Бастауыш сынып ана тілін оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастыру
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4 1. Бастауыш сынып ана тілді оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға
болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастырудың
теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.1. Оқытудың қазіргі технологияларының философиялық, психологиялық
және педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.2. Бастауыш сыныпта қолданылатын оқытудың қазіргі технологияларының
негізгі ерекшеліктері мен сипаттамалары және оларды таңдау критерийлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
2. Бастауыш сыныпта ана тілді оқытудың қазіргі технологияларын
қолдануға болашақ мұғалімдерді дайындаудың жолдары мен
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
2.1. Бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерін оқытудың қазіргі технологияларын қолдануға дайындаудың мақсаты, мазмұны, құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
2.1.1 Болашақ мұғалімдерді өзінің кәсіптік білімін жетілдіруге дайындау.
оқытудың қазіргі технологияларын меңгертудің қажетті шарты ... ... ... ... ... ... .70
2.2 Болашақ мұғалімдерді оқытудың қазіргі технологияларын қолдану арқылы оқушылар белсенділігін арттыра білуге дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84
2.3 Бастауыш сынып ана тілді оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастыру мақсатында жүргізілген тәжірибелік. эксперимент жұмысының мазмұны, кезеңдері мен нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..92
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...105
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .108
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...115
болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастырудың
теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.1. Оқытудың қазіргі технологияларының философиялық, психологиялық
және педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.2. Бастауыш сыныпта қолданылатын оқытудың қазіргі технологияларының
негізгі ерекшеліктері мен сипаттамалары және оларды таңдау критерийлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
2. Бастауыш сыныпта ана тілді оқытудың қазіргі технологияларын
қолдануға болашақ мұғалімдерді дайындаудың жолдары мен
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
2.1. Бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерін оқытудың қазіргі технологияларын қолдануға дайындаудың мақсаты, мазмұны, құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
2.1.1 Болашақ мұғалімдерді өзінің кәсіптік білімін жетілдіруге дайындау.
оқытудың қазіргі технологияларын меңгертудің қажетті шарты ... ... ... ... ... ... .70
2.2 Болашақ мұғалімдерді оқытудың қазіргі технологияларын қолдану арқылы оқушылар белсенділігін арттыра білуге дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84
2.3 Бастауыш сынып ана тілді оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастыру мақсатында жүргізілген тәжірибелік. эксперимент жұмысының мазмұны, кезеңдері мен нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..92
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...105
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .108
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...115
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында: «Жоғары білім беруді дамытудың негізгі үрдісі мамандар дайындаудың сапасын арттыру, қарқынды ғылыми зерттеу қызметін ықпалдастыратын инновациялық білімді дамытуды, жоғары оқу орындары зерттеулерінің әлеуметтік сала мен экономикалық қажеттіліктерімен тығыз байланысты, білім берудегі ақпараттық технологияларды жетілдіру болып табылады», - деп атап көрсеткендей, білікті мамандарды даярлау - өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Осыған орай ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында: «Ұлттық бәсекелестікке қабілеттілік бірінші кезекте оның біліктілік деңгейімен айқындалады. Әлемдік білім кеңістігіне толығымен кіруге білім беру жүйесінің халықаралық деңгейге көтеруді талап ететіні сөзсіз» - деп көрсетті. Мұғалімдердің біліктілігін неғұрлым сапалы деңгейде көтеру, білім беру жүйесінің қызметкерлерін қайта даярлау жөніндегі республикалық және аймақтық институттардың материалдық – техникалық базасын нығайту қажет. Келешекте мұғалім мамандығы ең беделді, әрі жоғары ақы төленетін мамандардың бірі болуы керек. Әрине мұғалімнің өзі де уақыт талабына сәйкес болуы міндетті екендігін айырықша атап көрсетті. Қазақстан Республикасының Президентінің тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға аралған мемлекеттік бағдарламасында: «Мемлекеттік бастауыш, орта және жоғары кәсіптік білім беру жүйесіндегі жағдайы одан әрі де жақсартуды талап етеді. Бұл жекелеген пәндерді оқыту сапасы мен қатар, олардың санына да қатысты». Сондықтан жоғарыда қойылған талаптарды орындау үшін жоғары оқу орындарында құзыретті білікті мамандар даярлаудың жаңа оқыту технологиялары ұсынылып, жаңа тұрапатты мұғалімдер үлгісі жүзеге асырылуы қажет. Кез келген елдегі білім беру жүйесі қоғамның әлеуметтік – экономикалық және мәдени дамуына ықпал етуге бағытталған, себебі мектеп жоғары оқу орны болашақта қоғамның экономика, мәдениет, саяси өмірі салаларында белсенді қызмет ететін адамдарды дайындайды. Сондықтан білім берудегі негізгі буын – мектептің рөлі өте маңызды.
1. Көшербаев Қ.Е, Ахметов Ә.Қ, Әбілқасымова А.Е, Рахымбек Х.М.
Қазақста Республикасында жоғары білімді дамыту стратегиясы. Алматы, «Білім», 1998
2. Хомерики О.Г, Поташник М.М, Лоренцов А.В.
Розвитие школы как инновационный процесс: Методическое пособие для руководителей оброзовательных учреждений / под ред. М.М.Поташкина М: Новая школа, 1994
3. Журавлев В.И. ХХVІІ съезд КПСС и проблемы развития методологии педагогической науки – М,Педагогика, 1988
4. Арламов А.А. Условия и критерии эффективности внедреия достижений педагогический науки в школьную пратиу. Автореф.дис... к.п.н – М, 1985
5. Бургин Л.С. Инновации и новизка в педагогике / Советская педагогика, 1989 № 12
6. Журавлев В.И. Взаимосвязь педагогической науки и практии – М,Педагогика. 1984
7. Загвязинский В.И. Учитель как исследователь – М, 1980
8. Загвязинский В.И. Педагогическое творчество учителя – М, 1988
9. Юсуфбекова И.Р. Педагогическая инноватика как теория инновационных процессов в системе оброзавания Вып 3, М – 1990
10. Юсуфбекова И.Р. Педагогическая инноватика: проблемы И перспективы развития / Всб «Научные достижений и передовой опыт в области педагогики и народного образования» Вып 6, М – 1992
11. Кваша В.П. Управлеие инновационными процессами в образований – Автореф. дис... к.п.н. – Минск, 1994
12. Кругликов А.Г. Методологические проблемы и последований структуры инновационного процесса – М, 1982
13. Поляков С.Д. В поисках педагогической инноватики – М, 1993
14. Лапин Н.И. Системо – деятельностная концепция исследований повоовведений – М, 1986
15. Пригожи А.И. Нововведеия: стимулы и припятствия –
М, Политаздат, 1989
16. ҚР жалпы білім беретін мектептердегі білім мазмұнының тұжырымдамасы – Алматы, Республикалық баспа абинеті, 1995
17. Қазақста Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы – Алматы, Қазақстан, 1994 – 40б
18. Қазақста Республикасы жоғары білім беру мемлекеттік стандартының тұжырымдамасы. – Алматы, 1998 – 96б
19.Кумбс Ф.Г. Кризис образоваия: системной анализ. – М, Прогресс, 1970
20. Марев Ив. и др. Кибернетика и педагогика. – София, 1980 – 75с
21. Машбиц Е.И. Психолого – педагогичесие проблемы компьютеризации обучения. – М, Педагогиа, 1988 – 191с
22. Талызина Н.Ф. Современная высчая школа. 1977, т.1 (17) – С.94
23. Стефаовская Т.А. Педагогика: Наука и искусство. Курс лекций. Учебное пособие для студетов, преподавателей, аспирантов. – М, Изд-во «Совершенство», 1988 – 368с
24. Жүнісқызы К. Жаңа бастауыш білім мазмұнын тәжірибеге енгізудің кейбір мәселелері // Бастауыш мектеп – 1998 № 1 – 9 – 14б
25. Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінде ана тілінен білім беру тұжырымдамасы. – Алматы, 1990 – 45б
26.Байзақова Е.М. Развитие методов обучения в истории начальной школы Казахстана (1920 – 1930 г.г.) Автореф.дисс. ... к.п.н. – Алматы, 1995 – 25
27.Дайрабаева А.Е. Қазақстанда дидактикалық ойлардың дамуы (ХІХ ғасырдың екінші жартысынан Қазан төңкерісіне дейін) п.ғ.к...автореф. – Алматы, 1994 – 24б
28. Мұханбетжанова А.Ө. Бөкей ордасында бастауыш білім берудің дамуы (ХІХ ғасырдың ортасынан ХХ ғасырдың басына дейін) п.ғ.к...дисс. автореф. – Қарағанды, 1999 – 26б
29. Тілепалдиева А.К. Становление и развитие системы начального образования в Казахстане (1917 - 1941) Дисс...к.п.н. – Алматы, 1986
30. Оспанов Т.Қ. Перспективность и преемстенность в обучении как условия активизации образовательной подготовки учащихся Автореф.дис.... к.п.н. – Алматы, 1990 – 24с
31. Майғаранова Ш. Научно – педогогичесие основы развития начального образования в республики Казахстан (1960-1980 г.г.) Автореф... к.п.н. – Алматы 1995 – 27с
32. Тұрғынбаева Б.А. – Оқыту барысында бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетін дамыту. п.ғ.к.... дисс.автореф – Алматы, 1998 – 26б
33. Аймагамбетова Қ Бастауыш сыныптарда дүниетануды оқытудың ғылыми - әдістемелік негіздері. п.ғ.к.... дисс.автореф – Алматы, 1998 – 322б
34. Рахметова С Бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытудың ғылыми - әдістемелік негіздері п.ғ.к.... дисс.автореф – Алматы, 1994 – 430б
35. Сейілова Ш Қазақ мектептерінде ана тілдік білім берудің даму жолдары (1920-1936) п.ғ.к.... дисс.автореф – Алматы, 1970 – 132б
36. Жадрина М Базистік оқу жоспары - жалпы білім беруді жаңартудың тұтқасы // Бастауыш мектеп. 1998 № 8-9. 11-13б
37. Менчинская Н.А. Проблемы учения и умственого развития – М, 256с
38. Богоявлеская Д.Н. Психологический анализ педагогического общения в системе работы Н.С.Лысенковой // Вопросы психологии – 1987 № 3 7 – 13с
39.Самарин Ю.А. Очерки психологии ума. – М. Изд-во АПН РСФСР, 1962 – 164с
40.Кабанова - Меллер Е.Н. Формирование приемов умственной деятельности и умственное развитие учащихся – М, 1968 – 214с
41. Давыдов В.В. Теория развивающего обучеия – М, 1996 – 274с
42. Давыдов В.В. Психологическая теория учебной деятельности и методов начального обучения, основанных а содержательном обобщении – М, 1992 – 186с
43. Эльонин Д.Б Психологическая обучения, младшего шольника. – М, Знание, 1974 – 218с
44. Ожегов С.И. Словарь русского языка – М, Руссий язык, 1990 – 912с
45. Лихачев Б.Т. Педагогика. Курс лекций: Учебное пособие – М, Прометей, 1992 – 528с
46. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии – М, Педагогика, 1993 – 192с
47.Монахов В.М. Тенологические основы проетирования и конструирования учебного процесса. – Волгоград.: Перемена, 1995
48. ЮНЕСКО. Доклад ЮНЕСКО о положении дел в мировом образовании за 1991 год – Париж, 1991
49. Чошанов М.А. Гибкая техология проблемно – модульного обучеия – М, Народное образование, 1996 – 160с
50. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии – М, Народное образование, 1998 – 255с
51. Кларин М.В. Педогогическая технология в учебном процессе – М, 1989 – 205с
52. Сепеш Л. Неоторые вопросы технологии обучения при подготовке преподавателей в Венгрии // Современная высшая школа. – Варшава.
1978 №1 (21) – 83с
53. Обучение и учеба. Педагогические записи вузов, ФПК, Будапешт, 1974 – 234с
54. Талызина Н.Ф. Технология обучения и ее место в педагогической теории // Современная высшая школа.-Варшава, 1977.- №1 (17)-93с
55. Оконь В. Гуманитарный аспект технологии обучения // Современная высшая школа-Варшава, 1977- №1 (17) 98с
56. Қабдықайырұлы.Қ, Монахов В.М, Оразбекова Л.Н, Әлдібаева Т.Ә. Оқытудың педагогикалық жаңа технологиясы- Алматы Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың білім акдемиясының Республиалық баспа кабинеті,
1999-149б.
57. Левитес Д.Г. Практика обучения : Современные образовательные технологии.-М. Изд-во «Институт прктической психологии»- Воронеж: НПО «МОДЭК», 1998-288с.
58. Караев Ж.А. Мектепте оқытудың педагогикалық жүйесін жетілдірудің әдіснамалық негіздері // Бастауыш мектеп. -1996-№7.
59. Российская педагогическая энциклопедия: В.2тт./ Гл. ред. В.В Давыдов М: Большая Российская энциклопедия, 1998-672с
60. Кусаинов Г.М. Новая педагогическая технология: методология, теория и практика: Монография.- Усть-Каменогорск: Изд-во ВК ИЦРО «ХХI век», 1997-242с
61.Горячев Б.В. Управление лекционно- семинарской и зачетной системой в школе: Учебное пособие. –М., 1994.-112с
62.Қараев Ж.А. Оқытудың педагогикалық технологиясының жаңа тұрпатты мектептерді дамытудағы ролі.// Бастауыш мектеп, 1997.-№1.-19-22б.
63.Жүнісова К. Жаңа білім мазмұнының негізі-дамыта оқыту идеясы.// Бастауыш мектеп, 1996.-№1.-3-14.
64.Баржақасиев Ә., лесбаева А., Бәйдібекова Е. Бағдарламалап оқыту.
//Бастауыш мектеп, 1996-№4-21-24б
65.Баймұханов Б., Мубараов А. Математиканы оқытудағы сабақтастық. // Бастауыш мектеп, 200.-№1-25-26б.
66. Қайыңбаев Ж. Жаңа буын оқулықтар мен әдістемелік кешендері.// Бастауыш мектеп, 2000. -№1,2-9-12б.
67. Педагогические тенологии в образовании: Материалы обл. Науч. Методич. Конферен. 26-27 апреля 1994. часть 1. Мурманск, 1994.-91с.
68. Педагогические инновации и технологии. Материалы 2 обл.науч.прак. Конф./ Редкол.В.М.Абросимов (отв.ред.).и др. БОИУУ. Белгород, 1994.-103с
69. Зайцев В.Н. Технология совершенствования учебных умений //Начальная школа, 1997.-№5.-85с.
70.Селевко Г.К. Современное образовательные технологии. Учебное пособие для педагогических вузыв и институтов повышения квалификации.
-М.: Народное образование, 1988.-225с.
71. Коваленко В. Г. Диактические игры на уроках математики.-м., 1990.
72. Пидкасистый П.И., Хайдаров Ж.С. Технология игры в обучении развитии- м.: РПА,1996.
73.Самоукина Н.В. Организационно- обучающие игры в образовании .-М..Нар. обр., 1996.
74.Эльконин Д.Б Психология игры.-М.,1979.
75. Яновская М.Г. Творческая игра в воспитании младшего шольниа.-М.,1974.
76.Ахметов Н.К. Теория и практика игрового обучения в подготове учителя. Автореф. ...д.п.н. Алматы,1996.-48с.
77.Оконь В. Основы проблемного обучения .- М., Просвещение, 1968.-208с.
78.Рубрика «Проблемное обучение в практику» // Вестник высшей школы.-1984-1985.
79.Булгаков В.И. Проблемное обучение –понятие и содержание.// Воспитание школьников. -1985.-№8.
80.Ильницкая И.А. Проблемные ситуации и пути их создания на уроке.-М.: знание, 1985.
81.Махмутов М. және басқалар. Проблемалық оқыту .-М.: Педогогиа, 1975.-240б.
82.Гайштут А.Г. Приемы интенсификации обучения математие в4-5-классах.-Киев, 1980.-73с.
83.Шаталов В.Ф. Үштіктент қалай құтылдық.-Алматы,1989.-134б.
84.Шаталов В.Ф. Педагогическая проза,-М.: Педагогика, 1980.-540б.
85.Шаталов В.Ф. Эксперимент продолжается.-М.: Педагогика, 1989.
86.Развитие учащихся в процессе обучания \Под.ред. Л.В.Занкова.-І-ІІ кл. –М.: Изд-во АПН, РСФСР, ІІІ-ІҮ кл-М.: Просвешение, 1967.
87.Занков Л.В. Дидактика и жизь.-М.: Педагогикаү 1968.
88 Зверева М.В. О системе начального обучения направленной на общее развитие учащихсч // Психологическая наука и образование.-1996.-№4.-49-51с.
89. Индвидуальные варианты развития младших школьников //Под.ред. Л.В. занкова и М. В.Зверекой.-М.:Педагогика. 1973.
90. Монахов в.М., Гуреаич В.Ю. Оқу материалдарының құрылымы мен көлемін оптималдау.// Советская педагогика,-1981.-№12.37-39с.
91.Монахов в.М., Гуреаич В.Ю.сабақтар жүйесінің тиімділігі.-М.: 1980.
92.Махамбетқазин Е. Білім: алаңдау мен үміт.-Өскемен, ИЦМУ,1997.
93.Утепкалиев С. Методика обучения младших школьниов самостоятельному решению текстовых задач по математике. Дим...к.п.н.-Алматы, 1997.-17
Қазақста Республикасында жоғары білімді дамыту стратегиясы. Алматы, «Білім», 1998
2. Хомерики О.Г, Поташник М.М, Лоренцов А.В.
Розвитие школы как инновационный процесс: Методическое пособие для руководителей оброзовательных учреждений / под ред. М.М.Поташкина М: Новая школа, 1994
3. Журавлев В.И. ХХVІІ съезд КПСС и проблемы развития методологии педагогической науки – М,Педагогика, 1988
4. Арламов А.А. Условия и критерии эффективности внедреия достижений педагогический науки в школьную пратиу. Автореф.дис... к.п.н – М, 1985
5. Бургин Л.С. Инновации и новизка в педагогике / Советская педагогика, 1989 № 12
6. Журавлев В.И. Взаимосвязь педагогической науки и практии – М,Педагогика. 1984
7. Загвязинский В.И. Учитель как исследователь – М, 1980
8. Загвязинский В.И. Педагогическое творчество учителя – М, 1988
9. Юсуфбекова И.Р. Педагогическая инноватика как теория инновационных процессов в системе оброзавания Вып 3, М – 1990
10. Юсуфбекова И.Р. Педагогическая инноватика: проблемы И перспективы развития / Всб «Научные достижений и передовой опыт в области педагогики и народного образования» Вып 6, М – 1992
11. Кваша В.П. Управлеие инновационными процессами в образований – Автореф. дис... к.п.н. – Минск, 1994
12. Кругликов А.Г. Методологические проблемы и последований структуры инновационного процесса – М, 1982
13. Поляков С.Д. В поисках педагогической инноватики – М, 1993
14. Лапин Н.И. Системо – деятельностная концепция исследований повоовведений – М, 1986
15. Пригожи А.И. Нововведеия: стимулы и припятствия –
М, Политаздат, 1989
16. ҚР жалпы білім беретін мектептердегі білім мазмұнының тұжырымдамасы – Алматы, Республикалық баспа абинеті, 1995
17. Қазақста Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы – Алматы, Қазақстан, 1994 – 40б
18. Қазақста Республикасы жоғары білім беру мемлекеттік стандартының тұжырымдамасы. – Алматы, 1998 – 96б
19.Кумбс Ф.Г. Кризис образоваия: системной анализ. – М, Прогресс, 1970
20. Марев Ив. и др. Кибернетика и педагогика. – София, 1980 – 75с
21. Машбиц Е.И. Психолого – педагогичесие проблемы компьютеризации обучения. – М, Педагогиа, 1988 – 191с
22. Талызина Н.Ф. Современная высчая школа. 1977, т.1 (17) – С.94
23. Стефаовская Т.А. Педагогика: Наука и искусство. Курс лекций. Учебное пособие для студетов, преподавателей, аспирантов. – М, Изд-во «Совершенство», 1988 – 368с
24. Жүнісқызы К. Жаңа бастауыш білім мазмұнын тәжірибеге енгізудің кейбір мәселелері // Бастауыш мектеп – 1998 № 1 – 9 – 14б
25. Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінде ана тілінен білім беру тұжырымдамасы. – Алматы, 1990 – 45б
26.Байзақова Е.М. Развитие методов обучения в истории начальной школы Казахстана (1920 – 1930 г.г.) Автореф.дисс. ... к.п.н. – Алматы, 1995 – 25
27.Дайрабаева А.Е. Қазақстанда дидактикалық ойлардың дамуы (ХІХ ғасырдың екінші жартысынан Қазан төңкерісіне дейін) п.ғ.к...автореф. – Алматы, 1994 – 24б
28. Мұханбетжанова А.Ө. Бөкей ордасында бастауыш білім берудің дамуы (ХІХ ғасырдың ортасынан ХХ ғасырдың басына дейін) п.ғ.к...дисс. автореф. – Қарағанды, 1999 – 26б
29. Тілепалдиева А.К. Становление и развитие системы начального образования в Казахстане (1917 - 1941) Дисс...к.п.н. – Алматы, 1986
30. Оспанов Т.Қ. Перспективность и преемстенность в обучении как условия активизации образовательной подготовки учащихся Автореф.дис.... к.п.н. – Алматы, 1990 – 24с
31. Майғаранова Ш. Научно – педогогичесие основы развития начального образования в республики Казахстан (1960-1980 г.г.) Автореф... к.п.н. – Алматы 1995 – 27с
32. Тұрғынбаева Б.А. – Оқыту барысында бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетін дамыту. п.ғ.к.... дисс.автореф – Алматы, 1998 – 26б
33. Аймагамбетова Қ Бастауыш сыныптарда дүниетануды оқытудың ғылыми - әдістемелік негіздері. п.ғ.к.... дисс.автореф – Алматы, 1998 – 322б
34. Рахметова С Бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытудың ғылыми - әдістемелік негіздері п.ғ.к.... дисс.автореф – Алматы, 1994 – 430б
35. Сейілова Ш Қазақ мектептерінде ана тілдік білім берудің даму жолдары (1920-1936) п.ғ.к.... дисс.автореф – Алматы, 1970 – 132б
36. Жадрина М Базистік оқу жоспары - жалпы білім беруді жаңартудың тұтқасы // Бастауыш мектеп. 1998 № 8-9. 11-13б
37. Менчинская Н.А. Проблемы учения и умственого развития – М, 256с
38. Богоявлеская Д.Н. Психологический анализ педагогического общения в системе работы Н.С.Лысенковой // Вопросы психологии – 1987 № 3 7 – 13с
39.Самарин Ю.А. Очерки психологии ума. – М. Изд-во АПН РСФСР, 1962 – 164с
40.Кабанова - Меллер Е.Н. Формирование приемов умственной деятельности и умственное развитие учащихся – М, 1968 – 214с
41. Давыдов В.В. Теория развивающего обучеия – М, 1996 – 274с
42. Давыдов В.В. Психологическая теория учебной деятельности и методов начального обучения, основанных а содержательном обобщении – М, 1992 – 186с
43. Эльонин Д.Б Психологическая обучения, младшего шольника. – М, Знание, 1974 – 218с
44. Ожегов С.И. Словарь русского языка – М, Руссий язык, 1990 – 912с
45. Лихачев Б.Т. Педагогика. Курс лекций: Учебное пособие – М, Прометей, 1992 – 528с
46. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии – М, Педагогика, 1993 – 192с
47.Монахов В.М. Тенологические основы проетирования и конструирования учебного процесса. – Волгоград.: Перемена, 1995
48. ЮНЕСКО. Доклад ЮНЕСКО о положении дел в мировом образовании за 1991 год – Париж, 1991
49. Чошанов М.А. Гибкая техология проблемно – модульного обучеия – М, Народное образование, 1996 – 160с
50. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии – М, Народное образование, 1998 – 255с
51. Кларин М.В. Педогогическая технология в учебном процессе – М, 1989 – 205с
52. Сепеш Л. Неоторые вопросы технологии обучения при подготовке преподавателей в Венгрии // Современная высшая школа. – Варшава.
1978 №1 (21) – 83с
53. Обучение и учеба. Педагогические записи вузов, ФПК, Будапешт, 1974 – 234с
54. Талызина Н.Ф. Технология обучения и ее место в педагогической теории // Современная высшая школа.-Варшава, 1977.- №1 (17)-93с
55. Оконь В. Гуманитарный аспект технологии обучения // Современная высшая школа-Варшава, 1977- №1 (17) 98с
56. Қабдықайырұлы.Қ, Монахов В.М, Оразбекова Л.Н, Әлдібаева Т.Ә. Оқытудың педагогикалық жаңа технологиясы- Алматы Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың білім акдемиясының Республиалық баспа кабинеті,
1999-149б.
57. Левитес Д.Г. Практика обучения : Современные образовательные технологии.-М. Изд-во «Институт прктической психологии»- Воронеж: НПО «МОДЭК», 1998-288с.
58. Караев Ж.А. Мектепте оқытудың педагогикалық жүйесін жетілдірудің әдіснамалық негіздері // Бастауыш мектеп. -1996-№7.
59. Российская педагогическая энциклопедия: В.2тт./ Гл. ред. В.В Давыдов М: Большая Российская энциклопедия, 1998-672с
60. Кусаинов Г.М. Новая педагогическая технология: методология, теория и практика: Монография.- Усть-Каменогорск: Изд-во ВК ИЦРО «ХХI век», 1997-242с
61.Горячев Б.В. Управление лекционно- семинарской и зачетной системой в школе: Учебное пособие. –М., 1994.-112с
62.Қараев Ж.А. Оқытудың педагогикалық технологиясының жаңа тұрпатты мектептерді дамытудағы ролі.// Бастауыш мектеп, 1997.-№1.-19-22б.
63.Жүнісова К. Жаңа білім мазмұнының негізі-дамыта оқыту идеясы.// Бастауыш мектеп, 1996.-№1.-3-14.
64.Баржақасиев Ә., лесбаева А., Бәйдібекова Е. Бағдарламалап оқыту.
//Бастауыш мектеп, 1996-№4-21-24б
65.Баймұханов Б., Мубараов А. Математиканы оқытудағы сабақтастық. // Бастауыш мектеп, 200.-№1-25-26б.
66. Қайыңбаев Ж. Жаңа буын оқулықтар мен әдістемелік кешендері.// Бастауыш мектеп, 2000. -№1,2-9-12б.
67. Педагогические тенологии в образовании: Материалы обл. Науч. Методич. Конферен. 26-27 апреля 1994. часть 1. Мурманск, 1994.-91с.
68. Педагогические инновации и технологии. Материалы 2 обл.науч.прак. Конф./ Редкол.В.М.Абросимов (отв.ред.).и др. БОИУУ. Белгород, 1994.-103с
69. Зайцев В.Н. Технология совершенствования учебных умений //Начальная школа, 1997.-№5.-85с.
70.Селевко Г.К. Современное образовательные технологии. Учебное пособие для педагогических вузыв и институтов повышения квалификации.
-М.: Народное образование, 1988.-225с.
71. Коваленко В. Г. Диактические игры на уроках математики.-м., 1990.
72. Пидкасистый П.И., Хайдаров Ж.С. Технология игры в обучении развитии- м.: РПА,1996.
73.Самоукина Н.В. Организационно- обучающие игры в образовании .-М..Нар. обр., 1996.
74.Эльконин Д.Б Психология игры.-М.,1979.
75. Яновская М.Г. Творческая игра в воспитании младшего шольниа.-М.,1974.
76.Ахметов Н.К. Теория и практика игрового обучения в подготове учителя. Автореф. ...д.п.н. Алматы,1996.-48с.
77.Оконь В. Основы проблемного обучения .- М., Просвещение, 1968.-208с.
78.Рубрика «Проблемное обучение в практику» // Вестник высшей школы.-1984-1985.
79.Булгаков В.И. Проблемное обучение –понятие и содержание.// Воспитание школьников. -1985.-№8.
80.Ильницкая И.А. Проблемные ситуации и пути их создания на уроке.-М.: знание, 1985.
81.Махмутов М. және басқалар. Проблемалық оқыту .-М.: Педогогиа, 1975.-240б.
82.Гайштут А.Г. Приемы интенсификации обучения математие в4-5-классах.-Киев, 1980.-73с.
83.Шаталов В.Ф. Үштіктент қалай құтылдық.-Алматы,1989.-134б.
84.Шаталов В.Ф. Педагогическая проза,-М.: Педагогика, 1980.-540б.
85.Шаталов В.Ф. Эксперимент продолжается.-М.: Педагогика, 1989.
86.Развитие учащихся в процессе обучания \Под.ред. Л.В.Занкова.-І-ІІ кл. –М.: Изд-во АПН, РСФСР, ІІІ-ІҮ кл-М.: Просвешение, 1967.
87.Занков Л.В. Дидактика и жизь.-М.: Педагогикаү 1968.
88 Зверева М.В. О системе начального обучения направленной на общее развитие учащихсч // Психологическая наука и образование.-1996.-№4.-49-51с.
89. Индвидуальные варианты развития младших школьников //Под.ред. Л.В. занкова и М. В.Зверекой.-М.:Педагогика. 1973.
90. Монахов в.М., Гуреаич В.Ю. Оқу материалдарының құрылымы мен көлемін оптималдау.// Советская педагогика,-1981.-№12.37-39с.
91.Монахов в.М., Гуреаич В.Ю.сабақтар жүйесінің тиімділігі.-М.: 1980.
92.Махамбетқазин Е. Білім: алаңдау мен үміт.-Өскемен, ИЦМУ,1997.
93.Утепкалиев С. Методика обучения младших школьниов самостоятельному решению текстовых задач по математике. Дим...к.п.н.-Алматы, 1997.-17
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4 1. Бастауыш
сынып ана тілді оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға
болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастырудың
теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...13
1. Оқытудың қазіргі технологияларының философиялық, психологиялық
және педагогикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..15
1.2. Бастауыш сыныпта қолданылатын оқытудың қазіргі технологияларының
негізгі ерекшеліктері мен сипаттамалары және оларды таңдау
критерийлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
2. Бастауыш сыныпта ана тілді оқытудың қазіргі технологияларын
қолдануға болашақ мұғалімдерді дайындаудың жолдары мен
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
2.1. Бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерін оқытудың қазіргі
технологияларын қолдануға дайындаудың мақсаты, мазмұны,
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .70
2.1.1 Болашақ мұғалімдерді өзінің кәсіптік білімін жетілдіруге дайындау-
оқытудың қазіргі технологияларын меңгертудің қажетті
шарты ... ... ... ... ... ... .70
2.2 Болашақ мұғалімдерді оқытудың қазіргі технологияларын қолдану арқылы
оқушылар белсенділігін арттыра білуге
дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .84
2.3 Бастауыш сынып ана тілді оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға
болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастыру мақсатында жүргізілген
тәжірибелік- эксперимент жұмысының мазмұны, кезеңдері мен
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .92
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 105
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...108
Қосымшалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 115
К І Р І С П Е
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі
білім беруді дамыту тұжырымдамасында: Жоғары білім беруді дамытудың
негізгі үрдісі мамандар дайындаудың сапасын арттыру, қарқынды ғылыми
зерттеу қызметін ықпалдастыратын инновациялық білімді дамытуды, жоғары оқу
орындары зерттеулерінің әлеуметтік сала мен экономикалық қажеттіліктерімен
тығыз байланысты, білім берудегі ақпараттық технологияларды жетілдіру болып
табылады, - деп атап көрсеткендей, білікті мамандарды даярлау - өзекті
мәселелердің бірі болып табылады. Осыған орай ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев
Қазақстан халқына жолдауында: Ұлттық бәсекелестікке қабілеттілік бірінші
кезекте оның біліктілік деңгейімен айқындалады. Әлемдік білім кеңістігіне
толығымен кіруге білім беру жүйесінің халықаралық деңгейге көтеруді талап
ететіні сөзсіз - деп көрсетті. Мұғалімдердің біліктілігін неғұрлым сапалы
деңгейде көтеру, білім беру жүйесінің қызметкерлерін қайта даярлау
жөніндегі республикалық және аймақтық институттардың материалдық –
техникалық базасын нығайту қажет. Келешекте мұғалім мамандығы ең беделді,
әрі жоғары ақы төленетін мамандардың бірі болуы керек. Әрине мұғалімнің өзі
де уақыт талабына сәйкес болуы міндетті екендігін айырықша атап көрсетті.
Қазақстан Республикасының Президентінің тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-
2010 жылдарға аралған мемлекеттік бағдарламасында: Мемлекеттік бастауыш,
орта және жоғары кәсіптік білім беру жүйесіндегі жағдайы одан әрі де
жақсартуды талап етеді. Бұл жекелеген пәндерді оқыту сапасы мен қатар,
олардың санына да қатысты. Сондықтан жоғарыда қойылған талаптарды орындау
үшін жоғары оқу орындарында құзыретті білікті мамандар даярлаудың жаңа
оқыту технологиялары ұсынылып, жаңа тұрапатты мұғалімдер үлгісі жүзеге
асырылуы қажет. Кез келген елдегі білім беру жүйесі қоғамның әлеуметтік –
экономикалық және мәдени дамуына ықпал етуге бағытталған, себебі мектеп
жоғары оқу орны болашақта қоғамның экономика, мәдениет, саяси өмірі
салаларында белсенді қызмет ететін адамдарды дайындайды. Сондықтан білім
берудегі негізгі буын – мектептің рөлі өте маңызды.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында білім беру
жүйесінің жеке адамды қалыптастыруда, дамытуға және кәсіби шыңдауға
бағытталған рөлі атап көрсетіле келіп, педагог қызметкерлер оқушылардың
мемлекеттік білім беру стандартында көзделген деңгейден төмен емес білім,
білік, дағды алуын қамтамасыз етуге, жеке шығармашылық қабілеттерінің
көрініп, дамуы үшін жағдай жасауға міндетті, - делінген.
Дәстүрлі оқытудың әдістемесінің білімді мемлекеттік стандарт
деңгейінде толық меңгеруіне кепілдік бермейтінін мектеп тәжірибесі көрсетіп
отыр. Сондықтан, жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асуы
үшін оны технологияландыру қажеттігі туындады.
Педагогикалық технология, оқыту технологиясы туралы мәселелер соңғы
жылдары педагог – ғалымдардың назарын аударып, әр түрлі қырынан зерттелуде.
Оқытудың жаңа технологиясының бастапқы бір формасы болып табылатын
бағдарламалап оқыту мәселелері А.И. Берг, А.П.Беспалько, Б.С.Блум,
М.В.Кларин, И.Я.Ленвер, В.Оконь, Б.Скиннер, Н.Ф.Талызина және тағы
басқалардың еңбектерінде көрініп дамыды.
Дамыта оқыту бағытындағы педагогикалық технология Л.С.Выготский,
Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, Л.В.Занков, Г.И.Щукинаның зерттеулерінде, жеке –
бағдарлы оқыту технологиясының жобасы Ш.А.Амонашвили, Е.В.Бондаревская,
И.С.Якиманская еңбектерінде, жекелеп, даралап, саралап оқыту технологиясы
А.А.Бударный, Р.Б.Вендровская, А.А.Кирсанов, А.В.Петровский, И.Э.Унт
еңбектерінде жан – жақты зерттелген.
К.Я.Вазина (ұжымдық ойлау іс - әрекеті), Н.Д.Хмель (ұжымдық танымдық
әрекет) сияқты ғалымдар ынтымақтастықты педагогикалық технологияның негізі
деп қарастырса, жаңашыл педагогтар С.Н.Лысенкова, Е.И.Соседова, В.Ф.Шаталов
мұны тәжірибеде жүзеге асырды.
Оқытудың модульдік технологиясы В.М.Монахов, Қ.Қабдықайырұлы және
басқалардың еңбектерінде қарастырылған.
Оқытудың ойындық технологиясының теориясы мен тәжірибесіне
байланысты мәселелер М.Ж.Арыстанов, Н.К.Ахметов, Б.А.Қойшыбаев,
П.И.Пидкасистый, Ж.С.Хайдаров және басқалардың еңбектерінде зерттелген.
Қазіргі заманда білім берудің, оны дамытудың көкейкесті
мәселелелерін шешу нақты, ғылыми – теориялық және практикалық бағыттағы
реформаны қамтамасыз ететін, білім беру жүйесін прогрессивтік және
динамикалық бірлікте тұтас, интегративті дамытуды жобалау мен жасақтауды,
ерекше оқу-тәрбие процесін, жоғары тиімділіктегі педагогикалық
технологияның пайда болуын талап ететін дидактикалық ғылымға тікелей
тәуелді. Осыған байланысты іргелі ғылыми зерттеулердің неғұрлым өзекті де
зор болашағы бар көкейкесті бағыты Қазақстандағы өркениет дамуының
қарқынына және бүкіл дүние жүзінде соңғы жылдары жүріп жатқан ірі
өзгерістерге сәйкес дамуда. Ал, жақын болашақтағы Қазақстан Республикасының
дүниежүзілік процесте алатын орны оның үкіметі мен халқының Қазақстанды
материалдық емес, парасат – пайымға негізделген, әрі ғылымды мол қажет
ететін материалдық өндірістері басым дамыған мемлекетке айналдыру жөнінде
алдына стратегиялық мақсат қоюға бел байлауымен айқындалады. Сондықтан,
мұғалімдер қауымына зор жауапкершілік, үлкен міндет жүктеледі. Мұндай
міндетті шешу мұғалімдерден мектептерде оқушыларға берілетін ғылым
негіздерін олардың болашақ іс-әрекетінің берік негізі әрі тірегі болатындай
етіп оқытуды, оқу-тәрбие процесін, білім мазмұнын жаңартумен қатар,
оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр алуан құралдарын қолданудың тиімділігін
арттыруды, оқытудың жаңа технологиясын меңгеруді, педагогиалық жаңалықтарды
тәжірибеге батыл енгізуді талап етеді.
Осыған орай педагогикалық қызметке ынтасы жоғары, білім беру
саласындағы үнемі жаңарып отыратын өзгерістерге икемді, жаңа
технологияларды оқу-тәрбие процесінде қолдана алатын мұғалімдерді дайындау
– оларды кәсіби дайындаудың ең көкейкесті аспектісінің бірі және педагогтың
жеке тұлғасын қалыптастыру процесіндегі іс-әрекеттің нәтижесі болып
табылады. Бұл мәселе бойынша жүргізілген зерттеу жұмыстарын зерделеу
барысында мұғалімдерді дайындаудың бірнеше бағыттары бар екенін байқадық.
Олар:
➢ Мұғалімдердің жалпы педагогикалық білігі мен кәсіби сапасын
қалыптастыру (О.А. Абдуллина, С.И.Архангельский, Н.В.Кузьмина,
В.А.Сластенин, Г.А.Уманов, Н.Д.Хмель және т.б.),
➢ Мұғалімдердің психологиялық – педагогикалық даярлығын
жетілдіру (В.В.Гоноболин, В.И.Гинецинский, М.И.Дьяченко,
Г.Қ.Нұрғалиева, А.И.Щербаков т.б.)
➢ Мектепте мұғалімдердің шығармашылық ізденісін ұйымдастырып,
ғылыми тәжірибеге енгізу (Ю.К.Бабанский, М.С.Бургин,
В.И.Загвязинский және басқалар),
➢ Мұғалімдердің ғылыми - әдістемелік дайындығын жетілдіру
(А.Е.Әбілқасымова, Б.Б.Баймұқанов, Е.Ы.Бидайбеков,
К.К.Закирьянов, М.Ә.Құдайқұлов, Қ.Қ.Қабдықайыров, Е.Ө.Медеуов,
Д.Рахымбек, С.Е.Шәкілікова және басқалар),
➢ Педагогикалық инноватика және оны меңгеруге мұғалімдерді
даярлау (М.М.Поташник, Н.Р.Юсуфбекова, И.И.Цыркун,
Я.С.Турбовской, Ш.Т.Таубаева, С.Н.Лактионова және басқалар).
Соңғы жылдары республикамызда бастауыш буын ана тілін оқыту
мәселелері С.Рахметова, П.Жаманқұл, Б.Қабатаева, Т.Әбдікәрімова және
басқалардың еңбектерінде қарастырылды.
Сондай – ақ, бастауыш сынып мұғалімдері мен болашақ
мұғалімдерін ана тілінен сабақ беруге дайындау мәселелері С.К.Селевко,
Б.А.Тұрғынбаева, М.Жанпейісова, Л.С.Подымова және басқалардың еңбетерінде
зерттелді.
Бүгінгі таңда республикадағы және аймақтағы экономиалық
нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайында мектепте ана тілін оқыту
мазмұнын жетілдіру, оқытудың озық технологияларын қолдану айырықша өзекті
проблемаға айналып отыр.
Осы орайда болашақ бастауыш сынып мұғалімі бастауыш мектеп ана
тілінен құрылымы мен атқаратын қызметін біліп, бұл салада болып жатқан
жаңалықтар мен жаңа технологияларды қолдану әдістерімен қарулануы тиіс.
Жоғарыда аталған ғалымдар еңбектері мен зерттеулерінде мұғалімдерді
даярлаудың түрлі аспектілері қарастырылғанмен, бастауыш сынып мұғалімдерін
ана тілі сабақтарында оқыту технологияларын қолдануға даярлау бағытында
ғылыми еңбектер, диссертациялар өте аз екені мәлім.
Сонымен қатар, жалпы білім беретін қазақ мектептеріндегі осы
жағдайды талдау кезінде біз мұғалімдердің оқытудың дәстүрлі түрінен қол
үзіп, ғылым мен техниканың қарқындап өсуіне байланысты қоғам өзгерісіне
ілесуі үшін, білім берудің барлық сатысында, оның ішінде білім негізі болып
саналатын бастауышта ана тілін оқыту әдістемесін жаңартып, қазіргі
технологияларды қолданудың қажеттігін байқадық. Сөйтіп, оқытудың қазіргі
технологияларын бастауыш сыныпта қолдану және мұғалімдерді оған дайындау
мәселесі әлі де болса толығырақ зерттеуді, оның нақты жолдарын көрсетуді
керек етеді.
Алайда, осы күнге дейін аймақтық ерекшеліктері ескеріліп,
бастауыш ана тілінен білім беруде оқыту технологияларын қолданудың жүйелі
әдістемесі жасалмаған, мұғалімдердің оқыту технологияларын қолдануға
дайындығы жеткіліксіз. Осыған сәйкес бастауыш сынып оқушыларына ана тілінде
білім берудегі оқыту технологияларының мүмкіндіктері мен олардың
студенттерді даярлау процесінде жүйелі пайдаланылмауы арасында және
бастауыш сыныптағы ана тілі сабақтарында оқыту технологияларын қолдануға
болашақ мұғалімдерді даярлау қажеттілігі мен оны жүзге асыруға байланысты
әдістеменің жоқтығы арасында қайшылықтар бар екендігі анықталды. Бұл
қоғамның қазіргі кездегі талаптарын ескере отырып, бастауыш сынып ана тілді
оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға болашақ мұғалімдердің даярлығын
қалыптастыруды теориялық - әдістемелік жағынан зерттеу қажет екендігін
көрсетті.
Осы айтылғандардың барлығы біздің зерттеу жұмысымыздың
көкейкестілігін анықтап, зерттеу тақырыбын Бастауыш сынып ана тілін
оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға болашақ мұғалімдердің даярлығын
қалыптастыру деп тұжырымдауға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: ана тілді оқытудың қазіргі
технологияларын қолдануға бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерінің
даярлығын қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеп, әдістемемен қамтамасыз
ету.
Зерттеу нысаны: жоғары оқу орындарында болашақ бастауыш сынып
мұғалімдерін ана тілді оқытуға даярлау процесі.
Зерттеу пәні: ана тілді оқытудың қазіргі технологияларын
қолдануға бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерінің даярлығын қалыптастыру.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер жоғарғы оқу орындарында кәсіби
даярлық процесінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдері оқыту технологиялары
туралы теориялық біліммен қаруланып, тікелей іс-әрекеттерінде оларды
пайдалану жолдарына үйретіліп, қолдану әдістемесін меңгерсе және дайындық
сапасын қалыптастыруға әсер ететін кешенді шараларға тартылса, онда
студенттердің болашақ кәсіби қызметінде оқытудың қазіргі технологияларын
қолдану арқылы ана тілінен білім беру сапасы артады, өйткені қазіргі кезде
жаңа технологияларды қолдану негізінде ғана оқушыларға тиісті дәрежеде
тиянақты білім беруге болады.
Алға қойылған мақсатқа және тұжырымдалған болжамға сәйкес
зерттеу жұмысының мынадай міндеттері анықталды:
- бастауыш сынып ана тілді оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға
болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлығын қалыптастырудың теориялық
негіздерін қарастыру;
- ана тілде бастауыш буында қолданылу мүмкіндіктері бар оқыту
технологияларын таңдаудың критерийлерін айқындау;
- бастауыш сынып ана тілін оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға
болашақ мұғалімдер даярлау әдістемесін жасау және оның тиімділігін
педагогикалық эксперимент арқылы тексеру.
Зереттеудің деректі көздері: философтардың, психологтардың,
педагогтардың таным, білім, жеке адам мен оның әрекеті, оқыту
технологиялары туралы ғылыми зерттеу еңбектері, Қазақстан Республикасының
Конституциясы, Білім туралы заңы, Қазақстан Республикасы бастауыш
білімнің мемлекеттік стандарты, Қазақстан Республикасы жалпы орта білім
мазмұны тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасы жалпы орта білім беретін
мектептің даму тұжырымдамасы, оқу бағдарламалары, оқулықтар мен оқу
әдістемелік құралдары, озат мұғалімдердің іс-тәжірибелері.
Зерттеу әдістері: философиялық, педагогикалық, психологиялық, оқу-
әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау, бағдарламаларға,
оқулықтарға, оқу жоспарларына әдістемелік талдау жасау, сауалнама, әңгіме,
эксперимент, байқау, бақылау, студенттерге практикалық тапсырма беру,
тәжірибелі, жаңашыл мұғалімдердің тұлғасы мен оқытушылық іс-әрекетін
зерттеу, жиналған материалдарды ана тілдік тұрғыда өңдеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:
- мұғалімдердің қазіргі оқыту технологияларын қолдануының теориялық
және әдістемелік негіздері анықталды;
- бастауыш сыныптарда ана тілді оқыту барысында қолданылу
мүмкіндіктері бар технологиялар іріктеліп, оларды таңдау
критерийлері айқындалды;
- бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерін оқыту технологияларын
қолдануға даярлаудың мазмұны мен әдістемесі негізделді.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Зерттеу нәтижелерін жоғары оқу орындарының бастауыш оқыту
педагогикасы мен әдістемесі факультетінде, педагогикалық колледждердің оқу-
тәрбие процесінде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1. Бастауыш сынып ана тілін оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға
болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастырудың ғылыми -
әдістемелік негіздері.
2. Бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерін ана тілді оқыту барысында
қазіргі технологияларды қолдануға дайындау әдістемесі.
Диссертацияның құрылымы:
Диссертация кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, 3 сурет, 5 кесте,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және 4 қосымшадан тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының көкейкестілігі, зерттелу дәрежесі,
мақсаты, нысаны мен пәні айқындалып зерттеудің болжамы, міндеттері мен
әдістері, теориялық және практикалық маңызы, ғылыми жаңалығы негізделді
және қорғауға ұсынылатын қағидалар баяндалды.
Бастауыш сынып ана тілін оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға
болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастырудың теориялық негіздері атты
бірінші тарауда зерттеудің проблемасына байланысты ғылыми әдебиеттерге,
педагогикалық технологиялар және оны оқу процесінде қолдану мәселесі
бойынша жинақталған тәжірибеге талдау жасалып, білім берудегі инновациялық
бағдарлар, оқу процесін технологияландыру мәселелері, педагогикалық
технология, оқыту технологиясы түсініктерінің философия, психология және
педагогика сияқты іргелі білім салаларындағы мәні ашылды; педагогикалық
технологияны қолдану деңгейін бағалау көрсеткіштері мен критерийлері
негізделді.
Бастауыш сыныпта ана тілін оқытудың қазіргі технологияларын қолдануға
болашақ мұғалімдерді дайындаудың жолдары мен шарттары атты екінші тарауда
болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін оқытудың қазіргі технологияларын
қолдануға дайындауда кәсіптік білімін жетілдіру, оқушылардың
белсенділіктерін арттыру қарастырылды.
Бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерінің оқытудың қазіргі
технологияларын қолдануға дайындығын қалыптастыру мақсатында жүргізілген
педагогикалық эксперимент жұмысының мазмұны , кезеңдері айқындалып,
нәтижелері шығарылып , қорытындыларының жоғарғы оқу орны, мектеп
практикасына енгізілгені туралы айтылып, педагогикалық технологияны
қолданудың озат тәжірибесі, даму тенденцияларына сипаттама берілді.
Қорытындыда теориялық және эсперименттік жұмыстардың нәтижелеріне
негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар берілді.
Қосымшада зерттеу материалдары (сауалнамалар, арнайы курс және
семинар бағдарламалары, жоғары оқу орнында оқылатын пәндердің оқыту
технологияларын қолдануға әсері, студенттерге берілетін тапсырмалар )
берілген.
1. Бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерін оқытудың қазіргі
технологияларын қолдануға дайындаудың теориялық негіздері
Қоғамдағы түбірлі өзгерістер, әсіресе, оқу –ағарту, білім
беру саласындағы ізгіліктендіру мен демократияландыру процестері
мектептерде білім мазмұны жаңартуды, білім беруді басқару
жүйесін жетілдіруді, мұғалімдерге қойылатын талап деңгейін өзгертуді
қажет етіп отыр. ХХІ ғасыр шебінде жаңа технологиялардың пайда
болуы ғылымның студенттерді- болашақ мамандарды – даярлау сапасына
ықпалын бұрынғыдан да күшейтеді, өйткені ХХІ ғасырдың
табалдырығында білім өзінің маңыздылығы жөнінен елдің стратегиялық
ресурстарымен бәсекелесе алатын копиталға айналады. Ғылыми
техникалық прогрестің жетістіктерін игерудің және жаңа
технологияларды жасаудың жоғары білікті мамандарды қажет ететіні
айқын болып отыр [1].
Болашақтың және қазіргі заман мұғалімдері қоғамдық дамудың
деңгейінен көрінетін, оның әлеуметтік парызына жауап беруді
көздейтін, жаңалыққа сергек, өз ісіне гуманистік сезіммен қарайтын
педагогикалық күрделі құбылыстардың барысын идеялық адамгершілік
тұрғыдан шеше алатын, жаңаша ойлау дағдысын меңгерген,
балалардың талапкерлігі мен өздігінен еркін дамуын ұйымдастыра
алатын және ата-аналармен, ұжыммен педагогикалық ынтымақтастық
орнатуға бейімділігі бар, шығармашылықпен еңбек ететін маман болуы
керек. Мұғалімдердің инновациялық қызметі мен шығармашылық
ізденістері ғана мектептің дамуын, оқыту мен тәрбиелеудің жаңа
үлгілерін , технологияларын қамтамасыз етеді. Сондықтан,
мұғалімдердің тек қана орындаушылық рөлін өзгертіп, оны жаңа
ізденіс - шығармашылық деңгейге көтеру – бүгінгі күннің міндеті
болып отыр. Міне , осындай жаңа мұғалімнің қызмет ету үлгісін
беріп, оқытудың жаңа технологиясын қолдануын реттеудің ғылыми-
теориялық негізін жасау - біздің басты мақсатымыздың бірі. Тараудың
негізгі мазмұны да осыған арналады.
1.1 Оқытудың қазіргі технологияларының философиялық,
психологиялық және педагогикалық негіздері
Мемлекетіміздің 2030 жылға дейінгі стратегиясы халқымыздың
рухани , ғылыми және шығармашылық қабілеті жоғары болған жағдайда
ғана Қазақстанның дамуындағы ұзақ мерзімге межеленген мақсаттарға
жетуге болатындығын анықтап берді. Білімнің айрықша басымдылық
алуы қазіргі қоғамдық прогрестің заңдылықтарынан туындайды. Өресі
биік білімдар адамдар мемлекеттің экономиялық даму деңгейін
айқындайды.
Адамзат дамуының жаңа кезеңіне жаңа білім беру жүйесі,
жаңа оқыту жүйесі, жаңа білім беру философиясы және жаңа білім
үлгісі сай келуі тиіс. Бұл үшін білім үлгісінің мүмкін болатын
даму бағыттары жөніндегі білім керек.
Елімізде соңғы жылдары инновациялық процестер мәселесі
арнайы зерттеле бастады. Педагогикалық білімнің жаңа бір саласы
педагогикалық инноватика білім берудің жаңа практикасын
ұйымдастыру мен байланысты мектептің даму процесін зерттейді. Оны
мектептегі инновациялық процестің теориясы деп атауға да болады.
Педагогикалық инноватика ғылыми білімнің жаңа саласы немесе
жаңа ғылыми пән ретінде білім беру жүйесін қайта құру кезеңінде
оқу процесіне педагогикалық жаңалықты ендіру мәселесін ғылыми
жағынан негіздеуге бет бұрып отыр .
Инноватика теориясының негізін қалаушылар неміс ғалымдары
В.Зомберт, В.Метчерлих, австралиялық И.Шумпетер. Бұл жаңа ұғым
қоғамдағы әлеуметтік- экономикалық және технологиялық процестерге
байланысты еніп отыр. Инновациялық процестің толық жазбасын
И.Шумпетер 1911 жылы экономика саласында жаңа комбинациялар
ретінде қолданып , 30 жылдардан кейін инновация ұғымына
алмастырылды. Инновация - сұраныс тауарларының жаңа түрлерін,
өндірістің, транспорттың жаңа құралдарын ендіру мен пайдалану
мақсатындағы өзгерістер деп түсіндірілді.
Кейіннен 1969 жылы чехословакиялық Валента Ф. инновация -
өндіріс организмінің бастапқы құрылымының өзгерісі, яғни, ішкі
құрылымнан жаңа жағдайға көшу деген анықтама береді. 50- жылдары
Батыс, 60 жылдардан бастап ТМД елдерінде инновациялық педагогикалық
процесс кең өріс алып, әлеуметтік оқу пәніне айналып отыр.
Инновация- педагогика теориясына жаңадан енген , әлі толық
зерттеліп бітпеген ұғым. Инновация ұғымы зерттеулерде ХІХ
ғасырда пайда болып, белгілі бір мәдениет элементінің біреуінің
екіншісіне енуі мағынасында қарастырылды.
Ұғымның осы мәні бүгінгі күнге дейін этнография саласында
сақталып келеді. Инновация - (латынша - жаңалық) жаңару , өзгеру,
жаңалық ендіру деген түсінікті береді [2].
Жаңалық ендіру- белгілі бір ортаға тұрақты жаңалық элементінің
енуіне орай бір жүйенің басқа бір жүйеге ауысуындағы мақсатты
өзгеріс.Кейіннен, педагогикалық инноватикаға жаңалықты ашу,
педагогикалық қауымның қабылдауы , бағалауы және практикада
пайдалануы жөніндегі ілім анықтамасы берілген [3]. Педагогикалық
инноватиканың дамуы бірізділік, орталыққа бағыныштылық әсерінен
тұйыққа тіреліп, кешеуілдеп келсе, соңғы жылдары демократиялық
өзгерістер педагогикалық шығармашылыққа , шығармашылық құндылыққа
ерік беріп, педагогикалық инноватика өз дәрежесінде еркін дамуда.
Бұған деген қызығушылықты әлем педагогтарының ерекше
инновациялық қызметінен, журналдар , инновациялық ақпараттық
қорларының ұйымдастырылуынан байқауға болады. Мысалы: БҰҰ жанынан
ұйымдастырылған Азияның педагогикалық инновация орталығы, Сорос-
Қазақстан қоры, инновациялық орталықтар.
Инновация теориясымен, методологиясымен ТМД елдерінде,
Қазақстан көлемінде айналысып жүрген ғалымдардың еңбектері
инновациялық процесті зерттеу жұмыстарын тереңдетуге мүмкіндік
туғызып отыр. Педагогикалық инноватиканы педагогика теориясына
немесе оның әдіснамасына жатқызу әлі нақты шешілмеген мәселелердің
бірі. Өйткені, педагогика теориясы оқу-тәрбие процестеріндегі
заңдылықтарды және оларды басқаруды қарастырады, ал әдіснама
болса негізінен меңгеру, практикаға енгізу ұстанымдарын анықтаумен
айналысады. Сонда педагогикалық инноватиканы білім жүйесіндегі
жаңаруды жылдамдататын құрал ретінде құрастыруға болады. Демек,
педагогикалық жаңалыққа бет бұру (инновация ) дегеніміз- мақсат ,
идея және жеке адамның, қауымның практикалық қызметі , іс-әрекеті,
жаңалықты ерекше қабылдау қасиеті.
А.А.Арламов[4], М.С.Бургин[5], В.И.Журавлев[6], В.И.Загвязинский
[7,8], Н.Р. Юсуфбекова еңбектерінде педагогикалық жаңалықтың жалпы
ерекшеліктері: жаңашыл мұғалім қызметіндегі жаңа идеяның пайда болуы,
оның уақыт талабына орай мақсат-мүддесі , әлеуметтік –
педагогикалық жағдайға тәуелділігі, жаңалық нәтижесін анықтаудың
күрделілігі толықтай қарастырылған.
Жаңалықтың пайда болуы мен ендіру, оның ортаның ерекшілігіне
орай тарауы, мұғалімдердің жаңалықты қабылдауы , ендіру
технологиясы, ескі дәстүрлі психологиядан арылу әлі де болса
зерттеуді қажет етеді.
Педагогикалық инноватика тақырыбына біршама диссертациялық
жұмыстар да арналған. В.П.Кваша, А.Г. Кругликов зерттеулерінде білім
беруде инновациялық әдісті басқару мәселесі қозғалса, М.В.Кларин
қазіргі шетел педагогикасындағы оқу процесінің жаңа моделін талдап
жалпылаған. С.Д. Поляковтың диссертациясы тәрбие саласындағы
инновациялық процесс мәселесіне арналған [11; 12 ; 13; ].
Көптеген шетел авторларының (Барер М., Браун В ., Пэвитт К .,
Уолкер У . т.б) еңбектерінде әр түрлі педагогикалық жаңалықтар
енгізу нәтижесінде білім беру жүйесін өзгертудің жекелеген
теориялық және практикалық мәселелері қарастырылған. Әсіресе,
Америка ғалымдары (Э.Роджерс т.б) жаңалықты таратудың әлеуметтік-
психологиялық жағына терең үңіліп, процеске қатысушылардың оған
қатысына , дайындығына және қабылдауына жеткілікті түрде талдау
жасаған. Отандық әдебиеттерде инновация мәселесі ұзақ уақыт
экономикалық зерттеу жүйесінде қарастырылып келеді. Бертін келе
ол қоғамдық өмірдің барлық саласында, тек ғылым мен техника
саласында ғана емес, басқару, білім беру, құқықтық және т.б.
салаларда да кеңінен өріс алып, ене бастады. Н.И.Лапин, А.И.Пригожин
еңбектерінде жаңалық енгізу мәселесі тек жекелеген инновациялық
процесс сатысында емес, кешенді түрде жүзеге асыру тұрғысынан
қарастырылды [14; 15].
Педагогикалық инноватика мәселесімен айналысып жүрген
ғалымдардың зерттеулеріне сүйене отырып, біз педагогикалық
технологиялардың оқу процесінде қолданылуын педагогикалық
инноватиканың құрамдас бөлігі ретінде қарастырамыз.
Бұл мәселеге соңғы жылдары айтарлықтай көңіл бөлініп,
арнайы нормативтік құжаттарда қарала бастады.
Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру
тұжырымдамасы (1994); Мемлекеттің білім беру саласындағы саясатының
тұжырымдамасы (1995); Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін
мектептердің тұжырымдамасы (1995); Қазақстан Республикасының орта
білімді дамыту тұжырымдамасы (1997); Қазақстан Республикасының
жалпы білім беретін негізгі оқу жоспары (1996); Жалпы білім
беретін мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұны тұжырымдамасы
(1996); Қазақстан Республикасы Білім туралы заң (1999) қабылданып,
Республика мектептері осы құжаттар негізінде қызмет жасауда . Осы
ресми құжаттарға оқытудың қазіргі технологиялары мәселесі бойынша
талдау жасайық. Білім туралы заң, білім мазмұнын жаңарту
тұжырымдамасы т.б. жоғарыда аталған негізгі құжаттар да
көрсетілген реформаның басты қағидалары – ізгілендіру мен
демократияландыру қағидаларына сәйкес оқытудың мақсатын айқындап
алу , одан әрі осы мақсатқа бағындыра отырып мазмұн, әдіс, түр
және оқыту құралдарына жаңа талаптарды анықтау .
Оқытудың мақсаты- өз бетімен дами алатын, әр түрлі өзгермелі
жағдайларда бағдар ұстай білетін , белсенді жеке тұлғаны , яғни
қызмет субьектісін тәрбиелеп шығару. Мұндай мақсат білім
мазмұнының құрылымына, она іріктеп алудың дәстүрлі талаптарына
сәйкесті өзгерістер енгізуді талап етеді. Мұны былай қойғанда , ол
оқыту теориясының асиомалары болып саналатын дидактика
қағидаларының жаңа мазмұнымен толығуын да талап етеді, демек бұл
дидактика парадигмасына да өзгеріс енуі қажет деген сөз. Оқыту
мақсаты-ендігі жерде оқыту әдістерінің оқушының өз бетімен белсенді
ізденіп, қызмет жасау әдістері және тәсілдерімен толығуы арқылы
айқындалады.
Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептері білім
мазмұнының тұжырымдамасында : Қазіргі кезеңде білім берудегі
негізгі мақсат –жан-жақты білімді, өмір сүруге икемді, іскер,
өзіндік ой толғамы бар, адамгершілігі жоғары, қабілетті жанды
қалыстастыру. Республикадағы әлеуметтік экономиалық құралымның
өзгеруі білім беру мазмұнында жаңалықтар енгізуді қажет етеді, -
делінген [16].
Республиа мектептерінде білім мазмұны мәдениеті өркендеген
демократиялық қоғамға үйлесімді жаңа адам үлгісін тәрбиелеуге
бағытталуға тиісті
Болашақ қоғамның азаматы:
-дүниеге диалектикалық көзқарастың негізі болып саналатын
белгілі мөлшердегі ғылыми білім жүйелерін;
-жаңа хабарларды өздіген дұрыс қабылдап, бағалай білуге,
дереу шешім табуға қабілеттілікті ;
-кезкелген нақты жағдайларды өз бетінше талдай білуді т.б.
меңгеруге міндетті. Сол сияқты , білім мазмұнын жаңарту
тұжырымдамасының негізгі бағыттары: біріншіден, мектептегі білім
мазмұнын қазіргі ғылымның динамикалық құрылымына сәйкестендіру ;
екіншіден , тәрбиелеу мен сезімді дамытудың барлық өрісін (оқу,
жұмыс, қарым-қатынас)ескере отырып , оқытудағы негізгі салмақты
оқушылардың шығармашылық ойлауы мен еңбектенуі мақсатына аудару; үшіншіден,
білімдерін өздігінен іс-жүзінде қолдана білуге тәрбиелеу; төртіншіден,
жалпы адамзаттың және біздің елдегі басқа халықтардың тарихы мен мәдениетін
ескере отырып, ұлттық рухани мәдениеттің қайтадан жаңаруына
байланысты , өскелең ұрпақтың дүниетанымын , адамгершілін байыту
және олардың өсуін қамтамасыз етіп қарастырады.
Сонымен қатар, жалпы білім беретін мектептердегі білім
мазмұнына қойылатын қоғамның әлеуметтік талабының ерекшеліктері
–оқытуда ақпараттық технологияны пайдалану мүмкіндігін ескере,
даралап және саралап оқытуды негізге ала отырып, білім мазмұнын
жаңартудың көп деңгейлік жолдарын жүзеге асыру. Қазақстан
Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасында: Бастауыш
мектептің негізгі міндеттері-баланың жеке басының алғашқы
қалыптасуын қамтамасыз ету; оның қабілеттерін ашып, дамыту, оқуға
деген ықыласын, іскерлігін қалыптастыру, оқу, жазу,санау, қарым-
қатынас ынтымақтастық тәжірибесінің берік дағдыларын меңгерту, -
дей келіп, оқытудың жаңа мазмұны, тиімді әдістемелер мен
педагогикалық технологиялар мәселелері бойынша жедел ақпарат беру
үшін қазіргі коммуникациялар жүйесін жасау міндетін қояды. Ал,
Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасында
қоғамды ізгілендіру – ХХІ ғасырдың табалдырығындағы өркениетті
дамудың талабы, мұның өзі әлеуметтік қатынастарды ұйымдастырудың
тиімді нысаналарына қол жеткізуіне байланысты болып отыр , әрі бұл
қатынастарда алдымен әлемнің тұтқасы ретінде адам аса айшықтана
көрінеді. Ендігі жерде ізгілендіру мақсатына жету құралы зиялылықты
қалыптастыруды, сезім, көңіл-күй мәдениетін тәрбиелеуді , өмірлік
құндылықтар мен бағдарлардың белгілі бір жүйесін орнықтыруды
көздейтін сан қырлы процесс-гуманитарландыру болып табылады .
Өйткені, біздің ертеңгі күні осы қазіргі мәдениетті, бүгінгі білім,
тәрбие берудің аясында өзіміз қалыптастырған қоғамға қадам
басатынымыз айқын,-делінген [17].
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің стратегиялық
мақсаты мемлекеттің әлеуметтік және кәсіптік проблемаларын өз
бетінше тұжырымдай отырып, іс жүзінде шеше алатын, жоғары білімді әрі
бәсекеге түсуге қабілетті шығармашылық тұлғаны қалыптастыруға неғұрлым
қолайлы жағдай жасау болып табылады.
Қазақстанның мәдени және экономикалық өміріндегі жетістіктері, көп
жағдайда,адамгершілік мәдениеті биік,сонымен бірге,бәсекеге
қабілетті,жоғары технологиялық экономиканы ғана емес,асқақ рухани
құндылықтарды да жасай алатын мамандардың жаңа буынын дайындауды қамтамасыз
етуге бағытталған жоғары білім беру жүйесін түбегейлі қайта құрумен тығыз
байланысты.Жоғары оқу орындарын бітірушілердің дайындық деңгейіне қойылатын
талаптар түрінде белгіленген қоғамымыздың жаңа әлеуметтік тапсырыстары,өз
кезегінде,оқу бағдарламаларын өзгертуді,сондай-ақ студенттердің алатын
білім сапасын көтеріп,бүгінгі күнге сай кәсіптік дағдыларды игеруге
бағытталған оқытудың жаңа технологияларын енгізуді көздейтіндігі Қазақстан
Республикасы жоғары білім беру мемлекеттік стандартының тұжырымдамасында
айқын көрсетілген.
Бұл білім беру жүйесінің негізіне алынған шығармашылық әрекетінің
басқаша методологиясы және ол өзгеше адамгершілік және ерік қасиеттерін
қалыптастыруды, адамның рухани дамуын талап етеді, ал мұнда білім беру
жүйесінің өзі инновациялық жүйеге айналады.
Әлемдік педогогикалық тәжірибеде технология ұғымының ену тарихына
көз жіберсек, бұдан 15 -20 жыл бұрын отандық педагогикада технология
ұғымы мүлдем дерлік қолданылған жоқ.Дәстүрлі педагогика өкілдері
технология терминіне үрке қарады, себебі оған дейінгі түсінік бойынша
технология деп белгілі бір объектінің өзгерісін айтатын еді, яғни
техологияның барлық шарты орындалған кезде нәтижеге кепілдік берілетін.
Бірақ педагогтар бұл категорияны педагогикалық құбылыс ретінде қарастыруды
қажет деп таппады. Жалпы, технология идеясы өте жаңа ұғым емес. Оқыту
процесі технологияландыру туралы ойды, осыдан 400 жыл бұрын Я.А.Коменский
айтқан болатын. Оның ойынша оқыту техникалық болуы қажет, яғни нені
үйретсе де, оқытса да табыссыз болмауы керек. Оқытудың мұндай механизмін,
яғни нәтижеге қол жеткізетін оқу процесін Я.А.Коменский дидактикалық
машина деп атады. Оған мақсат қою, осы мақсатқа жетудің құралдарын
іздестіру, бұл құралдарды қолданудың ережелерін табу маңызды болды. Сөйтіп,
мақсат – құрал – оны қолдану ережелері – нәтиже модулі шықты. Бұл – білім
берудегі кез келген технологияның өзегі. Я.А.Коменскийден кейін
педагогикалық технология элеметтерін Г.Писталоцци еңбектерінен
кездестіруге болады.
АҚШ – та педагогикалық технологияға қызығушылық үстіміздегі ғасырдың
30 – шы жылдарындағы техникалық құралдарды пайдаланып оқыта бастаған
кезде басталып, білім берудегі технология термині пайда болды. Бұл оқу
процесінде техниканы пайдаланумен пара – пар еді. Бағдарламалап оқыту және
дидактикалық машина жасалуымен байланысты жаңа білім беру технологиясы
термині пайда болды, бұл оқыту мен тәрбиелеуді қалай құру керек дегенге
саяды. Ақырында, 60 – шы жылдарда америкалық және батыс европалық білім
берудегі реформаларға байланысты оқу процесінде межеленген білім
нәтижесіне қалай жетуге болады мағынасын беретін педагогикалық
технология термині пайда болды.
Оқыту технологиясы, жоғарыда айтқанымыздай, бұл – ұзақ тарихи
дамудың жемісі. Мұның жолында талай іздену мен адасу, жарқын ойлардың жылт
еткен кездейсоқ жарқылы мен терең сенім, ұзақ жылғы еңбек пен еліктеу, ең
соңында кәдімгі үйреншікті әдет қалыптасты. Қоғам тарихы технология
саласындағы көптеген революцияны біледі. Табиғат танымында, ғылымда үлен
секіріс ретінде танылған ғылыми – техникалық революциялар техника,
технология саласына іргелі өзгерістер әкелді, табиғатқа, қоғамға, адам
өміріне игі әсерін тигізді, нәтижесінде жаңа технологиялар, жаңа
перспективалық бағыттар өмірге келді. Мұндай ірі ғылыми – техникалық
революциялар қатарына нәрселердің мироқұрылымын тану, ғарышты игеру,
кибернетиалық құрылымдар, өндірісті автоматтандыру, қалдықсыз өнім өндіру
және қалдықты қайта өңдеу жатады.
Қазіргі заманғы ғылыми- техникалық даму адам өмірінің, қызметінің
барлық саласын қамтиды, ал ғылым саласындағы теориялық және технологиялық
өзгерістердің жалпы стратегиясы ғылымның тұрақты өзегі ретінде
дүниенің ғылыми бейнесін білдіреді.
Оқытудың технологиясы білім берудің теориялық және
қызметтік негізін қалыптастырады, білімді еңбекпен ұштастырып, іс-
әрекеттің саналылығын дамытады, мақсатты өмір сүруге ұмтылуға әсер
етеді.
Педагогикалық технологияның білім берудегі бағасын жалпы
мойындағанмен де, оқыту технологиясының мәртебесі әлі де
айқындалмаған күйде қалуда. Педагогикалық әдебиеттерге талдау жасап
үңілсек, қазіргі кезде оқытудың педагогикалық технологиясы ұғымы ғылыми
білім берудің теориясы мен практикасына мықтап енгенін көреміз.
Педагогикалық технология ұғымының қалыптасуы мен дамуының
тарихында педагогикалық технология ұғымының мәні түрліше қарастырылады,
яғни оқыту технологиясын техникалық құралдардың көмегімен оқыту деп
ұғынудан бастап педагогикалық технологияны ғылыми тұрғыдан ұғынуға дейін
түрліше пікірлер бар, олар педагогикалық технология мәселесіне арналған
Б.Блум, Дж. Кэрролл, П.Я. Гальперин, В.В. Давыдов, М. Кларин, Н.А.
Менчинская, З.И. Калмыкова, Л.В. Занков т.б. ғалымдардың еңбегінде
қарастырылған.
Біріншіден, оқыту технологиясы- оқу ақпараттарының пайда болып
көріну, өзгеру, өңделу әдістері мен құралдарының жиынтығы болса, екіншіден
оқыту барысындағы мұғалімнің оқушыға қажетті техникалық және ақпараттық
құралдарды қолдана отырып, әсер ету жолдары туралы ғылым. Біздіңше, төменде
берілген анықтамадан оқыту технологиясы терминінің мағынасына неғұрлым
тереңірек үңілуге болады.
Оқыту технологиясы- алға қойған мақсатқа жетудің тиімділігін
қамтамасыз ететін оқытудың әдіс, құрал және түрлерінің жүйесі арқылы
оқыту мазмұнын жүзеге асыру жолы. Сөйтіп, оқыту технологиясын мазмұн, әдіс
және құралдардың өзара байланысы мен себептілігі жатыр, ал қажетті мазмұнды
тиімді әдістер мен құралдарды бағдарлама мен қойылған педагогикалық
міндетке сәйкес іріктей білу мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне
байланысты. Барлық берілген анықтамалардан біз технология -techne-өнер,
шеберлі және loqos- ғылым, заң, бір сөзбен айтқанда технология дегеніміз-
шеберлік (өнер) туралы ғылым екенін көреміз.
Оқу барысында оқыту технологияларын қолдану жөнінде сөз болғанда
әркімде әр түрлі пікір туады. Соның нәтижесінде отырғандар октимистер және
пессимистер болып екіге бөлінеді. Оптимистер үшін технология қасиеті бар
машина тәріздес, оны іске қосса болды дәстүрлі педагогикаға тән бүкіл
кемшілік жойылып сала береді. Көзді ашып жұмғанша болашақта бүкіл әлемді
таң қалдыратындай, соншалықты терең де көлемді білім алады. Сонымен қатар,
олардың ойынша көп адамға бір мезгілде осынша білім беретін болғандықтан,
өте арзанға түсіп, білім беруге жұмсалатын қаржыны азайтуға мүмкіндік
береді.
Пессимистер үшін технологияны оқыту барысында қолдану басқаша машина
түрінде елестейді, ол- зиянды рухтың пайда болуына әкеліп соғады. Өздігінен
басқарылатын машина басқалардың өз бетінше ойлау қабілеттерін жойып,
пайымдауына, қиялдауына, білігіне кері әсер етеді. Соның нәтижесінде
баланың ақыл-ойы, бағалау қабілеті, жеке тұлға ретіндегі дамуы тежеліп,
мұғалім мен баланың жеке ұзақ уақыт тұрақты жұмыс істеуінің қажеттігін
тудырады. Мұндай машиналар түбінде мұғалімді жұмыссыз қалдыруы мүмкін.
Біздің пікірімізше, бұл екі көз қарастың өкілдері де технологияны оқу
барысында қолдануды өте тар көлемде түсінеді. Шындығында, бұл ұғымның кең
мағынасы білім беру жүйесі мен оқыту процесінде әртүрлі ең тиімді
әдістерді, материалдарды, құрал-жабдықтарды қамтуға мүмкіндік береді[19].
Қазіргі заманғы оқыту технологиялары педагогикалық және
психологиялық ілімдер негізінде жасалған дамытушы, тұлғалық бағдарлы,
мақсатты технология болып табылады. Оқу процесін технологияландыру басқа
ақыл-ой талабына ғана негізделген рационалистік немесе технократтық деп
аталатын дидактикалық парадигмамен әдіснамалық байланыста. Педагог-
рационалистердің негізгі міндеті- оқу материалын меңгерудің неғұрлым тиімді
тәсілін іздестіру. Нақ осы модель төңірегінде оқытудың техникалық
құралдарын қолданудың мүмкін жолдары пайда болып, ол кейіннен оқыту
технологиясы ұстанымдарына ұласты.
XXI ғасыр өркениет дамуының постиндустриялық кезеңі. Өркениеттің
даму кезеңін ауыстыру білім жүйесін ауыстыру қажеттігін, білім үлгісін
қайта қарауды алға тартады. Мұнда адамның білімі, тәжірибесі және құндылық
бағдарлары бастапқы фактор болады. Бұл –ақпараттық қоғам дәуірі,
технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына
мұқият қарау дәуірі. Адамзат дамуының жаңа кезеңіне жаңа білім беру жүйесі,
жаңа оқыту жүйесі, жаңа білім беру философиясы және жаңа білім үлгісі сай
келуі тиіс [1].
Мектеп әлеуметтік институт ретінде барлық қоғам мен қоғамдық
сананы бейнелейді. Ол саясаттан, идеологиядан тыс, ешқандай пәлсапаға
сүйенбей өмір сүруі мүмкін емес. Сондықтан, кез келген жалпы педагогиалық
білім беру технологиясы, белгілі бір философиялық тұғырға негізделеді.
Философиялық ережелер педагогикалық технологияны методологиялық тұрғыдан
қамтамасыз ететін құрамға енетін жалпы реттегіш ретінде қызмет атқарады.
Технологияда мақсаттар жүйесіне енетін философиялық негіз анық байқалады.
Жеткілікті дәрежеде анықталған философиялық көзқарас білім беру мазмұнында,
оқу пәнінің мазмұнында көрініс табады. Бірақ олардың идеологиялық
бағытында тұтастық, бірлік жоқ. Ортақ философиялық негіз болмағандықтан,
мектептегі білім беру мазмұны дүниенің тұтас бейнесін бере алмайды.
Оқытудың әдістері мен құралдарының философиялық негізін айқындау өте
қиын, себебі идеясы жағынан бір-біріне қарама- қарсы технологияларда бір
ғана әдіс қолданылуы мүмкін.Сондықтан да, бір технологияның өзі әр түрлі
философиялық негізде кезкелген жағдайға бейімделгіш, икемді болуы мүмкін
(мысалы: ойын).
Қазіргі заманғы қоғамдық білім саласында білім беру процесінде
көптеген философиялық бағыттар, ағымдар бар. Олар: материализм мен
идеализм, диалектика мен метафизика, сциентизм мен табиғи сәйкестілік,
гуманизм және антигуманизм, антропософия және теософия, прагматизм және
экзистенциализм. Педагогикалық технологияға оның бәрінің негізінде
сипаттама беру мүмкін емес, дегенмен қандай да болсын оқыту технологиясы
белгілі бір философиялық негізге сүйенетінін байқауға болады.
Оқу процесі көп уақыттан бері техникалық және технологиялық
мәселелерді қамтиды. Оқытуда мұғалім мен оқушы еңбегін жетілдіріп, оның
тиімділігін арттыратын көрнекілікке ұмтылу, әр-түрлі құралдарды қолдану
білім жүйесі пайда болғаннан бері іске асып келеді. Дегенмен қазір, ғылыми-
техникалық революция заманында , оқытудың технологиялық мәселелері өте
үлкен мәнге ие болуда. Оқу процесінің сапалы да жаңа жағдайлары мен
мүмкіндіктері – проекциялық аппаратура, телевизиялық техника тағы басқалар
пайда болды.
Қазіргі заманғы жаңа аппараттардың пайда болуы әдетте кейбір
мамандарды үміттендіргенмен, оқу техникасы өзінен-өзі оқу процесінің
жаңартудың (модернизация) түп қазығы бола алмайды. Оқу процесін
жетілдірудің маңызды алғышарты жоғары теориялық және әдістемелік талаптар
негізінде жасалған дидактикалық материал және оның тиімді қолданылуы
болып табылады. Міне, осының өзі дидактиканың техникалық және
технологиялық мәселелерін өзіндік ерекшелігі бар бөлім – оқытудың
технологиясы тұрғысынан зерттеудегі басты бағыт болып табылады [20].
Қазіргі кезде технологиялық прогресс әлеуметтік процеске әсер
ететін неғұрлым маңызды фактор болып табылады. Педагогикалық білім берудің
технологиясын жақсарту-қоғамның мәдени сана-сезімін және оның экономикалық
байлығын қалыптастырудың негізгі шарттарының бірі. Білім беру жуйесінде
оқыту технологиясын қолданудың үнемі жетілдіріп отыру үшін психологиялық-
педагогиалық бағалау өлшемдерінің модификациясы мен оқушылардың дайындық
деңгейінің, білім берудің мақсаты мен оқытудың шарттарының, сонымен қатар
пәнді оқытудың құралдарының негізі қалануы керек. Бұл үшін педагогикалық
жоғары оқу орындары мен жеке адамның шығармашылық дамуына қойылатын
талаптың артуына байланысты қоғам мен білім беру саласында болып жатқан
инновациялық өзгерістерді білу керек.
Қоғам өмірінің кенеттен өзгерісі мен білім беру жүйесінің, білім
беру мақсаты мен формаларының, оқыту мазмұны мен технологиясының арасындағы
сәйкессіздік білім беру жүйесінің дағдарысқа ұшырауына соқтырды. Білім беру
жүйесіне әсер ететін:
- педагогикалық білімге деген сұраныстың өсуі;
- педагогикалық білім берудің кәсіптік деңгейін көтеру қажеттілігі;
- педагогикалық білім берудің ерекшелігі мен икемділігі, кәсіптік
еңбектің мақсаты мен жағдайға бейімделуі;
- педагогикалық білім берудің қоғамның талабына сәйкес келу
қажеттілігі;
- дәстүрлі әдістеменің тиімділігінің төмендігі;
- қоғамның жеке тұлғаның дамуына қойып отырған талабының өсуі;
- оқытудың жаңа технологиясын ендіруге кері әсер етіп отырған
психологиялық кедергілер, яғни бір үлгімен жұмыс істеп дағдылану,
шығармашылық дейгейдің төмендігі, педагогтық мамандықты таңдаудағы ынта-
ықыластың тұрақсыздығы;
- педагогикалық еңбектің экономикалық жағынан тиімсіздігі,
қаржыландырудың нашарлығы тағы басқа факторлармен қатар оқытудың
технологиясы сияқты маңызды факторда бар. Жаңа технология бойынша оқу
қызыметін басқарудың, педагогикалық қарым-қатынастың және ғылыми ақпаратты
қабылдап, өңдеудің жаңа түрлері талап етіледі.
Педагогикалық технологияның ерекшелігін педагогикалық жүйені жобалау
тұрғысынан анықтау үшін жобалаудың білім беру аймағында оқыту жүйесі мен
оның жекелеген компоненттерін жасаумен шектелмейтінін ескеру қажет.
Жобалау сонымен қатар оқушының интеллектуальдық даму заңдылықтарын, оқу іс-
әрекетінің қалыптасу ерекшеліктерін және педагогикалық басқарудың
тәсілдерін зерттейтін құрал ретінде әдіснамалық қызмет те атқарады.
Оқыту бағдарламасын жобалаудың әдіснамалық қызметі оқыту
бағдарламасын құрудың технологиялық бағалау өлшемдері тұрғысынан
қарастырылуы мүмкін. Бұл бағалау өлшемдеріне сәйкес оқу және оқыту
қызметтерінің бағдарламасы түзіледі. Түзілген оқыту үлгісінен педогогикалық
технологияның даму мүмкіндіктерін көруге болады. Бұл үшін білім беру
мақсаттарын оқу қызметін басқару әрекеті жүйесіне нақты ғылым тілінде
көшіру, оқушылардың жеке ерекшеліктері ескерілген оқыту үлгісін түзу қажет.
Осылайша, оқыту технологиясының әдіснамалық қызметі жалпы
стратегиялық үлгі-оқытуды жобалау, ұйымдастыру және жобаны жүзеге асыру
арқылы анықталады. Оқыту бағдарламасы оқыту-педагогикалық қызметтің жобасы
ретінде төмендегі арнайы ерекшеліктерге ие:
- әлі пайда болмаған объектілерді бейнелейді;
- ең болмағанда нормативті түрде жүзеге асырылған болуы мүмкін;
- сәйкес іс- әрекеттің орындалуының қолайлы деңгейін белгілеп
отыратындықтан нормативті болып табылады [21].
Бұл ерекшеліктерді оқыту технологиясының дамытушылық қызметі сияқты
өзіндік ерекшелігімен толықтыруға болады. Технологияның бұл сипаты
дәстүрлі оқыту барысында жеткілікті дәрежеде көрінбейді, бірақ жаңа
технологияның маңызды белгісі болып табылады.
Педагогикалық технология ғылым мен тәжірибенің арасынан аралық орын
алады. Осы мәселені зерттеушілердің бірі Н.Ф. Талызина: Ғылым мен
тәжірибенің арасында айырықша ғылым болуы тиіс, ол арқылы
ұстанымдар, әдістер дүниеге келіп, олардың қолданылу жүйесі анықталу
керек , - деп жазды [22].
Оқыту технологиясы оқыту теориясын бейнелейді және оқытудың
технологиялық деңгейін көрсететін стратегиясы мен тактикасы болып
табылады.
Оқыту мен тәрбиелеуді технологияландырудың келесі бірі әдіснамалық
бағдары іс-әрекеттік ықпал болып табылады, себебі білім беру процесінің
негізі –іс-әрекет. Соңғы кезде педагогикада білім беру жүйесі бөліктерінің-
мақсаты, мазмұны, әдіс түрлері мен оқу құралдарының бірлігі туралы
түсінік берік қалыптасқан. Білім берудің мазмұнына оқыту технологиясының
маңызды бөлігі ретіндегі оның процессуалды бөлігі де (әдістері мен
құралдарының жиынтығы) кіреді. Педагогикалық технологияларды өзгерту және
жетілдіру барысында әр түрлі бөліктер әр түрлі деңгейде тұрақтылықты
байқатады. Көбінесе оқытудың процессуалды бағыттары өзгереді, ал мазмұны
тек құрылымы, мөлшер-шамасы, логикасы жағынан ғана өзгереді. Алайда
әдістердің түбегейлі өзгеруінің нәтижесінде білім берудің мақсаттары,
мазмұны мен түрлері өзгереді, ал мақсаты мен мазмұнының өзгерісі оқытудың
процессуалды бағытын қайта қарауға әкеліп соғады.
Педагогикалық процесс мазмұны өзіндік тарихы бар күрделі құбылыс. Оны
Т.А. Стефановская төрт деңгейде қарастырады[23].
Бағдарлық деңгей –жеке тұлғаның жан-жақты және гармониялық дамуы –бұл
философиялық бағдар. Тұжырымдық модельдеуші деңгей- жеке тұлғаның әр
қырынан дамуы - әр түрлі тәсілдермен анықталатын педагогикалық стандарт.
Мұндағы ең басты нәрсе –жеке тұлғаның гармониясы мен тұтастығы. Нақты
бағыттаушы деңгей-ес, сезім, мінез- құлық гармониясы- дамудың, білім
берудің, қалыптастырудың нақты міндеттері. Пәндік дейгей- жеке тұлғаны
нақты оқу пәніне:оқыту мазмұны, нақты сапалар мен қасиеттерге тәрбиелеу
мзмұны.
Барлық деңгейде де педагогтің рөлі, оның нақты қызметі айқын көрініп
тұрады: біріншіде-философиялық деңгейді түйсіну- прогностикалық қызмет;
екіншіде-стандартты, педагогикалық процесс мазмұнның моделін таңдау-
гностикалық қызмет; үшіншіде- педагогикалық процестің нақты міндеттерін
анықтау- педагогикалық мониторинг; төртіншіде –тұтас педагогикалық
процестің құрамдас бөлігі ретіндегі оқытудың, тәрбиелеудің мазмұнын
іріктеудегі арнайы қызмет. Бұдан қазіргі оқу процесінің мазмұны оның
тұтастығынан шығады, көп деңгейлілігін, өзгермеллілігін алдын-ала
шамалайды, мұғалім қызметінің нақты көрінісі және өзгермелілігі әр
деңгейде көрінеді.
Мектептердегі білім мазмұны мәдениеті өркендеген демократиялық
қоғамға үйлесімді жаңа адам үлгісін тәрбиелеуге бағытталуы тиіс.
Қазақстан Республикасының қазіргі жаңа мектебінің білім мазмұны деп
жеке адамның ой-өрісін, дене тәрбиесін, оқушылардың адамгершілік-
эстетикалық қабілеттерін, олардың өзіндік мінез-құлықтарын дамытуды, жалпы
адамзаттық және мәдени дәстүрге араласа білуге тәрбиелуді қамтамасыз
ететін, сондай-ақ өз бетімен өмір сүруге дайындайтын ғылыми білім,
практикалық іскерлік және дағды жүйесін түсінеміз [16].
Осы заманға ұлттық мектеп білім мазмұны тұжырымдамасының методологиясы
таным процесінің философиялық теориясынан, жеке тұлға болмысын түсінуге
бағытталған іс-әрекет туралы ілімнен, түрлі оқу пәндерін оқытуға
диалектикалық тұрғыдан қарау мен тұтас педагогикалық процесс теориясының
негізгі қағидаларынан келіп шығады.
Қазіргі уақытта жалпы білім қоғамдық қажеттілік қана емес, сонымен
қатар, жеке адамның өзіне де қажет, оның қоғамдық мәдени өмірге, кәсіптік
еңбекке қатысып, білімін одан әрі жетілдірудің мөлшері болып табылады.
Сондықтан да, жалпы білім беретін метептің білім мазмұнын жаңарту үшін
нақты әлеуметтік жағдайларда дамитын әрбір оқушының талғам-тілегін, оның
табиғи биологиялық генетикалық негіздерін, қабілетін, денсаулығы мен
психологиялық ерекшеліктерін барынша ескере отырып, жеке тұлғаның
шығармашылықпен іс-әрекет ете білу мақсаты басшылыққа алынады.
Жаңартылған білім мазмұнының ғылыми-әдістемелік негізіне дамыта оқыту
идеясы алынған. Дамыта оқытудың ерекшелігі оқушыда пәндік білім, білік,
дағды қалыптастырудың қажеттілігін жоққа шығармайды, бірақ оқыту мен
оқушыны дамыту міндеттерін бөліп қарастыруды, яғни білімдік міндеттің
басымдылығын қолдамайды, оқыту оқушының дамуын қамтамасыз ететін жағдай
болуы керек дегенді приоритет етіп қояды. Дамыта оқыту жүйесінде оның
мазмұны оқушының жеке бас тұлғасын дамытудың құралы деп қарастырылады. Ол
мазмұнда оқушы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4 1. Бастауыш
сынып ана тілді оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға
болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастырудың
теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...13
1. Оқытудың қазіргі технологияларының философиялық, психологиялық
және педагогикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..15
1.2. Бастауыш сыныпта қолданылатын оқытудың қазіргі технологияларының
негізгі ерекшеліктері мен сипаттамалары және оларды таңдау
критерийлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
2. Бастауыш сыныпта ана тілді оқытудың қазіргі технологияларын
қолдануға болашақ мұғалімдерді дайындаудың жолдары мен
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
2.1. Бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерін оқытудың қазіргі
технологияларын қолдануға дайындаудың мақсаты, мазмұны,
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .70
2.1.1 Болашақ мұғалімдерді өзінің кәсіптік білімін жетілдіруге дайындау-
оқытудың қазіргі технологияларын меңгертудің қажетті
шарты ... ... ... ... ... ... .70
2.2 Болашақ мұғалімдерді оқытудың қазіргі технологияларын қолдану арқылы
оқушылар белсенділігін арттыра білуге
дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .84
2.3 Бастауыш сынып ана тілді оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға
болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастыру мақсатында жүргізілген
тәжірибелік- эксперимент жұмысының мазмұны, кезеңдері мен
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .92
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 105
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...108
Қосымшалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 115
К І Р І С П Е
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі
білім беруді дамыту тұжырымдамасында: Жоғары білім беруді дамытудың
негізгі үрдісі мамандар дайындаудың сапасын арттыру, қарқынды ғылыми
зерттеу қызметін ықпалдастыратын инновациялық білімді дамытуды, жоғары оқу
орындары зерттеулерінің әлеуметтік сала мен экономикалық қажеттіліктерімен
тығыз байланысты, білім берудегі ақпараттық технологияларды жетілдіру болып
табылады, - деп атап көрсеткендей, білікті мамандарды даярлау - өзекті
мәселелердің бірі болып табылады. Осыған орай ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев
Қазақстан халқына жолдауында: Ұлттық бәсекелестікке қабілеттілік бірінші
кезекте оның біліктілік деңгейімен айқындалады. Әлемдік білім кеңістігіне
толығымен кіруге білім беру жүйесінің халықаралық деңгейге көтеруді талап
ететіні сөзсіз - деп көрсетті. Мұғалімдердің біліктілігін неғұрлым сапалы
деңгейде көтеру, білім беру жүйесінің қызметкерлерін қайта даярлау
жөніндегі республикалық және аймақтық институттардың материалдық –
техникалық базасын нығайту қажет. Келешекте мұғалім мамандығы ең беделді,
әрі жоғары ақы төленетін мамандардың бірі болуы керек. Әрине мұғалімнің өзі
де уақыт талабына сәйкес болуы міндетті екендігін айырықша атап көрсетті.
Қазақстан Республикасының Президентінің тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-
2010 жылдарға аралған мемлекеттік бағдарламасында: Мемлекеттік бастауыш,
орта және жоғары кәсіптік білім беру жүйесіндегі жағдайы одан әрі де
жақсартуды талап етеді. Бұл жекелеген пәндерді оқыту сапасы мен қатар,
олардың санына да қатысты. Сондықтан жоғарыда қойылған талаптарды орындау
үшін жоғары оқу орындарында құзыретті білікті мамандар даярлаудың жаңа
оқыту технологиялары ұсынылып, жаңа тұрапатты мұғалімдер үлгісі жүзеге
асырылуы қажет. Кез келген елдегі білім беру жүйесі қоғамның әлеуметтік –
экономикалық және мәдени дамуына ықпал етуге бағытталған, себебі мектеп
жоғары оқу орны болашақта қоғамның экономика, мәдениет, саяси өмірі
салаларында белсенді қызмет ететін адамдарды дайындайды. Сондықтан білім
берудегі негізгі буын – мектептің рөлі өте маңызды.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында білім беру
жүйесінің жеке адамды қалыптастыруда, дамытуға және кәсіби шыңдауға
бағытталған рөлі атап көрсетіле келіп, педагог қызметкерлер оқушылардың
мемлекеттік білім беру стандартында көзделген деңгейден төмен емес білім,
білік, дағды алуын қамтамасыз етуге, жеке шығармашылық қабілеттерінің
көрініп, дамуы үшін жағдай жасауға міндетті, - делінген.
Дәстүрлі оқытудың әдістемесінің білімді мемлекеттік стандарт
деңгейінде толық меңгеруіне кепілдік бермейтінін мектеп тәжірибесі көрсетіп
отыр. Сондықтан, жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асуы
үшін оны технологияландыру қажеттігі туындады.
Педагогикалық технология, оқыту технологиясы туралы мәселелер соңғы
жылдары педагог – ғалымдардың назарын аударып, әр түрлі қырынан зерттелуде.
Оқытудың жаңа технологиясының бастапқы бір формасы болып табылатын
бағдарламалап оқыту мәселелері А.И. Берг, А.П.Беспалько, Б.С.Блум,
М.В.Кларин, И.Я.Ленвер, В.Оконь, Б.Скиннер, Н.Ф.Талызина және тағы
басқалардың еңбектерінде көрініп дамыды.
Дамыта оқыту бағытындағы педагогикалық технология Л.С.Выготский,
Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, Л.В.Занков, Г.И.Щукинаның зерттеулерінде, жеке –
бағдарлы оқыту технологиясының жобасы Ш.А.Амонашвили, Е.В.Бондаревская,
И.С.Якиманская еңбектерінде, жекелеп, даралап, саралап оқыту технологиясы
А.А.Бударный, Р.Б.Вендровская, А.А.Кирсанов, А.В.Петровский, И.Э.Унт
еңбектерінде жан – жақты зерттелген.
К.Я.Вазина (ұжымдық ойлау іс - әрекеті), Н.Д.Хмель (ұжымдық танымдық
әрекет) сияқты ғалымдар ынтымақтастықты педагогикалық технологияның негізі
деп қарастырса, жаңашыл педагогтар С.Н.Лысенкова, Е.И.Соседова, В.Ф.Шаталов
мұны тәжірибеде жүзеге асырды.
Оқытудың модульдік технологиясы В.М.Монахов, Қ.Қабдықайырұлы және
басқалардың еңбектерінде қарастырылған.
Оқытудың ойындық технологиясының теориясы мен тәжірибесіне
байланысты мәселелер М.Ж.Арыстанов, Н.К.Ахметов, Б.А.Қойшыбаев,
П.И.Пидкасистый, Ж.С.Хайдаров және басқалардың еңбектерінде зерттелген.
Қазіргі заманда білім берудің, оны дамытудың көкейкесті
мәселелелерін шешу нақты, ғылыми – теориялық және практикалық бағыттағы
реформаны қамтамасыз ететін, білім беру жүйесін прогрессивтік және
динамикалық бірлікте тұтас, интегративті дамытуды жобалау мен жасақтауды,
ерекше оқу-тәрбие процесін, жоғары тиімділіктегі педагогикалық
технологияның пайда болуын талап ететін дидактикалық ғылымға тікелей
тәуелді. Осыған байланысты іргелі ғылыми зерттеулердің неғұрлым өзекті де
зор болашағы бар көкейкесті бағыты Қазақстандағы өркениет дамуының
қарқынына және бүкіл дүние жүзінде соңғы жылдары жүріп жатқан ірі
өзгерістерге сәйкес дамуда. Ал, жақын болашақтағы Қазақстан Республикасының
дүниежүзілік процесте алатын орны оның үкіметі мен халқының Қазақстанды
материалдық емес, парасат – пайымға негізделген, әрі ғылымды мол қажет
ететін материалдық өндірістері басым дамыған мемлекетке айналдыру жөнінде
алдына стратегиялық мақсат қоюға бел байлауымен айқындалады. Сондықтан,
мұғалімдер қауымына зор жауапкершілік, үлкен міндет жүктеледі. Мұндай
міндетті шешу мұғалімдерден мектептерде оқушыларға берілетін ғылым
негіздерін олардың болашақ іс-әрекетінің берік негізі әрі тірегі болатындай
етіп оқытуды, оқу-тәрбие процесін, білім мазмұнын жаңартумен қатар,
оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр алуан құралдарын қолданудың тиімділігін
арттыруды, оқытудың жаңа технологиясын меңгеруді, педагогиалық жаңалықтарды
тәжірибеге батыл енгізуді талап етеді.
Осыған орай педагогикалық қызметке ынтасы жоғары, білім беру
саласындағы үнемі жаңарып отыратын өзгерістерге икемді, жаңа
технологияларды оқу-тәрбие процесінде қолдана алатын мұғалімдерді дайындау
– оларды кәсіби дайындаудың ең көкейкесті аспектісінің бірі және педагогтың
жеке тұлғасын қалыптастыру процесіндегі іс-әрекеттің нәтижесі болып
табылады. Бұл мәселе бойынша жүргізілген зерттеу жұмыстарын зерделеу
барысында мұғалімдерді дайындаудың бірнеше бағыттары бар екенін байқадық.
Олар:
➢ Мұғалімдердің жалпы педагогикалық білігі мен кәсіби сапасын
қалыптастыру (О.А. Абдуллина, С.И.Архангельский, Н.В.Кузьмина,
В.А.Сластенин, Г.А.Уманов, Н.Д.Хмель және т.б.),
➢ Мұғалімдердің психологиялық – педагогикалық даярлығын
жетілдіру (В.В.Гоноболин, В.И.Гинецинский, М.И.Дьяченко,
Г.Қ.Нұрғалиева, А.И.Щербаков т.б.)
➢ Мектепте мұғалімдердің шығармашылық ізденісін ұйымдастырып,
ғылыми тәжірибеге енгізу (Ю.К.Бабанский, М.С.Бургин,
В.И.Загвязинский және басқалар),
➢ Мұғалімдердің ғылыми - әдістемелік дайындығын жетілдіру
(А.Е.Әбілқасымова, Б.Б.Баймұқанов, Е.Ы.Бидайбеков,
К.К.Закирьянов, М.Ә.Құдайқұлов, Қ.Қ.Қабдықайыров, Е.Ө.Медеуов,
Д.Рахымбек, С.Е.Шәкілікова және басқалар),
➢ Педагогикалық инноватика және оны меңгеруге мұғалімдерді
даярлау (М.М.Поташник, Н.Р.Юсуфбекова, И.И.Цыркун,
Я.С.Турбовской, Ш.Т.Таубаева, С.Н.Лактионова және басқалар).
Соңғы жылдары республикамызда бастауыш буын ана тілін оқыту
мәселелері С.Рахметова, П.Жаманқұл, Б.Қабатаева, Т.Әбдікәрімова және
басқалардың еңбектерінде қарастырылды.
Сондай – ақ, бастауыш сынып мұғалімдері мен болашақ
мұғалімдерін ана тілінен сабақ беруге дайындау мәселелері С.К.Селевко,
Б.А.Тұрғынбаева, М.Жанпейісова, Л.С.Подымова және басқалардың еңбетерінде
зерттелді.
Бүгінгі таңда республикадағы және аймақтағы экономиалық
нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайында мектепте ана тілін оқыту
мазмұнын жетілдіру, оқытудың озық технологияларын қолдану айырықша өзекті
проблемаға айналып отыр.
Осы орайда болашақ бастауыш сынып мұғалімі бастауыш мектеп ана
тілінен құрылымы мен атқаратын қызметін біліп, бұл салада болып жатқан
жаңалықтар мен жаңа технологияларды қолдану әдістерімен қарулануы тиіс.
Жоғарыда аталған ғалымдар еңбектері мен зерттеулерінде мұғалімдерді
даярлаудың түрлі аспектілері қарастырылғанмен, бастауыш сынып мұғалімдерін
ана тілі сабақтарында оқыту технологияларын қолдануға даярлау бағытында
ғылыми еңбектер, диссертациялар өте аз екені мәлім.
Сонымен қатар, жалпы білім беретін қазақ мектептеріндегі осы
жағдайды талдау кезінде біз мұғалімдердің оқытудың дәстүрлі түрінен қол
үзіп, ғылым мен техниканың қарқындап өсуіне байланысты қоғам өзгерісіне
ілесуі үшін, білім берудің барлық сатысында, оның ішінде білім негізі болып
саналатын бастауышта ана тілін оқыту әдістемесін жаңартып, қазіргі
технологияларды қолданудың қажеттігін байқадық. Сөйтіп, оқытудың қазіргі
технологияларын бастауыш сыныпта қолдану және мұғалімдерді оған дайындау
мәселесі әлі де болса толығырақ зерттеуді, оның нақты жолдарын көрсетуді
керек етеді.
Алайда, осы күнге дейін аймақтық ерекшеліктері ескеріліп,
бастауыш ана тілінен білім беруде оқыту технологияларын қолданудың жүйелі
әдістемесі жасалмаған, мұғалімдердің оқыту технологияларын қолдануға
дайындығы жеткіліксіз. Осыған сәйкес бастауыш сынып оқушыларына ана тілінде
білім берудегі оқыту технологияларының мүмкіндіктері мен олардың
студенттерді даярлау процесінде жүйелі пайдаланылмауы арасында және
бастауыш сыныптағы ана тілі сабақтарында оқыту технологияларын қолдануға
болашақ мұғалімдерді даярлау қажеттілігі мен оны жүзге асыруға байланысты
әдістеменің жоқтығы арасында қайшылықтар бар екендігі анықталды. Бұл
қоғамның қазіргі кездегі талаптарын ескере отырып, бастауыш сынып ана тілді
оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға болашақ мұғалімдердің даярлығын
қалыптастыруды теориялық - әдістемелік жағынан зерттеу қажет екендігін
көрсетті.
Осы айтылғандардың барлығы біздің зерттеу жұмысымыздың
көкейкестілігін анықтап, зерттеу тақырыбын Бастауыш сынып ана тілін
оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға болашақ мұғалімдердің даярлығын
қалыптастыру деп тұжырымдауға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: ана тілді оқытудың қазіргі
технологияларын қолдануға бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерінің
даярлығын қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеп, әдістемемен қамтамасыз
ету.
Зерттеу нысаны: жоғары оқу орындарында болашақ бастауыш сынып
мұғалімдерін ана тілді оқытуға даярлау процесі.
Зерттеу пәні: ана тілді оқытудың қазіргі технологияларын
қолдануға бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерінің даярлығын қалыптастыру.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер жоғарғы оқу орындарында кәсіби
даярлық процесінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдері оқыту технологиялары
туралы теориялық біліммен қаруланып, тікелей іс-әрекеттерінде оларды
пайдалану жолдарына үйретіліп, қолдану әдістемесін меңгерсе және дайындық
сапасын қалыптастыруға әсер ететін кешенді шараларға тартылса, онда
студенттердің болашақ кәсіби қызметінде оқытудың қазіргі технологияларын
қолдану арқылы ана тілінен білім беру сапасы артады, өйткені қазіргі кезде
жаңа технологияларды қолдану негізінде ғана оқушыларға тиісті дәрежеде
тиянақты білім беруге болады.
Алға қойылған мақсатқа және тұжырымдалған болжамға сәйкес
зерттеу жұмысының мынадай міндеттері анықталды:
- бастауыш сынып ана тілді оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға
болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлығын қалыптастырудың теориялық
негіздерін қарастыру;
- ана тілде бастауыш буында қолданылу мүмкіндіктері бар оқыту
технологияларын таңдаудың критерийлерін айқындау;
- бастауыш сынып ана тілін оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға
болашақ мұғалімдер даярлау әдістемесін жасау және оның тиімділігін
педагогикалық эксперимент арқылы тексеру.
Зереттеудің деректі көздері: философтардың, психологтардың,
педагогтардың таным, білім, жеке адам мен оның әрекеті, оқыту
технологиялары туралы ғылыми зерттеу еңбектері, Қазақстан Республикасының
Конституциясы, Білім туралы заңы, Қазақстан Республикасы бастауыш
білімнің мемлекеттік стандарты, Қазақстан Республикасы жалпы орта білім
мазмұны тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасы жалпы орта білім беретін
мектептің даму тұжырымдамасы, оқу бағдарламалары, оқулықтар мен оқу
әдістемелік құралдары, озат мұғалімдердің іс-тәжірибелері.
Зерттеу әдістері: философиялық, педагогикалық, психологиялық, оқу-
әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау, бағдарламаларға,
оқулықтарға, оқу жоспарларына әдістемелік талдау жасау, сауалнама, әңгіме,
эксперимент, байқау, бақылау, студенттерге практикалық тапсырма беру,
тәжірибелі, жаңашыл мұғалімдердің тұлғасы мен оқытушылық іс-әрекетін
зерттеу, жиналған материалдарды ана тілдік тұрғыда өңдеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:
- мұғалімдердің қазіргі оқыту технологияларын қолдануының теориялық
және әдістемелік негіздері анықталды;
- бастауыш сыныптарда ана тілді оқыту барысында қолданылу
мүмкіндіктері бар технологиялар іріктеліп, оларды таңдау
критерийлері айқындалды;
- бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерін оқыту технологияларын
қолдануға даярлаудың мазмұны мен әдістемесі негізделді.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Зерттеу нәтижелерін жоғары оқу орындарының бастауыш оқыту
педагогикасы мен әдістемесі факультетінде, педагогикалық колледждердің оқу-
тәрбие процесінде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1. Бастауыш сынып ана тілін оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға
болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастырудың ғылыми -
әдістемелік негіздері.
2. Бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерін ана тілді оқыту барысында
қазіргі технологияларды қолдануға дайындау әдістемесі.
Диссертацияның құрылымы:
Диссертация кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, 3 сурет, 5 кесте,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және 4 қосымшадан тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының көкейкестілігі, зерттелу дәрежесі,
мақсаты, нысаны мен пәні айқындалып зерттеудің болжамы, міндеттері мен
әдістері, теориялық және практикалық маңызы, ғылыми жаңалығы негізделді
және қорғауға ұсынылатын қағидалар баяндалды.
Бастауыш сынып ана тілін оқытуда қазіргі технологияларды қолдануға
болашақ мұғалімдердің даярлығын қалыптастырудың теориялық негіздері атты
бірінші тарауда зерттеудің проблемасына байланысты ғылыми әдебиеттерге,
педагогикалық технологиялар және оны оқу процесінде қолдану мәселесі
бойынша жинақталған тәжірибеге талдау жасалып, білім берудегі инновациялық
бағдарлар, оқу процесін технологияландыру мәселелері, педагогикалық
технология, оқыту технологиясы түсініктерінің философия, психология және
педагогика сияқты іргелі білім салаларындағы мәні ашылды; педагогикалық
технологияны қолдану деңгейін бағалау көрсеткіштері мен критерийлері
негізделді.
Бастауыш сыныпта ана тілін оқытудың қазіргі технологияларын қолдануға
болашақ мұғалімдерді дайындаудың жолдары мен шарттары атты екінші тарауда
болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін оқытудың қазіргі технологияларын
қолдануға дайындауда кәсіптік білімін жетілдіру, оқушылардың
белсенділіктерін арттыру қарастырылды.
Бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерінің оқытудың қазіргі
технологияларын қолдануға дайындығын қалыптастыру мақсатында жүргізілген
педагогикалық эксперимент жұмысының мазмұны , кезеңдері айқындалып,
нәтижелері шығарылып , қорытындыларының жоғарғы оқу орны, мектеп
практикасына енгізілгені туралы айтылып, педагогикалық технологияны
қолданудың озат тәжірибесі, даму тенденцияларына сипаттама берілді.
Қорытындыда теориялық және эсперименттік жұмыстардың нәтижелеріне
негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар берілді.
Қосымшада зерттеу материалдары (сауалнамалар, арнайы курс және
семинар бағдарламалары, жоғары оқу орнында оқылатын пәндердің оқыту
технологияларын қолдануға әсері, студенттерге берілетін тапсырмалар )
берілген.
1. Бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерін оқытудың қазіргі
технологияларын қолдануға дайындаудың теориялық негіздері
Қоғамдағы түбірлі өзгерістер, әсіресе, оқу –ағарту, білім
беру саласындағы ізгіліктендіру мен демократияландыру процестері
мектептерде білім мазмұны жаңартуды, білім беруді басқару
жүйесін жетілдіруді, мұғалімдерге қойылатын талап деңгейін өзгертуді
қажет етіп отыр. ХХІ ғасыр шебінде жаңа технологиялардың пайда
болуы ғылымның студенттерді- болашақ мамандарды – даярлау сапасына
ықпалын бұрынғыдан да күшейтеді, өйткені ХХІ ғасырдың
табалдырығында білім өзінің маңыздылығы жөнінен елдің стратегиялық
ресурстарымен бәсекелесе алатын копиталға айналады. Ғылыми
техникалық прогрестің жетістіктерін игерудің және жаңа
технологияларды жасаудың жоғары білікті мамандарды қажет ететіні
айқын болып отыр [1].
Болашақтың және қазіргі заман мұғалімдері қоғамдық дамудың
деңгейінен көрінетін, оның әлеуметтік парызына жауап беруді
көздейтін, жаңалыққа сергек, өз ісіне гуманистік сезіммен қарайтын
педагогикалық күрделі құбылыстардың барысын идеялық адамгершілік
тұрғыдан шеше алатын, жаңаша ойлау дағдысын меңгерген,
балалардың талапкерлігі мен өздігінен еркін дамуын ұйымдастыра
алатын және ата-аналармен, ұжыммен педагогикалық ынтымақтастық
орнатуға бейімділігі бар, шығармашылықпен еңбек ететін маман болуы
керек. Мұғалімдердің инновациялық қызметі мен шығармашылық
ізденістері ғана мектептің дамуын, оқыту мен тәрбиелеудің жаңа
үлгілерін , технологияларын қамтамасыз етеді. Сондықтан,
мұғалімдердің тек қана орындаушылық рөлін өзгертіп, оны жаңа
ізденіс - шығармашылық деңгейге көтеру – бүгінгі күннің міндеті
болып отыр. Міне , осындай жаңа мұғалімнің қызмет ету үлгісін
беріп, оқытудың жаңа технологиясын қолдануын реттеудің ғылыми-
теориялық негізін жасау - біздің басты мақсатымыздың бірі. Тараудың
негізгі мазмұны да осыған арналады.
1.1 Оқытудың қазіргі технологияларының философиялық,
психологиялық және педагогикалық негіздері
Мемлекетіміздің 2030 жылға дейінгі стратегиясы халқымыздың
рухани , ғылыми және шығармашылық қабілеті жоғары болған жағдайда
ғана Қазақстанның дамуындағы ұзақ мерзімге межеленген мақсаттарға
жетуге болатындығын анықтап берді. Білімнің айрықша басымдылық
алуы қазіргі қоғамдық прогрестің заңдылықтарынан туындайды. Өресі
биік білімдар адамдар мемлекеттің экономиялық даму деңгейін
айқындайды.
Адамзат дамуының жаңа кезеңіне жаңа білім беру жүйесі,
жаңа оқыту жүйесі, жаңа білім беру философиясы және жаңа білім
үлгісі сай келуі тиіс. Бұл үшін білім үлгісінің мүмкін болатын
даму бағыттары жөніндегі білім керек.
Елімізде соңғы жылдары инновациялық процестер мәселесі
арнайы зерттеле бастады. Педагогикалық білімнің жаңа бір саласы
педагогикалық инноватика білім берудің жаңа практикасын
ұйымдастыру мен байланысты мектептің даму процесін зерттейді. Оны
мектептегі инновациялық процестің теориясы деп атауға да болады.
Педагогикалық инноватика ғылыми білімнің жаңа саласы немесе
жаңа ғылыми пән ретінде білім беру жүйесін қайта құру кезеңінде
оқу процесіне педагогикалық жаңалықты ендіру мәселесін ғылыми
жағынан негіздеуге бет бұрып отыр .
Инноватика теориясының негізін қалаушылар неміс ғалымдары
В.Зомберт, В.Метчерлих, австралиялық И.Шумпетер. Бұл жаңа ұғым
қоғамдағы әлеуметтік- экономикалық және технологиялық процестерге
байланысты еніп отыр. Инновациялық процестің толық жазбасын
И.Шумпетер 1911 жылы экономика саласында жаңа комбинациялар
ретінде қолданып , 30 жылдардан кейін инновация ұғымына
алмастырылды. Инновация - сұраныс тауарларының жаңа түрлерін,
өндірістің, транспорттың жаңа құралдарын ендіру мен пайдалану
мақсатындағы өзгерістер деп түсіндірілді.
Кейіннен 1969 жылы чехословакиялық Валента Ф. инновация -
өндіріс организмінің бастапқы құрылымының өзгерісі, яғни, ішкі
құрылымнан жаңа жағдайға көшу деген анықтама береді. 50- жылдары
Батыс, 60 жылдардан бастап ТМД елдерінде инновациялық педагогикалық
процесс кең өріс алып, әлеуметтік оқу пәніне айналып отыр.
Инновация- педагогика теориясына жаңадан енген , әлі толық
зерттеліп бітпеген ұғым. Инновация ұғымы зерттеулерде ХІХ
ғасырда пайда болып, белгілі бір мәдениет элементінің біреуінің
екіншісіне енуі мағынасында қарастырылды.
Ұғымның осы мәні бүгінгі күнге дейін этнография саласында
сақталып келеді. Инновация - (латынша - жаңалық) жаңару , өзгеру,
жаңалық ендіру деген түсінікті береді [2].
Жаңалық ендіру- белгілі бір ортаға тұрақты жаңалық элементінің
енуіне орай бір жүйенің басқа бір жүйеге ауысуындағы мақсатты
өзгеріс.Кейіннен, педагогикалық инноватикаға жаңалықты ашу,
педагогикалық қауымның қабылдауы , бағалауы және практикада
пайдалануы жөніндегі ілім анықтамасы берілген [3]. Педагогикалық
инноватиканың дамуы бірізділік, орталыққа бағыныштылық әсерінен
тұйыққа тіреліп, кешеуілдеп келсе, соңғы жылдары демократиялық
өзгерістер педагогикалық шығармашылыққа , шығармашылық құндылыққа
ерік беріп, педагогикалық инноватика өз дәрежесінде еркін дамуда.
Бұған деген қызығушылықты әлем педагогтарының ерекше
инновациялық қызметінен, журналдар , инновациялық ақпараттық
қорларының ұйымдастырылуынан байқауға болады. Мысалы: БҰҰ жанынан
ұйымдастырылған Азияның педагогикалық инновация орталығы, Сорос-
Қазақстан қоры, инновациялық орталықтар.
Инновация теориясымен, методологиясымен ТМД елдерінде,
Қазақстан көлемінде айналысып жүрген ғалымдардың еңбектері
инновациялық процесті зерттеу жұмыстарын тереңдетуге мүмкіндік
туғызып отыр. Педагогикалық инноватиканы педагогика теориясына
немесе оның әдіснамасына жатқызу әлі нақты шешілмеген мәселелердің
бірі. Өйткені, педагогика теориясы оқу-тәрбие процестеріндегі
заңдылықтарды және оларды басқаруды қарастырады, ал әдіснама
болса негізінен меңгеру, практикаға енгізу ұстанымдарын анықтаумен
айналысады. Сонда педагогикалық инноватиканы білім жүйесіндегі
жаңаруды жылдамдататын құрал ретінде құрастыруға болады. Демек,
педагогикалық жаңалыққа бет бұру (инновация ) дегеніміз- мақсат ,
идея және жеке адамның, қауымның практикалық қызметі , іс-әрекеті,
жаңалықты ерекше қабылдау қасиеті.
А.А.Арламов[4], М.С.Бургин[5], В.И.Журавлев[6], В.И.Загвязинский
[7,8], Н.Р. Юсуфбекова еңбектерінде педагогикалық жаңалықтың жалпы
ерекшеліктері: жаңашыл мұғалім қызметіндегі жаңа идеяның пайда болуы,
оның уақыт талабына орай мақсат-мүддесі , әлеуметтік –
педагогикалық жағдайға тәуелділігі, жаңалық нәтижесін анықтаудың
күрделілігі толықтай қарастырылған.
Жаңалықтың пайда болуы мен ендіру, оның ортаның ерекшілігіне
орай тарауы, мұғалімдердің жаңалықты қабылдауы , ендіру
технологиясы, ескі дәстүрлі психологиядан арылу әлі де болса
зерттеуді қажет етеді.
Педагогикалық инноватика тақырыбына біршама диссертациялық
жұмыстар да арналған. В.П.Кваша, А.Г. Кругликов зерттеулерінде білім
беруде инновациялық әдісті басқару мәселесі қозғалса, М.В.Кларин
қазіргі шетел педагогикасындағы оқу процесінің жаңа моделін талдап
жалпылаған. С.Д. Поляковтың диссертациясы тәрбие саласындағы
инновациялық процесс мәселесіне арналған [11; 12 ; 13; ].
Көптеген шетел авторларының (Барер М., Браун В ., Пэвитт К .,
Уолкер У . т.б) еңбектерінде әр түрлі педагогикалық жаңалықтар
енгізу нәтижесінде білім беру жүйесін өзгертудің жекелеген
теориялық және практикалық мәселелері қарастырылған. Әсіресе,
Америка ғалымдары (Э.Роджерс т.б) жаңалықты таратудың әлеуметтік-
психологиялық жағына терең үңіліп, процеске қатысушылардың оған
қатысына , дайындығына және қабылдауына жеткілікті түрде талдау
жасаған. Отандық әдебиеттерде инновация мәселесі ұзақ уақыт
экономикалық зерттеу жүйесінде қарастырылып келеді. Бертін келе
ол қоғамдық өмірдің барлық саласында, тек ғылым мен техника
саласында ғана емес, басқару, білім беру, құқықтық және т.б.
салаларда да кеңінен өріс алып, ене бастады. Н.И.Лапин, А.И.Пригожин
еңбектерінде жаңалық енгізу мәселесі тек жекелеген инновациялық
процесс сатысында емес, кешенді түрде жүзеге асыру тұрғысынан
қарастырылды [14; 15].
Педагогикалық инноватика мәселесімен айналысып жүрген
ғалымдардың зерттеулеріне сүйене отырып, біз педагогикалық
технологиялардың оқу процесінде қолданылуын педагогикалық
инноватиканың құрамдас бөлігі ретінде қарастырамыз.
Бұл мәселеге соңғы жылдары айтарлықтай көңіл бөлініп,
арнайы нормативтік құжаттарда қарала бастады.
Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру
тұжырымдамасы (1994); Мемлекеттің білім беру саласындағы саясатының
тұжырымдамасы (1995); Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін
мектептердің тұжырымдамасы (1995); Қазақстан Республикасының орта
білімді дамыту тұжырымдамасы (1997); Қазақстан Республикасының
жалпы білім беретін негізгі оқу жоспары (1996); Жалпы білім
беретін мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұны тұжырымдамасы
(1996); Қазақстан Республикасы Білім туралы заң (1999) қабылданып,
Республика мектептері осы құжаттар негізінде қызмет жасауда . Осы
ресми құжаттарға оқытудың қазіргі технологиялары мәселесі бойынша
талдау жасайық. Білім туралы заң, білім мазмұнын жаңарту
тұжырымдамасы т.б. жоғарыда аталған негізгі құжаттар да
көрсетілген реформаның басты қағидалары – ізгілендіру мен
демократияландыру қағидаларына сәйкес оқытудың мақсатын айқындап
алу , одан әрі осы мақсатқа бағындыра отырып мазмұн, әдіс, түр
және оқыту құралдарына жаңа талаптарды анықтау .
Оқытудың мақсаты- өз бетімен дами алатын, әр түрлі өзгермелі
жағдайларда бағдар ұстай білетін , белсенді жеке тұлғаны , яғни
қызмет субьектісін тәрбиелеп шығару. Мұндай мақсат білім
мазмұнының құрылымына, она іріктеп алудың дәстүрлі талаптарына
сәйкесті өзгерістер енгізуді талап етеді. Мұны былай қойғанда , ол
оқыту теориясының асиомалары болып саналатын дидактика
қағидаларының жаңа мазмұнымен толығуын да талап етеді, демек бұл
дидактика парадигмасына да өзгеріс енуі қажет деген сөз. Оқыту
мақсаты-ендігі жерде оқыту әдістерінің оқушының өз бетімен белсенді
ізденіп, қызмет жасау әдістері және тәсілдерімен толығуы арқылы
айқындалады.
Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептері білім
мазмұнының тұжырымдамасында : Қазіргі кезеңде білім берудегі
негізгі мақсат –жан-жақты білімді, өмір сүруге икемді, іскер,
өзіндік ой толғамы бар, адамгершілігі жоғары, қабілетті жанды
қалыстастыру. Республикадағы әлеуметтік экономиалық құралымның
өзгеруі білім беру мазмұнында жаңалықтар енгізуді қажет етеді, -
делінген [16].
Республиа мектептерінде білім мазмұны мәдениеті өркендеген
демократиялық қоғамға үйлесімді жаңа адам үлгісін тәрбиелеуге
бағытталуға тиісті
Болашақ қоғамның азаматы:
-дүниеге диалектикалық көзқарастың негізі болып саналатын
белгілі мөлшердегі ғылыми білім жүйелерін;
-жаңа хабарларды өздіген дұрыс қабылдап, бағалай білуге,
дереу шешім табуға қабілеттілікті ;
-кезкелген нақты жағдайларды өз бетінше талдай білуді т.б.
меңгеруге міндетті. Сол сияқты , білім мазмұнын жаңарту
тұжырымдамасының негізгі бағыттары: біріншіден, мектептегі білім
мазмұнын қазіргі ғылымның динамикалық құрылымына сәйкестендіру ;
екіншіден , тәрбиелеу мен сезімді дамытудың барлық өрісін (оқу,
жұмыс, қарым-қатынас)ескере отырып , оқытудағы негізгі салмақты
оқушылардың шығармашылық ойлауы мен еңбектенуі мақсатына аудару; үшіншіден,
білімдерін өздігінен іс-жүзінде қолдана білуге тәрбиелеу; төртіншіден,
жалпы адамзаттың және біздің елдегі басқа халықтардың тарихы мен мәдениетін
ескере отырып, ұлттық рухани мәдениеттің қайтадан жаңаруына
байланысты , өскелең ұрпақтың дүниетанымын , адамгершілін байыту
және олардың өсуін қамтамасыз етіп қарастырады.
Сонымен қатар, жалпы білім беретін мектептердегі білім
мазмұнына қойылатын қоғамның әлеуметтік талабының ерекшеліктері
–оқытуда ақпараттық технологияны пайдалану мүмкіндігін ескере,
даралап және саралап оқытуды негізге ала отырып, білім мазмұнын
жаңартудың көп деңгейлік жолдарын жүзеге асыру. Қазақстан
Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасында: Бастауыш
мектептің негізгі міндеттері-баланың жеке басының алғашқы
қалыптасуын қамтамасыз ету; оның қабілеттерін ашып, дамыту, оқуға
деген ықыласын, іскерлігін қалыптастыру, оқу, жазу,санау, қарым-
қатынас ынтымақтастық тәжірибесінің берік дағдыларын меңгерту, -
дей келіп, оқытудың жаңа мазмұны, тиімді әдістемелер мен
педагогикалық технологиялар мәселелері бойынша жедел ақпарат беру
үшін қазіргі коммуникациялар жүйесін жасау міндетін қояды. Ал,
Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасында
қоғамды ізгілендіру – ХХІ ғасырдың табалдырығындағы өркениетті
дамудың талабы, мұның өзі әлеуметтік қатынастарды ұйымдастырудың
тиімді нысаналарына қол жеткізуіне байланысты болып отыр , әрі бұл
қатынастарда алдымен әлемнің тұтқасы ретінде адам аса айшықтана
көрінеді. Ендігі жерде ізгілендіру мақсатына жету құралы зиялылықты
қалыптастыруды, сезім, көңіл-күй мәдениетін тәрбиелеуді , өмірлік
құндылықтар мен бағдарлардың белгілі бір жүйесін орнықтыруды
көздейтін сан қырлы процесс-гуманитарландыру болып табылады .
Өйткені, біздің ертеңгі күні осы қазіргі мәдениетті, бүгінгі білім,
тәрбие берудің аясында өзіміз қалыптастырған қоғамға қадам
басатынымыз айқын,-делінген [17].
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің стратегиялық
мақсаты мемлекеттің әлеуметтік және кәсіптік проблемаларын өз
бетінше тұжырымдай отырып, іс жүзінде шеше алатын, жоғары білімді әрі
бәсекеге түсуге қабілетті шығармашылық тұлғаны қалыптастыруға неғұрлым
қолайлы жағдай жасау болып табылады.
Қазақстанның мәдени және экономикалық өміріндегі жетістіктері, көп
жағдайда,адамгершілік мәдениеті биік,сонымен бірге,бәсекеге
қабілетті,жоғары технологиялық экономиканы ғана емес,асқақ рухани
құндылықтарды да жасай алатын мамандардың жаңа буынын дайындауды қамтамасыз
етуге бағытталған жоғары білім беру жүйесін түбегейлі қайта құрумен тығыз
байланысты.Жоғары оқу орындарын бітірушілердің дайындық деңгейіне қойылатын
талаптар түрінде белгіленген қоғамымыздың жаңа әлеуметтік тапсырыстары,өз
кезегінде,оқу бағдарламаларын өзгертуді,сондай-ақ студенттердің алатын
білім сапасын көтеріп,бүгінгі күнге сай кәсіптік дағдыларды игеруге
бағытталған оқытудың жаңа технологияларын енгізуді көздейтіндігі Қазақстан
Республикасы жоғары білім беру мемлекеттік стандартының тұжырымдамасында
айқын көрсетілген.
Бұл білім беру жүйесінің негізіне алынған шығармашылық әрекетінің
басқаша методологиясы және ол өзгеше адамгершілік және ерік қасиеттерін
қалыптастыруды, адамның рухани дамуын талап етеді, ал мұнда білім беру
жүйесінің өзі инновациялық жүйеге айналады.
Әлемдік педогогикалық тәжірибеде технология ұғымының ену тарихына
көз жіберсек, бұдан 15 -20 жыл бұрын отандық педагогикада технология
ұғымы мүлдем дерлік қолданылған жоқ.Дәстүрлі педагогика өкілдері
технология терминіне үрке қарады, себебі оған дейінгі түсінік бойынша
технология деп белгілі бір объектінің өзгерісін айтатын еді, яғни
техологияның барлық шарты орындалған кезде нәтижеге кепілдік берілетін.
Бірақ педагогтар бұл категорияны педагогикалық құбылыс ретінде қарастыруды
қажет деп таппады. Жалпы, технология идеясы өте жаңа ұғым емес. Оқыту
процесі технологияландыру туралы ойды, осыдан 400 жыл бұрын Я.А.Коменский
айтқан болатын. Оның ойынша оқыту техникалық болуы қажет, яғни нені
үйретсе де, оқытса да табыссыз болмауы керек. Оқытудың мұндай механизмін,
яғни нәтижеге қол жеткізетін оқу процесін Я.А.Коменский дидактикалық
машина деп атады. Оған мақсат қою, осы мақсатқа жетудің құралдарын
іздестіру, бұл құралдарды қолданудың ережелерін табу маңызды болды. Сөйтіп,
мақсат – құрал – оны қолдану ережелері – нәтиже модулі шықты. Бұл – білім
берудегі кез келген технологияның өзегі. Я.А.Коменскийден кейін
педагогикалық технология элеметтерін Г.Писталоцци еңбектерінен
кездестіруге болады.
АҚШ – та педагогикалық технологияға қызығушылық үстіміздегі ғасырдың
30 – шы жылдарындағы техникалық құралдарды пайдаланып оқыта бастаған
кезде басталып, білім берудегі технология термині пайда болды. Бұл оқу
процесінде техниканы пайдаланумен пара – пар еді. Бағдарламалап оқыту және
дидактикалық машина жасалуымен байланысты жаңа білім беру технологиясы
термині пайда болды, бұл оқыту мен тәрбиелеуді қалай құру керек дегенге
саяды. Ақырында, 60 – шы жылдарда америкалық және батыс европалық білім
берудегі реформаларға байланысты оқу процесінде межеленген білім
нәтижесіне қалай жетуге болады мағынасын беретін педагогикалық
технология термині пайда болды.
Оқыту технологиясы, жоғарыда айтқанымыздай, бұл – ұзақ тарихи
дамудың жемісі. Мұның жолында талай іздену мен адасу, жарқын ойлардың жылт
еткен кездейсоқ жарқылы мен терең сенім, ұзақ жылғы еңбек пен еліктеу, ең
соңында кәдімгі үйреншікті әдет қалыптасты. Қоғам тарихы технология
саласындағы көптеген революцияны біледі. Табиғат танымында, ғылымда үлен
секіріс ретінде танылған ғылыми – техникалық революциялар техника,
технология саласына іргелі өзгерістер әкелді, табиғатқа, қоғамға, адам
өміріне игі әсерін тигізді, нәтижесінде жаңа технологиялар, жаңа
перспективалық бағыттар өмірге келді. Мұндай ірі ғылыми – техникалық
революциялар қатарына нәрселердің мироқұрылымын тану, ғарышты игеру,
кибернетиалық құрылымдар, өндірісті автоматтандыру, қалдықсыз өнім өндіру
және қалдықты қайта өңдеу жатады.
Қазіргі заманғы ғылыми- техникалық даму адам өмірінің, қызметінің
барлық саласын қамтиды, ал ғылым саласындағы теориялық және технологиялық
өзгерістердің жалпы стратегиясы ғылымның тұрақты өзегі ретінде
дүниенің ғылыми бейнесін білдіреді.
Оқытудың технологиясы білім берудің теориялық және
қызметтік негізін қалыптастырады, білімді еңбекпен ұштастырып, іс-
әрекеттің саналылығын дамытады, мақсатты өмір сүруге ұмтылуға әсер
етеді.
Педагогикалық технологияның білім берудегі бағасын жалпы
мойындағанмен де, оқыту технологиясының мәртебесі әлі де
айқындалмаған күйде қалуда. Педагогикалық әдебиеттерге талдау жасап
үңілсек, қазіргі кезде оқытудың педагогикалық технологиясы ұғымы ғылыми
білім берудің теориясы мен практикасына мықтап енгенін көреміз.
Педагогикалық технология ұғымының қалыптасуы мен дамуының
тарихында педагогикалық технология ұғымының мәні түрліше қарастырылады,
яғни оқыту технологиясын техникалық құралдардың көмегімен оқыту деп
ұғынудан бастап педагогикалық технологияны ғылыми тұрғыдан ұғынуға дейін
түрліше пікірлер бар, олар педагогикалық технология мәселесіне арналған
Б.Блум, Дж. Кэрролл, П.Я. Гальперин, В.В. Давыдов, М. Кларин, Н.А.
Менчинская, З.И. Калмыкова, Л.В. Занков т.б. ғалымдардың еңбегінде
қарастырылған.
Біріншіден, оқыту технологиясы- оқу ақпараттарының пайда болып
көріну, өзгеру, өңделу әдістері мен құралдарының жиынтығы болса, екіншіден
оқыту барысындағы мұғалімнің оқушыға қажетті техникалық және ақпараттық
құралдарды қолдана отырып, әсер ету жолдары туралы ғылым. Біздіңше, төменде
берілген анықтамадан оқыту технологиясы терминінің мағынасына неғұрлым
тереңірек үңілуге болады.
Оқыту технологиясы- алға қойған мақсатқа жетудің тиімділігін
қамтамасыз ететін оқытудың әдіс, құрал және түрлерінің жүйесі арқылы
оқыту мазмұнын жүзеге асыру жолы. Сөйтіп, оқыту технологиясын мазмұн, әдіс
және құралдардың өзара байланысы мен себептілігі жатыр, ал қажетті мазмұнды
тиімді әдістер мен құралдарды бағдарлама мен қойылған педагогикалық
міндетке сәйкес іріктей білу мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне
байланысты. Барлық берілген анықтамалардан біз технология -techne-өнер,
шеберлі және loqos- ғылым, заң, бір сөзбен айтқанда технология дегеніміз-
шеберлік (өнер) туралы ғылым екенін көреміз.
Оқу барысында оқыту технологияларын қолдану жөнінде сөз болғанда
әркімде әр түрлі пікір туады. Соның нәтижесінде отырғандар октимистер және
пессимистер болып екіге бөлінеді. Оптимистер үшін технология қасиеті бар
машина тәріздес, оны іске қосса болды дәстүрлі педагогикаға тән бүкіл
кемшілік жойылып сала береді. Көзді ашып жұмғанша болашақта бүкіл әлемді
таң қалдыратындай, соншалықты терең де көлемді білім алады. Сонымен қатар,
олардың ойынша көп адамға бір мезгілде осынша білім беретін болғандықтан,
өте арзанға түсіп, білім беруге жұмсалатын қаржыны азайтуға мүмкіндік
береді.
Пессимистер үшін технологияны оқыту барысында қолдану басқаша машина
түрінде елестейді, ол- зиянды рухтың пайда болуына әкеліп соғады. Өздігінен
басқарылатын машина басқалардың өз бетінше ойлау қабілеттерін жойып,
пайымдауына, қиялдауына, білігіне кері әсер етеді. Соның нәтижесінде
баланың ақыл-ойы, бағалау қабілеті, жеке тұлға ретіндегі дамуы тежеліп,
мұғалім мен баланың жеке ұзақ уақыт тұрақты жұмыс істеуінің қажеттігін
тудырады. Мұндай машиналар түбінде мұғалімді жұмыссыз қалдыруы мүмкін.
Біздің пікірімізше, бұл екі көз қарастың өкілдері де технологияны оқу
барысында қолдануды өте тар көлемде түсінеді. Шындығында, бұл ұғымның кең
мағынасы білім беру жүйесі мен оқыту процесінде әртүрлі ең тиімді
әдістерді, материалдарды, құрал-жабдықтарды қамтуға мүмкіндік береді[19].
Қазіргі заманғы оқыту технологиялары педагогикалық және
психологиялық ілімдер негізінде жасалған дамытушы, тұлғалық бағдарлы,
мақсатты технология болып табылады. Оқу процесін технологияландыру басқа
ақыл-ой талабына ғана негізделген рационалистік немесе технократтық деп
аталатын дидактикалық парадигмамен әдіснамалық байланыста. Педагог-
рационалистердің негізгі міндеті- оқу материалын меңгерудің неғұрлым тиімді
тәсілін іздестіру. Нақ осы модель төңірегінде оқытудың техникалық
құралдарын қолданудың мүмкін жолдары пайда болып, ол кейіннен оқыту
технологиясы ұстанымдарына ұласты.
XXI ғасыр өркениет дамуының постиндустриялық кезеңі. Өркениеттің
даму кезеңін ауыстыру білім жүйесін ауыстыру қажеттігін, білім үлгісін
қайта қарауды алға тартады. Мұнда адамның білімі, тәжірибесі және құндылық
бағдарлары бастапқы фактор болады. Бұл –ақпараттық қоғам дәуірі,
технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына
мұқият қарау дәуірі. Адамзат дамуының жаңа кезеңіне жаңа білім беру жүйесі,
жаңа оқыту жүйесі, жаңа білім беру философиясы және жаңа білім үлгісі сай
келуі тиіс [1].
Мектеп әлеуметтік институт ретінде барлық қоғам мен қоғамдық
сананы бейнелейді. Ол саясаттан, идеологиядан тыс, ешқандай пәлсапаға
сүйенбей өмір сүруі мүмкін емес. Сондықтан, кез келген жалпы педагогиалық
білім беру технологиясы, белгілі бір философиялық тұғырға негізделеді.
Философиялық ережелер педагогикалық технологияны методологиялық тұрғыдан
қамтамасыз ететін құрамға енетін жалпы реттегіш ретінде қызмет атқарады.
Технологияда мақсаттар жүйесіне енетін философиялық негіз анық байқалады.
Жеткілікті дәрежеде анықталған философиялық көзқарас білім беру мазмұнында,
оқу пәнінің мазмұнында көрініс табады. Бірақ олардың идеологиялық
бағытында тұтастық, бірлік жоқ. Ортақ философиялық негіз болмағандықтан,
мектептегі білім беру мазмұны дүниенің тұтас бейнесін бере алмайды.
Оқытудың әдістері мен құралдарының философиялық негізін айқындау өте
қиын, себебі идеясы жағынан бір-біріне қарама- қарсы технологияларда бір
ғана әдіс қолданылуы мүмкін.Сондықтан да, бір технологияның өзі әр түрлі
философиялық негізде кезкелген жағдайға бейімделгіш, икемді болуы мүмкін
(мысалы: ойын).
Қазіргі заманғы қоғамдық білім саласында білім беру процесінде
көптеген философиялық бағыттар, ағымдар бар. Олар: материализм мен
идеализм, диалектика мен метафизика, сциентизм мен табиғи сәйкестілік,
гуманизм және антигуманизм, антропософия және теософия, прагматизм және
экзистенциализм. Педагогикалық технологияға оның бәрінің негізінде
сипаттама беру мүмкін емес, дегенмен қандай да болсын оқыту технологиясы
белгілі бір философиялық негізге сүйенетінін байқауға болады.
Оқу процесі көп уақыттан бері техникалық және технологиялық
мәселелерді қамтиды. Оқытуда мұғалім мен оқушы еңбегін жетілдіріп, оның
тиімділігін арттыратын көрнекілікке ұмтылу, әр-түрлі құралдарды қолдану
білім жүйесі пайда болғаннан бері іске асып келеді. Дегенмен қазір, ғылыми-
техникалық революция заманында , оқытудың технологиялық мәселелері өте
үлкен мәнге ие болуда. Оқу процесінің сапалы да жаңа жағдайлары мен
мүмкіндіктері – проекциялық аппаратура, телевизиялық техника тағы басқалар
пайда болды.
Қазіргі заманғы жаңа аппараттардың пайда болуы әдетте кейбір
мамандарды үміттендіргенмен, оқу техникасы өзінен-өзі оқу процесінің
жаңартудың (модернизация) түп қазығы бола алмайды. Оқу процесін
жетілдірудің маңызды алғышарты жоғары теориялық және әдістемелік талаптар
негізінде жасалған дидактикалық материал және оның тиімді қолданылуы
болып табылады. Міне, осының өзі дидактиканың техникалық және
технологиялық мәселелерін өзіндік ерекшелігі бар бөлім – оқытудың
технологиясы тұрғысынан зерттеудегі басты бағыт болып табылады [20].
Қазіргі кезде технологиялық прогресс әлеуметтік процеске әсер
ететін неғұрлым маңызды фактор болып табылады. Педагогикалық білім берудің
технологиясын жақсарту-қоғамның мәдени сана-сезімін және оның экономикалық
байлығын қалыптастырудың негізгі шарттарының бірі. Білім беру жуйесінде
оқыту технологиясын қолданудың үнемі жетілдіріп отыру үшін психологиялық-
педагогиалық бағалау өлшемдерінің модификациясы мен оқушылардың дайындық
деңгейінің, білім берудің мақсаты мен оқытудың шарттарының, сонымен қатар
пәнді оқытудың құралдарының негізі қалануы керек. Бұл үшін педагогикалық
жоғары оқу орындары мен жеке адамның шығармашылық дамуына қойылатын
талаптың артуына байланысты қоғам мен білім беру саласында болып жатқан
инновациялық өзгерістерді білу керек.
Қоғам өмірінің кенеттен өзгерісі мен білім беру жүйесінің, білім
беру мақсаты мен формаларының, оқыту мазмұны мен технологиясының арасындағы
сәйкессіздік білім беру жүйесінің дағдарысқа ұшырауына соқтырды. Білім беру
жүйесіне әсер ететін:
- педагогикалық білімге деген сұраныстың өсуі;
- педагогикалық білім берудің кәсіптік деңгейін көтеру қажеттілігі;
- педагогикалық білім берудің ерекшелігі мен икемділігі, кәсіптік
еңбектің мақсаты мен жағдайға бейімделуі;
- педагогикалық білім берудің қоғамның талабына сәйкес келу
қажеттілігі;
- дәстүрлі әдістеменің тиімділігінің төмендігі;
- қоғамның жеке тұлғаның дамуына қойып отырған талабының өсуі;
- оқытудың жаңа технологиясын ендіруге кері әсер етіп отырған
психологиялық кедергілер, яғни бір үлгімен жұмыс істеп дағдылану,
шығармашылық дейгейдің төмендігі, педагогтық мамандықты таңдаудағы ынта-
ықыластың тұрақсыздығы;
- педагогикалық еңбектің экономикалық жағынан тиімсіздігі,
қаржыландырудың нашарлығы тағы басқа факторлармен қатар оқытудың
технологиясы сияқты маңызды факторда бар. Жаңа технология бойынша оқу
қызыметін басқарудың, педагогикалық қарым-қатынастың және ғылыми ақпаратты
қабылдап, өңдеудің жаңа түрлері талап етіледі.
Педагогикалық технологияның ерекшелігін педагогикалық жүйені жобалау
тұрғысынан анықтау үшін жобалаудың білім беру аймағында оқыту жүйесі мен
оның жекелеген компоненттерін жасаумен шектелмейтінін ескеру қажет.
Жобалау сонымен қатар оқушының интеллектуальдық даму заңдылықтарын, оқу іс-
әрекетінің қалыптасу ерекшеліктерін және педагогикалық басқарудың
тәсілдерін зерттейтін құрал ретінде әдіснамалық қызмет те атқарады.
Оқыту бағдарламасын жобалаудың әдіснамалық қызметі оқыту
бағдарламасын құрудың технологиялық бағалау өлшемдері тұрғысынан
қарастырылуы мүмкін. Бұл бағалау өлшемдеріне сәйкес оқу және оқыту
қызметтерінің бағдарламасы түзіледі. Түзілген оқыту үлгісінен педогогикалық
технологияның даму мүмкіндіктерін көруге болады. Бұл үшін білім беру
мақсаттарын оқу қызметін басқару әрекеті жүйесіне нақты ғылым тілінде
көшіру, оқушылардың жеке ерекшеліктері ескерілген оқыту үлгісін түзу қажет.
Осылайша, оқыту технологиясының әдіснамалық қызметі жалпы
стратегиялық үлгі-оқытуды жобалау, ұйымдастыру және жобаны жүзеге асыру
арқылы анықталады. Оқыту бағдарламасы оқыту-педагогикалық қызметтің жобасы
ретінде төмендегі арнайы ерекшеліктерге ие:
- әлі пайда болмаған объектілерді бейнелейді;
- ең болмағанда нормативті түрде жүзеге асырылған болуы мүмкін;
- сәйкес іс- әрекеттің орындалуының қолайлы деңгейін белгілеп
отыратындықтан нормативті болып табылады [21].
Бұл ерекшеліктерді оқыту технологиясының дамытушылық қызметі сияқты
өзіндік ерекшелігімен толықтыруға болады. Технологияның бұл сипаты
дәстүрлі оқыту барысында жеткілікті дәрежеде көрінбейді, бірақ жаңа
технологияның маңызды белгісі болып табылады.
Педагогикалық технология ғылым мен тәжірибенің арасынан аралық орын
алады. Осы мәселені зерттеушілердің бірі Н.Ф. Талызина: Ғылым мен
тәжірибенің арасында айырықша ғылым болуы тиіс, ол арқылы
ұстанымдар, әдістер дүниеге келіп, олардың қолданылу жүйесі анықталу
керек , - деп жазды [22].
Оқыту технологиясы оқыту теориясын бейнелейді және оқытудың
технологиялық деңгейін көрсететін стратегиясы мен тактикасы болып
табылады.
Оқыту мен тәрбиелеуді технологияландырудың келесі бірі әдіснамалық
бағдары іс-әрекеттік ықпал болып табылады, себебі білім беру процесінің
негізі –іс-әрекет. Соңғы кезде педагогикада білім беру жүйесі бөліктерінің-
мақсаты, мазмұны, әдіс түрлері мен оқу құралдарының бірлігі туралы
түсінік берік қалыптасқан. Білім берудің мазмұнына оқыту технологиясының
маңызды бөлігі ретіндегі оның процессуалды бөлігі де (әдістері мен
құралдарының жиынтығы) кіреді. Педагогикалық технологияларды өзгерту және
жетілдіру барысында әр түрлі бөліктер әр түрлі деңгейде тұрақтылықты
байқатады. Көбінесе оқытудың процессуалды бағыттары өзгереді, ал мазмұны
тек құрылымы, мөлшер-шамасы, логикасы жағынан ғана өзгереді. Алайда
әдістердің түбегейлі өзгеруінің нәтижесінде білім берудің мақсаттары,
мазмұны мен түрлері өзгереді, ал мақсаты мен мазмұнының өзгерісі оқытудың
процессуалды бағытын қайта қарауға әкеліп соғады.
Педагогикалық процесс мазмұны өзіндік тарихы бар күрделі құбылыс. Оны
Т.А. Стефановская төрт деңгейде қарастырады[23].
Бағдарлық деңгей –жеке тұлғаның жан-жақты және гармониялық дамуы –бұл
философиялық бағдар. Тұжырымдық модельдеуші деңгей- жеке тұлғаның әр
қырынан дамуы - әр түрлі тәсілдермен анықталатын педагогикалық стандарт.
Мұндағы ең басты нәрсе –жеке тұлғаның гармониясы мен тұтастығы. Нақты
бағыттаушы деңгей-ес, сезім, мінез- құлық гармониясы- дамудың, білім
берудің, қалыптастырудың нақты міндеттері. Пәндік дейгей- жеке тұлғаны
нақты оқу пәніне:оқыту мазмұны, нақты сапалар мен қасиеттерге тәрбиелеу
мзмұны.
Барлық деңгейде де педагогтің рөлі, оның нақты қызметі айқын көрініп
тұрады: біріншіде-философиялық деңгейді түйсіну- прогностикалық қызмет;
екіншіде-стандартты, педагогикалық процесс мазмұнның моделін таңдау-
гностикалық қызмет; үшіншіде- педагогикалық процестің нақты міндеттерін
анықтау- педагогикалық мониторинг; төртіншіде –тұтас педагогикалық
процестің құрамдас бөлігі ретіндегі оқытудың, тәрбиелеудің мазмұнын
іріктеудегі арнайы қызмет. Бұдан қазіргі оқу процесінің мазмұны оның
тұтастығынан шығады, көп деңгейлілігін, өзгермеллілігін алдын-ала
шамалайды, мұғалім қызметінің нақты көрінісі және өзгермелілігі әр
деңгейде көрінеді.
Мектептердегі білім мазмұны мәдениеті өркендеген демократиялық
қоғамға үйлесімді жаңа адам үлгісін тәрбиелеуге бағытталуы тиіс.
Қазақстан Республикасының қазіргі жаңа мектебінің білім мазмұны деп
жеке адамның ой-өрісін, дене тәрбиесін, оқушылардың адамгершілік-
эстетикалық қабілеттерін, олардың өзіндік мінез-құлықтарын дамытуды, жалпы
адамзаттық және мәдени дәстүрге араласа білуге тәрбиелуді қамтамасыз
ететін, сондай-ақ өз бетімен өмір сүруге дайындайтын ғылыми білім,
практикалық іскерлік және дағды жүйесін түсінеміз [16].
Осы заманға ұлттық мектеп білім мазмұны тұжырымдамасының методологиясы
таным процесінің философиялық теориясынан, жеке тұлға болмысын түсінуге
бағытталған іс-әрекет туралы ілімнен, түрлі оқу пәндерін оқытуға
диалектикалық тұрғыдан қарау мен тұтас педагогикалық процесс теориясының
негізгі қағидаларынан келіп шығады.
Қазіргі уақытта жалпы білім қоғамдық қажеттілік қана емес, сонымен
қатар, жеке адамның өзіне де қажет, оның қоғамдық мәдени өмірге, кәсіптік
еңбекке қатысып, білімін одан әрі жетілдірудің мөлшері болып табылады.
Сондықтан да, жалпы білім беретін метептің білім мазмұнын жаңарту үшін
нақты әлеуметтік жағдайларда дамитын әрбір оқушының талғам-тілегін, оның
табиғи биологиялық генетикалық негіздерін, қабілетін, денсаулығы мен
психологиялық ерекшеліктерін барынша ескере отырып, жеке тұлғаның
шығармашылықпен іс-әрекет ете білу мақсаты басшылыққа алынады.
Жаңартылған білім мазмұнының ғылыми-әдістемелік негізіне дамыта оқыту
идеясы алынған. Дамыта оқытудың ерекшелігі оқушыда пәндік білім, білік,
дағды қалыптастырудың қажеттілігін жоққа шығармайды, бірақ оқыту мен
оқушыны дамыту міндеттерін бөліп қарастыруды, яғни білімдік міндеттің
басымдылығын қолдамайды, оқыту оқушының дамуын қамтамасыз ететін жағдай
болуы керек дегенді приоритет етіп қояды. Дамыта оқыту жүйесінде оның
мазмұны оқушының жеке бас тұлғасын дамытудың құралы деп қарастырылады. Ол
мазмұнда оқушы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz