Қызылорда облысының халқы
І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
ІІ.Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2.1. Қызылорда облысындағы халық саны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2.2. Қызылорда облысы халқының ұдайы өсіп.өнуі ... ... ... ... ... ... 11
2.2.1. Халықтың тууы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.2.2. Халықтың өлім.жітімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2.3. Табиғи өсім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.3. Қызылорда облысы халқының құрамы мен
жыныстық .жастық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.4. Қызылорда облысындағы халықтың өмір ұзақтығы ... ... ... ... 32
2.5. Қызылорда облысындағы көші.қон ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.6. Қызылорда облысындағы халықтың орналасуы ... ... ... ... ... ...38
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
ІІ.Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2.1. Қызылорда облысындағы халық саны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2.2. Қызылорда облысы халқының ұдайы өсіп.өнуі ... ... ... ... ... ... 11
2.2.1. Халықтың тууы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.2.2. Халықтың өлім.жітімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2.3. Табиғи өсім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.3. Қызылорда облысы халқының құрамы мен
жыныстық .жастық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.4. Қызылорда облысындағы халықтың өмір ұзақтығы ... ... ... ... 32
2.5. Қызылорда облысындағы көші.қон ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.6. Қызылорда облысындағы халықтың орналасуы ... ... ... ... ... ...38
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
Бұл жұмыс Қызылорда облысының халықтар географиясына арналған.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы тәуелсіздік алғаннан бергі күрделі толғандыратын мәселелердің бірі-демография мәселесі.Себебі, егеменді еліміздің тарихи-әлеуметтік, саяси-экономикалық және мәдени даму жолдары ең алдымен өз халқының өсіп-өну серпіні және әлеуметтік құрамындағы күрделі өзгерістерге байланысты. Республика территориясындағы экологиялық дағдарыс аймағына кіретін Қызылорда облысындағы демографиялық үрдістердің қалыптасу мен даму заңдылықтарын зерттеу соңғы уақытта өзекті мәселелердің біріне айналып отыр. Бүгінде нарық қарым- қатынастарына көшу, әлеуметтік мақсаттар мен ұлттық экономикалық даму мүдделеріне бағыттану сияқты құбылыстар демографиялық даму тенденциясы сияқты өзекті мәселені жүйелі түрде зерттеуді қажет етеді.
Бұл жұмыста Қызылорда облысы территориясындағы демографиялық үрдістерді (халықтың ұдайы өсіп-өнуі, ұрпақтың алмасуы, халықтың өсу қарқыны және сипаты, өсім мен өлім деңгейі, халықтың көші-қон үрдістері, жыныстық, жастық, жанұя құрылымы және т.б.) халықтар географиясы жете зерттейді.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері.
Бұл жұмыстың мақсаты Қызылорда облысындағы халықтар географиясы қарастыратын демографиялық үрдістерді анықтау, өзіндік ерекшеліктерін, қалыптасу мен дамудың негізгі заңдылықтарын анықтау болып табылады.
Осы мақсатқа сәйкес, Қызылорда облысындағы халықтар географиясының міндеттері анықталды:
- қоғам дамуының жалпы заңдарын танып білуге мүмкіндік беретін халықтың ұдайы өсіп-өнуін, оның табиғатпен өзара әрекеттестігін, халықтың орналасуының беталыстары мен заңдылықтарын зерттеу;
- көптеген практикалық міндеттерді орындау: халықты есепке алу, еңбек ресурсының балансын жасау,қызмет көрсету мекемелері мен балалар мекемелерін салуды жоспарлау, көші-қон проьлемасын шешу;
- жергілікті ерекшеліктерді ескере отырып, облыстағы халық географиясының әдістемелік принциптерін негіздеу;
- облыстың демографиялық ахуалын жақсартуға бағытталған ұсыныстар мен практикалық іс-шаралар жүйесін дайындау;
Зерттеу объектісі. Қазақстан Республикасы Қызылорда облысының халқы
Жұмыстың ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі
- Зерттеудің теориялық негізі кеңестік және Қазақстандық демографиялық ғылымның негізгі бағыттары өкілдерінің және халықтар географиясы ғалымдардың еңбектері болып табылады.
Қазіргі ғаламдық проблемалардың бірі- демографиялық проблема. Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) ғаламдық проблемаларының ішінде бұл үшінші орынды алады.
Территорияның халқын географиялық тұрғыда «халықтар географиясы» зерттейді.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы тәуелсіздік алғаннан бергі күрделі толғандыратын мәселелердің бірі-демография мәселесі.Себебі, егеменді еліміздің тарихи-әлеуметтік, саяси-экономикалық және мәдени даму жолдары ең алдымен өз халқының өсіп-өну серпіні және әлеуметтік құрамындағы күрделі өзгерістерге байланысты. Республика территориясындағы экологиялық дағдарыс аймағына кіретін Қызылорда облысындағы демографиялық үрдістердің қалыптасу мен даму заңдылықтарын зерттеу соңғы уақытта өзекті мәселелердің біріне айналып отыр. Бүгінде нарық қарым- қатынастарына көшу, әлеуметтік мақсаттар мен ұлттық экономикалық даму мүдделеріне бағыттану сияқты құбылыстар демографиялық даму тенденциясы сияқты өзекті мәселені жүйелі түрде зерттеуді қажет етеді.
Бұл жұмыста Қызылорда облысы территориясындағы демографиялық үрдістерді (халықтың ұдайы өсіп-өнуі, ұрпақтың алмасуы, халықтың өсу қарқыны және сипаты, өсім мен өлім деңгейі, халықтың көші-қон үрдістері, жыныстық, жастық, жанұя құрылымы және т.б.) халықтар географиясы жете зерттейді.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері.
Бұл жұмыстың мақсаты Қызылорда облысындағы халықтар географиясы қарастыратын демографиялық үрдістерді анықтау, өзіндік ерекшеліктерін, қалыптасу мен дамудың негізгі заңдылықтарын анықтау болып табылады.
Осы мақсатқа сәйкес, Қызылорда облысындағы халықтар географиясының міндеттері анықталды:
- қоғам дамуының жалпы заңдарын танып білуге мүмкіндік беретін халықтың ұдайы өсіп-өнуін, оның табиғатпен өзара әрекеттестігін, халықтың орналасуының беталыстары мен заңдылықтарын зерттеу;
- көптеген практикалық міндеттерді орындау: халықты есепке алу, еңбек ресурсының балансын жасау,қызмет көрсету мекемелері мен балалар мекемелерін салуды жоспарлау, көші-қон проьлемасын шешу;
- жергілікті ерекшеліктерді ескере отырып, облыстағы халық географиясының әдістемелік принциптерін негіздеу;
- облыстың демографиялық ахуалын жақсартуға бағытталған ұсыныстар мен практикалық іс-шаралар жүйесін дайындау;
Зерттеу объектісі. Қазақстан Республикасы Қызылорда облысының халқы
Жұмыстың ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі
- Зерттеудің теориялық негізі кеңестік және Қазақстандық демографиялық ғылымның негізгі бағыттары өкілдерінің және халықтар географиясы ғалымдардың еңбектері болып табылады.
Қазіргі ғаламдық проблемалардың бірі- демографиялық проблема. Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) ғаламдық проблемаларының ішінде бұл үшінші орынды алады.
Территорияның халқын географиялық тұрғыда «халықтар географиясы» зерттейді.
1.Абдреева Ш.Т. Региональные особенности и проблемы расселения населения (на примере Южного Казахстана): Автореферат дисс...канд. геогр. наук. Алматы, 2007
2.Ауезова З.Т. Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуіне байланысты елді- мекендерде қоныстану жүйесі өзгерісінің экономикалық- географиялық проблемалары:г.ғ.к... дисс. Авторефераты.Алматы,2004
3. Алисов Н.В., Хорев Б.С. Экономическая и социальная география мира /общий обзор/. Учебник.М., 2001.
4. Ауыл (село) дамуның мониторингі.(статистикалық анықтамалық)Қаңтар-желтоқсан.2005жыл. /Қызылорда облысының статистика басқармасы/ Қызылорда, 2005
5. Брук С.И. Население мира.Этнодемографический справочник.М., 1986
6.Демографический статежегодник Казахстана,1999.Статистический сборник /Агенство РК по статистике/ Алматы, 2000
7. Жумасултанов Т.Ж., Ибраев А.Т. Населения Казахстана с древнейших времен до наших дней. Алматы,2000
8. Копылов В.А. География населения. Учебное пособие.М.,1999
9. Қазақстан және оның өңірлері. Қ.Р.Статистика агенттігі. Алматы,2006
10.Қазақстандағы халықтың тұрмыс деңгейі. Қ.Р.Статистика агенттігі. Алматы,2006
11. Қазақстан тәуелсіздік жылдарында.2006 Қ.Р.Статистика агенттігі. Алматы, 2006
12. Қазақстан өңірлерінің демографиялық жылнамалығы. /Қ.Р.Статистика агенттігі/ Алматы,2006
13. Қызылорда облысының әлеуметтік-экономикалық дамуы.01/2007. /Қызылорда облысы статистика басқармасы/ Қызылорда,2007
14. Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы Алматы: Қазақ энциклопедиясы.2003. 5,6-томдар
15. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы халық санағының талдамалы есебі./Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі/ Алматы,2005
16.Қазақстан Республикасының халқы жынысы мен жасы бойынша. Қазақстан Республикасындағы 1999 жылғы халық санағының қорытындылары. /Қ.Р. Статистика агенттігі/ Алматы,2001
17.Нүсіпова Г.Н. халықтар географиясы:Оқу құралы. Алматы. Қазақ университеті. 2005
18.Нюсупова Г.Н. Экономика-географические аспекты жизнеспособности населения региона (на примере Кызылординской области) :дисс.канд. геогр. наук. Алматы,2000
19. Население Казахстана.Итоги переписи населения.1999. Алматы,2000
20.Региональный статистический ежегодник Казахстана./Комитет по статистике и анализу/ Алматы , 2005
21.Состояние здоровья населения и систем здравоохранения Республики Казахстан за 1991-2000 годы. (Статистический сборник) /Агенство РК по делам здравоохранения/ Астан, 2001
22. Статистический ежегодник 2006. /Агенство РК. по статистике/ Алматы, 2006
23. Токмагамбетова Р.Ю. Закономерности формирования и развития развития эколого-демографических процессов Казахстанского Приаралья. Дисс. канд.геогр. наук. Алматы,2001
24. Шувалов Е.Л. География населения. М., Просвещение. 1985
25. Численность и размещение населения в Р.К. Итоги переписи населения 1999г в Р.К. Том 1. Алматы, 2000
26. Энциклопедия стран мира. Москва., Экономика. 2004
27. Ягельский А. География населения. М., Прогресс,1980.
2.Ауезова З.Т. Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуіне байланысты елді- мекендерде қоныстану жүйесі өзгерісінің экономикалық- географиялық проблемалары:г.ғ.к... дисс. Авторефераты.Алматы,2004
3. Алисов Н.В., Хорев Б.С. Экономическая и социальная география мира /общий обзор/. Учебник.М., 2001.
4. Ауыл (село) дамуның мониторингі.(статистикалық анықтамалық)Қаңтар-желтоқсан.2005жыл. /Қызылорда облысының статистика басқармасы/ Қызылорда, 2005
5. Брук С.И. Население мира.Этнодемографический справочник.М., 1986
6.Демографический статежегодник Казахстана,1999.Статистический сборник /Агенство РК по статистике/ Алматы, 2000
7. Жумасултанов Т.Ж., Ибраев А.Т. Населения Казахстана с древнейших времен до наших дней. Алматы,2000
8. Копылов В.А. География населения. Учебное пособие.М.,1999
9. Қазақстан және оның өңірлері. Қ.Р.Статистика агенттігі. Алматы,2006
10.Қазақстандағы халықтың тұрмыс деңгейі. Қ.Р.Статистика агенттігі. Алматы,2006
11. Қазақстан тәуелсіздік жылдарында.2006 Қ.Р.Статистика агенттігі. Алматы, 2006
12. Қазақстан өңірлерінің демографиялық жылнамалығы. /Қ.Р.Статистика агенттігі/ Алматы,2006
13. Қызылорда облысының әлеуметтік-экономикалық дамуы.01/2007. /Қызылорда облысы статистика басқармасы/ Қызылорда,2007
14. Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы Алматы: Қазақ энциклопедиясы.2003. 5,6-томдар
15. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы халық санағының талдамалы есебі./Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі/ Алматы,2005
16.Қазақстан Республикасының халқы жынысы мен жасы бойынша. Қазақстан Республикасындағы 1999 жылғы халық санағының қорытындылары. /Қ.Р. Статистика агенттігі/ Алматы,2001
17.Нүсіпова Г.Н. халықтар географиясы:Оқу құралы. Алматы. Қазақ университеті. 2005
18.Нюсупова Г.Н. Экономика-географические аспекты жизнеспособности населения региона (на примере Кызылординской области) :дисс.канд. геогр. наук. Алматы,2000
19. Население Казахстана.Итоги переписи населения.1999. Алматы,2000
20.Региональный статистический ежегодник Казахстана./Комитет по статистике и анализу/ Алматы , 2005
21.Состояние здоровья населения и систем здравоохранения Республики Казахстан за 1991-2000 годы. (Статистический сборник) /Агенство РК по делам здравоохранения/ Астан, 2001
22. Статистический ежегодник 2006. /Агенство РК. по статистике/ Алматы, 2006
23. Токмагамбетова Р.Ю. Закономерности формирования и развития развития эколого-демографических процессов Казахстанского Приаралья. Дисс. канд.геогр. наук. Алматы,2001
24. Шувалов Е.Л. География населения. М., Просвещение. 1985
25. Численность и размещение населения в Р.К. Итоги переписи населения 1999г в Р.К. Том 1. Алматы, 2000
26. Энциклопедия стран мира. Москва., Экономика. 2004
27. Ягельский А. География населения. М., Прогресс,1980.
