Бақылау әдісі

Жоспар
Кіріспе

1. Бақылау әдісі
2. Эксперимент (тәжірибе)
3. Лабораториялық эксперимент
4. Табиғи эксперимент

Бақылау адамның психикалық өмірін зерттеу әдісі ретінде психологияда жиі қолданылады. Бақылаудың көмегімен жеке психикалық үрдістерді (ес, зейін, ойлау), жеке тұлғаның психикалық қасиеттерін зерттейді, олар сырттай әртүрлі адамзаттың іс-әрекеттері (еңбек, оқу, ойын), психикалық қалпы (көңіл-күй, аффект) түрінде аңғарылады.
Бақылау әдісі адамның психикасының, сыртқы көрінісін (іс-әреттері, қылықтары, баска адамдармен қарым-қатынаста аңғарылатын тілдік ерекшеліктері, тұтастай мінез-құлқы) зерттеу табиғи өмір жағдайында іске асады. Зерттеуші адамдардың іс-әрекеті мен қылықтарын бақылау арқылы олардың психикалық өмірінің ерекшеліктері туралы бағалай алады, демек, сыртқы объективтік факторлардан адамның ішкі субъективтік дүниесін түсінуге бағытталады.
Психологиялық бақылау мақсатты болуы қажет: бақылаушы кімді не үшін бақылайтынын нактылы білуі және тусінуі керек. Олай болмаса, бақылау кездейсоқ деректерді жинақтауға айналады. Психологиялык бақылау белгілі жоспармен немесе бағдарламамен жүргізілуі тиіс. Бақылау бағдарламасы бақылаушыны күні бүрын дайындалған зерттеу мәселелері және деректермен қамтамасыз етеді.
Белгіленген жоспарсыз немесе бағдарламасыз бақылаудың негізгі бағыты жойылады, соның салдарынан адамның психикалық іс-әрекетінде негізгі және маңызды жағы назардан тыс қалуы мүмкін. Бақылауды бір жүйелі жүргізіп отыру керек. Бір жүйелі бақылау бақылаудын тұрақты жағдайын сақтауға мүмкіндік береді, сонымен қатар бақыланатын деректердін арасында тығыз байланыс жасауға жағдай тудырады.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Бақылау әдісі
Бақылау адамның психикалық өмірін зерттеу әдісі ретінде психологияда
жиі қолданылады. Бақылаудың көмегімен жеке психикалық үрдістерді (ес,
зейін, ойлау), жеке тұлғаның психикалық қасиеттерін зерттейді, олар сырттай
әртүрлі адамзаттың іс-әрекеттері (еңбек, оқу, ойын), психикалық қалпы
(көңіл-күй, аффект) түрінде аңғарылады.
Бақылау әдісі адамның психикасының, сыртқы көрінісін (іс-әреттері,
қылықтары, баска адамдармен қарым-қатынаста аңғарылатын тілдік
ерекшеліктері, тұтастай мінез-құлқы) зерттеу табиғи өмір жағдайында іске
асады. Зерттеуші адамдардың іс-әрекеті мен қылықтарын бақылау арқылы
олардың психикалық өмірінің ерекшеліктері туралы бағалай алады, демек,
сыртқы объективтік факторлардан адамның ішкі субъективтік дүниесін түсінуге
бағытталады.
Психологиялық бақылау мақсатты болуы қажет: бақылаушы кімді не үшін
бақылайтынын нактылы білуі және тусінуі керек. Олай болмаса, бақылау
кездейсоқ деректерді жинақтауға айналады. Психологиялык бақылау белгілі
жоспармен немесе бағдарламамен жүргізілуі тиіс. Бақылау бағдарламасы
бақылаушыны күні бүрын дайындалған зерттеу мәселелері және деректермен
қамтамасыз етеді.
Белгіленген жоспарсыз немесе бағдарламасыз бақылаудың негізгі бағыты
жойылады, соның салдарынан адамның психикалық іс-әрекетінде негізгі және
маңызды жағы назардан тыс қалуы мүмкін. Бақылауды бір жүйелі жүргізіп отыру
керек. Бір жүйелі бақылау бақылаудын тұрақты жағдайын сақтауға мүмкіндік
береді, сонымен қатар бақыланатын деректердін арасында тығыз байланыс
жасауға жағдай тудырады.
Психологиялык бакылау, ереже бойынша, ұзақ уақытты қажет етеді.
Бақылау неғұрлым ұзақ мерзімге жүргізілсе, солғұрлым бақылаушы мол деректер
жинактауға мүмкіндік алады, солғұрлым тереңірек және сенімдірек
психологиялық қорытынды жасайды. Көп жағдайда ұзақ мерзімді бакылау
шәкірттердің жас ерекшеліктерін зерттеуде қолданылады, мәселен, тілі мен
ойлауын дамыту ерекшеліктері, эмоциялык ерекшеліктері мен ерік-жігер іс-
әрекеттері, қызығуы мен бейімділігі, мінез бітісі мен қабілеттілігі.
Сонымен, бақылау әдісі дегеніміз әртүрлі табиғи жағдайда жеке түлғаның
іс-әрекеті мен қылықтарын қабылдаудың негізінде мақсатгы зерттеу.
Бақылау табиғи жағдайда жүргізіледі. Ескеретін мәселе, бақылау
жүргізілген кезде сол қадағалау нысаны болып отырған адам бақылау
жүргізіліп жатқанын білмеуі керек, егер сезген жағдайда шынайылық жоғалады.
Психологиялық зерттеулердің табиғилығын сақтау — бақылауға қойылатын
бірінші талап. Бақылау әдісіне қойылатын екінші талап, бақылау үнемі
мақсатты болуы қажет, яғни, зерттеудің мақсаты мен міндеттері айқын қойылуы
керек.
Бақылау әдісіне қойылатын үшінші талап — оның нәтижесін тіркеу.
Негізінен әртүрлі техникалық құралдар (бейнекамера, фотокамера т.б),
жазбалардың түрлері (стенограммалар, хаттамалар, бақылау күнделіктері т.б).

Белгілі жоспар бойынша жүйелі түрде біраз уақыт бойына зерттелуші
адамның психикалық ерекшеліктерін қадағалауды байқау әдісі деп атайды.
Байқау әдетте табиғи жағдайда зерттелінуші адамның әрекетіне әдейі
араласпай-ақ жүргізіледі. Осы әдіс арқылы зерттелінушінің мимкасын (бет
құбылысын), сөз реакцияларын, түрлі қозғалыстарын, мінез-құлқын, жалпы
әрекетін байқауға болады. Сондай-ақ адамның ерік күші мен сезім
ерекшеліктерін, темпераментті де байқау әдісі арқылы ажыратылады. Мысалы,
мектептегі оқушының ойлау және сөйлеу ерекшеліктерін зерттеу керек болса,
ол үшін зерттеуші оқушының әрбір сабақ үстіндегі жеке сөздерін,
сөйлемдерін стенографиялап, күнделікке түсіреді, кейін оны тиянақты түрде
талдайды да, тиісті қорытынды шығарады.
Ғылыми зерттеу жұмыстарының түрлі ерекшеліктеріне қарай байқау
әдісінде кейде аспаптар да қолданылады. Мәселен, зерттелінетін объектіні
суретке түсіру үшін – фотоаппараттар, зерттелінуші адамның сөз тіркестерін
жазып алып, кейін оны пластинка бойынша қайтадан жаңғырту үшін магнитафон
т.б. пайдаланылады.
Байқау әдісінің нәтижелі болып шығуы үшін қолданылатын қажетті кейбір
шарттар:
1) Байқаудың ұзақ уақыт бойына жүргізілуін және бір фактінің өзі
бірнеше рет қайталанып зерттелінуін қамтамасыз ету;
2) Зерттелінетін объектіні айқын белгілеу және байқаудың
мақсатын түсіне білу қажет. Мысалы, байқау объектісі ретінде
сабаққа нашар студентті алатын болсақ, мақсатымыз – оның
сабақ дайындау кезіндегі ой жұмысының кейбір ерекшеліктерін
білу;
3) Байқалған фактілерді сол сәтте жазып отыру, зерттелінушінің
сөз реакцияларын стенографиялау; кейін оған мұқият талдау
жасау; басты фактілерді іріктеп алу – осы әдіске қойылатын
негізгі талаптардың бірі.
Сан рет жүргізілген байқаудың нәтижесіне байланысты (егер байқауға
студент алынған болса) ұстазбен бірлесе отырып, студенттің оқу әркетін одан
ары жақсарту үшін нақтылы шаралар белгіленеді.
Байқау әдісі арқылы оқу-тәрбие процесінің әр кезеңдерінде ұстаз
студенттердің сабақ үлгіруі мен тәртібіндегі ерекшеліктерді білуіне, кейін
оларды жақсарта түсу жөнінде тиісті шаралар белгілей алуына болады. Бұл
әдіс адамдардың психологиялық ерекшіліктерін зерттеуде өте көп қолданылатын
әдістердің бірі.
Байқау әдісінің кейбір ерекшіліктері де бар.
Біріншіден, зерттеуші мұнда өзіне керек құбылыстарды әп-сәтте зерттей
алмайды да, көп уақытын жіберіп алады, екіншіден, байқауды әр уақытта
тыңғылықты ойлағандай ұйымдастыруға жағдай болмай да қалады. Бұл әр түрлі
кездейсоқ объективтік (байқауға алынған адамның сабаққа келмей қалуы),
субъективтік (бақылаудың қиынға соғуы, зерттеушіде бақылағыштық қасиеттің
жоқтығы т.б.) себептердің кездесетіндгіне байланысты. Осы айтылғандарға
қарай бұл әдістің ғылыми деректері кейде кемірек болады.
Байқау әдісне қарағанда жан қуаттарын эксперименттік жолмен зерттеудің
біраз артықшылығы бар. И. П. Павлов: байқау табиғаттың ұсынғанын жинайды,
ал тәжірибе табиғаттан өзінің тілегенін алады - деп тегін айтпаған.
Психологияның негізгі әдістердің бірі — эксперимент.

Эксперимент (тәжірибе)
Эксперимент (латын тілінен аударғанда – сынау, тәжірибе деген
мағынада) – психология ғылымының негізгі объектісін зерттейтін әдісі.
Тәжірибе жүзінде бақылауды іске асыру.
Егер бақылауда зерттеуші өзін қызықтыратын психикалық үрдістердің
байқалуын бейжай күтетін болса, ал экспериментте зерттеуші өзіне қажетті
жағдайды жасайды. Сөйте отырып, экспериментатор оларды түрақты қамти алады.
Басқа зерттеушілермен бірдей жағдайда зерттеуді қайталай отырып,
экспериментатор зерттелушінің әркайсысының үрдістерінің дара ерекшеліктерін
анықтай алады.
Экспериментатор өзінің жағдайына қарай тәжірибені жүргізу шартын
өзгерте алады. Бүл эксперименттің негізгі артықшылығы, сонымен қатар ол оқу-
тәрбие үрдісінде тиімді тәсіддерді табуға мүмкіндік береді.
Эксперименттің барысында арнаулы қүралдар мен аппаратгардың көмегімен
психикалық үрдістер өзгерістерінін уақытын дол көрсетуге болады, мәселен,
жауап беру (реакция), оқу, еңбек дағдыларының қалыптасу жылдааддығы.
Психологияда екі түрлі эксперимент қолданылады: лаборатоориялық
(зертханалық) және табиғи.
Зертханалық эксперимент арнайы үйымдастырылып, қүралдар мен аспаптарды
қолдану арқылы жүргізіледі. Зертханалық эксперимент адамның психикалык
ерекшеліктерінің физиологиялык тетігін зерггеуде ерекше. Бүл әдіс жекелеген
таным үрдістері мен психикалық қалыпты тиімді зерттеу үшін қолданылады, ең
алдымен, түйсіктер, кабылдау, ес, зейін зерттеледі. Мәселен, қабылдаудың
жылдамдығы, зейіннің көлемі, ес ассоциациясының ерекшелігі қарапайым немесе
электрондык тахистаскоп сияқты кұралдар көмегі пайдаланылады.
Ғылымның тарихы ғылыми білімнің саралануы мен дамуында тәжірибелік
әдіс жетекші рөл алатындығын дәлелдеді. Психология ертеден келе жатқан
ғылымдардын бірі, XIX ғасырдын II жартысында өз алдына жеке ғылым болып,
философиядан бөлініп шықты. Осы кезеңде психологияда бір жүйелі
эксперименталдық зерттеулер жүргізіле бастады (В.Фехнер, Э.Вебер, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.