Қазақтың дәстүрлi ойын мәдениетiнiң феноменологиясы

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 144 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кiрiспе: Кiрiспе

Кiрiспе: 1. Ойын - адамның болмыстық стратегиясы

Кiрiспе: 1. 1 Ойын феномены мәдени - философиялық талдау объектісі ретінде

: 10

Кiрiспе: 1. 2 Ойынның қалыптасуы, функциялары мен типологиясы

: 30

Кiрiспе: 1. 3 Ойындық мәдениеттегі әмбебаптылық пен ұлттық ерекшелік

: 49

Кiрiспе: 1 Қазақтың дәстүрлi ойын мәдениетiнiң феноменологиясы

Кiрiспе: 2. 1 Дәстүрлi мәдениеттегi ойындық үрдiстердiң динамикасы

: 66

Кiрiспе: 2. 2 Қазақ ойындық мәдениетiнiң субъектiлерi: бақсы, ақын, сал мен серi

: 82

Кiрiспе: 2. 3 Қазақтың ұлттық ойындарын типологиялық талдау және олардың мәдени функциялары

: 100

Кiрiспе: Қорытынды

: 122

Кiрiспе: Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi

: 124

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі және оның мемлекет бағдарламаларымен байланысы. Бiршама ойшылдардың тұжырымдамалары мен концепцияларында ойын адамның бастапқы субстанциясымен байланысқан iс-әрекет, құбылыс, жағдай, қалып ретiнде көрiнедi. Адам ойын масштабын нөлден шексiздiкке дейiн жүзеге асырып анықтай алатын жалғыз тiршiлiк иесi. Сол себептi ол ойнамай тұра алмайды. Ойын арқылы оның жетiстiгi мен кемшiлiгiн, басқалармен қарым-қатынасын бiлуге мүмкiндiк туады. Бiрақ бұл философтардың назарынан тыс қалды. Басқаша айтқанда, ойын феноменi философиялық талдаудың объектiсiне айналуы үшiн адамның болмыстағы жаңа стратегиясы қажет болды және осы ХХ ғасыр философиясы мен мәдениет теорияларында жүзеге асты. Й. Хейзинга бойынша, “ойын мәдениеттен бұрын пайда болған, себебi мәдениеттiң өзi ертеде ойын сипатында болды, кейiннен ойын дами келе, күрделенiп бiздiң түсiнiгiмiздегi мәдениет құбылысына айналды [1, 21 б. ] .

Ойынға, бәсекелестiкке, белгiсiздiкке, тұрақсыздыққа талдау жасау - ХХ ғасырдың ортасындағы философиялық iзденiстерге тән нәрсе. З. Н. Исмағамбетованың ойы бойынша, қалыптасу ретiндегi болмыс жорамалының өзiн-өзi ақтауы болмыстың «жаңа» стратегиясы мен ол жүзеге аса бастаған ойынның жаңа формаларын зерттеу жолындағы алғашқы қадамы болды. Бiрақ болмыстың мұндай стратегиясын негiздеу үшiн жаңа терминология, ұғымдық формалар дайындап алу қажет болды. Егер болмысты қалыптасу ретiнде түсiнсек, онда бұрынғы логика мен оның категориялық аппаратының жарамайтыны анық, өйткенi ол логика болмыстың тұрақты және өзгермейтiн деп түсiндiрiлетiн бағдарламасына орай жасалынған едi. Жаңа категориалық тiл мен интеллектуалдық әрекеттiң жаңа ережесiн дайындау болмыстың жаңа стратегиясын қалыптастырудағы негiзгi мiндеттер саналады және бұл мiндеттi постмодернизм философиясы, мәдени антропология, мәдениет философиясы (ең алдымен - Й. Хейзинганың ойыншы адам iлiмi) шешуге ұмтылады.

“Әлемге деген постмодернистiк көзқарас белгiлi бiр “орталықтандырулардың (антропо-, еуропо-, ) орнату мен бекiту емес, өйткенi еуропалық әлемнiң болмыстың стратегиясының мұндай құрылымдарының жарамсыздығына көзi жеттi. Постмодерн әзiлдiлiк, өзгермелiлiк, ойын, еркiндiлiк мойындалатын әлем үлгiлерiн көбiрек насихаттайды. Тұрақсыз процестердi сипаттауға көшу - постмодерн ғылымына тән қасиет, ал әлемдi хаос ретiнде, мәтiн ретiнде философиялық пайымдау - постмодерн жағдайындағы философиялық дүниетанымның жаңа бағдары [2, 170-171 бб. ] .

Қазіргі мәдениеттануда ұлтсыздандырылған және тұлғасыздандырылған рәсiмдерден гөрі, этномәдениеттердің төлтума белгілерін сақтайтын формалар модельдерімізді жасау қажет. Бүгін Қазақстан Республикасында көпұлттық әлеумет жағдайында бақылаусыз, талғамсыз жүріп жатқан ойын формалары жеңіл үрдісті, ұлт пен ұлыстың сана-сезімін уландыратын бөтен үлгілерге әкелуі мүмкін. Сол себепті әлемді ұлттық ойындарды теория тұрғысынан талдау актуальды мәселеге жатады. Ұлттық ойындардың құндылықтарын жаңа заман тұғырнамасы бойынша қайтадан зерделеу рухани мәдениеттi шыңдай түседi және осында ұлттық философия ерекше рөл атқарады. Ұлттық философия дамымаған жағдайда жетiлген және толыққанды мәдениет туралы пайымдау негiзсiз.

Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi оның тарихилығына да қатысты. Көне мәдениетте дионисийлiк бастаулардың мәдениетте басымдық танытқаны белгiлi. Орта ғасырдағы рыцарьлық жекпе-жектер ойын элементiне толы болды. Ал ондайды ХХ ғасырда орын алған жаппай қырып-жоятын соғыстар жайлы айта алмайсың. ХХ ғасырдың соғыстарындағы адамдарды жаппай қырудың орын алуының ойынмен еш ортақтығы жоқ. Алайда, ХХ ғасырдың соңғы жылдарында орын алған соғыстарда ойындық фактор көрiнiс бердi. Ондай соғыс түрлерi «киберсоғыс» деген атауға ие болды. Бұл соғыс түрiнде адам өмiрiне үлкен қауiп туындайды. НАТО әскери блогы мен серб армиясының арасында болған қарулы қақтығыста бұл соғыс түрi алғаш рет кең көлемде жүргiзiлдi. Тараптар бiр-бiрiнiң компьютерлiк программалық жүйелерiн құртуға бағытталған iс-әрекеттер жасады. Қазiргi көңiл көтерулерде компъютерлiк ойындар алдыңғы қатарға шығып барады. Осының бәрi ойын мәдениетiн талдау қажеттiгiн туғызады.

Мәселенiң қазiргi деңгейi және зерттеу қажеттiлiгi. Ойынды мәдени феномен ретiнде зерттеу батыстық өркениеттiң ақпараттық толқыны әсерiнен басталды. Жаңа ғасыр, жаңа уақыт, жаңа кезең жаңа түсiнiктер мен ұғымдарды талап еттi. Ендi ғылым шынайы түрде өз назарын адамға аудара бастады. Философия гнесеологиялық проблемалардан онтологиялық проблемаларды қарастыруға көштi. Сол орын алған үлкен сапалық өзгерiстердiң нәтижесiнде ХХ ғасырдың бiрiншi жартысында голландиялық ғалым Йохан Хейзинганың концепциясы дүниеге келдi. Нидерландалық ғалым Й. Хейзинга ХХ ғасырдың 30 жылдарында мәдениеттi түсiндiруде ойын концепсиясын ұсынды. Ол өз концепциясын 1938 жылы жарық көрген “Homо ludens (ойын адамы) атты еңбегiнде жан-жақты негiздедi. Й. Хейзинга алғаш рет ғылымда толыққанды ойын концепциясын жасаған болатын. Оған дейiн нидерландық философтан басқа ойын проблемасын А. Адлер, К. Болер, Ф. Бойтендейк, Г. Спенсер, К. Ушинский, В. Штейн, З. Фрейд өз еңбектерiнде әртүрлi аспектiлерде қарастырылды. Этнология ғылымы да ойын проблемасын қарастырады, онда ойынның әр түрлi этностарға тән түрлерiн қарастырып, ойындардағы ортақ белгiлерiн iздейдi. Сондай-ақ ойын проблемасын қарастырған Батыс зерттеушiлерiнiң қатарына Р. Каллос, Х. Кокс, Е. Финк, Р. Линтендердi, ал бұрынғы кеңестiк зерттеушiлердiң қатарына В. Устиненко, М. Эпштейн, В. Селюнас, А. Френкиндердi қосуға болады. Бұларға дейiн ойын хақында И. Кант, Ф. Шиллер, Г. Спенсер, т. т. пiкiрлерiн бiлдiрген болатын. ХVIII ғасырда И. Кант заманында Ағартушылық дәстүр үлкен беделге ие болды. Еркiндiк, Теңдiк және Ағайындық принциптерi сол кездегi оқымыстылардың санасын жаулап алған болатын. Немiс философы И. Кант та мұндай заман ерекшелiгiнен сырт қалған жоқ. И. Кант еркiндiк iс-әрекет ретiнде ойында жүзеге асады деп есептеген. Сондықтан да И. Кантты ойын мәселесi қызықтырды. Ол ойынды еркiндiктiң толық көрiнiсi ретiнде бағалады. Немiс философы поэзияны ойынмен салыстырады. Поэзия, оның пiкiрiнше, идеядан жасалған ойын болып табылады. Роман мен театрды, И. Кант сезiм ойынымен салыстырады. Бұл арқылы И. Кант өнер мен ойын арасындағы терең байланысты ашып көрсеткен болатын. Немiс ақыны Ф. Шиллер ойын жайлы өзiнiң “Эстетикалық тәрбие жайлы хаттар» деген еңбегiнде қарастырып өтедi. Ол ойынды күштiң артық болуынан пайда болады деп түсiндiредi. Мұндай пiкiрдi ағылшын философ-позитивисi Г. Спенсер қолдайды. Сондай-ақ ХIХ ғасырда К. Гросс ойын теориясын көпшiлiкке ұсынды. Оның пiкiрiнше, ойын тек қана күштiң көп болуынан пайда болмайды, сонымен бiрге жас организмдi болашақ өмiрге бейiмделуге, баулуға үйретедi. К. Гростың есептеуiнше, ойын бұл қабiлеттердi жетiлдiрушi, оларды бекiтушi болып табылады. Ойын құбылысын осылайша алуан түрлi жолмен түсiндiру оның адам өмiрiнде қаншалықты үлкен орын алатындығын бiзге аңғартады, көрсетедi.

Адам мәдениетiн түсiндiру, ұғындыру жолында мәдениеттануда әр түрлi ыңғайлар қолданылады. Осы ғылымдағы көптеген iзденiстердiң нәтижесiнде мәдениеттiң ойын концепциясы дүниеге келдi. Осының арқасында ойын мәдениеттiң қозғаушы күшi болып табылатындығы анықталды. Ойын феноменiн зерттеудiң нәтижесiнде ғылымда мәдениеттi толыққанды түсiнуге жол ашылды. Сондықтанда ойын құбылысын зерттеу адам болмысының бiр қырын түсiнуге септiгiн тигiзетiнi сөзсiз. Ойынды зерттейтiн ғылымдардың арасында мәдениеттанудың алатын орны ерекше. Ойын феноменiн аталмыш ғылымның аясында зерттеу бiз үшiн құнды, себебi мәдениеттану ғылымы ойын құбылысының мәдениеттегi орны мен рөлiн, оның қазiргi заман мәдениетiне жасайтын ықпалын анықтап бередi, ойын құбылысының мәнiн философиялық жағынан түсiнуге мүмкiндiк бередi. Қазiргi кездегi мәдениеттанудағы алуан түрлi концепциялар мен теориялардың қатарына ойын концепциясы да кiредi. Бұл концепцияға көпшiлiк тарапынан қызығушылық артуда. Оның себебiн ХХ ғасырда адамзат өмiрiнде орын алған үлкен сапалық өзгерiстермен түсiндiруге болады. Қазiргi заманда ойын элементi зерттеушiлердiң пайымдауы бойынша, саясатта, өнерде, спортта, халықаралық iстерде, сот процесiнде, педагогикада т. б. көрiнiс бередi. Сондықтан да мәдениеттегi ойын элементiн жан-жақты зерттеу мәдениеттiң негiзiне, тереңiне үңiлу болып табылады.

Зерттеуге енген ойын жайлы мәтiндер Б. Төтенаев, Е. Сағындықов, М. Тәнекеев, К. Iсләмжанұлы, Ә. Диваев сынды ғалымдар мен жазушылардың еңбектерiнен, жекелеген үлгiлерден, әр жылдары жарық көрген “Қазақ ұлттық ойындары (1978), «Қазақтың» ұлттық спорт ойындары (1957), «Соқыртеке» (1990), «Рухани уыз» (1995), «Қазақтың ұлттық ойындары» (1991), т. б. сондай-ақ, «Халық ғажап тәлiмгер» (1994), «Жылдың төрт мезгiлi» (1991) кiтаптарынан алынды.

Қазақ ауыз әдебиетi үлгiлерiн жинауға өлшеусiз еңбек сiңiрген қажырлы ғалымның бiрi - этнограф Ә. Диваев. Оның ұзақ жылдар бойында жинаған материалдары бүгiнгi ұрпақ үшiн баға жетпес байлық. Әрi қазақ фольклорының барлық дерлiк жанрлары бойынша тауып жинақтаған аса қымбат жәдiгерлерi бiрнеше том құрарлық. Олардың iшiнде қазақтың ұлттық ойындары жайлы бiршама мәлiметтер қамтылып, тәрбиелiк маңызы өте жоғары бағаланған. Ол ойынның балаларды шығармашылық iзденiске, өзiндiк қызмет етуге тәрбиелейтiн маңызды құрал екенiн айтып, “Қырғыз (қазақ) балаларының ойыны-деген еңбек жазған. Бұл еңбегiнде сол уақытта қалыптасқан әдет-ғұрып бойынша жасөспiрiмдердiң жас ерекшелiгiне қарай ойындарды сәбилер ойыны, бозбалалар ойыны және жiгiттер ойыны деп топтастырады. Бұған қоса ол әрбiр топты тағы да үш топқа бөледi. Алғашқысына тайпалар бiрiгуi кезiндегi ежелгi ойындарды жатқызса, келесiсiне - жылдам, ал үшiншiсiне спорттық ойындарды топтайды. Кейiннен бұл жүйелеуге өзге ғалымдарымыз толықтырулар енгiздi.

Тағы бiр ғалымымыз, психолог Т. Тәжiбаев ойынды спорттық түрде, дене шынықтырудың тәсiлi ретiнде қарастырады. Оның айтуынша: “ат және жаяу спорттық ойындар әскери мiнез-құлықта күштiлiктi, шыдамдылықты, жылдамдықты жетiлдiрiп, батырлыққа тәрбиелеген»[3] . Ары қарай ойындардың дұрыс бағасын олардың шығу тарихын талдау барысында беруге болады. Олай дейтiнiмiз, әрбiр халық өзiнiң әлеуметтiк-мәдени және экономикалық қабiлеттерiне сай ойындар мен жаттығулар ұйымдастырған. Бұл жағынан келгенде қазақ ұлттық ойындарға өте бай халық. Бiрақ сол ойындардың жұртқа ауызекi ғана тарап, көпшiлiгi бүгiнгi күнге жетпей ұмыт қалғаны да шындық. Е. Сағындықов өзiнiң «Қазақтың ұлттық ойындары» деген кiтабында ұлттық ойындарды үш салаға: «ойын-сауық, тұрмыс-салт ойындары», “денешынықтыру, спорт ойындары және «оймен келетiн ойындар»[4], - деп бөлiп қарастырады. Ойын фольклорының өзгешелiктерi туралы жекелеген құнды бақылау-тұжырымдарды, сондай-ақ С. Сейфуллин, I. Жансүгiров, Б. Кенжебаев, Ш. Ахметов, М. Әлiмбаев, Х. Арғынбаев зерттеулерiнен де кездестiремiз.

Зерттеу ішкі мәнісі бойынша көптеген теориялық ізденістер, мәдени мәтіндер мен деректерге сүйене отырылып орындалған. Олардың арасында мынадай әдістемелік арналарды атап өткен жөн: 1) Ойын тақырыбын көптеген ғалымдар әр түрлi аспектiлерде жоғарыда айтылғандай өз еңбектерiнде қарастырды, ал тiкелей ойын мәселесiн қарастырған зерттеушiлердiң еңбектерi мыналар: Й. Хейзинганың аталып өткен туындысы, Е. Финк «Grundphanomene des menschlichen Daseins» (1979), Г. Гессе «Игра в бисер» (1942), Л. Витгенштейн «Философские работы» (1994), Ж. Делез «Логика смысла» (1995), Ж. Деррида «Грамматология» (1967) . 2) Ойындық мәдениет қарастырылған ресейлік ғалымдардың шығармалары (М. Бахтин, Г. Снесарева, Г. Симаков, В. Руднев, Г. Гачев, т. т. ) . 3) Ойындық мәдениеттi қазақ мәдениеті контекстiнде суреттеуге және түсіндіруге арналған еңбектер (А. Левшин, М. Киттари, Ш. Уәлиханов, Җ. Марғұлан, ғарифолла Есім, А. Калышев, Б. Нұржанов, С. Ақатай, Н. Шаханова, және т. б. ) . Алайда бұл зерттеулер аталған тақырыпты тікелей қамтымағандықтан диссертациялық ізденістің объектісі мен пәнін жаңа деп бағалауға толық негіз бар.

2000 жылы қорғалған А. Иманқуловтың агонистика мен спортқа арналған кандидаттық диссертациясында бұл мәселе тән және рухани болмыс контекстiнде қарастырылады [5] . Жоғарыда аталған еңбектер маңызды болғанымен, олар қазақтың ұлттық ойындарын толық қамтымайды. Бұл зерттеулердi бiз өз iзденiсiмiздiң арналары және ой тудырушы мәтiндерi деп қабылдаймыз.

Зерттеудің мақсаты мен негізгі міндеттері. Этномәдениеттiң тарих формаларында қазақтың ұлттық ойындарын мәдениеттанулық тұрғыдан талдау арқылы халқымыздың қоршаған табиғи және әлеуметтiк ортаны игеру барысында қалыптасқан ойындық мәдениетiн айқындау, ойын құбылысының табиғатын анықтау зерттеудiң басты мақсаты болып табылады.

Осы мақсатты жүзеге асыру жолында мынадай мiндеттер туындайды:

- ойын мен мәдениет арасындағы тереңде жатқан байланыстарды ашып көрсету; ойын құбылысының мәдениетке жасайтын ықпалын анықтау; ойын мен өнер арасындағы байланысты көрсету; ойын мен философия арасындағы байланысты iздеп табу.

- батыстық философиялық және этнографиялық зерттеулердегi өзiндiк “философемалардың көркем-бейнелiк суреттемелерден ажыратып, оларға мәндiк, салыстырмалық және қисындық талдау беру;

- қазақ дәстүрлi мәдениетiне тән рухани-әдептiк-көркемдiк тұстастықты бойына толық сiңiрген ұлттық ойын типтерiндегi мәдени құндылықтарды айқындау;

- қазақ философиясындағы ұлттық ойын өрiсiнiң ерекшелiктерiн зерттеу арқылы бұл формаларға тән дидактикалық-этикалық ұғымдарды пайдалану;

- ұлттық ойындарды мәдени құндылық деп түсiнген ақын-жыраулар, саяхатшылар мен ғалымдар шығармашылығына мәтiндiк талдау беру және оның мәдениеттанулық мәнiсiн ашу;

- қазақ мәдениетiндегi ұлттық ойындарды бүгiнгi күннiң шешiлмеген мәдениеттiлiк мәселелерiне қатысты зерделеу.

Диссертациялық зерттеудiң ғылыми жаңалығы. Қазіргі батыстық мәдениеттанудың өзекті мәселесі - ойын мәдениетi алғашқы рет қазақ мәдениеті контекстінде қарастырылып отыр. Ізденуші өзектi батыстық зерттеу ұстанымдарын қазақы дүниетаным үрдістеріне тек үлгі-модель ретінде қолданбай, одан этномәдениет қисын іздестіреді. Жұмыстың негізгі ғылыми жаңалығы - қазақ мәдениетiне іштей тән дионисийлiк бастауларға онтологиялық және феноменологиялық талдау беру.

Диссертациялық iзденiстiң сонылығы таңдалып алынған тақырыпты қарастыруда жаңа әдiстеменi қолдану және осы мәселеге арналған әдебиетте кездеспейтiн немесе ерекше мән берiлмеген соны қағидалар мен тұжырымдар арқылы айқындалды. Соны әдiстемелiк және мазмұндық қағидаларға жататындары:

Адам болмысының түбегейлі стратегиясы, өркениеттің ақпараттық толқыны мен еркін таңдауға негізделген постмодерндік қоғамға сай тұлғалық экзистенция бітімінде қарастырылады.

ұлттық ойындарды рационалистiк парадигмаға негiзделген батыстық мәдени-философиялық тұғырларынан өзгеше, Шығыс дәниетанымы мен көшпелiлiк мәдени-рухани контекстiде қарастыру. Қазақтың арғы тектерi мен дәстүрлi мәдениетiне тән бақсылық, сал мен серiлiк сияқты ойындық феномендерiн табиғатты тәңiр тұту және адамдық еркiндiктiң ерекше формалары деп қарастыру. Тұлғадан гөрi кiсi деп түсiнумен айшықталады. Қазақтың ұлттық ойындарының мәдени мазмұны мен функциялары герменевтикалық талдауды қажет етедi.

- Қазақтың ұлттық ойындарын философиялық және мәдениеттанулық талдау этномәдениет өрiсiнде философиялық ұғымдарды мәдени және өркениеттiлiк контекстiнде қарастырудың қажеттiлiгiн көрсетедi.

Қорғауға ұсынылатын негiзгi ғылыми тұжырымдар:

- Адамдық болмыс тәсiлiнiң бiрi болып табылатын ойынның мәнiсiн мәдени онтологиялық зерттеу арқылы тереңiрек айқындауға болады.

Қазақ мәдениетiндегi ойындық типтер дионисийлiк функциялармен қатар көшпелiлiк өмiр салтына қажеттi жаттығулардан туындаған. Қазақ мәдениетiндегi ойындық формалар салт-рәсiмдiк ерекше типтерден әмбапты көңiл көтеру бiтiмдерiне ие болады. Исламға дейiнгi эротикалық мағынадағы ойын типтерi мұсылмандық өркениет талаптарымен бiртiндеп дәстүр өрiсiнен тысқарылған.

Қазiргi ұлттық ойындарда маргиналдық пен әмбебаптылықтың белгiлерiмен қатар, өркениеттiң информациялық толқынымен келген экрандық мәдениет формалары барған сайын өрiстеп келедi.

- Қазiргi ұлттық ойындарда дәстүрлi үрдiстердiң батыстық гедонистiк, утилитарлық немесе ақылға сыйымды (рационалдық) ұстанымдардан өзгеше тiршiлiк сұлулығының ерекше бiрлiгiн танытатындығы маңызды рөл атқарады.

Жұмыстың теориялық және практикалық құндылығы, қолданыс салалары. Зерттеудің теориялық құндылығы Қазақстан мәдениеттануындағы осы мәселе бойынша алғашқы еңбек екендігімен айқындалады. Қазақтың ұлттық ойындарына мәдениеттанулық түсiндiрмелер беру философиялық-дүниетанымдық зерттеулерді ынталандырып, еліміздегі мәдениет философиясын әлемдік өркениеттілік мәселелеріне бет бұруға себебін тигізеді. Олардың арасында қазіргі ойын формаларының рәміздік негіздері алдыңғы қатарға шығады.

Ұлттық ойын үлгілерінің (модельдерінің) рәміздік түсіндірмелерін беру құндылық бағдарлары енді қалыптасып келе жатқан елімізде мәдени тәжірбие үдерісінде жан-жақты қолданыс таба алады. Ұлттық ойындарды игеру жас ұрпақты қазіргі өркениеттілік талаптарына сәйкес қалыптастыру ісінде де маңызды. Диссертациялық зерттеудің нәтижелері мен қағидалары жоғарғы оқу орындарында оқытылатын мәдениеттану, философия, этика пәндерінде және университеттердің философия мен мәдениеттану бөлімдерінің студенттеріне "Қазақтың ұлттық ойындары" атты арнаулы курста қолданыс таба алады.

Зерттеудiң теориялық маңызы ұлттық мәдениеттану мен философияны қазiргi заман талаптарына сай, «шәкiрттiк» және «елiгушiлiк» ұстанымдарынан жоғары деңгейде дамыту қажеттiлiгiмен айқындалады. ұлттық ойындар тек тарихи-тағылымдық жақтарымен қоса, қазiргi маргиналдық белгiлерi басым қоғамда ұлттық мәдени құндылықтарды қорғау және олардан тілiм алу қызметiн атқарады.

Зерттеу жұмысының сыннан өтуi және мақұлдануы. Диссертацияның нәтижелерi ғылыми басылымдарда жарияланған 3 мақала мен ғылыми конференциялардағы баяндамалардың 4 тезистерiнде көрiнiс тапты. Диссертациялық ізденіс әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің философия тарихы мен мәдениеттану кафедрасында орындалып, осы кафедраның мәжілісіне талқылауға ұсынылды.

З ерттеу жұмысы кiрiспеден, екi бөлiмнен (алты бөлiмшеден), қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады. Жұмыстың көлемi -125 бет.

1 ОЙЫН-АДАМНЫҢ БОЛМЫСТЫҚ СТРАТЕГИЯСЫ

Ойын феноменi мәдени-философиялық талдау объектiсi ретiнде

Ұлттық ойындар жөнiнде сөз қозғамас бұрын алдымен жалпы «Ойын» дегенiмiз не? деген сұраққа жауап iздеп және оны зерттеп, ол жайында пiкiр айтып, тұжырым жасаған ғалымдар мен ойшылдардың еңбектерiне тоқталғанды жөн көрiп отырмыз. Өйткенi, кез келген нәрсенiң шығу тегi мен қалыптасу жолдары болатыны тарихтан белгiлi. Сол сияқты ойын тарихының да өзiндiк құпиялары жетерлiк. Ойлап қарасақ, «ойын» деген сөз айтуға оңай болғанымен оның түп мағынасы өте күрделi, әрi сан қырлы ұғым. Ойын - бұл тек көңiл көтеру де, ләззаттану да, ересек өмiрге жаттығу да, бәс тiгудегi құмарлану да, тылсым шабыт та емес. Ол - адамның болмыстық стратегиясы, яғни әмбебап құбылысқа жатады және адамдық қарым-қатынастарды мүмкiн етедi [6, 172 б. ] . Сондықтан оны нақты ережемен түсiндiру мүмкiн емес. Бұны ұғу үшiн философия, әлеуметтану, мәдениеттану, жантану, педагогика, математика, информатика ғылымдарына жүгiнуге тура келедi. Егер, мысалы, психология мен физиология жануарлар, балалар, ересектер ойындар салыстыра отырып, оларға феноменологиялық түсiндiрме берсе [7, 47 б. ], онда математикалық ойын теориясы конфликтер теориясы негiзiнде таңдау стратегиясына үлкен көңiл бөледi [8, 12 б. ] . Ойын жайындағы еңбектердi қарастыру барысында бұған деген ойшылдар көзқарасының өзi сан алуан болғанын, ойынның әрi түрлi аспектiлерде қарастырылғанын байқаймыз [9, 34 б. ] . Соның нәтижесiнде ойын мәселесiнiң теориялық сипатта шешiмiнiң көптүрлiлiгiн аңғарамыз. Бұл түсiнiктi де, өйткенi жалғыз рационалдық парадигма мен тәндiк бастауларды елемеуге сүйенген классикалық философияда ойын феноменi ғылыми талдаудың объектісi бола алмады. Ең бастысы - ойын онтологиясына классикалық ғылым мен философия назар аудармады. Бұл тек классикалық емес философияда жүзеге асты. Осы жөнiнде елiмiзде жарияланған мәдени-философиялық сөздiкте мынадай түсiндiрме берiледi:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.