МАЗМҰНЫ
І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
ІІ.Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .5
2.1. Қызылорда облысындағы халық
саны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2.2. Қызылорда облысы халқының ұдайы өсіп-өнуі ... ... ... ... ... ... 11
2.2.1. Халықтың
тууы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...11
2.2.2. Халықтың өлім-
жітімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2.3. Табиғи
өсім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 22
2.3. Қызылорда облысы халқының құрамы мен
жыныстық -жастық
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.4. Қызылорда облысындағы халықтың өмір ұзақтығы ... ... ... ... 32
2.5. Қызылорда облысындағы көші-
қон ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.6. Қызылорда облысындағы халықтың орналасуы ... ... ... ... ... ...38
ІІІ.Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .39
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..42
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...44
Бұл жұмыс Қызылорда облысының халықтар географиясына арналған.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы тәуелсіздік
алғаннан бергі күрделі толғандыратын мәселелердің бірі-демография
мәселесі.Себебі, егеменді еліміздің тарихи-әлеуметтік, саяси-экономикалық
және мәдени даму жолдары ең алдымен өз халқының өсіп-өну серпіні және
әлеуметтік құрамындағы күрделі өзгерістерге байланысты. Республика
территориясындағы экологиялық дағдарыс аймағына кіретін Қызылорда
облысындағы демографиялық үрдістердің қалыптасу мен даму заңдылықтарын
зерттеу соңғы уақытта өзекті мәселелердің біріне айналып отыр. Бүгінде
нарық қарым- қатынастарына көшу, әлеуметтік мақсаттар мен ұлттық
экономикалық даму мүдделеріне бағыттану сияқты құбылыстар демографиялық
даму тенденциясы сияқты өзекті мәселені жүйелі түрде зерттеуді қажет етеді.
Бұл жұмыста Қызылорда облысы территориясындағы демографиялық
үрдістерді (халықтың ұдайы өсіп-өнуі, ұрпақтың алмасуы, халықтың өсу
қарқыны және сипаты, өсім мен өлім деңгейі, халықтың көші-қон үрдістері,
жыныстық, жастық, жанұя құрылымы және т.б.) халықтар географиясы жете
зерттейді.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері.
Бұл жұмыстың мақсаты Қызылорда облысындағы халықтар географиясы
қарастыратын демографиялық үрдістерді анықтау, өзіндік ерекшеліктерін,
қалыптасу мен дамудың негізгі заңдылықтарын анықтау болып табылады.
Осы мақсатқа сәйкес, Қызылорда облысындағы халықтар географиясының
міндеттері анықталды:
- қоғам дамуының жалпы заңдарын танып білуге мүмкіндік беретін халықтың
ұдайы өсіп-өнуін, оның табиғатпен өзара әрекеттестігін, халықтың
орналасуының беталыстары мен заңдылықтарын зерттеу;
- көптеген практикалық міндеттерді орындау: халықты есепке алу, еңбек
ресурсының балансын жасау,қызмет көрсету мекемелері мен балалар
мекемелерін салуды жоспарлау, көші-қон проьлемасын шешу;
- жергілікті ерекшеліктерді ескере отырып, облыстағы халық
географиясының әдістемелік принциптерін негіздеу;
- облыстың демографиялық ахуалын жақсартуға бағытталған ұсыныстар мен
практикалық іс-шаралар жүйесін дайындау;
Зерттеу объектісі. Қазақстан Республикасы Қызылорда облысының халқы
Жұмыстың ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі
- Зерттеудің теориялық негізі кеңестік және Қазақстандық демографиялық
ғылымның негізгі бағыттары өкілдерінің және халықтар географиясы
ғалымдардың еңбектері болып табылады.
Қазіргі ғаламдық проблемалардың бірі- демографиялық проблема.
Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) ғаламдық проблемаларының ішінде бұл үшінші
орынды алады.
Территорияның халқын географиялық тұрғыда халықтар географиясы
зерттейді. Халықтар географиясы халық санының өсуін, құрамын, орналасуын
және ерекшеліктерін зерттейді. Халықтар географиясын зерттеумен айналысқан
шетелдік ғалымдардың еңбектері орыс тілінде басылып шықты. Оларға ағылшын-
америка авторларының ( Д.Фостердің Қалалар географиясы, Қала дамуының
серпіні; Б.Дж.Гарнердің, Д.Харвейдің, Е.Гамильтонның, П.Хагеттің және т.б.-
дың Географиядағы үлгі), француз авторларының ( Ж.Боже-Гарнье мен
Ж.Шабоның Қалалар географиясы жөніндегі очерктер) еңбектері жатады.
Халықтар мен мекендердің географиясы Польшадағы географиялық зерттеу
бағытының дамыған дәстүрлі салаларының бірі болып табылды.
Халықтар географиясын зерттеумен айналысқан орыс ғалымдарының
ішінен Ресей империясы қалаларының гидрографиялық- статистикалық баяндауы
(1832) және Ресейдің статистикалық очерктері (1848) атты еңбек жазған
К.И.Арсеньевті; 1897 жылғы Ресей халқының бірінші халық санағын
ұйымдастырушылардың бірі, бес томдық Географиялық-статистикалық сөздіктің
басылуын басқарған П.П.Семенов Тян-Шанскийді(1855); ХХ ғасырдың бас кезінде
Табиғат жағдайлары мен адамның іс-қимылына байланысты Жер халқының
таралуы еңбегін жазған А.И.Воейковты (1906), Европалық Ресейдің қаласы
мен деревнясы атты монографияның авторы В.П.Тян-Шанскийді (1910) және
Европалық Ресей халқының тығыздығы атты бірінші ірі масштабты картаны
атап өтуге болады. ( МаксаковскийВ.П. Историческая география мира:Уч.пос.
для вузов.-М.:Экопрос,1997)
Кеңес дәуірінде халықтар географиясына елеулі үлесті:
Н.Н.Баранский, Р.М.Кабо, О.А.Константинов, В.В. Покшишевский, Ю.Г.Саушкин,
С.А.Ковалев, Г.М.Лаппо(қалалар мен агломерациялар),Б.М.Хорев (қоныстану
жүйесі), В.П. Максаковский(дүние жүжүзінің халықтары) және басқалар да
қосты.
Қазақстанда халықтар географиясы жөніндегі зерттеу жасаған
ғалымдарға: Мақаш Тәтімов( демографиялық үрдістер), Ұ.М.Ысқақов
(қалалар,қоныстану проблемалары), Г.Д.Москвина (еңбек ресурстары,көші-
қон үрдістері), М.Х.Асылбеков, А.Н.Алексеенко (тарихи демография) және
т.б. жатады.
Қызылорда облысындағы халықтар географиясы қарастыратын
демографиялық мәселелерді зерттеумен Р.Ю.Тоқмағамбетова, Г.Н.Нүсіпова,
Ш.Т.Абдреева айналысты.
Р.Ю.Тоқмағамбетованың Қазақстандағы Арал маңының экологиялық-
демографиялық процестерінің қалыптасуы мен даму заңдылықтары (2001) атты
зерттеу жұмысында Қызылорда облысындағы экологиялық бұзылыстың деңгейі
ескеріле отырылып ландшафттық аудандастыру негізінде экологиялық-
демографиялық үрдістердің даму заңдылықтарына талдау мен бағалау жасалды.
Р.Ю.Тоқмағамбетова ұсынған тұрақсыз аймақ жағдайындағы экологиялық –
демографиялық процестерді картографиялау әдісі Қызылорда облысының арнаулы
карталар сериясында іске асты, бұл демографиялық процестерге әсер ететін
өзгерістерді кешенді табиғи бағалауға мүмкіндік берді. Зерттеу нәтижесінде
алынған қорытындылар экологиялық-демографиялық процестерді реттеуге және
басқаруға бағытталған ұсыныстар мен іс-шаралар жүйесіне негіз болды.
Г.Н.Нүсіпованың Аймақ халқының өмір сүру бейімдігін бағалаудың
экономикалық- географиялық аспектілері (Қызылорда облысы мысалында) (2000)
атты зерттеу жұмысында Қызылорда облысындағы қазіргі демографиялық
жағдайына, оның ішінде ұдайы өсіп- өну үрдістеріне, халықтың тууы, өлімі,
табиғи өсіміне, ұдай өсіп-өну процестеріне әсер ететін факторларға
сипаттама берілген. Сонымен бірге, Облыстағы халықтың өмір сүру
бейімдігінің экономикалық-географиялық алғышарттары, оны бағалау мен мен
басқарудың проблемаларына жете көңіл бөлініп, зерттелген.
Сонымен бірге, Ш.Т. Абдрееваның Халықтың аймақтық қоныстану
ерекшеліктері мен проблемалары (Оңтүстік Қазақстан мысалында) (2007) атты
зерттеу жұмысында еліміздің ірі экономикалық ауданының құрамына кіретін
Қызылорда облысындағы қоныстану проблемалары мен міндеттері шешілген.
Аймақтың қазіргі демографиялық жағдайы және оның халық мекендеуіне
көрсететін әсері бағаланған және халық санының болжамы анықталған. Аймақтың
халқы мен оның мекендеуінің зерттелуі жалпы ғылыми және арнайы әдістер
жүйесі арқылы жүзеге асырылған.Халық мекендеуінің аймақтық ерекшеліктері
мен мәселелері анықталған.
Бұл зерттеуді жүргізу үрдісі барысында ғылыми жаңалықтар
элементтері бар нәтижелер алынды:
- 1989-2006 жж. аралығындағы Қызылорда облысының халықтар географиясы
мәселелерінің дамуына сипаттама беру;
- Облыстың демографиялық үрдістерінің даму беталысының ерекшеліктерін
анықтау;
- Нарықтық қатынас жағдайындағы халықтар географиясы өзгерісінің едәуір
ықтимал жолдарын болжамдау әзірленеді;
Жұмыста дәстүрлі әдістер пайдаланылды: демографиялық
статистилық,картографиялық, салыстырмалы-талдау әдісі, бағалау әдісі және
т.б.
Курс жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен: 6 тараудан, қорытындыдан
тұрады.
2.1.Қызылорда облысындағы халық саны
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бергі 16 жыл ішінде
өткен күрделі әлеуметтік- экономикалық және саяси процестер халықтың
демографиялық ахуалына да өзіндік ықпал жасады. Республиканың қазіргі
кезеңдегі демографиясындағы басты ерекшелік -тұрғындар санының кемуі.
Республикадағы депопуляциялану ел тұрғындарының демографиялық
құрылымындағы ерекшеліктерге байланысты болды.Дәлірек айтқанда, басқа ұлт
өкілдерінің тарихи отанына оралуына,табиғи өсім көрсеткіштерінің
төмендеуіне тікелей байланысты. Қала тұрғындарының жақын және алыс шет
елдерге қоныс аударуына орай қазақ жастарының ауылдан қалаға қарай үдере
көшуіне байланысты үлкен ішкі көші-қон басталды. Тек шалғайдағы ауылдар
босап қалып, онда қалған жұрттың көпшілігін қарт адамдар құрайтын деңгейге
жетті. Халықтың жастық құрылымында қарт адамдардың көбейгені демографиялық
үрдістерге кері әсерін тигізді.
2006 жылдың 1-қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстан
Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылымы 10194 әкімшілік-аумақтық
бірлікті қамтиды.Халқының саны бойынша біздің республика ТМД елдері
арасында Ресей Федерациясы, Украина және Өзбекстаннан кейін 4-ші орында,
аумағы бойынша 2-ші орында (Ресей Федерациясынан кейін) тұр. Оған қоса,
Қазақстан әлемдегі халық ең аз қоныстанған елдердің бірі болып табылады.
2006 жылдың басында республикадағы халық тығыздығы 1 км2 жерге 5,6 адамды
құрады.
1-кесте. 1990-2006 жж.аралығындағы халық санының өзгеруі
жылдар Барлық Соның ішінде Халықты % шаққанда
халық саны,
мың адам
қалалық ауылдық қалалық Ауылдық
1990 16298,0 9300,8 6997,2 57,0 43,0
1991 16358,2 9366,9 6991,3 57,3 42,7
1992 16451,7 9404,0 7047,7 57,2 42,8
1993 16426,5 9343,2 7083,3 56,9 43,1
1994 16334,9 9162,6 7172,3 56,1 43,9
1995 15956,7 8884,4 7072,3 55,7 44,3
1996 15675,8 8730,3 6945,5 55,6 44,3
1997 15480,6 8635,2 6845,4 55,7 44,2
1998 15188,2 8499,4 6688,8 55,9 44,1
1999 14957,8 8368,8 6589,0 56,0 44,0
2000 14896,1 8322,2 6573,9 55,9 44,1
2001 14841,9 8283,3 6558,7 56,0 44,0
2002 14820,9 8348,9 6472,0 56,3 43,7
2003 14944,4 8472,3 6472,1 56,7 43,3
2004 14953,9 8503,7 6450,2 56,9 43,1
2005 15074,7 8614,6 6460,1 57,0 43,0
2006 15219,2 8696,5 6522,7 57,0 43,0
1989-2005 жылдар аралығындағы еліміздегі халық санына тоқталсақ,
1989 жылғы санақ бойынша халық саны 16199,1 мың адамды,1999 жылғы санақ
бойынша 14953,1 мың адамды, ал 2005 жылы 15219,3 мың адамды құрады. 1990
жылдың басынан басталған көші-қондық теріс сальдо жалпы халық санының
қысқаруына әкелді. 1989 жылғы халық санымен салыстырғанда 2005 жылы
республикадағы халық саны 979,8 мың адамға азайған. Ал 1999 жылмен
салыстырғанда елдегі тұрғындардың саны 2005ж 266,9 мың адамға көбейген.
1999 ж. халық санағы бойынша қала халқы саны 8 млн 373 мың адамды, ауыл
халқы 6 млн 579 мың адамды құрады.[15,17]
Ал 2005ж ресми статистикалық мәліметтер бойынша Қазақстандықтардың 8696,5
мыңы(57,1%) - қалаларда, 6522,8 мыңы(42,9%) –ауылдық жерлерде
тұрады.[22,18] Бұдан 2005ж қала халқы санының артқандығын, керісінше, ауыл
халқы санының кемігендігін байқаймыз. Бұған туу деңгейінің төмендеп және
өлім-жітімнің көбеюінің, сонымен қатар халық санының табиғи өсімінен асатын
көші-қонның айтарлықтай жағымсыз айырымының нәтижесінде халық санының
төмендеу беталысы себеп болды. 2002 жылдан бастап қана халық санының туу
өсімінің, көшіп келушілер ағымының төмендеуі нәтижесінде арту байқалды.
1-сурет 1990-2006жж.Қазақстан Республикасындағы халық саны
(жыл басына; мың адам)
1990 жылмен салыстырғанда халықтың ұдайы өсіп-өнуінің жалпы
көрсеткіштері де әртүрлі. 2005 ж халықтың туу көрсеткіші 278977 адамды
көрсетеді.(Ал 1990 ж 362081 бала туылған).1000 адамға шаққандағы туудың
жалпы коэффициенті 2005ж 18,42-ні құрады. Бұл көрсеткіш 1990ж -22,1 –ді,
1999ж -14,57-ні көрсеткен еді. Өлім көрсеткіштері 1990 ж 128576
адамның,1999ж 147416 адамның, ал 2005 ж 157121 адамның өлгенін
көрсетеді. Бұл әлі де болса өлім көрсеткіштерінің азаймай отырғандығын
байқатады. 1990ж республика халқының табиғи өсімінің жалпы
коэффициенті 1000 адамға шаққанда 14,3-ке тең болса, 2005ж 8,05-ке тең
болды.Яғни 1990-2005 жж аралығында 6,25-ке кеміді.
2-кесте. Қазақстан Республикасындағы халық санының өзгеруінің
құрамдас бөлігі (мың адам)
жылдар Жыл басындағыЖалпы Табиғи Көші-қонЖыл аяғындағыБір
халықтың өсім өсім өсімі халықтың жылғы
жалпы саны жалпы саны жалпы
өсім
1990 16298,0 60,2 233,5 -173,3 16358,2 0,4
1991 16358,2 93,5 218,9 -125,4 16451,7 0,6
1995 15956,7 -280,9 107,4 -388,3 15675,8 -1,8
2000 14901,6 -36,0 72,3 -108,3 14865,6 -0,2
2005 15074,8 144,5 121,8 22,7 15219,3 1,0
* Қазақстан тәуелсіздік жылдарында.2006. ҚР Статистика агенттігі. 253-бет
Республикадағы халықтың табиғи өсу көрсеткіштеріндегі теріс нәтижелерге
қарамастан, Қызылорда облысында халық санының өсуі байқалады.
Қызылорда облысы- Қазақстанның оңтүстігіндегі әкімшілік-аумақтық
бөлік. Жер аумағы- 226,0 мың км2 (Қазақстан жерінің 8,3%-н құрайды) Тұрғыны
624,9мың адам (2006ж)[13,28] Облыс құрамында 7 әкімшілік аудан, 3 қала
бар.[14,5-т.175]
1960-1999жж аралығындағы кезеңде Қызылорда облысының
демографиялық дамуында республикаға тән жалпы заңдылықтар мен тенденциялар
байқалды. Облыс халқының саны 346,0 мыңнан 596,2 мың адамға (2 есеге жуық)
қала халқының есебінен өсті. (2-кесте,2-сурет) Ал, 1999жылдан бастап бұл
көрсеткіш төмендей бастады. Облыс халқының жалпы саны 1998-1999жж 18,6 мың
адамға азайып кетті, халықтың өсу қарқыны төмендеді.3-кесте
3-кесте 1960-2005жж облыс халқының саны (жыл басына; мың адам)*
Жылдар Барлығы Қала халқы Ауыл халқы
1960 346,0 167,5 178,5
1970 491,4 268,2 223,2
1980 577,8 366,5 211,3
1985 623,2 402,3 220,9
580,1 349,0 231,1
1990**
1991 586,3 353,5 232,8
1992 594,0 360,1 233,9
1993 597,4 362,3 235,1
1994 605,0 365,3 239,7
1995 605,9 362,9 243,0
1996 605,4 360,6 244,8
1997 609,2 362,9 246,3
1998 614,9 366,6 248,3
1999 596,2 361,0 235,2
2000 599,7 360,3 239,4
2001 600,9 359,4 241,5
2002 603,8 360,5 243,2
2003 607,4 362,3 245,1
2004 612,0 364,2 247,8
2005 618,2 368,1 250,1
*Демографический ежегодник Казахстана.Алматы., Нацстатагенство.1998г. 12-
бет
Численность и размещение населения в РК.Том 1Итоги переписи населения 1999г
вРК. Алматы 2000. 8-бет
**1990 жылғы мәлімет Байқоңыр қаласынсыз келтірілген.
2-сурет. 1960--2005жж. аралығындағы облыс халқының саны
(жыл басына; мың адам)
1999ж халық санағы Қызылорда облысы халқының саны 598526 адамды
құрағанын, олардың 361538-қалада, 236988-ауылдық жерлерде тұратынын
көрсетті.[25,10] Ал 2006ж мәліметтер бойынша қызылордалықтардың жалпы саны
624,9 мың адамға жетті,оның ішінде 372,0мыңы-қала халқы, 252,9 мыңы- ауыл
халқы.Қалалықтардың үлесіне 59,5%,ауылдықтар үлесіне 40,5% тиесілі.[13,28]
2-суреттен 1999 жылдан бері қарай облыстағы халық санының 598,6 мың
адамнан 618,2 мың адамға көбейгендігін және аз болса да тұрақты
өскендігін байқаймыз.
1989-2006жж. аралығындағы Қызылорда облысы аудандарындағы халық
санының динамикасын төмендегі 4-кестеден көруге болады.
4-кесте. 1999-2006 жж. Қызылорда облысы аудандарының халық саны
(жыл басына; мың адам)
1989 1999 2000 2001
1959 37,6 37,1 35,8 38,3
1970 23,4 29,0 25,8 32,7
1980 23,9 30,9 33,3 26,9
1985 25,1 31,0 30,9 31,3
1990 22,1 31,1 30,1 32,6
1991 21,5 31,2 31,1 31,3
1992 20,4 31,5 31,1 32,1
1993 19,1 30,3 29,0 32,3
1994 18,7 28,9 27,7 30,6
1995 17,2 25,7 24,7 27,2
1996 15,9 23,7 22,9 24,7
1997 14,7 22,1 22,2 22,0
1998 14,2 22,0 21,9 22,2
1999 14,57 21,70 21,28 22,34
2000 14,92 21,23 20,58 22,21
2001 14,91 20,41 19,97 21,07
2002 15,29 20,13 20,50 19,59
2003 16,63 20,62 21,50 19,32
2004 18,19 22,83 23,79 21,42
2005 18,42 22,59 24,18 20,26
* Демографический ежегодник Казахстана. Алматы.,Нацстатагенство.1998. 28-
бет
Қазақстанның демографиялық жылнамалығы. Алматы.,2004. 94-95 беттер
Қазақстанның демографиялық жылнамалығы. Алматы.,2006. 211-бет
5-сурет. Қазақстан Республикасы және Қызылорда облысындағы халықтың туу
коэффициенті (1000 адамға)
1999 жылғы халық санағы Қызылорда облысында туылғандар саны 12596
адамды құрағанын көрсетті.Бұл көрсеткіш 2006 ж 2480 адамға көбейіп, 15076
адамды құрады.[13,28] (Ал 2005ж 13897 бала дүниеге келген.)[12,202]1000
адамға есептегендегі халықтың туу коэффициенті 2005ж 22,55-тен 2006 ж
24,26-ға өсті.[13,28]
Қызылорда облысының жекелеген аудандары бойынша туудың
жоғарылау деңгейі 1999 ж қалалар арасында Жаңақорған ауданында (26,2%),
ауылдық жерлер арасында Қазалы ауданында (25,6%) байқалды.[19,203] Бұған
ауылшаруашылық өндірісі аумағының артуы және репродуктивті жастағы
әйелдердің көбеюі себеп болды. 1999ж ең төменгі туу коэффициенті қалалар
арасында Сырдария ауданында (17,8%), ал ауылдық жерлер арсында Қызылорда
қаласы әкімшілігінде(17,3%) байқалды. Қалған аудандардың барлығында туу
коэффициенті республикалық орташа көрсеткіштен жоғары болды. 2006ж
Қызылорда қаласында, Жаңақорған, Жалағаш, Сырдария,Шиелі және Қазалы
аудандарында туудың жоғарылауы байқалса, ал туудың төмендеу деңгейі Арал
ауданында(24,29-дан 24,28-ге дейін),Қармақшы ауданында (21,12-ден 20,76-ға
дейін) байқалған.[13,28]
Бұдан облыс халқының туу көрсеткіші экологиялық қолайсыз жағдайларға
қарамастан жоғары екендігін көреміз. Экологиялық қолайсыз жағдай ең алдымен
ауыл халқына әсер етті. Ауыл халқының туу коэффициенті 2000жылғы 22,21-ден
2005ж 20,26-ға төмендеп кетті. Керісінше, қала халқының туу коэффициенті
2000-2005жж аралығында 20,58-ден 24,18-ге дейін артты.[10,122] 1000 адамға
шаққандағы туу коэффициенті бойынша Қызылорда облысы 2005 ж республикада 4-
орында тұрды.(Маңғыстау, Оңтүстік Қазақстан, Атырау облыстарынан
кейінгі)[12,211]
2.2.2. Халықтың өлім-жітімі
Бала туу сияқты, өлім-жітім де биологиялық құбылыс. Сонымен бірге,
бала туу сияқты өлім-жітімнің де мөлшері материалдық жағдайларға тікелей
байланысты болады. Халықтың әл- ауқаты мен денсаулығының күн тәртібіне
қойылуы қанша жоғары болса, өлім-жітім сонша аз болады және керісінше.
Көптеген нарықтық экономикаға көшуші мемелекеттердің демографиялық
әлеуетіндегі негізгі мәселелердің бірі- өлім-жітім көрсеткішінің артуы
болып табылады.Біздің республиканың демографиялық әлеуеті өлім-жітімнің
жоғарылауына байланысты нашарлап кетті. 1989 жылғы халық санағы бойынша
республикадағы өлгендер саны 126,4 мың адамды көрсетті.Бұл көрсеткіш 1995ж
168,7 мың адамға дейін өсіп, 1000 адамға шаққандағы өлім коэффициенті 7,6%-
ден 10,7%-ге дейін өсті.[7,97-98] Тек 1995 жылдың маусымынан бастап,
республикада өлім-жітім деңгейінің баяулап төмендеу беталысы байқалды.
1999ж өлгендер саны 1995 жылмен салыстырғанда 8,5 мың адамға, ал 1000
адамға шаққандағы көрсеткіш
1995 жылғы 10,7%-ден 1999ж 9,9%-ге дейін азайды, содан кейін көбею және
азаю жағына қарай азғантай ауытқулармен 2006 ж 10,4%-ге дейін жетті.
Өлім-жітімнің негізгі себептерінің ішінде қан айналымы жүйесінің
сырқаттары,сәтсіз жағдайлар, уланулар мен жарақаттар,жаңа пайда болған
ісіктер, тыныс және ас қорыту ағзаларының сырқаттары, індет және
паразиттік сырқаттар бар.
Нәрестелер шетінеуінің деңгейі (1 жасқа дейінгі) жалпы республика
бойынша 1000 жаңа туған балаға 1991ж 27,4 баладан 2005 жылы 15,1 балаға
дейін азайды. 1 жасқа дейінгі балалар өлімінің себептері құрылымында
перинатальді кезең ішінде пайда болған ахуалдардан, туа біткен ауытқулардан
және тыныс алу органдарының сырқаттарынан болған өлім-жітімнің үлес
салмағы басым, оларға өлген нәрестелердің 80%-нан астамы келеді.
Қызылорда облысында 1995 жылдан бері өлім көрсеткіштерінің азаюы
байқалуда.[7,98] 1999 жылғы облыстағы өлім-жітім деңгейі республикалық
орташа көрсеткіштен төмен болып, 7,4%-ді құрады. Территориялық бөліністе
1999ж ең жоғары өлім коэффициенті көрсеткіші Қазалы ауданы мен
Қызылорда қаласы әкімшілігінде 8,2%, ең төменгі көрсеткіш Жаңақорған
ауданында 5,7% болды. 1999ж қала халқының өлім деңгейі ауыл халқына
қарағанда жоғары болды және 8,1%-ді құрады. Бұған себеп қолайсыз
экологиялық жағдайдың, ең алдымен ауыз суының төменгі сапасының қала
халқына айтарлықтай әсері етуі болып табылады.
6-кесте. Қазақстан Республикасы және Қызылорда облысындағы халықтың өлім-
жітімінің коэффициенті (1000 адамға)
Жылдар Қазақстан Қызылорда Қызылорда Қызылорда
Республикасы облысы облысы, қала облысы,ауыл
1990 7,8 7,4 7,7 7
1991 8,2 7,7 8,1 7,1
1992 8,3 7,7 7,9 7,3
1993 9,4 8,2 8,5 7,7
1994 9,8 8,1 8,6 7,3
1995 10,5 8,6 9,3 7,6
1996 10,4 8,4 9,1 7,2
1997 10,1 7,8 8,4 6,9
1998 9,8 7,6 8,4 6,4
1999 9,87 7,44 8,14 6,38
2000 10,06 7,45 8,22 6,30
2001 9,95 7,39 8,19 6,20
2002 10,05 7,58 8,38 6,39
2003 10,41 7,48 8,26 6,31
2004 10,14 7,07 7,97 5,74
2005 10,37 7,58 8,62 6,04
*Қазақстанның демографиялық жылнамалығы. Алматы.1999. 28-бет
Қазақстанның демографиялық жылнамалығы. Алматы. 2004. 94-бет
Қазақстанның демографиялық жылнамалығы. Алматы. 2006.211-бет
1999ж. Қызылорда облыстық статистика басқармасының материалдары
6-сурет. Қазақстан Республикасы және Қызылорда облысындағы халықтың өлім
коэффициенттері динамикасы (1000 адамға)
2006ж облыс бойынша өлім көрсеткіші 4829 адамды құрап, 2005 жылғы 4627
адамнан бұл көрсеткіш 202 адамға артқан.Ал, жалпы өлім коэффициенті әрбір
1000 тұрғынға шаққанда 7,52-ден 7,77-ге дейін көбейген.Өлім көрсеткішінің
жоғары деңгейі Қызылорда қаласында (8,67), ал ең төменгі деңгейі Жалағаш
ауданында(6,09) байқалды.[13,28]
Қазіргі уақытта облыстағы халық өлімінің негізгі себептері ішінде
ең үлкен меншікті салмаққа қан айналым жүйесі аурулары (48,6%)ие болып
отыр. Жалпы өлгендер санының ішінде жазатайым оқиға, улану мен жарақат
алуға 12,1%, қатерлі ісік ауруларына 12,1%, ишемиялық жүрек ауруларына
14,0%, тыныс алу жолдарының ауруларына 5,4% тиесілі.
7-сурет. 2006ж. Қызылорда облысындағы жекелеген өлім себептеріне
байланысты өлім-жітім құрылымы
1999ж облыста тыныс алу жолдары ауруларынан,инфекциялық және
паразитарлық аурулардан өлгендердің үлес салмағы республикалық орташа
көрсеткіштен 1,5-2 есе асып түсті және республиканың басқа облыстары
арасында 1-орынды болды.[21,58] Ал 2005ж осы екі өлім себебіне байланысты
көрсеткіштері азайып, 7-орынға дейін түсті.
Қызылорда облысы халқының 2005 жылғы өлім көрсеткіштері
өлгендердің жас ерекшеліктерін де көрсетті.Инфекциялық және паразитарлық
аурулардан, жазатайым жағдайлардан көбіне 25-44 жас аралығындағы
адамдар,ас қорыту органдары ауруларынан 45-64 жас аралығындағы адамдар,
қан айналымы жүйесі және тыныс органдары ауруларынан 65-тен жоғары жастағы
адамдар көз жұмған екен.[12,368] Сонымен бірге, еңбек жасындағы еркектердің
өлім-жітім деңгейі әйелдермен салыстырғанда жоғары болып келеді, бұл
жұмыстағы жарақаттанумен,алкоголизммен және темекі тартумен, ал кейінгі
кезде есірткілерді қабылдаумен байланысты.
7-кесте.1999-2005жж.Қызылорда облысындағы жекелеген өлім себептеріне
байланысты өлім- жітім көрсеткіші.(1000 адамға)
өлім себептері 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Барлығы оның ішінде: 744,37 745,41 739,23757,65747,63707,20757,70
Жұқпалы және 58,12 50,74 37,81 37,85 34,01 30,83 33,16
паразитарлы аурулардан
Оның ішінде 46,06 37,72 24,99 27,22 26,91 25,91 25,20
туберкулезден
ісіктерден 93,80 97,81 99,61 96,95 98,57 99,05 91,69
Қан айналымы жүйесі 315,23 317,29 336,30349,61368,37329,14359,26
ауруларынан
Тыныс органдары 86,76 84,79 77,29 70,72 65,71 49,20 51,37
ауруларынан
Ас қорыту органдары 25,63 25,87 30,48 26,89 26,42 26,08 21,30
ауруларынан
Несеп-жыныс жүйесі 15,74 10,85 10,49 9,46 8,92 7,71 7,32
ауруларынан
Жазатайым оқиғалардан, 83,75 95,14 88,28 100,1084,04 97,09 85,83
уланулардан және
жарақаттанудан
*Қазақстандағы халықтың тұрмыс деңгейі.ҚР статистика агенттігі.2006.122-б
Қазіргі уақытта облыста өлім- жітім біршама төменгі деңгейде
тұрақталды. Бірақ әлі де болса өлім-жітім төмендеуінің барлық мүмкіндіктері
орын алып отыр. Атап айтқанда, өлім-жітім мүмкіндігін төмендету және тууды
арттыру аса маңызды проблемалар болуына қарамастан, қазіргі уақытта өлімнің
төмендеуі сенімсіз болуда. Бүгінде өкпе(туберкулез) және жұқпалы аурулардан
өлуді төмендету әлеуметтік-экономикалық жағдайларды жақсартумен байланысты.
Өкінішке орай, тыныс алу органдары, қан айналымы жүйесінің ауруларынан
және ісіктермен ауыратындар арасында өлудің өсу үрдісі байқалуда.
8-сурет. 1999,2002,2005 жж. Қызылорда облысындағы жекелеген өлім
себептеріне байланысты өлім көрсеткіші динамикасы (1000 адамға)
Қазақстандағы ең маңызды проблемалардың бірі – сәбилер өлім-жітімінің
жоғары деңгейі болып табылады.(1 жасқа дейінгі сәбилердің өлімі) Егер
Жапонияда бұл көрсеткіш 1000 жаңа туған балаға шаққанда 4%,
Швецияда 5% болса, Ресейде 2-3 есе көп-19%, Қазақстанда 3-6 есе көп
-20,7%.(1990ж бұл көрсеткіш 26%-ден жоғары болған)[17,28]
Қазірде республикада 1 жасқа дейінгі сәбилер өлімі көрсеткіштерінің
төмендеу тенденциясы байқалуда.
9-сурет. 1980-2005 жж. Қазақстан Республикасындағы сәбилер өлімі
көрсеткіштерінің динамикасы (1000 адамға)
Сәбилер шетінеуінің деңгейі (1 жасқа дейінгі) жалпы республика
бойынша 1980ж 32,7-ден 1990ж 26,4-ке дейін, 1991ж 27,4 баладан 2005ж 15,1
балаға дейін азайды. 1 жасқа дейінгі балалар өлімі себептерінің құрылымында
перинатальді кезең ішінде пайда болған ахуалдардан,туа біткен ауытқулардан
және тыныс органдары ауруларынан болған өлім-жітімнің үлес салмағы
басым,оларға өлген нәрестелердің 80%-нан астамы келеді.
Республикада соңғы жылдарда нәрестелік өлім көрсеткішінің төмендеуі
байқалғанымен, бірқатар облыстарда ол көрсеткіш жоғары,тіпті республикалық
орташа көрсеткіштен де артып отыр. Ең жоғары көрсеткіш 1998ж Қызылорда
облысында байқалды. Осыдан бері нәрестелер өлімі облыста әлі де сол жоғары
деңгейде қалуда.
8-кесте. Қызылорда облысындағы нәрестелер өлімі коэффициенті
(1000 туғанға)
1990 1999 2000 2001
1.перинатальдық 93 4,26 219 157,59
кезеңде пайда
болатын
жағдайлардан
2. туа біткен 26 1,19 36 25,90
ауытқулардан
3.жазатайым 8 0,37 9 6,48
жағдайдан,уланудан
және жарақатан
4.тыныс органдары 102 4,67 37 26,62
ауруларынан
5.ас қорыту 1 0,05 1 0,72
органдары
ауруларынан
6.инфекциялық және26 119 22 15,89
паразитарлы
аурулардан
2005ж республиканың басқа облыстарымен салыстырғанда Қызылорда облысы
нәрестелік өлім көрсеткіші бойынша 1-орынға шықты.Облыстың көрсеткіші
(23,89) республикалық көрсеткіштен (15,15) 1,5 есеге артық болды.[12,349]
Сонымен бірге, нәрестелік өлім ауылдық жерлердің тұрғындары арасында жоғары
деңгейде болып отыр, яғни 2000ж 18,17-ден 2005ж 21,94-ке артқан.
Облыс 5-жасқа дейінгі балалар өлімі көрсеткіші бойынша республикада
2005ж 1-орынды иеленді.[12,346] Бұл көрсеткіш 1000 туғандарға шаққанда
29,07-ні көрсетті. Ал осы жылдағы республикалық орташа көрсеткіш 18,83-ті
құраған еді. Балалар мен нәрестелік өлімнің негізгі себептеріне
перинатальдық кезеңде қалыптасқан жағдайды, қолайсыз экологиялық жағдайлар
туғызған бірқатар ауруларды жатқызуға болады. Сонымен бірге, туғанға
дейінгі және туғаннан кейінгі көрсетілетін медициналық жағдайлардың
жеткіліксіздігін айтуға болады.
Экологиялық жағдайдың қолайсыздығы аналар өлімінің өсуіне себеп болды.
Соңғы 2005ж аналар өлімі көрсеткіші 100 000 тірі туғандарға есептегенде
79,1-ді құрады. Бұл республикалық орташа көрсеткіштен (40,5)
2 есеге жуық артық.[12,346]Бұны төмендегі 10-кестеден көруге болады.
10-кесте. Қазақстан Республикасы жәнеҚызылорда облысы бойынша аналар
өлімінің коэффициенті (100 000 тірі туғандарға)
жылдар Қазақстан Республикасы Қызылорда облысы
1991 67,2 30,6
1992 76,8 41,7
1993 62,8 29,9
1994 69,3 25,1
1995 77,3 35,8
1996 69,4 31,1
1997 76,9 39,5
1998 77,5 45,4
1999 65,3 45,9
2000 60,9 47,4
2001 48,6 84,5
2002 50,5 33,3
2003 42,1 57,0
2004 36,9 58,7
2005 40,5 79,1
* ҚазақстанРеспубликасының демографиялық жылнамалығы.А.20042006
Состояние здоровья населения и систем здравоохранения РК 1991- 2001гг.
30-бет
Қазақстан Республикасындағы халықтың тұрмыс деңгейі.А.,2006. 123-бет
11-сурет. 1991-2005 жж.Қазақстан Республикасы және Қызылорда облысындағы
аналар өлімі коэффициенті (100 000 тірі туғандарға)
Әр жыл сайын облыс әйелдерінің арасында анемиямен, бүйрек ауруларымен,
жүрек-қантамыр жүйесі ауруларымен ауыратындардың саны артуда.Көптеген
аурулар әлеуметтік-экономикалық жағдаймен, жасанды түсік тастаудың
көбеюімен, медициналық көмектің аздығымен байланысты. Соңғы уақытта
әсіресе,Арал аймағындағы аналар өлімі жоғары болып отыр. Республикадағы
аналар өлімі құрылымында түсік тастаудан, әртүрлі ішкі органдар ауруларынан
және жатырдан тыс жүктіліктен өлген әйелдердің саны артқан.
2.2.3. Халықтың табиғи өсімі
Халықтың табиғи өсімі-халықтың ұдайы өсіп-өнуін қамтамасыз ететін
процесс.Халықтың жалпы санының өзгеруіне,бірінші кезекте, халықтың туу және
өлім-жітім деңгейі өзгеруінің әсерінен қалыптасатын табиғи өсім әсер етеді.
1991-2005 жж. ішінде жалпы республика бойынша халықтың табиғи өсімі
1687,7 мың адамды,соның ішінде қалалық мекендерде 572,7 мың адамды(33,9%),
ауылдық жерде 1115 мың адамды (66,1%)құрады. 2005ж. ел халқының табиғи
өсімі 1000 тұрғынға 8 адамды, соның ішінде қалалық мекендерде 7,3 адамды,
ауылдық жерде 9,0 адамды құрады.
Қызылорда облысындағы халық өсімінің негізгі көзі- жоғары табиғи өсім
болды. 1970 жылға дейін облыс халқы табиғи өсім есебінен де, сонымен бірге,
механикалық өсім есебінен де көбейді. 1970 жылдан бастап ауылдық жерлерден
халықтың тұрақты кетуі байқалды және қалалық жерлерге қарағанда өте жоғары
болды. Табиғи өсімнің төмендеуі халықтың жалпы өсімінің қарқынын азайтып
жіберді. 1990-1999 жж. аралығында табиғи өсім 13,8 мың адамнан 8,3 мың
адамға, облыс халқының саны 596,2 мың адамға дейін қысқарды. Бұны табиғи
өсімнің жалпы төмендеуімен және экологиялық босқындардың миграциялық
ағынының көбеюімен түсіндіруге болады.
11-кесте. Қызылорда облысы халқының табиғи өсу коэффициенті
(1000 адамға)
жылдар Қазақстан Қызылорда облысы Қала халқы Ауыл халқы
Республикасы
1990 14,3 23,7 - -
1995 6,7 17,6 - -
1999 4,70 14,26 13,15 15,96
2000 4,86 13,78 12,36 15,91
2001 4,96 13,02 11,78 14,87
2002 5,24 12,55 12,12 13,20
2003 6,22 13,14 13,24 13,01
2004 8,05 15,76 15,82 15,68
2005 8,05 15,01 15,56 14,22
*Қазақстан Республикасындағы халықтың тұрмыс деңгейі.А.,2006 122-бет
12 -сурет.Қазақстан Республикасы және Қызылорда облысындағы халықтың табиғи
өсімі
Көптеген әлеуметтік-экономикалық жағдайларға қарамастан,
2000-2005жж.аралығындағы Қызылорда облысында халықтың табиғи өсімі жоғары
болды. Қызылорда облысындағы табиғи өсім республикадағы жоғары
көрсеткіштердің бірі болып табылады.(Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Алматы
облыстарынан кейін) 2005ж облыстағы табиғи өсім коэффициенті 1000 адамға
шаққанда 15,01-ді, ал республикалық орташа көрсеткіш 8,05-ті құраған
еді.[12,213]
2.3.Қызылорда облысы халқының құрамы мен жыныстық-жастық құрылымы
1991жылы Қазақстан Республикасы мемлекеттік тәуелсіздік алғаннан
кейін, трансформациялық үдіріс басталып, бөлек этностық топтар тарихи
Отанына оралу мүмкіндігі ашылған сайын, ТМД-ның басқа
елдеріндегідей,Қазақстанда да халықтың санында және құрылымында айтарлықтай
өзгерістер болды. Республикадағы халықтың этностық құрамында 130-дан аса
ұлттар мен ұлыстар бар. Оның ішінде 7 ұлт ең көп болып табылады: қазақтар,
орыстар, украиндар,өзбектер, татарлар, немістер, ұйғырлар- олардың үлесіне
елдегі халықтың жалпы санынан 95% келеді.[11,255]1989-1999 жж. аралығында
қазақтар санының абсолюттік өсуі байқалды.Қазақ ұлты 1468,1 мың адамға
(22,9%-ға) көбейіп, республика халқының жартысынан астамын құрады.(53,4%-
ын) Сондай-ақ, күрд(29,1%-ға), дүнген (23,3%-ға), ұйғыр (15,9%-ға), өзбек
(12%-ға) халықтарының саны да өсті. Оның есесіне орыс ұлты өкілдерінің саны
1582,4 мың адамға (26,1%-ға) кеміді, немістер 593,5 мың (62,7%), украиндар
328,6 мың (37,5%), татарлар 71,7 мың (22,4%), белорусьтер 66 мың (37,1%)
адамға кеміген. [14,5-т,275]
12-кесте.Қазақстан Республикасындағы жекелеген ұлттар бойынша халықтың
саны.(жыл басына)
мың адам үлес салмағы,% жалпы өсімкемуі
2001 ж 2006 ж 2001 ж 2006ж мың адам %
Барлық 14865,6 15219,3 100 100 353,7 2,4
халық,
оның
ішінде
Қазақтар 8167,9 8913,3 54,9 58,6 745,4 9,1
Орыстар 4294,3 3979,3 28,9 26,1 -315,0 -7,3
украиндар 511,7 448,8 3,4 2,9 -62,9 -12,3
өзбектер 385,8 428,9 2,6 2,8 43,1 11,2
Татарлар 241,4 229,6 1,6 1,5 -11,8 -4,9
Немістер 299,4 222,7 2,0 1,5 -76,7 -25,6
ұйғырлар 215,0 229,8 1,4 1,5 14,8 6,9
Басқа 750,1 766,9 5,0 5,0 16,8 2,2
ұлттар
* Қазақстан тәуелсіздік жылдарында 2006. ҚР статистика агенттігі. 253-
бет
13-сурет. 1999-2005 жылдардағы қазақтар санының серпіні (мың адам)
Қала мен ауыл халқының арасында этникалық саралану өте айқын білінеді. Қала
халқының ең жоғарғы үлесін орыс және татар ұлттарының өкілдері (77%), ал ең
азын өзбек ұлтының өкілдері құрады. Ауыл тұрғындарының үлес салмағын
өзбектер- үштен екіден астамын қазақтар жартысынан астамын және орыстар
төрттен бір бөлігінен азын құрады. Ауыл халқының ішінде қазақтардың басым
көпшілігі Батыс Қазақстан (82,0%),Атырау (98,2%), Қызылорда (98,7%) және
Маңғыстау (99,7%) облыстарында тұрады, ал қазақтардың ең аз саны Солтүстік
Қазақстан облысында (36,1%) келеді.
13-кесте 2000-2006жж аралығындағы Қызылорда облысы халқының ұлттық құрамы
(жыл басына, адам)
жекелеген 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
ұлттар
Барлық 598526 599738 600972 603804 607491 612048 618249
халық,соның
ішінде:
қазақтар 565151 568154 570684 574186 578430 583535 590168
орыстар 16416 15179 14370 14019 13660 13254 12967
корейлер 8772 8542 8319 8199 8091 7970 7901
татарлар 2256 2158 2065 1982 1947 1905 1868
түріктер 954 974 976 995 1006 1022 1042
өзбектер 949 884 842 853 859 877 886
чешендер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
ІІ.Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .5
2.1. Қызылорда облысындағы халық
саны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2.2. Қызылорда облысы халқының ұдайы өсіп-өнуі ... ... ... ... ... ... 11
2.2.1. Халықтың
тууы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...11
2.2.2. Халықтың өлім-
жітімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2.3. Табиғи
өсім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 22
2.3. Қызылорда облысы халқының құрамы мен
жыныстық -жастық
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.4. Қызылорда облысындағы халықтың өмір ұзақтығы ... ... ... ... 32
2.5. Қызылорда облысындағы көші-
қон ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.6. Қызылорда облысындағы халықтың орналасуы ... ... ... ... ... ...38
ІІІ.Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .39
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..42
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...44
Бұл жұмыс Қызылорда облысының халықтар географиясына арналған.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы тәуелсіздік
алғаннан бергі күрделі толғандыратын мәселелердің бірі-демография
мәселесі.Себебі, егеменді еліміздің тарихи-әлеуметтік, саяси-экономикалық
және мәдени даму жолдары ең алдымен өз халқының өсіп-өну серпіні және
әлеуметтік құрамындағы күрделі өзгерістерге байланысты. Республика
территориясындағы экологиялық дағдарыс аймағына кіретін Қызылорда
облысындағы демографиялық үрдістердің қалыптасу мен даму заңдылықтарын
зерттеу соңғы уақытта өзекті мәселелердің біріне айналып отыр. Бүгінде
нарық қарым- қатынастарына көшу, әлеуметтік мақсаттар мен ұлттық
экономикалық даму мүдделеріне бағыттану сияқты құбылыстар демографиялық
даму тенденциясы сияқты өзекті мәселені жүйелі түрде зерттеуді қажет етеді.
Бұл жұмыста Қызылорда облысы территориясындағы демографиялық
үрдістерді (халықтың ұдайы өсіп-өнуі, ұрпақтың алмасуы, халықтың өсу
қарқыны және сипаты, өсім мен өлім деңгейі, халықтың көші-қон үрдістері,
жыныстық, жастық, жанұя құрылымы және т.б.) халықтар географиясы жете
зерттейді.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері.
Бұл жұмыстың мақсаты Қызылорда облысындағы халықтар географиясы
қарастыратын демографиялық үрдістерді анықтау, өзіндік ерекшеліктерін,
қалыптасу мен дамудың негізгі заңдылықтарын анықтау болып табылады.
Осы мақсатқа сәйкес, Қызылорда облысындағы халықтар географиясының
міндеттері анықталды:
- қоғам дамуының жалпы заңдарын танып білуге мүмкіндік беретін халықтың
ұдайы өсіп-өнуін, оның табиғатпен өзара әрекеттестігін, халықтың
орналасуының беталыстары мен заңдылықтарын зерттеу;
- көптеген практикалық міндеттерді орындау: халықты есепке алу, еңбек
ресурсының балансын жасау,қызмет көрсету мекемелері мен балалар
мекемелерін салуды жоспарлау, көші-қон проьлемасын шешу;
- жергілікті ерекшеліктерді ескере отырып, облыстағы халық
географиясының әдістемелік принциптерін негіздеу;
- облыстың демографиялық ахуалын жақсартуға бағытталған ұсыныстар мен
практикалық іс-шаралар жүйесін дайындау;
Зерттеу объектісі. Қазақстан Республикасы Қызылорда облысының халқы
Жұмыстың ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі
- Зерттеудің теориялық негізі кеңестік және Қазақстандық демографиялық
ғылымның негізгі бағыттары өкілдерінің және халықтар географиясы
ғалымдардың еңбектері болып табылады.
Қазіргі ғаламдық проблемалардың бірі- демографиялық проблема.
Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) ғаламдық проблемаларының ішінде бұл үшінші
орынды алады.
Территорияның халқын географиялық тұрғыда халықтар географиясы
зерттейді. Халықтар географиясы халық санының өсуін, құрамын, орналасуын
және ерекшеліктерін зерттейді. Халықтар географиясын зерттеумен айналысқан
шетелдік ғалымдардың еңбектері орыс тілінде басылып шықты. Оларға ағылшын-
америка авторларының ( Д.Фостердің Қалалар географиясы, Қала дамуының
серпіні; Б.Дж.Гарнердің, Д.Харвейдің, Е.Гамильтонның, П.Хагеттің және т.б.-
дың Географиядағы үлгі), француз авторларының ( Ж.Боже-Гарнье мен
Ж.Шабоның Қалалар географиясы жөніндегі очерктер) еңбектері жатады.
Халықтар мен мекендердің географиясы Польшадағы географиялық зерттеу
бағытының дамыған дәстүрлі салаларының бірі болып табылды.
Халықтар географиясын зерттеумен айналысқан орыс ғалымдарының
ішінен Ресей империясы қалаларының гидрографиялық- статистикалық баяндауы
(1832) және Ресейдің статистикалық очерктері (1848) атты еңбек жазған
К.И.Арсеньевті; 1897 жылғы Ресей халқының бірінші халық санағын
ұйымдастырушылардың бірі, бес томдық Географиялық-статистикалық сөздіктің
басылуын басқарған П.П.Семенов Тян-Шанскийді(1855); ХХ ғасырдың бас кезінде
Табиғат жағдайлары мен адамның іс-қимылына байланысты Жер халқының
таралуы еңбегін жазған А.И.Воейковты (1906), Европалық Ресейдің қаласы
мен деревнясы атты монографияның авторы В.П.Тян-Шанскийді (1910) және
Европалық Ресей халқының тығыздығы атты бірінші ірі масштабты картаны
атап өтуге болады. ( МаксаковскийВ.П. Историческая география мира:Уч.пос.
для вузов.-М.:Экопрос,1997)
Кеңес дәуірінде халықтар географиясына елеулі үлесті:
Н.Н.Баранский, Р.М.Кабо, О.А.Константинов, В.В. Покшишевский, Ю.Г.Саушкин,
С.А.Ковалев, Г.М.Лаппо(қалалар мен агломерациялар),Б.М.Хорев (қоныстану
жүйесі), В.П. Максаковский(дүние жүжүзінің халықтары) және басқалар да
қосты.
Қазақстанда халықтар географиясы жөніндегі зерттеу жасаған
ғалымдарға: Мақаш Тәтімов( демографиялық үрдістер), Ұ.М.Ысқақов
(қалалар,қоныстану проблемалары), Г.Д.Москвина (еңбек ресурстары,көші-
қон үрдістері), М.Х.Асылбеков, А.Н.Алексеенко (тарихи демография) және
т.б. жатады.
Қызылорда облысындағы халықтар географиясы қарастыратын
демографиялық мәселелерді зерттеумен Р.Ю.Тоқмағамбетова, Г.Н.Нүсіпова,
Ш.Т.Абдреева айналысты.
Р.Ю.Тоқмағамбетованың Қазақстандағы Арал маңының экологиялық-
демографиялық процестерінің қалыптасуы мен даму заңдылықтары (2001) атты
зерттеу жұмысында Қызылорда облысындағы экологиялық бұзылыстың деңгейі
ескеріле отырылып ландшафттық аудандастыру негізінде экологиялық-
демографиялық үрдістердің даму заңдылықтарына талдау мен бағалау жасалды.
Р.Ю.Тоқмағамбетова ұсынған тұрақсыз аймақ жағдайындағы экологиялық –
демографиялық процестерді картографиялау әдісі Қызылорда облысының арнаулы
карталар сериясында іске асты, бұл демографиялық процестерге әсер ететін
өзгерістерді кешенді табиғи бағалауға мүмкіндік берді. Зерттеу нәтижесінде
алынған қорытындылар экологиялық-демографиялық процестерді реттеуге және
басқаруға бағытталған ұсыныстар мен іс-шаралар жүйесіне негіз болды.
Г.Н.Нүсіпованың Аймақ халқының өмір сүру бейімдігін бағалаудың
экономикалық- географиялық аспектілері (Қызылорда облысы мысалында) (2000)
атты зерттеу жұмысында Қызылорда облысындағы қазіргі демографиялық
жағдайына, оның ішінде ұдайы өсіп- өну үрдістеріне, халықтың тууы, өлімі,
табиғи өсіміне, ұдай өсіп-өну процестеріне әсер ететін факторларға
сипаттама берілген. Сонымен бірге, Облыстағы халықтың өмір сүру
бейімдігінің экономикалық-географиялық алғышарттары, оны бағалау мен мен
басқарудың проблемаларына жете көңіл бөлініп, зерттелген.
Сонымен бірге, Ш.Т. Абдрееваның Халықтың аймақтық қоныстану
ерекшеліктері мен проблемалары (Оңтүстік Қазақстан мысалында) (2007) атты
зерттеу жұмысында еліміздің ірі экономикалық ауданының құрамына кіретін
Қызылорда облысындағы қоныстану проблемалары мен міндеттері шешілген.
Аймақтың қазіргі демографиялық жағдайы және оның халық мекендеуіне
көрсететін әсері бағаланған және халық санының болжамы анықталған. Аймақтың
халқы мен оның мекендеуінің зерттелуі жалпы ғылыми және арнайы әдістер
жүйесі арқылы жүзеге асырылған.Халық мекендеуінің аймақтық ерекшеліктері
мен мәселелері анықталған.
Бұл зерттеуді жүргізу үрдісі барысында ғылыми жаңалықтар
элементтері бар нәтижелер алынды:
- 1989-2006 жж. аралығындағы Қызылорда облысының халықтар географиясы
мәселелерінің дамуына сипаттама беру;
- Облыстың демографиялық үрдістерінің даму беталысының ерекшеліктерін
анықтау;
- Нарықтық қатынас жағдайындағы халықтар географиясы өзгерісінің едәуір
ықтимал жолдарын болжамдау әзірленеді;
Жұмыста дәстүрлі әдістер пайдаланылды: демографиялық
статистилық,картографиялық, салыстырмалы-талдау әдісі, бағалау әдісі және
т.б.
Курс жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен: 6 тараудан, қорытындыдан
тұрады.
2.1.Қызылорда облысындағы халық саны
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бергі 16 жыл ішінде
өткен күрделі әлеуметтік- экономикалық және саяси процестер халықтың
демографиялық ахуалына да өзіндік ықпал жасады. Республиканың қазіргі
кезеңдегі демографиясындағы басты ерекшелік -тұрғындар санының кемуі.
Республикадағы депопуляциялану ел тұрғындарының демографиялық
құрылымындағы ерекшеліктерге байланысты болды.Дәлірек айтқанда, басқа ұлт
өкілдерінің тарихи отанына оралуына,табиғи өсім көрсеткіштерінің
төмендеуіне тікелей байланысты. Қала тұрғындарының жақын және алыс шет
елдерге қоныс аударуына орай қазақ жастарының ауылдан қалаға қарай үдере
көшуіне байланысты үлкен ішкі көші-қон басталды. Тек шалғайдағы ауылдар
босап қалып, онда қалған жұрттың көпшілігін қарт адамдар құрайтын деңгейге
жетті. Халықтың жастық құрылымында қарт адамдардың көбейгені демографиялық
үрдістерге кері әсерін тигізді.
2006 жылдың 1-қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстан
Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылымы 10194 әкімшілік-аумақтық
бірлікті қамтиды.Халқының саны бойынша біздің республика ТМД елдері
арасында Ресей Федерациясы, Украина және Өзбекстаннан кейін 4-ші орында,
аумағы бойынша 2-ші орында (Ресей Федерациясынан кейін) тұр. Оған қоса,
Қазақстан әлемдегі халық ең аз қоныстанған елдердің бірі болып табылады.
2006 жылдың басында республикадағы халық тығыздығы 1 км2 жерге 5,6 адамды
құрады.
1-кесте. 1990-2006 жж.аралығындағы халық санының өзгеруі
жылдар Барлық Соның ішінде Халықты % шаққанда
халық саны,
мың адам
қалалық ауылдық қалалық Ауылдық
1990 16298,0 9300,8 6997,2 57,0 43,0
1991 16358,2 9366,9 6991,3 57,3 42,7
1992 16451,7 9404,0 7047,7 57,2 42,8
1993 16426,5 9343,2 7083,3 56,9 43,1
1994 16334,9 9162,6 7172,3 56,1 43,9
1995 15956,7 8884,4 7072,3 55,7 44,3
1996 15675,8 8730,3 6945,5 55,6 44,3
1997 15480,6 8635,2 6845,4 55,7 44,2
1998 15188,2 8499,4 6688,8 55,9 44,1
1999 14957,8 8368,8 6589,0 56,0 44,0
2000 14896,1 8322,2 6573,9 55,9 44,1
2001 14841,9 8283,3 6558,7 56,0 44,0
2002 14820,9 8348,9 6472,0 56,3 43,7
2003 14944,4 8472,3 6472,1 56,7 43,3
2004 14953,9 8503,7 6450,2 56,9 43,1
2005 15074,7 8614,6 6460,1 57,0 43,0
2006 15219,2 8696,5 6522,7 57,0 43,0
1989-2005 жылдар аралығындағы еліміздегі халық санына тоқталсақ,
1989 жылғы санақ бойынша халық саны 16199,1 мың адамды,1999 жылғы санақ
бойынша 14953,1 мың адамды, ал 2005 жылы 15219,3 мың адамды құрады. 1990
жылдың басынан басталған көші-қондық теріс сальдо жалпы халық санының
қысқаруына әкелді. 1989 жылғы халық санымен салыстырғанда 2005 жылы
республикадағы халық саны 979,8 мың адамға азайған. Ал 1999 жылмен
салыстырғанда елдегі тұрғындардың саны 2005ж 266,9 мың адамға көбейген.
1999 ж. халық санағы бойынша қала халқы саны 8 млн 373 мың адамды, ауыл
халқы 6 млн 579 мың адамды құрады.[15,17]
Ал 2005ж ресми статистикалық мәліметтер бойынша Қазақстандықтардың 8696,5
мыңы(57,1%) - қалаларда, 6522,8 мыңы(42,9%) –ауылдық жерлерде
тұрады.[22,18] Бұдан 2005ж қала халқы санының артқандығын, керісінше, ауыл
халқы санының кемігендігін байқаймыз. Бұған туу деңгейінің төмендеп және
өлім-жітімнің көбеюінің, сонымен қатар халық санының табиғи өсімінен асатын
көші-қонның айтарлықтай жағымсыз айырымының нәтижесінде халық санының
төмендеу беталысы себеп болды. 2002 жылдан бастап қана халық санының туу
өсімінің, көшіп келушілер ағымының төмендеуі нәтижесінде арту байқалды.
1-сурет 1990-2006жж.Қазақстан Республикасындағы халық саны
(жыл басына; мың адам)
1990 жылмен салыстырғанда халықтың ұдайы өсіп-өнуінің жалпы
көрсеткіштері де әртүрлі. 2005 ж халықтың туу көрсеткіші 278977 адамды
көрсетеді.(Ал 1990 ж 362081 бала туылған).1000 адамға шаққандағы туудың
жалпы коэффициенті 2005ж 18,42-ні құрады. Бұл көрсеткіш 1990ж -22,1 –ді,
1999ж -14,57-ні көрсеткен еді. Өлім көрсеткіштері 1990 ж 128576
адамның,1999ж 147416 адамның, ал 2005 ж 157121 адамның өлгенін
көрсетеді. Бұл әлі де болса өлім көрсеткіштерінің азаймай отырғандығын
байқатады. 1990ж республика халқының табиғи өсімінің жалпы
коэффициенті 1000 адамға шаққанда 14,3-ке тең болса, 2005ж 8,05-ке тең
болды.Яғни 1990-2005 жж аралығында 6,25-ке кеміді.
2-кесте. Қазақстан Республикасындағы халық санының өзгеруінің
құрамдас бөлігі (мың адам)
жылдар Жыл басындағыЖалпы Табиғи Көші-қонЖыл аяғындағыБір
халықтың өсім өсім өсімі халықтың жылғы
жалпы саны жалпы саны жалпы
өсім
1990 16298,0 60,2 233,5 -173,3 16358,2 0,4
1991 16358,2 93,5 218,9 -125,4 16451,7 0,6
1995 15956,7 -280,9 107,4 -388,3 15675,8 -1,8
2000 14901,6 -36,0 72,3 -108,3 14865,6 -0,2
2005 15074,8 144,5 121,8 22,7 15219,3 1,0
* Қазақстан тәуелсіздік жылдарында.2006. ҚР Статистика агенттігі. 253-бет
Республикадағы халықтың табиғи өсу көрсеткіштеріндегі теріс нәтижелерге
қарамастан, Қызылорда облысында халық санының өсуі байқалады.
Қызылорда облысы- Қазақстанның оңтүстігіндегі әкімшілік-аумақтық
бөлік. Жер аумағы- 226,0 мың км2 (Қазақстан жерінің 8,3%-н құрайды) Тұрғыны
624,9мың адам (2006ж)[13,28] Облыс құрамында 7 әкімшілік аудан, 3 қала
бар.[14,5-т.175]
1960-1999жж аралығындағы кезеңде Қызылорда облысының
демографиялық дамуында республикаға тән жалпы заңдылықтар мен тенденциялар
байқалды. Облыс халқының саны 346,0 мыңнан 596,2 мың адамға (2 есеге жуық)
қала халқының есебінен өсті. (2-кесте,2-сурет) Ал, 1999жылдан бастап бұл
көрсеткіш төмендей бастады. Облыс халқының жалпы саны 1998-1999жж 18,6 мың
адамға азайып кетті, халықтың өсу қарқыны төмендеді.3-кесте
3-кесте 1960-2005жж облыс халқының саны (жыл басына; мың адам)*
Жылдар Барлығы Қала халқы Ауыл халқы
1960 346,0 167,5 178,5
1970 491,4 268,2 223,2
1980 577,8 366,5 211,3
1985 623,2 402,3 220,9
580,1 349,0 231,1
1990**
1991 586,3 353,5 232,8
1992 594,0 360,1 233,9
1993 597,4 362,3 235,1
1994 605,0 365,3 239,7
1995 605,9 362,9 243,0
1996 605,4 360,6 244,8
1997 609,2 362,9 246,3
1998 614,9 366,6 248,3
1999 596,2 361,0 235,2
2000 599,7 360,3 239,4
2001 600,9 359,4 241,5
2002 603,8 360,5 243,2
2003 607,4 362,3 245,1
2004 612,0 364,2 247,8
2005 618,2 368,1 250,1
*Демографический ежегодник Казахстана.Алматы., Нацстатагенство.1998г. 12-
бет
Численность и размещение населения в РК.Том 1Итоги переписи населения 1999г
вРК. Алматы 2000. 8-бет
**1990 жылғы мәлімет Байқоңыр қаласынсыз келтірілген.
2-сурет. 1960--2005жж. аралығындағы облыс халқының саны
(жыл басына; мың адам)
1999ж халық санағы Қызылорда облысы халқының саны 598526 адамды
құрағанын, олардың 361538-қалада, 236988-ауылдық жерлерде тұратынын
көрсетті.[25,10] Ал 2006ж мәліметтер бойынша қызылордалықтардың жалпы саны
624,9 мың адамға жетті,оның ішінде 372,0мыңы-қала халқы, 252,9 мыңы- ауыл
халқы.Қалалықтардың үлесіне 59,5%,ауылдықтар үлесіне 40,5% тиесілі.[13,28]
2-суреттен 1999 жылдан бері қарай облыстағы халық санының 598,6 мың
адамнан 618,2 мың адамға көбейгендігін және аз болса да тұрақты
өскендігін байқаймыз.
1989-2006жж. аралығындағы Қызылорда облысы аудандарындағы халық
санының динамикасын төмендегі 4-кестеден көруге болады.
4-кесте. 1999-2006 жж. Қызылорда облысы аудандарының халық саны
(жыл басына; мың адам)
1989 1999 2000 2001
1959 37,6 37,1 35,8 38,3
1970 23,4 29,0 25,8 32,7
1980 23,9 30,9 33,3 26,9
1985 25,1 31,0 30,9 31,3
1990 22,1 31,1 30,1 32,6
1991 21,5 31,2 31,1 31,3
1992 20,4 31,5 31,1 32,1
1993 19,1 30,3 29,0 32,3
1994 18,7 28,9 27,7 30,6
1995 17,2 25,7 24,7 27,2
1996 15,9 23,7 22,9 24,7
1997 14,7 22,1 22,2 22,0
1998 14,2 22,0 21,9 22,2
1999 14,57 21,70 21,28 22,34
2000 14,92 21,23 20,58 22,21
2001 14,91 20,41 19,97 21,07
2002 15,29 20,13 20,50 19,59
2003 16,63 20,62 21,50 19,32
2004 18,19 22,83 23,79 21,42
2005 18,42 22,59 24,18 20,26
* Демографический ежегодник Казахстана. Алматы.,Нацстатагенство.1998. 28-
бет
Қазақстанның демографиялық жылнамалығы. Алматы.,2004. 94-95 беттер
Қазақстанның демографиялық жылнамалығы. Алматы.,2006. 211-бет
5-сурет. Қазақстан Республикасы және Қызылорда облысындағы халықтың туу
коэффициенті (1000 адамға)
1999 жылғы халық санағы Қызылорда облысында туылғандар саны 12596
адамды құрағанын көрсетті.Бұл көрсеткіш 2006 ж 2480 адамға көбейіп, 15076
адамды құрады.[13,28] (Ал 2005ж 13897 бала дүниеге келген.)[12,202]1000
адамға есептегендегі халықтың туу коэффициенті 2005ж 22,55-тен 2006 ж
24,26-ға өсті.[13,28]
Қызылорда облысының жекелеген аудандары бойынша туудың
жоғарылау деңгейі 1999 ж қалалар арасында Жаңақорған ауданында (26,2%),
ауылдық жерлер арасында Қазалы ауданында (25,6%) байқалды.[19,203] Бұған
ауылшаруашылық өндірісі аумағының артуы және репродуктивті жастағы
әйелдердің көбеюі себеп болды. 1999ж ең төменгі туу коэффициенті қалалар
арасында Сырдария ауданында (17,8%), ал ауылдық жерлер арсында Қызылорда
қаласы әкімшілігінде(17,3%) байқалды. Қалған аудандардың барлығында туу
коэффициенті республикалық орташа көрсеткіштен жоғары болды. 2006ж
Қызылорда қаласында, Жаңақорған, Жалағаш, Сырдария,Шиелі және Қазалы
аудандарында туудың жоғарылауы байқалса, ал туудың төмендеу деңгейі Арал
ауданында(24,29-дан 24,28-ге дейін),Қармақшы ауданында (21,12-ден 20,76-ға
дейін) байқалған.[13,28]
Бұдан облыс халқының туу көрсеткіші экологиялық қолайсыз жағдайларға
қарамастан жоғары екендігін көреміз. Экологиялық қолайсыз жағдай ең алдымен
ауыл халқына әсер етті. Ауыл халқының туу коэффициенті 2000жылғы 22,21-ден
2005ж 20,26-ға төмендеп кетті. Керісінше, қала халқының туу коэффициенті
2000-2005жж аралығында 20,58-ден 24,18-ге дейін артты.[10,122] 1000 адамға
шаққандағы туу коэффициенті бойынша Қызылорда облысы 2005 ж республикада 4-
орында тұрды.(Маңғыстау, Оңтүстік Қазақстан, Атырау облыстарынан
кейінгі)[12,211]
2.2.2. Халықтың өлім-жітімі
Бала туу сияқты, өлім-жітім де биологиялық құбылыс. Сонымен бірге,
бала туу сияқты өлім-жітімнің де мөлшері материалдық жағдайларға тікелей
байланысты болады. Халықтың әл- ауқаты мен денсаулығының күн тәртібіне
қойылуы қанша жоғары болса, өлім-жітім сонша аз болады және керісінше.
Көптеген нарықтық экономикаға көшуші мемелекеттердің демографиялық
әлеуетіндегі негізгі мәселелердің бірі- өлім-жітім көрсеткішінің артуы
болып табылады.Біздің республиканың демографиялық әлеуеті өлім-жітімнің
жоғарылауына байланысты нашарлап кетті. 1989 жылғы халық санағы бойынша
республикадағы өлгендер саны 126,4 мың адамды көрсетті.Бұл көрсеткіш 1995ж
168,7 мың адамға дейін өсіп, 1000 адамға шаққандағы өлім коэффициенті 7,6%-
ден 10,7%-ге дейін өсті.[7,97-98] Тек 1995 жылдың маусымынан бастап,
республикада өлім-жітім деңгейінің баяулап төмендеу беталысы байқалды.
1999ж өлгендер саны 1995 жылмен салыстырғанда 8,5 мың адамға, ал 1000
адамға шаққандағы көрсеткіш
1995 жылғы 10,7%-ден 1999ж 9,9%-ге дейін азайды, содан кейін көбею және
азаю жағына қарай азғантай ауытқулармен 2006 ж 10,4%-ге дейін жетті.
Өлім-жітімнің негізгі себептерінің ішінде қан айналымы жүйесінің
сырқаттары,сәтсіз жағдайлар, уланулар мен жарақаттар,жаңа пайда болған
ісіктер, тыныс және ас қорыту ағзаларының сырқаттары, індет және
паразиттік сырқаттар бар.
Нәрестелер шетінеуінің деңгейі (1 жасқа дейінгі) жалпы республика
бойынша 1000 жаңа туған балаға 1991ж 27,4 баладан 2005 жылы 15,1 балаға
дейін азайды. 1 жасқа дейінгі балалар өлімінің себептері құрылымында
перинатальді кезең ішінде пайда болған ахуалдардан, туа біткен ауытқулардан
және тыныс алу органдарының сырқаттарынан болған өлім-жітімнің үлес
салмағы басым, оларға өлген нәрестелердің 80%-нан астамы келеді.
Қызылорда облысында 1995 жылдан бері өлім көрсеткіштерінің азаюы
байқалуда.[7,98] 1999 жылғы облыстағы өлім-жітім деңгейі республикалық
орташа көрсеткіштен төмен болып, 7,4%-ді құрады. Территориялық бөліністе
1999ж ең жоғары өлім коэффициенті көрсеткіші Қазалы ауданы мен
Қызылорда қаласы әкімшілігінде 8,2%, ең төменгі көрсеткіш Жаңақорған
ауданында 5,7% болды. 1999ж қала халқының өлім деңгейі ауыл халқына
қарағанда жоғары болды және 8,1%-ді құрады. Бұған себеп қолайсыз
экологиялық жағдайдың, ең алдымен ауыз суының төменгі сапасының қала
халқына айтарлықтай әсері етуі болып табылады.
6-кесте. Қазақстан Республикасы және Қызылорда облысындағы халықтың өлім-
жітімінің коэффициенті (1000 адамға)
Жылдар Қазақстан Қызылорда Қызылорда Қызылорда
Республикасы облысы облысы, қала облысы,ауыл
1990 7,8 7,4 7,7 7
1991 8,2 7,7 8,1 7,1
1992 8,3 7,7 7,9 7,3
1993 9,4 8,2 8,5 7,7
1994 9,8 8,1 8,6 7,3
1995 10,5 8,6 9,3 7,6
1996 10,4 8,4 9,1 7,2
1997 10,1 7,8 8,4 6,9
1998 9,8 7,6 8,4 6,4
1999 9,87 7,44 8,14 6,38
2000 10,06 7,45 8,22 6,30
2001 9,95 7,39 8,19 6,20
2002 10,05 7,58 8,38 6,39
2003 10,41 7,48 8,26 6,31
2004 10,14 7,07 7,97 5,74
2005 10,37 7,58 8,62 6,04
*Қазақстанның демографиялық жылнамалығы. Алматы.1999. 28-бет
Қазақстанның демографиялық жылнамалығы. Алматы. 2004. 94-бет
Қазақстанның демографиялық жылнамалығы. Алматы. 2006.211-бет
1999ж. Қызылорда облыстық статистика басқармасының материалдары
6-сурет. Қазақстан Республикасы және Қызылорда облысындағы халықтың өлім
коэффициенттері динамикасы (1000 адамға)
2006ж облыс бойынша өлім көрсеткіші 4829 адамды құрап, 2005 жылғы 4627
адамнан бұл көрсеткіш 202 адамға артқан.Ал, жалпы өлім коэффициенті әрбір
1000 тұрғынға шаққанда 7,52-ден 7,77-ге дейін көбейген.Өлім көрсеткішінің
жоғары деңгейі Қызылорда қаласында (8,67), ал ең төменгі деңгейі Жалағаш
ауданында(6,09) байқалды.[13,28]
Қазіргі уақытта облыстағы халық өлімінің негізгі себептері ішінде
ең үлкен меншікті салмаққа қан айналым жүйесі аурулары (48,6%)ие болып
отыр. Жалпы өлгендер санының ішінде жазатайым оқиға, улану мен жарақат
алуға 12,1%, қатерлі ісік ауруларына 12,1%, ишемиялық жүрек ауруларына
14,0%, тыныс алу жолдарының ауруларына 5,4% тиесілі.
7-сурет. 2006ж. Қызылорда облысындағы жекелеген өлім себептеріне
байланысты өлім-жітім құрылымы
1999ж облыста тыныс алу жолдары ауруларынан,инфекциялық және
паразитарлық аурулардан өлгендердің үлес салмағы республикалық орташа
көрсеткіштен 1,5-2 есе асып түсті және республиканың басқа облыстары
арасында 1-орынды болды.[21,58] Ал 2005ж осы екі өлім себебіне байланысты
көрсеткіштері азайып, 7-орынға дейін түсті.
Қызылорда облысы халқының 2005 жылғы өлім көрсеткіштері
өлгендердің жас ерекшеліктерін де көрсетті.Инфекциялық және паразитарлық
аурулардан, жазатайым жағдайлардан көбіне 25-44 жас аралығындағы
адамдар,ас қорыту органдары ауруларынан 45-64 жас аралығындағы адамдар,
қан айналымы жүйесі және тыныс органдары ауруларынан 65-тен жоғары жастағы
адамдар көз жұмған екен.[12,368] Сонымен бірге, еңбек жасындағы еркектердің
өлім-жітім деңгейі әйелдермен салыстырғанда жоғары болып келеді, бұл
жұмыстағы жарақаттанумен,алкоголизммен және темекі тартумен, ал кейінгі
кезде есірткілерді қабылдаумен байланысты.
7-кесте.1999-2005жж.Қызылорда облысындағы жекелеген өлім себептеріне
байланысты өлім- жітім көрсеткіші.(1000 адамға)
өлім себептері 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Барлығы оның ішінде: 744,37 745,41 739,23757,65747,63707,20757,70
Жұқпалы және 58,12 50,74 37,81 37,85 34,01 30,83 33,16
паразитарлы аурулардан
Оның ішінде 46,06 37,72 24,99 27,22 26,91 25,91 25,20
туберкулезден
ісіктерден 93,80 97,81 99,61 96,95 98,57 99,05 91,69
Қан айналымы жүйесі 315,23 317,29 336,30349,61368,37329,14359,26
ауруларынан
Тыныс органдары 86,76 84,79 77,29 70,72 65,71 49,20 51,37
ауруларынан
Ас қорыту органдары 25,63 25,87 30,48 26,89 26,42 26,08 21,30
ауруларынан
Несеп-жыныс жүйесі 15,74 10,85 10,49 9,46 8,92 7,71 7,32
ауруларынан
Жазатайым оқиғалардан, 83,75 95,14 88,28 100,1084,04 97,09 85,83
уланулардан және
жарақаттанудан
*Қазақстандағы халықтың тұрмыс деңгейі.ҚР статистика агенттігі.2006.122-б
Қазіргі уақытта облыста өлім- жітім біршама төменгі деңгейде
тұрақталды. Бірақ әлі де болса өлім-жітім төмендеуінің барлық мүмкіндіктері
орын алып отыр. Атап айтқанда, өлім-жітім мүмкіндігін төмендету және тууды
арттыру аса маңызды проблемалар болуына қарамастан, қазіргі уақытта өлімнің
төмендеуі сенімсіз болуда. Бүгінде өкпе(туберкулез) және жұқпалы аурулардан
өлуді төмендету әлеуметтік-экономикалық жағдайларды жақсартумен байланысты.
Өкінішке орай, тыныс алу органдары, қан айналымы жүйесінің ауруларынан
және ісіктермен ауыратындар арасында өлудің өсу үрдісі байқалуда.
8-сурет. 1999,2002,2005 жж. Қызылорда облысындағы жекелеген өлім
себептеріне байланысты өлім көрсеткіші динамикасы (1000 адамға)
Қазақстандағы ең маңызды проблемалардың бірі – сәбилер өлім-жітімінің
жоғары деңгейі болып табылады.(1 жасқа дейінгі сәбилердің өлімі) Егер
Жапонияда бұл көрсеткіш 1000 жаңа туған балаға шаққанда 4%,
Швецияда 5% болса, Ресейде 2-3 есе көп-19%, Қазақстанда 3-6 есе көп
-20,7%.(1990ж бұл көрсеткіш 26%-ден жоғары болған)[17,28]
Қазірде республикада 1 жасқа дейінгі сәбилер өлімі көрсеткіштерінің
төмендеу тенденциясы байқалуда.
9-сурет. 1980-2005 жж. Қазақстан Республикасындағы сәбилер өлімі
көрсеткіштерінің динамикасы (1000 адамға)
Сәбилер шетінеуінің деңгейі (1 жасқа дейінгі) жалпы республика
бойынша 1980ж 32,7-ден 1990ж 26,4-ке дейін, 1991ж 27,4 баладан 2005ж 15,1
балаға дейін азайды. 1 жасқа дейінгі балалар өлімі себептерінің құрылымында
перинатальді кезең ішінде пайда болған ахуалдардан,туа біткен ауытқулардан
және тыныс органдары ауруларынан болған өлім-жітімнің үлес салмағы
басым,оларға өлген нәрестелердің 80%-нан астамы келеді.
Республикада соңғы жылдарда нәрестелік өлім көрсеткішінің төмендеуі
байқалғанымен, бірқатар облыстарда ол көрсеткіш жоғары,тіпті республикалық
орташа көрсеткіштен де артып отыр. Ең жоғары көрсеткіш 1998ж Қызылорда
облысында байқалды. Осыдан бері нәрестелер өлімі облыста әлі де сол жоғары
деңгейде қалуда.
8-кесте. Қызылорда облысындағы нәрестелер өлімі коэффициенті
(1000 туғанға)
1990 1999 2000 2001
1.перинатальдық 93 4,26 219 157,59
кезеңде пайда
болатын
жағдайлардан
2. туа біткен 26 1,19 36 25,90
ауытқулардан
3.жазатайым 8 0,37 9 6,48
жағдайдан,уланудан
және жарақатан
4.тыныс органдары 102 4,67 37 26,62
ауруларынан
5.ас қорыту 1 0,05 1 0,72
органдары
ауруларынан
6.инфекциялық және26 119 22 15,89
паразитарлы
аурулардан
2005ж республиканың басқа облыстарымен салыстырғанда Қызылорда облысы
нәрестелік өлім көрсеткіші бойынша 1-орынға шықты.Облыстың көрсеткіші
(23,89) республикалық көрсеткіштен (15,15) 1,5 есеге артық болды.[12,349]
Сонымен бірге, нәрестелік өлім ауылдық жерлердің тұрғындары арасында жоғары
деңгейде болып отыр, яғни 2000ж 18,17-ден 2005ж 21,94-ке артқан.
Облыс 5-жасқа дейінгі балалар өлімі көрсеткіші бойынша республикада
2005ж 1-орынды иеленді.[12,346] Бұл көрсеткіш 1000 туғандарға шаққанда
29,07-ні көрсетті. Ал осы жылдағы республикалық орташа көрсеткіш 18,83-ті
құраған еді. Балалар мен нәрестелік өлімнің негізгі себептеріне
перинатальдық кезеңде қалыптасқан жағдайды, қолайсыз экологиялық жағдайлар
туғызған бірқатар ауруларды жатқызуға болады. Сонымен бірге, туғанға
дейінгі және туғаннан кейінгі көрсетілетін медициналық жағдайлардың
жеткіліксіздігін айтуға болады.
Экологиялық жағдайдың қолайсыздығы аналар өлімінің өсуіне себеп болды.
Соңғы 2005ж аналар өлімі көрсеткіші 100 000 тірі туғандарға есептегенде
79,1-ді құрады. Бұл республикалық орташа көрсеткіштен (40,5)
2 есеге жуық артық.[12,346]Бұны төмендегі 10-кестеден көруге болады.
10-кесте. Қазақстан Республикасы жәнеҚызылорда облысы бойынша аналар
өлімінің коэффициенті (100 000 тірі туғандарға)
жылдар Қазақстан Республикасы Қызылорда облысы
1991 67,2 30,6
1992 76,8 41,7
1993 62,8 29,9
1994 69,3 25,1
1995 77,3 35,8
1996 69,4 31,1
1997 76,9 39,5
1998 77,5 45,4
1999 65,3 45,9
2000 60,9 47,4
2001 48,6 84,5
2002 50,5 33,3
2003 42,1 57,0
2004 36,9 58,7
2005 40,5 79,1
* ҚазақстанРеспубликасының демографиялық жылнамалығы.А.20042006
Состояние здоровья населения и систем здравоохранения РК 1991- 2001гг.
30-бет
Қазақстан Республикасындағы халықтың тұрмыс деңгейі.А.,2006. 123-бет
11-сурет. 1991-2005 жж.Қазақстан Республикасы және Қызылорда облысындағы
аналар өлімі коэффициенті (100 000 тірі туғандарға)
Әр жыл сайын облыс әйелдерінің арасында анемиямен, бүйрек ауруларымен,
жүрек-қантамыр жүйесі ауруларымен ауыратындардың саны артуда.Көптеген
аурулар әлеуметтік-экономикалық жағдаймен, жасанды түсік тастаудың
көбеюімен, медициналық көмектің аздығымен байланысты. Соңғы уақытта
әсіресе,Арал аймағындағы аналар өлімі жоғары болып отыр. Республикадағы
аналар өлімі құрылымында түсік тастаудан, әртүрлі ішкі органдар ауруларынан
және жатырдан тыс жүктіліктен өлген әйелдердің саны артқан.
2.2.3. Халықтың табиғи өсімі
Халықтың табиғи өсімі-халықтың ұдайы өсіп-өнуін қамтамасыз ететін
процесс.Халықтың жалпы санының өзгеруіне,бірінші кезекте, халықтың туу және
өлім-жітім деңгейі өзгеруінің әсерінен қалыптасатын табиғи өсім әсер етеді.
1991-2005 жж. ішінде жалпы республика бойынша халықтың табиғи өсімі
1687,7 мың адамды,соның ішінде қалалық мекендерде 572,7 мың адамды(33,9%),
ауылдық жерде 1115 мың адамды (66,1%)құрады. 2005ж. ел халқының табиғи
өсімі 1000 тұрғынға 8 адамды, соның ішінде қалалық мекендерде 7,3 адамды,
ауылдық жерде 9,0 адамды құрады.
Қызылорда облысындағы халық өсімінің негізгі көзі- жоғары табиғи өсім
болды. 1970 жылға дейін облыс халқы табиғи өсім есебінен де, сонымен бірге,
механикалық өсім есебінен де көбейді. 1970 жылдан бастап ауылдық жерлерден
халықтың тұрақты кетуі байқалды және қалалық жерлерге қарағанда өте жоғары
болды. Табиғи өсімнің төмендеуі халықтың жалпы өсімінің қарқынын азайтып
жіберді. 1990-1999 жж. аралығында табиғи өсім 13,8 мың адамнан 8,3 мың
адамға, облыс халқының саны 596,2 мың адамға дейін қысқарды. Бұны табиғи
өсімнің жалпы төмендеуімен және экологиялық босқындардың миграциялық
ағынының көбеюімен түсіндіруге болады.
11-кесте. Қызылорда облысы халқының табиғи өсу коэффициенті
(1000 адамға)
жылдар Қазақстан Қызылорда облысы Қала халқы Ауыл халқы
Республикасы
1990 14,3 23,7 - -
1995 6,7 17,6 - -
1999 4,70 14,26 13,15 15,96
2000 4,86 13,78 12,36 15,91
2001 4,96 13,02 11,78 14,87
2002 5,24 12,55 12,12 13,20
2003 6,22 13,14 13,24 13,01
2004 8,05 15,76 15,82 15,68
2005 8,05 15,01 15,56 14,22
*Қазақстан Республикасындағы халықтың тұрмыс деңгейі.А.,2006 122-бет
12 -сурет.Қазақстан Республикасы және Қызылорда облысындағы халықтың табиғи
өсімі
Көптеген әлеуметтік-экономикалық жағдайларға қарамастан,
2000-2005жж.аралығындағы Қызылорда облысында халықтың табиғи өсімі жоғары
болды. Қызылорда облысындағы табиғи өсім республикадағы жоғары
көрсеткіштердің бірі болып табылады.(Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Алматы
облыстарынан кейін) 2005ж облыстағы табиғи өсім коэффициенті 1000 адамға
шаққанда 15,01-ді, ал республикалық орташа көрсеткіш 8,05-ті құраған
еді.[12,213]
2.3.Қызылорда облысы халқының құрамы мен жыныстық-жастық құрылымы
1991жылы Қазақстан Республикасы мемлекеттік тәуелсіздік алғаннан
кейін, трансформациялық үдіріс басталып, бөлек этностық топтар тарихи
Отанына оралу мүмкіндігі ашылған сайын, ТМД-ның басқа
елдеріндегідей,Қазақстанда да халықтың санында және құрылымында айтарлықтай
өзгерістер болды. Республикадағы халықтың этностық құрамында 130-дан аса
ұлттар мен ұлыстар бар. Оның ішінде 7 ұлт ең көп болып табылады: қазақтар,
орыстар, украиндар,өзбектер, татарлар, немістер, ұйғырлар- олардың үлесіне
елдегі халықтың жалпы санынан 95% келеді.[11,255]1989-1999 жж. аралығында
қазақтар санының абсолюттік өсуі байқалды.Қазақ ұлты 1468,1 мың адамға
(22,9%-ға) көбейіп, республика халқының жартысынан астамын құрады.(53,4%-
ын) Сондай-ақ, күрд(29,1%-ға), дүнген (23,3%-ға), ұйғыр (15,9%-ға), өзбек
(12%-ға) халықтарының саны да өсті. Оның есесіне орыс ұлты өкілдерінің саны
1582,4 мың адамға (26,1%-ға) кеміді, немістер 593,5 мың (62,7%), украиндар
328,6 мың (37,5%), татарлар 71,7 мың (22,4%), белорусьтер 66 мың (37,1%)
адамға кеміген. [14,5-т,275]
12-кесте.Қазақстан Республикасындағы жекелеген ұлттар бойынша халықтың
саны.(жыл басына)
мың адам үлес салмағы,% жалпы өсімкемуі
2001 ж 2006 ж 2001 ж 2006ж мың адам %
Барлық 14865,6 15219,3 100 100 353,7 2,4
халық,
оның
ішінде
Қазақтар 8167,9 8913,3 54,9 58,6 745,4 9,1
Орыстар 4294,3 3979,3 28,9 26,1 -315,0 -7,3
украиндар 511,7 448,8 3,4 2,9 -62,9 -12,3
өзбектер 385,8 428,9 2,6 2,8 43,1 11,2
Татарлар 241,4 229,6 1,6 1,5 -11,8 -4,9
Немістер 299,4 222,7 2,0 1,5 -76,7 -25,6
ұйғырлар 215,0 229,8 1,4 1,5 14,8 6,9
Басқа 750,1 766,9 5,0 5,0 16,8 2,2
ұлттар
* Қазақстан тәуелсіздік жылдарында 2006. ҚР статистика агенттігі. 253-
бет
13-сурет. 1999-2005 жылдардағы қазақтар санының серпіні (мың адам)
Қала мен ауыл халқының арасында этникалық саралану өте айқын білінеді. Қала
халқының ең жоғарғы үлесін орыс және татар ұлттарының өкілдері (77%), ал ең
азын өзбек ұлтының өкілдері құрады. Ауыл тұрғындарының үлес салмағын
өзбектер- үштен екіден астамын қазақтар жартысынан астамын және орыстар
төрттен бір бөлігінен азын құрады. Ауыл халқының ішінде қазақтардың басым
көпшілігі Батыс Қазақстан (82,0%),Атырау (98,2%), Қызылорда (98,7%) және
Маңғыстау (99,7%) облыстарында тұрады, ал қазақтардың ең аз саны Солтүстік
Қазақстан облысында (36,1%) келеді.
13-кесте 2000-2006жж аралығындағы Қызылорда облысы халқының ұлттық құрамы
(жыл басына, адам)
жекелеген 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
ұлттар
Барлық 598526 599738 600972 603804 607491 612048 618249
халық,соның
ішінде:
қазақтар 565151 568154 570684 574186 578430 583535 590168
орыстар 16416 15179 14370 14019 13660 13254 12967
корейлер 8772 8542 8319 8199 8091 7970 7901
татарлар 2256 2158 2065 1982 1947 1905 1868
түріктер 954 974 976 995 1006 1022 1042
өзбектер 949 884 842 853 859 877 886
чешендер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz