Құбылмалы бахтақ шаруашылығы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1. Құбылмалы бахтақтың систематикасы және таралуы ... ... ... ... ... . 5
1.2. Құылмалы бақтахтың биологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... .. 6
1.2.1. Көбеюі және дамуы, өсуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
1.2.2. Тұқымдылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2.3. Қоректенуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2. МАТЕРИАЛ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1. Зерттеу жүргізілген ауданның сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.2. Құбылмалы бахтақ шаруашылығындағы өндірістік процестер.
дің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
3. НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ТАЛҚЫЛАУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
3.1. Түрген шаруашылығында өсірілген құбылмалы бахтақ шабақтары.
ның биологиялық талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
3.2. Түрген шаруашылығында өсірілген бір жастық құбылмалы бахтақ.
тың биологиялық талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 28
3.3Түрген бахтақ шаруашылығында өсірілген құбылмалы бахтақ балығы.
на жүргізілген биологиялық және морфологиялық талдау нәтижелері ... .. 29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 34
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1. Құбылмалы бахтақтың систематикасы және таралуы ... ... ... ... ... . 5
1.2. Құылмалы бақтахтың биологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... .. 6
1.2.1. Көбеюі және дамуы, өсуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
1.2.2. Тұқымдылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2.3. Қоректенуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2. МАТЕРИАЛ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1. Зерттеу жүргізілген ауданның сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.2. Құбылмалы бахтақ шаруашылығындағы өндірістік процестер.
дің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
3. НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ТАЛҚЫЛАУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
3.1. Түрген шаруашылығында өсірілген құбылмалы бахтақ шабақтары.
ның биологиялық талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
3.2. Түрген шаруашылығында өсірілген бір жастық құбылмалы бахтақ.
тың биологиялық талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 28
3.3Түрген бахтақ шаруашылығында өсірілген құбылмалы бахтақ балығы.
на жүргізілген биологиялық және морфологиялық талдау нәтижелері ... .. 29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 34
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Тауарлы аквакультураның Қазақстанда дамуының негізгі талабы: құнды балықтарды қолдан өсіру биотехникасын жасау, бассейіндік немесе шарбақтық әдіспен балық өсіруге көшу. Аз ауданды пайдаланып, неғұрлым көбірек өнім алуға тырысу, сонда ғана құнды балықтарды өсіру арқылы олардан пайда көруге болады.
Құбылмалы бахтақ Salmo gairdneri балығы Қазақстанда Шелек өзенінің жоғарғы бассейніне, төменгі және ортаңғы Көлсай көлдеріне және Қайыңды су қоймаларына жерсіндірілген. Ал жасанды жағдайда Алматы облысында орналасқан Түрген бахтақ шаруашылығында уылдырықтан тауарлы балыққа дейін өсіріледі [1].
Құбылмалы бахтақтың басқа балықтармен салыстырғандағы ерекшелігі -етінің дәмділігінде және жоғары технологиялық, пластикалық қасиеттерінде. Себебі осы объекті индустриялық технологиямен өсіруге өте төзімді, жоғарғы тығыздықпен отырғызып өсіру кезінде өсу қарқыны өзгермейді, жоғары қарқынды болып қалады. Тағы да айта кететін бір ерекшелік - бұл бахтақ балықтарының жасанды азықтармен қоректенуге өте жақсы бейімделгені. Сондай-ақ, индустриялық жағдайда, құбылмалы бахтақ қалыпты дамып, жақсы сапалы жыныс өнімдерін береді [2].
Зерттеу жұмысымның мақсаты: Түрген бахтақ шаруашылығында өсірілетін құбылмалы бахтақ балығына морфологиялық және биологиялық сипаттама беру.
Құбылмалы бахтақтың түпкілікті таралуы батыс Европа. Бірақ оның барлық аудандарында емес тек үлкен өзендерінде ғана кездеседі. Біздің елде бахтақтың таралу аймағы шектеулі, яғни тек кейбір жерлерде ғана кездеседі. Ол солтүстік Ресейде Балтық теңізінің бассейінінде, Вольныски губерниясында және Қырым, Кавказ өзендерінде таралған. Ақ және мұзды теңізге құятын Солтүстік Ресей өзендерінде және Сібірде бахтақ балығы мүлдем кездеспейді. Олар орталық Азияда Амудария өзенінің жоғарғы ағысында кездесуі мүмкін. Ресейде бахтақтың таралуының шектелуі олардың салқын, таулы өзендерде таралуымен сипатталады.
Қазақстанға құбылмалы бахтақ 1964 жылы сәуір айында алып келінді, содан кейін 1965 және 1966 жылдары Чехословакиядан 200 мың дана ұрықтанған уылдырқтарды алып келді. Уылдырықтар ҚАЗМУ-нің қызметкерлерінің көмегімен Шелек өзенінің Бартоғай су қоймасында инкубацияланды. Кейіннен уылдырықтар әртүрлі шаруашылықтарға, соның ішінде Түрген бахтақ шаруашылығына да таратылды.
Оңтүстік – Шығыс Қазақстанның табиғи суқоймаларына құбылмалы бахтақты 1965 жылдан бастап қоныстандыра бастады. Бұл мақсатта Шелек өзеннің жоғары бассейіндері Төменгі және Ортаңғы Көлсай көлдері және Қайыңды суқоймаларын таңдап алды. Құбылмалы бахтақ балықтарын бұл су қоймаларға 3 рет алып келіп жіберді:
1) 1965ж. тамыз айында Төменгі Көлсай көліне – Чехословакиялық партияның уылдырықтарының 2 айлық шабақтарының 3 мың данасын ;
2) 1969 ж. маусым айында Ортаңғы Көлсай және Төменгі Көлсайға 5 мың шабақтарды;
3) 1970ж. шілде айында Түрген шаруашылығынан Қайыңды көліне 5 мың шабақтарды жіберді.
Құбылмалы бахтақ Қазақстандағы аталған су қоймаларға жерсініп, ондағы табиғатқа жақсы бейімделді, тек Қайыңды көлінде ғана бахтақтың көбеюіне қолайлы жағдай болмады [1].
Құбылмалы бахтақ Salmo gairdneri балығы Қазақстанда Шелек өзенінің жоғарғы бассейніне, төменгі және ортаңғы Көлсай көлдеріне және Қайыңды су қоймаларына жерсіндірілген. Ал жасанды жағдайда Алматы облысында орналасқан Түрген бахтақ шаруашылығында уылдырықтан тауарлы балыққа дейін өсіріледі [1].
Құбылмалы бахтақтың басқа балықтармен салыстырғандағы ерекшелігі -етінің дәмділігінде және жоғары технологиялық, пластикалық қасиеттерінде. Себебі осы объекті индустриялық технологиямен өсіруге өте төзімді, жоғарғы тығыздықпен отырғызып өсіру кезінде өсу қарқыны өзгермейді, жоғары қарқынды болып қалады. Тағы да айта кететін бір ерекшелік - бұл бахтақ балықтарының жасанды азықтармен қоректенуге өте жақсы бейімделгені. Сондай-ақ, индустриялық жағдайда, құбылмалы бахтақ қалыпты дамып, жақсы сапалы жыныс өнімдерін береді [2].
Зерттеу жұмысымның мақсаты: Түрген бахтақ шаруашылығында өсірілетін құбылмалы бахтақ балығына морфологиялық және биологиялық сипаттама беру.
Құбылмалы бахтақтың түпкілікті таралуы батыс Европа. Бірақ оның барлық аудандарында емес тек үлкен өзендерінде ғана кездеседі. Біздің елде бахтақтың таралу аймағы шектеулі, яғни тек кейбір жерлерде ғана кездеседі. Ол солтүстік Ресейде Балтық теңізінің бассейінінде, Вольныски губерниясында және Қырым, Кавказ өзендерінде таралған. Ақ және мұзды теңізге құятын Солтүстік Ресей өзендерінде және Сібірде бахтақ балығы мүлдем кездеспейді. Олар орталық Азияда Амудария өзенінің жоғарғы ағысында кездесуі мүмкін. Ресейде бахтақтың таралуының шектелуі олардың салқын, таулы өзендерде таралуымен сипатталады.
Қазақстанға құбылмалы бахтақ 1964 жылы сәуір айында алып келінді, содан кейін 1965 және 1966 жылдары Чехословакиядан 200 мың дана ұрықтанған уылдырқтарды алып келді. Уылдырықтар ҚАЗМУ-нің қызметкерлерінің көмегімен Шелек өзенінің Бартоғай су қоймасында инкубацияланды. Кейіннен уылдырықтар әртүрлі шаруашылықтарға, соның ішінде Түрген бахтақ шаруашылығына да таратылды.
Оңтүстік – Шығыс Қазақстанның табиғи суқоймаларына құбылмалы бахтақты 1965 жылдан бастап қоныстандыра бастады. Бұл мақсатта Шелек өзеннің жоғары бассейіндері Төменгі және Ортаңғы Көлсай көлдері және Қайыңды суқоймаларын таңдап алды. Құбылмалы бахтақ балықтарын бұл су қоймаларға 3 рет алып келіп жіберді:
1) 1965ж. тамыз айында Төменгі Көлсай көліне – Чехословакиялық партияның уылдырықтарының 2 айлық шабақтарының 3 мың данасын ;
2) 1969 ж. маусым айында Ортаңғы Көлсай және Төменгі Көлсайға 5 мың шабақтарды;
3) 1970ж. шілде айында Түрген шаруашылығынан Қайыңды көліне 5 мың шабақтарды жіберді.
Құбылмалы бахтақ Қазақстандағы аталған су қоймаларға жерсініп, ондағы табиғатқа жақсы бейімделді, тек Қайыңды көлінде ғана бахтақтың көбеюіне қолайлы жағдай болмады [1].
1. Рыбы Казахстана 5 том. Алматы; 1982. - С. 56 - 118.
2. Кислев Я.Е. Рыбы наших вод. М.: 1984. - С. 249 - 255.
3. Бәйімбетов. Ә.А., Темірхан С.Р. Қазақстаның балықтәрізділері және балықтарының орысша – қазақша анықтауышы, Алматы; 1999. – Б. 53 -56.
4. Рыболовство и рыбоводство. 2000. №2. - С. 10 - 13.
5. Иванов А.И. Рыбоводство в естественных водоемах. 1991. – С 136 - 138.
6. Власов., Привезенцов Ю.А. Рыбоводства. М.: 2004. – С. 456 - 460.
7. Кауфман Э.С. Эмбриология рыб. –М.: Агропромиздат. 1990. – С. 272 – 280.
8. Павлов А.В. Лососевые (биология развития и воспроизводство). - М.: Изд-во МГУ. 1989. – С 216 – 220.
9. Канидьев А.Н., Канидьева Т.А. Особенности пищеварения и личинок рыб в аквакультуре//Сб.тр.ВНИИПРХ. Актуальные вопросы пресновод.аквакультуры. М.: 2000. - Вып. 75. - С. 160 - 164.
10. Привезенцев Ю.А. Интенсивное прудовые рыбоводство. М.В.О. Агропромиздат. 1991. - С. 15 - 23.
11. Боровик Е.А. Радужная форель.- Минск: Науки и техника. 1969. - С. 154 – 159.
12. Биологические основы рационального кормления рыб. Вишер. рх. сб. науч. трудов. М.: 1980. - С. 8-25.
13. Остроумова И.Н. Биологические основы кормления рыб. –С.-Пб.: ИП “Комплекс”, 2001.- С. 372 – 385.
14. Комбикорма для рыб//Е.А. Гамыгин, В.Я.Скляров, В.И. Турецкий, В.Я. Лысенко. - М.: Агропромиздат - 1982.- С. 168 – 172.
15. Остроумова И.Н. Выращивание личинок, сеголетков и двухлетков радужной форели на сухих гранулированных кормах//Тр. ГосНИОРХ.-1974. Т.9. - С. 42-53.
16. Правдин. И.Ф. Руководство по изучению рыб. М,; Пищевая промышленность, 1966. – С. 376 -379.
17. Пономерва Е.Н., Пономарев С.В. Комбинированное выращмивание двух форм форели - комплоопс и радужной форели // Вести. Астрахан. техн.ин-та рыб.пром - сти и хоз-ва Астрахань. 1993.-№1. - С. 8 - 88.
18. Козлов В.И., Абрамович Л.С. Справочник рыбовода. М.: 1992. - С. 102 -103.
19. Титарев Е.Ф. Рекомендации по разведению радужной форели в районах с резко континентальным климатом. М.: 1977. – С. 64 – 68.
20. Шаблина А.А., Остраумова И.Н. Князева Л.М. Г.И. Дьякова. Цень Л.Н. Использование гранулированных кормов в фореловодстве. М.: Пищ.пром 1979. – С. 212 - 215.
21.Рыбохозяиственное использование внутренних водоемов. Опыт племенной работы с лососевым. М.: 1977. - С. 3 - 40.
22. Багров А.М. Календарь ВНИИПРХ, факты, события//Избранные труды ВНИИПРХ. 2002. - Т.1 - 2. - С. 3 - 19.
23. Белоусов А.Н. Проблемы искусственного воспроизводства рыбных ресурсов// Искусственное воспроизводство и охрана ценных видов рыб: Материалы Всерос.совещ., Южно - Сахалинск, 2000. М.: Изд-во ООО “Экономика и информатика”. 2001. - С. 8 - 10.
24. Белоусов А.Н. Эффективность искусственного воспроизводства рыбных ресурсов// Искусственное воспроизводство и охрана ценных видов рыб: Материалы Всерос.совещ., Южно – Сахалинск. 2000. М.: Изд-во ООО “Экономика и информатика”. 2001. - С. 8 - 10.
2. Кислев Я.Е. Рыбы наших вод. М.: 1984. - С. 249 - 255.
3. Бәйімбетов. Ә.А., Темірхан С.Р. Қазақстаның балықтәрізділері және балықтарының орысша – қазақша анықтауышы, Алматы; 1999. – Б. 53 -56.
4. Рыболовство и рыбоводство. 2000. №2. - С. 10 - 13.
5. Иванов А.И. Рыбоводство в естественных водоемах. 1991. – С 136 - 138.
6. Власов., Привезенцов Ю.А. Рыбоводства. М.: 2004. – С. 456 - 460.
7. Кауфман Э.С. Эмбриология рыб. –М.: Агропромиздат. 1990. – С. 272 – 280.
8. Павлов А.В. Лососевые (биология развития и воспроизводство). - М.: Изд-во МГУ. 1989. – С 216 – 220.
9. Канидьев А.Н., Канидьева Т.А. Особенности пищеварения и личинок рыб в аквакультуре//Сб.тр.ВНИИПРХ. Актуальные вопросы пресновод.аквакультуры. М.: 2000. - Вып. 75. - С. 160 - 164.
10. Привезенцев Ю.А. Интенсивное прудовые рыбоводство. М.В.О. Агропромиздат. 1991. - С. 15 - 23.
11. Боровик Е.А. Радужная форель.- Минск: Науки и техника. 1969. - С. 154 – 159.
12. Биологические основы рационального кормления рыб. Вишер. рх. сб. науч. трудов. М.: 1980. - С. 8-25.
13. Остроумова И.Н. Биологические основы кормления рыб. –С.-Пб.: ИП “Комплекс”, 2001.- С. 372 – 385.
14. Комбикорма для рыб//Е.А. Гамыгин, В.Я.Скляров, В.И. Турецкий, В.Я. Лысенко. - М.: Агропромиздат - 1982.- С. 168 – 172.
15. Остроумова И.Н. Выращивание личинок, сеголетков и двухлетков радужной форели на сухих гранулированных кормах//Тр. ГосНИОРХ.-1974. Т.9. - С. 42-53.
16. Правдин. И.Ф. Руководство по изучению рыб. М,; Пищевая промышленность, 1966. – С. 376 -379.
17. Пономерва Е.Н., Пономарев С.В. Комбинированное выращмивание двух форм форели - комплоопс и радужной форели // Вести. Астрахан. техн.ин-та рыб.пром - сти и хоз-ва Астрахань. 1993.-№1. - С. 8 - 88.
18. Козлов В.И., Абрамович Л.С. Справочник рыбовода. М.: 1992. - С. 102 -103.
19. Титарев Е.Ф. Рекомендации по разведению радужной форели в районах с резко континентальным климатом. М.: 1977. – С. 64 – 68.
20. Шаблина А.А., Остраумова И.Н. Князева Л.М. Г.И. Дьякова. Цень Л.Н. Использование гранулированных кормов в фореловодстве. М.: Пищ.пром 1979. – С. 212 - 215.
21.Рыбохозяиственное использование внутренних водоемов. Опыт племенной работы с лососевым. М.: 1977. - С. 3 - 40.
22. Багров А.М. Календарь ВНИИПРХ, факты, события//Избранные труды ВНИИПРХ. 2002. - Т.1 - 2. - С. 3 - 19.
23. Белоусов А.Н. Проблемы искусственного воспроизводства рыбных ресурсов// Искусственное воспроизводство и охрана ценных видов рыб: Материалы Всерос.совещ., Южно - Сахалинск, 2000. М.: Изд-во ООО “Экономика и информатика”. 2001. - С. 8 - 10.
24. Белоусов А.Н. Эффективность искусственного воспроизводства рыбных ресурсов// Искусственное воспроизводство и охрана ценных видов рыб: Материалы Всерос.совещ., Южно – Сахалинск. 2000. М.: Изд-во ООО “Экономика и информатика”. 2001. - С. 8 - 10.
РЕФЕРАТ
Бітіру жұмысы 40 беттен тұрады, оның құрамына 5 кесте, 1 диограмма,
1 график, 5 сурет және 24 әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кілтік сөздер: билогиялық анализ, морфологиялық анализ, құбылмалы
бахтақ, инкубация, бассейндер, коэффициент, генерация, дәрумен.
Зерттеу объектісі: Түрген бахтақ шаруашылығында өсірілген шабақтар
және бір жастық бахтақ (Salmo gairdneri) балықтары алынды.
Бітіру жұмыстың мақсаты: Түрген бахтақ шаруашылығында өсірілетін
құбылмалы бахтақ балығына морфологиялық және биологиялық сипаттама беру.
Пайдаланылған құралдар: зерттеу жұмысы штангенциркуль, сызғыш,
электрондық таразы, скальпель, қайшы, инені пайдалана отыра жүргізілді.
МАЗМҰНЫ
бет
КІРІСПЕ ----------------------------------- ---------------------------------
----------------4
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ------------------------------- ----------------------------
----- 5
1.1. Құбылмалы бахтақтың систематикасы және таралуы---------------------
5
1.2. Құылмалы бақтахтың биологиялық сипаттамасы------------------------ --
6
1.2.1. Көбеюі және дамуы, өсуі------------------------------- ------------
----------- 7
1.2.2. Тұқымдылығы------------------------ -------------------------------
------------ 10
1.2.3. Қоректенуі------------------------- -------------------------------
---------------- 10
2. МАТЕРИАЛ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕ--------------------------- ---------------------
17
2.1. Зерттеу жүргізілген ауданның сипаттамасы------------------------ -------
---- 17
2.2. Құбылмалы бахтақ шаруашылығындағы өндірістік процестер-
дің сипаттамасы------------------------ -------------------------------------
-------------- 17
3. НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ТАЛҚЫЛАУЛАР------------------------ ------------- 27
3.1. Түрген шаруашылығында өсірілген құбылмалы бахтақ шабақтары-
ның биологиялық талдауы ----------------------------------- -----------------
-------- 27
3.2. Түрген шаруашылығында өсірілген бір жастық құбылмалы бахтақ-
тың биологиялық талдауы----------------------------------- ------------------
--------- 28
3.3Түрген бахтақ шаруашылығында өсірілген құбылмалы бахтақ балығы-
на жүргізілген биологиялық және морфологиялық талдау нәтижелері------ 29
ҚОРЫТЫНДЫ----------------------------------- -------------------------------
-------- 34
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ----------------------------------- ---- 35
КІРІСПЕ
Тауарлы аквакультураның Қазақстанда дамуының негізгі талабы: құнды
балықтарды қолдан өсіру биотехникасын жасау, бассейіндік немесе шарбақтық
әдіспен балық өсіруге көшу. Аз ауданды пайдаланып, неғұрлым көбірек өнім
алуға тырысу, сонда ғана құнды балықтарды өсіру арқылы олардан пайда көруге
болады.
Құбылмалы бахтақ Salmo gairdneri балығы Қазақстанда Шелек өзенінің
жоғарғы бассейніне, төменгі және ортаңғы Көлсай көлдеріне және Қайыңды су
қоймаларына жерсіндірілген. Ал жасанды жағдайда Алматы облысында орналасқан
Түрген бахтақ шаруашылығында уылдырықтан тауарлы балыққа дейін өсіріледі
[1].
Құбылмалы бахтақтың басқа балықтармен салыстырғандағы ерекшелігі
-етінің дәмділігінде және жоғары технологиялық, пластикалық қасиеттерінде.
Себебі осы объекті индустриялық технологиямен өсіруге өте төзімді, жоғарғы
тығыздықпен отырғызып өсіру кезінде өсу қарқыны өзгермейді, жоғары қарқынды
болып қалады. Тағы да айта кететін бір ерекшелік - бұл бахтақ балықтарының
жасанды азықтармен қоректенуге өте жақсы бейімделгені. Сондай-ақ,
индустриялық жағдайда, құбылмалы бахтақ қалыпты дамып, жақсы сапалы жыныс
өнімдерін береді [2].
Зерттеу жұмысымның мақсаты: Түрген бахтақ шаруашылығында өсірілетін
құбылмалы бахтақ балығына морфологиялық және биологиялық сипаттама беру.
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1. Құбылмалы бахтақтың систематикасы және таралуы
Тип: Chordata - Хордалылар
Тип тармағы: Vertebrata (Craniota) – Омыртқалылар (Бас қаңқалылар)
Бөлім: Gnathostomata - Жақтылар
Класс үсті: Pisces - Балықтар
Класс: Ostichthyes – Сүйекті балықтар
Класс тармағы: Actinopterygii – Сәуле қанаттылар
Отр: Salmoniformes – Албырттәрізділер
Тұқымдас: Salmonidae - Албырттар
Туыс: Salmo Linne - Албырт
Түр: Salmo gairdneri Richardson – Құбылмалы бахтақ [3].
Таралуы. Құбылмалы бахтақтың табиғи ареалы Солтүстік Американың тынық
мұхитының жағалауынан, Аляскадан Мексикаға дейінгі су қоймалар. Бұл балық
табиғи ареалынан ең бірінші рет 1874 ж. С. Гриннің көмегімен Калледониядағы
жеке бахтақ шаруашылығына алып келінген. Қазіргі уақытта бұл балық барлық
континенттердің суқоймаларында таралған [3].
Құбылмалы бахтақтың түпкілікті таралуы батыс Европа. Бірақ оның барлық
аудандарында емес тек үлкен өзендерінде ғана кездеседі. Біздің елде
бахтақтың таралу аймағы шектеулі, яғни тек кейбір жерлерде ғана кездеседі.
Ол солтүстік Ресейде Балтық теңізінің бассейінінде, Вольныски губерниясында
және Қырым, Кавказ өзендерінде таралған. Ақ және мұзды теңізге құятын
Солтүстік Ресей өзендерінде және Сібірде бахтақ балығы мүлдем кездеспейді.
Олар орталық Азияда Амудария өзенінің жоғарғы ағысында кездесуі мүмкін.
Ресейде бахтақтың таралуының шектелуі олардың салқын, таулы өзендерде
таралуымен сипатталады.
Қазақстанға құбылмалы бахтақ 1964 жылы сәуір айында алып келінді, содан
кейін 1965 және 1966 жылдары Чехословакиядан 200 мың дана ұрықтанған
уылдырқтарды алып келді. Уылдырықтар ҚАЗМУ-нің қызметкерлерінің көмегімен
Шелек өзенінің Бартоғай су қоймасында инкубацияланды. Кейіннен уылдырықтар
әртүрлі шаруашылықтарға, соның ішінде Түрген бахтақ шаруашылығына да
таратылды.
Оңтүстік – Шығыс Қазақстанның табиғи суқоймаларына құбылмалы бахтақты
1965 жылдан бастап қоныстандыра бастады. Бұл мақсатта Шелек өзеннің жоғары
бассейіндері Төменгі және Ортаңғы Көлсай көлдері және Қайыңды суқоймаларын
таңдап алды. Құбылмалы бахтақ балықтарын бұл су қоймаларға 3 рет алып келіп
жіберді:
1) 1965ж. тамыз айында Төменгі Көлсай көліне – Чехословакиялық партияның
уылдырықтарының 2 айлық шабақтарының 3 мың данасын ;
2) 1969 ж. маусым айында Ортаңғы Көлсай және Төменгі Көлсайға 5 мың
шабақтарды;
3) 1970ж. шілде айында Түрген шаруашылығынан Қайыңды көліне 5 мың
шабақтарды жіберді.
Құбылмалы бахтақ Қазақстандағы аталған су қоймаларға жерсініп, ондағы
табиғатқа жақсы бейімделді, тек Қайыңды көлінде ғана бахтақтың көбеюіне
қолайлы жағдай болмады [1].
1.2. Құбылмалы бахтақтың биологиялық сипаттамасы
Құбылмалы бахтақ – салқын сулы шаруашылықтың негізгі өсіру объектісі
болып саналады. Құбылмалы бахтақтың денесінде қара дақтары болады. Бұндай
дақтар балықтың арқасында көп және өмірінің екінші жылында екі бүйірінен
құбылмалы қызғылт жолақ пайда болады. Әсіресе, аталық балықтардың өрістеу
кезеңінде айқын білінеді.
Құбылмалы бахтақтың уылдырық шашу кезеңі әдетте наурыз айында
басталады, ал дернәсілдердің шығуы сәуір айында басталады. Құбылмалы бахтақ
өзен бахтағына қарағанда қоршаған ортаға онша қатаң талаптар қоймайды.
Бірақ бұл балықтар судағы оттегінің құрамына өте сезімтал болып келеді.
Олардың қалыпты өмір сүруіне судағы оттегінің көлемі (О2) 10-12 млл болуы
керек. Оптимальды өсу температурасы 16-18 ºС [1].
Құбылмалы бахтақ пайдаланған азықты тиімді сіңіріп, өсу қарқыны жоғары
болады. Жазғы шабақтарының m=10-20г болса, өсірудің екіші жылында 150-200
г, ал үшінші жылында олардың салмағы 300-900 г-ға дейін жете алады. Олардың
ауруларға төзімділігі де жоғары, сондықтан жасанды өсірудің негізгі
объектісі болып саналатын себебі де осыған байланысты.
Құбылмалы бахтақтың абсолюттік тұқымдылығы орташа есеппен 1500
уылдырыққа жетеді (800-3000 данаға дейін ауытқиды). Олардың жыныстық жетілу
жасы үшінші жылдан басталады.
Құбылмалы бахтахтың бүйір сызығының жоғарғы жағындағы 2 қатар
орналасқан қабыршақтарының саны – 115 - 180, D – 10 - 13, А-8-12, желбезек
өскіндері 16-22, пилорикалық өсінділері 28-90(91), омыртқалары 55-66,
орташа 62-65, жақтары және таңдай сүйектері қатты тісшелерімен
жабдықталған. Базибранхиальді тістері жоқ. Қабыршақтары ірі, майда және
аралық популяциялары болады. Қабыршақтарының саны белгілі бір жағдайларда
тіршілік етуімен байланысты: биік таулы өзендерде тіршілік ететін
формаларында қабыршақтарының саны көп болады. Ережеге сай, жоғары ендікте
балықтардың қабыршақтары майда болып келеді.
Salmo gairdneri-дің хромосомаларының саны 58-60,
мета–субметацентрикалық, 2 - субтелоцентрикалық, 14 - акроцентрикалық,
хромосома иықтарының саны 104 - ке тең.
Бахтақ балықтарының түсі көлге қарағанда өзенде күңгірт түсті болып
келеді. Көл балықтарының арасында түсіне қарай, жынысы пісіп жетілген және
жетілмеген дараларды ажыратуға болады. Жыныстық жетілмеген аталық және
аналықтардың түсі өте ашық күміс түсті, құбылмалы сызықтары айқын көрініп
тұрады. Жүзгіш қанаттарының түсі жабық сары түсті. Денесінде бүйір
сызығының жоғарғы жағында х-тәрізді дақтар көп болады. Өрістеуге дайын
аналықтар мен аталықтардың түсі ашық және қаралау болып келеді, әсіресе
аталықтарында-құбылмалы сызықтары ашық-жабық сары, кейде күлгін түсті
болады, аналықтарында желбезек қақпағы янтарьлы – жабық – сары, құрсағы
күміс түсті болады [4].
1.2.1. Көбеюі, дамуы және өсуі
Құбылмалы бахтақ табиғи ареалының суқоймасында жыныстық жетілуі 1-5
жылда, негізінде 3 жылда толады. Аталықтардың жыныстық жетілуі аналықтарына
қарағанда 1-2 жыл ерте болады. Өзенде жыныстық жетілген балықтардың
ұзындығы 13,0 см жетеді, ал көлдерде ол ірі болып келеді.
Құбылмалы бахтақтың гонадасына гистологиялық зерттеу нәтижесінде, өмірінің
бірінші жылының аяғында барлық аналықтарының жыныс бездері II
стадияға жеткен [5].
Құбылмалы бахтақ-уылдырықтарын бір уақытта шашатын - балыққа жатады.
Аналықтары өмірінде 3-4 рет уылдырығын шашады. Бахтақтың көбею мерізімі
әртүрлі су қоймаларда әртүрлі және арнайы су температурасының түсуіне
негізделген. Мысалы, Калифорнияда жабайы құбылмалы бахтақ уылдырықтарын
ақпаннан, маусымға дейін шашады; жоғары биіктікте орналасқан су қоймаларда,
уылдырық шашу шілдеге дейін созылады [4].
Төменгі Көлсай көліндегі балықтардың кейінгі генерациялары 2-ші жылдың
аяғында жыныстық жетіледі. Ортаңғы Көлсай және Қайыңды көлдерінде бахтақтың
аналығы кейінгі генерацияға қарағанда жыныстық жетілуі бір жылға болады
[6].
Құбылмалы бахтақ уылдырықтарын бір уақытта шашатын балыққа жатады.
Өмірінде 3 - 4 рет өрістейді. Бахтақтың көбею мерізімі әртүрлі су
қоймаларда әртүрлі және арнайы су температурасының түсуіне негізделген.
Калифорнияда жабайы құбылмалы бахтақ уылдырықтарын ақпаннан, маусымға дейін
шашады; жоғары биіктікте орналасқан су қоймаларда, уылдырық шашу шілдеге
дейін созылады [7].
Құбылмалы бахтақтың кейінгі генерациясы өмірінде 3-4 рет өрістейді,
жергілікті генерация 2 рет өрістейді. Бахтақтың жаппай уылдырық шашу уақыты
келтірілген су қоймаларда судың орташа жылдық температурасымен анықталады –
қыс айларында су температурасы жоғары болса, уылдырық шашу мерзімі ерте
басталады. Шелек өзенінің жағалауындағы тәжірибелік тоған шаруашылығында,
бахтақтың 1966 жылы бірінші кейінгі партияларының уылдырық шашуы, қаңтар
айының соңында басталады, ал жаппай уылдырық шашуы ақпан айының басында
басталады. Шелек өзенінің ортаңғы ағысындағы, сонымен қатар Көлсай өзенінде
және Көлсай көлдерінде бахтақтың жаппай уылдырық шашуы әртүрлі жылдарда
наурыз, сәуір айларының соңы, мамыр немесе маусым айларының басына келеді.
Бахтақтың уылдырық шашатын жерге жиналуы, су температурасы таңғы уақытта
5ºС-тан төмен емес жағдайда байқалады.
Аталықтарында кейінгі және жергілікті генерацияларында, аналықтарына
қарағанда функциональді жетілу кезеңі ұзақ болып келеді, бұл әсіресе
Төменгі Көлсай көліндегі 2 алғашқы жергілікті генерациядан өте айқын
байқалады. 1969 және 1970жылы “өрістегіш” аналықтар тамыз – қыркүйек
айларында бұл жерде болған, олардың аз бөлігі қараша – желтоқсан айларында,
ал негізгі массалары ақпан - науырыз айларында пісіп -жетіледі, оларда
пісіп-жетілу коэффиценті қыркүйек – қазан айларында 6,1-7,8 байқалады,
қаңтар – ақпан айларында пісіп-жетілу коэффиценті 0,3-0,6 аталықтар
кездескен.
Төменгі Көлсай көлінде уылдырық шашу кезінде бахтақтың жергілікті
генерациясында жыныстық қарым-қатынас 1:1-ге қатынасына жақын болды.
Бахтақ балығының бұл көлде уылдырық шашуы өзеннің құяр жерінде 1 км
қашықтықта орналасады.
Көлсай өзенінде тіршілік ететін бахтақ балығы уылдырық шашу үшін, ағынмен
жоғары көтеріледі, Шелек өзенінен олар өзеннің жағалауларына кіреді.
Көлсай өзеніндегі бахтақтың уылдырық шашатын ұясы, өзеннің құм, тасты
құмдары көтерілген жерлерде кездескен. Мұндай жерлердегі ұяларды су шайып
кетеді. Бұл жерде су ағысының жылдамдығы 0,5-0,6мс. Ұяның орналасуы
тереңдігі 20-25см және ағысқа қарай шығыңқы. Пішіні жағынан шұңқыр, ағысқа
қараған төменгі жағы уылдырық шашатын төмпекке өтеді, шұңқырдың түбінде 2-3
ірі тастар жатады. Төмпек майда топырақтардан тұрады, оның негізінде тығыз
топырақ жатады. Уылдырықтар төмпешіктің бірнеше бөліктеріне 12-25см
тереңдікке көміліп қалады. Ұяда 3-5-тен 600-ге дейін және одан да көп тірі
уылдырықтар болады. Төмпешіктің ұзындығы 0,3-1м [1].
Шелек өзенінің ортаңғы ағысындағы бахтақтардың ұяларының құрылуы
басқаша. Ол жердегі төмпектің ұзындығы 40-130см, ені 40-70см.
Ұяның өзі тереңірек төмпекпен қатар орналасқан, ол жер сумен жақсы
қамтамасыз етіледі. Уылдырықтар 12-15см тереңдікке шашылады, ол майда,
орташа және ірі құмдармен себілген.Ұяны аналық балық 2-3 күннің ішінде
салады, сонымен қатар олар жарық уақытта да ұя сала береді. 1-2мин уақыттан
кейін аналық бүйірлеп жатады және құйрығымен топырақты лақтыра бастайды.
Аталық осы уақытта ұяның жанында қозғалып жүреді де, біраз уақыттан кейін
аналыққа жақындайды. Уылдырық шашу таңғы уақытта өтеді. Экологиялық-
физиологиялық зерттеу әдістері арқылы балықтардың даму процессі бойы
олардың өсу жылдамдығы, газ алмасу қарқындылығы және басқа да көрсеткіштері
тікелей байланысты болады. Зерттеушілер балықтардың өсіу кезінде олардың
сыртықы орта факторларына сезімталдығы өте жоғары болады екен, ал осы
кезеңді сипаттайтын теория “балықтардың критикалық кезең теориясы” деп
аталады. Кауфман З.С. айтуы бойынша [7], балықтардың дамуының критикалық
кезеңі резистенттілікті ғана төмендетіп қоймай, олардың өсу қарқынын
төмендетеді, нуклейндік алмасуы төмендейді, регенеративтік қабілеті және
белоктың реактивтік тобы, физиологиялық процестердің қарқындылығы да
төмендейді. Бірақ осы кезеңде олардың тыныс алуы күшейе түседі. Жоғары
сезімталдылық кезеңі организмнің дамуының маңызды сатыларымен, жеке
органдарының түзілуімен, клеткадағы қайта құру процестері дифференциация
процестеріне тұспа-тұс келеді [8].
Дамып келе жатқан жұмыртқа клеткасына әртүрлі факторлардың әсері
(жоғары немесе төмен температура, химиялық және механикалық агенттер т.б.)
оның үнемі зақымдануына әкелмейтіндігі экспериментальді тұрғыдан
дәлелденген. Кейбір сатыларда бұл факторлар ұрыққа маңызды әсерін
тигізбейді, ал басқа сатыларда ұрықтың дамуында үлкен өзгерістерге
ұшыратып, соңында ұрықтың дұрыс дамуына жол бермейді де балықтарды
ұсқынсыздыққа ұшыратады [9].
Т.А. Детлаф және А.С. Гинзбург өздерінің тәжірибелері арқылы бекіре
балықтарының ұрықтарының сезімтал кезеңінің бар екенін дәлелдеді, бірақ бұл
кезеңдер жоғары дифференцирленген кезеңмен ерекшеленеді[10].
Критикалық кезеңде балықтардың тыныс алуы керісінше қарқындатылады.
Құбылмалы бахтақтың тыныс алуының қарқындалуы көздерінің пигментация
кезеңінен басталады. Бұл тәжірибені Л.П. Рыжков жасаған [9]. Осы кезеңде
торсылдақ аумен толтырылады, сары уыз қалтасы сорылып,, шеміршекті қаңқаның
түзілуі басталады.
И.В. Шаронов севан бахтағының шабақтарының тұйық жүйелерде оттегіні
пайдалану деңгейін анықтау кезінде олардың тыныс алу жылдамдығы
уылдырықтың ұрықтанғаннан кейін 2-3-ші, 20-шы, 50-ші күні байқалған. Сондай-
ақ газ алмасудың айтарлықтай артуы ұрықтан дернәсілдің шығар кезеңінде,
белсенді қоректенуге көшкен кезде және 70-ші, 100-130-шы тәуіліктерде
байқалды. Газ алмасу жылдамдығының барлық өзгерістерін, автор, бахтақтың
дамуының сатылы болуына байланыстырады. Е.А. Боровик [10], құбылмалы
бахтақтың тыныс алу қарқындылығы ерте онтогенезде байқалғандығын ескереді.
Бахтақтың эмбриональді дамуының жалпы ұзақтығы су температурасы 7-9º С
болғанда 38-40 күн.
Шелек өзені бассейінінің табиғи суқоймалардағы кейінгі генерациялардың
максимальді жасы 5-6 жыл. Жергілікті генерациялардың негізгі жастық құрамы
1 жылдан 3 жылға дейін, 4 жылдықтар өте аз кездеседі.
Шелек өзені бассейнінің суқоймаларында бахтақтың ұзындыққа өсуі және
дене салмағы әртүрлі генерацияда әртүрлі болып келеді. Ортаңғы Көлсай
көліндегі бахтақ балықтары қарқынды ұзындыққа өсуімен ерекшеленеді, Қайыңді
көліндегі бахтақ балықтарының өсуі өте төмен болып келеді. Төменгі Көлсай
көліндегі бахтақ балықтары өте жоғары тез өсумен ерекшеленеді, бұл көл
бахтақ балықтары үшін өте қолайлы.
Жергілікті генерацияның особътарының қоңдылығы, кейінге қарағанда бірте-
бірте төмендейді. Төменгі Көлсай көліндегі әртүрлі жастағы 1-ші жергілікті
балықтардың қоңдылығы кейінгі балықтардан аз ғана өзгереді. Фультон бойынша
– 1,21-1,45, Кларк бойынша 1,01-1,24 [11].
1.2.2. Тұқымдылығы
Құбылмалы бахтақтың тұқымдылығы кең көлемде өзгеріп отырады. Ол кейінгі
генерациядағы аналықта жоғары болып келеді. Төменгі Көлсай көліндегі
салмағы 1900-6100, жасы 4,4+ жастағы аналықтың абсолюттік тұқымдылығы 2990-
5677 уылдырық, ал 1салмағы 5600г аналықта 11120 уылдырық; салыстырмалы
тұқымдылық 1,2-2,07 дейін өзгерді. Көлсай өзенініндегі бірінші рет пісіп-
жетілген аналықта өзіндік тұқымдылығы 1450-2016 уылдырықты құрады, дене
салмағы 500-600г. Ортаңғы Көлсай көліндегі 3+ жастағы, дене салмағы 1050-
2320г аналықтың кейіегі генерациясының абсолютті тұқымдылығы 4000-5850
уылдырық, салыстырмалы тұқымдылығы – 2.95-4,2 уылдырықты құрады [12].
Жергілікті генерацияда аналықтың тұқымдылығы төмендейді. Төменгі Көлсай
көліндегі бірінші рет уылдырық шашқан аналықтың 1,2 және 3-ші жергілікті
генерацияның абсолютті тұқымдылығы орташа есеппен 2080, 1688, 2020
уылдырықты, жастары 4,3 және 3 жылдықтар, денесінің орташа салмағы 677, 470
және 572,5г, салыстырмалы тұқымдылығы 4,22, 4,9 және 4,95 уылдырықты құрады
[9].
1.2.3. Қоректенуі
Құбылмалы бахтақтың табиғи ареалының суқоймаларындағы негізгі қоректік
объектілері су насекомдары, сонымен қатар құрлық , зоопланктон және
балықтар болып табылады.
Құбылмалы бахтақ жемтігінің көлеміне байланысты, 30-40см жыртқыштыққа
көшеді. Сонымен қатар ол аз мөлшерде өсімдіктермен де қоректенеді. D.
Borgeson-ның ойы бойынша құбылмалы бахтақ қөлде, өзенге қарағанда жақсы
өседі және дамиды. Қоректену типі бойынша эврифагтарға жатқызуға болады
[13].
Шелек су қоймасында құбылмалы бахтақ жерсіндірудің бірінші жылында
қорек спектрінің кеңдігімен ерекшеленді (кесте 1).
Шелек өзені бассейіндерінің суқоймаларындапғы құбылмалы бахтақ қорегіне
185 қоректік компонентті пайдаланады; олар құрттар, моллюскалар, планктонды
шаянтәрізділер, бүйірмен жүзушілер, су насекомдары, құрлық омыртқасыздары,
балықтар, уылдырық және өсімдіктерден құралады. Барлық суқоймаларда бахтақ
балығы олигохеттерді негізінен қуыршақ кезінде ғана пайдаланады, ал
дернәсілдерден үлкеніректермен ғана қоректенеді.
Шелек өзеніндегі құбылмалы бахтақ балығының ішегінде кездескен
компаненттер
1 кесте
IX.1996;1+ VI.1967;2+ IX.1967;2+ XI.1968;2+ VI.1968;3
Компон-р
Протеин 45-48 38-43
Майлар 11-13 7-9
Көмірсулар 15-20 25-30
Клетчатка 2-3 3-5
Минералды тұздар 10-12 10-15
Жалпы энергия 4-4,5 4-4,5
Қоректерді түйрікшіктелген түрде және паста түрінде пайдаланады.
Түйіршіктелген азық құрамына балық және криль ұны, ет-сүт өнімдерінің
қалдығы, шпрот трізді азықтық құрамына айтылған өнімдердің басқа боян
қалдығын, сиырдың көкбауырын, жаңадан ауланған балықтарды және балық
өнімдерінің қалдығын пайдаланады. Азықтың құрамында сонымен қатар
витаминдер болуы керек. Дәрумендерді қолдануға тиімді болу үшін
поливитаминді қоспа түрінде дайындайды, оның құрамына ұн немесе дәнді
дақылдардың ұны жеңіл тотықтырылған заттармен бірге аз көлемді болады.
Құрғақ түйіршіктелген азықтармен қоректендіру.
Бахтақтың әртүрлі жастағы топтары үшін құрғақ түйіршіктелген азық, арнайы
комбикорымды өндірістерде өндіреді. Түйіршіктелген азықтарды 2 топқа
бөледі. Старттық және өнімдік. Өнімдік қоректермен тұқымдық және ремонттық
топтағы балықтарды қоректендіреді. Старттық қоректер сапасының
мықтылығымен, алмасу энергиясының және витаминдердің көп болуымен
ерекшеленеді.
Старттық азықтарды крупа түрінде, ал өнімдік азықтарды – түйіршік түрінде
дайындайды. Түйіршіктің және крупаның көлемі өсірілетін балық көлеміне
сәйкес болуы керек. Старттық қоректі салмағы 5г-ға дейінгі шабақтарға
пайдаланады [14].
Құбылмалы бахтақты арнайы анықталған нормамен сәйкес қоректендіруді
жүргізу керек. Балықтың көлеміне, жасына, судың температурасына және
азықтың қуаттылығына қарай қажет нормаға сәйкес тура беруді қадағалау қажет
бахтақтың салмағы 5г шабақтарына температура 2-20С кезінде қуаттылығы 3 мың
ккалкг старттық азықты РГМ-6М-ды пайдаланады, ал балықтарға, тауарлық
салмаққа дейін, қуаттылығын 2,5-2,6 мың ккалкг өнімдік азықты РГМ-5В және
РГМ-8В қолданады.
Құрғақ түйіршіктелген азықты қолмен немесе механикалық
азықтаратқыштардың көмегімен, аздаған порциямен судың бетіне шашу жолымен
таратуға болады. Қоректі пайдалану эффективтілігі тарату бөлгіне
байланысты: балықтар майда болса, соғұрлым оларды жиі азықтандырады.
Пастатәрізді азықтармен қоректендіру. Отандық балық өсіруде
практикада, сиыр көкбауыры немесе кәсіптік маңызы жоқ балықтардан жасалған
паста тәрізді қоректі пайдаланады. Рационның құрамына, балық және ет-сүйек
ұны, шпрот, бидай ұны, дәндідақылдардың қалдығы, азықтық ашытқылар, қан
ұны, теңізшаян тәрізділердің, моллюскалардың және балдырдың ұны, өсімдік
майы, дәрумендер, антибиотиктер т.б. кіреді.
Бахтақтың дернәсілін балық ұны, бидай ұны, азықтық ашытқылар,
қосылған, тор көзі 1мм тордан өткізілген жұмсақ сиырдың көкбауырмен
қоректендіреді.
Дернәсіл сатысының дамуы аяқталғанда паста тәрізді қорек қоспасын
пайдаланады. Паста тәрізді азықтармен қоректендіру ұзақтығы күніне 3-4
рет[15].
2. МАТЕРИАЛ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛЕР
2.1 Зерттеу жүргізілген ауданның қысқаша сипаттамасы
Түрген бахтақ өсіру шаруашылығының сипаттамасы. Алматы облысында орналасқан
Түрген бахтақ шаруашылығының жалпы алып жатқан орны 2,4 га құрайды, соның
ішінде жайылым аудандары 1,5 га, шабақ өсіру ауданы – 0,7 га, арнайы
тоғандар (асыл тұқымды жұмыстарға арналған) – 0,2 га жерді алып жатыр.
Шаруашылыққа су тау өзені - Түргеннен келеді және бастаудың суымен
қамтамасыз етіледі. Тоғандарға таза су беру үшін алдымен келіп түсетін суды
арнайы тұндыратын тоғандарда тұндыртып алады. Шаруашылықта инкубациялық
цех, азық дайындай цехы, және сыйымдылығы 60 т болатын тоңазытқышы бар.
Сондай-ақ дернәсілдерді күтіп-бағатын бассейндермен және басқа көмекші
құралдармен жабдықталған.
Шаруашылықтың жылдық өнім беру көлемі 50 т тауарлы балық. Тауарлы
балықтың массасы – 250 г. Шаруашылық қазіргі таңда өзіне қажетті азықты
Финляндиядан тапсырыс арқылы алады. Құрама жемнінің сапасы өте жоғары,
протейнге бай азықтар. Шаруашылықта құбылмалы бахтақтың отырғызу материалын
және тауарлы балықтарын өсірумен айналысады. Құбылмалы бахтақпен
селекциялық-асылдандыру жұмыстары да ұйымдастырылған.
Шаруашылықтың негізгі уылдырық алу кезеңі қаңтардың ортасынан -ақпан
айларының соңына дейін жүреді, тауарлы балықтарды Алматы қаласындағы супер
маркеттерге және ішкі базарға шығарып сатады.
Балықтарды қолдан азықтандырады. Азықтардың мөлшері мен мөлшері
олардың жас ерекшеліктеріне байланысты өзгеріп отырады.
2.2. Өндірістік процестердің сипаттамасы
Аналық табындарды қалыптастыру және күту. Тұқымдық балықтардың
табындары аналықтарының жасы 4-6, салмағы 800-3000 г және аналықтарының
жасы 3-5, салмағы 500-1500 г балықтар болады. Аналық және аталық
балықтардың қатынасы 3:1, жалпы тұқымдық балықтардың санына шаққанда
аналықтарының резерві 50 пайыз, аталық резерві 10 пайыз болуы керек.
Ремонттық табынды уылдырықтан бастайды. Тұқымдық балықтардың жайылымын 150-
600 м2 аудандағы тоғанда ұстайды. Тоғанның орта тереңдігі 1,2 м,
максимальды 2 м, су деңгейі 1 м болуы тиіс. Құбылмалы бахтақ балығын
өзеннің ағысы аз қолтықтарында ұстауға болады. Тұқымдық балықтарды отырғызу
тығыздығы суқойманың сипаттамасына, жағдайына және қоректік базасына
байланысты. Қалыпты жағдайда салмағы 2-3 кг-дағы 30 дана балықтарға 100 м2,
салмағы 1-2 мг 100 дана балықтарды 100 м2 отырғызады. Өрістеуге дейін
ремонттық және тұқымдық балықтардың суқоймадағы оптимальды температурасы 12-
16 0С, судағы еріген оттегінің мөлшері 9-11 мгл болуы тиіс. Ремонттық
шабақтардың мерзім бойынша өсімі 500 г, 4-5 жастағы тұқымдық балықтар 500
г, 6-7 жастағы 400 г кем болмауы тиіс[16].
Өрістеуге дейін тұқымдық балықтарды күту негізі оларды уақытымен
қоректендіруде, су температурасын қадағалауда жатыр. Өрістеуге дейін 2-3
апта қалғанда тұқымдық балықтармен ремонттық балықтарды жынысына қарай
бассейндерге бөледі. Суқойманың сипатына байлынысты отырғызу тығыздығы
ауытқиды.
Су алмасуы, мин Отырғызу
тығыздығы, данам2
20. 20-25
15. 30-35
12. 40-45
Ремонттық группаларды отырғызу тығыздығы 50 пайызға дейін жоғарлауы мүмкін.
Судың температурасы 100 С болған жағдайда жыныс өнімдері жетілсе
аптасына 1 рет, егер жыныс өнімдері жаппай жетілу жүрсе 2 рет тексеру
керек. Аналықтарды 3 топқа бөліп жеке отырғызу керек: жынысқа жетілгендер,
жынысқа жетілуге жақын балықтарды, жынысқа жетілуі кеш балықтарды. Жыныстық
жетілген балықтардан сол күні уылдырық алуға болады. Жыныстық жетілуге
жақын балықтардын 3-5 тәуліктен кейін уылдырық алады. Жыныстық жетілуі кеш
балықтардан 6-10 тәуліктен кейін уылдырық алуға болады. Аталықтарды шәует
алуға жібереді. Олар аналықтардан ерте 0,5-1 ай бұрын жетіледі. Аталықтың
саны аналықтың санының 31 бөлігіне сәйкес келу керек.
Тұқымдық балықтарды іріктеу және жұп таңдау. Тұқымдық балықтарды
іріктеуде ең алдымен сыртқы көрсеткіштеріне зер салу керек: дене формасына,
бұлшық еттерінің жетілуіне, бас көлеміне және жалпы түсіне. Денесі ұршық
тәрізді, бұлшық еттері жақсы жетілген болуы тиіс. Дененің құйрық бөліміне
көңіл бөлу керек. Ол етті болуы тиіс. Қанаттары жақсы жетілген болуы керек.
Арық, ауру-сырқау балықтарды алып тастайды. Жасына қарай тұқымдық
балықтарды таңдау, жыныс материалдарының жетілуіне және ұрықтануда маңызы
зор. Жақсы жыныс өнімдерді 4-6 жастағы аналық балықтар береді; жақсы
шәуеттерді аталықтардың 3-5 жастағы балықтары береді. Ең бірінші рет
өріске шыққан балық және кәрі балықтардың уылдырық шашуындағы айырмашылығы
олардың уылдырықтарынан шыққан дернәсілдерінің өміршеңдігінде.
Әр жастағы балықтардың топтарына олардың жыныс өнімдерінде бақылау
жүргізу міндетті. Балық шаруашылығында жетіліп кеткен немесе жетілмеген
уылдырықтарды пайдалануға болмайды.
Жақсы сапалы шәуеттің түсі ақ, қою болады. Уылдырықты ұрықтандыру
барысында бір аталықтарды бірнеше рет пайдаланады. Пайдалану арасындағы
интервалы 4-6 тәулік. Аталықтың жалпы салмағының 5-8 % шәует болады.
Асыл тұқымдық табындарды қалыптастыру жаппай сұрыптау жолымен жүреді,
оны екі этапта жүргізеді: бір жылдық және екі жылдық балықтар арасында.
Бірінші жылдан кейін өсіруде 20-50 % балықтарды алып қалады. Асыл тұқымды
балықтарды сұрыптауда алғашқы жылы аталық салмағы аналықтан жоғары. Екі
жастағы балықтарды қатаң сұрыптау жүргізеді. Ол кезде 5-10 % балықтарды
қалдырады.
Уылдырық жинау және уылдырық алу. Тұқымдық бахтақ балықтардан
уылдырықты және шәуетті сығу арқылы алады. Жыныс өнімдерін жинауда тұқымдық
балықтарға тыныштату сұйықтығын салады. Бұл сұйықтықта хинальдиннің маңызы
зор. Оны 1:10000-1:500000 концентрациясында қолданады. Оның балыққа әсер
етуі су температурасына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бітіру жұмысы 40 беттен тұрады, оның құрамына 5 кесте, 1 диограмма,
1 график, 5 сурет және 24 әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кілтік сөздер: билогиялық анализ, морфологиялық анализ, құбылмалы
бахтақ, инкубация, бассейндер, коэффициент, генерация, дәрумен.
Зерттеу объектісі: Түрген бахтақ шаруашылығында өсірілген шабақтар
және бір жастық бахтақ (Salmo gairdneri) балықтары алынды.
Бітіру жұмыстың мақсаты: Түрген бахтақ шаруашылығында өсірілетін
құбылмалы бахтақ балығына морфологиялық және биологиялық сипаттама беру.
Пайдаланылған құралдар: зерттеу жұмысы штангенциркуль, сызғыш,
электрондық таразы, скальпель, қайшы, инені пайдалана отыра жүргізілді.
МАЗМҰНЫ
бет
КІРІСПЕ ----------------------------------- ---------------------------------
----------------4
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ------------------------------- ----------------------------
----- 5
1.1. Құбылмалы бахтақтың систематикасы және таралуы---------------------
5
1.2. Құылмалы бақтахтың биологиялық сипаттамасы------------------------ --
6
1.2.1. Көбеюі және дамуы, өсуі------------------------------- ------------
----------- 7
1.2.2. Тұқымдылығы------------------------ -------------------------------
------------ 10
1.2.3. Қоректенуі------------------------- -------------------------------
---------------- 10
2. МАТЕРИАЛ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕ--------------------------- ---------------------
17
2.1. Зерттеу жүргізілген ауданның сипаттамасы------------------------ -------
---- 17
2.2. Құбылмалы бахтақ шаруашылығындағы өндірістік процестер-
дің сипаттамасы------------------------ -------------------------------------
-------------- 17
3. НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ТАЛҚЫЛАУЛАР------------------------ ------------- 27
3.1. Түрген шаруашылығында өсірілген құбылмалы бахтақ шабақтары-
ның биологиялық талдауы ----------------------------------- -----------------
-------- 27
3.2. Түрген шаруашылығында өсірілген бір жастық құбылмалы бахтақ-
тың биологиялық талдауы----------------------------------- ------------------
--------- 28
3.3Түрген бахтақ шаруашылығында өсірілген құбылмалы бахтақ балығы-
на жүргізілген биологиялық және морфологиялық талдау нәтижелері------ 29
ҚОРЫТЫНДЫ----------------------------------- -------------------------------
-------- 34
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ----------------------------------- ---- 35
КІРІСПЕ
Тауарлы аквакультураның Қазақстанда дамуының негізгі талабы: құнды
балықтарды қолдан өсіру биотехникасын жасау, бассейіндік немесе шарбақтық
әдіспен балық өсіруге көшу. Аз ауданды пайдаланып, неғұрлым көбірек өнім
алуға тырысу, сонда ғана құнды балықтарды өсіру арқылы олардан пайда көруге
болады.
Құбылмалы бахтақ Salmo gairdneri балығы Қазақстанда Шелек өзенінің
жоғарғы бассейніне, төменгі және ортаңғы Көлсай көлдеріне және Қайыңды су
қоймаларына жерсіндірілген. Ал жасанды жағдайда Алматы облысында орналасқан
Түрген бахтақ шаруашылығында уылдырықтан тауарлы балыққа дейін өсіріледі
[1].
Құбылмалы бахтақтың басқа балықтармен салыстырғандағы ерекшелігі
-етінің дәмділігінде және жоғары технологиялық, пластикалық қасиеттерінде.
Себебі осы объекті индустриялық технологиямен өсіруге өте төзімді, жоғарғы
тығыздықпен отырғызып өсіру кезінде өсу қарқыны өзгермейді, жоғары қарқынды
болып қалады. Тағы да айта кететін бір ерекшелік - бұл бахтақ балықтарының
жасанды азықтармен қоректенуге өте жақсы бейімделгені. Сондай-ақ,
индустриялық жағдайда, құбылмалы бахтақ қалыпты дамып, жақсы сапалы жыныс
өнімдерін береді [2].
Зерттеу жұмысымның мақсаты: Түрген бахтақ шаруашылығында өсірілетін
құбылмалы бахтақ балығына морфологиялық және биологиялық сипаттама беру.
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1. Құбылмалы бахтақтың систематикасы және таралуы
Тип: Chordata - Хордалылар
Тип тармағы: Vertebrata (Craniota) – Омыртқалылар (Бас қаңқалылар)
Бөлім: Gnathostomata - Жақтылар
Класс үсті: Pisces - Балықтар
Класс: Ostichthyes – Сүйекті балықтар
Класс тармағы: Actinopterygii – Сәуле қанаттылар
Отр: Salmoniformes – Албырттәрізділер
Тұқымдас: Salmonidae - Албырттар
Туыс: Salmo Linne - Албырт
Түр: Salmo gairdneri Richardson – Құбылмалы бахтақ [3].
Таралуы. Құбылмалы бахтақтың табиғи ареалы Солтүстік Американың тынық
мұхитының жағалауынан, Аляскадан Мексикаға дейінгі су қоймалар. Бұл балық
табиғи ареалынан ең бірінші рет 1874 ж. С. Гриннің көмегімен Калледониядағы
жеке бахтақ шаруашылығына алып келінген. Қазіргі уақытта бұл балық барлық
континенттердің суқоймаларында таралған [3].
Құбылмалы бахтақтың түпкілікті таралуы батыс Европа. Бірақ оның барлық
аудандарында емес тек үлкен өзендерінде ғана кездеседі. Біздің елде
бахтақтың таралу аймағы шектеулі, яғни тек кейбір жерлерде ғана кездеседі.
Ол солтүстік Ресейде Балтық теңізінің бассейінінде, Вольныски губерниясында
және Қырым, Кавказ өзендерінде таралған. Ақ және мұзды теңізге құятын
Солтүстік Ресей өзендерінде және Сібірде бахтақ балығы мүлдем кездеспейді.
Олар орталық Азияда Амудария өзенінің жоғарғы ағысында кездесуі мүмкін.
Ресейде бахтақтың таралуының шектелуі олардың салқын, таулы өзендерде
таралуымен сипатталады.
Қазақстанға құбылмалы бахтақ 1964 жылы сәуір айында алып келінді, содан
кейін 1965 және 1966 жылдары Чехословакиядан 200 мың дана ұрықтанған
уылдырқтарды алып келді. Уылдырықтар ҚАЗМУ-нің қызметкерлерінің көмегімен
Шелек өзенінің Бартоғай су қоймасында инкубацияланды. Кейіннен уылдырықтар
әртүрлі шаруашылықтарға, соның ішінде Түрген бахтақ шаруашылығына да
таратылды.
Оңтүстік – Шығыс Қазақстанның табиғи суқоймаларына құбылмалы бахтақты
1965 жылдан бастап қоныстандыра бастады. Бұл мақсатта Шелек өзеннің жоғары
бассейіндері Төменгі және Ортаңғы Көлсай көлдері және Қайыңды суқоймаларын
таңдап алды. Құбылмалы бахтақ балықтарын бұл су қоймаларға 3 рет алып келіп
жіберді:
1) 1965ж. тамыз айында Төменгі Көлсай көліне – Чехословакиялық партияның
уылдырықтарының 2 айлық шабақтарының 3 мың данасын ;
2) 1969 ж. маусым айында Ортаңғы Көлсай және Төменгі Көлсайға 5 мың
шабақтарды;
3) 1970ж. шілде айында Түрген шаруашылығынан Қайыңды көліне 5 мың
шабақтарды жіберді.
Құбылмалы бахтақ Қазақстандағы аталған су қоймаларға жерсініп, ондағы
табиғатқа жақсы бейімделді, тек Қайыңды көлінде ғана бахтақтың көбеюіне
қолайлы жағдай болмады [1].
1.2. Құбылмалы бахтақтың биологиялық сипаттамасы
Құбылмалы бахтақ – салқын сулы шаруашылықтың негізгі өсіру объектісі
болып саналады. Құбылмалы бахтақтың денесінде қара дақтары болады. Бұндай
дақтар балықтың арқасында көп және өмірінің екінші жылында екі бүйірінен
құбылмалы қызғылт жолақ пайда болады. Әсіресе, аталық балықтардың өрістеу
кезеңінде айқын білінеді.
Құбылмалы бахтақтың уылдырық шашу кезеңі әдетте наурыз айында
басталады, ал дернәсілдердің шығуы сәуір айында басталады. Құбылмалы бахтақ
өзен бахтағына қарағанда қоршаған ортаға онша қатаң талаптар қоймайды.
Бірақ бұл балықтар судағы оттегінің құрамына өте сезімтал болып келеді.
Олардың қалыпты өмір сүруіне судағы оттегінің көлемі (О2) 10-12 млл болуы
керек. Оптимальды өсу температурасы 16-18 ºС [1].
Құбылмалы бахтақ пайдаланған азықты тиімді сіңіріп, өсу қарқыны жоғары
болады. Жазғы шабақтарының m=10-20г болса, өсірудің екіші жылында 150-200
г, ал үшінші жылында олардың салмағы 300-900 г-ға дейін жете алады. Олардың
ауруларға төзімділігі де жоғары, сондықтан жасанды өсірудің негізгі
объектісі болып саналатын себебі де осыған байланысты.
Құбылмалы бахтақтың абсолюттік тұқымдылығы орташа есеппен 1500
уылдырыққа жетеді (800-3000 данаға дейін ауытқиды). Олардың жыныстық жетілу
жасы үшінші жылдан басталады.
Құбылмалы бахтахтың бүйір сызығының жоғарғы жағындағы 2 қатар
орналасқан қабыршақтарының саны – 115 - 180, D – 10 - 13, А-8-12, желбезек
өскіндері 16-22, пилорикалық өсінділері 28-90(91), омыртқалары 55-66,
орташа 62-65, жақтары және таңдай сүйектері қатты тісшелерімен
жабдықталған. Базибранхиальді тістері жоқ. Қабыршақтары ірі, майда және
аралық популяциялары болады. Қабыршақтарының саны белгілі бір жағдайларда
тіршілік етуімен байланысты: биік таулы өзендерде тіршілік ететін
формаларында қабыршақтарының саны көп болады. Ережеге сай, жоғары ендікте
балықтардың қабыршақтары майда болып келеді.
Salmo gairdneri-дің хромосомаларының саны 58-60,
мета–субметацентрикалық, 2 - субтелоцентрикалық, 14 - акроцентрикалық,
хромосома иықтарының саны 104 - ке тең.
Бахтақ балықтарының түсі көлге қарағанда өзенде күңгірт түсті болып
келеді. Көл балықтарының арасында түсіне қарай, жынысы пісіп жетілген және
жетілмеген дараларды ажыратуға болады. Жыныстық жетілмеген аталық және
аналықтардың түсі өте ашық күміс түсті, құбылмалы сызықтары айқын көрініп
тұрады. Жүзгіш қанаттарының түсі жабық сары түсті. Денесінде бүйір
сызығының жоғарғы жағында х-тәрізді дақтар көп болады. Өрістеуге дайын
аналықтар мен аталықтардың түсі ашық және қаралау болып келеді, әсіресе
аталықтарында-құбылмалы сызықтары ашық-жабық сары, кейде күлгін түсті
болады, аналықтарында желбезек қақпағы янтарьлы – жабық – сары, құрсағы
күміс түсті болады [4].
1.2.1. Көбеюі, дамуы және өсуі
Құбылмалы бахтақ табиғи ареалының суқоймасында жыныстық жетілуі 1-5
жылда, негізінде 3 жылда толады. Аталықтардың жыныстық жетілуі аналықтарына
қарағанда 1-2 жыл ерте болады. Өзенде жыныстық жетілген балықтардың
ұзындығы 13,0 см жетеді, ал көлдерде ол ірі болып келеді.
Құбылмалы бахтақтың гонадасына гистологиялық зерттеу нәтижесінде, өмірінің
бірінші жылының аяғында барлық аналықтарының жыныс бездері II
стадияға жеткен [5].
Құбылмалы бахтақ-уылдырықтарын бір уақытта шашатын - балыққа жатады.
Аналықтары өмірінде 3-4 рет уылдырығын шашады. Бахтақтың көбею мерізімі
әртүрлі су қоймаларда әртүрлі және арнайы су температурасының түсуіне
негізделген. Мысалы, Калифорнияда жабайы құбылмалы бахтақ уылдырықтарын
ақпаннан, маусымға дейін шашады; жоғары биіктікте орналасқан су қоймаларда,
уылдырық шашу шілдеге дейін созылады [4].
Төменгі Көлсай көліндегі балықтардың кейінгі генерациялары 2-ші жылдың
аяғында жыныстық жетіледі. Ортаңғы Көлсай және Қайыңды көлдерінде бахтақтың
аналығы кейінгі генерацияға қарағанда жыныстық жетілуі бір жылға болады
[6].
Құбылмалы бахтақ уылдырықтарын бір уақытта шашатын балыққа жатады.
Өмірінде 3 - 4 рет өрістейді. Бахтақтың көбею мерізімі әртүрлі су
қоймаларда әртүрлі және арнайы су температурасының түсуіне негізделген.
Калифорнияда жабайы құбылмалы бахтақ уылдырықтарын ақпаннан, маусымға дейін
шашады; жоғары биіктікте орналасқан су қоймаларда, уылдырық шашу шілдеге
дейін созылады [7].
Құбылмалы бахтақтың кейінгі генерациясы өмірінде 3-4 рет өрістейді,
жергілікті генерация 2 рет өрістейді. Бахтақтың жаппай уылдырық шашу уақыты
келтірілген су қоймаларда судың орташа жылдық температурасымен анықталады –
қыс айларында су температурасы жоғары болса, уылдырық шашу мерзімі ерте
басталады. Шелек өзенінің жағалауындағы тәжірибелік тоған шаруашылығында,
бахтақтың 1966 жылы бірінші кейінгі партияларының уылдырық шашуы, қаңтар
айының соңында басталады, ал жаппай уылдырық шашуы ақпан айының басында
басталады. Шелек өзенінің ортаңғы ағысындағы, сонымен қатар Көлсай өзенінде
және Көлсай көлдерінде бахтақтың жаппай уылдырық шашуы әртүрлі жылдарда
наурыз, сәуір айларының соңы, мамыр немесе маусым айларының басына келеді.
Бахтақтың уылдырық шашатын жерге жиналуы, су температурасы таңғы уақытта
5ºС-тан төмен емес жағдайда байқалады.
Аталықтарында кейінгі және жергілікті генерацияларында, аналықтарына
қарағанда функциональді жетілу кезеңі ұзақ болып келеді, бұл әсіресе
Төменгі Көлсай көліндегі 2 алғашқы жергілікті генерациядан өте айқын
байқалады. 1969 және 1970жылы “өрістегіш” аналықтар тамыз – қыркүйек
айларында бұл жерде болған, олардың аз бөлігі қараша – желтоқсан айларында,
ал негізгі массалары ақпан - науырыз айларында пісіп -жетіледі, оларда
пісіп-жетілу коэффиценті қыркүйек – қазан айларында 6,1-7,8 байқалады,
қаңтар – ақпан айларында пісіп-жетілу коэффиценті 0,3-0,6 аталықтар
кездескен.
Төменгі Көлсай көлінде уылдырық шашу кезінде бахтақтың жергілікті
генерациясында жыныстық қарым-қатынас 1:1-ге қатынасына жақын болды.
Бахтақ балығының бұл көлде уылдырық шашуы өзеннің құяр жерінде 1 км
қашықтықта орналасады.
Көлсай өзенінде тіршілік ететін бахтақ балығы уылдырық шашу үшін, ағынмен
жоғары көтеріледі, Шелек өзенінен олар өзеннің жағалауларына кіреді.
Көлсай өзеніндегі бахтақтың уылдырық шашатын ұясы, өзеннің құм, тасты
құмдары көтерілген жерлерде кездескен. Мұндай жерлердегі ұяларды су шайып
кетеді. Бұл жерде су ағысының жылдамдығы 0,5-0,6мс. Ұяның орналасуы
тереңдігі 20-25см және ағысқа қарай шығыңқы. Пішіні жағынан шұңқыр, ағысқа
қараған төменгі жағы уылдырық шашатын төмпекке өтеді, шұңқырдың түбінде 2-3
ірі тастар жатады. Төмпек майда топырақтардан тұрады, оның негізінде тығыз
топырақ жатады. Уылдырықтар төмпешіктің бірнеше бөліктеріне 12-25см
тереңдікке көміліп қалады. Ұяда 3-5-тен 600-ге дейін және одан да көп тірі
уылдырықтар болады. Төмпешіктің ұзындығы 0,3-1м [1].
Шелек өзенінің ортаңғы ағысындағы бахтақтардың ұяларының құрылуы
басқаша. Ол жердегі төмпектің ұзындығы 40-130см, ені 40-70см.
Ұяның өзі тереңірек төмпекпен қатар орналасқан, ол жер сумен жақсы
қамтамасыз етіледі. Уылдырықтар 12-15см тереңдікке шашылады, ол майда,
орташа және ірі құмдармен себілген.Ұяны аналық балық 2-3 күннің ішінде
салады, сонымен қатар олар жарық уақытта да ұя сала береді. 1-2мин уақыттан
кейін аналық бүйірлеп жатады және құйрығымен топырақты лақтыра бастайды.
Аталық осы уақытта ұяның жанында қозғалып жүреді де, біраз уақыттан кейін
аналыққа жақындайды. Уылдырық шашу таңғы уақытта өтеді. Экологиялық-
физиологиялық зерттеу әдістері арқылы балықтардың даму процессі бойы
олардың өсу жылдамдығы, газ алмасу қарқындылығы және басқа да көрсеткіштері
тікелей байланысты болады. Зерттеушілер балықтардың өсіу кезінде олардың
сыртықы орта факторларына сезімталдығы өте жоғары болады екен, ал осы
кезеңді сипаттайтын теория “балықтардың критикалық кезең теориясы” деп
аталады. Кауфман З.С. айтуы бойынша [7], балықтардың дамуының критикалық
кезеңі резистенттілікті ғана төмендетіп қоймай, олардың өсу қарқынын
төмендетеді, нуклейндік алмасуы төмендейді, регенеративтік қабілеті және
белоктың реактивтік тобы, физиологиялық процестердің қарқындылығы да
төмендейді. Бірақ осы кезеңде олардың тыныс алуы күшейе түседі. Жоғары
сезімталдылық кезеңі организмнің дамуының маңызды сатыларымен, жеке
органдарының түзілуімен, клеткадағы қайта құру процестері дифференциация
процестеріне тұспа-тұс келеді [8].
Дамып келе жатқан жұмыртқа клеткасына әртүрлі факторлардың әсері
(жоғары немесе төмен температура, химиялық және механикалық агенттер т.б.)
оның үнемі зақымдануына әкелмейтіндігі экспериментальді тұрғыдан
дәлелденген. Кейбір сатыларда бұл факторлар ұрыққа маңызды әсерін
тигізбейді, ал басқа сатыларда ұрықтың дамуында үлкен өзгерістерге
ұшыратып, соңында ұрықтың дұрыс дамуына жол бермейді де балықтарды
ұсқынсыздыққа ұшыратады [9].
Т.А. Детлаф және А.С. Гинзбург өздерінің тәжірибелері арқылы бекіре
балықтарының ұрықтарының сезімтал кезеңінің бар екенін дәлелдеді, бірақ бұл
кезеңдер жоғары дифференцирленген кезеңмен ерекшеленеді[10].
Критикалық кезеңде балықтардың тыныс алуы керісінше қарқындатылады.
Құбылмалы бахтақтың тыныс алуының қарқындалуы көздерінің пигментация
кезеңінен басталады. Бұл тәжірибені Л.П. Рыжков жасаған [9]. Осы кезеңде
торсылдақ аумен толтырылады, сары уыз қалтасы сорылып,, шеміршекті қаңқаның
түзілуі басталады.
И.В. Шаронов севан бахтағының шабақтарының тұйық жүйелерде оттегіні
пайдалану деңгейін анықтау кезінде олардың тыныс алу жылдамдығы
уылдырықтың ұрықтанғаннан кейін 2-3-ші, 20-шы, 50-ші күні байқалған. Сондай-
ақ газ алмасудың айтарлықтай артуы ұрықтан дернәсілдің шығар кезеңінде,
белсенді қоректенуге көшкен кезде және 70-ші, 100-130-шы тәуіліктерде
байқалды. Газ алмасу жылдамдығының барлық өзгерістерін, автор, бахтақтың
дамуының сатылы болуына байланыстырады. Е.А. Боровик [10], құбылмалы
бахтақтың тыныс алу қарқындылығы ерте онтогенезде байқалғандығын ескереді.
Бахтақтың эмбриональді дамуының жалпы ұзақтығы су температурасы 7-9º С
болғанда 38-40 күн.
Шелек өзені бассейінінің табиғи суқоймалардағы кейінгі генерациялардың
максимальді жасы 5-6 жыл. Жергілікті генерациялардың негізгі жастық құрамы
1 жылдан 3 жылға дейін, 4 жылдықтар өте аз кездеседі.
Шелек өзені бассейнінің суқоймаларында бахтақтың ұзындыққа өсуі және
дене салмағы әртүрлі генерацияда әртүрлі болып келеді. Ортаңғы Көлсай
көліндегі бахтақ балықтары қарқынды ұзындыққа өсуімен ерекшеленеді, Қайыңді
көліндегі бахтақ балықтарының өсуі өте төмен болып келеді. Төменгі Көлсай
көліндегі бахтақ балықтары өте жоғары тез өсумен ерекшеленеді, бұл көл
бахтақ балықтары үшін өте қолайлы.
Жергілікті генерацияның особътарының қоңдылығы, кейінге қарағанда бірте-
бірте төмендейді. Төменгі Көлсай көліндегі әртүрлі жастағы 1-ші жергілікті
балықтардың қоңдылығы кейінгі балықтардан аз ғана өзгереді. Фультон бойынша
– 1,21-1,45, Кларк бойынша 1,01-1,24 [11].
1.2.2. Тұқымдылығы
Құбылмалы бахтақтың тұқымдылығы кең көлемде өзгеріп отырады. Ол кейінгі
генерациядағы аналықта жоғары болып келеді. Төменгі Көлсай көліндегі
салмағы 1900-6100, жасы 4,4+ жастағы аналықтың абсолюттік тұқымдылығы 2990-
5677 уылдырық, ал 1салмағы 5600г аналықта 11120 уылдырық; салыстырмалы
тұқымдылық 1,2-2,07 дейін өзгерді. Көлсай өзенініндегі бірінші рет пісіп-
жетілген аналықта өзіндік тұқымдылығы 1450-2016 уылдырықты құрады, дене
салмағы 500-600г. Ортаңғы Көлсай көліндегі 3+ жастағы, дене салмағы 1050-
2320г аналықтың кейіегі генерациясының абсолютті тұқымдылығы 4000-5850
уылдырық, салыстырмалы тұқымдылығы – 2.95-4,2 уылдырықты құрады [12].
Жергілікті генерацияда аналықтың тұқымдылығы төмендейді. Төменгі Көлсай
көліндегі бірінші рет уылдырық шашқан аналықтың 1,2 және 3-ші жергілікті
генерацияның абсолютті тұқымдылығы орташа есеппен 2080, 1688, 2020
уылдырықты, жастары 4,3 және 3 жылдықтар, денесінің орташа салмағы 677, 470
және 572,5г, салыстырмалы тұқымдылығы 4,22, 4,9 және 4,95 уылдырықты құрады
[9].
1.2.3. Қоректенуі
Құбылмалы бахтақтың табиғи ареалының суқоймаларындағы негізгі қоректік
объектілері су насекомдары, сонымен қатар құрлық , зоопланктон және
балықтар болып табылады.
Құбылмалы бахтақ жемтігінің көлеміне байланысты, 30-40см жыртқыштыққа
көшеді. Сонымен қатар ол аз мөлшерде өсімдіктермен де қоректенеді. D.
Borgeson-ның ойы бойынша құбылмалы бахтақ қөлде, өзенге қарағанда жақсы
өседі және дамиды. Қоректену типі бойынша эврифагтарға жатқызуға болады
[13].
Шелек су қоймасында құбылмалы бахтақ жерсіндірудің бірінші жылында
қорек спектрінің кеңдігімен ерекшеленді (кесте 1).
Шелек өзені бассейіндерінің суқоймаларындапғы құбылмалы бахтақ қорегіне
185 қоректік компонентті пайдаланады; олар құрттар, моллюскалар, планктонды
шаянтәрізділер, бүйірмен жүзушілер, су насекомдары, құрлық омыртқасыздары,
балықтар, уылдырық және өсімдіктерден құралады. Барлық суқоймаларда бахтақ
балығы олигохеттерді негізінен қуыршақ кезінде ғана пайдаланады, ал
дернәсілдерден үлкеніректермен ғана қоректенеді.
Шелек өзеніндегі құбылмалы бахтақ балығының ішегінде кездескен
компаненттер
1 кесте
IX.1996;1+ VI.1967;2+ IX.1967;2+ XI.1968;2+ VI.1968;3
Компон-р
Протеин 45-48 38-43
Майлар 11-13 7-9
Көмірсулар 15-20 25-30
Клетчатка 2-3 3-5
Минералды тұздар 10-12 10-15
Жалпы энергия 4-4,5 4-4,5
Қоректерді түйрікшіктелген түрде және паста түрінде пайдаланады.
Түйіршіктелген азық құрамына балық және криль ұны, ет-сүт өнімдерінің
қалдығы, шпрот трізді азықтық құрамына айтылған өнімдердің басқа боян
қалдығын, сиырдың көкбауырын, жаңадан ауланған балықтарды және балық
өнімдерінің қалдығын пайдаланады. Азықтың құрамында сонымен қатар
витаминдер болуы керек. Дәрумендерді қолдануға тиімді болу үшін
поливитаминді қоспа түрінде дайындайды, оның құрамына ұн немесе дәнді
дақылдардың ұны жеңіл тотықтырылған заттармен бірге аз көлемді болады.
Құрғақ түйіршіктелген азықтармен қоректендіру.
Бахтақтың әртүрлі жастағы топтары үшін құрғақ түйіршіктелген азық, арнайы
комбикорымды өндірістерде өндіреді. Түйіршіктелген азықтарды 2 топқа
бөледі. Старттық және өнімдік. Өнімдік қоректермен тұқымдық және ремонттық
топтағы балықтарды қоректендіреді. Старттық қоректер сапасының
мықтылығымен, алмасу энергиясының және витаминдердің көп болуымен
ерекшеленеді.
Старттық азықтарды крупа түрінде, ал өнімдік азықтарды – түйіршік түрінде
дайындайды. Түйіршіктің және крупаның көлемі өсірілетін балық көлеміне
сәйкес болуы керек. Старттық қоректі салмағы 5г-ға дейінгі шабақтарға
пайдаланады [14].
Құбылмалы бахтақты арнайы анықталған нормамен сәйкес қоректендіруді
жүргізу керек. Балықтың көлеміне, жасына, судың температурасына және
азықтың қуаттылығына қарай қажет нормаға сәйкес тура беруді қадағалау қажет
бахтақтың салмағы 5г шабақтарына температура 2-20С кезінде қуаттылығы 3 мың
ккалкг старттық азықты РГМ-6М-ды пайдаланады, ал балықтарға, тауарлық
салмаққа дейін, қуаттылығын 2,5-2,6 мың ккалкг өнімдік азықты РГМ-5В және
РГМ-8В қолданады.
Құрғақ түйіршіктелген азықты қолмен немесе механикалық
азықтаратқыштардың көмегімен, аздаған порциямен судың бетіне шашу жолымен
таратуға болады. Қоректі пайдалану эффективтілігі тарату бөлгіне
байланысты: балықтар майда болса, соғұрлым оларды жиі азықтандырады.
Пастатәрізді азықтармен қоректендіру. Отандық балық өсіруде
практикада, сиыр көкбауыры немесе кәсіптік маңызы жоқ балықтардан жасалған
паста тәрізді қоректі пайдаланады. Рационның құрамына, балық және ет-сүйек
ұны, шпрот, бидай ұны, дәндідақылдардың қалдығы, азықтық ашытқылар, қан
ұны, теңізшаян тәрізділердің, моллюскалардың және балдырдың ұны, өсімдік
майы, дәрумендер, антибиотиктер т.б. кіреді.
Бахтақтың дернәсілін балық ұны, бидай ұны, азықтық ашытқылар,
қосылған, тор көзі 1мм тордан өткізілген жұмсақ сиырдың көкбауырмен
қоректендіреді.
Дернәсіл сатысының дамуы аяқталғанда паста тәрізді қорек қоспасын
пайдаланады. Паста тәрізді азықтармен қоректендіру ұзақтығы күніне 3-4
рет[15].
2. МАТЕРИАЛ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛЕР
2.1 Зерттеу жүргізілген ауданның қысқаша сипаттамасы
Түрген бахтақ өсіру шаруашылығының сипаттамасы. Алматы облысында орналасқан
Түрген бахтақ шаруашылығының жалпы алып жатқан орны 2,4 га құрайды, соның
ішінде жайылым аудандары 1,5 га, шабақ өсіру ауданы – 0,7 га, арнайы
тоғандар (асыл тұқымды жұмыстарға арналған) – 0,2 га жерді алып жатыр.
Шаруашылыққа су тау өзені - Түргеннен келеді және бастаудың суымен
қамтамасыз етіледі. Тоғандарға таза су беру үшін алдымен келіп түсетін суды
арнайы тұндыратын тоғандарда тұндыртып алады. Шаруашылықта инкубациялық
цех, азық дайындай цехы, және сыйымдылығы 60 т болатын тоңазытқышы бар.
Сондай-ақ дернәсілдерді күтіп-бағатын бассейндермен және басқа көмекші
құралдармен жабдықталған.
Шаруашылықтың жылдық өнім беру көлемі 50 т тауарлы балық. Тауарлы
балықтың массасы – 250 г. Шаруашылық қазіргі таңда өзіне қажетті азықты
Финляндиядан тапсырыс арқылы алады. Құрама жемнінің сапасы өте жоғары,
протейнге бай азықтар. Шаруашылықта құбылмалы бахтақтың отырғызу материалын
және тауарлы балықтарын өсірумен айналысады. Құбылмалы бахтақпен
селекциялық-асылдандыру жұмыстары да ұйымдастырылған.
Шаруашылықтың негізгі уылдырық алу кезеңі қаңтардың ортасынан -ақпан
айларының соңына дейін жүреді, тауарлы балықтарды Алматы қаласындағы супер
маркеттерге және ішкі базарға шығарып сатады.
Балықтарды қолдан азықтандырады. Азықтардың мөлшері мен мөлшері
олардың жас ерекшеліктеріне байланысты өзгеріп отырады.
2.2. Өндірістік процестердің сипаттамасы
Аналық табындарды қалыптастыру және күту. Тұқымдық балықтардың
табындары аналықтарының жасы 4-6, салмағы 800-3000 г және аналықтарының
жасы 3-5, салмағы 500-1500 г балықтар болады. Аналық және аталық
балықтардың қатынасы 3:1, жалпы тұқымдық балықтардың санына шаққанда
аналықтарының резерві 50 пайыз, аталық резерві 10 пайыз болуы керек.
Ремонттық табынды уылдырықтан бастайды. Тұқымдық балықтардың жайылымын 150-
600 м2 аудандағы тоғанда ұстайды. Тоғанның орта тереңдігі 1,2 м,
максимальды 2 м, су деңгейі 1 м болуы тиіс. Құбылмалы бахтақ балығын
өзеннің ағысы аз қолтықтарында ұстауға болады. Тұқымдық балықтарды отырғызу
тығыздығы суқойманың сипаттамасына, жағдайына және қоректік базасына
байланысты. Қалыпты жағдайда салмағы 2-3 кг-дағы 30 дана балықтарға 100 м2,
салмағы 1-2 мг 100 дана балықтарды 100 м2 отырғызады. Өрістеуге дейін
ремонттық және тұқымдық балықтардың суқоймадағы оптимальды температурасы 12-
16 0С, судағы еріген оттегінің мөлшері 9-11 мгл болуы тиіс. Ремонттық
шабақтардың мерзім бойынша өсімі 500 г, 4-5 жастағы тұқымдық балықтар 500
г, 6-7 жастағы 400 г кем болмауы тиіс[16].
Өрістеуге дейін тұқымдық балықтарды күту негізі оларды уақытымен
қоректендіруде, су температурасын қадағалауда жатыр. Өрістеуге дейін 2-3
апта қалғанда тұқымдық балықтармен ремонттық балықтарды жынысына қарай
бассейндерге бөледі. Суқойманың сипатына байлынысты отырғызу тығыздығы
ауытқиды.
Су алмасуы, мин Отырғызу
тығыздығы, данам2
20. 20-25
15. 30-35
12. 40-45
Ремонттық группаларды отырғызу тығыздығы 50 пайызға дейін жоғарлауы мүмкін.
Судың температурасы 100 С болған жағдайда жыныс өнімдері жетілсе
аптасына 1 рет, егер жыныс өнімдері жаппай жетілу жүрсе 2 рет тексеру
керек. Аналықтарды 3 топқа бөліп жеке отырғызу керек: жынысқа жетілгендер,
жынысқа жетілуге жақын балықтарды, жынысқа жетілуі кеш балықтарды. Жыныстық
жетілген балықтардан сол күні уылдырық алуға болады. Жыныстық жетілуге
жақын балықтардын 3-5 тәуліктен кейін уылдырық алады. Жыныстық жетілуі кеш
балықтардан 6-10 тәуліктен кейін уылдырық алуға болады. Аталықтарды шәует
алуға жібереді. Олар аналықтардан ерте 0,5-1 ай бұрын жетіледі. Аталықтың
саны аналықтың санының 31 бөлігіне сәйкес келу керек.
Тұқымдық балықтарды іріктеу және жұп таңдау. Тұқымдық балықтарды
іріктеуде ең алдымен сыртқы көрсеткіштеріне зер салу керек: дене формасына,
бұлшық еттерінің жетілуіне, бас көлеміне және жалпы түсіне. Денесі ұршық
тәрізді, бұлшық еттері жақсы жетілген болуы тиіс. Дененің құйрық бөліміне
көңіл бөлу керек. Ол етті болуы тиіс. Қанаттары жақсы жетілген болуы керек.
Арық, ауру-сырқау балықтарды алып тастайды. Жасына қарай тұқымдық
балықтарды таңдау, жыныс материалдарының жетілуіне және ұрықтануда маңызы
зор. Жақсы жыныс өнімдерді 4-6 жастағы аналық балықтар береді; жақсы
шәуеттерді аталықтардың 3-5 жастағы балықтары береді. Ең бірінші рет
өріске шыққан балық және кәрі балықтардың уылдырық шашуындағы айырмашылығы
олардың уылдырықтарынан шыққан дернәсілдерінің өміршеңдігінде.
Әр жастағы балықтардың топтарына олардың жыныс өнімдерінде бақылау
жүргізу міндетті. Балық шаруашылығында жетіліп кеткен немесе жетілмеген
уылдырықтарды пайдалануға болмайды.
Жақсы сапалы шәуеттің түсі ақ, қою болады. Уылдырықты ұрықтандыру
барысында бір аталықтарды бірнеше рет пайдаланады. Пайдалану арасындағы
интервалы 4-6 тәулік. Аталықтың жалпы салмағының 5-8 % шәует болады.
Асыл тұқымдық табындарды қалыптастыру жаппай сұрыптау жолымен жүреді,
оны екі этапта жүргізеді: бір жылдық және екі жылдық балықтар арасында.
Бірінші жылдан кейін өсіруде 20-50 % балықтарды алып қалады. Асыл тұқымды
балықтарды сұрыптауда алғашқы жылы аталық салмағы аналықтан жоғары. Екі
жастағы балықтарды қатаң сұрыптау жүргізеді. Ол кезде 5-10 % балықтарды
қалдырады.
Уылдырық жинау және уылдырық алу. Тұқымдық бахтақ балықтардан
уылдырықты және шәуетті сығу арқылы алады. Жыныс өнімдерін жинауда тұқымдық
балықтарға тыныштату сұйықтығын салады. Бұл сұйықтықта хинальдиннің маңызы
зор. Оны 1:10000-1:500000 концентрациясында қолданады. Оның балыққа әсер
етуі су температурасына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz