Лаңкестікпен күрес мәселесi
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.Лаңкестіктің ұғымы және белгілері
1.1.Лаңкестіктіңұғымы пайда болу негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2.Лаңкестікті шығу тарихы мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3.Лаңкестік және халықаралық лаңкестік экстремистік ұйымдар ... ... ... .17
2. ЛАҢКЕСТІКТІҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ
2.1.Лаңкестік әрекеттердің қылмыстық құрамы және оның ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.2. Лаңкестікті басқа қылмыс түрлерінен шектеу және ажырату мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.3. Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасындағы лаңкестік әрекеттер үшін жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
3.Халықаралық лаңкестікпен күрес жолындағы мемлекетаралық ықпалдастық.
3.1. Халықаралық лаңкестікпен күрес жолындағы мемлекетаралық ықпалдастық нысандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
3.2.Лаңкестікпен күрестiң халықаралық. құқықтық механизмдерi ... ... ... .49
3.3. Орта Азияда және Қазақстанда халықаралық лаңкестікпен күресу ... ... .51
3.4. Дайындалып жатқан лаңкестік акт жайлы ақпаратты тіркеудің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
3.5. Банктер мен өзге де несие ұйымдарының халықаралық Лаңкестікті қаржыландыруын қадағалаудың Қазақстандағы тәжiрибесi ... ... ... ... ... ... ...62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
1.Лаңкестіктің ұғымы және белгілері
1.1.Лаңкестіктіңұғымы пайда болу негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2.Лаңкестікті шығу тарихы мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3.Лаңкестік және халықаралық лаңкестік экстремистік ұйымдар ... ... ... .17
2. ЛАҢКЕСТІКТІҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ
2.1.Лаңкестік әрекеттердің қылмыстық құрамы және оның ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.2. Лаңкестікті басқа қылмыс түрлерінен шектеу және ажырату мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.3. Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасындағы лаңкестік әрекеттер үшін жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
3.Халықаралық лаңкестікпен күрес жолындағы мемлекетаралық ықпалдастық.
3.1. Халықаралық лаңкестікпен күрес жолындағы мемлекетаралық ықпалдастық нысандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
3.2.Лаңкестікпен күрестiң халықаралық. құқықтық механизмдерi ... ... ... .49
3.3. Орта Азияда және Қазақстанда халықаралық лаңкестікпен күресу ... ... .51
3.4. Дайындалып жатқан лаңкестік акт жайлы ақпаратты тіркеудің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
3.5. Банктер мен өзге де несие ұйымдарының халықаралық Лаңкестікті қаржыландыруын қадағалаудың Қазақстандағы тәжiрибесi ... ... ... ... ... ... ...62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi. Лаңкестікпен күрес мәселесi бүгiнде әлемдегi ең өзiктiде өткiр мәселелердің бiрi болып табылады. Сондықтан да бұл келеңсiз құбылыстың пайда болу негiздерi мен оны болдырмауға немесе алдын алу және лаңкестікпен ұтымды күрес жүргiзу құқықтық механизмдерiн қарастыру мақсатында халықаралық деңгейде үнемi iзденiс, iс шаралар ұйымдастырылып отыру қажет.Сол себептен де халықарылық лаңкестікпен күрестiң құқықтық теориялық негiздерiн саралау, әрине, отандық зерттеушiлер үшiн өзектi, әрi тың тақырыптардың бiрi болып табылады. Жалпы соңғы он жылда белсендi зерттеле бастады. Алайда бұл тақырыптың құқықтық – теориялық аспектiлерi аз зерттелген. Осы тұрғыдан алғанда менiң дипломдық жұмысымыздың тақырыбына арқау болып отырған халықаралық лаңкестікпен күрес мәселесi өзiнiң өзектiлiгiн айқын аңғартады.
Бүгiнде Қазақстан өз дамуының жаңа тарихи кезеңiнде тұрып, дербес мемлекет ретiнде өзiнiң, тәуелсiздiгi, жер аумағының тұтастығын, ұлттық қауiпсiздiгiн қорғауға бағытталған үлкен iс шаралар ұйымдастырды, соның бiрi халықаралық лаңкестікпен күресу, оның алдын алуды реттеуге арналған заңдар қабылдап үлгердi, алайда сол елiмiздiң тәуелсiздiгiнiң алғашқы жылдарында қабылданған заңдар, әрине, бүгiн өзiнiң мазмұндық сапасы бойынша жаңа заман талабына толық жауап бере алады деп айтуға болмайды. Сондықтанда халықаралық лаңкестікпен күрестiң құқықтық негiздерiне жаңаша, қайта құқықтық – теориялық сараптау жасаудың объективтi қажеттiлiгi туындап отыр. Қазақстан Республикасында лаңкестік оқиғалар соңғы уақытта орын алуда, айта кетер болсақ Мамырдың 17-сі күні Ақтөбеде жергілікті уақытпен таңғы 9.30 шамасында жарылыс болды.
Қазір бұл фактіге қатысты қылмыстық іс қозғалып, тергеу амалдары жүргізілді. Лаңкестік – жұртты, елді, мемлекеттік органдарға қорқытуға, шошытуға бағытталған шара. Осы тұрғыдан алғанда Ақтөбедегі болған бұл жарылыс – нағыз лаңкестік, – дейді саясаттанушы. Сол сияқты Тараз қаласындада лаңкестік оқиғалар орын алып жеті адам қаза тапты. Менің ойымша, бұл жерде белгілі бір діни секталардың қатысы болуы мүмкін. Себеп – оларға, олардың іс-әрекетіне мемлекет бақылауының дәрменсіздігі.Ал мұндай мақсаттарды жүзеге асыру, әрине, халықаралық лаңкестікпен күрес мәселесiнiң құқықтық негiздерiнiң әрi ұтымды, әрi реттеудiң әлемдiк деңгейдегi озық үлгi, әдiс- тәсiлдер мен жаңа прогрессивтiк жолдарын қарастыруды қажет етерi сөзсiз. Бұл бағытта, егемен ел, әлем таныған дербес мемлекет ретiнде Қазақстан Республикасы лаңкестіке, экстремизiмге қарсы заңнама негiздерi мен теориясы мейiлiнше, жедел қайта қарастырудың маңызы зор деп бiлемiз.
Бүгiнде Қазақстан өз дамуының жаңа тарихи кезеңiнде тұрып, дербес мемлекет ретiнде өзiнiң, тәуелсiздiгi, жер аумағының тұтастығын, ұлттық қауiпсiздiгiн қорғауға бағытталған үлкен iс шаралар ұйымдастырды, соның бiрi халықаралық лаңкестікпен күресу, оның алдын алуды реттеуге арналған заңдар қабылдап үлгердi, алайда сол елiмiздiң тәуелсiздiгiнiң алғашқы жылдарында қабылданған заңдар, әрине, бүгiн өзiнiң мазмұндық сапасы бойынша жаңа заман талабына толық жауап бере алады деп айтуға болмайды. Сондықтанда халықаралық лаңкестікпен күрестiң құқықтық негiздерiне жаңаша, қайта құқықтық – теориялық сараптау жасаудың объективтi қажеттiлiгi туындап отыр. Қазақстан Республикасында лаңкестік оқиғалар соңғы уақытта орын алуда, айта кетер болсақ Мамырдың 17-сі күні Ақтөбеде жергілікті уақытпен таңғы 9.30 шамасында жарылыс болды.
Қазір бұл фактіге қатысты қылмыстық іс қозғалып, тергеу амалдары жүргізілді. Лаңкестік – жұртты, елді, мемлекеттік органдарға қорқытуға, шошытуға бағытталған шара. Осы тұрғыдан алғанда Ақтөбедегі болған бұл жарылыс – нағыз лаңкестік, – дейді саясаттанушы. Сол сияқты Тараз қаласындада лаңкестік оқиғалар орын алып жеті адам қаза тапты. Менің ойымша, бұл жерде белгілі бір діни секталардың қатысы болуы мүмкін. Себеп – оларға, олардың іс-әрекетіне мемлекет бақылауының дәрменсіздігі.Ал мұндай мақсаттарды жүзеге асыру, әрине, халықаралық лаңкестікпен күрес мәселесiнiң құқықтық негiздерiнiң әрi ұтымды, әрi реттеудiң әлемдiк деңгейдегi озық үлгi, әдiс- тәсiлдер мен жаңа прогрессивтiк жолдарын қарастыруды қажет етерi сөзсiз. Бұл бағытта, егемен ел, әлем таныған дербес мемлекет ретiнде Қазақстан Республикасы лаңкестіке, экстремизiмге қарсы заңнама негiздерi мен теориясы мейiлiнше, жедел қайта қарастырудың маңызы зор деп бiлемiз.
1)МахановаҚ.А. 15-тарау. Қылмыстылықпен күресудегi мемлекеттердiң ынтымақтастығы.Халықаралық құқық. Дәрiстер курсы. –Алматы. ҚазГЗУ, 2003. 285 бет.[1] 5-бетте
2)Мейрқұлова Г. Террористiк (ланкестік) ұйымдардың жалпы сипаттамасы.// Жас ғаламдардың халықаралық ғылыми-тәжiрибелiк конференциясының материалдары.-Астана, 2006. 58 бет.[2] 8-бетте
3) WWW.Tеrrorism. ru/Internet.[3] 9-бетте
4) Салимов К.Н. «Современные проблемы терроризма» [4]13-бетте
5) Ст.814 «Акта патриота США 2001г.» [5]13-бетте
6) Ст.814 «Акта патриота США 2001г.» [6]13-бетте
7) Хан Г.Б., Хан И.Г., Кунгейбаев Р.Р. Терроризм и антитеррористические законы. // - Алматы, 2007. 25-43 бет.[7]14-бетте
8) Заң «Экстремизмге қарсы күрес іс қимылдары.//Егеменді Қазақстан // М; 2005.26 бет.[8] 15-бетте
9) Н. Ә.Назарбаев «Сындарлы он жыл» - Алматы, 2003.[9] 15-бетте
10) А.Б.Тоқсанбаев Интерпол «Международный терроризм- Алматы, 2004. 124 бет.[10] 15-бетте
11) А.Б. Тоқсанбаев. Интерпол «Международный терроризм- Алматы, 2004. 127-128 бет. [11] 17-бетте
12) Аргументы и факты Қазақстан// № 39, 2004 6 бет.[12] 17-бетте
13) Заң «Экстремизмге қарсы күрес іс қимылдары.//Егеменді Қазақстан // М; 2005.26 бет.[13] 17-бетте
14) Аргументы и факты Қазақстан// № 39, 2004 6 бет.[14] 18-бетте
15) Закон и время// № 6, 2001. 66 бет.[15] 18-бетте
16) Зан газеті// № 76, 2004.[16] 18-бетте
17) Конституция Республики Казакстан.- Алматы, 1998.[17] 18-бетте
18) Зан газеті// № 76, 2004.[18] 18-бетте
19) Конституция Республики Казакстан.- Алматы, 1998.[19] 18-бетте
20) //Заң газеті// № 5, 2004.[20] 19-бетте
21)Мейрқұлова Г. Террористiк экстремистiк ұйымдардың жалпы сипаттамасы.// Жас ғаламдардың халықаралық ғылыми-тәжiрибелiк конференциясының материалдары.-Астана, 2006. 58-61 бет.[21] 19-бетте
22) Закон РК «О борьбе с терроризмом» от 13.07. 1999.[22] 20-бетте
23) Ағыбаев Қылмыстық құқық. Ерекше бөлiм: Оқулық. Өнделген, толықт., 2- бас. –Алматы. Жеті жарғы, 2003.250-253 бет.[23] 20-бетте
24) Борчашвили И.Ш. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Ерекше бөлiм: Дәрiстер баяны/ И.Ш. Борчашвилидiң және Р.Б. Құлжақаеваның жалпы редакциялауымен. –Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2007. 507-508 бет.[24] 21-бетте
25)Қарбеков Қ.С.233-бап. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiне түсiнiк. – Алматы: ЖСШ «Баспа», 2001.449 бет.[25] 24-бетте
26)Ағыбаев Қылмыстық құқық. Ерекше бөлiм: Оқулық. Өнделген, толықт., 2- бас. –Алматы. Жеті жарғы, 2003.253-254 бет.[26] 25-бетте
27)Қарбеков Қ.С.233-бап. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiне түсiнiк. – Алматы: ЖСШ «Баспа», 2001 449 бет.[27] 26-бетте
28)ҚР Денсаулық сақтау Министрінің 2004 ж. 20 желтоқсандағы «Сот-медициналық сараптама жүргізу және ұйымдастыру Ережесін бекіту туралы» бұйрығы. [28] 27-бетте
29) Борчашвили И.Ш. 6-тарау. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Ерекше бөлiм: Дәрiстер баяны/ И.Ш. Борчашвилидiң және Р.Б. Құлжақаеваның жалпы редакциялауымен. –Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2007. 262-265 бет.[29] 28-бетте
30)Борчашвили И.Ш. 10-тарау. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Ерекше бөлiм: Дәрiстер баяны/ И.Ш. Борчашвилидiң және Р.Б. Құлжақаеваның жалпы редакциялауымен. –Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2007. 512-515 бет.[30] 31-бетте
31)Борчашвили И.Ш. 10-тарау. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Ерекше бөлiм: Дәрiстер баяны/ И.Ш. Борчашвилидiң және Р.Б. Құлжақаеваның жалпы редакциялауымен. –Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2007. 521-525 бет.[31] 34-бетте
32)Борчашвили И.Ш. 10-тарау. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Ерекше бөлiм: Дәрiстер баяны/ И.Ш. Борчашвилидiң және Р.Б. Құлжақаеваның жалпы редакциялауымен. –Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2007. 543-545 бет.[31] 36-бетте
33)Әбiлезов Е.Т. 9-тарау. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiне түсiнiк.-Алматы: ЖШС «Баспа», 2001.448 бет.[33] 37-бетте
34)Томин В.Т., Ваулин Э.Д. К вопросу о производстве следственных действий в стадии возбуждения уголовного дела «За дальнейшее укрепление социалистической законности»: ОВШМ МВД СССР.-С.33-35.[34] 38-бетте
35) Кулжабаева Ж.О. Правовые формы сотруднитчества государств в борьбе с международным терроизмом//Право и государство. №3. 2000. 79-80 бет. [35] 38-бетте
36)Косиченко А.Г., Ашимбаев М.С. гл.2. Международно-правовые механизмы борьбы с терроризмом.// Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии. Алматы: Дайк-Пресс, 2002. 113 бет.[36] 38-бетте
37)Кулжабаева Ж.О. Правовые формы сотруднитчества государств в борьбе с международным терроизмом//”ПРаво и госдуартсво”, №3, 200. 79-80 бет. [37] 39-бетте
38) Кулжабаева Ж.О. Правовые формы сотруднитчества государств в борьбе с международным терроизмом//Право и государство. №3. 2000. 79-80 бет.[38] 41-бетте
39) Маханова Қ.А. 15-тарау. Қылмыстылықпен күресудегi мемлекеттердiң ынтымақтастығы.Халықаралық құқық. Дәрiстер курсы. –Алматы. ҚазГЗУ, 2003. 286 бет.[39] 42-бетте
40) Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің халықаралық іс, қорңаныс және қауіпсіздік жөніндегі Комитеті және Қазақ мемлекеттік заң университеті (Қазір Қазақ гуманитарлык-заң университеті) 1999 ж. 16 сәуірінде "Терроризммен күрес жөніндегі Заң жобасы: ұйымдастырушылық және құқықтық проблемалары" деген такырыпта ғылыми-практикалық конференция өткізді. Конференция материалдары "Право и государство" журналында жарияланды, 2000 ж. №3, 58-81-беттер.[40] 45-бетте
41) Сборник документов по международному праву. Алматы, 1998, 552-558-беттер[41] 45-бетте
42) Ляхов Е.Г. Проблемы сотрудничества государств в борьбе с международным терроримом. М., 1979. 28-30 бет.[42] 46-бетте
43) Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің халықаралық іс, қорңаныс және қауіпсіздік жөніндегі Комитеті және Қазақ мемлекеттік заң университеті (Қазір Қазақ гуманитарлык-заң университеті) 1999 ж. 16 сәуірінде "Терроризммен күрес жөніндегі Заң жобасы: ұйымдастырушылық және құқықтық проблемалары" деген такырыпта ғылыми-практикалық конференция өткізді. Конференция материалдары "Право и государство" журналында жарияланды, 2000 ж. №3, 58-81-беттер.
Косиченко А.Г., Ашимбаев М.С. гл.2. Международно-правовые механизмы борьбы с терроризмом.// Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии. Алматы: Дайк-Пресс, 2002. 110-115 бет. [43] 48-бетте
44) Шерматова С. Исламский фактор в руках политических элит// Ислам на постсовестком пространстве: взгляд изнутри.-М.: Арт-Бизнес-Центр, 2001. 210 бет. [44] 52-бетте
45)Назарбаев Н.А. Критическое десятилетие.-Алматы:Атамура, 2003. С.21[45] 56-бетте
46)Назарбаев Н.А. Критическое десятилетие.-Алматы:Атамура, 2003. С.30[46] 56-бетте
47)Основные направления внутренней и внешней политики на 2004 год. Послание Президента народу Казахстана.-Астана, 4 апреля 2003 г.//Огни алатау. 2003. 8 апреля[47] 56-бетте
48) Некоторые рекомендации по переговорам с террористами по телефону/ Борьба с преступностью за рубежом. 1994. №7С.16-18.[48] 57-бетте
49)Кокурин Г.А. Теоретические и практические основы поисковой деятельности в процессе раскрытия и расследования преступлений: Дисс. ... д-ра юрид. наук. Екатеринбург, 2001., Иванов К.Г. Теоретические проблемы и практика поисковой деятельности в раскрытии и расследовании преступлений: Автореф. Дисс. ... канд. юрид. наук. Екатеринбург, 2002.[49] 59-бетте
50) Кокурин Г.А. Криминалистические и оперативно-розыскные основы поисковой деятельности в процессе раскрытия и расследования преступлений: Монография. Екатеринбург, 1999. С.32.[50] 59-бетте
51) Накипова А.Ш. Об особенностях фиксации информации о готовящемся акте терроризма // Д.А. Қонаев атындағы университет хабаршысы. №1(18) 2006. 141-143 бет.[51] 59-бетте
52)Аушарип Г.Контроль за деятельностью банков и кредитных организаций в целях противодействия финансированию международного терроризма в Респбклике Казахстан и иммунитет государства./ Материалы научно-практической конференции. Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева. Астана: Данекер, 2004. 43-48 бет.[52] 64-бетте
2)Мейрқұлова Г. Террористiк (ланкестік) ұйымдардың жалпы сипаттамасы.// Жас ғаламдардың халықаралық ғылыми-тәжiрибелiк конференциясының материалдары.-Астана, 2006. 58 бет.[2] 8-бетте
3) WWW.Tеrrorism. ru/Internet.[3] 9-бетте
4) Салимов К.Н. «Современные проблемы терроризма» [4]13-бетте
5) Ст.814 «Акта патриота США 2001г.» [5]13-бетте
6) Ст.814 «Акта патриота США 2001г.» [6]13-бетте
7) Хан Г.Б., Хан И.Г., Кунгейбаев Р.Р. Терроризм и антитеррористические законы. // - Алматы, 2007. 25-43 бет.[7]14-бетте
8) Заң «Экстремизмге қарсы күрес іс қимылдары.//Егеменді Қазақстан // М; 2005.26 бет.[8] 15-бетте
9) Н. Ә.Назарбаев «Сындарлы он жыл» - Алматы, 2003.[9] 15-бетте
10) А.Б.Тоқсанбаев Интерпол «Международный терроризм- Алматы, 2004. 124 бет.[10] 15-бетте
11) А.Б. Тоқсанбаев. Интерпол «Международный терроризм- Алматы, 2004. 127-128 бет. [11] 17-бетте
12) Аргументы и факты Қазақстан// № 39, 2004 6 бет.[12] 17-бетте
13) Заң «Экстремизмге қарсы күрес іс қимылдары.//Егеменді Қазақстан // М; 2005.26 бет.[13] 17-бетте
14) Аргументы и факты Қазақстан// № 39, 2004 6 бет.[14] 18-бетте
15) Закон и время// № 6, 2001. 66 бет.[15] 18-бетте
16) Зан газеті// № 76, 2004.[16] 18-бетте
17) Конституция Республики Казакстан.- Алматы, 1998.[17] 18-бетте
18) Зан газеті// № 76, 2004.[18] 18-бетте
19) Конституция Республики Казакстан.- Алматы, 1998.[19] 18-бетте
20) //Заң газеті// № 5, 2004.[20] 19-бетте
21)Мейрқұлова Г. Террористiк экстремистiк ұйымдардың жалпы сипаттамасы.// Жас ғаламдардың халықаралық ғылыми-тәжiрибелiк конференциясының материалдары.-Астана, 2006. 58-61 бет.[21] 19-бетте
22) Закон РК «О борьбе с терроризмом» от 13.07. 1999.[22] 20-бетте
23) Ағыбаев Қылмыстық құқық. Ерекше бөлiм: Оқулық. Өнделген, толықт., 2- бас. –Алматы. Жеті жарғы, 2003.250-253 бет.[23] 20-бетте
24) Борчашвили И.Ш. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Ерекше бөлiм: Дәрiстер баяны/ И.Ш. Борчашвилидiң және Р.Б. Құлжақаеваның жалпы редакциялауымен. –Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2007. 507-508 бет.[24] 21-бетте
25)Қарбеков Қ.С.233-бап. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiне түсiнiк. – Алматы: ЖСШ «Баспа», 2001.449 бет.[25] 24-бетте
26)Ағыбаев Қылмыстық құқық. Ерекше бөлiм: Оқулық. Өнделген, толықт., 2- бас. –Алматы. Жеті жарғы, 2003.253-254 бет.[26] 25-бетте
27)Қарбеков Қ.С.233-бап. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiне түсiнiк. – Алматы: ЖСШ «Баспа», 2001 449 бет.[27] 26-бетте
28)ҚР Денсаулық сақтау Министрінің 2004 ж. 20 желтоқсандағы «Сот-медициналық сараптама жүргізу және ұйымдастыру Ережесін бекіту туралы» бұйрығы. [28] 27-бетте
29) Борчашвили И.Ш. 6-тарау. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Ерекше бөлiм: Дәрiстер баяны/ И.Ш. Борчашвилидiң және Р.Б. Құлжақаеваның жалпы редакциялауымен. –Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2007. 262-265 бет.[29] 28-бетте
30)Борчашвили И.Ш. 10-тарау. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Ерекше бөлiм: Дәрiстер баяны/ И.Ш. Борчашвилидiң және Р.Б. Құлжақаеваның жалпы редакциялауымен. –Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2007. 512-515 бет.[30] 31-бетте
31)Борчашвили И.Ш. 10-тарау. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Ерекше бөлiм: Дәрiстер баяны/ И.Ш. Борчашвилидiң және Р.Б. Құлжақаеваның жалпы редакциялауымен. –Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2007. 521-525 бет.[31] 34-бетте
32)Борчашвили И.Ш. 10-тарау. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Ерекше бөлiм: Дәрiстер баяны/ И.Ш. Борчашвилидiң және Р.Б. Құлжақаеваның жалпы редакциялауымен. –Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2007. 543-545 бет.[31] 36-бетте
33)Әбiлезов Е.Т. 9-тарау. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiне түсiнiк.-Алматы: ЖШС «Баспа», 2001.448 бет.[33] 37-бетте
34)Томин В.Т., Ваулин Э.Д. К вопросу о производстве следственных действий в стадии возбуждения уголовного дела «За дальнейшее укрепление социалистической законности»: ОВШМ МВД СССР.-С.33-35.[34] 38-бетте
35) Кулжабаева Ж.О. Правовые формы сотруднитчества государств в борьбе с международным терроизмом//Право и государство. №3. 2000. 79-80 бет. [35] 38-бетте
36)Косиченко А.Г., Ашимбаев М.С. гл.2. Международно-правовые механизмы борьбы с терроризмом.// Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии. Алматы: Дайк-Пресс, 2002. 113 бет.[36] 38-бетте
37)Кулжабаева Ж.О. Правовые формы сотруднитчества государств в борьбе с международным терроизмом//”ПРаво и госдуартсво”, №3, 200. 79-80 бет. [37] 39-бетте
38) Кулжабаева Ж.О. Правовые формы сотруднитчества государств в борьбе с международным терроизмом//Право и государство. №3. 2000. 79-80 бет.[38] 41-бетте
39) Маханова Қ.А. 15-тарау. Қылмыстылықпен күресудегi мемлекеттердiң ынтымақтастығы.Халықаралық құқық. Дәрiстер курсы. –Алматы. ҚазГЗУ, 2003. 286 бет.[39] 42-бетте
40) Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің халықаралық іс, қорңаныс және қауіпсіздік жөніндегі Комитеті және Қазақ мемлекеттік заң университеті (Қазір Қазақ гуманитарлык-заң университеті) 1999 ж. 16 сәуірінде "Терроризммен күрес жөніндегі Заң жобасы: ұйымдастырушылық және құқықтық проблемалары" деген такырыпта ғылыми-практикалық конференция өткізді. Конференция материалдары "Право и государство" журналында жарияланды, 2000 ж. №3, 58-81-беттер.[40] 45-бетте
41) Сборник документов по международному праву. Алматы, 1998, 552-558-беттер[41] 45-бетте
42) Ляхов Е.Г. Проблемы сотрудничества государств в борьбе с международным терроримом. М., 1979. 28-30 бет.[42] 46-бетте
43) Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің халықаралық іс, қорңаныс және қауіпсіздік жөніндегі Комитеті және Қазақ мемлекеттік заң университеті (Қазір Қазақ гуманитарлык-заң университеті) 1999 ж. 16 сәуірінде "Терроризммен күрес жөніндегі Заң жобасы: ұйымдастырушылық және құқықтық проблемалары" деген такырыпта ғылыми-практикалық конференция өткізді. Конференция материалдары "Право и государство" журналында жарияланды, 2000 ж. №3, 58-81-беттер.
Косиченко А.Г., Ашимбаев М.С. гл.2. Международно-правовые механизмы борьбы с терроризмом.// Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии. Алматы: Дайк-Пресс, 2002. 110-115 бет. [43] 48-бетте
44) Шерматова С. Исламский фактор в руках политических элит// Ислам на постсовестком пространстве: взгляд изнутри.-М.: Арт-Бизнес-Центр, 2001. 210 бет. [44] 52-бетте
45)Назарбаев Н.А. Критическое десятилетие.-Алматы:Атамура, 2003. С.21[45] 56-бетте
46)Назарбаев Н.А. Критическое десятилетие.-Алматы:Атамура, 2003. С.30[46] 56-бетте
47)Основные направления внутренней и внешней политики на 2004 год. Послание Президента народу Казахстана.-Астана, 4 апреля 2003 г.//Огни алатау. 2003. 8 апреля[47] 56-бетте
48) Некоторые рекомендации по переговорам с террористами по телефону/ Борьба с преступностью за рубежом. 1994. №7С.16-18.[48] 57-бетте
49)Кокурин Г.А. Теоретические и практические основы поисковой деятельности в процессе раскрытия и расследования преступлений: Дисс. ... д-ра юрид. наук. Екатеринбург, 2001., Иванов К.Г. Теоретические проблемы и практика поисковой деятельности в раскрытии и расследовании преступлений: Автореф. Дисс. ... канд. юрид. наук. Екатеринбург, 2002.[49] 59-бетте
50) Кокурин Г.А. Криминалистические и оперативно-розыскные основы поисковой деятельности в процессе раскрытия и расследования преступлений: Монография. Екатеринбург, 1999. С.32.[50] 59-бетте
51) Накипова А.Ш. Об особенностях фиксации информации о готовящемся акте терроризма // Д.А. Қонаев атындағы университет хабаршысы. №1(18) 2006. 141-143 бет.[51] 59-бетте
52)Аушарип Г.Контроль за деятельностью банков и кредитных организаций в целях противодействия финансированию международного терроризма в Респбклике Казахстан и иммунитет государства./ Материалы научно-практической конференции. Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева. Астана: Данекер, 2004. 43-48 бет.[52] 64-бетте
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 83 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 83 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.Лаңкестіктің ұғымы және белгілері
1.1.Лаңкестіктіңұғымы пайда болу
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...8
1.2.Лаңкестікті шығу тарихы мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3.Лаңкестік және халықаралық лаңкестік экстремистік
ұйымдар ... ... ... .17
2. ЛАңКЕСТІКТІҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ
2.1.Лаңкестік әрекеттердің қылмыстық құрамы және оның
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2.2. Лаңкестікті басқа қылмыс түрлерінен шектеу және ажырату
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
2.3. Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасындағы лаңкестік
әрекеттер үшін
жауапкершілік ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 39
3.Халықаралық лаңкестікпен күрес жолындағы мемлекетаралық
ықпалдастық.
3.1. Халықаралық лаңкестікпен күрес жолындағы мемлекетаралық ықпалдастық
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 42
3.2.Лаңкестікпен күрестiң халықаралық- құқықтық
механизмдерi ... ... ... .49
3.3. Орта Азияда және Қазақстанда халықаралық лаңкестікпен
күресу ... ... .51
3.4. Дайындалып жатқан лаңкестік акт жайлы ақпаратты тіркеудің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
3.5. Банктер мен өзге де несие ұйымдарының халықаралық Лаңкестікті
қаржыландыруын қадағалаудың Қазақстандағы
тәжiрибесi ... ... ... ... ... ... . ..62
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .68
Пайдаланылған
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi. Лаңкестікпен күрес
мәселесi бүгiнде әлемдегi ең өзiктiде өткiр мәселелердің бiрi
болып табылады. Сондықтан да бұл келеңсiз құбылыстың пайда
болу негiздерi мен оны болдырмауға немесе алдын алу және
лаңкестікпен ұтымды күрес жүргiзу құқықтық механизмдерiн
қарастыру мақсатында халықаралық деңгейде үнемi iзденiс, iс
шаралар ұйымдастырылып отыру қажет.Сол себептен де
халықарылық лаңкестікпен күрестiң құқықтық теориялық
негiздерiн саралау, әрине, отандық зерттеушiлер үшiн өзектi, әрi
тың тақырыптардың бiрi болып табылады. Жалпы соңғы он
жылда белсендi зерттеле бастады. Алайда бұл тақырыптың
құқықтық – теориялық аспектiлерi аз зерттелген. Осы тұрғыдан
алғанда менiң дипломдық жұмысымыздың тақырыбына арқау болып
отырған халықаралық лаңкестікпен күрес мәселесi өзiнiң
өзектiлiгiн айқын аңғартады.
Бүгiнде Қазақстан өз дамуының жаңа тарихи кезеңiнде
тұрып, дербес мемлекет ретiнде өзiнiң, тәуелсiздiгi, жер аумағының
тұтастығын, ұлттық қауiпсiздiгiн қорғауға бағытталған үлкен
iс шаралар ұйымдастырды, соның бiрi халықаралық лаңкестікпен
күресу, оның алдын алуды реттеуге арналған заңдар қабылдап
үлгердi, алайда сол елiмiздiң тәуелсiздiгiнiң алғашқы
жылдарында қабылданған заңдар, әрине, бүгiн өзiнiң мазмұндық
сапасы бойынша жаңа заман талабына толық жауап бере
алады деп айтуға болмайды. Сондықтанда халықаралық лаңкестікпен
күрестiң құқықтық негiздерiне жаңаша, қайта құқықтық –
теориялық сараптау жасаудың объективтi қажеттiлiгi туындап
отыр. Қазақстан Республикасында лаңкестік оқиғалар соңғы уақытта орын
алуда, айта кетер болсақ Мамырдың 17-сі күні Ақтөбеде жергілікті уақытпен
таңғы 9.30 шамасында жарылыс болды.
Қазір бұл фактіге қатысты қылмыстық іс қозғалып, тергеу амалдары
жүргізілді. Лаңкестік – жұртты, елді, мемлекеттік органдарға қорқытуға,
шошытуға бағытталған шара. Осы тұрғыдан алғанда Ақтөбедегі болған бұл
жарылыс – нағыз лаңкестік, – дейді саясаттанушы. Сол сияқты Тараз
қаласындада лаңкестік оқиғалар орын алып жеті адам қаза тапты. Менің
ойымша, бұл жерде белгілі бір діни секталардың қатысы болуы мүмкін. Себеп –
оларға, олардың іс-әрекетіне мемлекет бақылауының дәрменсіздігі.Ал мұндай
мақсаттарды жүзеге асыру, әрине, халықаралық лаңкестікпен күрес
мәселесiнiң құқықтық негiздерiнiң әрi ұтымды, әрi реттеудiң
әлемдiк деңгейдегi озық үлгi, әдiс- тәсiлдер мен жаңа
прогрессивтiк жолдарын қарастыруды қажет етерi сөзсiз. Бұл
бағытта, егемен ел, әлем таныған дербес мемлекет ретiнде
Қазақстан Республикасы лаңкестіке, экстремизiмге қарсы заңнама
негiздерi мен теориясы мейiлiнше, жедел қайта қарастырудың
маңызы зор деп бiлемiз.
Бүгiнде халықаралық лаңкестікпен күрес мәселесi тек
ұлттық заңнама шеңберiнде ғана қалып қоймай сондай-ақ
халықаралық құқықтық өлшем сипатына ие болып отыр және
де бұл сала бойынша жаңа заман талаптарына сай
жеткiлiктi теориялық және құқықтық негiздер қалыптастыруға
мүмкiндiгiнше тиiмдi ат салысу қажет.
Лаңкестікпен күрестiң құқықтық негiздерi жалпы әлемдiк
деңгейдегi ең ауқымды әрi күрделi, өткiр де өзектi
мәселелердің бiрiне деп жоғарыда атап өттiк. Өкiнiшке орай,
соған қарамастан, Қазақстан Республикасында халықаралық
лаңкестікпен күрестiң құқықтық негiздерi құқықтық - теориялық
тұрғыдан кешендi түрде әлi күнге дейiн толыққанда
зерттелген емес, сол себептенде бұл сала бойынша арнайы
монографиялық еңбектер мен диссертациялық зерттеулер жоқ. Қарастырып
отырған халықаралық лаңкестікпен күрестiң құқықтық негiздерiне
қатысты қазақша материалдардың тапшылығына қарамастан бiздер
осы мәселеге қатысты құқықтық - теориялық зерттеудi жүзеге
асыруға ұмтылыс жасап отырмыз.
Лаңкестікпен күреске қатысты теориялық зерттеудiң басты
мақсаты болып жалпы лаңкестік түсінігін, лаңкестіктің шығу
тегі мен түрлерін және оның құқықтық теориялық негiздерiн
саралау арқылы бұл қылмыстық құбылыстың мәнiн ашып
көрсету болып табылады.
Осы мақсаттарға қол жеткiзу үшiн төмендегiдей мiндеттер
белгiленедi:
Лаңкестік түсiнiгiн, пайда болу негiздерiн, лаңкестіктің
шығу тегі мен түрлерін, лаңкестік және халықаралық лаңкестік
экстремистік ұйымдарды, лаңкестік әрекеттердің қылмыстық құрамын және
оның ерекшеліктерін, лаңкестікті басқа қылмыс түрлерінен шектеу
және ажырату мәселелерін, Қазақстан Республикасының қылмыстық
заңнамасындағы лаңкестік әрекеттер үшін жауапкершілікті қарастыру.
Жалпы лаңкестікпен күрестiң отандық және халықаралық құқықтық
негiздерiн, лаңкестікпен күресудiң халықаралық құқықтық
негiздерiн саралау және де осы бағыттағы мемлекетаралық
ықпалдастық мәселелерiн қарастыру. Осы мәселеге қатысты өзге
де өзектi құқықтық - теориялық және тәжiрибелiк мәселелердi
зерттеу, оларға талдау жасау, қорыту және елiмiздегi
қолданыстағы кейбiр қылмыстық заңдардың сапалық мазмұнын
саралау арқылы оларда орын алған жетiспеушiлiктердi анықтап,
зерттеу нәтижесiнде қол жеткiзiлген құқықтық, теориялық
тұжырымдарды негiздеу және лаңкестікпен күрестiң құқықтық
негiзi болып табылатын арнайы сиппатағы ұлттық заңдар
мазмұнын жетiлдiруге бағытталған тәжiрибелiк ұсыныстар
жасау т.б. мәселелердi қарастыру.
Зерттеудiң әдiстемелiк негiздерi: Дипломдық жұмыстың
әдiстемелiк негiзiн жалпы ғылыми диалектикалық танымдық
әдiстерiмен қатар, арнайы логикалық, нақты тарихи, салыстырмалы-
құқықтық талдау, әлеуметтiк зерттеу сияқты әдiстердi құрайды.
Зерттеудiң теориялық негiзiн отандық және шетелдiк заңгер
ғалымдардың теориялық және тәжiрибелiк мәнi бар ғылыми
еңбектерi қалайды.
Зерттеу нәтижесiнде мынандай негiзгi тұжырымдар жасалды:
-Лаңкестіктің әлемдiк деңгейдегi әлi жеңiп болмаған
қоғамға аса қауiптi қылмыстың жаңа бiр түрi болып
табылады;
-Лаңкестікпен күрес мәселесi тек жекелеген мемлекеттердiң
iшкi мәселесі ретiнде қарастырылмау тиiс, сондықтанда оған
әлемнiң барлық мемлекеттерi бiрлесе атсалысып халықаралық
лаңкестікпен күреске үнемi халықаралық ұйымдар ықпалдастық
жасап отыру қажет;
- Лаңкестікпен күрестiң құқықтық негiзi болып табылатын
ұлттық қылмыстық заңнамалар халықаралық лаңкестікпен күресуге
бағытталған халықаралық құқық нормаларына қайшы келмеуi
тиiс;
-Жекелеген мемлекеттердiң лаңкестікпен күрес жолындағы
қол жеткiзген ең үздiк ұтымды күрес, айла тәсiлдерi
әлемдiк дәрежеде жедел және кең қолданыс табуы тиiс;
-Лаңкестіктің пайда болуына негiз болатын мемлекетаралық
жанжалдар мен қауiптi қақтығыстардың алдын алып оларды
болдырмауға халықаралық деңгейдегi iс шаралар ұйымдастырлуы
қажет деп бiлемiз.
Диплом жұмысының құрылымы және көлемi. Дипломның жұмыс
көлемi 75 беттен тұрады. Құрылымы жағынан жұмыс кiрiспеден, үш
бөлiмнен және он бөлiмшеден, қорытынды мен пайдаланылған
әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.
1. Лаңкестіктің ұғымы және белгілері
1.1 Лаңкестіктің түсінігі пайда болу негіздері
Лаңкестік латынның “terror” — қорқыныш деген сөзінен шыққан.
Дипломатиялық сөздікте халықаралық лаңкестікке мынадай анықтама берген:
"Адамдардың орынсыз өліміне әкеп соғатын, мемлекеттер мен олардың
өкілдерінің қалыпты дипломатиялық қызметін бұзатын және халықаралық
байланыстардың, кездесулердің, сондай-ақ, мемлекеттер арасындағы көлік
байланыстарының жүзеге асуын қиындататын халықаралық көлемдегі қоғамға
қауіпті әрекет"[1- ҚазГЗУ, 2003. 285 бетте]
Лаңкестік — қазіргі дәуірдегі ең қауіпті халықаралық қылмыс түрі
болып табылады. Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып
халықаралық сипат алуда. Лаңкестік әрекеттер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ
оның бәрін біріктірген екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі лаңкестік —
мемлекеттік өкімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі — лаңкестікті
жүзеге асыру арқылы яғни лаңкестердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері
арқылы тұрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық, сезімін туғызу болып
табылады
Әлемдегі барлық мемлекеттер лаңкестік, ақша белгілерін қолдан
жасау, әуе кемелерін басып алу және айдап кету, есірткі және психотропты
заттардың заңсыз айналымы, қарақшылық және басқа халықаралық сипаттағы
қылмыс түрлерімен күресуде ынтымақтастықты белсенді түрде жүзеге асыруға
бірлесіп мүдделілік танытуда.
Халықаралық лаңкестік халықаралық қылмыстардың ауыр түрлерінің біріне
жатады. Қылмыстың бұл түрімен күрес 1937 ж. басталды. Осы жылы
"Лаңкестіктің алдын алу және оны болдырмау" Женева конвенциясы қабылданды.
Бұл конвенцияда лаңкестік деп танылған және жазалануға жататын әрекеттердің
тізімі көрсетілді. Аталған конвенция күшіне енбесе де, ол лаңкестікпен
күресуге бағытталған кейінгі конвенциялардың қабылдануына негіз болды.
Халықаралық лаңкестік актілеріне (әрекеттеріне) шетелдік мемлекет
және үкімет басшыларын, дипломаттарды және халықаралық қорғаудағы басқа да
тұлғаларды өлтіру, дипломатиялық өкілдіктердің, халықаралық ұйымдардың штаб-
пәтерлерін жару, жоғарыда аталған тұлғалардың үй-жайлары мен көлік
құралдарына шабуыл жасау, қоғамдық орындардағы, аэропорттардағы,
вокзалдардағы, көшелердегі және т.б. диверсиялар.
Бұл қылмыс түрінің субъектілеріне жеке тұлғалар да, лаңкестік ұйымдар
да жатады[1].
Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру мемлекеттік
органдарды, шет мемлекеттің немесе халықаралық ұйымның шешімдер қабылдауына
ықпал ету мақсатында адамның өміріне қастандық жасау, сондай-ақ дәл сол
мақсатта оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін тоқтату не осындай
қызметі үшін кек алу мақсатында мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне
қастандық жасау осы халықаралық қылмыс құрамынан аса ауырлататын түрі
болып табылады. Бұл тұрғыдағы халықаралық қылмысты іс-әрекеттердің
жәбірленушілері белгілі бір шешім қабылдауға ықпал ететін адамдар немесе
мемлекет, қоғам қайраткерлері болады. Адамның, белгілі бір шешім қабылдауға
ықпалының болған болмағаны нақты жағдайларға байланысты анықталады.
Жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттерді істегенге дейін
тиісті органдарға хабарлап, көрсетілген зардаптардың қаупін болғызбауды
тиятын, сөйтіп мемлекеттік өкімет органдарына лаңкестік актісі бойынша
төнген қауіпті тойтаруға нақты мүмкіндік алуға мүмкіндік беретін
әрекеттерді істегендерді мемлекеттік органдарға дер кезінде ескерту жасаған
адам деп білеміз. Басқа жолмен лаңкестік актісінің жүзеге асырылуын
болдырмауға жәрдемдесуге адамның өзінің жарылысты, өртті, қылмыскерлердің
қару-жарақты, не мүлікті өз бетімен басып алуын тойтаратын әрекеттері
жатады.
Осыларды істеген адамның іс-әрекетінде өзге қылмыс құрамы (мысалы
қаруды, жарылғыш заттарды, жарылғыш құрылымдарды заңсыз сақтау, өткізу,
алу, оларды ұрлау т.б.) болмаса, ол лаңкестік үшін халықаралық қылмыстық
жауаптылықтан босатылады.
Лаңкестікті насихаттау немесе лаңкестік актісін жасауға жария түрде
шақыру, сондай-ақ, көрсетілген мазмұндағы материалдарды таратқандық үшін
жеке халықаралық қылмыстық жауаптылық көзделген.
Лаңкестікті насихаттау деп ауызша, жазбаша немесе басқа да
тәсілдермен көпшілік арасында осындай іс-әрекеттерді істеу үшін жүргізілген
әр түрлі ұйымдастырушылық қызметтерді айтамыз.
Жария тұрыс шақыру деп ашық түрде көпшілік алдында лаңкестік актісін
жасауға бағытталған тікелей-әрекеттерді айтамыз.
Материалдарды тарату деп бөтен адамдарға жазбаша түрде жазылған
лаңкестікті насихаттайтын немесе сол ланестік актісін жасауға итермелейтін
мазмұнда жазылған мәтіндерді үлестіруді айтамыз.
Лаңкестік ұйымға лаңкестік іс-әрекетті жүзеге асыру мақсатында
құрылған немесе өзінің іс-әрекетінде лаңкестікті пайдалану мүмкіндігін
мойындайтын ұйым, сондай-ақ осы ұйымның басқарушы органдарының бірінің
келісімімен оның құрылымдық бөлімшелерінің бірі лаңкестік іс-
әрекетті жүзеге асыратыны болса онда оларда лаңкестік ұйым деп
танылады.
Ал осы топқа басшылық ету деп, лаңкестік топты құрған, оған адамдар
тартқан, осы топтың қызметін тікелей ұйымдастырған іс-әрекеттерді айтамыз.
Лаңкестік акт - жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза
болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті зардаптар туындау
қаупін төндіретін өзге де іс-әрекеттер жасау немесе жасаймын деп қорқыту,
егер ондай іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру не
Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттердің немесе
халықаралық ұйымдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса,
сондай-ақ адам өміріне дәл сол мақсаттарда қастандық жасау, сол сияқты
мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне оның мемлекеттік немесе өзге де
саяси қызметін тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында қастандық
жасау болып табылады.
Лаңкестік актісін дайындауға қатысқан адам, егер ол
мемлекеттік органдарды дер кезінде ескертуімен немесе басқа
жолмен лаңкестік актісінің жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдессе
және егер ол адамның іс- әрекетінде өзге қылмыс құрамы болмаса,
халықаралық қылмыстық жауаптылықтан босатылады.
Заң лаңкестік әрекетке-адамдардың қаза болуы, елеулі
мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қаза
болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа
зардаптардың болу қаупін төндіретін жарылыс жасауды, өрт қою немесе
өзге де іс-әрекеттер жасауды, егер осы іс-әрекеттер қоғамдық
қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдарының
шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасап, сондай-ақ, аталған іс-
әрекеттерді дәл сол мақсатта жасаумен қорқытуды іске асыру деген
анықтама береді.
Заң тұрғысынан алғандағы мағынасына сәйкес лаңкестікті адамдар
көбірек шоғырланатын құнды мүліктер сақталатын жерлерде жүзеге
асырылатын немесе ең бастапқыда-ақ белгілі бір маңыздылығы бар
ғимаратты не құрылысты жоюға бағытталған жарылыс жасау, өртеп
жіберу немесе басқа, адамдардың қаза болуы не елеулі мүліктік зиян
келтіру қаупін немесе өзге де қоғамдық қауіпті салдардың орын
алуын тудыратын басқа да әрекеттер осы қылмысты жасау тәсілдері
болып табылады ( гранатамен ататын немесе дәрімен ататын қарудың
басқа түрлерінен ату, электрмен, сумен не газбен жабдықтаушы
жүйелерді істен шығару, т.б).
Көрсетілген әрекеттерді жасаумен қорқыту деп аталған пиғылдың
шын екендігін оны дәлелдейтін әрекеттер жасау арқылы (жарылғыш
заттар алу, жарылғыш қондырғыларды орнату, т.б) қуаттай отырып,
лаңкестік әрекет жасау жөнінде тікелей айтуды түсінеміз. Адамдардың
қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа
зардаптардың орын алу қауіптілігін төндіру лаңкестіктің міндетті
белгісі болып табылады.
Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды жатқызуға
болады, тұрғын үйлер, өндірістік немесе басқа ғимараттар мен
құрылыстар
орналасқан төңіректің үлкен жерлерін су басуы, апат, катастрофа,
апат, аймақтың химиялық немесе радиоктивті заттармен ластануы, т.б.
Лаңкестік адамдардың қаза болуына, елеулі зиян келуіне немесе
қоғамға қауіпті басқа зардаптардың орын алуына шынайы қауіп
төндіретін жарылыс, өртеу не басқа әрекеттердің жасалу сәтінен
бастап аяқталған халықаралық қылмыс ретінде танылады. Лаңкестікті
аяқталған қылмыс ретінде тану үшін өлімнің не басқа зиянды
зардаптардың міндетті түрде орын алуы талап етілмейді.
Тұлға адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру
немесе қоғамға қауіпті басқа зардаптар орын алатындай қауіп
төндіруші жарылыс, өртеу не басқа әрекет жасайтындығын немесе
осындай әрекеттермен қорқытатындығын түсініп біледі және нақ сол
әрекеттерді жасауды тілейді.
Лаңкестіктің мақсаты, яғни қоғамдық қауіпсіздікті бұзу,
халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал
ету- оның негізгі белгісі болып табылады.
Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, сол сияқты халықты қорқыту
мақсаттары тұлғаның қоғамды дүрбелең күйге ұшыратуға, қалың
көпшілікті өздерінің өмірі, денсаулығы, мүлкінің сақталуы үшін
үрейлендіруге ұмтылумен сипатталады.
Ал, мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету
мақсаты айыптының бұл органдарды лаңкесшілер үшін тиімді, бірақ
заңсыз әрі тиімсіз әрекеттер жасауға не шешімдер қабылдауға мәжбүр
қылатындай ниетінің болуымен байланысты.
Қазіргі кезде лаңкестік деген ұғым мен ислам дінін жиі
байланыстырып қарастырады, алайда шын мәнінде, исламның өз басында
ешқандай агрессияшылдық жоқ, әрине лаңкестіктің көрініс табуына тағы бір
себеп саяси радикализм болуыда мүмкін. Қоғамдық көңіл күйдің
радикалдауының кез-келген түрі белгілі бір топтардың мақсатын жүзеге
асырудағы әдістерімен тәсілдерінің радикалдануына әсер етеді[2- 58 бет]
Сонымен, лаңкестік проблемасы бүгінгі таңға дейін әрбір
мемлекеттің ішкі ісі деп саналмайды. Бірақ ұлттық қылмыстылықпен күресу
жағдайы қазіргі уақытта жекелеген мемлекеттерге ғана емес, бүкіл адамзатқа
қауіп төндіретін қылмыстардың өсуімен күрделеніп, мемлекеттердің бірлесіп
күресуін және күнделікті өзара ынтымақтасуын талап етеді. Мұндай
ынтымақтасуды бірқатар факторлар қажет етеді.
1.2 Лаңкестіктің шығу тегі мен түрлері
Лаңкестіктің пайда болу туралы мәселесіне байланысты екі түрлі
пікір бар: биологилық және әлеуметтік. Бірінші пікірді ұстанушылар адамды –
оған зорлау түйсігі және агрессияшылдық тән деп, тек қана биологиялық
жәндік ретіде қарастырады. Ал екінші пікірдің (әлеуметтік) ұстанушылары
қоғамдағы лаңкестіктің пайда болуының себептерін көреді: адамдардың саяси,
экономикалық, әлеуметтік, рухани өмірін.
Лаңкестік өзінің тамырларымен терең ғасырларға кетеді, және сондықтан
да саяси соғыстың қандай түрі нақты жемістерді алып келгенін анықтау қиын.
Мемлекет институтының пайда болуымен және элиталар арасында әлеуметтік-
саяси қайшылықтардың пайда болуымен бірге ланкестік саяси соғыста кеңірек
қолданыла бастады. Осындай жағдай азамат тарихында болғанын дәлелдейді,
оған Ежелгі Мысыр, Жақын және Орта Шығыс, Европа, Ресей мемлекеттерінің
тарихы дәлел болады.
Мемлекеттік төңкерістердің классикалық тәсілі б.з.д. 44 жылдағы Гай
Кассий және Марк Юний Брутпен ұйымдастырылған Гай Юлий Цезарьге қарсы сөз
байласу болды. Цезарьды өлтірудің себебі – оның өте қысқа уақытта өзінің
қолында толық билікті жаулап алуға себеп болған оның саяси белсенділігі
болды. Ол фактілі түрде монарх болды, бірақ республикалық басқару нысанын
да сақтаған.
Ең ерте пайда болған лаңкестік топтардың бірі – жаңа эраның І
ғасырында Палестинада әрекет еткен сикарийлер сектасы болды. Осы топ
римляндармен бейбітшілікте болған еврейлік шонжарлардың өкілдерін жойған.
Сикарийлер қару ретінде қанжарды немесе қысқа қылышты – яғни сиканы
қолданған. Осы сикарийлердің әрекеттерінде религиоздық фанатизммен саяси
лаңкестіктің байланысы көрінеді.
Сикарийлер сияқты бірдей идеологияны ассошафиндердің мұсылмандық
сектасының өкілдері де ұстанған болатын. Олар халифтерді, префекттерді
губернаторлармен басқарушыларды өлтірген.
Осы уақытта Индияда әр түрлі құпиялы қауымдастықтар өмір сүрген. Жан
қылқындырушылар сектасының мүшелері өздерінің құрбандарын жібек жіппен
қылқындырып өлтірген. Олардың осындай өлтіру әдісі Кали құдайына құрбан
шалудың дәстүрі ретінде саналған. Осы сектаның ірі мүшесі былай деп айтқан:
егер де кімде кім бір рет болса да құрбан шалудың тәттілігін сезінсе, ол
қандай да кәсіп өнерін игермесе де немесе оның қолында әлемнің бүкіл алтыны
болса да – ол біздікі. Мен өз басым жоғарғы лауазымды иеленіп жақсы жұмыс
істегенмін. Бірақ сектаға оралғанда ғана өзімді өзім деп сездім.[3]
Қытайдағы антиманьчжурлық құпиялы қоғамдастықтардың бірінің атауы – ол
құпиялы қоғамдастық Триада, оның негізі он жетінші ғасырдың аяғында
қаланды, яғни тікелей айтатын болсақ, маньчжурлар Қытай территориясының
екіден үш бөлігін жаулап алған кезде. Бастапқыда ол маньчжурлардың билігін
жойып қайтадан императорлық тақта Минь династиясын орнату үшін құпиялы
қоғамдастық ретінде құрылды. Осы қоғамдастық маньчжурлар династиясының
билік ету уақытында фактілі түрде жергілікті өзін-өзі басқару құралына
айналып, өзіне көптеген әкімшілік және сот функцияларын жүктеді. ХІХ
ғасырдың басында Қызыл тюрбандар көтерілісінен кейін маньчжурлармен –
жүздеген қытайлықтарды тірі көзімен жерге көміп, қылқындырып, бастарын
алған операциялар жүргізілді. Осының нәтижесінде Триаданың көптеген
мүшелері Гонконг және АҚШ-та баспана іздеуге мәжбүр болды. Британдық
биліктердің мәліметтері бойынша Гонконгтың екіден үшінің халқы әр түрлі
Триадалардың мүшелігінде тұрған еді. ХХ ғасырдың басында Триадалардың өмір
сүруінің легальды базасы маньчжурлардың репрессияларымен бұзылған еді.
Триада ақырындап өзінің қызметін қамтамасыз етудің криминалды әдістерін
қолдануға көшті: рэкетке, контрабандаға, теңіз қарақшылығына, қорқытып
алушылыққа. 1911 жылы Триаданың қызметі толығымен патриоттықтан
криминалдыға ауысты.
Католиктермен протестанттардың арасындағы діни соғыстың логикалық
жалғасы – ХVІ ғасырдағы Варфоломейлік түн болды. Француздық король Карл ІХ
және оның анасы Екатерина Медичи 1572 жылы 24 тамызда Париж қаласында
протестанттар-геноттардың жаппай қырылуын ұйымдастырды. Осы түні Францияның
астанасында 2 мыңнан астам гугеноттар өлтірілген. Ал жалпы мемлекет бойынша
екі аптаның ішінде 30 мыңға жуық адамдар өлтірілді.
Римдік Папалар осы хабарламаны ынтамен қабылдады ал ағылшын королевасы
Екатиранаға қарсы күрескен папа Григорий ХІІІ Англияда жаңа Варфоломейлік
түнді қайталағысы келген.
Осындай түрмен, сол кездегі мемлекеттік ланкестік көптеген
мемлекеттердегі сыртқы және ішкі саясаттың құрамдас бөлігі ретінде болған
еді.
Ресей мемлекетінде Иван Грозный билік ету кезінде билікті жоғалту
қауіпіне жауап ретінде крамоланы жою басты мақсат болып табылатын,
опричинина сияқты құбылысы пайда болды. Осы мақсатпен царь жарғысы бойынша
арнайы басқару аппараты және царьға бағынатын 6 мың адамнан тұратын әскер
құрылды.
Лаңкестік баяғыдан бастап саяси күштер жұмыс істегеніне қарамастан,
тарихшылардың пікірі бойынша terror ұғымы Француз буржуазиялық
революцияның якобиндік кезеңінде пайда болды. Яғни, 1793 жылдың
наурызымен 1794 жылғы шілденің арасында, және қорқыныштың билік етуі
дегенді білдірген. Массалық лаңкестіктің жану кезінде бір күннің ішінде
60-қа жуық адамдарды өлтірген. Айып тағылғандарды өлтірудің процесін
жеңілдету үшін гильотинаны қолдануға келісім берілген.
Сонымен қатар мемлекеттік лаңкестікті Наполеонда жүргізген болатын. Ол
1795 жылы ол демонстранттарды атуға бұйрық беріп, Париждегі роялисттік
көтерілісті қиратып жіберді.
Жүйелі лаңкестік акциялар ХІХ ғасырдың екінші жартысынан басталады:
70-ші 90-шы жылдары анархисттер іспен пропаганданы назарға алды
(террорлық актілер, саботаж), ал олардың негізгі идеясы қандай да бір
мемлекеттік билікті жоққа шығарудан тұрды. Анархизмнің оның дамуының әр
түрлі этаптарындағы басты идеологтары: Прудон, Штирнер, Кропоткин болды.
Анархисттер тек қана мемлекекеттік емес, сонымен қатар жалпы қандай да
болса биліктен бас тартады, және қоғамдық тәртіпті жоққа шығарып,
азшылықтың көпшілікке бағыну қажеттілігі туралы айтады. 90-шы жылдары
анархисттер іспен пропаганданы Францияда, Италия, Испания Америка Құрама
Штаттарында жүргізді.
ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап лаңкестік әлемнің көптеген
мемлекеттер қоғамдық өмірінің тұрақты факторы болды. Осы мемлекеттерде
революционды-саяси немесе ұлттық сипаттағы лаңкестік ұйымдар пайда бола
бастады: Ресейдің орыс ұлтшылдары, Ұлыбританияның (Ирландия), Турция
(Македония), Австро-Венгрия (Сербия), Испанияның радикалды ұлтшылдары,
Франция, Италия және АҚШ анархисттері. Олардың жетекшілері лаңкестік
арқылы әлеуметтік әділеттікке, жалпылық ырыс-берекеге жетіп, ұлттық
автономия және тәуелсіздікті алуға болады деп санаған. ХІХ ғасырдың аяғына
таман Европа және Американың мемлекеттерінің көбісі анархисттердің
әрекеттерінен зардап шеккен.
Революциялық дәуірдің бітуімен лаңкесшілер де революционерлер де
жоғалып кетті. Бірақ, лаңкестікті туғызатын себептер жойылған жоқ.
Бомба философиясы және іспен пропаганда концепциялары өз жалғасын
фашизм теориясында тапты. Осы фашизм теориясы Италия және Германияда ХХ
ғасырдың басында пайда болды. Ол зорлаудың, шовинизм, расизм,
антисемитизм, әскери экспансия идеяларын және мемлекеттік аппараттың бүкіл
билік етудің күрделі нысандарын қолданатын, ең реакционды күштердің
лаңкестік диктатурасы болды. Фашисттік Германияда диктатураның құрылған
механизмі өзіне аса қатыгездігімен ерекшеленген лаңкестік аппаратты
қосқан: СА, СС, Гестапо, Халықтық трибунал және т.б.
Бірінші дүниежүзілік соғыс лаңкестіктің иедологиялық түсінігінде бір
бөлінуші ретінде болды. Осы соғыстың аяқталуымен бірге лаңкестікті оң
ұлтшыл-сепаратисттер және Германия, Франция, Венгрия және Румынияның
фашисттік қозғалыстарын қаруға алды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін лаңкестіктің нысандарын алатын
ұлттық-революциялық-босату қозғалыстары көтеріле бастады. ЭТА Басктік
ұйымы, Ирландық Республикалық армия, бұрынғы Колониялардың және жақын шығыс
мемлекеттер қатарының ұлттық-босату ұйымдары, Оңтүстік-Шығыс Азия,
Индокитай, Индонезия, Филиппины және т.б. тәуелсіздікке қол жеткізген.
Осы кезеңде тағы бір жаңа тенденция пайда болады – лаңкестік
мемлекетпен белгілі бір саяси мақсаттарға жету үшін қолданылады. Мысалы
Израиль және Палестина арасындағы, Индия және Пәкістан арасындағы дау,
кеңестік-американдық қарсы тұру, Пиночет және Зия-уль-Хактың ішкі
лаңкестікті , Пол Пот және Иенг Сари лаңкесшілер және т.б.
Лаңкестіктің ұлттануы да көзге көрінеді, адамдардың кейбір топтары
үшін ол кәсіп түрі, өмір сүруінің түріне айналады. Аумақтық бағыты да
ауысады, яғни, басқа мемлекеттің аумағындағы даудың және лаңкестіктің
экспорты болады.
Палестинада Группа Штерн (Израильдің бостандығы үшін күресушілер
Аврахамао Штернмен құрылған) деп талатын синоиттік лаңкестік ұйымдар
әрекет еткен. Олардың Палестинадағы британдық шенеуніктер, әскері
қызметшілер және полицейліктерге қарсы қозғалыстар жасаған бірнеше жүздік
боевиктері болған.
Лаңкестіктің глобальды, үлкен масштабтарын назарға ала отырып, нақты
дәлелдікпен ол бүкіл адамзатқа өлім қауіпін келтіреді деп айтуға болады.
Лаңкестік акттің субъектісі қандай идеяларға негізделеді және қандай
мақсаттарды көздейтініне байланысты лаңкестікті кейбір түрлерін көрсетіп
бөлуге болады.
1) Идеологиялық лаңкестік. Ол миниритарлы саяси идеологиялардың
өкілдері жағынан жүзеге асырылады.
Осы идеологиялар азшылықтардікі, ол қоғамнан қоғамға ауысады және ол
бір мемлекетте маргиналды және құпиялы болса, ал басқа мемлекетте ол
парламенттің көзқарасында бар және билікте де болуы мүмкін.
Идеологиялық лаңкестіктің негізінде альтернативті саяси күштің
өкілдері болатын құрылыстың легитимді емес фундаментальды және догматикалық
концепциясы жатыр. Осындай лаңкестік түрінің мысалдары ретінде келесілерді
келтіруге болады: орыс ұлтшылары, француздық анархисттер, германдық
консерватисттер, фашисттер, Италиядағы неофашисттер, Италия, Франциядағы
Қызыл бригадалар, ФРГ-дағы Қызыл армия және т.б.
2) Патетикалық лаңкестік – ол саяси мақсаттарда лаңкестікті қолдану.
Сондықтан да лаңкестік әрекеттердің басты объектілері дәрменсіз
адамдардың көп көлемі. Яғни, саяси күштер немесе халық олардан қажетті
нәрселерді жасаса онда билік тез болады. Яғни, осында ауруханалар, босану
үйлері, балабақшалар, мектептер, тұрғын үйлер саяси лаңкестер үшін идеалды
объектілер. Яғни, саяси лаңкестікте әрекет етудің басты объектісі адамдар
емес, ол саяси жағдай. Қазіргі саяси лаңкестік қылмыстық қылмыстылықпен
бірге бас қосты, олар бір бірімен өзара байланысты және бір біріне
көмектеседі. Олардың мақсаттары мен ниеттері әр түрлі болса да олардың
әдістері мен нысандары сәйкес келеді. Мысалы, Колумбийлік лаңкестік
ұйымдар наркомафиямен, ал корсикандық ұйымдар – сицилийлік мафиямен өзара
әрекет етеді. Көп жағдайларда саяси лаңкестік топтар өзінің қызметінің
қажетті қаржылық ресурстарын алу үшін контрабанда, қару жарақты заңсыз
сатудың қылмыстық әдістерін қолданады. Осыдан басқа, тұтқынға алу, белгілі
журналисттерді өлтіру сияқты актілерді мақсаты қандай екенін түсіну қиын.
Олар қандай сипатта болады – қылмыстық па әлде саяси?
3) Этникалық ланкестік. Субъектісі ұлттық қауымдастық болып табылатын
лаңкестіктің түрі. Осы жерде мажоритарлық топтың құрамына қосылған
миноритарлы этникалық топ туралы сөз жүріп жатыр. Этноланкестіктің жарық
мысалдары – Баскілер (ЕТА), сицилийлік сепаратисттер, ирландықтар, күрдттер
және жаңа кезеңде карабахтық армяндармен шешендер.
4) Діни лаңкестік. Осында лаңкестіктің және революцияның субъектісі
діни азшылық немесе биліктердің қарсы немесе бөліну әсеріне тигізетін
діннің белсенді авангарды. Осы жерде сектанттардың дуализмі және олардың
тұжырымдамалары орын табады: таңдалғандар, құтқарылғандар және
қарғысталынғандар. Мысалы: Палестинадағы сиониттік лаңкестік және
қазіргі исламдық лаңкестік.
5) Криминалды лаңкестік. Жай бандитизмге қарағанда криминалды лаңкестік
теоретикалық түрде глобальды талаптарды алға қою керек. Көбінесе осындай
лаңкестік жартылай саяси сипаттағы талаптармен бірге жүреді – мысалы,
белгілі бір зонаны тастап кету үшін жүру құралдарын беру, бас бостандығынан
айыру жерлерінен босату және т.б.
6) Ядролық лаңкестік. Ядролық ланкестіктің қауіпі әлемдік
қоғамдастықпен әлі 1960-1970 жылдары танылған болатын. Дәл сонда БҰҰ МПА-ны
қабылдау туралы алғашқы ұсыныстар тыңдалған болатын. Осы құжаттарды әзірлеу
Атомдық энергия бойынша халықаралық агенттікке (АЭХА) тапсырылған болатын.
Осылай, 1980 жылы наурызда АЭХА-мен әзірленген ядролық материалдарды
физикалық қорғау туралы Конвенцияға 68 мемлекет қол қойды.
Құжаттар және антитеррорлық заңнамаға бақылау ету жүйесінің
жетіспеушілігі көптеген мемлекеттерде қылмыстық және лаңкестік топтардың
әрекет ету салдарының кеңеюі үшін объективті себептер тудырған. Осы жағдай
ядролық салаға мыңдаған мамандардың тартылуымен одан әрі қиындатылды. Ал
осы болған қорғау жүйелерін әлсіреткен. Нақты себептер бойынша жоғалған
болып саналатын ядролық қару қауіптің қайнар көзі болуы мүмкін[4].
2001 жылғы 11 қыркүйектегі лаңкестіктен кейін АҚШ Конгресі
кибертерроризм деп аталатын лаңкестіктің жаңа ұғымын құрды. Оған
азаматтардың, заңды тұлғалардың және мемлекеттік мекемелердің қорғалған
компьютерлік торларына зиян келтірудің және хакерліктің ір түрлі
нысандарын жатқызды[5].
Киберлңкестік түсінігі өзіне бес жылдан жиырма жылған бас
бостандығынан айыру түрі ретіндегі жазамен немесе аса көлемді айыппұлдармен
жазаланатын, 5 мың доллардан жоғары сомаға зиян келтіретін хакерлік қол
сұғушылықтарды қосады[6].
Сонымен қатар, конгресс биоланкестік ұғымын да жасады. Осы
биоланкестік химиялық лаңкестікпен көп жағдайларда ұқсас. Бірақ оны
жүргізудің актілері төмен. Мысалы, 2001 жылы күзде АҚШ сибирлік язваның
таралуы.
7) Мемлекеттік лаңкестік. Ол екі нысанда көрініс табады: ішкі
мемлекеттік және халықаралық қатынастарда.
Ішкі мемлекеттік лаңкестік - жалғыз-лаңкесшілердің немесе арнайы
ұйымдастырылған лаңкестік топтардың қызметі. Олардың акциялары бір мемлекет
шегінде әр түрлі саяси мақсаттарға жету үшін бағытталған. Осында зорлық-
зомбылық екі нысанда көрініс табады.
1) күшті тікелей қолданылуында көрініс табатын тікелей зорлық-зомбылық
(соғыс, қаруланған көтеріліс, саяси репрессиялар, террор). Ішкі мемлекеттік
лаңкестіктің тікелей зорлық-зомбылығының мысалдары: жоғарыда аталған
белгілі Варфоломейлік түн, Ресейдегі Иван Грозныйдың билік ету кезіндегі
опричнина, Француз буржуаздық революция кезіндегі гильотина. Осы
революциядан кейін terror термині кеңірек талқылауды алды және оны
қорқынышта негізделген билік етудің жүйесі деп белгілей бастады.
2) күшті тікелей қолдануды көздемейтін (рухани, психологиялық әсер
етудің түрлі нысандары, саяси араласу, экономикалық блокада) бірақ тек қана
күшті қолдану қауіпін білдіретін (саяси әсер ету, дипломатиялық ультиматум)
жанама зорлық-зомбылық.
Кейбір қазіргі мемлекеттер лаңкестік тәжірибесін мемлекеттік саясат
шеңберіне қосып, лаңкестікті халықаралық қатынастарға ауыстырды. 1972 жылы
БҰҰ Бас Ассамблеясы халықаралық лаңкестік бойынша Арнайы комитет құрды.
Осы комитеттің докладында халықаралық лаңкестік саясатының негізгі
себептеріне келесілер жатқызылды: колониализм, расизм, апартеид және
геноцид саясаты, агрессия, мемлекеттер егемендігінің, аумақтық
біртұтастығының саяси тәуелсіздігін бұзу және т.б.
Қазіргі халықаралық қатынастарда мемлекеттік лаңкестіктің тәжірибесі
және саясаты, басқа мемлекеттерді мемлекеттік билікті бұзу және ішкі
істерге ашық араласу саясаты норма болды. Осы әрекеттер БҰҰ Жарғысының,
адам құқықтарының Жалпы Декларациясының және мемлекеттер мен халықтардың
өзара қатынастарының халықаралық құқықтық нормаларының тікелей бұзылуы
болып табылады. Мемлекеттік лаңкестік АҚШ, Израиль және тағы басқа
көптеген мемлекеттердің сыртқы және ішкі саясатының маңызды құрамдас
бөлігі.
Соңғы кезде лаңкестіктің осы түрі глобальды масштабтарға ие болды.
Халықаралық лаңкестік мемлекеттік және саяси орнатуларды әлсіретеді, үлкен
материалды зиян тигізеді, мәдениет ескерткіштерін жояды, халықаралық
қатынастарды бұзады. Лаңкестің басқа да нысаны сияқты халықаралық лаңкестік
тәртіпсіздік зорлық-зомбылықта көрініс табады.
Халықаралық лаңкестіктің түрлері – трансұлттық және халықаралық
криминалды лаңкестік болып табылады. Біріншісі басқа мемлекеттердегі
мемлекеттік емес лаңкестік ұйымдардың әр түрлі акцияларын білдіреді.
Бірақ ол жеке дара жүзеге асырылады және халықаралық қатынастарды
өзгертуге бағытталған. Екіншісі халықаралық ұйымдастырылған қылмыстылық
әрекеттерінде көрініс табады және оның қатысушылары қандай да бір саяси
мақсаттарды ұстанбайды, және олардың акциялар басқа мемлекеттегі бәсекелес
қылмыстық ұйымдарға қарсы бағытталады.
Аумақтық белгі бойынша лаңкестіктің негізгі үш түрі бар: жердегі,
судағы (кемелерді жаулап алу, олардың бағытын күштеп өзгерту, су құралдарын
алып кету және олардың үстінде адамдарды тұтқынға алу), әуедегі (әуе
кемелерін ұстау, бортта тұтқынға алу және т.б.) [7, 25-43 бет].
Ғылыми әдебиеттерде лаңкестікті бөлудің басқа да түрлері кездеседі.
Мысалы, пайда болу және жүзеге асу аумағы бойынша: европалық,
латиноамерикандық, жақын шығыстық; әрекеттердің мақсаттары және көлемі
және құрбандарға қатысты зардаптар бойынша (көптілік, топтық, жеке
даралық); материалды зиян бойынша (катастрофалық, аса үлкен мөлшерде);
моральды-психикалық зиян бойынша, қатысушылардың саны бойынша және
қолданылған тәсілдер бойынша және т.б.
1.3 Лаңкестік және халықаралық лаңкестік экстремистік ұйымдар
Қазақстан Республика 26 ақпан 2005 ж. қабылданған заң
Эстремизмге қарсы күрес іс—қимылдары 1 баптың 8 бөлімінде Ұйымды
экстремистік деп тану сот тәртібімен жүзеге асырылады. Егер ұйымның
құрылымдық бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдіктерінің біреуі болсада
осы ұйымның басшы органдарының бірінің рұқсатымен эстремизімде жүзеге
асыратын болса, ұйым экстремистік деп танылады.
Ұйымды экстремистік деп тану туралы өтінішті сотқа Қазақстан
Республикасының прокуроры, ішкі-істер органдары немесе азаматтары береді.
Мемлекет органдарының экстремизімді анықтау және оның жолын кесу
жөніндегі құзыреті, экстремистік ұйымдары және экстремизмді жүзеге асырғаны
үшін жауаптылыққа тартылған адамдарды есепке алу. Экстремизм және (немесе)
заңды тұлғаның, жеке және (немесе) заңды тұлғалар бірлестігінің мынадай
экстремистік мақсаттарды; Қазақстан Республикасының Конституциялық
құрылысын күшпен өзгертуді егемендігін, оның аумағының тұтастығын, қол
сұғылмауын және бөлінбеуін бұзады, мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігімен
қорғаныс қабілетіне нұқсан келтіруді өкіметті күшпен басып алуды немесе
өкіметті күшпен ұстап тұруды, заңсыз әскерилендірілген құрылымдарды құруды,
оған басшылық жасауды және қатысуды, қарулы бүлік ұйымдастыруды және оған
қатысуды, әлеументтік тектік-топтық саяси экстремизді алауыздықты қоздыруды
сондай- ақ азаматтардың қауіпсіздігіне, өміріне, денсаулығына, имандылығына
немесе құқықтарымен бостандықтарына қатер төндіретін кез-келген діни
практиканы қолдануды, діни экстремизмді көздейтін іс-әрекет ұйымдастыру
және (немесе) жасау[8,26,бет]
Заңсыз әскериленген құрамына ұйымдастыру Қазақстан Республикасының
Қылмыстық кодексінің 236 бабында Заңсыз әскерилендірілген құрама
(бірлестік, отряд, жасақ немесе өзгеде топ) құру, сондай-ақ ондай құраманы
басқарғаны үшін қылмыстық жауаптылық белгіленген және әскерилендірілген
құрама деп аталатын немесе суық қарумен қаруланған тұрақты, берік
ұйымдасқан адамдардың тобын айтамыз[9].
Лаңкестік немесе экстремистік топтардың тарауына дүпіу қарымы
сақталып отырған нәсілшілдік пен ұлтшылдық идеясы бар. Ұлтшылдықтың кез-
келген түрі лаңкестіктің тарауына қолайлы негіз болатыны ешқандай күмән
жоқ. Бір ұлтқа екінші ұлттың үстемдігін орнату үшін лаңкестікті қол жаулық
етеді әбден мүмкін. Бүгінгі өмірде лаңкестік ұйымдардың таралуына себепше
ретінде діни фундаментализм жиі-жиі ауызға алынады [10,124 бет.]
Соңғы жылдарда байқалып отырған халықаралық лаңкестік
ұйымдардың ірі қылмыстық қоғамдастықтармен белсенді бірігулері
интеграция байқалды. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің
235 бабында Ұйымдық топты немесе қылмыстық қоғамдастық (қылмыстық
ұйымды) құру және басқару қылмыстық қоғамдастыққа қатысу (235 бап)
көрсетілген қылмыс құрамы Қазақстан Республикасының Қылмыстық
кодексінде тұңғыш рет енгізіліп отыр.
Ұйымдасқан қылмыс жеке адам, қоғам мемлекет үшін аса қауіпті
тудыратыны жалпыға мәлім осыған орай қылмыстың тікелей обьектісі—қоғамдық
немесе мемлекеттік қауіпсіздік болып табылады. 1992 жылы Хаттаб
Ауғанстанан Тәжікстанға бір жола болмасада ішінара орналасып алды. 1995
жылы Шешен Республикасына біраз араб ұлттарынан жасақталған жауынгерлік
топпен өтті, осы аталмыш мемлекетте лаңкестік шараларды немесе басқада
соғыс қимылдарының тәсілдеріне шешен содырларын үйретіп, алдын-ала дайындық
шараларын өткізді. Халықаралық Интерпол ұйымының мәліметі бойынша
лаңкестік экстремистік ұйымдарға мына ұйымдар жатады:
- Хамас (исламдық қарсыластық қозғалысы) 1987 жылы палестиналық
тарамынан шыққан Мұсылман ағайын деген ұйымнан жеке дара бөлініп шығып
құрылған ұйым қазірге кезде осы аталмыш лаңкестік ұйым лаңкестік
іс-әрскеттерін 1967 жылғы окуппация кезіңдеге жерлерін қайтару үшін
деп түсіндереді;
- Хезболлах (жоғарғы тәңір партия) ол 1982 жылы израильдіктер
Ливанға басып көктеп кіргенен кейін құрылған, бұл радикалды шиіттік
топ, орналасулары Ливанда негізделген ирандық революцияның идеяларына
тікелей насихаттаумен ықпал тигізіп, әрі қарай дамуын көздеп отырған
партия, жөнінде Хомейнидің аятоллы оқуын жүргізіп отыр;
- Аль-Кайда экстремистік топ 1980 жылдың аяғанда
Усаман бен Ладен Ауғанстандағы соғыс қимылдары кезінде Кеңестер Одағы
Ауғанстанға баса көктеп кірді деген пікір оймен, Кеңестер Одағына қарсы
үзілді кесілді қарсылықтар көрсету үшін экстремистік топтар құрылды,
оның ішінде мұсылман-сунниттерді қастандық жасауға үйретіп
жаттықтыру, қарсы қастандықтар жасау үшін ынталандырып отырған, осы ұйым
қаржылау жоғынан көптеген ықпал тигізіп топтарды жинақтап отыр;
Аль-Кайда лаңкестік экстремистік ұйымның негізгі бағыттарының бірі-
бір тұтас ислам мемлекетін құру—яғни дүние жүзінде халифат құру.
-Өзбекстан ислам қозғалысы (ИДУ) бұл қозғалыстардың негізгі түпкі
мақсаты Өзбекстанды ислам мемлекетіне ауыстыру. Ислам жауынгерлерінің
коалициясы өзінің қылмыстық әрекеттерін Ауғанстанда жүзеге асырады.
Өзбекстан ислам қозғалысының насихаттану тұғырнамасы Батысқа және Израильге
саяси қарсылық, ал, негізгі мақсаты Өзбекстан мемлекетінің қоғам мүддесіне
зардап келтіру.
Лаңкестік экстремистік ұйымдар тізіміне көптеген ұйымдар тобы
көрсетілген:
- Бу-Нидала;
- Абу-Сайаф;
- Аль-Аксы;
- Исламдық қарулы топ (ВИТ);
- Асбат аль-Ансар суиниттік экстремистік;
- Күрт жұмысшы партиясы 1974 жылы құрылған;
- Аум Сенрике негізінде Аляф 1987 жылы Секо Асахаро құрған
діни ұйым ретінде кейіннен лаңкестік топқа айналған.
Негізінде лаңкестік экстремистік ұйымдар бір-бірімен тығыз байланыста
жұмыс жасайды[11, 127-128 бет.]
. Әлемдік лаңкестіктің дамуына ықпал ететін елдер бар. Қазіргі кезде
лаңкестік орталығы болып отырған Ауғанстан мен Ирак мемлекеттері. Бұл
елдерде лаңкестерді дайындау жақсы жолға қойылған Мысалы, Ауғанстанда жан-
жақты дайындықтан өткен лаңкестер әлемнің түпкір-түпкіріне тарап кетті.
2001 жылғы дерек бойынша Ауғанстандағы оннан астам арнаулы дайындық
лагеріндегі әлемнің 20 мемлекетінен келген 15 мыңдай содырлар дайындықтан
өткен. Ауған жерінде дайындалған лаңкестер 90-шы жылдардың аяқ шенінде
АҚШ, Ресей, Турция, Испания, Қытай, Үндістан, Пәкістан сияқты
мемлекеттердің аумақтарында лаңкестік қимылдар жасады.
Қазақстан Ресиубликасында лаңкестермен күресудің барлық жолдары
қарастырылған Қазір Ұйымдық келісім-шарт (ДКБ) бойынша Қазақстан, Ресей
және басқа Орта Азия мемлекеттері лаңкестіктің алдын-алу шараларын бірігіп
жүзеге асыруда. Осындай келісімдерге Қытай, Ресеймен бірге Орта Азия
мемлекеттері Шанхай ынтымақтастық одағы (ШОС) арқылы да келуде. Еуразия
аймағында біртіндеп антиланкестік коалиция қалыптасып отыр.
Антиланкестік әрекеттердің барлық мемлекеттерінің саяси тұрғыдағы
басым бағытына айналуы лаңкестердің алдын-алудың кепілі болмақ[12,6 бет]
Қазақстан Республикасы Экстремизмге қарсы күрес іс-қимылдары осы заңның 1
бабының 2 бөлімінде азаматтың құқықтары мен бостандықтары экстремизмнен
қорғауға, зкстремизімге болғызбауға анықтауға,оның жолын кесуге және
зардаптарын жоюға, сондайақ экстремизмді жүзеге асыруға ықпал ететін
себептер мен жағыдайларды анықтауға және жоюға бағытталған қызметі
көрсетілген және осы заңның 3 бабында Қазақстан Республика
аумағында экстремистік ұйымдарды құруға тиым салу қарастырылған[13,26
бет].
Соңғы кезде Қазақстан Республикасы аумағында Хизб-ут-Тахрир
ұйымының заңсыз кейбір әрекеттері алаңдатушылық білдіреді. Экстремистік
ұйымдардың түпкі пиғылын түсіну үшін Оңтүстіктегі көрші мемлекеттердегі,
Орталық Азиядағы халықаралық лаңкестік ұйымдар өздерінің іс-қимылдарында
діни экстремистік идеяларды насихаттауды кеңінен қолданады. Тәжікстан,
Өзбекстан және Қырғызстан секілді елдерде болған оқиғалар дәлел болып
табылады.
Экстремистердің негізгі мақсаттарының бірі-мемлекеттің ішкі саясатын
тұрақсыздандыру. Қазақстан аумағында діни экстремистік ұйымдардың тұрақтану
мақсатында өз эмиссарларын жіберген оқиғалар анықталды, Қазақстанда ресми
мемлекеттік құрылысты қабылдамайтын, оны биліктен кетіруді көздеген діни
экстремизм кең етек алған жоқ. Лаңкестік әрекеттерді іске асыруды мақсат
тұтқан лаңкестік топтарда байқалған жоқ. Алайда, Оңтүстік Азия аймағында
белсенді жұмыс жүргізіп жүрген Хизб-Тахрир, Таблиги Джамаат, Өзбекстан
ислам қозғалысы ваххабиттер сияқты діни ұйымдардың өкілдерінің
насихатшылық әрекеттері. Оңтүстік обылыстарында жиі байқалуда[14,6 бет.]
. Хизб-ут-Тахрир сунниттік діни партиясы 1953 жылы Иерусалимде Таки-ад-
дин Набхани ал-Фаластин құрған суниттік ұйым Хизб-ут-Тахрир аударғанда
Исламдық азат партиясы деген мағынаны білдіреді. Хизб-ут-Тахрир діни
ұйымның негізгі мақсаты ортағасырдағы феодалдық халифат құру. Осы ұйымның
жұмысын жоспарлау стратегиялық орталығы Лондонда орналасқан.
Алғашқы рет Кеңестер Одағы кезінде Орталық Азия мемлекеттер аумағында
оның ішінде Тәжікстан, Өзбекстан мемлекеттерінде дін ұйым ретінде 1979 жылы
мәлім болды[15,66 бет.]
.
Қазіргі кездегі экстремистік ұйымдардың мүшелері ислам емес
мемлекеттерді жойып, оның орнына Әлемдік ислам халифатын орнатуды
көздейді. Осы ұйымның өкілдерінің насихатшілік әрекеттері. Оңтүстік
Қазақстан облысында жиі байқалуда Хизб-ут-Тахрир ұйымының бірнеше
экстремистік пиғылдағы топ мүшесіне қылмыстық іс қозғалып сотталды[16].
Көптеген дамыған елдерде шет елдік діни ұйымдарға, дін секталарға
мемлекет аумағында жұмыс жасауына қатаң тиым салынған[17].
Қазіргі кезде ислам экстремизм мен лаңкестік деген ұғым мен
ұйымдардың кеңінен тарап отырғанын атап айту керек. Дейтұрғанмен исламның
өз басында ешқандай агрессияшылдық жоқ, әрине лаңкестіктің көрініс табуына
тағы бір себеп саяси радикализм болуыда мүмкін. Қоғамдық көңіл күйдің
радикалдауының кез-келген түрі белгілі бір топтардың мақсатын жүзеге
асырудағы әдістерімен тәсілдерінің радикалдануына әсер етеді.
Экстремистік ұйымдардың негізгі іс-қимылдардың түрлері: басқа
дінді жеккөрушілікке үндейтін үгіт-насихат, өз қатарына жақтаушылар тарту,
ел арасына іріткі салу мақсатындағы түрлі шаралар жасау[18]. Лаңкестіктің
діни-саяси астар алып отырғандығына баса көңіл аудару қажет. Қазақстан
Республикасының Конституцияның 5 бабының 5 бөлімінде шет елдік діни
бірлестіктерін немесе орталықтарын Қазақстан Республикасының аймағында діни
іс-әрекеттерін жүзеге асыруға немесе шетелдік діни орталық басқарымдардың
басшыларын тағайындауға Қазақстан Республикасының тиісті құзыретті
мекемелерінен рұқсат алу арқылы діни қажеттілігін қанағаттандыра алды [19].
Шетел миссионерлік діни орталықтарының өкілдерінің Қазақстандағы
қызметтері қауіпсіздік органдарының қатаң бақылауында болуы дұрыс. Жоғарда
көрсетілгендей көптеген діни (ұйым) секталарға дамыған елдер тиым салыңған.
Солардың үлгісімен діни әдебиетінде елді бөлшектеу идеясы бар секталардың
қызметтерін заңсыз деп жариялап, өкілдерін елден алыстату пайдалы. Діни
секталардың қызметіне, әдебиетіне, идеологиясы мен іс әрекеттеріне сараптау
жасайтын арнаулы мемлекеттік комиссия құрылып, сол діндерді зерттеумен
айналысатын мамандардың немесе дінтанушылардың тартылуы дұрыс, сол себептен
баспасөз бен ақпаратта лаңкестік мәні және діни радикализм жайында,
әсіресе ваххабизм, исламизмнің салдарлары туралы Қазақстан халқына
түсіндіру немесе хабарлардың ұйымдастыру қажет.
Қазақстан халқынан радикалистік ұйымдар мен топтар колдау көрмесе,
лаңкестердің елімізде әлеуметтік базасы болмайды[20]. Ал, дінтанушылар бұл
үндеулердің жалпы исламмен ешқандай қатысы жоқ екендігі мәлім,
дегенмен Қазақстан немесе алдын алу жалпы мемлекеттік міндет. Қазіргі
таңда лаңкестік исламды жамылғы етіп, қылмыстық іс-әрекеттерін жүзеге
асыруда. Нәтижесінде, ешқандай кінәсі жоқ бейбіт адамдар нақақтан-нақақ
қаза табуда[21,58-61 бет.]
. Діни эмиссарлардың құран торына көп жағдайда жастар түседі. Қоғамдағы
тұрақтылықты сақтау арнайы қызметтердің ғана жұмысы емес, әрбір қоғам
мүшесінің де міндеті екендігі белгілі.
2. Лаңкестіктің ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ
2.1 Лаңкестік әрекеттердің қылмыстық құрамы және оның
ерекшеліктері
Лаңкестік — қазіргі дәуірдегі ең қауіпті қылмыс түрі болып табылады.
Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып халықаралық сипат
алуда. Лаңкестік әрекеттер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ оның бәрін
біріктірген екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі лаңкестік — мемлекеттік
өкімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі — лаңкестікті жүзеге асыру
арқылы яғни лаңкестердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері арқылы
тұрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық сезімін туғызу болып табылады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 233-бабы бойынша:
"Лаңкестік, жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулі
мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті өзге де зардаптардың туындау
қаупін төндіретін өзге де іс-әрекеттер жасау, егер осы іс-әрекеттер
қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру не Қазақстан Республикасы
мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттің немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.Лаңкестіктің ұғымы және белгілері
1.1.Лаңкестіктіңұғымы пайда болу
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...8
1.2.Лаңкестікті шығу тарихы мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3.Лаңкестік және халықаралық лаңкестік экстремистік
ұйымдар ... ... ... .17
2. ЛАңКЕСТІКТІҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ
2.1.Лаңкестік әрекеттердің қылмыстық құрамы және оның
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2.2. Лаңкестікті басқа қылмыс түрлерінен шектеу және ажырату
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
2.3. Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасындағы лаңкестік
әрекеттер үшін
жауапкершілік ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 39
3.Халықаралық лаңкестікпен күрес жолындағы мемлекетаралық
ықпалдастық.
3.1. Халықаралық лаңкестікпен күрес жолындағы мемлекетаралық ықпалдастық
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 42
3.2.Лаңкестікпен күрестiң халықаралық- құқықтық
механизмдерi ... ... ... .49
3.3. Орта Азияда және Қазақстанда халықаралық лаңкестікпен
күресу ... ... .51
3.4. Дайындалып жатқан лаңкестік акт жайлы ақпаратты тіркеудің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
3.5. Банктер мен өзге де несие ұйымдарының халықаралық Лаңкестікті
қаржыландыруын қадағалаудың Қазақстандағы
тәжiрибесi ... ... ... ... ... ... . ..62
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .68
Пайдаланылған
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi. Лаңкестікпен күрес
мәселесi бүгiнде әлемдегi ең өзiктiде өткiр мәселелердің бiрi
болып табылады. Сондықтан да бұл келеңсiз құбылыстың пайда
болу негiздерi мен оны болдырмауға немесе алдын алу және
лаңкестікпен ұтымды күрес жүргiзу құқықтық механизмдерiн
қарастыру мақсатында халықаралық деңгейде үнемi iзденiс, iс
шаралар ұйымдастырылып отыру қажет.Сол себептен де
халықарылық лаңкестікпен күрестiң құқықтық теориялық
негiздерiн саралау, әрине, отандық зерттеушiлер үшiн өзектi, әрi
тың тақырыптардың бiрi болып табылады. Жалпы соңғы он
жылда белсендi зерттеле бастады. Алайда бұл тақырыптың
құқықтық – теориялық аспектiлерi аз зерттелген. Осы тұрғыдан
алғанда менiң дипломдық жұмысымыздың тақырыбына арқау болып
отырған халықаралық лаңкестікпен күрес мәселесi өзiнiң
өзектiлiгiн айқын аңғартады.
Бүгiнде Қазақстан өз дамуының жаңа тарихи кезеңiнде
тұрып, дербес мемлекет ретiнде өзiнiң, тәуелсiздiгi, жер аумағының
тұтастығын, ұлттық қауiпсiздiгiн қорғауға бағытталған үлкен
iс шаралар ұйымдастырды, соның бiрi халықаралық лаңкестікпен
күресу, оның алдын алуды реттеуге арналған заңдар қабылдап
үлгердi, алайда сол елiмiздiң тәуелсiздiгiнiң алғашқы
жылдарында қабылданған заңдар, әрине, бүгiн өзiнiң мазмұндық
сапасы бойынша жаңа заман талабына толық жауап бере
алады деп айтуға болмайды. Сондықтанда халықаралық лаңкестікпен
күрестiң құқықтық негiздерiне жаңаша, қайта құқықтық –
теориялық сараптау жасаудың объективтi қажеттiлiгi туындап
отыр. Қазақстан Республикасында лаңкестік оқиғалар соңғы уақытта орын
алуда, айта кетер болсақ Мамырдың 17-сі күні Ақтөбеде жергілікті уақытпен
таңғы 9.30 шамасында жарылыс болды.
Қазір бұл фактіге қатысты қылмыстық іс қозғалып, тергеу амалдары
жүргізілді. Лаңкестік – жұртты, елді, мемлекеттік органдарға қорқытуға,
шошытуға бағытталған шара. Осы тұрғыдан алғанда Ақтөбедегі болған бұл
жарылыс – нағыз лаңкестік, – дейді саясаттанушы. Сол сияқты Тараз
қаласындада лаңкестік оқиғалар орын алып жеті адам қаза тапты. Менің
ойымша, бұл жерде белгілі бір діни секталардың қатысы болуы мүмкін. Себеп –
оларға, олардың іс-әрекетіне мемлекет бақылауының дәрменсіздігі.Ал мұндай
мақсаттарды жүзеге асыру, әрине, халықаралық лаңкестікпен күрес
мәселесiнiң құқықтық негiздерiнiң әрi ұтымды, әрi реттеудiң
әлемдiк деңгейдегi озық үлгi, әдiс- тәсiлдер мен жаңа
прогрессивтiк жолдарын қарастыруды қажет етерi сөзсiз. Бұл
бағытта, егемен ел, әлем таныған дербес мемлекет ретiнде
Қазақстан Республикасы лаңкестіке, экстремизiмге қарсы заңнама
негiздерi мен теориясы мейiлiнше, жедел қайта қарастырудың
маңызы зор деп бiлемiз.
Бүгiнде халықаралық лаңкестікпен күрес мәселесi тек
ұлттық заңнама шеңберiнде ғана қалып қоймай сондай-ақ
халықаралық құқықтық өлшем сипатына ие болып отыр және
де бұл сала бойынша жаңа заман талаптарына сай
жеткiлiктi теориялық және құқықтық негiздер қалыптастыруға
мүмкiндiгiнше тиiмдi ат салысу қажет.
Лаңкестікпен күрестiң құқықтық негiздерi жалпы әлемдiк
деңгейдегi ең ауқымды әрi күрделi, өткiр де өзектi
мәселелердің бiрiне деп жоғарыда атап өттiк. Өкiнiшке орай,
соған қарамастан, Қазақстан Республикасында халықаралық
лаңкестікпен күрестiң құқықтық негiздерi құқықтық - теориялық
тұрғыдан кешендi түрде әлi күнге дейiн толыққанда
зерттелген емес, сол себептенде бұл сала бойынша арнайы
монографиялық еңбектер мен диссертациялық зерттеулер жоқ. Қарастырып
отырған халықаралық лаңкестікпен күрестiң құқықтық негiздерiне
қатысты қазақша материалдардың тапшылығына қарамастан бiздер
осы мәселеге қатысты құқықтық - теориялық зерттеудi жүзеге
асыруға ұмтылыс жасап отырмыз.
Лаңкестікпен күреске қатысты теориялық зерттеудiң басты
мақсаты болып жалпы лаңкестік түсінігін, лаңкестіктің шығу
тегі мен түрлерін және оның құқықтық теориялық негiздерiн
саралау арқылы бұл қылмыстық құбылыстың мәнiн ашып
көрсету болып табылады.
Осы мақсаттарға қол жеткiзу үшiн төмендегiдей мiндеттер
белгiленедi:
Лаңкестік түсiнiгiн, пайда болу негiздерiн, лаңкестіктің
шығу тегі мен түрлерін, лаңкестік және халықаралық лаңкестік
экстремистік ұйымдарды, лаңкестік әрекеттердің қылмыстық құрамын және
оның ерекшеліктерін, лаңкестікті басқа қылмыс түрлерінен шектеу
және ажырату мәселелерін, Қазақстан Республикасының қылмыстық
заңнамасындағы лаңкестік әрекеттер үшін жауапкершілікті қарастыру.
Жалпы лаңкестікпен күрестiң отандық және халықаралық құқықтық
негiздерiн, лаңкестікпен күресудiң халықаралық құқықтық
негiздерiн саралау және де осы бағыттағы мемлекетаралық
ықпалдастық мәселелерiн қарастыру. Осы мәселеге қатысты өзге
де өзектi құқықтық - теориялық және тәжiрибелiк мәселелердi
зерттеу, оларға талдау жасау, қорыту және елiмiздегi
қолданыстағы кейбiр қылмыстық заңдардың сапалық мазмұнын
саралау арқылы оларда орын алған жетiспеушiлiктердi анықтап,
зерттеу нәтижесiнде қол жеткiзiлген құқықтық, теориялық
тұжырымдарды негiздеу және лаңкестікпен күрестiң құқықтық
негiзi болып табылатын арнайы сиппатағы ұлттық заңдар
мазмұнын жетiлдiруге бағытталған тәжiрибелiк ұсыныстар
жасау т.б. мәселелердi қарастыру.
Зерттеудiң әдiстемелiк негiздерi: Дипломдық жұмыстың
әдiстемелiк негiзiн жалпы ғылыми диалектикалық танымдық
әдiстерiмен қатар, арнайы логикалық, нақты тарихи, салыстырмалы-
құқықтық талдау, әлеуметтiк зерттеу сияқты әдiстердi құрайды.
Зерттеудiң теориялық негiзiн отандық және шетелдiк заңгер
ғалымдардың теориялық және тәжiрибелiк мәнi бар ғылыми
еңбектерi қалайды.
Зерттеу нәтижесiнде мынандай негiзгi тұжырымдар жасалды:
-Лаңкестіктің әлемдiк деңгейдегi әлi жеңiп болмаған
қоғамға аса қауiптi қылмыстың жаңа бiр түрi болып
табылады;
-Лаңкестікпен күрес мәселесi тек жекелеген мемлекеттердiң
iшкi мәселесі ретiнде қарастырылмау тиiс, сондықтанда оған
әлемнiң барлық мемлекеттерi бiрлесе атсалысып халықаралық
лаңкестікпен күреске үнемi халықаралық ұйымдар ықпалдастық
жасап отыру қажет;
- Лаңкестікпен күрестiң құқықтық негiзi болып табылатын
ұлттық қылмыстық заңнамалар халықаралық лаңкестікпен күресуге
бағытталған халықаралық құқық нормаларына қайшы келмеуi
тиiс;
-Жекелеген мемлекеттердiң лаңкестікпен күрес жолындағы
қол жеткiзген ең үздiк ұтымды күрес, айла тәсiлдерi
әлемдiк дәрежеде жедел және кең қолданыс табуы тиiс;
-Лаңкестіктің пайда болуына негiз болатын мемлекетаралық
жанжалдар мен қауiптi қақтығыстардың алдын алып оларды
болдырмауға халықаралық деңгейдегi iс шаралар ұйымдастырлуы
қажет деп бiлемiз.
Диплом жұмысының құрылымы және көлемi. Дипломның жұмыс
көлемi 75 беттен тұрады. Құрылымы жағынан жұмыс кiрiспеден, үш
бөлiмнен және он бөлiмшеден, қорытынды мен пайдаланылған
әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.
1. Лаңкестіктің ұғымы және белгілері
1.1 Лаңкестіктің түсінігі пайда болу негіздері
Лаңкестік латынның “terror” — қорқыныш деген сөзінен шыққан.
Дипломатиялық сөздікте халықаралық лаңкестікке мынадай анықтама берген:
"Адамдардың орынсыз өліміне әкеп соғатын, мемлекеттер мен олардың
өкілдерінің қалыпты дипломатиялық қызметін бұзатын және халықаралық
байланыстардың, кездесулердің, сондай-ақ, мемлекеттер арасындағы көлік
байланыстарының жүзеге асуын қиындататын халықаралық көлемдегі қоғамға
қауіпті әрекет"[1- ҚазГЗУ, 2003. 285 бетте]
Лаңкестік — қазіргі дәуірдегі ең қауіпті халықаралық қылмыс түрі
болып табылады. Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып
халықаралық сипат алуда. Лаңкестік әрекеттер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ
оның бәрін біріктірген екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі лаңкестік —
мемлекеттік өкімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі — лаңкестікті
жүзеге асыру арқылы яғни лаңкестердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері
арқылы тұрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық, сезімін туғызу болып
табылады
Әлемдегі барлық мемлекеттер лаңкестік, ақша белгілерін қолдан
жасау, әуе кемелерін басып алу және айдап кету, есірткі және психотропты
заттардың заңсыз айналымы, қарақшылық және басқа халықаралық сипаттағы
қылмыс түрлерімен күресуде ынтымақтастықты белсенді түрде жүзеге асыруға
бірлесіп мүдделілік танытуда.
Халықаралық лаңкестік халықаралық қылмыстардың ауыр түрлерінің біріне
жатады. Қылмыстың бұл түрімен күрес 1937 ж. басталды. Осы жылы
"Лаңкестіктің алдын алу және оны болдырмау" Женева конвенциясы қабылданды.
Бұл конвенцияда лаңкестік деп танылған және жазалануға жататын әрекеттердің
тізімі көрсетілді. Аталған конвенция күшіне енбесе де, ол лаңкестікпен
күресуге бағытталған кейінгі конвенциялардың қабылдануына негіз болды.
Халықаралық лаңкестік актілеріне (әрекеттеріне) шетелдік мемлекет
және үкімет басшыларын, дипломаттарды және халықаралық қорғаудағы басқа да
тұлғаларды өлтіру, дипломатиялық өкілдіктердің, халықаралық ұйымдардың штаб-
пәтерлерін жару, жоғарыда аталған тұлғалардың үй-жайлары мен көлік
құралдарына шабуыл жасау, қоғамдық орындардағы, аэропорттардағы,
вокзалдардағы, көшелердегі және т.б. диверсиялар.
Бұл қылмыс түрінің субъектілеріне жеке тұлғалар да, лаңкестік ұйымдар
да жатады[1].
Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру мемлекеттік
органдарды, шет мемлекеттің немесе халықаралық ұйымның шешімдер қабылдауына
ықпал ету мақсатында адамның өміріне қастандық жасау, сондай-ақ дәл сол
мақсатта оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін тоқтату не осындай
қызметі үшін кек алу мақсатында мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне
қастандық жасау осы халықаралық қылмыс құрамынан аса ауырлататын түрі
болып табылады. Бұл тұрғыдағы халықаралық қылмысты іс-әрекеттердің
жәбірленушілері белгілі бір шешім қабылдауға ықпал ететін адамдар немесе
мемлекет, қоғам қайраткерлері болады. Адамның, белгілі бір шешім қабылдауға
ықпалының болған болмағаны нақты жағдайларға байланысты анықталады.
Жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттерді істегенге дейін
тиісті органдарға хабарлап, көрсетілген зардаптардың қаупін болғызбауды
тиятын, сөйтіп мемлекеттік өкімет органдарына лаңкестік актісі бойынша
төнген қауіпті тойтаруға нақты мүмкіндік алуға мүмкіндік беретін
әрекеттерді істегендерді мемлекеттік органдарға дер кезінде ескерту жасаған
адам деп білеміз. Басқа жолмен лаңкестік актісінің жүзеге асырылуын
болдырмауға жәрдемдесуге адамның өзінің жарылысты, өртті, қылмыскерлердің
қару-жарақты, не мүлікті өз бетімен басып алуын тойтаратын әрекеттері
жатады.
Осыларды істеген адамның іс-әрекетінде өзге қылмыс құрамы (мысалы
қаруды, жарылғыш заттарды, жарылғыш құрылымдарды заңсыз сақтау, өткізу,
алу, оларды ұрлау т.б.) болмаса, ол лаңкестік үшін халықаралық қылмыстық
жауаптылықтан босатылады.
Лаңкестікті насихаттау немесе лаңкестік актісін жасауға жария түрде
шақыру, сондай-ақ, көрсетілген мазмұндағы материалдарды таратқандық үшін
жеке халықаралық қылмыстық жауаптылық көзделген.
Лаңкестікті насихаттау деп ауызша, жазбаша немесе басқа да
тәсілдермен көпшілік арасында осындай іс-әрекеттерді істеу үшін жүргізілген
әр түрлі ұйымдастырушылық қызметтерді айтамыз.
Жария тұрыс шақыру деп ашық түрде көпшілік алдында лаңкестік актісін
жасауға бағытталған тікелей-әрекеттерді айтамыз.
Материалдарды тарату деп бөтен адамдарға жазбаша түрде жазылған
лаңкестікті насихаттайтын немесе сол ланестік актісін жасауға итермелейтін
мазмұнда жазылған мәтіндерді үлестіруді айтамыз.
Лаңкестік ұйымға лаңкестік іс-әрекетті жүзеге асыру мақсатында
құрылған немесе өзінің іс-әрекетінде лаңкестікті пайдалану мүмкіндігін
мойындайтын ұйым, сондай-ақ осы ұйымның басқарушы органдарының бірінің
келісімімен оның құрылымдық бөлімшелерінің бірі лаңкестік іс-
әрекетті жүзеге асыратыны болса онда оларда лаңкестік ұйым деп
танылады.
Ал осы топқа басшылық ету деп, лаңкестік топты құрған, оған адамдар
тартқан, осы топтың қызметін тікелей ұйымдастырған іс-әрекеттерді айтамыз.
Лаңкестік акт - жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза
болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті зардаптар туындау
қаупін төндіретін өзге де іс-әрекеттер жасау немесе жасаймын деп қорқыту,
егер ондай іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру не
Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттердің немесе
халықаралық ұйымдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса,
сондай-ақ адам өміріне дәл сол мақсаттарда қастандық жасау, сол сияқты
мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне оның мемлекеттік немесе өзге де
саяси қызметін тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында қастандық
жасау болып табылады.
Лаңкестік актісін дайындауға қатысқан адам, егер ол
мемлекеттік органдарды дер кезінде ескертуімен немесе басқа
жолмен лаңкестік актісінің жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдессе
және егер ол адамның іс- әрекетінде өзге қылмыс құрамы болмаса,
халықаралық қылмыстық жауаптылықтан босатылады.
Заң лаңкестік әрекетке-адамдардың қаза болуы, елеулі
мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қаза
болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа
зардаптардың болу қаупін төндіретін жарылыс жасауды, өрт қою немесе
өзге де іс-әрекеттер жасауды, егер осы іс-әрекеттер қоғамдық
қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдарының
шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасап, сондай-ақ, аталған іс-
әрекеттерді дәл сол мақсатта жасаумен қорқытуды іске асыру деген
анықтама береді.
Заң тұрғысынан алғандағы мағынасына сәйкес лаңкестікті адамдар
көбірек шоғырланатын құнды мүліктер сақталатын жерлерде жүзеге
асырылатын немесе ең бастапқыда-ақ белгілі бір маңыздылығы бар
ғимаратты не құрылысты жоюға бағытталған жарылыс жасау, өртеп
жіберу немесе басқа, адамдардың қаза болуы не елеулі мүліктік зиян
келтіру қаупін немесе өзге де қоғамдық қауіпті салдардың орын
алуын тудыратын басқа да әрекеттер осы қылмысты жасау тәсілдері
болып табылады ( гранатамен ататын немесе дәрімен ататын қарудың
басқа түрлерінен ату, электрмен, сумен не газбен жабдықтаушы
жүйелерді істен шығару, т.б).
Көрсетілген әрекеттерді жасаумен қорқыту деп аталған пиғылдың
шын екендігін оны дәлелдейтін әрекеттер жасау арқылы (жарылғыш
заттар алу, жарылғыш қондырғыларды орнату, т.б) қуаттай отырып,
лаңкестік әрекет жасау жөнінде тікелей айтуды түсінеміз. Адамдардың
қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа
зардаптардың орын алу қауіптілігін төндіру лаңкестіктің міндетті
белгісі болып табылады.
Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды жатқызуға
болады, тұрғын үйлер, өндірістік немесе басқа ғимараттар мен
құрылыстар
орналасқан төңіректің үлкен жерлерін су басуы, апат, катастрофа,
апат, аймақтың химиялық немесе радиоктивті заттармен ластануы, т.б.
Лаңкестік адамдардың қаза болуына, елеулі зиян келуіне немесе
қоғамға қауіпті басқа зардаптардың орын алуына шынайы қауіп
төндіретін жарылыс, өртеу не басқа әрекеттердің жасалу сәтінен
бастап аяқталған халықаралық қылмыс ретінде танылады. Лаңкестікті
аяқталған қылмыс ретінде тану үшін өлімнің не басқа зиянды
зардаптардың міндетті түрде орын алуы талап етілмейді.
Тұлға адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру
немесе қоғамға қауіпті басқа зардаптар орын алатындай қауіп
төндіруші жарылыс, өртеу не басқа әрекет жасайтындығын немесе
осындай әрекеттермен қорқытатындығын түсініп біледі және нақ сол
әрекеттерді жасауды тілейді.
Лаңкестіктің мақсаты, яғни қоғамдық қауіпсіздікті бұзу,
халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал
ету- оның негізгі белгісі болып табылады.
Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, сол сияқты халықты қорқыту
мақсаттары тұлғаның қоғамды дүрбелең күйге ұшыратуға, қалың
көпшілікті өздерінің өмірі, денсаулығы, мүлкінің сақталуы үшін
үрейлендіруге ұмтылумен сипатталады.
Ал, мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету
мақсаты айыптының бұл органдарды лаңкесшілер үшін тиімді, бірақ
заңсыз әрі тиімсіз әрекеттер жасауға не шешімдер қабылдауға мәжбүр
қылатындай ниетінің болуымен байланысты.
Қазіргі кезде лаңкестік деген ұғым мен ислам дінін жиі
байланыстырып қарастырады, алайда шын мәнінде, исламның өз басында
ешқандай агрессияшылдық жоқ, әрине лаңкестіктің көрініс табуына тағы бір
себеп саяси радикализм болуыда мүмкін. Қоғамдық көңіл күйдің
радикалдауының кез-келген түрі белгілі бір топтардың мақсатын жүзеге
асырудағы әдістерімен тәсілдерінің радикалдануына әсер етеді[2- 58 бет]
Сонымен, лаңкестік проблемасы бүгінгі таңға дейін әрбір
мемлекеттің ішкі ісі деп саналмайды. Бірақ ұлттық қылмыстылықпен күресу
жағдайы қазіргі уақытта жекелеген мемлекеттерге ғана емес, бүкіл адамзатқа
қауіп төндіретін қылмыстардың өсуімен күрделеніп, мемлекеттердің бірлесіп
күресуін және күнделікті өзара ынтымақтасуын талап етеді. Мұндай
ынтымақтасуды бірқатар факторлар қажет етеді.
1.2 Лаңкестіктің шығу тегі мен түрлері
Лаңкестіктің пайда болу туралы мәселесіне байланысты екі түрлі
пікір бар: биологилық және әлеуметтік. Бірінші пікірді ұстанушылар адамды –
оған зорлау түйсігі және агрессияшылдық тән деп, тек қана биологиялық
жәндік ретіде қарастырады. Ал екінші пікірдің (әлеуметтік) ұстанушылары
қоғамдағы лаңкестіктің пайда болуының себептерін көреді: адамдардың саяси,
экономикалық, әлеуметтік, рухани өмірін.
Лаңкестік өзінің тамырларымен терең ғасырларға кетеді, және сондықтан
да саяси соғыстың қандай түрі нақты жемістерді алып келгенін анықтау қиын.
Мемлекет институтының пайда болуымен және элиталар арасында әлеуметтік-
саяси қайшылықтардың пайда болуымен бірге ланкестік саяси соғыста кеңірек
қолданыла бастады. Осындай жағдай азамат тарихында болғанын дәлелдейді,
оған Ежелгі Мысыр, Жақын және Орта Шығыс, Европа, Ресей мемлекеттерінің
тарихы дәлел болады.
Мемлекеттік төңкерістердің классикалық тәсілі б.з.д. 44 жылдағы Гай
Кассий және Марк Юний Брутпен ұйымдастырылған Гай Юлий Цезарьге қарсы сөз
байласу болды. Цезарьды өлтірудің себебі – оның өте қысқа уақытта өзінің
қолында толық билікті жаулап алуға себеп болған оның саяси белсенділігі
болды. Ол фактілі түрде монарх болды, бірақ республикалық басқару нысанын
да сақтаған.
Ең ерте пайда болған лаңкестік топтардың бірі – жаңа эраның І
ғасырында Палестинада әрекет еткен сикарийлер сектасы болды. Осы топ
римляндармен бейбітшілікте болған еврейлік шонжарлардың өкілдерін жойған.
Сикарийлер қару ретінде қанжарды немесе қысқа қылышты – яғни сиканы
қолданған. Осы сикарийлердің әрекеттерінде религиоздық фанатизммен саяси
лаңкестіктің байланысы көрінеді.
Сикарийлер сияқты бірдей идеологияны ассошафиндердің мұсылмандық
сектасының өкілдері де ұстанған болатын. Олар халифтерді, префекттерді
губернаторлармен басқарушыларды өлтірген.
Осы уақытта Индияда әр түрлі құпиялы қауымдастықтар өмір сүрген. Жан
қылқындырушылар сектасының мүшелері өздерінің құрбандарын жібек жіппен
қылқындырып өлтірген. Олардың осындай өлтіру әдісі Кали құдайына құрбан
шалудың дәстүрі ретінде саналған. Осы сектаның ірі мүшесі былай деп айтқан:
егер де кімде кім бір рет болса да құрбан шалудың тәттілігін сезінсе, ол
қандай да кәсіп өнерін игермесе де немесе оның қолында әлемнің бүкіл алтыны
болса да – ол біздікі. Мен өз басым жоғарғы лауазымды иеленіп жақсы жұмыс
істегенмін. Бірақ сектаға оралғанда ғана өзімді өзім деп сездім.[3]
Қытайдағы антиманьчжурлық құпиялы қоғамдастықтардың бірінің атауы – ол
құпиялы қоғамдастық Триада, оның негізі он жетінші ғасырдың аяғында
қаланды, яғни тікелей айтатын болсақ, маньчжурлар Қытай территориясының
екіден үш бөлігін жаулап алған кезде. Бастапқыда ол маньчжурлардың билігін
жойып қайтадан императорлық тақта Минь династиясын орнату үшін құпиялы
қоғамдастық ретінде құрылды. Осы қоғамдастық маньчжурлар династиясының
билік ету уақытында фактілі түрде жергілікті өзін-өзі басқару құралына
айналып, өзіне көптеген әкімшілік және сот функцияларын жүктеді. ХІХ
ғасырдың басында Қызыл тюрбандар көтерілісінен кейін маньчжурлармен –
жүздеген қытайлықтарды тірі көзімен жерге көміп, қылқындырып, бастарын
алған операциялар жүргізілді. Осының нәтижесінде Триаданың көптеген
мүшелері Гонконг және АҚШ-та баспана іздеуге мәжбүр болды. Британдық
биліктердің мәліметтері бойынша Гонконгтың екіден үшінің халқы әр түрлі
Триадалардың мүшелігінде тұрған еді. ХХ ғасырдың басында Триадалардың өмір
сүруінің легальды базасы маньчжурлардың репрессияларымен бұзылған еді.
Триада ақырындап өзінің қызметін қамтамасыз етудің криминалды әдістерін
қолдануға көшті: рэкетке, контрабандаға, теңіз қарақшылығына, қорқытып
алушылыққа. 1911 жылы Триаданың қызметі толығымен патриоттықтан
криминалдыға ауысты.
Католиктермен протестанттардың арасындағы діни соғыстың логикалық
жалғасы – ХVІ ғасырдағы Варфоломейлік түн болды. Француздық король Карл ІХ
және оның анасы Екатерина Медичи 1572 жылы 24 тамызда Париж қаласында
протестанттар-геноттардың жаппай қырылуын ұйымдастырды. Осы түні Францияның
астанасында 2 мыңнан астам гугеноттар өлтірілген. Ал жалпы мемлекет бойынша
екі аптаның ішінде 30 мыңға жуық адамдар өлтірілді.
Римдік Папалар осы хабарламаны ынтамен қабылдады ал ағылшын королевасы
Екатиранаға қарсы күрескен папа Григорий ХІІІ Англияда жаңа Варфоломейлік
түнді қайталағысы келген.
Осындай түрмен, сол кездегі мемлекеттік ланкестік көптеген
мемлекеттердегі сыртқы және ішкі саясаттың құрамдас бөлігі ретінде болған
еді.
Ресей мемлекетінде Иван Грозный билік ету кезінде билікті жоғалту
қауіпіне жауап ретінде крамоланы жою басты мақсат болып табылатын,
опричинина сияқты құбылысы пайда болды. Осы мақсатпен царь жарғысы бойынша
арнайы басқару аппараты және царьға бағынатын 6 мың адамнан тұратын әскер
құрылды.
Лаңкестік баяғыдан бастап саяси күштер жұмыс істегеніне қарамастан,
тарихшылардың пікірі бойынша terror ұғымы Француз буржуазиялық
революцияның якобиндік кезеңінде пайда болды. Яғни, 1793 жылдың
наурызымен 1794 жылғы шілденің арасында, және қорқыныштың билік етуі
дегенді білдірген. Массалық лаңкестіктің жану кезінде бір күннің ішінде
60-қа жуық адамдарды өлтірген. Айып тағылғандарды өлтірудің процесін
жеңілдету үшін гильотинаны қолдануға келісім берілген.
Сонымен қатар мемлекеттік лаңкестікті Наполеонда жүргізген болатын. Ол
1795 жылы ол демонстранттарды атуға бұйрық беріп, Париждегі роялисттік
көтерілісті қиратып жіберді.
Жүйелі лаңкестік акциялар ХІХ ғасырдың екінші жартысынан басталады:
70-ші 90-шы жылдары анархисттер іспен пропаганданы назарға алды
(террорлық актілер, саботаж), ал олардың негізгі идеясы қандай да бір
мемлекеттік билікті жоққа шығарудан тұрды. Анархизмнің оның дамуының әр
түрлі этаптарындағы басты идеологтары: Прудон, Штирнер, Кропоткин болды.
Анархисттер тек қана мемлекекеттік емес, сонымен қатар жалпы қандай да
болса биліктен бас тартады, және қоғамдық тәртіпті жоққа шығарып,
азшылықтың көпшілікке бағыну қажеттілігі туралы айтады. 90-шы жылдары
анархисттер іспен пропаганданы Францияда, Италия, Испания Америка Құрама
Штаттарында жүргізді.
ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап лаңкестік әлемнің көптеген
мемлекеттер қоғамдық өмірінің тұрақты факторы болды. Осы мемлекеттерде
революционды-саяси немесе ұлттық сипаттағы лаңкестік ұйымдар пайда бола
бастады: Ресейдің орыс ұлтшылдары, Ұлыбританияның (Ирландия), Турция
(Македония), Австро-Венгрия (Сербия), Испанияның радикалды ұлтшылдары,
Франция, Италия және АҚШ анархисттері. Олардың жетекшілері лаңкестік
арқылы әлеуметтік әділеттікке, жалпылық ырыс-берекеге жетіп, ұлттық
автономия және тәуелсіздікті алуға болады деп санаған. ХІХ ғасырдың аяғына
таман Европа және Американың мемлекеттерінің көбісі анархисттердің
әрекеттерінен зардап шеккен.
Революциялық дәуірдің бітуімен лаңкесшілер де революционерлер де
жоғалып кетті. Бірақ, лаңкестікті туғызатын себептер жойылған жоқ.
Бомба философиясы және іспен пропаганда концепциялары өз жалғасын
фашизм теориясында тапты. Осы фашизм теориясы Италия және Германияда ХХ
ғасырдың басында пайда болды. Ол зорлаудың, шовинизм, расизм,
антисемитизм, әскери экспансия идеяларын және мемлекеттік аппараттың бүкіл
билік етудің күрделі нысандарын қолданатын, ең реакционды күштердің
лаңкестік диктатурасы болды. Фашисттік Германияда диктатураның құрылған
механизмі өзіне аса қатыгездігімен ерекшеленген лаңкестік аппаратты
қосқан: СА, СС, Гестапо, Халықтық трибунал және т.б.
Бірінші дүниежүзілік соғыс лаңкестіктің иедологиялық түсінігінде бір
бөлінуші ретінде болды. Осы соғыстың аяқталуымен бірге лаңкестікті оң
ұлтшыл-сепаратисттер және Германия, Франция, Венгрия және Румынияның
фашисттік қозғалыстарын қаруға алды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін лаңкестіктің нысандарын алатын
ұлттық-революциялық-босату қозғалыстары көтеріле бастады. ЭТА Басктік
ұйымы, Ирландық Республикалық армия, бұрынғы Колониялардың және жақын шығыс
мемлекеттер қатарының ұлттық-босату ұйымдары, Оңтүстік-Шығыс Азия,
Индокитай, Индонезия, Филиппины және т.б. тәуелсіздікке қол жеткізген.
Осы кезеңде тағы бір жаңа тенденция пайда болады – лаңкестік
мемлекетпен белгілі бір саяси мақсаттарға жету үшін қолданылады. Мысалы
Израиль және Палестина арасындағы, Индия және Пәкістан арасындағы дау,
кеңестік-американдық қарсы тұру, Пиночет және Зия-уль-Хактың ішкі
лаңкестікті , Пол Пот және Иенг Сари лаңкесшілер және т.б.
Лаңкестіктің ұлттануы да көзге көрінеді, адамдардың кейбір топтары
үшін ол кәсіп түрі, өмір сүруінің түріне айналады. Аумақтық бағыты да
ауысады, яғни, басқа мемлекеттің аумағындағы даудың және лаңкестіктің
экспорты болады.
Палестинада Группа Штерн (Израильдің бостандығы үшін күресушілер
Аврахамао Штернмен құрылған) деп талатын синоиттік лаңкестік ұйымдар
әрекет еткен. Олардың Палестинадағы британдық шенеуніктер, әскері
қызметшілер және полицейліктерге қарсы қозғалыстар жасаған бірнеше жүздік
боевиктері болған.
Лаңкестіктің глобальды, үлкен масштабтарын назарға ала отырып, нақты
дәлелдікпен ол бүкіл адамзатқа өлім қауіпін келтіреді деп айтуға болады.
Лаңкестік акттің субъектісі қандай идеяларға негізделеді және қандай
мақсаттарды көздейтініне байланысты лаңкестікті кейбір түрлерін көрсетіп
бөлуге болады.
1) Идеологиялық лаңкестік. Ол миниритарлы саяси идеологиялардың
өкілдері жағынан жүзеге асырылады.
Осы идеологиялар азшылықтардікі, ол қоғамнан қоғамға ауысады және ол
бір мемлекетте маргиналды және құпиялы болса, ал басқа мемлекетте ол
парламенттің көзқарасында бар және билікте де болуы мүмкін.
Идеологиялық лаңкестіктің негізінде альтернативті саяси күштің
өкілдері болатын құрылыстың легитимді емес фундаментальды және догматикалық
концепциясы жатыр. Осындай лаңкестік түрінің мысалдары ретінде келесілерді
келтіруге болады: орыс ұлтшылары, француздық анархисттер, германдық
консерватисттер, фашисттер, Италиядағы неофашисттер, Италия, Франциядағы
Қызыл бригадалар, ФРГ-дағы Қызыл армия және т.б.
2) Патетикалық лаңкестік – ол саяси мақсаттарда лаңкестікті қолдану.
Сондықтан да лаңкестік әрекеттердің басты объектілері дәрменсіз
адамдардың көп көлемі. Яғни, саяси күштер немесе халық олардан қажетті
нәрселерді жасаса онда билік тез болады. Яғни, осында ауруханалар, босану
үйлері, балабақшалар, мектептер, тұрғын үйлер саяси лаңкестер үшін идеалды
объектілер. Яғни, саяси лаңкестікте әрекет етудің басты объектісі адамдар
емес, ол саяси жағдай. Қазіргі саяси лаңкестік қылмыстық қылмыстылықпен
бірге бас қосты, олар бір бірімен өзара байланысты және бір біріне
көмектеседі. Олардың мақсаттары мен ниеттері әр түрлі болса да олардың
әдістері мен нысандары сәйкес келеді. Мысалы, Колумбийлік лаңкестік
ұйымдар наркомафиямен, ал корсикандық ұйымдар – сицилийлік мафиямен өзара
әрекет етеді. Көп жағдайларда саяси лаңкестік топтар өзінің қызметінің
қажетті қаржылық ресурстарын алу үшін контрабанда, қару жарақты заңсыз
сатудың қылмыстық әдістерін қолданады. Осыдан басқа, тұтқынға алу, белгілі
журналисттерді өлтіру сияқты актілерді мақсаты қандай екенін түсіну қиын.
Олар қандай сипатта болады – қылмыстық па әлде саяси?
3) Этникалық ланкестік. Субъектісі ұлттық қауымдастық болып табылатын
лаңкестіктің түрі. Осы жерде мажоритарлық топтың құрамына қосылған
миноритарлы этникалық топ туралы сөз жүріп жатыр. Этноланкестіктің жарық
мысалдары – Баскілер (ЕТА), сицилийлік сепаратисттер, ирландықтар, күрдттер
және жаңа кезеңде карабахтық армяндармен шешендер.
4) Діни лаңкестік. Осында лаңкестіктің және революцияның субъектісі
діни азшылық немесе биліктердің қарсы немесе бөліну әсеріне тигізетін
діннің белсенді авангарды. Осы жерде сектанттардың дуализмі және олардың
тұжырымдамалары орын табады: таңдалғандар, құтқарылғандар және
қарғысталынғандар. Мысалы: Палестинадағы сиониттік лаңкестік және
қазіргі исламдық лаңкестік.
5) Криминалды лаңкестік. Жай бандитизмге қарағанда криминалды лаңкестік
теоретикалық түрде глобальды талаптарды алға қою керек. Көбінесе осындай
лаңкестік жартылай саяси сипаттағы талаптармен бірге жүреді – мысалы,
белгілі бір зонаны тастап кету үшін жүру құралдарын беру, бас бостандығынан
айыру жерлерінен босату және т.б.
6) Ядролық лаңкестік. Ядролық ланкестіктің қауіпі әлемдік
қоғамдастықпен әлі 1960-1970 жылдары танылған болатын. Дәл сонда БҰҰ МПА-ны
қабылдау туралы алғашқы ұсыныстар тыңдалған болатын. Осы құжаттарды әзірлеу
Атомдық энергия бойынша халықаралық агенттікке (АЭХА) тапсырылған болатын.
Осылай, 1980 жылы наурызда АЭХА-мен әзірленген ядролық материалдарды
физикалық қорғау туралы Конвенцияға 68 мемлекет қол қойды.
Құжаттар және антитеррорлық заңнамаға бақылау ету жүйесінің
жетіспеушілігі көптеген мемлекеттерде қылмыстық және лаңкестік топтардың
әрекет ету салдарының кеңеюі үшін объективті себептер тудырған. Осы жағдай
ядролық салаға мыңдаған мамандардың тартылуымен одан әрі қиындатылды. Ал
осы болған қорғау жүйелерін әлсіреткен. Нақты себептер бойынша жоғалған
болып саналатын ядролық қару қауіптің қайнар көзі болуы мүмкін[4].
2001 жылғы 11 қыркүйектегі лаңкестіктен кейін АҚШ Конгресі
кибертерроризм деп аталатын лаңкестіктің жаңа ұғымын құрды. Оған
азаматтардың, заңды тұлғалардың және мемлекеттік мекемелердің қорғалған
компьютерлік торларына зиян келтірудің және хакерліктің ір түрлі
нысандарын жатқызды[5].
Киберлңкестік түсінігі өзіне бес жылдан жиырма жылған бас
бостандығынан айыру түрі ретіндегі жазамен немесе аса көлемді айыппұлдармен
жазаланатын, 5 мың доллардан жоғары сомаға зиян келтіретін хакерлік қол
сұғушылықтарды қосады[6].
Сонымен қатар, конгресс биоланкестік ұғымын да жасады. Осы
биоланкестік химиялық лаңкестікпен көп жағдайларда ұқсас. Бірақ оны
жүргізудің актілері төмен. Мысалы, 2001 жылы күзде АҚШ сибирлік язваның
таралуы.
7) Мемлекеттік лаңкестік. Ол екі нысанда көрініс табады: ішкі
мемлекеттік және халықаралық қатынастарда.
Ішкі мемлекеттік лаңкестік - жалғыз-лаңкесшілердің немесе арнайы
ұйымдастырылған лаңкестік топтардың қызметі. Олардың акциялары бір мемлекет
шегінде әр түрлі саяси мақсаттарға жету үшін бағытталған. Осында зорлық-
зомбылық екі нысанда көрініс табады.
1) күшті тікелей қолданылуында көрініс табатын тікелей зорлық-зомбылық
(соғыс, қаруланған көтеріліс, саяси репрессиялар, террор). Ішкі мемлекеттік
лаңкестіктің тікелей зорлық-зомбылығының мысалдары: жоғарыда аталған
белгілі Варфоломейлік түн, Ресейдегі Иван Грозныйдың билік ету кезіндегі
опричнина, Француз буржуаздық революция кезіндегі гильотина. Осы
революциядан кейін terror термині кеңірек талқылауды алды және оны
қорқынышта негізделген билік етудің жүйесі деп белгілей бастады.
2) күшті тікелей қолдануды көздемейтін (рухани, психологиялық әсер
етудің түрлі нысандары, саяси араласу, экономикалық блокада) бірақ тек қана
күшті қолдану қауіпін білдіретін (саяси әсер ету, дипломатиялық ультиматум)
жанама зорлық-зомбылық.
Кейбір қазіргі мемлекеттер лаңкестік тәжірибесін мемлекеттік саясат
шеңберіне қосып, лаңкестікті халықаралық қатынастарға ауыстырды. 1972 жылы
БҰҰ Бас Ассамблеясы халықаралық лаңкестік бойынша Арнайы комитет құрды.
Осы комитеттің докладында халықаралық лаңкестік саясатының негізгі
себептеріне келесілер жатқызылды: колониализм, расизм, апартеид және
геноцид саясаты, агрессия, мемлекеттер егемендігінің, аумақтық
біртұтастығының саяси тәуелсіздігін бұзу және т.б.
Қазіргі халықаралық қатынастарда мемлекеттік лаңкестіктің тәжірибесі
және саясаты, басқа мемлекеттерді мемлекеттік билікті бұзу және ішкі
істерге ашық араласу саясаты норма болды. Осы әрекеттер БҰҰ Жарғысының,
адам құқықтарының Жалпы Декларациясының және мемлекеттер мен халықтардың
өзара қатынастарының халықаралық құқықтық нормаларының тікелей бұзылуы
болып табылады. Мемлекеттік лаңкестік АҚШ, Израиль және тағы басқа
көптеген мемлекеттердің сыртқы және ішкі саясатының маңызды құрамдас
бөлігі.
Соңғы кезде лаңкестіктің осы түрі глобальды масштабтарға ие болды.
Халықаралық лаңкестік мемлекеттік және саяси орнатуларды әлсіретеді, үлкен
материалды зиян тигізеді, мәдениет ескерткіштерін жояды, халықаралық
қатынастарды бұзады. Лаңкестің басқа да нысаны сияқты халықаралық лаңкестік
тәртіпсіздік зорлық-зомбылықта көрініс табады.
Халықаралық лаңкестіктің түрлері – трансұлттық және халықаралық
криминалды лаңкестік болып табылады. Біріншісі басқа мемлекеттердегі
мемлекеттік емес лаңкестік ұйымдардың әр түрлі акцияларын білдіреді.
Бірақ ол жеке дара жүзеге асырылады және халықаралық қатынастарды
өзгертуге бағытталған. Екіншісі халықаралық ұйымдастырылған қылмыстылық
әрекеттерінде көрініс табады және оның қатысушылары қандай да бір саяси
мақсаттарды ұстанбайды, және олардың акциялар басқа мемлекеттегі бәсекелес
қылмыстық ұйымдарға қарсы бағытталады.
Аумақтық белгі бойынша лаңкестіктің негізгі үш түрі бар: жердегі,
судағы (кемелерді жаулап алу, олардың бағытын күштеп өзгерту, су құралдарын
алып кету және олардың үстінде адамдарды тұтқынға алу), әуедегі (әуе
кемелерін ұстау, бортта тұтқынға алу және т.б.) [7, 25-43 бет].
Ғылыми әдебиеттерде лаңкестікті бөлудің басқа да түрлері кездеседі.
Мысалы, пайда болу және жүзеге асу аумағы бойынша: европалық,
латиноамерикандық, жақын шығыстық; әрекеттердің мақсаттары және көлемі
және құрбандарға қатысты зардаптар бойынша (көптілік, топтық, жеке
даралық); материалды зиян бойынша (катастрофалық, аса үлкен мөлшерде);
моральды-психикалық зиян бойынша, қатысушылардың саны бойынша және
қолданылған тәсілдер бойынша және т.б.
1.3 Лаңкестік және халықаралық лаңкестік экстремистік ұйымдар
Қазақстан Республика 26 ақпан 2005 ж. қабылданған заң
Эстремизмге қарсы күрес іс—қимылдары 1 баптың 8 бөлімінде Ұйымды
экстремистік деп тану сот тәртібімен жүзеге асырылады. Егер ұйымның
құрылымдық бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдіктерінің біреуі болсада
осы ұйымның басшы органдарының бірінің рұқсатымен эстремизімде жүзеге
асыратын болса, ұйым экстремистік деп танылады.
Ұйымды экстремистік деп тану туралы өтінішті сотқа Қазақстан
Республикасының прокуроры, ішкі-істер органдары немесе азаматтары береді.
Мемлекет органдарының экстремизімді анықтау және оның жолын кесу
жөніндегі құзыреті, экстремистік ұйымдары және экстремизмді жүзеге асырғаны
үшін жауаптылыққа тартылған адамдарды есепке алу. Экстремизм және (немесе)
заңды тұлғаның, жеке және (немесе) заңды тұлғалар бірлестігінің мынадай
экстремистік мақсаттарды; Қазақстан Республикасының Конституциялық
құрылысын күшпен өзгертуді егемендігін, оның аумағының тұтастығын, қол
сұғылмауын және бөлінбеуін бұзады, мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігімен
қорғаныс қабілетіне нұқсан келтіруді өкіметті күшпен басып алуды немесе
өкіметті күшпен ұстап тұруды, заңсыз әскерилендірілген құрылымдарды құруды,
оған басшылық жасауды және қатысуды, қарулы бүлік ұйымдастыруды және оған
қатысуды, әлеументтік тектік-топтық саяси экстремизді алауыздықты қоздыруды
сондай- ақ азаматтардың қауіпсіздігіне, өміріне, денсаулығына, имандылығына
немесе құқықтарымен бостандықтарына қатер төндіретін кез-келген діни
практиканы қолдануды, діни экстремизмді көздейтін іс-әрекет ұйымдастыру
және (немесе) жасау[8,26,бет]
Заңсыз әскериленген құрамына ұйымдастыру Қазақстан Республикасының
Қылмыстық кодексінің 236 бабында Заңсыз әскерилендірілген құрама
(бірлестік, отряд, жасақ немесе өзгеде топ) құру, сондай-ақ ондай құраманы
басқарғаны үшін қылмыстық жауаптылық белгіленген және әскерилендірілген
құрама деп аталатын немесе суық қарумен қаруланған тұрақты, берік
ұйымдасқан адамдардың тобын айтамыз[9].
Лаңкестік немесе экстремистік топтардың тарауына дүпіу қарымы
сақталып отырған нәсілшілдік пен ұлтшылдық идеясы бар. Ұлтшылдықтың кез-
келген түрі лаңкестіктің тарауына қолайлы негіз болатыны ешқандай күмән
жоқ. Бір ұлтқа екінші ұлттың үстемдігін орнату үшін лаңкестікті қол жаулық
етеді әбден мүмкін. Бүгінгі өмірде лаңкестік ұйымдардың таралуына себепше
ретінде діни фундаментализм жиі-жиі ауызға алынады [10,124 бет.]
Соңғы жылдарда байқалып отырған халықаралық лаңкестік
ұйымдардың ірі қылмыстық қоғамдастықтармен белсенді бірігулері
интеграция байқалды. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің
235 бабында Ұйымдық топты немесе қылмыстық қоғамдастық (қылмыстық
ұйымды) құру және басқару қылмыстық қоғамдастыққа қатысу (235 бап)
көрсетілген қылмыс құрамы Қазақстан Республикасының Қылмыстық
кодексінде тұңғыш рет енгізіліп отыр.
Ұйымдасқан қылмыс жеке адам, қоғам мемлекет үшін аса қауіпті
тудыратыны жалпыға мәлім осыған орай қылмыстың тікелей обьектісі—қоғамдық
немесе мемлекеттік қауіпсіздік болып табылады. 1992 жылы Хаттаб
Ауғанстанан Тәжікстанға бір жола болмасада ішінара орналасып алды. 1995
жылы Шешен Республикасына біраз араб ұлттарынан жасақталған жауынгерлік
топпен өтті, осы аталмыш мемлекетте лаңкестік шараларды немесе басқада
соғыс қимылдарының тәсілдеріне шешен содырларын үйретіп, алдын-ала дайындық
шараларын өткізді. Халықаралық Интерпол ұйымының мәліметі бойынша
лаңкестік экстремистік ұйымдарға мына ұйымдар жатады:
- Хамас (исламдық қарсыластық қозғалысы) 1987 жылы палестиналық
тарамынан шыққан Мұсылман ағайын деген ұйымнан жеке дара бөлініп шығып
құрылған ұйым қазірге кезде осы аталмыш лаңкестік ұйым лаңкестік
іс-әрскеттерін 1967 жылғы окуппация кезіңдеге жерлерін қайтару үшін
деп түсіндереді;
- Хезболлах (жоғарғы тәңір партия) ол 1982 жылы израильдіктер
Ливанға басып көктеп кіргенен кейін құрылған, бұл радикалды шиіттік
топ, орналасулары Ливанда негізделген ирандық революцияның идеяларына
тікелей насихаттаумен ықпал тигізіп, әрі қарай дамуын көздеп отырған
партия, жөнінде Хомейнидің аятоллы оқуын жүргізіп отыр;
- Аль-Кайда экстремистік топ 1980 жылдың аяғанда
Усаман бен Ладен Ауғанстандағы соғыс қимылдары кезінде Кеңестер Одағы
Ауғанстанға баса көктеп кірді деген пікір оймен, Кеңестер Одағына қарсы
үзілді кесілді қарсылықтар көрсету үшін экстремистік топтар құрылды,
оның ішінде мұсылман-сунниттерді қастандық жасауға үйретіп
жаттықтыру, қарсы қастандықтар жасау үшін ынталандырып отырған, осы ұйым
қаржылау жоғынан көптеген ықпал тигізіп топтарды жинақтап отыр;
Аль-Кайда лаңкестік экстремистік ұйымның негізгі бағыттарының бірі-
бір тұтас ислам мемлекетін құру—яғни дүние жүзінде халифат құру.
-Өзбекстан ислам қозғалысы (ИДУ) бұл қозғалыстардың негізгі түпкі
мақсаты Өзбекстанды ислам мемлекетіне ауыстыру. Ислам жауынгерлерінің
коалициясы өзінің қылмыстық әрекеттерін Ауғанстанда жүзеге асырады.
Өзбекстан ислам қозғалысының насихаттану тұғырнамасы Батысқа және Израильге
саяси қарсылық, ал, негізгі мақсаты Өзбекстан мемлекетінің қоғам мүддесіне
зардап келтіру.
Лаңкестік экстремистік ұйымдар тізіміне көптеген ұйымдар тобы
көрсетілген:
- Бу-Нидала;
- Абу-Сайаф;
- Аль-Аксы;
- Исламдық қарулы топ (ВИТ);
- Асбат аль-Ансар суиниттік экстремистік;
- Күрт жұмысшы партиясы 1974 жылы құрылған;
- Аум Сенрике негізінде Аляф 1987 жылы Секо Асахаро құрған
діни ұйым ретінде кейіннен лаңкестік топқа айналған.
Негізінде лаңкестік экстремистік ұйымдар бір-бірімен тығыз байланыста
жұмыс жасайды[11, 127-128 бет.]
. Әлемдік лаңкестіктің дамуына ықпал ететін елдер бар. Қазіргі кезде
лаңкестік орталығы болып отырған Ауғанстан мен Ирак мемлекеттері. Бұл
елдерде лаңкестерді дайындау жақсы жолға қойылған Мысалы, Ауғанстанда жан-
жақты дайындықтан өткен лаңкестер әлемнің түпкір-түпкіріне тарап кетті.
2001 жылғы дерек бойынша Ауғанстандағы оннан астам арнаулы дайындық
лагеріндегі әлемнің 20 мемлекетінен келген 15 мыңдай содырлар дайындықтан
өткен. Ауған жерінде дайындалған лаңкестер 90-шы жылдардың аяқ шенінде
АҚШ, Ресей, Турция, Испания, Қытай, Үндістан, Пәкістан сияқты
мемлекеттердің аумақтарында лаңкестік қимылдар жасады.
Қазақстан Ресиубликасында лаңкестермен күресудің барлық жолдары
қарастырылған Қазір Ұйымдық келісім-шарт (ДКБ) бойынша Қазақстан, Ресей
және басқа Орта Азия мемлекеттері лаңкестіктің алдын-алу шараларын бірігіп
жүзеге асыруда. Осындай келісімдерге Қытай, Ресеймен бірге Орта Азия
мемлекеттері Шанхай ынтымақтастық одағы (ШОС) арқылы да келуде. Еуразия
аймағында біртіндеп антиланкестік коалиция қалыптасып отыр.
Антиланкестік әрекеттердің барлық мемлекеттерінің саяси тұрғыдағы
басым бағытына айналуы лаңкестердің алдын-алудың кепілі болмақ[12,6 бет]
Қазақстан Республикасы Экстремизмге қарсы күрес іс-қимылдары осы заңның 1
бабының 2 бөлімінде азаматтың құқықтары мен бостандықтары экстремизмнен
қорғауға, зкстремизімге болғызбауға анықтауға,оның жолын кесуге және
зардаптарын жоюға, сондайақ экстремизмді жүзеге асыруға ықпал ететін
себептер мен жағыдайларды анықтауға және жоюға бағытталған қызметі
көрсетілген және осы заңның 3 бабында Қазақстан Республика
аумағында экстремистік ұйымдарды құруға тиым салу қарастырылған[13,26
бет].
Соңғы кезде Қазақстан Республикасы аумағында Хизб-ут-Тахрир
ұйымының заңсыз кейбір әрекеттері алаңдатушылық білдіреді. Экстремистік
ұйымдардың түпкі пиғылын түсіну үшін Оңтүстіктегі көрші мемлекеттердегі,
Орталық Азиядағы халықаралық лаңкестік ұйымдар өздерінің іс-қимылдарында
діни экстремистік идеяларды насихаттауды кеңінен қолданады. Тәжікстан,
Өзбекстан және Қырғызстан секілді елдерде болған оқиғалар дәлел болып
табылады.
Экстремистердің негізгі мақсаттарының бірі-мемлекеттің ішкі саясатын
тұрақсыздандыру. Қазақстан аумағында діни экстремистік ұйымдардың тұрақтану
мақсатында өз эмиссарларын жіберген оқиғалар анықталды, Қазақстанда ресми
мемлекеттік құрылысты қабылдамайтын, оны биліктен кетіруді көздеген діни
экстремизм кең етек алған жоқ. Лаңкестік әрекеттерді іске асыруды мақсат
тұтқан лаңкестік топтарда байқалған жоқ. Алайда, Оңтүстік Азия аймағында
белсенді жұмыс жүргізіп жүрген Хизб-Тахрир, Таблиги Джамаат, Өзбекстан
ислам қозғалысы ваххабиттер сияқты діни ұйымдардың өкілдерінің
насихатшылық әрекеттері. Оңтүстік обылыстарында жиі байқалуда[14,6 бет.]
. Хизб-ут-Тахрир сунниттік діни партиясы 1953 жылы Иерусалимде Таки-ад-
дин Набхани ал-Фаластин құрған суниттік ұйым Хизб-ут-Тахрир аударғанда
Исламдық азат партиясы деген мағынаны білдіреді. Хизб-ут-Тахрир діни
ұйымның негізгі мақсаты ортағасырдағы феодалдық халифат құру. Осы ұйымның
жұмысын жоспарлау стратегиялық орталығы Лондонда орналасқан.
Алғашқы рет Кеңестер Одағы кезінде Орталық Азия мемлекеттер аумағында
оның ішінде Тәжікстан, Өзбекстан мемлекеттерінде дін ұйым ретінде 1979 жылы
мәлім болды[15,66 бет.]
.
Қазіргі кездегі экстремистік ұйымдардың мүшелері ислам емес
мемлекеттерді жойып, оның орнына Әлемдік ислам халифатын орнатуды
көздейді. Осы ұйымның өкілдерінің насихатшілік әрекеттері. Оңтүстік
Қазақстан облысында жиі байқалуда Хизб-ут-Тахрир ұйымының бірнеше
экстремистік пиғылдағы топ мүшесіне қылмыстық іс қозғалып сотталды[16].
Көптеген дамыған елдерде шет елдік діни ұйымдарға, дін секталарға
мемлекет аумағында жұмыс жасауына қатаң тиым салынған[17].
Қазіргі кезде ислам экстремизм мен лаңкестік деген ұғым мен
ұйымдардың кеңінен тарап отырғанын атап айту керек. Дейтұрғанмен исламның
өз басында ешқандай агрессияшылдық жоқ, әрине лаңкестіктің көрініс табуына
тағы бір себеп саяси радикализм болуыда мүмкін. Қоғамдық көңіл күйдің
радикалдауының кез-келген түрі белгілі бір топтардың мақсатын жүзеге
асырудағы әдістерімен тәсілдерінің радикалдануына әсер етеді.
Экстремистік ұйымдардың негізгі іс-қимылдардың түрлері: басқа
дінді жеккөрушілікке үндейтін үгіт-насихат, өз қатарына жақтаушылар тарту,
ел арасына іріткі салу мақсатындағы түрлі шаралар жасау[18]. Лаңкестіктің
діни-саяси астар алып отырғандығына баса көңіл аудару қажет. Қазақстан
Республикасының Конституцияның 5 бабының 5 бөлімінде шет елдік діни
бірлестіктерін немесе орталықтарын Қазақстан Республикасының аймағында діни
іс-әрекеттерін жүзеге асыруға немесе шетелдік діни орталық басқарымдардың
басшыларын тағайындауға Қазақстан Республикасының тиісті құзыретті
мекемелерінен рұқсат алу арқылы діни қажеттілігін қанағаттандыра алды [19].
Шетел миссионерлік діни орталықтарының өкілдерінің Қазақстандағы
қызметтері қауіпсіздік органдарының қатаң бақылауында болуы дұрыс. Жоғарда
көрсетілгендей көптеген діни (ұйым) секталарға дамыған елдер тиым салыңған.
Солардың үлгісімен діни әдебиетінде елді бөлшектеу идеясы бар секталардың
қызметтерін заңсыз деп жариялап, өкілдерін елден алыстату пайдалы. Діни
секталардың қызметіне, әдебиетіне, идеологиясы мен іс әрекеттеріне сараптау
жасайтын арнаулы мемлекеттік комиссия құрылып, сол діндерді зерттеумен
айналысатын мамандардың немесе дінтанушылардың тартылуы дұрыс, сол себептен
баспасөз бен ақпаратта лаңкестік мәні және діни радикализм жайында,
әсіресе ваххабизм, исламизмнің салдарлары туралы Қазақстан халқына
түсіндіру немесе хабарлардың ұйымдастыру қажет.
Қазақстан халқынан радикалистік ұйымдар мен топтар колдау көрмесе,
лаңкестердің елімізде әлеуметтік базасы болмайды[20]. Ал, дінтанушылар бұл
үндеулердің жалпы исламмен ешқандай қатысы жоқ екендігі мәлім,
дегенмен Қазақстан немесе алдын алу жалпы мемлекеттік міндет. Қазіргі
таңда лаңкестік исламды жамылғы етіп, қылмыстық іс-әрекеттерін жүзеге
асыруда. Нәтижесінде, ешқандай кінәсі жоқ бейбіт адамдар нақақтан-нақақ
қаза табуда[21,58-61 бет.]
. Діни эмиссарлардың құран торына көп жағдайда жастар түседі. Қоғамдағы
тұрақтылықты сақтау арнайы қызметтердің ғана жұмысы емес, әрбір қоғам
мүшесінің де міндеті екендігі белгілі.
2. Лаңкестіктің ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ
2.1 Лаңкестік әрекеттердің қылмыстық құрамы және оның
ерекшеліктері
Лаңкестік — қазіргі дәуірдегі ең қауіпті қылмыс түрі болып табылады.
Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып халықаралық сипат
алуда. Лаңкестік әрекеттер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ оның бәрін
біріктірген екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі лаңкестік — мемлекеттік
өкімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі — лаңкестікті жүзеге асыру
арқылы яғни лаңкестердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері арқылы
тұрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық сезімін туғызу болып табылады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 233-бабы бойынша:
"Лаңкестік, жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулі
мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті өзге де зардаптардың туындау
қаупін төндіретін өзге де іс-әрекеттер жасау, егер осы іс-әрекеттер
қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру не Қазақстан Республикасы
мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттің немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz