Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қалыптасу мәселелері

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Флософия және саясаттану факультеті

Саясаттану кафедрасы

БІТІРУ ЖҰМЫСЫ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖЕРГІЛІКТІ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

І ЖЕРГІЛІКТІ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУДЫ ЗЕРТТЕУДІҢ

ТЕОРИЯЛЫҚ-МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . . 6

1. 1 Жергілікті өзін-өзі басқаруды зерттеудің концептуалдық негіздері . . . 6

1. 2 Европа елдеріндегі жергілікті өзін-өзі басқарудың моделдері . . . 11

1. 3 ТМД елдеріндегі жергілікті өзін-өзі басқарудың ерекшеліктері . . . 19

ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖЕРГІЛІКТІ

ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ

ҚАЛЫПТАСУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ . . . 31

2. 1 Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару

органдарының қалыптасуының негізгі бағыттары . . . 31

2. 2 Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару

органдарының мәселелері

және мүмкіндіктері . . . 42

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 49

СІЛТЕМЕЛЕР ТІЗІМІ . . . 51

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 54

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республиксындағы демократиялық реформалар үрдісі қазіргі кезге сай қажеттіліктерді ескере отырып жергілікті деңгейде мемлекеттік функцияларды жүзеге асыратын жаңа билік институтын құру мәселесін тудырап отыр. Бұл жаңадан қалыптасып келе жатқан жергілікті өзін-өзі басқару институты болып табылады. Ол өз кезегінде қоғамның саяси тұрақтылығын қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қатар елдегі әлеуметтік-экономикалық және саяси реформалардың нәтижелігін бағалауға мүмкіндік береді.

Осыған орай жергілікті өзін-өзі басқару институтының қалыптасуын зерттеу өзектілігінің бірнеше нігізі бар.

Біріншіден, бұрынғы орталықтанған жүйеден жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіне өту объективті түрде негізделген, өйткені басқару аясының субъектілері мен объектілерінің көптігі және көпқырлығы орталықтанған мемлекеттің органдарына қажетті ақпарат ағынын тез, нәтижелі және сапалы турде өңдеуге, жағдайдың барлық қырларын есепке алуға және дер кезінде тиімді шешім қабылдауға мүмкіндік бермейді. Осыдан мемлекеттік биліктің тиімділігі көп жағдайда аумақтық және жергілікті жүйелердің еркіндігімен байланысты екенін көруге болады.

Бәрімізге белгілі, жергілікті өзін-өзі басқару саяси жүйе мен қоғамды демократизациялау процесінің дамуының нәтижесі. Қазақстан Республикасының президенті Н. Ә. Назарбаев өзінің «Қазақстан жедел экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңарулар үстінде» атты жолдауында жергілікті өзін-өзі басқару институтын жалпы ұлттық саяси реформалар аясында қалыптастыру қажеттігін айтқан болатын [1] .

Екіншіден, жергілікті өзін-өзі басқару демократиялық қоғамның негізгі элементтерінің бірі, оған халықарылық саяси тәжірибе дәлел бола алады.

Қазіргі таңда Қазақстанға азаматтық қоғам және жергілікті өзін-өзі басқару орын алған шетел мемлекеттерінің тәжірибесін зерттеу және оны тәжірибеде рационалды турде қолдану өзекті мәселе болып табылады.

Үшіншіден, қазіргі кезде Қазақстанның мемлекеттік билігін орталықсыздандыру процесі жағдайында мемлекеттік функциялардың бір бөлігін жергілікті құрылымдарға беру үшін, жергілікті өзін-өзі басқарудың түсінігін, мәнін, табиғатын, сонымен қатар, Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қалыптасу жолдарын зерттеу өте маңызды болып табылады.

Осылайша, зертту тақырыбының өзектілігі Қазақстан Республикасының мемлекеттік және қоғамдық құрылымдарының демократиялық жаңарулары жағдайында жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін теориялық және тәжірибелік тұрғыдан талдау қажеттілігімен түсіндіріледі.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі теориялық-методологиялық жақтары ХІХ ғасырда тұжырымдалған. Олардың көбісі қазіргі жергілікті өзін-өзі басқару және оның қоғамды басқару жүйесіндегі орны жайлы ойлардың негізінде жатыр. Жұмыс барысында жергілікті өзін-өзі басқару жайлы теориялардың негізін қалаушылардың бірі, батыс ғалымы А. де Токвилдің [2] еңбектері қарастырылған.

Қазіргі саяси ғылымда жергілікті өзін-өзі басқарудың демократиялық доктринасының қалыптасу және даму мәселелері кең өріс алуда. өзін-өзі басқарудың теориялық-методологиялық негіздері Н. А. Емельянов [3], А. Г. Гладышев [5], Т. Ю. Богданович [5], Ю. С. Васютин [6], Г. В. Марченко [7], Л. В. Гильченко [8], С. В. Юрков [9] және А. В. Замотаев [10] еңбектерінде зерттелген. Олар посткеңестік кеңістіктегі мемлекеттерде жергілікті өзін-өзі басқару жүйелерінің қалыптасуының және дамуының қазіргі түсінігін қалыптастырған.

Еліміздегі әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгерулердің спецификасына байланысты жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің қалыптасу мәселелері өзекті тақырыптардың бірі болып отыр. Оған О. Байгелді [11], А. М. Белиспаев [12], М. М. Махмутова [13], Нукенов А. [14], А. А Таранова [15], А. Чеботарев [16] және А. Ж. Шомановтың [17] өз еңбектерін жергілікті өзін-өзі басқаруды реформалаудың әр түрлі аспектілеріне арнағаны дәлел бола алады.

Зерттеу объектісі Қазақстан Республикасының саяси жүйесінің демократизациялануы барысындағы қалыптасып келе жатқан жергілікті өзін-өзі басқару органдары болып табылады.

Зерттеу пәні Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қалыптасу процесі.

Зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасының саяси жүйесін реформалау контекстінде жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қалыптасуын талдау болып табылады. Қойылған мақсатқа байланысты келесі міндеттер анықталады:

жергілікті өзін-өзі басқаруды түсінудің теориялық-методологиялық негіздерін талдау; оның негізгі принциптерін және құрылымдық элементтерін анықтау;
Европа және ТМД елдеріндегі жергілікті өзін-өзі басқарудың түрлерінің ерекшеліктерін талдау;
Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қалыптасуының негізгі бағыттарын анықтау;
Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қалыптасу ерекшеліктерін көрсету.

Бітіру жұмысының ғылыми жаңалығы. Жұмыста Қазақстан Республикасының жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қалыптасуын негіздейтін теориялық және практикалық жағдайлар қарастырылған. Мұнда қазақстандық қоғамды демократиялау жағдайында жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің қалыптасуы мен дамуының ғылыми-теориялық және ұйымдасушылық-тәжірибелік мәселелері кешенді талданағн.

Жұмыстың деректемелік көзін ғылыми кітаптар, журналдар, оқулықтар және ғалымдардың мақалалары құрайды. Шетелдердің және ТМД елдерінің заңнамалары қарастырылған. Сонымен қатар, жергілікті өзін-өзі басқарудың Европалық Хартиясы, Қазақстан Республикасының Конституциясы, басқада нормативтік-құқықтық актілер, заңдар қолданылған.

Бітіру жұмысының тәжірибелік маңызы. Оның нәтижелері және қорытындылары жергілікті өзін-өзі басқару органдарын қалыптастыруда пайдалануы мүмкін. Сонымен қатар, бітіру жұмысының материалдары жергілікті өзін-өзі басқару органдар жүйесінің дамуының негізгі бағыттарын анықтағанда қолдануы мүмкін.

Жұмыстың көлемі және құрылымы. Еңбектің алдына қойған мақсат-міндеттері және зерттеу логикасы, бітіру жұмысының құрылымын анықтайды. Бітіру жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, сілтемелер және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Бітіру жұмысының жалпы көлемі - 56 бет.

І ЖЕРГІЛІКТІ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУДЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Жергілікті өзін-өзі басқаруды зерттеудің концептуалдық негіздері.

Жергілікті өзін-өзі басқарудың теориялық негіздері ХІХ ғасырда қаланған болатын. Ол кезде пайда болған теориялар жергілікті өзін-өзі басқару мен мемлекет арасындағы өзара қарым-қатынасты жан-жақты көрсеткен, оның көріністерін қазіргі кезде өзгертілген түрде кездестіруге болады.

Жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру заң жүзінде жүзеге асады. Оның қызмет ету аясы, құзіреті өзін-өзі басқару органдарымен таңдалмайды, яғни мемлекет анықтайды.

Бұл мәселеге назарын аударғандардың біріншілерінің қатарында Францияның мемлекеттік қайраткері А. де Токвиль тұр. Ол өзінің «Демократия в Америке» атты танымал кітабында былай жазған: «Бастауыш мектептердің ғылым үшін ролі қандай болса, қоғамдастық институттарының да тәуелсіздікті орнату үшін ролі сондай; олар халыққа бостандыққа деген жолды ашып береді, оны осы бостандықты бейбіт түрде қолдануға үйретеді. Ұлттар қоғамдастық институтысыз-ақ еркін үкімет құра алады, бірақ олар шынайы бостандық рухына ие бола алмайды» [2, 54 б. ] . А. де Токвилдің пікірінше орталықсыздандырылған басқару тек демократиялық болып қана көрініп қоймай, сонымен қатар, орталықтанған басқарудан тиімдірек болып есептеледі. Оның ойынша өзін-өзі басқаратын қоғам көптеген өзін-өзі реттейтін бірлестіктер мен қоғамдастықтардың жиынтығы болып табылады. Ол өзін-өзі реттеушілікті бірлестіктердің өз басқаруындағы негізгі принциптері болып табылатын және басқа да бірлестіктермен қарым қатынас жасауда негіз болатын нормаларды өз еркімен өзгерту қабілеттігімен теңестіреді.

А. де Токвиль бойынша «бастауыш мектептердің ғылым үшін ролі қандай болса, қалалық жиналыстардың бостандық үшін ролі сондай, олар адамдарды бостандық деген не екеніне, оны қалай қолдану керектігін және онымен рахаттануды үйретеді. Үкімет болса, сол халықтық бақыттың кепілі және арбитр ретінде барлық мәселелерді шешудегі өз билігінің елесін ғана жасайды. Оған тек шешім қабылдаудың, қиыншылықтарды бастан өткізудің барлық ауыртпалықтарын өзіне алу ғана қалады. Осының салдарынан адамдар өзін-өзі басқару қабілетінен айырылады [2, 62 б. ] . Осылайша, А. де Токвилдің пікірінше, өзін-өзі басқару тәжірибесі демократияның қажетті негізі болып табылады.

Биліктің басты қайнар көзі, А де Токвилдің пікірінше, өкілдік органдары бар мемлекет те емес, әдетте заңда көрсетілетін ұлт та, халықта емес, ол басқалармен өзінің мызғымас құқықтары негізінде ерікті түрде бірігетін индивидтер болып табылады. Дәл осындай жағдайда, осындай қарым-қатынаста адамдарда шынайы азаматтық санасезім қалыптасып, олардың басқару тәрдібінің ұжымдық авторлары және басқарушылары ретінде болып табылады. Азаматтық санасезім феномені азаматтардың жауапкершілік сезімімен, өз мүддесі мен өзгелердің мүддесін талдау және оларды келістіру қабілеттігімен байланысты [2, 63 б. ] .

Осылайша, А. де Токвиль өзін-өзі басқаруға негізделген басқару жүйелерін мемлекеттік автократияға балама ретінде қарастырған. Ол америкалық демократияны талдай және жоғары бағалай отырып, былай деген «өзін-өзі басқару қажеттіліктерімен үйлесетін, құқықтық жүйе біртүрлілік пен асыра реттеушілікке қарағанда, көбінесе алуантүрлілік пен кең ауқымдылыққа негізделуі тиіс» [2, 65 б. ] Оның идеалы - өзіне лайықты қарым-қатынастары бар көптеген бірлестіктер мен қоғамдастықтар жұмыс істеп, адамдардың өзін-өзі басқару потенциялын өршітетін, өзара көмек принциптері негізінде құрылған қоғам болып табылады. Демократиялық басқарудың американдық тәжірибесінің маңыздылығының тағы бір себебі, оның қалыптасуы Жаңа Англиядан көшіп келгендердің өзін-өзі басқаратын діни коммуналарынан басталып, өзін-өзі басқаратын ауылдардың, қалалардың қалыптасуында, яғни төменнен жоғары қарай дамыды. Демократиялық басқару республикалармен теңестірілген жағдайда, даму жоғарыдан төменге қарай бағытталған кезде адамдардың және жалпы қоғамның өзін-өзі басқаруға деген потенциялы төмендейді. А. де Токвил, оның бәрін сараптау «жаңа саяси ғылымның» міндеті деп есептеген [2, 57 б. ] .

Орталықсызданған мемлекеттік басқару жүйесінің тиімділігін қазіргі заман ғылымының тұжырымдары дәлелдейді. Мысалы, Л. фон Берталанфидің жүйелердің жалпы теориясы және Ж. Пиаженің эволюциялық теориясы. Ол бойынша, қай жүйені - физикалық, биологиялық, әлеуметтік- алсақ та, барлығы да өзін-өзі реттеуші болып табылады. өзін-өзі реттеушілік жүйенің өзін сақтап қалуына және дамуына бағытталған іс-әрекеттір жиынтығы ретінде сипатталады. Жүйе неғұрлым көпқырлы және динамикалық процеске түскен сайын, соғұрлым өзгерістерге дер кезінде бейімделу үшін, тұрақтылығын сақтап қалу үшін бостандыққа ие болуы тиіс. Бұл мәселені шешуде бір ғана тиімді шешім бар. Ол жүйенің өмір шеңбері аясында подсистемалардың еркіндігін кеңейту. Әлеметтік-саяси жүйелер үшін бұл жоғарыдан түсетін диктаттың әлсіреуін, өзін-өзі басқарудың дамуын (бірінші кезекте аумақтық және жергілікті деңгейлерде) білдіреді [18] .

Ғалымдардың пікірінше жергілікті өзін-өзі басқарудың ең танымал теорияларына еркін қоғамдастық теориясын, басқарудың қоғамдық-шаруашылық теориясын, мемлекеттік теориясын жатқызуға болады.

Осы теориялармен жақынырақ танысайық.

1. Еркін қоғамдастық теориясының негізінде қоғамдастықтың өз істерін өздері басқаруға деген табиғи және мызғымас құқықтары жатыр. Оның өкілдерінің пікірі бойынша адам құқықтары мен бостандықтары қаншалықты табиғи және мызғымас болса, қоғамдастықтың өз істерін өздері басқару құқығы соншалықты болып табылады.

Бұл теорияға сәйкес жергілікті өзін-өзі басқару органдарын құруда мынадай принциптерді ұстану қажет:

жергілікті өзін-өзі басқару органдары - бұл мемлекеттік емес, қоғамдастық органдары;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қоғамдастық мүшелерімен сайлануы;
мемлекеттік органдардың қоғамдастықтың құзыретіне араласу құқығы жоқ. Олар тек қоғамдастық өз құзыретінен шет шығып кетпеуін қадағалауы тиіс;
жергілікті өзін-өзі басқару - бұл мемлекеттік істерден айрықша қоғамдастықтың өз істерін басқару.

Мемлекеттің қоғамдастық істеріне тікелей қол сұғуы оның құқықтарын бұзумен теңестіріледі. Өзін-өзі басқару мәнін бұлай түсіну көптеген даулар туғызуға септігін тигізді. Ең біріншіден, өзін-өзі басқару тек ауылдық және қалалық қоғамдастықтарда мүмкін деп түсіну қате, өйткені одан да басқа заңмен қорғалатын еркіндігі және сайланбалы басқарушылары бар, мемлекет құрған әкімшілік бірліктері болады. Өзін-өзі басқару бірліктерінің еркіндігін табиғи құқықтарға сүйене отырып мемлекеттің қысымынан сақтау қиынға түседі.

2. Еркін қоғамдастықтар теориясының орнына, өкілдері өзін-өзі басқаруды мемлекеттік басқаруға қарсы қоятын, жергілікті өзін-өзі басқарудың қоғамдық теориясы келеді.

Жергілікті қоғамдастықты мемлекетке, сәйкесінше қоғамдастық мүдделерін мемлекеттік мүддеге қарсы қоя отырып, басқарудың қоғамдық теориясының өкілдері мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқаруды екі бөлек басқару жүйесі ретінде қарастырған. Олардың әрқайсысы өзінің мәселелерімен ғана айналысады. Өзін-өзі басқарудың мәнін олар сол жердегі халықтың қажеттілігіне сай, жергілікті қоғамдастықтың өздері қойған міндеттерін жүзеге асыруынан көрді. Осы орайда жергілікті өзін-өзі басқару органдары жалпы мемлекеттік әкімшілік жүйеден бөлек қарастырылуы тиіс. Өйткені жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі қыры болып мемлекеттік емес, көбінесе шаруашылық жағы алға қойылатын. «Жергілікті қоғамдастықтардың өздерінің приоритеттері негізінде дамуға деген еркіндігіне» ерекше көңіл бөлінетін [19] .

Қоғамдық теорияның кейбір өкілдері өзін-өзі басқару бірліктерін компаниялармен, қайырымдық қорлармен және ғылыми бірлестіктермен теңестіреді. Әрине, бұл үлкен қателік. Жоғарыда айтылған ұйымдардың қызмет аясы өзін-өзі басқару органдарының қызмет аясынан басқа болады. Мысалға жеке меншік бірлестіктердің болуы факультативтік тұрғыда, мемлекет акционерлік компаниялардан, әр түрлі ұйымдардан олардың құрылуын және белгілі бір қызмет істеуін міндет етпейді. Ал өзін-өзі басқару органдарына ол міндетті түрде орындалуы тиіс жұмыстарды жүктейді. Қоғамдық теорияның өкілдері жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мемлекеттік басқару ісіне бөлек, өзіне ғана тиесілі құзыреттерінің тізімін жасағысы келген.

Осылайша, қоғамдық теория, бір жағынан, жергілікті өзін-өзі басқару органдарын жалпы мемлекеттік әкімшілік жүйеден бөлек қарастыру керек деген түйін жасаса, екінші жағынан, мемлекеттік билік органдарынан толық бөлектенуінің дұрыс еместігі туралы ойларға толы болды. Бұл теория өзін-өзі басқаратын бірліктердің қызмет аясының мемлекеттік емес қырларын негіздей отырып, өзін-өзі басқару органдарының мемлекетке шектен тыс бағынуына қарсы күрес үшін тіреу іздеген адамдардың арасынан көптеген жақтастар таба білді.

Сонымен қатар, қоғамдық теория қоғамның либералдық топтары арасынан да жақтастарға ие болды. Олардың ойынша «жергілікті өзін-өзі басқарудың тек қоғамдық маңызын мойындау, оны мемлекеттің билігінен босатады» [20] .

Осылайша, қоғамдық-шаруашылық теория қоғамдастықтың табиғи құқықтарын емес, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызмет аясының мемлекеттік емес, көбінесе шаруашылық табиғатын алдыңғы орынға қояды. Бұл теория бойынша өзін-өзі басқару - бұл жергілікті шаруашылықтағы істерді басқару. Қоғамдық теория жергілікті өзін-өзі басқару мемлекеттік емес деген тұжырымға сүйенеді. Ол жалпы ұлттық мүддеден тыс, тек жергілікті қоғамдастық мүддесімен шектеледі. Осыған орай, жергілікті қоғамдастық арнайы құқықтарға ие, оған мемлекеттің қол сұғуына жол берілмейді. Бұл доктринаның кемшілігі жергілікті өзін-өзі басқаруды мемлекетке қарсы қоюы.

3. Жергілікті өзін-өзі басқарудың мемлекеттік теориясының жақтастары жергілікті өзін-өзі басқаруды мемлекеттен тыс, еркін институт деген идеяға қарсы шыға отырып, оны мемлекеттік басқаруды жергілікті деңгейде жүзеге асыратын мемлекеттік билік құрылымдарының жалғасы деп түсінді.

Гегель, Лоренц Штейн, Рудольф Гнейст сияқты немістің философтары мен құқықтанушылары жергілікті өзін-өзі басқарудың мемлекеттік теориясының негізін қалаған болатын. Осы теорияға сүйенсек, өзін-өзі басқару - бұл мемлекеттік басқаруды жергілікті деңгейде ұйымдастырудың бір түрі. Рудольф Гнейст Англияның жергілікті істерді басқару тәжірибесінен көптеген мысалдар келтіре отырып, қоғамдық тәртіпті сақтау, мемлекеттік және жергілікті салықтарды жинау, байланыс жолдарын басқару деген сияқты қызметтерді жергілікті өзін-өзі басқару органдары мемлекеттің тапсырысымен орындайтынын көрсетті. Мемлекет жергілікті істерді қоғамдастыққа жүктейді, өйткені ол мемлекеттік органдардан жергілікті өзін-өзі басқару органдары тиімді деп есептейді. Тиісінше өзін-өзі басқару органдары жоқ жерде, оған тиесілі құзыретті мемлекеттік органдар атқарады.

Неміс құқықтанушыларының өзін-өзі басқарудың мемлекеттік теориясы бойынша, өзін-өзі басқару - төменгі деңгейде мемлекеттік басқаруды ұйымдастыру түрі болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқарудың құзыретін мемлекет анықтайды және оның қайнар көзі мемлекет билік. Мемлекеттік теория бойынша мемлекеттік басқарудың кейбір міндеттерін жергілікті қауымдастыққа беру, мәселелерді төменгі деңгейде шешу тиімді болады [21] .

Өзін-өзі басқарудың басшыларын бекіту ерекшелігін неміс ғалымдары оларды сайлаудан және олардың ақысыз, құрметті орындар болуынан көрді. Өзін-өзі басқаруды сайланбалы лауазымдар жүйесі деп тану ғылыми әдебиеттерде кеңінен тарап, халықтың көп бөлігінің қолдауына ие болды. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының басшыларын сайлау олардың еркіндігін толық қамтамасыз ете алмағандықтан, Р. Гнейст оған жетудің басқа жолдарын іздей бастайды. Оның ойынша өзін-өзі басқарудың еркіндігіне ақысыз, құрметті лауазымдардың болуы жағдай жасайды. Басқару қызметтерін ақысыз атқарып жүрген лауазым иесі үкіметтен экономикалық тәуелсіздікте болады, сондықтан ол өз іс әрекетінде еркіндікті иеленеді.

Жалпы, жергілікті өзін-өзі басқару теориясы өзін-өзі басқару органдарының қоғамдық мүддеге де, мемлекеттік мүддеге де сай жұмыс істеу керектігіне негізделетінін айта кеткен жөн.

Осы орайда, өзін-өзі басқару органдарының еркіндігі мен мемлекеттік басқарудың міндеттерін орындауын қалай келістіруге болатындығы қызығушылық тудырады. Бұл мәселені шешуде мемлекеттік теория өкілдерінің арасынан екі көзқарасты көруге болады. Кейбір ғалымдар жергілікті өзін-өзі басқарудың еркіндігінің критериін муниципалдық лауазымдарды бекіту механизмдерінен көрсе, кейбіреулері өзін-өзі басқару органдары өкіметтік органдар емес, жергілікті халық органдары, оған мемлекет өзінің міндеттерінің бір бөлігін жүктейтіндігінен көреді.

Жергілікті өзін-өзі басқаруды зерттеудің концептуалдық негіздері жергілікті өзін-өзі басқарудың Европалық Хартиясында белгіленген. Европалық Хартияға сәйкес, жергілікті өзін-өзі басқару әрбір демократиялық құрылымның негіздерінің бірі болып табылады. Европалық Хартияның 3 бабына сәйкес, «жергілікті өзін-өзі басқару мемлекеттік істердің басым бөлігін регламенттеу және оны заң шеңберінде іс-әрекет ете отырып, өзінің жауапкершілігімен, жергілікті халықтың мүддесіне сай басқару құқығы және қабілеті» деп түсініледі [22, 115-126 б. ] .

Осылайша, Европалық Хартия мемлекет пен қоғамды басқарудағы жергілікті өзін-өзі басқарудың, жергілікті демократияның ролін көрсетіп отыр. Жергілікті өзін-өзі басқарудың, жергілікті демократияның дамуы қоғамдағы тұрақтылықты, азаматтардың қоғамдастық мәселелерін шешуге қатысуын қамтамасыз етеді.

Қазіргі кезде жергілікті өзін-өзі басқаруды әр түрлі түсіндіретін екі теорияны бөліп көрсетуге болады:

муниципалды басқарудың дуализмі теориясы;
әлеуметтік қызмет ету теориясы [23] .

Муниципалды басқарудың дуализмі теориясы бойынша, басқарушылық функцияларды атқарушы муниципалдық органдар жергілікті мүдделердің шеңберінен шығып кетеді, сондықтан мемлекеттік әкімшіліктің құралы ретінде жұмыс істеуі қажет.

Әлеуметтік қызмет ету теориясы негізгі бағытты муниципалитеттердің халықты күтуін ұйымдастыруға бағыттайды.

Қазіргі кездегі ғалымдардың көпшілігі жергілікті өзін-өзі басқаруды мемлекеттік басқарудың салыстырмалы түрде орталықсызданған түрі ретінде қарастырады. Мысалы, Г. В. Барабашев мемлекеттік емес жергілікті өзін-өзі басқару концепциясын «батыстың ескірген жергілікті өзін-өзі басқару концепциясының негізінде құрылған миф» деп көрсетеді. Оның ойынша, «жергілікті өзін-өзі басқару - бұл мемлекеттік биліктің ерекше түрі» [24] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.