Костюмнің халықтық сәндік өнерде алатын орны
КІРІСПЕ
I БӨЛІМ
1.1 Костюмнің халықтық сәндік өнерде алатын орны
1.2 Костюм формасы мен силуэті
II БӨЛІМ
2.1 Шығармашылық жиынтықтағы ізденіс және жасалу негізі
2.2 Шығармашылық жиынтықтағы түс гаммасын таңдау негізі
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР
I БӨЛІМ
1.1 Костюмнің халықтық сәндік өнерде алатын орны
1.2 Костюм формасы мен силуэті
II БӨЛІМ
2.1 Шығармашылық жиынтықтағы ізденіс және жасалу негізі
2.2 Шығармашылық жиынтықтағы түс гаммасын таңдау негізі
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР
Орыс халқының костюмдері формаларына, салтына, қарапайымдылығы мен адамзаттардың тұрмыстық, қажетін айқындауға және сәндік шешімін көрсетуге тырысады.
1919 ж. Н.Ламанованың суреттік инициативасы бойынша суреттік және де өнеркәсіптік бөлімі халық сұранысы арқылы осы заманғы «костюмдер шеберханасы» ашылды.
Бұл шығармашылық Кеңес дәуіріндегі ең алғашқы жаңа киімнің экспиментальды лабораториясының түрлері болды. Бұл жұмысқа ең көрнекті суреттер В.Мухина, Н.Ламанова, Н.Макаровалар қатынасты.
Сәл кештеу 1923 жылы «Кеңес дәуіріндегі костюмнің жаңа құрылым орталығы» кейін, аты өзгеріп, «Сән ательесі және басқа да шығармашылық кеңес костюмдер орталықтары құрыла бастады.
Батыс елдеріне еліктемей, терең халықтың костюмді өмірге сай, еңбекке, ауа-райына, және табиғат жағдайына денсаулық және рухани адам бейнесі.
Кеңес дәуіріндегі сән шығарушы ұйымдардың басты ұстанған принципі осындай болды.
Бұл принциптерді ұстанушы немесе бастаушы Надежда Петровна Ламанованы санаймыз. Оның шығармашылық қызметі өткен ғасырдың аяғында басталып кеңес дәуіріне дейін жалғасты. Оның басқа шеберлерден айырмашылығы форманы адам келбетіне келістірілуі келбетіне сай, тек сырттай ғана емес іштей де, сапалылығымен өзін ұстау мінезімен ерекшеленеді. Дәл осы ерекшелігі батыс Европа елдерінің сәніне електемеуіне себеп болды.
Бірақ Ламанованың ертедегі орыстар мен орыс халқының костюміндегі механикалық элементтен емес, халықтық стиль қазіргі заманғы шығармашылық терең ойы өзгеруінің басты (мура) суреттік принцип мурасы болып табылады.
Қазіргі суретші модельерлердің шығармашылық ұраны Надежда Петровна Ламанованың белгілі формуласы: «жүктелген міндет, бейне, мата». Оның көптеген сәндері қолөнер маталарынан орыс халқының мотивінен дайындалады.
Надежда Петровна Ламанова мен В.Мухинаның сәндері Парижде 1925 жылы Дүниежүзілік көрмеде өздерінің халықтық тұрмыстығына қазіргі заманғы сән үлгілеріне сай үйлестіргені үшін оған ең жоғарғы гранпри марапатталды. Оның әрбір сәні жіңішке арқаннан, баудан, сабаннан жасалған, бас киімнен, сөмкеден, жикейлермен толықтырылып кестелеп тігілген кенеп, қабыршықтан жасалған моншақтармен әшекейленді.
Кеңестік сәннің негізін қалаған, шығармашылық бағыт бағдар берген Надежда Петровна Ламановамен скульптор В.Мухина, және қолөнер маманы Е.Прибальский, дарынды суретші А.Экстер және Н.Махарова, Гореленковалармен тікелей байланысты.
1919 ж. Н.Ламанованың суреттік инициативасы бойынша суреттік және де өнеркәсіптік бөлімі халық сұранысы арқылы осы заманғы «костюмдер шеберханасы» ашылды.
Бұл шығармашылық Кеңес дәуіріндегі ең алғашқы жаңа киімнің экспиментальды лабораториясының түрлері болды. Бұл жұмысқа ең көрнекті суреттер В.Мухина, Н.Ламанова, Н.Макаровалар қатынасты.
Сәл кештеу 1923 жылы «Кеңес дәуіріндегі костюмнің жаңа құрылым орталығы» кейін, аты өзгеріп, «Сән ательесі және басқа да шығармашылық кеңес костюмдер орталықтары құрыла бастады.
Батыс елдеріне еліктемей, терең халықтың костюмді өмірге сай, еңбекке, ауа-райына, және табиғат жағдайына денсаулық және рухани адам бейнесі.
Кеңес дәуіріндегі сән шығарушы ұйымдардың басты ұстанған принципі осындай болды.
Бұл принциптерді ұстанушы немесе бастаушы Надежда Петровна Ламанованы санаймыз. Оның шығармашылық қызметі өткен ғасырдың аяғында басталып кеңес дәуіріне дейін жалғасты. Оның басқа шеберлерден айырмашылығы форманы адам келбетіне келістірілуі келбетіне сай, тек сырттай ғана емес іштей де, сапалылығымен өзін ұстау мінезімен ерекшеленеді. Дәл осы ерекшелігі батыс Европа елдерінің сәніне електемеуіне себеп болды.
Бірақ Ламанованың ертедегі орыстар мен орыс халқының костюміндегі механикалық элементтен емес, халықтық стиль қазіргі заманғы шығармашылық терең ойы өзгеруінің басты (мура) суреттік принцип мурасы болып табылады.
Қазіргі суретші модельерлердің шығармашылық ұраны Надежда Петровна Ламанованың белгілі формуласы: «жүктелген міндет, бейне, мата». Оның көптеген сәндері қолөнер маталарынан орыс халқының мотивінен дайындалады.
Надежда Петровна Ламанова мен В.Мухинаның сәндері Парижде 1925 жылы Дүниежүзілік көрмеде өздерінің халықтық тұрмыстығына қазіргі заманғы сән үлгілеріне сай үйлестіргені үшін оған ең жоғарғы гранпри марапатталды. Оның әрбір сәні жіңішке арқаннан, баудан, сабаннан жасалған, бас киімнен, сөмкеден, жикейлермен толықтырылып кестелеп тігілген кенеп, қабыршықтан жасалған моншақтармен әшекейленді.
Кеңестік сәннің негізін қалаған, шығармашылық бағыт бағдар берген Надежда Петровна Ламановамен скульптор В.Мухина, және қолөнер маманы Е.Прибальский, дарынды суретші А.Экстер және Н.Махарова, Гореленковалармен тікелей байланысты.
1. Н.Ә. Назарбаевтың 1-наурыз 2006 жылдағы «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» атты Қазақстан халқына жолдауы.
2. К экономике знаний через инноваций и образование. Лекция Президента Республики Казахстана Н.А.Назарбаева в Евразийском национальном университете имени Л.Н.Гумилева. 27.05.2006. Каз. Правда. № 131-132
3. Қазақстан Республикасының "Білім туралы заңы" 1999 ж.
4. Қалыбекова А.А. Теоретические и прикладные основы народной педагогики КАЗАХОВ. Алматы. БАУР, 2005.-200 стр.
5. Әбдіғапбарова Ұ.М. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері (оқу құралы).-Алматы; Өнер, 1999ж., 152 б.
6. Әбдуалиева Ш. Халық қолөнері:-А: Рауан. 1992.-120 б.
7. Бағжаева С. Әйел және балалар киімдерін сәндеп өңдеу. Алматы: 1999.231б.
8. Бейсенбаева А.А. Пәнаралық байланыс негізінде оқу процесін ұйымдастыру /оқу құралы/. Алматы. Республикалық баспа кабинеті; 1995 ж., 117 бет.
9. Байбатшаева А.Е., Жолдасбекова С.А. Тоқыма материалдарының негіздері. Шымкент: ОҚМУ, 2002 ж-71 бет.
10. Жолдасбекова С.А. Киімді көркемдеп сәндеу.- Шымкент, М.Әуезов
атындағы ОҚМУ 2003. 114 б.
11. Қабдықайырұлы Қ. және басқалар. Оқытудың педагогикалық жаңа
технологиясы. Алматы. 1999ж. - 149 б.
12. Қоянбаев М., Қоянбаев С. Педагогика. ЖОО студенттерге
арналған оқу құралы. Гумилев атындағы ЕАУ Астана, 1999-321
13. Құтпанбаев Ә. Еңбекке баулу және ұлттық тәрбие /көмекші құрал/-
Алматы, 2001 ж. 94 бет.
14. Қоңыратбай Т. Кәсіп және мәдениет. /Оқу құралы/. -Алматы, Ы.
Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының Республикалық
баспа кабинеті, 2000 ж. 110 бет.
15. Ғаббасов С. Халық педагогикасының негіздері (монография), А.:
"Әл- Фараби" баспасы-1995.-450 б.
16. Кругликов Г.И. Методика преподавания технологии с практикумом. Учеб. Пособ. М.: Издательский центр «Академия», 2004.- 480 с.
17. Ұзақова А.С. Тігін өндірісінің техникасы мен технологиясы. Шымкент. 1999.- 47 б.
2. К экономике знаний через инноваций и образование. Лекция Президента Республики Казахстана Н.А.Назарбаева в Евразийском национальном университете имени Л.Н.Гумилева. 27.05.2006. Каз. Правда. № 131-132
3. Қазақстан Республикасының "Білім туралы заңы" 1999 ж.
4. Қалыбекова А.А. Теоретические и прикладные основы народной педагогики КАЗАХОВ. Алматы. БАУР, 2005.-200 стр.
5. Әбдіғапбарова Ұ.М. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері (оқу құралы).-Алматы; Өнер, 1999ж., 152 б.
6. Әбдуалиева Ш. Халық қолөнері:-А: Рауан. 1992.-120 б.
7. Бағжаева С. Әйел және балалар киімдерін сәндеп өңдеу. Алматы: 1999.231б.
8. Бейсенбаева А.А. Пәнаралық байланыс негізінде оқу процесін ұйымдастыру /оқу құралы/. Алматы. Республикалық баспа кабинеті; 1995 ж., 117 бет.
9. Байбатшаева А.Е., Жолдасбекова С.А. Тоқыма материалдарының негіздері. Шымкент: ОҚМУ, 2002 ж-71 бет.
10. Жолдасбекова С.А. Киімді көркемдеп сәндеу.- Шымкент, М.Әуезов
атындағы ОҚМУ 2003. 114 б.
11. Қабдықайырұлы Қ. және басқалар. Оқытудың педагогикалық жаңа
технологиясы. Алматы. 1999ж. - 149 б.
12. Қоянбаев М., Қоянбаев С. Педагогика. ЖОО студенттерге
арналған оқу құралы. Гумилев атындағы ЕАУ Астана, 1999-321
13. Құтпанбаев Ә. Еңбекке баулу және ұлттық тәрбие /көмекші құрал/-
Алматы, 2001 ж. 94 бет.
14. Қоңыратбай Т. Кәсіп және мәдениет. /Оқу құралы/. -Алматы, Ы.
Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының Республикалық
баспа кабинеті, 2000 ж. 110 бет.
15. Ғаббасов С. Халық педагогикасының негіздері (монография), А.:
"Әл- Фараби" баспасы-1995.-450 б.
16. Кругликов Г.И. Методика преподавания технологии с практикумом. Учеб. Пособ. М.: Издательский центр «Академия», 2004.- 480 с.
17. Ұзақова А.С. Тігін өндірісінің техникасы мен технологиясы. Шымкент. 1999.- 47 б.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
I БӨЛІМ
1.1 Костюмнің халықтық сәндік өнерде алатын орны
1.2 Костюм формасы мен силуэті
II БӨЛІМ
2.1 Шығармашылық жиынтықтағы ізденіс және жасалу негізі
2.2 Шығармашылық жиынтықтағы түс гаммасын таңдау негізі
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР
Кіріспе
Орыс халқының костюмдері формаларына, салтына, қарапайымдылығы мен
адамзаттардың тұрмыстық, қажетін айқындауға және сәндік шешімін көрсетуге
тырысады.
1919 ж. Н.Ламанованың суреттік инициативасы бойынша суреттік және де
өнеркәсіптік бөлімі халық сұранысы арқылы осы заманғы костюмдер
шеберханасы ашылды.
Бұл шығармашылық Кеңес дәуіріндегі ең алғашқы жаңа киімнің
экспиментальды лабораториясының түрлері болды. Бұл жұмысқа ең көрнекті
суреттер В.Мухина, Н.Ламанова, Н.Макаровалар қатынасты.
Сәл кештеу 1923 жылы Кеңес дәуіріндегі костюмнің жаңа құрылым
орталығы кейін, аты өзгеріп, Сән ательесі және басқа да шығармашылық
кеңес костюмдер орталықтары құрыла бастады.
Батыс елдеріне еліктемей, терең халықтың костюмді өмірге сай,
еңбекке, ауа-райына, және табиғат жағдайына денсаулық және рухани адам
бейнесі.
Кеңес дәуіріндегі сән шығарушы ұйымдардың басты ұстанған принципі
осындай болды.
Бұл принциптерді ұстанушы немесе бастаушы Надежда Петровна Ламанованы
санаймыз. Оның шығармашылық қызметі өткен ғасырдың аяғында басталып кеңес
дәуіріне дейін жалғасты. Оның басқа шеберлерден айырмашылығы форманы адам
келбетіне келістірілуі келбетіне сай, тек сырттай ғана емес іштей де,
сапалылығымен өзін ұстау мінезімен ерекшеленеді. Дәл осы ерекшелігі батыс
Европа елдерінің сәніне електемеуіне себеп болды.
Бірақ Ламанованың ертедегі орыстар мен орыс халқының костюміндегі
механикалық элементтен емес, халықтық стиль қазіргі заманғы шығармашылық
терең ойы өзгеруінің басты (мура) суреттік принцип мурасы болып табылады.
Қазіргі суретші модельерлердің шығармашылық ұраны Надежда Петровна
Ламанованың белгілі формуласы: жүктелген міндет, бейне, мата. Оның
көптеген сәндері қолөнер маталарынан орыс халқының мотивінен дайындалады.
Надежда Петровна Ламанова мен В.Мухинаның сәндері Парижде 1925 жылы
Дүниежүзілік көрмеде өздерінің халықтық тұрмыстығына қазіргі заманғы сән
үлгілеріне сай үйлестіргені үшін оған ең жоғарғы гранпри марапатталды. Оның
әрбір сәні жіңішке арқаннан, баудан, сабаннан жасалған, бас киімнен,
сөмкеден, жикейлермен толықтырылып кестелеп тігілген кенеп, қабыршықтан
жасалған моншақтармен әшекейленді.
Кеңестік сәннің негізін қалаған, шығармашылық бағыт бағдар берген
Надежда Петровна Ламановамен скульптор В.Мухина, және қолөнер маманы
Е.Прибальский, дарынды суретші А.Экстер және Н.Махарова, Гореленковалармен
тікелей байланысты.
Өзінің ой-мақсаты мазмұнды, қолданылатын матасының формасы, шығарған
костюмі Батыс сәніне еліктеуші нэлмандарға қарсы тұрды.
20-жылдарға тән мынадай сұрақтар туындайды. Астарлап айтқанда, әр
түрлі мамандық костюмдері және спорттық формалар киімдері болды.
20-жылдардың суретшілер әр түрлі киім үлгілерін, өнеркәсіп
костюмдерін хирургтерге ұшқыштарға, дәрігерлерге, өрт сөндірушілерге,
құрлысшы, сатушыларға ұсынды.
Олардың ішінде қазір де қасиеттерін жоймаған көптеген комбинезон
қалталарымен сыдырмалары қолданылып жүр.
20-жылдардағы мата түс-өрнектер.
Алғашқы кеңес дәуірінде сәнді костюмдерге шикізат болған: кенеп,
қатты сүлгі, боз, шыт, солдаттардың шауыты, бумази, тұрпайы жүн, т.б.
1921-22 жылдан бастап, жаңа экономикалық саясат және тоқыма тігін
өнеркәсіпттерін орнатуда алғашқы маталар пайда, бола бастайды. Көбіне мақта
маталары (шыт, сәтен, т.б.) мөрлі суретімен шыға бастады. Суретші
тоқымашылар сонымен қатар салтын сақтауға сай гүлді суретті жаңа өрнектер
енгізді. Олардың шығармашылық ізденістері еңбек бейнесі суреттерге
революцияға жаңа геометриялық оюларға бағытталған. Бұл оюлардың қарама-
қарсы салыстыру түрі ритмі эмоциясы әдепшілігін білдірді. Бұл процесте
шығармашылық ізденісте суретшілердің тоқыма обларына ротетарлық мәдениетті
көп мыңдаған ғасыр бойы келе жатқан мәдениетке қарсы қоюы қате.
Осы ойға сай салтымыздың гүлді оюын мещандық концертватизмнің шығуы
деп саналды. Мұндай маталарды безендіру үшін тіпті бөтен форманы тәсіл
тақырыптар суреттер қолданылды.
20 жылдардың соңында кеңес суретшілері тағы да ең жақсы салттық,
геометриялық және өсімдік оюларына көңіл аударды.
1930-40 жылдары біздің елімізде тұрақты жеңіл өнеркәсіптің фундаменті
қаланды.
Екінші бес жылдық жоспарында халық шаруашылығын дамытуда жеңіл
өнеркәсіптің дамуын қарастырды.
1939 жылы ХVIII-съезінде ВКП (б) жеңіл өнеркәсіптің санынан өсуі
емес, жаңа техникамен технологияның өсуіне талап қойды. Бірақ 1930
жылдардың басында жеңіл өнеркәсіп халық сұранысын қанағаттандыра алмады.
Кеңес қоғамының сән костюмдерінің ролі суретшімен конструктордың
жеңіл өнеркәсіптегі ролі үлкен тәрбиелік мәні бар костюмдер қоғамымызда
алаңдатушылық туғызды. Дәл осы жағдайда 1934 жылы Москвада тәжірибе
техникалық лаборатория базасында Мосбелье тресін сән үйі сретенкеде
құрылды. 1936 жылы Москваның тоқыма институты матаны безендіру мен сурет
факультетінде киімді конструкциялау сәндеу суретті бөлімі құрылды.
1938 жыл Сретенкедеге база сән үйі іс тәжірибе техникалық тігін
фабрика тресі Москвиевейде Москвалық сән үйі құрылады.
Ұлы Отан соғысы тұрмыстық костюмнің процесін бірнеше жылға тоқтатты.
Бірақ 1944 жылы фашистер қиратқан Киевте Н.Лозовскийдің басқаруымен Киев
сән үйі құрылады. 1945 жылы Ленинград сән үйінде тек он модельер жұмыс
істей бастайды.
Соғыс жылдары тоқыма өнеркәсібі жұмыс істеуін тоқтатқан жоқ.
50-80 жылдардағы костюмдер
Соғыстан кейінгі кеңес костюмінің дамуына бұрынғы дәуірдегі бейнесі
формасындағы ассортимент әсер етті. Киімдерде гимнастерка, френч гамефе
шалбары, былғары белдік, қатал тігілген жұмыс көйлегі, костюмдері әр түрлі
матадан комбинироват еткен маталар мода сән болды.
Кескіндері ұзын иықтары жоғары болды.
1949-50 жылдары Европа елдерінде бейбітшілік киіміне айналған формалы
киімдер біздің елімізде әскери киімдерді кескін және ассортимент костюміне
ауыстырылды.
Осы күндері жаңа сән үйлері Горькийде, Ростовена-Донуде,
Новосибирскіде, Минскеде, Тибилисиде ашылды.
1949 жылы Москваның сән үйі бүкіл кеңестік сән үйі болып қайта
құрылады.
1953 жылы бірінші рет Прагада халықаралық конкурсқа қатысады. Бірақ
40 жылдың алғымен 50-жылдардың басында сыңаржақ пікір ұлттық ерешелікті
қазіргі костюмге шығармашылық ойсыз костюмді сәндеу қате болып табылады.
Осы сыңаржақ пікір сән мен конструрированиені жалпы киім өнеркәсібін
бәсеңдетті. 50 жылдардың алғында сән даму үшін қате пікірден құтылды.
Оның басты тақырыбы киімді жалпы өнеркәсіпке жоспарлау. Оның
қарапайымдылығы функциональды жалпы заманына сай суретті стиль болды. 50
жылдардың аяғында әйел киімінің силуэті тіке жейделік болып үлкен маңызды
дамуы жалпы өнеркәсіпке көмек болды.
Бұл жаңа силуэттің маталармен және химиялық талшық тамаша көрінуіне
мүмкіндік берді.
Ең алғашқы еңбектері кеңес модельдерінің тоқыма костюмдері болды. Бұл
ҮІ бүкіл әлемдік жастар фестиваліне және студенттерге арналып Москвада 1957
жылы жасалды. Жарқын түрлі-түсті қымбат емес матадан белдемше, жейде,
кеудешелер үлкен сұранысқа ие болды.
1958 жылы бүкіл әлемдік конкурста киімге жаңа талаптар қойылды:
қымбат емес матадан жалпылық киім шығуы, қазіргі заманғы ұлттық сән
мотивінде. Бірінші және екінші сыйлықты кеңес одағының сән үйіне В.Аралова
Пиахта және Суздаль сәні үшін алады. Екі көйлегі де жасанды жібек жейде
тәрізді болды.
60-жылдары кеңес өнер костюмі ең жоғарғы дәрежеге жетіп кеңес сурет
модельерлерінің шеберліктері күшейді. Дәл осы уақытта батыс сәндері
әбігерге түсіп жатқанда кеңес өнер костюмдері өзінің алдағы позициясымен
көптеген қиындықтан жол тауып шықты.
Бүкіл әлемге бүкіл суретшілерінің аты шыға бастайды. Олар В.Зайцев,
Л.Телегина, Е.Стерлигова, С.Кочарова, Осмеркина және көптеген модельерлер
өте жоғарғы суретшілік өнерімен өздерінің шығармаларында қоғам мүддесіне
сай эстетикалық отанның жарқын бейнесін көрсете білді.
Ұлы Октябрь социалистік революциясының 50-жылдығына арналып сән
коллекциялары оюлары, революциямен азамат соғысын көзге елестеткендей
болды.
Суретші Н.Понтелимонованың Красные два лята сәнінде буденный
формасы полевой сөмке, былғары белдік, және қазіргі заманға сән жастар
киіміне жарық гүлді сәнді үлгілері қолданылды.
Азамат соғысының қаһармандарына арналған суретші Н.Селиванова костюм
ұсынды. Онда қызыл бейкаларымен, ілінетін ілгек, түймешік формасы сол
заманның даңқын дәріптейді. Бұл шығармашылық мұра жастардың жарқын сәнімен
үйлесімін тапты.
Суретші В.Зайцев орыс халқының мотивіне сай сарафан сериясын шығарды.
Олардың стильдері солтүстік орыс крестьяндары Билифанадан Москвалық қыз
Рябушкинадан алынды. Бірақ осы сән үлгілері сол уақытына сай сәнді етіп
өңделді.
60 жылдардың тағы бір сән ерекшелігі мынадай терең мағыналы девизбен
таралды. Олар Писковитянка, Космос, Сибир, Гусь, Невский даңғылы, Орыс
ертегісі, Өзбекстан
Осмеркенаның Москвада 1967 жылы өткен бүкіл одақтық фестивалінде
Россия атты кешкі көйлегі ең жоғарғы баға алды. Кеңес костюмінің дамуында
үлкен жетістікке жеткізген тек қана мата мен костюм суретшілері ғана емес
конструктордың арқасында да жүзеге асты. Сән үлгілерін өңдеуде өнеркәсіп
өндірісінде конструкциялау өте үлкен роль алады.
60 жылдардың өзінде көптеген сән үлгілері соның ішінде бір
конструкциялау негізіне ауысты. Осы метод жеңіл өнеркәсіп министрствасы
РСФСР-дың бюросы арнайы суретті конструкторында негізгі өнеркәсіп коллекция
сәндері болады.
70-жылдары өнеркәсіп кеңес костюм дәуірі оның индустриалық негізінде
дамыған. Кеңес суретші модельерлері шығарған жаңа формалы және типті
киімдерді жалпы өндірістік өнеркәсіптер меңгеріп, қоғамның көптеген
сұраныстарына сай болды.
Сәнді стандартты бұйымдардан қазіргі костюм үлгілері туындады. Әр
адамның талғамымен өнер бөліктері, өздерінің үйлесімдерін тауып бейненің
дараланып, өзін көрсету қабілеті болды.
Модельерлердің шабыттары әртүрлі құбылыстары, қоғамдық өмір, өнер,
спорт, классикалық және халықтың сурет салтынан бастау алатындай болды.
Табиғи мата, қолдан тоқылған шілтер және кесте, былғары бұйымдар, әшекейлер
— фольклорлық киімдерді сақтайтын адамгершілік қасиеттері болған.
80-жылдары әртүрлі стильді шешімде костюмдер тәжірибелі, эмбебапта,
шығармашылыққа қабілеттілігін байқатты.
Ғылыми техниканың жетістігімен жасанды аң терісі, жасанды күдері,
былғары тағы да басқа материалдар шығарды. Арнай түрлі материалдар
бөліктері жұмсақ, эластикалық және жеңілдетілген трикотаж, маталары
шығарылды. Қазіргі кезде осы 40-50 жылдардағы сән бағыты қазіргі заманғы
кезде осы киім үлгілерін қайталайды. Ол кезде салтанатты кештерге
байланысты көптеген киім үлгілері болған. Ол киімдерде жеңдері жағалары
көпірмелі, қатпарлы болып келген етектері кең болған. Қазір заманымызға сай
көйлектердің негізгі бөліктерінің, өзі әртүрлі тұрғыда қалыптасты. 40-50
жылдар мен қазіргі жылдардағы киімдерде көптеген айырмашылықтар жоқ деп
айтуымызға болады. Сол кездердегі киім үлгілері қазіргі үлгілерге өте
ұқсас.
Ұлттық костюмдер негізінде қазіргі жастарымыздың көптеген киім
үлгісіне біте қайнатқан көне дәстүрлер арқылы ұлттық мәдениетіміздің атам
заманнан бергі қалыптасу ерекшеліктерін, халықтың шыққан тегіне, бет
пішінің сөйлеу тілі, ауыз әдебиеті сияқты біртұтастыққа жетелейтін секілді.
Негізінде киім өзінің қарапайымдылығымен үйлесімділігімен жүріп
тұруға ыңғайлылығымен ерекше. Ал оның құрамында алтын күміске інжу жақұт
перуза, секілді тастар қондырылып соғыла тән алқа, тамақша сырға, үкі аяқ,
білезік сияқт зергерлік заттардың маржан тізбектерінің неше түрлі
шытырлармен сияқты кестелі-зерлі талғамды байқататын нәзік, әсемдікке деген
әуесқойлықты көрсетеді.
Бұл жайттардан киімнің табиғатындағы екі жақтылықты — тұрмыс қажеті
мен сымбаттылыққа, әсемдікке құштарлықты аңғаруға болады. Олай дейтініміз —
материалдық өндірістің өзі барлық жағдайда халықтың эстетикалық қызметімен
біте қайнасып жататын құбылыс.
Қазақтарда негізінен күнделікті киімдер жиынтығы мен салтанаттық кеш
киімдерінің пішімінде айтарлықтай өзгерістер баршылық. Салтанаттық кеш
киімі негізінен тігісі жатық пішімі сыпайылау, зерлі-оқалы, кестелі бас
киімдері биіктеу болған. Ал аяқ киімдері биік өкшелі қайқы тұмсықты
боялған, көнмен өрнектелген болып келеді. Оның үстіне салтанаттық кеш
киімдер құрамында алтын, қүміспен, қапталған жарған қаралы қиыршықты түрлі-
түсті әшекейлі моншақтармен өрнектеледі. Ал күнделікті киетін киімдер
жиынтығы көбінесе шыт, шекпен, сәтен, дөйтерісі секілді қарапайым
материалдардан тігілсе, ал салтанатты кешке киетін киімдерді көбінесе
барқыт, атлас, масаты, жібек, седеп маталар кәмшат, сусар, бұлғын, құндыз
терілері булап немесе жылқы шегеріні пайдаланылған.
Киімдегі әлеуметтік ерекшеліктерді оған пайдаланылған материалдың
құндылығымен, киімдер жиынтығының әшекей өрнектерінің, бір-біріне
ұқсамайтын ерекшеліктерімен бағаланады.
Халық шеберлері, модельерлері негізіне салтанаттық кештерге киімдер
жиынтығын тіккенде іс тапсырушының талғамын жас ерекшелігін республикалық
музей қорындағы киім үлгілерінен аңғарамыз.
Костюм дәуір талғамынан өтсе де ғылыми тұрғыдан әлі толық екшеле
қоймаған құбылыс. Сондықтан тереңдеп зерттей түсуді қажет етеді.
1.1. Костюмнің халықтық сәндік өнерде алатын орны
Қазақтың ұлттық киімдер де өзінің сипатымен сырымен, сұлулығымен,
сәнімен осындай сан ғасырлық тарихтың иісін сақтаған, бедерін жеткізген.
Қазақтың ұлттық киімдеріне қарап-ақ қазақтардың қандай, халық болғанын
айтқызбай немесе өзін көрмей білуге болады дер едік. Ұлттық киімдеріміз ата-
бабамыздың жауынгер, жаугер, батыр, жаужүрек халық болғанын көрсетеді.
Өйткені тірлігі үнемі аттың жолында, түйенің қамында жүрген көбінесе
мамыражай, жайма шуақ жүре алмаған. Аты ауыздықпен су ішіп, өзі етігімен
мұз кешіп, тіршілік үшін күрескен. Тобылғыны жастанып, қу толағай бастанып
өмір сүрген.
Осынау ұлан-байтақ алып сахараны оған көз тіккендерден қорғап қалу
бабаларымызға оңайға түспеген. Халқымыздың байырғы кәсібі мал бағу болғаны
да оның киімдерінен аңғарылып тұрады.
Ұлттық киімдерді талмай зерттер болсақ, мұндай қыр мен сырға молынан
қаныға аламыз. Тарихтың терең тамырлы мәндеріне бойласақ ұлттық киімдерден
тұнып тұрған өнеге мен өлшемдерді оқып едік.
Сонымен қатар қазақ киімді сәндік пен салтанаттық да өлшемі санаған.
Осы дипломдық жұмысты, Мектеп вальсі деп алғандықтан қазақтың
костюмімен байланыстыруға тура келеді.
Костюм — бұл киімнің, аяқ киімнің, бас киім бөліктерінің оларды
безендіру мен кию манерасының тұрақты принципте негізінде жасалған белгілі
бір бейнелі — көркемдемек жүйесі.
Костюм белгілі бір тарихи кезеңдегі белгілі бір техникалық ғылыми,
және мәдени жетістіктерді сондай-ақ қоғамның моральдық-этикалық және
эстетикалық түсініктерін белгілейді.
Неғұрлым тар шеңбердегі костюм деген ұғым бірнеше заттардың мысалы,
пиджак, жилет, шалбар секілді заттардың үйлесімі іспетті театрлық,
салтанаттық ерлер немесе әйелдер костюмінің мәні ретінде қолданылады.
Ансамбль қоғам өмірінің көркем бейнесін оның талғамын, ғылым мен
техникалық даму деңгейін мода бағытын және басқаларды алудың нағыз пәрменді
құралы.
Ансамбльдің басты мақсаты — моданы насихаттау.
Гарнитур системасы — өздері бірдей бір түсті материалдан жасалған
белгілі бір мақсат көзделген киім заттарының жиынтығы.
Коллекция көркемдік системасы — мұның өзі форманың белгілі бір
классикалық идеясы санның байланысы мен дамуына, келісіміне, костюм киген
адамның көркем бейнесі арқылы эмициялық-көркемдік шешімін ашуына құрылған
киім модельдерінің жүйеге келтірілген жиынтығы.
Киім зат секілді адаммен бірге өмір сүріп, оның тіршілік бейнесі
болып табылады. Оның дербес тарихы жоқ. Костюм тарихын адам қоғамы мен адам
қатынастарынан тыс қарастыруға әсте болмайды.
Костюм тарихы — әр алуан түрлі елдердегі алуан түрлі халықтардағы
киімнің, жасап келе жатқан барлық кезеңіңдегі оның формасының өзгеру
тарихы.
Костюм дамуының тарихы, оның өзгерістері бір жағынан дәуірдің жалпы
стиліне, екінші жағынан модасына байланысты.
Әрине халықтың костюм дәуірінің дамуын халық билігі үстемдігін апарып
таңуға болмайды, сөйтсе де әлемдегі әр түрлі елдердің дәстүрлі халықтық
костюм үлгілері қазір де сән жасаушылар үшін шығармашылық жаңалықтардың
негізгі бастауы болып отыр және де қандай жағдайға болмасын арналып
тігілген киімдердің бәрінен де өзінің нақты көрінісін табуда. Мәселен,
жастар арасында өте кең тараған киімдер мен аяқ киімнің кең болуының
негізін байыптайтын болсақ еуропалық шаруалардың дәстүрлі киімдеріне ұқсас,
көптеген киімдердің үлгілері эскимостар мен чукчалардан алынған, тері
калошпен киетін сырын тіккен жылы етіктерді Кавказдық тау халықтары
пайдаланған және қазірге дейін пайдаланып та жүр жүннен тоқылған бас
киімдер, тоқыма кеудешелер, жылы шұлықтар — ежелден бері тағаты қатал
аймақта өмір сүріп, қой өсіретін көптеген халықтарға тән киімдер болып
табылады. Тіпті сырт киімдерінің үлгісінен келіп шыққан. Бұл жерде мәселе
жетекші суретшілердің кімді қалай тігуді емес — сән мен костюмнің өзгеріп
отыруы жалпы алғанда біреулердің қажет мен талғамына емес, өзінің
түрлерінің алтын қорына қойылды, ұнасымды, қолайлы, яғни өз мүмкіндігіне
толық сәйкес келетін киімдер ғана жатады.
Мода (сән) — латын сөзі өлшем, әдім, іс-әрекет түрі, мағынасы ол
уақытша келісімді сәнді киіне білеу деген ұғым береді.
Сән дегеніміз — қоғамдық өмірдің бір бөлшегі әлеуметтік құбылыс.
Киім — ең бірінші қажеттілікке жатады оны өндірумен әр түрлі
өнеркәсіп салалары, ал сатумен орасан көп дүкендер айналысады. Осы тұрғыдан
алғанда сән экономикалық құбылыс.
Басқа да өнер түрлері сияқты, костюм жасау да өнер болғандықтан, сән-
эстетикалық құбылыс жекелеген елдердің, дәуірлердің, тұтас адамзаттың
көркемдік мәдениетінің бір түрі. Сәңді әрбір адам өзінше қабылдайды, бұл
оның жолына тәрбиесіне, сәні міне мәдениеті мен мінезіне бір сөзбен
айтқанда, әр адамның өзіне ғана тән ерекшелігіне байланысты. Сән біздің
әрқайсысымыз үшін ішкі әлеміміздің бір бөлшегі, жан дүниеміздің айнасы ал
сәнге жеген талғам — Сіздің тәрбиеміздің жемісі жетілгенін, мәңгі жасайтын
бойына сіңіріп, ғасырлар бойы сақтап келеді.
Костюм массасы, оның ауыр немесе жеңіл секілді болып көрінуі әр түрлі
себептерге байланысты. Киімде сызықтар, қосымша бөлектер, бөлшектер,
әшекейлер неғұрлым көп болған сайын тұлға соғұрлым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
I БӨЛІМ
1.1 Костюмнің халықтық сәндік өнерде алатын орны
1.2 Костюм формасы мен силуэті
II БӨЛІМ
2.1 Шығармашылық жиынтықтағы ізденіс және жасалу негізі
2.2 Шығармашылық жиынтықтағы түс гаммасын таңдау негізі
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР
Кіріспе
Орыс халқының костюмдері формаларына, салтына, қарапайымдылығы мен
адамзаттардың тұрмыстық, қажетін айқындауға және сәндік шешімін көрсетуге
тырысады.
1919 ж. Н.Ламанованың суреттік инициативасы бойынша суреттік және де
өнеркәсіптік бөлімі халық сұранысы арқылы осы заманғы костюмдер
шеберханасы ашылды.
Бұл шығармашылық Кеңес дәуіріндегі ең алғашқы жаңа киімнің
экспиментальды лабораториясының түрлері болды. Бұл жұмысқа ең көрнекті
суреттер В.Мухина, Н.Ламанова, Н.Макаровалар қатынасты.
Сәл кештеу 1923 жылы Кеңес дәуіріндегі костюмнің жаңа құрылым
орталығы кейін, аты өзгеріп, Сән ательесі және басқа да шығармашылық
кеңес костюмдер орталықтары құрыла бастады.
Батыс елдеріне еліктемей, терең халықтың костюмді өмірге сай,
еңбекке, ауа-райына, және табиғат жағдайына денсаулық және рухани адам
бейнесі.
Кеңес дәуіріндегі сән шығарушы ұйымдардың басты ұстанған принципі
осындай болды.
Бұл принциптерді ұстанушы немесе бастаушы Надежда Петровна Ламанованы
санаймыз. Оның шығармашылық қызметі өткен ғасырдың аяғында басталып кеңес
дәуіріне дейін жалғасты. Оның басқа шеберлерден айырмашылығы форманы адам
келбетіне келістірілуі келбетіне сай, тек сырттай ғана емес іштей де,
сапалылығымен өзін ұстау мінезімен ерекшеленеді. Дәл осы ерекшелігі батыс
Европа елдерінің сәніне електемеуіне себеп болды.
Бірақ Ламанованың ертедегі орыстар мен орыс халқының костюміндегі
механикалық элементтен емес, халықтық стиль қазіргі заманғы шығармашылық
терең ойы өзгеруінің басты (мура) суреттік принцип мурасы болып табылады.
Қазіргі суретші модельерлердің шығармашылық ұраны Надежда Петровна
Ламанованың белгілі формуласы: жүктелген міндет, бейне, мата. Оның
көптеген сәндері қолөнер маталарынан орыс халқының мотивінен дайындалады.
Надежда Петровна Ламанова мен В.Мухинаның сәндері Парижде 1925 жылы
Дүниежүзілік көрмеде өздерінің халықтық тұрмыстығына қазіргі заманғы сән
үлгілеріне сай үйлестіргені үшін оған ең жоғарғы гранпри марапатталды. Оның
әрбір сәні жіңішке арқаннан, баудан, сабаннан жасалған, бас киімнен,
сөмкеден, жикейлермен толықтырылып кестелеп тігілген кенеп, қабыршықтан
жасалған моншақтармен әшекейленді.
Кеңестік сәннің негізін қалаған, шығармашылық бағыт бағдар берген
Надежда Петровна Ламановамен скульптор В.Мухина, және қолөнер маманы
Е.Прибальский, дарынды суретші А.Экстер және Н.Махарова, Гореленковалармен
тікелей байланысты.
Өзінің ой-мақсаты мазмұнды, қолданылатын матасының формасы, шығарған
костюмі Батыс сәніне еліктеуші нэлмандарға қарсы тұрды.
20-жылдарға тән мынадай сұрақтар туындайды. Астарлап айтқанда, әр
түрлі мамандық костюмдері және спорттық формалар киімдері болды.
20-жылдардың суретшілер әр түрлі киім үлгілерін, өнеркәсіп
костюмдерін хирургтерге ұшқыштарға, дәрігерлерге, өрт сөндірушілерге,
құрлысшы, сатушыларға ұсынды.
Олардың ішінде қазір де қасиеттерін жоймаған көптеген комбинезон
қалталарымен сыдырмалары қолданылып жүр.
20-жылдардағы мата түс-өрнектер.
Алғашқы кеңес дәуірінде сәнді костюмдерге шикізат болған: кенеп,
қатты сүлгі, боз, шыт, солдаттардың шауыты, бумази, тұрпайы жүн, т.б.
1921-22 жылдан бастап, жаңа экономикалық саясат және тоқыма тігін
өнеркәсіпттерін орнатуда алғашқы маталар пайда, бола бастайды. Көбіне мақта
маталары (шыт, сәтен, т.б.) мөрлі суретімен шыға бастады. Суретші
тоқымашылар сонымен қатар салтын сақтауға сай гүлді суретті жаңа өрнектер
енгізді. Олардың шығармашылық ізденістері еңбек бейнесі суреттерге
революцияға жаңа геометриялық оюларға бағытталған. Бұл оюлардың қарама-
қарсы салыстыру түрі ритмі эмоциясы әдепшілігін білдірді. Бұл процесте
шығармашылық ізденісте суретшілердің тоқыма обларына ротетарлық мәдениетті
көп мыңдаған ғасыр бойы келе жатқан мәдениетке қарсы қоюы қате.
Осы ойға сай салтымыздың гүлді оюын мещандық концертватизмнің шығуы
деп саналды. Мұндай маталарды безендіру үшін тіпті бөтен форманы тәсіл
тақырыптар суреттер қолданылды.
20 жылдардың соңында кеңес суретшілері тағы да ең жақсы салттық,
геометриялық және өсімдік оюларына көңіл аударды.
1930-40 жылдары біздің елімізде тұрақты жеңіл өнеркәсіптің фундаменті
қаланды.
Екінші бес жылдық жоспарында халық шаруашылығын дамытуда жеңіл
өнеркәсіптің дамуын қарастырды.
1939 жылы ХVIII-съезінде ВКП (б) жеңіл өнеркәсіптің санынан өсуі
емес, жаңа техникамен технологияның өсуіне талап қойды. Бірақ 1930
жылдардың басында жеңіл өнеркәсіп халық сұранысын қанағаттандыра алмады.
Кеңес қоғамының сән костюмдерінің ролі суретшімен конструктордың
жеңіл өнеркәсіптегі ролі үлкен тәрбиелік мәні бар костюмдер қоғамымызда
алаңдатушылық туғызды. Дәл осы жағдайда 1934 жылы Москвада тәжірибе
техникалық лаборатория базасында Мосбелье тресін сән үйі сретенкеде
құрылды. 1936 жылы Москваның тоқыма институты матаны безендіру мен сурет
факультетінде киімді конструкциялау сәндеу суретті бөлімі құрылды.
1938 жыл Сретенкедеге база сән үйі іс тәжірибе техникалық тігін
фабрика тресі Москвиевейде Москвалық сән үйі құрылады.
Ұлы Отан соғысы тұрмыстық костюмнің процесін бірнеше жылға тоқтатты.
Бірақ 1944 жылы фашистер қиратқан Киевте Н.Лозовскийдің басқаруымен Киев
сән үйі құрылады. 1945 жылы Ленинград сән үйінде тек он модельер жұмыс
істей бастайды.
Соғыс жылдары тоқыма өнеркәсібі жұмыс істеуін тоқтатқан жоқ.
50-80 жылдардағы костюмдер
Соғыстан кейінгі кеңес костюмінің дамуына бұрынғы дәуірдегі бейнесі
формасындағы ассортимент әсер етті. Киімдерде гимнастерка, френч гамефе
шалбары, былғары белдік, қатал тігілген жұмыс көйлегі, костюмдері әр түрлі
матадан комбинироват еткен маталар мода сән болды.
Кескіндері ұзын иықтары жоғары болды.
1949-50 жылдары Европа елдерінде бейбітшілік киіміне айналған формалы
киімдер біздің елімізде әскери киімдерді кескін және ассортимент костюміне
ауыстырылды.
Осы күндері жаңа сән үйлері Горькийде, Ростовена-Донуде,
Новосибирскіде, Минскеде, Тибилисиде ашылды.
1949 жылы Москваның сән үйі бүкіл кеңестік сән үйі болып қайта
құрылады.
1953 жылы бірінші рет Прагада халықаралық конкурсқа қатысады. Бірақ
40 жылдың алғымен 50-жылдардың басында сыңаржақ пікір ұлттық ерешелікті
қазіргі костюмге шығармашылық ойсыз костюмді сәндеу қате болып табылады.
Осы сыңаржақ пікір сән мен конструрированиені жалпы киім өнеркәсібін
бәсеңдетті. 50 жылдардың алғында сән даму үшін қате пікірден құтылды.
Оның басты тақырыбы киімді жалпы өнеркәсіпке жоспарлау. Оның
қарапайымдылығы функциональды жалпы заманына сай суретті стиль болды. 50
жылдардың аяғында әйел киімінің силуэті тіке жейделік болып үлкен маңызды
дамуы жалпы өнеркәсіпке көмек болды.
Бұл жаңа силуэттің маталармен және химиялық талшық тамаша көрінуіне
мүмкіндік берді.
Ең алғашқы еңбектері кеңес модельдерінің тоқыма костюмдері болды. Бұл
ҮІ бүкіл әлемдік жастар фестиваліне және студенттерге арналып Москвада 1957
жылы жасалды. Жарқын түрлі-түсті қымбат емес матадан белдемше, жейде,
кеудешелер үлкен сұранысқа ие болды.
1958 жылы бүкіл әлемдік конкурста киімге жаңа талаптар қойылды:
қымбат емес матадан жалпылық киім шығуы, қазіргі заманғы ұлттық сән
мотивінде. Бірінші және екінші сыйлықты кеңес одағының сән үйіне В.Аралова
Пиахта және Суздаль сәні үшін алады. Екі көйлегі де жасанды жібек жейде
тәрізді болды.
60-жылдары кеңес өнер костюмі ең жоғарғы дәрежеге жетіп кеңес сурет
модельерлерінің шеберліктері күшейді. Дәл осы уақытта батыс сәндері
әбігерге түсіп жатқанда кеңес өнер костюмдері өзінің алдағы позициясымен
көптеген қиындықтан жол тауып шықты.
Бүкіл әлемге бүкіл суретшілерінің аты шыға бастайды. Олар В.Зайцев,
Л.Телегина, Е.Стерлигова, С.Кочарова, Осмеркина және көптеген модельерлер
өте жоғарғы суретшілік өнерімен өздерінің шығармаларында қоғам мүддесіне
сай эстетикалық отанның жарқын бейнесін көрсете білді.
Ұлы Октябрь социалистік революциясының 50-жылдығына арналып сән
коллекциялары оюлары, революциямен азамат соғысын көзге елестеткендей
болды.
Суретші Н.Понтелимонованың Красные два лята сәнінде буденный
формасы полевой сөмке, былғары белдік, және қазіргі заманға сән жастар
киіміне жарық гүлді сәнді үлгілері қолданылды.
Азамат соғысының қаһармандарына арналған суретші Н.Селиванова костюм
ұсынды. Онда қызыл бейкаларымен, ілінетін ілгек, түймешік формасы сол
заманның даңқын дәріптейді. Бұл шығармашылық мұра жастардың жарқын сәнімен
үйлесімін тапты.
Суретші В.Зайцев орыс халқының мотивіне сай сарафан сериясын шығарды.
Олардың стильдері солтүстік орыс крестьяндары Билифанадан Москвалық қыз
Рябушкинадан алынды. Бірақ осы сән үлгілері сол уақытына сай сәнді етіп
өңделді.
60 жылдардың тағы бір сән ерекшелігі мынадай терең мағыналы девизбен
таралды. Олар Писковитянка, Космос, Сибир, Гусь, Невский даңғылы, Орыс
ертегісі, Өзбекстан
Осмеркенаның Москвада 1967 жылы өткен бүкіл одақтық фестивалінде
Россия атты кешкі көйлегі ең жоғарғы баға алды. Кеңес костюмінің дамуында
үлкен жетістікке жеткізген тек қана мата мен костюм суретшілері ғана емес
конструктордың арқасында да жүзеге асты. Сән үлгілерін өңдеуде өнеркәсіп
өндірісінде конструкциялау өте үлкен роль алады.
60 жылдардың өзінде көптеген сән үлгілері соның ішінде бір
конструкциялау негізіне ауысты. Осы метод жеңіл өнеркәсіп министрствасы
РСФСР-дың бюросы арнайы суретті конструкторында негізгі өнеркәсіп коллекция
сәндері болады.
70-жылдары өнеркәсіп кеңес костюм дәуірі оның индустриалық негізінде
дамыған. Кеңес суретші модельерлері шығарған жаңа формалы және типті
киімдерді жалпы өндірістік өнеркәсіптер меңгеріп, қоғамның көптеген
сұраныстарына сай болды.
Сәнді стандартты бұйымдардан қазіргі костюм үлгілері туындады. Әр
адамның талғамымен өнер бөліктері, өздерінің үйлесімдерін тауып бейненің
дараланып, өзін көрсету қабілеті болды.
Модельерлердің шабыттары әртүрлі құбылыстары, қоғамдық өмір, өнер,
спорт, классикалық және халықтың сурет салтынан бастау алатындай болды.
Табиғи мата, қолдан тоқылған шілтер және кесте, былғары бұйымдар, әшекейлер
— фольклорлық киімдерді сақтайтын адамгершілік қасиеттері болған.
80-жылдары әртүрлі стильді шешімде костюмдер тәжірибелі, эмбебапта,
шығармашылыққа қабілеттілігін байқатты.
Ғылыми техниканың жетістігімен жасанды аң терісі, жасанды күдері,
былғары тағы да басқа материалдар шығарды. Арнай түрлі материалдар
бөліктері жұмсақ, эластикалық және жеңілдетілген трикотаж, маталары
шығарылды. Қазіргі кезде осы 40-50 жылдардағы сән бағыты қазіргі заманғы
кезде осы киім үлгілерін қайталайды. Ол кезде салтанатты кештерге
байланысты көптеген киім үлгілері болған. Ол киімдерде жеңдері жағалары
көпірмелі, қатпарлы болып келген етектері кең болған. Қазір заманымызға сай
көйлектердің негізгі бөліктерінің, өзі әртүрлі тұрғыда қалыптасты. 40-50
жылдар мен қазіргі жылдардағы киімдерде көптеген айырмашылықтар жоқ деп
айтуымызға болады. Сол кездердегі киім үлгілері қазіргі үлгілерге өте
ұқсас.
Ұлттық костюмдер негізінде қазіргі жастарымыздың көптеген киім
үлгісіне біте қайнатқан көне дәстүрлер арқылы ұлттық мәдениетіміздің атам
заманнан бергі қалыптасу ерекшеліктерін, халықтың шыққан тегіне, бет
пішінің сөйлеу тілі, ауыз әдебиеті сияқты біртұтастыққа жетелейтін секілді.
Негізінде киім өзінің қарапайымдылығымен үйлесімділігімен жүріп
тұруға ыңғайлылығымен ерекше. Ал оның құрамында алтын күміске інжу жақұт
перуза, секілді тастар қондырылып соғыла тән алқа, тамақша сырға, үкі аяқ,
білезік сияқт зергерлік заттардың маржан тізбектерінің неше түрлі
шытырлармен сияқты кестелі-зерлі талғамды байқататын нәзік, әсемдікке деген
әуесқойлықты көрсетеді.
Бұл жайттардан киімнің табиғатындағы екі жақтылықты — тұрмыс қажеті
мен сымбаттылыққа, әсемдікке құштарлықты аңғаруға болады. Олай дейтініміз —
материалдық өндірістің өзі барлық жағдайда халықтың эстетикалық қызметімен
біте қайнасып жататын құбылыс.
Қазақтарда негізінен күнделікті киімдер жиынтығы мен салтанаттық кеш
киімдерінің пішімінде айтарлықтай өзгерістер баршылық. Салтанаттық кеш
киімі негізінен тігісі жатық пішімі сыпайылау, зерлі-оқалы, кестелі бас
киімдері биіктеу болған. Ал аяқ киімдері биік өкшелі қайқы тұмсықты
боялған, көнмен өрнектелген болып келеді. Оның үстіне салтанаттық кеш
киімдер құрамында алтын, қүміспен, қапталған жарған қаралы қиыршықты түрлі-
түсті әшекейлі моншақтармен өрнектеледі. Ал күнделікті киетін киімдер
жиынтығы көбінесе шыт, шекпен, сәтен, дөйтерісі секілді қарапайым
материалдардан тігілсе, ал салтанатты кешке киетін киімдерді көбінесе
барқыт, атлас, масаты, жібек, седеп маталар кәмшат, сусар, бұлғын, құндыз
терілері булап немесе жылқы шегеріні пайдаланылған.
Киімдегі әлеуметтік ерекшеліктерді оған пайдаланылған материалдың
құндылығымен, киімдер жиынтығының әшекей өрнектерінің, бір-біріне
ұқсамайтын ерекшеліктерімен бағаланады.
Халық шеберлері, модельерлері негізіне салтанаттық кештерге киімдер
жиынтығын тіккенде іс тапсырушының талғамын жас ерекшелігін республикалық
музей қорындағы киім үлгілерінен аңғарамыз.
Костюм дәуір талғамынан өтсе де ғылыми тұрғыдан әлі толық екшеле
қоймаған құбылыс. Сондықтан тереңдеп зерттей түсуді қажет етеді.
1.1. Костюмнің халықтық сәндік өнерде алатын орны
Қазақтың ұлттық киімдер де өзінің сипатымен сырымен, сұлулығымен,
сәнімен осындай сан ғасырлық тарихтың иісін сақтаған, бедерін жеткізген.
Қазақтың ұлттық киімдеріне қарап-ақ қазақтардың қандай, халық болғанын
айтқызбай немесе өзін көрмей білуге болады дер едік. Ұлттық киімдеріміз ата-
бабамыздың жауынгер, жаугер, батыр, жаужүрек халық болғанын көрсетеді.
Өйткені тірлігі үнемі аттың жолында, түйенің қамында жүрген көбінесе
мамыражай, жайма шуақ жүре алмаған. Аты ауыздықпен су ішіп, өзі етігімен
мұз кешіп, тіршілік үшін күрескен. Тобылғыны жастанып, қу толағай бастанып
өмір сүрген.
Осынау ұлан-байтақ алып сахараны оған көз тіккендерден қорғап қалу
бабаларымызға оңайға түспеген. Халқымыздың байырғы кәсібі мал бағу болғаны
да оның киімдерінен аңғарылып тұрады.
Ұлттық киімдерді талмай зерттер болсақ, мұндай қыр мен сырға молынан
қаныға аламыз. Тарихтың терең тамырлы мәндеріне бойласақ ұлттық киімдерден
тұнып тұрған өнеге мен өлшемдерді оқып едік.
Сонымен қатар қазақ киімді сәндік пен салтанаттық да өлшемі санаған.
Осы дипломдық жұмысты, Мектеп вальсі деп алғандықтан қазақтың
костюмімен байланыстыруға тура келеді.
Костюм — бұл киімнің, аяқ киімнің, бас киім бөліктерінің оларды
безендіру мен кию манерасының тұрақты принципте негізінде жасалған белгілі
бір бейнелі — көркемдемек жүйесі.
Костюм белгілі бір тарихи кезеңдегі белгілі бір техникалық ғылыми,
және мәдени жетістіктерді сондай-ақ қоғамның моральдық-этикалық және
эстетикалық түсініктерін белгілейді.
Неғұрлым тар шеңбердегі костюм деген ұғым бірнеше заттардың мысалы,
пиджак, жилет, шалбар секілді заттардың үйлесімі іспетті театрлық,
салтанаттық ерлер немесе әйелдер костюмінің мәні ретінде қолданылады.
Ансамбль қоғам өмірінің көркем бейнесін оның талғамын, ғылым мен
техникалық даму деңгейін мода бағытын және басқаларды алудың нағыз пәрменді
құралы.
Ансамбльдің басты мақсаты — моданы насихаттау.
Гарнитур системасы — өздері бірдей бір түсті материалдан жасалған
белгілі бір мақсат көзделген киім заттарының жиынтығы.
Коллекция көркемдік системасы — мұның өзі форманың белгілі бір
классикалық идеясы санның байланысы мен дамуына, келісіміне, костюм киген
адамның көркем бейнесі арқылы эмициялық-көркемдік шешімін ашуына құрылған
киім модельдерінің жүйеге келтірілген жиынтығы.
Киім зат секілді адаммен бірге өмір сүріп, оның тіршілік бейнесі
болып табылады. Оның дербес тарихы жоқ. Костюм тарихын адам қоғамы мен адам
қатынастарынан тыс қарастыруға әсте болмайды.
Костюм тарихы — әр алуан түрлі елдердегі алуан түрлі халықтардағы
киімнің, жасап келе жатқан барлық кезеңіңдегі оның формасының өзгеру
тарихы.
Костюм дамуының тарихы, оның өзгерістері бір жағынан дәуірдің жалпы
стиліне, екінші жағынан модасына байланысты.
Әрине халықтың костюм дәуірінің дамуын халық билігі үстемдігін апарып
таңуға болмайды, сөйтсе де әлемдегі әр түрлі елдердің дәстүрлі халықтық
костюм үлгілері қазір де сән жасаушылар үшін шығармашылық жаңалықтардың
негізгі бастауы болып отыр және де қандай жағдайға болмасын арналып
тігілген киімдердің бәрінен де өзінің нақты көрінісін табуда. Мәселен,
жастар арасында өте кең тараған киімдер мен аяқ киімнің кең болуының
негізін байыптайтын болсақ еуропалық шаруалардың дәстүрлі киімдеріне ұқсас,
көптеген киімдердің үлгілері эскимостар мен чукчалардан алынған, тері
калошпен киетін сырын тіккен жылы етіктерді Кавказдық тау халықтары
пайдаланған және қазірге дейін пайдаланып та жүр жүннен тоқылған бас
киімдер, тоқыма кеудешелер, жылы шұлықтар — ежелден бері тағаты қатал
аймақта өмір сүріп, қой өсіретін көптеген халықтарға тән киімдер болып
табылады. Тіпті сырт киімдерінің үлгісінен келіп шыққан. Бұл жерде мәселе
жетекші суретшілердің кімді қалай тігуді емес — сән мен костюмнің өзгеріп
отыруы жалпы алғанда біреулердің қажет мен талғамына емес, өзінің
түрлерінің алтын қорына қойылды, ұнасымды, қолайлы, яғни өз мүмкіндігіне
толық сәйкес келетін киімдер ғана жатады.
Мода (сән) — латын сөзі өлшем, әдім, іс-әрекет түрі, мағынасы ол
уақытша келісімді сәнді киіне білеу деген ұғым береді.
Сән дегеніміз — қоғамдық өмірдің бір бөлшегі әлеуметтік құбылыс.
Киім — ең бірінші қажеттілікке жатады оны өндірумен әр түрлі
өнеркәсіп салалары, ал сатумен орасан көп дүкендер айналысады. Осы тұрғыдан
алғанда сән экономикалық құбылыс.
Басқа да өнер түрлері сияқты, костюм жасау да өнер болғандықтан, сән-
эстетикалық құбылыс жекелеген елдердің, дәуірлердің, тұтас адамзаттың
көркемдік мәдениетінің бір түрі. Сәңді әрбір адам өзінше қабылдайды, бұл
оның жолына тәрбиесіне, сәні міне мәдениеті мен мінезіне бір сөзбен
айтқанда, әр адамның өзіне ғана тән ерекшелігіне байланысты. Сән біздің
әрқайсысымыз үшін ішкі әлеміміздің бір бөлшегі, жан дүниеміздің айнасы ал
сәнге жеген талғам — Сіздің тәрбиеміздің жемісі жетілгенін, мәңгі жасайтын
бойына сіңіріп, ғасырлар бойы сақтап келеді.
Костюм массасы, оның ауыр немесе жеңіл секілді болып көрінуі әр түрлі
себептерге байланысты. Киімде сызықтар, қосымша бөлектер, бөлшектер,
әшекейлер неғұрлым көп болған сайын тұлға соғұрлым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz