Бейнелеу өнерінде оқушылардың жан-жақты ой өрісі мен оқу-тәрбие жұмыстарын қалыптастыру
Кіріспе
1. бөлім: Бейнелеу өнерінде оқушылардың жан.жақты ой өрісі мен оқу.тәрбие
жұмыстарын қалыптастыру.
2. бөлім: Сурет пәнініде көне ескерткіштер туралы сабақ
берудің әдіс.тәсілдері.
3. бөлім. Бейнелеу өнері жайлы түсінік беру.
4. бөлім. Дипломдық жұмыстың орындалу барысы .
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Қосымшалар.
1. бөлім: Бейнелеу өнерінде оқушылардың жан.жақты ой өрісі мен оқу.тәрбие
жұмыстарын қалыптастыру.
2. бөлім: Сурет пәнініде көне ескерткіштер туралы сабақ
берудің әдіс.тәсілдері.
3. бөлім. Бейнелеу өнері жайлы түсінік беру.
4. бөлім. Дипломдық жұмыстың орындалу барысы .
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Қосымшалар.
Келер ұрпаққа білім беру,өнер үйрету ол біздің ең басты міндетіміз. Мектеп қабырғасында тәрбиеленіп жатқан жас ұрпақты бейнелеу өнеріне деген сүйіспеншілігін қалыптастыру мектептердің басты міндеті.
Әр халықтың жас ұрпақ тәрбиелеудегі өзіне тән мәдени мұрасын оқу – тәрбие процесіне енгізудің ықпалы зор. Халқымыздың ғасырлар бойы қолданған озық тәрбиесінде негізгі түйін-сыннан өткен өнерін педогогикалық тәжірибеге қолдану. Оның озық үлгілерін ұлттық білім беруде пайдалану ұрпақ тәрбиелеуде өмір талабына сай. Ел басымыз Н.Ә.Назарбаев биылғы жолдауындада білім беру, жас ұрпақ тәрбиесі туралы да айтып кетті. Біз білім беруді жаңғыртуды одан әрі жалғастыруға тиіспіз.Бүгінде мектептерді компьютерлендіру толықтай аяқталды. «Өмір бойы білім алу» әрбір қа¬зақ¬стандықтың жеке кредосына айналуы тиіс.Біз кәсіптік және техникалық білім берудің мазмұнын толық жаңарт¬пақ ниеттеміз. Білім жүйесін жаңғыртуда оқыту үдерісіне озық әдістеме мен технологияларды енгізу арқылы өнерге, әлемдік білім кеңістігіне еркін енуге болатындығын өмірдің өзі көрсетіп отыр. Бұл дегеніміз, әрбір өнерге деген оқушылардың маман¬дыққа деген білім алғанын растайды, ал оның келешек маман¬дығын меңгеру мүм¬кін¬дігін айқындайтын қоғамдық ұйымдар, ата-аналар комитеті, қамқоршылар кеңесі және жұмыс берушілер ұйымының өкілдерінен құ¬рал¬ған тәуелсіз комиссия бітірушінің мамандығына сәйкес немесе сәйкес емес¬тігі туралы шешім қа¬был¬дап, біліктілігін бекітетін болады. Ал мұның қазақстандық білім жүйесіне ен-гізілуі – жоғары оқу орын¬дарының бәсе¬кеге қабі¬лет¬тілігін, университеттің рейтінгісін анық¬тауға мүм¬кіндік береді. Осыған сәйкес, болашақта оқушылардың өнерге соның ішінде бейнелеу өнерін таңдау керек¬тігі, ол қандай сапалы мамандар дайындай алады деген ақпараттарды алдын ала білуге, бейнелеу өнері жайында толыққанды мағ¬лұ¬мат¬ты алуға болады. Білім беру ісіндегі бейнелеу өнерінің құрамның сапасын арттыру мәселесі өте көкейкесті екендігі Жолдауда анық көрсетілген [1]. Ендеше, мектептерде оқыту¬шы¬лардың білік¬тілігін көтеру, талаптарын күшей¬ту қажеттілігі күн тәртібіне шығарылып отыр. Жолдаудағы аса бір айта кететін жайт – білім беру ісіндегі тәрбиенің орны. Ұлы Әл-Фараби: «Тәр¬биесіз берілген білім қауіпті» деп айтқандай, білім беру ісі патриотизм, адамгершілік, ұлтаралық келі¬сім, өнерге, рухани даму, заңға бағыну¬шы¬лық сияқты құндылықтармен астаса жүруі керек екендігі қоғам тарапынан қолдау тауып отырғанын айтуымыз керек. Тәрбие ісінде ұсақ-түйек болмайтындығын барлығымыз жете түсініп, ата-ана қоғам мүшесі ретінде көзқарасы¬мызды айқын танытып, жастарымыздың бойына адами құнды¬лық¬тарды сіңіре білсек, нұр үстіне нұр болар еді.
Көкейкестілігі: Осы ретте, мектеп оқушыларының көркемдік талғамын калыптастыру, қазақ халқының бейнелеу өнеріне, соның ішінде-пейзаж жанрына деген қызығушылығын дамытып, халқымыздың бейнелеу -өнеріндегі жинақталған кұнды шығармаларды қастерлеуге, бағалап, қадір тұтуға талпындыру, білім беру ісінің көкейкесті мәселелерінің бірі болып табылады.
Әр халықтың жас ұрпақ тәрбиелеудегі өзіне тән мәдени мұрасын оқу – тәрбие процесіне енгізудің ықпалы зор. Халқымыздың ғасырлар бойы қолданған озық тәрбиесінде негізгі түйін-сыннан өткен өнерін педогогикалық тәжірибеге қолдану. Оның озық үлгілерін ұлттық білім беруде пайдалану ұрпақ тәрбиелеуде өмір талабына сай. Ел басымыз Н.Ә.Назарбаев биылғы жолдауындада білім беру, жас ұрпақ тәрбиесі туралы да айтып кетті. Біз білім беруді жаңғыртуды одан әрі жалғастыруға тиіспіз.Бүгінде мектептерді компьютерлендіру толықтай аяқталды. «Өмір бойы білім алу» әрбір қа¬зақ¬стандықтың жеке кредосына айналуы тиіс.Біз кәсіптік және техникалық білім берудің мазмұнын толық жаңарт¬пақ ниеттеміз. Білім жүйесін жаңғыртуда оқыту үдерісіне озық әдістеме мен технологияларды енгізу арқылы өнерге, әлемдік білім кеңістігіне еркін енуге болатындығын өмірдің өзі көрсетіп отыр. Бұл дегеніміз, әрбір өнерге деген оқушылардың маман¬дыққа деген білім алғанын растайды, ал оның келешек маман¬дығын меңгеру мүм¬кін¬дігін айқындайтын қоғамдық ұйымдар, ата-аналар комитеті, қамқоршылар кеңесі және жұмыс берушілер ұйымының өкілдерінен құ¬рал¬ған тәуелсіз комиссия бітірушінің мамандығына сәйкес немесе сәйкес емес¬тігі туралы шешім қа¬был¬дап, біліктілігін бекітетін болады. Ал мұның қазақстандық білім жүйесіне ен-гізілуі – жоғары оқу орын¬дарының бәсе¬кеге қабі¬лет¬тілігін, университеттің рейтінгісін анық¬тауға мүм¬кіндік береді. Осыған сәйкес, болашақта оқушылардың өнерге соның ішінде бейнелеу өнерін таңдау керек¬тігі, ол қандай сапалы мамандар дайындай алады деген ақпараттарды алдын ала білуге, бейнелеу өнері жайында толыққанды мағ¬лұ¬мат¬ты алуға болады. Білім беру ісіндегі бейнелеу өнерінің құрамның сапасын арттыру мәселесі өте көкейкесті екендігі Жолдауда анық көрсетілген [1]. Ендеше, мектептерде оқыту¬шы¬лардың білік¬тілігін көтеру, талаптарын күшей¬ту қажеттілігі күн тәртібіне шығарылып отыр. Жолдаудағы аса бір айта кететін жайт – білім беру ісіндегі тәрбиенің орны. Ұлы Әл-Фараби: «Тәр¬биесіз берілген білім қауіпті» деп айтқандай, білім беру ісі патриотизм, адамгершілік, ұлтаралық келі¬сім, өнерге, рухани даму, заңға бағыну¬шы¬лық сияқты құндылықтармен астаса жүруі керек екендігі қоғам тарапынан қолдау тауып отырғанын айтуымыз керек. Тәрбие ісінде ұсақ-түйек болмайтындығын барлығымыз жете түсініп, ата-ана қоғам мүшесі ретінде көзқарасы¬мызды айқын танытып, жастарымыздың бойына адами құнды¬лық¬тарды сіңіре білсек, нұр үстіне нұр болар еді.
Көкейкестілігі: Осы ретте, мектеп оқушыларының көркемдік талғамын калыптастыру, қазақ халқының бейнелеу өнеріне, соның ішінде-пейзаж жанрына деген қызығушылығын дамытып, халқымыздың бейнелеу -өнеріндегі жинақталған кұнды шығармаларды қастерлеуге, бағалап, қадір тұтуға талпындыру, білім беру ісінің көкейкесті мәселелерінің бірі болып табылады.
1. Егемен Қазақстан газеті 2012 ж 27 қаңтар [1,3]
2. А.Ғалымбаева. Алматы, Өнер 1985ж. [16]
3. Әбілхан Қастеев Алматы, Өнер баспасы 1986 ж. [10,19]
4. Бейнелеу әдістемесі, Ю.Н.Гренберг. Москва, 1982ж. [3.9]
5. Сыдықов Ә. Ы.Алтышсариннің педагогикалық шығармалары мен ағартушылық қызметі. - Алтынсарин: Мектеп, 1969[40]
6. Илыина Т.А. Педагогика. Алматы, Мектеп, 1977 - [134 ]
7. Бейнелеу өнері, Оқыту әдістемесі. Қ.Болатпаев, О.Ибрагимов. Алматы, Атамұра 2001ж. [9,11]
8. Қазақстан бейнелеу өнері 20 ғасырда. Алматы, 2001ж. [13,18]
9. Ә. Қанапин. Қазақстан мәдениеті жаңа кезеңде Алматы, Қазақстан баспасы, 1968ж. Волков Н.Н. Түс және живопись. М., 1985[15]
10. Б.Әлмұханбетов, Ж. Баукенов. Сурет салу және бояумен жұмыс әдістері. Алматы, 1987ж. [5.25]
11. Жас суретшілерді кескіндемеге үйреті Б.В. Югосон. Москва, 1988ж. [17]
12. Б.Мешінов. Әлемнің жеті кереметі. Алматы, Өнер 1990ж. [14]
13. С.Қасиманов. Қазақ халқының қол өнері. Алматы, 1969ж. [17]
14. С.Мұхтарұлы. Суретшілердің балалық шағы : Ғұмырламалық хикаят. Алматы, Рауан, 1996ж. [5,10]
15. Қайдаров М.У. «Живопись технологиясы мен техникасы» Алматы 2008ж [5]
16. Композиция негіздері Е.В.Шорохов, Москва, 1981ж. [2,9]
17. И.Рыбакова. Қазақстанның бейнелеу өнері. Алматы, 1961ж. [5,12]
18. Омарғазинова Б.Т. Өнер тәрбиелейді. Алматы, 1998 [8,13]
19. Е.Каменова. Кемпірқосақтың түсі қандай, Алматы, Өнер 1981ж. [2,23]
20. Уалиханов Ш. Таңдамалы (2 бас), А. 1985. [348]
21. Фатима Бегенбаева «Әй керім» Эссе, телехабар сұхбат. Ақтұмар музейінің меңгерушісі [195,196].
2. А.Ғалымбаева. Алматы, Өнер 1985ж. [16]
3. Әбілхан Қастеев Алматы, Өнер баспасы 1986 ж. [10,19]
4. Бейнелеу әдістемесі, Ю.Н.Гренберг. Москва, 1982ж. [3.9]
5. Сыдықов Ә. Ы.Алтышсариннің педагогикалық шығармалары мен ағартушылық қызметі. - Алтынсарин: Мектеп, 1969[40]
6. Илыина Т.А. Педагогика. Алматы, Мектеп, 1977 - [134 ]
7. Бейнелеу өнері, Оқыту әдістемесі. Қ.Болатпаев, О.Ибрагимов. Алматы, Атамұра 2001ж. [9,11]
8. Қазақстан бейнелеу өнері 20 ғасырда. Алматы, 2001ж. [13,18]
9. Ә. Қанапин. Қазақстан мәдениеті жаңа кезеңде Алматы, Қазақстан баспасы, 1968ж. Волков Н.Н. Түс және живопись. М., 1985[15]
10. Б.Әлмұханбетов, Ж. Баукенов. Сурет салу және бояумен жұмыс әдістері. Алматы, 1987ж. [5.25]
11. Жас суретшілерді кескіндемеге үйреті Б.В. Югосон. Москва, 1988ж. [17]
12. Б.Мешінов. Әлемнің жеті кереметі. Алматы, Өнер 1990ж. [14]
13. С.Қасиманов. Қазақ халқының қол өнері. Алматы, 1969ж. [17]
14. С.Мұхтарұлы. Суретшілердің балалық шағы : Ғұмырламалық хикаят. Алматы, Рауан, 1996ж. [5,10]
15. Қайдаров М.У. «Живопись технологиясы мен техникасы» Алматы 2008ж [5]
16. Композиция негіздері Е.В.Шорохов, Москва, 1981ж. [2,9]
17. И.Рыбакова. Қазақстанның бейнелеу өнері. Алматы, 1961ж. [5,12]
18. Омарғазинова Б.Т. Өнер тәрбиелейді. Алматы, 1998 [8,13]
19. Е.Каменова. Кемпірқосақтың түсі қандай, Алматы, Өнер 1981ж. [2,23]
20. Уалиханов Ш. Таңдамалы (2 бас), А. 1985. [348]
21. Фатима Бегенбаева «Әй керім» Эссе, телехабар сұхбат. Ақтұмар музейінің меңгерушісі [195,196].
КІРІСПЕ
Келер ұрпаққа білім беру,өнер үйрету ол біздің ең басты міндетіміз.
Мектеп қабырғасында тәрбиеленіп жатқан жас ұрпақты бейнелеу өнеріне
деген сүйіспеншілігін қалыптастыру мектептердің басты міндеті.
Әр халықтың жас ұрпақ тәрбиелеудегі өзіне тән мәдени мұрасын
оқу – тәрбие процесіне енгізудің ықпалы зор. Халқымыздың ғасырлар бойы
қолданған озық тәрбиесінде негізгі түйін-сыннан өткен өнерін педогогикалық
тәжірибеге қолдану. Оның озық үлгілерін ұлттық білім беруде пайдалану
ұрпақ тәрбиелеуде өмір талабына сай. Ел басымыз Н.Ә.Назарбаев биылғы
жолдауындада білім беру, жас ұрпақ тәрбиесі туралы да айтып кетті. Біз
білім беруді жаңғыртуды одан әрі жалғастыруға тиіспіз.Бүгінде
мектептерді компьютерлендіру толықтай аяқталды. Өмір бойы білім алу әрбір
қазақстандықтың жеке кредосына айналуы тиіс.Біз кәсіптік және техникалық
білім берудің мазмұнын толық жаңартпақ ниеттеміз. Білім жүйесін
жаңғыртуда оқыту үдерісіне озық әдістеме мен технологияларды енгізу арқылы
өнерге, әлемдік білім кеңістігіне еркін енуге болатындығын өмірдің өзі
көрсетіп отыр. Бұл дегеніміз, әрбір өнерге деген оқушылардың мамандыққа
деген білім алғанын растайды, ал оның келешек мамандығын меңгеру
мүмкіндігін айқындайтын қоғамдық ұйымдар, ата-аналар комитеті, қамқоршылар
кеңесі және жұмыс берушілер ұйымының өкілдерінен құралған тәуелсіз комиссия
бітірушінің мамандығына сәйкес немесе сәйкес еместігі туралы шешім
қабылдап, біліктілігін бекітетін болады. Ал мұның қазақстандық білім
жүйесіне енгізілуі – жоғары оқу орындарының бәсекеге қабілеттілігін,
университеттің рейтінгісін анықтауға мүмкіндік береді. Осыған сәйкес,
болашақта оқушылардың өнерге соның ішінде бейнелеу өнерін таңдау керектігі,
ол қандай сапалы мамандар дайындай алады деген ақпараттарды алдын ала
білуге, бейнелеу өнері жайында толыққанды мағлұматты алуға болады. Білім
беру ісіндегі бейнелеу өнерінің құрамның сапасын арттыру мәселесі өте
көкейкесті екендігі Жолдауда анық көрсетілген [1]. Ендеше, мектептерде
оқытушылардың біліктілігін көтеру, талаптарын күшейту қажеттілігі күн
тәртібіне шығарылып отыр. Жолдаудағы аса бір айта кететін жайт – білім беру
ісіндегі тәрбиенің орны. Ұлы Әл-Фараби: Тәрбиесіз берілген білім қауіпті
деп айтқандай, білім беру ісі патриотизм, адамгершілік, ұлтаралық келісім,
өнерге, рухани даму, заңға бағынушылық сияқты құндылықтармен астаса жүруі
керек екендігі қоғам тарапынан қолдау тауып отырғанын айтуымыз керек.
Тәрбие ісінде ұсақ-түйек болмайтындығын барлығымыз жете түсініп, ата-ана
қоғам мүшесі ретінде көзқарасымызды айқын танытып, жастарымыздың бойына
адами құндылықтарды сіңіре білсек, нұр үстіне нұр болар еді.
Көкейкестілігі: Осы ретте, мектеп оқушыларының көркемдік талғамын
калыптастыру, қазақ халқының бейнелеу өнеріне, соның ішінде-пейзаж жанрына
деген қызығушылығын дамытып, халқымыздың бейнелеу -өнеріндегі жинақталған
кұнды шығармаларды қастерлеуге, бағалап, қадір тұтуға талпындыру, білім
беру ісінің көкейкесті мәселелерінің бірі болып табылады. Қазақстан
суретшілерінің бұрын жазылған шығармаларын зерттеп, насихаттап, сол
шығармалардың шығу тарихымен, танысу, тәрбиенің жекелеген міндеттерін
жүзеге асыру мәселелері: адамгершілік, эстетикалық, дүниетаным, эстетикалық
қызығушылығын, танымдық белсенділігін арттыру, соның негізінде ұйымдастыру
жолдары бірқатар ғылыми ізденістерге арқау болды. Негізінен халықтық
мұраны,мәдениетімізді дамытып оны келер ұрпаққа сол бұзылмаған қалпында
жеткізу біздің міндеттіміз, жане алға қойған мақсатымыз болуы қажет.
Мақсаты: Сәулет өнерінің мазмұнын, мәнін аша отырып, оның даму
тарихына қысқаша шолу жасау. Бұның басты себебі бейнелеу өнері оқушылардың
сана-сезімін, эстетикалық талғамын арттыру . Сәулет-өнері бұл барша
адамзат тарихы мен өмірінің бір бөлігі ол есте жоқ ескі замандардан бері
адамзатпен бірге жасап келеді. Архитектор – гректің архитектан деген
сөзінен алынған атау: Алғашқы мән мағынасында іс жүзінде әлде қандай бір
жаңа кәсіптің, оның ішінде құрылыс өнерінің бас шебері деген ұғымды
білдіреді. Сәулет өнерінің мақсаты – кеңістіктегі ортада адам өмірімен
қызметін материалдық құрылым – құрылыс конструкциялары арқылы
ұйымдастырылып, іске асыру. Сәулет өнерінің айқын ескерткіштері
–кесенелер. Мысал келтіре кететін болсақ, Тараз қаалсының маңындағы Айша
бибі кесенесі. Бейнелеу өнері сабағында сәулет өнеріне деген
оқушылардың, икемділігімен жетілдіру жолдарын айқындау. Оқушылардың
сәулет өнеріне деген көзқарасын нығайту және сурет салуға деген
құлышыныстарын арттырып, қызықтыра түсу қажет. Ұлтымыздың болашағын,
келешегін көркейту үшін халқымыздың тарихын, оның мәдени мұрасын
қадірлеп, дәстүрін жалғастыру ұрпақ тәрбиесінің басты міндеті. Біз
өркениетті елдердің қатарына қосылу жолында, қоғам алдында келер ұрпақты
заман талабына сай интеллектуалды, жоғары мәдениеттілігі имандылығымен
ұштасып жататын елжанды етіп тәрбиелеу тұр. Осыған орай көркем білім беру
саласы мен тәрбие жүйесінде жаңа ғылыми көзкарас қалыптастыру қасиеттілігі
туады.Мәдениеті мен рухани жағынан бай елдер үшін баланы әсемдікті түсініп,
шығармашылыққа қабілетті болып өсуі үшін кандай шаралар жасалуы жөніндегі
мәселе басты орын алуда. Оқушылардың бейнелеу өнеріне қызығушылығы мен
сүйіспеншілігін арттыру, эстетикалық талғамын жетілдіру негізгі бұл міндет
біздерге жүктетеледі.
Міндеті: Бейнелеу өнерінде оқушылардың эстетикалық мәдениетін
қалыптастырудың тәрбиелік мүмкіндіктерін анықтау барысында оқушыларды
даярлаудың мотивациялық-танымдық, эмоционалдық-бағалаушылық, процессуалды
іс-әрекеттік деп аталатын нақты компоненттерінің өлшемдері, сурет салу
жолдарының көрсеткіштері және деңгейлерін анықтадық:
- мотивациялық-танымдық компонент оқушылардың бейнелеу өнерін оқып-үйренуде
ынтасы, қызуғушылығы және қажеттілігімен сипатталады;
- эмоционалдық-сезімдік компоненті мәдени мұра құндылықтарын үлгі тұтып,
эмоционалды көңіл-күймен қабылдауы, оны игеру мен дамытуда эстетикалық
бағалау көзқарасын қалыптастыру деңгейімен сипатталады;
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімінің кәсіби қызметін тиімді орындауды
қамтамасыз ететін талаптардың мазмұндық моделі
- процессуалды-іс-әрекеттік компоненті оқушылардың өнерді жүйелі түрде
меңгеруде шығармашылық іс-әрекет біліктерінің қалыптасу деңгейлерін
анықтауымен сипатталады.
Сонымен қатар, Бейнелеу өнері пәні негізінде оқушылардың эстетикалық
мәдениетін қалыптастырудың үш деңгейі – төмен, орта, жоғары болып бірінші
кеседегідей белгіленді.
Төменгі деңгей – оқушылардың өнер туралы жалпы мағлұматы болғанымен,
оған деген қызығушылық деңгейі төмен. Оны өз шығармашылық мәдени деңгейін
көтеруде пайдаланудың қажеттілігін жете түсінбейді; сенімі тұрақсыз;
бейнелеу өнерін оқып-үйренуде қажет практикалық дағдылары қалыптаспаған.
Ең басты нәрсе бейнелеу өнерін оқып-үйрену шығармашылықта өнердің табиғи
болмысын эстетикалық, көркемдікпен қабылдап оны дамытудан және шығармашылық
қызметте пайда болған талпыныстан көрініс табады.
Орта деңгей – оқушылардың өнерге деген ынта-ықыласы бар болғанымен,
жүйелі емес және білімінің тұрақтылығы жоқ. Өнердің ерекшеліктерін
білгенімен, оны эстетикамен, мәдениетпен байланысты қажеттілігін түсініп
айқындай алмайды, сенімі тұрақсыз, туындыларды дайындауда іскерлік таныта
алмайды, теория мен практикадан алған білім мен іскерлік дағдысын көркем
өнердегі шығармашылық жұмыстарында анық көрсете алмайды. Бейнелеу өнерін
оқып-үйренуде білімі мен қарапайым біліктері болып, өзіндік ерекшеліктерін
ажырата білгенімен, жасалу технологиясын жақсы меңгермегендіктен,
қызығушылық танытпайды.
Жоғары деңгей – оқушылар өнер үлгілерінің даму тарихын өздігімен
ізденіп оқиды, оған деген қызығушылығы өте жоғары. Бейнелеу өнеріне деген
эстетикалық қызығушылығы, эстетикалық шығармашылықтағы мәні мен маңызына
ғылыми көзқарасы қалыптасқан, жасалу технологиясын жақсы меңгеруге саналы
ұмтылады, оның мүмкіндіктеріне сенімі мол, бейнелеу өнерінің туындыларын
мәдени мұра деп саналы қабылдайды, эстетикалық талғаммен бағалайды, жасалу
технологиясын жетік меңгерген.
Болашақ бейнелеу өнері пәні мұғалімдерін оқушылардың эстетикалық мәдениетін
қалыптастыруға даярлаудың жоғарыда берілген деңгейлерін мынадай өлшемдермен
қосымша сипаттауға болады:
бірінші өлшем, бейнелеу өнері пәніне қызығушылықтың, дұрыс қатынастың
болуы, олардың эстетикалық мәдениеттің қалыптастырудағы қажеттілігін
түсінуді бейнелейді;
екінші өлшем, эстетикалық мәдениетті қалыптастыруда өзiн-өзi
жетiлдiру үшiн мүмкiндiк жасау туралы білімін сипаттайды;
Орта мектептерде білім берудің ақпараттық технологияларын пайдаланудың
тиімді жолдары айқындалып, оларды іске асыру әдістемесі көрсетілді. Бұл
бағдарлама негізінде жүргізілген оқушылардың эстетикалық мәдениетін
қалыптастырудың педагогикалық шарттары, іс-тәжірибесінің нәтижелері көрініс
тапты.
Іс-тәжірибелігі: Жас ұрпақты әсемдік әлемінде тәрбиелеу адамды
адамдықтың өлшеміне әкелу болып табылады.Біз- тәуелсіз еліміз. Өзіміздің
қазақ екенімізді, тарихы мол шежірелі ұлт екенімізді көрсетуіміз үшін осы
жолда маңдай еңбегін аямай төккен ағаларымыз бен апаларымыздың қандай үлкен
үлес қосқандарын, олардың өлшеусіз еңбектерін тек біліп қана қоймай ,
сонымен қатар өз замандастарымызға айта жүруіміз керек. Осы жолда ұлттық
өнегеміз ұрпақ бойында көрініс тапса нұр үстіне нұр болар еді. Бейнелеу
өнері пәнін оқытудағы тәрбиелік мүмкіндіктерді пайдалану арқылы пәндік
білім, білік, дағдылардың және эстетикалық мәдениеттің қалыптасу деңгейін
бағалау өлшемдерi мен көрсеткіштерін айқындау қажет болды. Оқушылардың
бейнелеу өнерін оқып-үйренуде шығармашылыққа қол жеткізу тәсілдерін игеруге
тиянақсыз бағдарланудың пайда болуымен ерекшелінеді. Оқушылардың
эстетикалық мәдениеттерін қалыптастыру тек дәстүрлі бейнелеу өнерін оқып-
үйренуде деңгейлерінде көрінеді.
Диплом жұмысы төрт бөлімнен және кіріспе, қорытынды, пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. бөлім: Бейнелеу өнерінде оқушылардың жан-жақты ой өрісі мен оқу-
тәрбие
жұмыстарын қалыптастыру.
2. бөлім: Сурет пәнініде көне ескерткіштер туралы сабақ
берудің әдіс-тәсілдері.
3. бөлім. Бейнелеу өнері жайлы түсінік беру.
4. бөлім. Дипломдық жұмыстың орындалу барысы .
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Қосымшалар.
1.Бейнелеу өнерінде оқушылардың жан-жақты ой өрісі мен оқу-тәрбие
жұмыстарын қалыптастыру.
1.1 Педагогика –тәрбие және білім берудің негіздері
Бейнелеу өнері мен педагогикада адамды тәрбиелеп, қалыптастыру үшін
белгілі мақсатқа бағытталған жүйелі тәрбие мен білім беру туралы ғылым;
тәрбиені, білім беруді және оқытуды зерттейтін теориялық және практикалық
ғылымдардың жиыны. Сонымен қатар бейнелеу өнері мен педагогика осы саладағы
іс-әрекет пен оның заңдылықтарын зерттеп, жүзеге асыру жолдарын
қарастырады. Тәрбие қай заманда болмасын күн тәртібінен түспейтін мәңгілік
категория. Педагогика пәні - тұлғаның дамуын танып,білуді қамтамасыз ететін
тәлім-тәрбиелік қарым-қатынасты білуге,меңгеруге,зерттеуге жол ашады,оқыту
мен білім беруге,өзін-өзі жетілдіріп,өрістетеуге бағдар беріп, бұл саладағы
тағылымдармен және әдіс-тәсілдермен таныстырады. Білім берудің игі
тәжірибелерін,теориясын білдіру арқылы адамның рухани байлығына, табиғат
пен қоғамдағы қарым-қатынаста белсенділік танытып, шығармашылыққа
бейімделуіне дем береді. Бір жағынан теориялық,екінші жағынан тәжірибемен
қауышатын практикалық мәндегі пән. Бейнелеу өнері мен педагогиканың тұрақты
міндеттері: тәрбиелеу, оқыту, білім беру және бұл үрдістерді басқарудың
заңдылықтарын ашу; педагогикалық іс-әрекеттің тәжірибелері мен практикасын
үйрену,жалпылау;оқыту мен тәрбиелеудің,білім беру құрылымдарын
басқарудың,оқыту және тәрбиелеу үрдісінің жаңа әдістерін,формаларын
құралдарын іздеп табу; білім беру жүйесін дамытудың жақын және алыс
болашағын болжау; педагогикалық зерттеулердің нәтижелерін практикаға
ендіру; жаңашыл үрдістің теориялық,әдіснамалық негізін, теория мен
көрсету; ғылыми зерттеумен практиканы қабыстыра іске асыру. [2]
Педагогика адам дамуы мен қалыптасуының мән-мағынасын зерттей
отырып, арнайы ұйымдастырылған үрдіс сипатындағы тәрбиенің теориясы мен
әдістерін айқындайды. Адам жөніндегі ғылымдардың, теория идеяларын
біріктіріп, оларды өз теориясын дамытуда негізге алады. Бейнелеу өнері мен
педагогика таза қолданбалық қызмет атқарып, адам тәрбиесіне бағытталған
практикалық іс-әрекетті, яғни қажетті ептілік, дағды, қабілеттер жүйесін
қамтиды. Бейнелеу өнерінеде білім берудің мақсатын, міндетін, мазмұнын,
қағидалары мен әдістерін оқытудың дидакт. теориясын, адамды тәрбиелеу мен
жетілдіру жолдарын тәрбие теориясы, оқыту мен тәрбие әдістерін іске
асырудың жолдарын педагогика әдістемесі қарастырады. [3]
Педагогикалық такт - оқушылармен қарым-қатынаста педагогтың өнеге
құралдарын тиімді пайдалана білуі.Бейнелеу өнері мен педагогикалық такт
адамгершілік қағидасына негізделеді. Оның мәні баланың рухани дүниесіне
педагогтың әсер ете білуінде. Педагогикалық тактіні жақсы меңгерген педагог
қолданылған тәрбие құралының күтпеген нәтиже беретінін де ескереді.
Оқытушының ықпалы тиімді пайдаланылмаса баланың белсенділігін,
бастамашылдығын дамыту құралы болудың орнына, олардың дербестігін шектеуге,
достық көңілдегі әңгіме іш пыстыратын уағызға, мадақтау күдік пен
сенімсіздіктің дамуына себеп болады. Педагог тәрбиеленушілермен қарым-
қатынаста туындайтын қиыншылықтарды алдын-ала болжап, оны болдырмаудың
жолын таба білуге тиісПедагогика - XX ғасырдың 50-ші жылдарының аяғында 60-
шы жылдардың басында АҚШ-та пайда болған гуманистік психология идеясының
педагогикалық қайта жаңғыртуы сиякты қазіргі кездегі тәрбие теориясы мен
тәжірибиесіндегі бағыт. Батыстагы ең бір көзге түсер өкілдері - К. Роджерс,
Р. Барт, Ч. Ратбоун мен т.б. Аталған педагогикалық бағыттың негізгі
тенденциясы - білімге тұлғалық- болжаулық қасиет беру, оқуда және тәрбиеде
авторитаризмді игеру, оқушылардың білімдерін, іскерліктерін, және
дағдылардың эмоционапды реңктерте іске асыру
1.2. Оқушылардың эстетикалық талғамын оятып,көркемдік білімін
тереңдету.
Қазіргі таңда бастауыш мектепте оқыту барысындағы мәселелердің
бірі-оқушылардың эстетикалық талғамын дамыту, сол арқылы олардың бойында
адамгершілік, мейірбандық, имандылық қасиеттерін қалыптастыру. Әр баланың
көркемдік ойлау қабілітін дамыта отырып, шығармашылық, қиял сезімін дамыту.
Ал, осы мәселелер мектеп қабырғасында әлі де болса өз мәнінде шешілмей
келеді. Соның салдарынан оқушылардың сабаққа ынтасының төмендеуі, енжарлық
етек алуда.
