. Елімізде халықтың тарихи санасын қалыптастыруға бағытталған шаралар жүзеге асырылып жатқан сәтте өткен дәуірлерде, кеңестік кезеңде және бүгінгі таңда жарияланған еңбектерге сын көзбен қарап, оларды жаңаша зерделеп, сараптау міндеті туындайды. Қазақстан халқының өткен ХХ ғасырдағы әлеуметтік-демографиялық даму мәселелерінің тарихнамасын жасап, ғылыми-көпшілік қауымға ұсынудың маңызы зор. Осындай зерттеу еліміздің халқының ХХІ ғасырдағы әлеуметтік-демографиялық даму мәселелері қаншалықты дәрежеде зерттелінбек және оның қандай қырларына әліде болса баса көңіл бөліну керектігін көрсетіп береді.

ХХ ғасыр бойы басқа елдерге қарағанда Қазақстанға орыс ұлт өкілдерінің көптеп келуі байқалса, қазіргі кезеңде Ресейге кері көші-қон үлесінің өсуі көзге түсіп тұр. Бұл процестің себептерін Қазақстандағы экономикалық, жағдайдың нашарлауынан, орыстардың тарихи отанына оралуының заңдылығынан және т. б. объективті жағдайлардан іздеу орнына, субъективтік жорамалдарға, негізсіз сылтауларға жүгіну де кездеседі. Мұндай келеңсіз пікірлердің бетпердесін ашып көрсетуде әлеуметтік-демографиялық мәселелерді талдаудың елеулі рөл атқарары сөзсіз. Сондай-ақ, Қазақстан халқының ХХ ғасырдағы әлеуметтік-демографиялық даму мәселелерін зерттеу тарихи танымның кеңеие түсуіне жол ашады.

Мәселенің зерттелу деңгейі . Қарастырылып отырған тақырып бойынша арнайы зерттеу жұмысы жүргізілмеген. Дегенмен, оның кейбір тұстары Қазақстан тарихы мен оның тарихнамасына арналған тарихи демографияның мәселелерін қарастырған еңбектерде біршама көрініс тапқан.

Зерттеулерде ХХ ғасырдағы Қазақстан халқының демографиялық даму ерекшеліктеріне емес, оның әлеуметтік мәселелеріне көбірек көңіл бөлінген. Мұның себебін, Қазақстанның тарихи-демографиясына кеңестік дәуірде ғалымдардың баса назар аудара қоймауымен де байланыстыруға болады. Осыған орай, Н. Е. Бекмаханова 1972 жылы «Вопросы истории» журналында жазған мақаласында: «Қазақстанның тарихи-демографиясы жеткілікті дәрежеде зерттелмеуде. Өлке тұрғындарының санын, орналасуын, ұлттық құрамын санақ мәліметтері бойынша зерттеп, аймақтардың шаруашылығындағы ерекшеліктерді ашып көрсетудің қажеттілігі айқын сезілуде», - деп көрсеткен еді /1/.

Бұл Қазақстанда ғана кеңестік дәуірде тарихи-демографиялық зерттеулер жүргізу артта қалған еді деген пікір тудырмаса керек. Жалпы, мұндай жағдайдың барлық одақтас республикалардағы тарих ғылымына тән құбылыс болғанын сол тарихи кезеңде-ақ тарихшы В. К. Яцунский де атап көрсеткен болатын /2/.

Қазақстан халқының демографиялық даму мәселесінің зерттелу деңгейіне арналған алғашқы еңбектердің қатарына Н. Е. Бекмаханова мен Д. И. Дулатованың мақаласын /3/ жатқызуға болады. Бірақ бұл мақала ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстан тұрғындарының демографиялық жағдайының революцияға дейінгі тарихнамасына арналған.

Қазақстандық зерттеулердің қатары 1960-1970 жылдары В. Ф. Шахматов, Г. Ф. Дахшлейгер, П. Г. Галузо, А. Н. Нүсіпбеков, Б. Сүлейменов секілді ғалымдардың іргелі еңбектерімен және мақалаларымен толыға түскен еді /4/. Осы тарихнамалық еңбектерде Қазақстан халқының ХХ ғасырдағы әлеуметтік-демографиялық даму мәселелерінің зерттелу деңгейі арнайы қарастырылмаса да, оған қатысты бірқатар еңбектерге талдау жасалынып, пікірлер білдірілді. Кеңестік дәуірдегі жұмысшы табының тарихына, ұжымдастыру, шаруалар мәселесіне және қалалардың өткен дәуірлердегі дамуына арналған тарихнамалық зерттеулерде де әлеуметтік-демографиялық процестердің ғылыми әдебиеттерде көрініс табуына шамалы болса да тоқталынып өтілді /5/. Бұл еңбектердің авторлары кеңестік кезде орныққан саяси ұстанымдарды, теориялық қағидаларды басшылыққа алғандықтан әлеуметтік-демографиялық мәселелердің зерттелуінде пікірталас тудыратын тұстарына маркстік-лениндік методология тұрғысынан баға берумен шектелді. Осындай мазмұнда жазылған М. П. Вяткиннің еңбегінде /6/ де ХХ ғасыр басындағы К. К. Пален, А. А. Кауфман, П. П. Румянцев, В. А. Васильев секілді т. б. орыс зерттеушілерінің еңбектерінде әлеуметтік -демографиялық мәселелердің көрініс табуын кеңестік тарих ғылымының жетістігі тұрғысынан саралап, ғылыми талдаған. Жоғарыда есімдері аталған орыс зерттеушілерімен бірге Т. С. Седельниковтің, Н. Коншиннің, Л. Чермактың еңбектерінде ХХ ғасыр басындағы Қазақстан халқының әлеуметтік құрылымындағы ерекшеліктердің зерттелу деңгейіне Д. Қ. Қабдиев арнайы көңіл бөліп, оған қатысты өзінің пікірлерін білдірген /7/.

Д. И. Дулатованның еңбектерінде /8/ революцияға дейінгі Қазақстан тарихының маңызды мәселелерінің, соның ішінде өлке экономикасындағы өзгерістердің, өнеркәсіп орындарының пайда болуының, патша өкіметінің қоныс аудару саясатының, халықтың әлеуметтік құрылымындағы ерекшеліктердің зерттелу процесі көрсетілген. Д. И. Дулатова Қазақстанның Ресейге қосылуының әлеуметтік-экономикалық зардаптарын бұрмалаған орыс буржуазиялық тарихнамасы өкілдерінің ұстаған позицияларын да әшкерелеген.

Демографиялық зерттеулер жүргізудің дамуына арналған алғашқы еңбектер 1980 жылдан бастап шыға бастады. Осы мәселеге байланысты жазылған Р. Н. Пулаттың мақаласында /9/ КСРО халықтарының өсу динамикасын, жастық-жыныстық және әлеуметтік құрылымынан мол мәлімет беретін түрлі архивтік құжаттардың негізінде тарихи демографиялық еңбектерді жарыққа шығаруда М. В. Кабузан, Я. Е. Володарский, Н. Е. Бекмаханова секілді ғалымдардың атқарған жұмысына жоғары баға беріліп, мұндай бағыттағы еңбектердің әлеуметтік-экономикалық тарихтың астарын терең түсінуге жол ашатындығы жайлы тұжырым жасалған

Ал Ә. Б. Ғалиев Қазақстанда тарихи-демографиялық зерттеулер жүргізудің дамуына байланысты жазған мақаласында, ХХ ғасырдағы Қазақстан халқының әлеуметтік-демографиялық дамуы мәселелерінің тарихнамасына да тоқталып, бұл салада Н. Е. Бекмаханова мен Н. В. Алексеенко секілді ғалымдардың революцияға дейінгі көптеген статистикалық материалдарды ғылыми айналымға енгізгеніне жоғары баға береді. Сонымен бірге, ол көші-қондық процестерді зерттегенде демографиялық жіктеулерге сәйкес көші-қонның ішкі және сыртқы болып бөлінетініне, формасына қарай ұйымдастырылған, ұйымдастырылмаған және зорлықты көші-қон болып ажыратылғандығына және т. б. мәселелеріне көңіл аудармайтындығын да атап өтеді. Ә. Б. Ғалиев өзінің осы мақаласында 1930 жылдардағы Қазақстан халқының әлеуметтік-демографиялық мәселелерінің аз зерттеліп, оған жеткілікті дәрежеде көңіл бөлінбей келуде деп тап көрсеткен болатын.

Ю. А. Поляков, В. З. Дробжиев және Д. К. Шелестовтың мақаласында

кеңестік демографияның жетістіктері көрсетіліп, оның зерттелмей жатқан мәселелері хақында»30-жылдардағы еліміздің тарихында маңызды орын алатын индустрияландыру мен ұжымдастырудың демографиялық ахуалға әсері, одан туындаған көші-қондық процестер мен урбанизация, халықтың өсу динамикасындағы өзгерістердің зерттелуі нашар күйде. Ал Ұлы Отан соғысының демографиялық зардаптары әлі күнге толық зерттеле қойған жоқ», -делінген.

Тарих демографияда осындай зерттелмей жатқан мәселелердің қатарына В. З. Дробжиев кеңес өкіметінің демографиялық саясатын да жатқызып, осы мәселені зерттеу нәтижесінде ғана кеңестік дәуірдегі халықтардың демографиялық даму ерекшеліктерін терең түсінуге мүмкіндік аламыз деген орынды пікір айтады.

1980 жылдары жарық көрген Н. В. Алексеенко мен Н. Е. Бекмаханованың еңбектерінде 1917 жылға дейінгі әлеуметтік-демографиялық процестерге жеке тарау арналған. Авторлар революцияға дейінгі және кеңестік дәүірдегі зерттеушілердің еңбектерін тарихнамалық тұрғыдан талдай келе ХХ ғасыр басындағы әлеуметтік-демографиялық жағдай жеткілікті дәрежеде зерттелмеген деген қорытындыға келген. Осы екі ғалымның еңбегінде ерекше көзге түсетін бір жайт- ХХ ғасыр басындағы қазақ зиялыларының, яғни сол тарихи кезеңдегі әлеуметтік-демографиялық процестер жайлы мол мәлімет беретін Ә. Бөкейханов, М. Тынышпаев, Т. Шонанұлы, М. Есболұлы, С. Асфендияров секілді қайраткерлер еңбектерінің көзге ілінбеуі. Олардың еңбегі жайлы кеңестік идеологияға сай теріс пікір де білдірмеген. Негізінен кеңестік дәуірде әлеуметтік-демографиялық зерттеулер жүргізуде «маркстік-лениндік ілімнің дұрыстығын негіздеу және буржуазиялық демографиялық

концепцияның сөзсіз дағдарысқа ұшырайтындығын дәлелдеу» бірінші кезекке қойылады. Осыған орай, кеңестік ғалымдар шетелдік зерттеушілердің Кеңестер Одағындағы әлеуметтік-демографиялық ахуалдың келеңсіз құбылыстары жайлы жазған еңбектерін сынауға, олардың пікірлерін «шындықты» бұрмалаушылық деп бағалап, теріске шығаруға баса назар аударды. Мәселен, өзбекстандық зерттеуші А. Аминов өзінің еңбегіндегі «Демографиялық процестер және оның бужуазиялық бағам деген бөлімінде: Буржуазиялық авторлар кеңестік отаршылдықтың өмір сүріп тұрғандығын дәлелдеуде Орта Азия мен Қазақстанның ұлттық құрамында европалықтардың, бірінші кезекте орыс тұрғындарының үлес салмағының артуын Коммунистік партия мен Кеңес өкіметінің тарапынан әдейі ұйымдастырылған орталық саясат деп есептейді.

Олардың пайымдауынша, орыс тұрғындары есебінен жергілікті халық біртіндеп ығыстырылып, Одақтың орталық аудандарына шикізат тасмалдаушы деңгейіндегі қызмет көрсетушілерге айналады», -деп жазып, шетелдік зерттеушілердің мұндай тұжырымдамаларының ешқандай «сын» көтермейтіндігін айтып, олардың мақсаты Кеңестер Одағындағы «халықтар достығын» бұзу деп бағалайды.

Осылайша, кеңестік тарихнамада әлеуметтік-демографиялық процестерде орын алған келеңсіздіктерді бұрмалап, шетелдік ғалымдардың бұл жайлы айтқандарын маркстік методология тұрғысынан сынауға арналған бір қатар еңбектер жарық көрді. Шетелдік ғалымдардың пікірлері мен тұжырымдарымен санаспай кеңестік тарих ғылымының өзімен-өзі болуы, дүниежүзілік тарих ғылымынан бөлек томаға-тұйық жағдайда дамуы онда мешеу методология мен зерттеу әдістерінің, тарихи шындықтан алшақ концепциялар мен тұжырымдардың орнығуына соқтырды. Бұл жайлы белгілі ғалым, академик М. Қ. Қозыбаев КСРО-ның күйреуі қарсаңында, 1991 жылы жазған мақаласында былай деген болатын: «Халықтың өсуінің социалистік заңдылығының негізгі тезисі еңбекке жарамды адамдардың толық, әрі ұтымды жұмыспен қамтамасыз етілетіні, яғни социализм кезінде ешқандай жұмыссыздықтың болмайтыны хақында болғаны белгілі. Демографияға формациялық даму жайлы маркстік социологиялық концепция механикалық түрде көшіріліп, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтардан таптық мүдде жоғары қойылды. Бұлардың бәрі КСРО-да демография ғылымын өзгеріске ұшыратып, біздің шетелдік әріптестердің кеңестік ғалымдар еңбегіне деген ғылыми қызығушылығын жоғалтуға алып келді. Сондықтан идеологиялық стеротиптерден бас тартып, демографтардың әлемдік қауымдастығына кіру кеңестік ғалымдардың басты міндеті болуы керек».

Сондай-ақ, М. Қ. Қозыбаев осы мақаласында Н. В. Алексеенко, Н. Е. Бекмаханова, Ә. Б. Ғалиев, Ф. Н. Базанова, М. Тәтімов секілді ғалымдардың Қазақстан халқының ХХ ғасырдағы әлеуметтік-демографиялық даму мәселелерін зерттеуде қосып келе жатқан үлестеріне жоғары баға беріп, ғалымдар назарын тарихи-дамография саласында әлі тереңдете зерттелуі тиісті «ақтаңдақ » беттерге бұру қажеттігін атап көрсетеді. Ол мұндай «ақтаңдақ» беттердің қатарына мыналарды жатқызады: ғасыр басындағы және жаңа экономикалық саясат тұрғысындағы нарықтық қатынастардың демографиялық ахуалға әсері; 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің, 1921-1922 жылдардағы және 1928-1934 жылдардағы ашаршылықтың зардаптары; миграциялық процестердің Қазақстан тарихының ұлттық құрамына тигізген ықпалы; Ұлы Отан соғысындағы Қазақстан халқы адамдарының шығыны; Қазақстан халқының әлеуметтік құрлымындағы өзгерістер.

Кеңес заманында қатты идеологиялық тегеурінде болған тарихи демография саласына қарқынды бетбұрыс әкелген М. Х. Асылбеков пен Ә. Б. Ғалиевтің 1991 жылы жарық көрген еңбегінде /18/Қазақстандағы әлеуметтік-демографиялық процестердің зерттелу деңгейіне арнайы көңіл бөлініп, бұл мәселеге жаңа көзқарас тұрғысынан тарихнамалық шолу жасалынған. Ғалымдар Әлеуметтік-демографиялық зерттеулер жүргізудің кеңестік дәуірдегі саяси науқаншылдықпен тығыз байланыста болғанына, яғни ғылыми әдебиеттерде өз заманында қалыптасқан идеологияға қызмет ету үрдісі болғанына назар аударып, зерттеу жұмыстарындағы ерекшеліктерді ажыратып көрсетеді. Авторлар тарихи-демографиялық зерттеулер жүргізушілердің 1980 жылдардың соңына қарай саяси жағдайдың оңды өзгерістерге қарамастан ескі стеротиптерден қол үзбей отырғандығын және тарихшылардың әлеуметтік-демографиялық процестерді ашып көрсетуде халықтың саны жайлы:статистикалық материялдар мен архивтік құжаттарды пайдаланбай жатқандығын айтып, қазіргі кездегі көші-қондық процестердің әлеуметтік-экономикалық және саяси мәнін қайта ой елегінен өткізуді ұсынады.

Қазақстандағы әлеуметтік-демографиялық процестердің тарихнамасына М. Х. Асылбеков пен А. Ш. Алтаевтың мақаласында\19\ шолу жасалынған. Онда авторлар:»Әдебиеттерге қысқаша шолу қазақстандық тарихи-демографиялық ғылым соңғы 20 жыл ішінде халықтың әлеуметтік-демографиялық ахуалының бірқатар мәселелерін зерттегенін көрсетеді. Дегенмен, тарихи-демографиялық зерттеулер деңгейі бұл саладағы өзекті мәселелердің ауқымын қамти алмайтындығын өкінішпен айтуға тура келеді. Республикамызда жүріп жатқан күрделі, әрі қарама-қайшылықғы әлеуметтік- экономикалық және демографиялық процестер бізден тарихи :тәжірибені тереңірек, жан-жақты, ен бастысы дұрыс түсінуді талап етуде. Осыған орай, әлеуметтік-экономикалық және демографиялық сипаттамалардың үлес салмағын теңестірудің тиімді жолдарын қарастыру, зерттеулердің ғылми-практиалық нәтижесі бірінші кезекке, қойылуы керек. Бұл республикамыздың терең әлеуметтік-экономикалық дағдарысқа ұласқан нарықтық қатынастарға көшуіне байланысты әлеуметтік практиканың күрделене түсуінен, тіптен жаңа мәселелердің шығуына туындап отыр . . . Мұндай жағдайда демографтар шұғыл түрде практикалық сұраныстарға сай, аса зәру мәселелерді зерттеуге көшулері керек», -деген тұжырым жасаған.

Қарастырылып отырған тақырыптың тарихнамасына шолу жасау М. Х Асылбеков пен В. В Козинаның қазіргі Қазақстандағы демографиялық процестерге және қазақ халқының 1980-1990 жылдағы демографиялық жағдайына арналған еңбектерінде \20\ де көрініс тапқан. В. В. Козинаның сонғы жылдары жарық көрген Орталық Қазақстанның әлеуметтік-демографиялық мәселелер қарастырған еңбектерінде \21\ ХХ ғасырдағы зерттеушілердің еңбектеріне шолу жасалып, олардың ұстаған методологиясы мен зерттеу әдістері талданады. Мұндай қысқа мазмұндағы тарихнамалық шолу М. Н. Сыздықовтың 1897-1989 жылдардағы Батыс Қазақыстан халқының және Н. З. Тәкіжбаеваның ХХ ғасырдың екінші жартысындағы ауыл тұрғындарының әлеуметтік-демографиялық мәселелеріне арналған еңбктеріне \22\ де тән.

ХХ ғасырдағы Қазақстан халқының әлеуметтік-демографиялық даму мәселелерінің тарихнамасы соңғы жылдары тарихи демография бойынша қорғалған докторлық және кандидаттық диссертацияларды біршама қарастырылғанында осы жерде айта кеткен жөн. Ф. Н. Базанованың Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамының қалыптасуы мен дамуын, И. Д. Никифоровтың 1917-1939 жылдардағы Қазақстанның қала халқын, С. Н. Алексеенконың Қазақстан ауыл тұрғындарын, А. М. Мамырханованың 1897-1926 жылдардағы санақтар аралығындағы қазақ халқының әлеуметтік-демографиялық ахуалын, Л. Т. Қожакееваның Ұлы Отан соғысы қарсаңы мен жылдарындағы Қазақстан халқының әлеуметтік-демографиялық құрылымындағы өзгерістерді, С. Айымбетовтың 1926-1939 жылдар аралығындағы Қазақстан халқының этнодемографиялық және әлеуметтік құрамындағы өзгерістерді, Б. С. Малыбаеваның Орталық Қазақстандағы орыс халқының 1926-1939 жылдардағы көші-қон процесіндегі ерекшеліктерді, А. И. Құдайбергенованың 1939-1959 жылдар аралығындағы Қазақстан халқының әлеуметтік және ұлттық құрамындағы өзгерістерді, А. Э. Абланованың 1959-1970 жылдардағы қазақ халқының әлеуметтік-демографиялық даму мәселелерін зерттеуге арналған диссертациялық жұмыстарында\23\ мәселенің тарихнамасына шолу жасалған.

М. Қ. Қозыбаевтың Д. И. Дулатовамен бірлесіп жазған «Қазақстан тарихнамасы (ХҮІІІ-ХХ ғғ. ) » деген мақаласында әлеуметтік-экономикалық және демографиялық өзгерістердің ғылыми әдебиеттерде талдануына назар аударылған. Авторлар:»1980-жылдары Н. Бекмаханова мен Н. Алексеенко тарапынан алғашқы демографиялық мазмұндағы еңбектер жарияланды. Бұл еңбектер және А. Асылбеков пен Ә. Ғалиевтың зерттеулері, Ж. Қасымбаевтың, И:Орлянскийдің, Г:Кронгарттың мақалалары әлеуметтік демографиялық проблемаларды, статистикалық мәліметтерді ғылыми айналымға тарта отырып жаңа ғылыми көзқарас тұрғысынан зерттеуге негіз қалады», - деген пікір білдіріп, М. Сыдықовтың 1995 жылы жарияланған «Батыс Қазақстан тұрғындары (1897-1989 жж. ) »атты еңбегіне жоғары баға берді \27\.

Қазіргі кезде еліміздің тарихшы-ғылымдары шетелдік тарих ғылымының жетістіктерін ғылыми айналымға қосу мақсатында Қазақстан тарихының шетелдік тарихнамасына жаңа көзқарас тұрғысынан қарап, оған объективті баға беруде біршама табыстарға қол жеткізіп отыр. Қазақстан тарихының шетелдік ғылымдар еңбегіне көрініс табуын тарихнамалық тұрғыда талдаған ғалымдар арасынан К. Л. Есмағанбетовті ерекше атап көрсетуге болады. К. Л. Есмағанбетовтың еңбектерінде және диссертациялық жұмысында \28\ ХХ ғасырдағы Қазақстан халқының әлеуметтік-демографиялық мәселелеріне көңіл бөлген Дж. Демко, Р. Конквест, Дж. Уиллер секілді т. б. батыс зерттеушілерінің еңбектеріне тарихнамалық бағалар беріліп, олардың әлеуметтік-демографиялық процестердің келеңсіз беттерін ашып көрсетудегі рөлін айқындаған.

Автор, бұл мәселелер тұралы Англяда, АҚШ-та, т. б. елдерде жазылған бірқатар монографиялар мен ғылыми мақалаларды көпе-көрнеу көзге ілмеген кеңестік тарих ғылымын да сынға алады.

Қазақстан халқының этнодемографиялық және әлеуметтік құрлымындағы өзгерістердің батыс зертеушілері еңбегінде көрініс табуын Б. М. Сужиковта өз зерттеуінде \29\ қарастырған. Б. М. Сужиков өз еңбегінде У. Хальбах, Т. Раковска-Харнстоун, К. Карпат, В. Макклиллэн секілді зерттеушілердің Қазақстан тұрғындарын жергілікті және орыс халқы өкілдері деп бөліп қарап, ұлт аралық арасалмаққа саяси мән беретіндіктерін ашып көрсеткен.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері : Зерттеу жұмысының басты мақсаты- Қазақстан халқының әлеуметтік-демографиялық дамуы мәселелері мен демографиялық процесстердің ерекшелігін терең және кешенді түрде зерттеу. Соған орай, зерттеу жұмысын алдына мынандай міндеттер қойылады:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.