Мектеп мұғалімдері бастауыш сыныптарда эстетикалық тәрбиені
кітап оқу, ән тыңдау, бейнелеу өнері мен театр, кино т.б. өнер түрлері
арқылы көркем өнерге тарту, тағы басқа да жолдармен жүргізуге болатынын
біліп қана қоймай, оны қалай жүзеге асыру тәсілдерін жан-жақты меңгеріп,
жетілдіруі тиіс. Мұғалім эстетикалық тәрбиені балаларға өнер түрлерін
меңгерту арқылы жүзеге асырады.
Оқушы өзін қоршаған ортадан әсемдікті сезінуі, оны бағалай білуге
талпынуы бүкіл жан дүниесіне, сезіміне әсер етеді. Дегенмен, баланың
көркем өнерге деген қабілетінің дамуы, оның шығармашылықпен ұштасуы, бала
кезінен тәрбиенің сол түрлерімен айналыстыруға және жеке-дара
ерекшеліктерін ескеріп, тәрбиені белгілі мақсатқа бағыттап жүргізуге
байланысты.
Оқушылардың көркем білімге талпынуын арттырып, қиялын шарықтатып,
бойын сергітіп, әдемілік әлеміне ынтасын арттыруда бастауыш мектепте
оқытылатын бейнелеу өнері пәні зор рөль атқарады. Ол дүниені түсініп,
көрген-білгендерін, алған ұғымын көркем образ арқылы бейнелеуге үйретеді.
Төменгі сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие берудің табысты болуы
мұғалімдердің көркем талғам мен білімді игерту әдіс-тәсілдеріне байланысты.
Қазіргі кезеңде бастауыш мектепте мұғалімдер эстетикалық тәрбиені
халқымыздың озық, дәстүрлерін ескере отырып жүргізгендері жөн.
Өскелең ұрпаққа эстетикалық тәрбие беруде бастауыш мектептегі бейнелеу
өнері сабағының алатын орны зор екендігі белгілі. Себебі бастауыш мектеп
кезеңінде баланың эстетикалық мәдениетінің негіздері қолданылады.
Балаларды әсемдікті сезініп, түсініп, қадірлей білуге баулу бейнелеу өнері
сабағында эстетикалық тәрбие беру арқылы іске асырылады.
Ол үшін біздің зерттеу жұмысымызда төмендегідей міндеттенр қарастырылады:
• бейнелеу өнер пәні арқылы оқушыларды әдемілікке әсемдікке деген
сезімдерін жетілдіріп, жаңа сапалық деңгейге көтеру, эстетикалық
мәдениетке тәрбиелеу;
• бейнелеу өнері пәні арқылы эстетикалық тәрбие берудің тиімді жолдарын
анықтау;
• бастауыш мектеп кезеңінде эстетикалық тәрбиені ұйымдастыру деңгейін
анықтау;
• оқушылардың көркем өнерге деген қызығушылығының шығармашылықпен
ұштасуына көмектесу;
• бейнелеу өнері пәні бойынша бастауыш мектеп оқытушылары эстетикалық
тәрбиелеу жолдарын анықтау;
Бастауыш мектепте бейнелеу өнері сабағында эстетикалық тәрбие
беруде оқушылармен бірлесе отырып, олардың өнердегі әсемдік пен әдемілікті
түсіну, байқай білу қабіліетін дамыту үшін көптеген ұжымдық жұмыстар
жүргізілсе, сабақ барысында ойындар мен көрнекіліктер ( Түстерді ажырат,
Кім алғыр, Үйлестіре біл, т.б.ойындар)тиімді қолданылса, оқушылардың
табиғат сұлулығын, көркем өнер шығармаларын эстетикалық мәнде қабылдаулары
күшейіп, сабақ сапалық жаңа деңгейге көтеріледі. Сапалы сабақтарды жүргізу
нәтижесінде бастауыш мектеп оқушыларының эстетикалық танымы, білімі,
талғамы артып қана қоймай, олардың әрбір жұмысы шығармашылықпен ұштасып
отырады.
Эстетикалық тәрбие біздің байқауымызда дүние жүзілік және
ұлттық мәдениет салалары негізінде көркемділікке, әсемділікке,
сезімталдыққа баулу жүйелерін қамтиды. Әрине бұл өте ауқымды процесс. Ол
жан-жақты зерттеуді, оны жүйелі түрде меңгеруді талап етеді. Сондықтан біз
өз тәжірибемізде бейнелеу өнері сабақтарында эстетикалық тәрбие беру
мәселелерін қарастырып отырмыз.
Эстетикалық тәрбие мәселелері көптеген ғалымдар еңбектерінде жан-
жақты қамтылған. Оның жасөспірімдерді тәрбиелеудегі маңызы, эстекикалық
тәрбие беру мәселелері В.В.Алексеева, А.В.Бакушинский, Г.В.Лабунская,
Н.П.Сакулина, Б.П.Юсов, еңбектерінде қарастырылған халқымыздың ұлттық
мәдени мұралары, қол өнері, сәндік өнертүрлерінің маңызы туралы Республика
ғалымдары Б.Қазыханов, А.Қасымова, Ә.Тәжімұратов ғылыми еңбектерінде нақты
көрсетілген.
Кейінгі кездері бейнелеу өнері пәні құралдары арқылы эстетикалық
тәрбиеге тәрбиелеу С.Аманжолов, Ш.Әлібеков, Б.Әлмуханбетов, Б.Байжігітов,
Ж.Балкенов М.Жанаев еңбектерінде орын алып жүр. Көптеген еңбектерде
эстетикалық тәрбиенің мәні мен мазмұны қамтылып, оның тәрбиелеу жолдары
әдіс-тәсілдері нақты көрсетілмейді. Сондықтан біз эстетикалық тәрбие беру
мәселелерін жан-жақты қарастыруымыз қажет.
Сонымен бастауыш мектепте оқыту барысында кезек күттірмейтін
мәселенің бірі; көркем эстетикалық тәрбие, яғни оқушылардың эстетикалық
талғамын дамыту, сол арқылы мейірбандық, имандылық қасиеттерін
қалыптастыру; екіншіден, әр баланың ойлау қабілетін дамыта отырып, қиял –
сезімін шарықтату болып табылады [6].
Балалардың эстетикалық тәрбиесінің маңызды бөлігі көркемдікке тәрбиелеу
ісінде көптеген аса күрделі мәселелер туады. Бала өнер арқылы өзінің көңіл
сезімін тереңірек түсіне білуі айқын ойлап, терең сезіне білуі тиіс.Оқушы
эстетикалық жағынан дамып, жетілуі үшін тәрбиені өте ерте, баланың жас
кезінен бастау керек. Өйткені, балалық сезім – саналы өмірдің негізі. Бұдан
саналы өмір негіздерін қалауда қандай да берік сенімді тірек қажет болатыны
түсінікті.
Қалай болмасын әрбір адам өнердің игілікті күшін бала кезден бастап
сезінеді. Ол біздің рухани жағынан жетілмеуімізге ықпал етеді, жеке бастау
және қоғамдық өмірде кездесетін мәселелердің шешімін табуға, тіпті кей
жағдайда өмірден өз орныңды табуға көмектеседі. Бастауыш мектеп балаларының
талғампаз болуы жазушы, ақын, суретші, композиторлардың еңбектерін, ондағы
сұлулықтарды түсінуі олардың рухани азығын молықтырады, адам баласы жасаған
мәдени мұралармен таныстырып, соны терең түсінуге тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбие дегеніміз – бұл-әсемдік, сұлулық, пәктік қасиеттер
музыка, сурет, кескіндеме, мүсін және қолөнері өнерлері арқылы оқушылардың
көркемдік танымын, сезімін тәрбиелеу.
Бейнелеу өнерінің барлық түрлері графика, живопись, мүсін, сәндік –
қолданбалы өнері, сулет өнері, барлығы эстетикалық тәрбие негізі. Көркем
өнер туындыларын түсініп сезіну, оның образдық мазмұнын қабылдау, өнер
тілін меңгеру барлығы оқушылар эстетикалық талғамын дамытады.
Қоршаған ортамен таныстыру арқылы оқушылардың эстетикалық талғамын
қалыптастыру бейнелеу өнері сабақтары түрлерінде іске асырылады.
Әсемдіктің таптырмас бұлағының бірі – табиғат. Ол эстетикалық сезімнің,
байқампаздықтың, қиялдың дамуына үлкен әсерін тигізеді.
Табиғат үйлесімділігінің, әсемдіктің, мәңгілік жаңарудың, әлемдік
заңдылықтары әртүрлі болу, түстер, жарық сәулелер, көмегі арқылы балаларды
әсемдік талғампаздық, әсерленушілік сезімге тәрбиелейді.
Табиғатқа топ серуен жасаған кезде балалардың оның сұлулығын эстетикалық
тұрғыда қабылдауы күшейеді, ерекше рухани серпеліс, сүйсіну сезімі туады,
ойы мен қиялы дамиды. Жаратылыстың сұлу заттары бала жанында сұлулық
сезімдерін оятады.
Үлбіреген түрлі түсті гүл, көк –жасыл орман – тоғай, сылдыраған су, шексіз
– түпсіз көк теңіз, түрлі шөптермен, толқынданған дала, бұлтпен бел
алысқан асқар тау, сұлу ай, жұлдызды түн, міне, осылар секілді жаратылыстың
сұлу көріністері, жанды билеп әкететін ән, күй, сиқырлы сөз, сұлу суреттер
әсері баланың жанында бір сұлулық толқынын оятып тұрғызбай қоймайды.
Егер оқушылар табиғатты қорғауға атсалысатын болса, табиғаттың
эстетикалық ықпалы да айтарлықтай арта түседі.
Міне, сондықтан да балардың табиғатты қорғау әрекеттеріне (күнделік
жүргізуде, табиғат бұрышында, мектептің оқу –тәжірбие алаңында, табиғатта,
үйде, жануарларды қорғауда, мектеп ауласын көгалдандыруда) эстетикалық
бағыт беру керек. Табиғатқа, қоршаған ортаға эстетикалық қатынасты
тәрбиелеу үшін дүнижүзілік және ұлттық көркем туындылар (жазушылардың,
композиторлардың, суретшілердің т.б.) мысалдарын, үлгілерін көрнекі қолдану
қажет. Бастауыш мектеп оқушыларын табиғатқа серуендеуге шығарғанда, оларға
әр қилы тапсырмалар орындатуға болады: заттың өзіне қарап суреттер салып,
ұнаған жерлерді суретке түсіру.
Табиғат – біздің өміріміздің сәні. Ол бізді мол шаттыққа кеңелтеді.
Кең байтақ далаға, айнадай жарқыраған су айдынына, ұлы тауларға қарап,
сүйсіне ләззат аламыз. Табиғат адамның бойына қуат, көңіліне шабыт,
сезіміне ләззат шапағатын ұялататын сұлулық пен әсемдік әлемі. Сондықтан да
оқушылардың эстетикалық танымын қалыптастыруда қоршаған ортаның әсері мол.
Оқушылардың эстетикалық талғамын жетілдіре, бекіте түсу үшін сабақ
барысында табиғат көріністерінің сұлулығы жырланған шығармалардан
(жазушылардың, композиторлардың, суретшілердің) көбірек пайдаланған тиімді.
Мысалы, С.Сейфуллиннің Көкшетау поэмасы, Абайдың табиғатты суреттеуі,
Ілияс Жансүгіровтың Жетісуды суреттеуі т.б. Негізінде эстетикалық тәрбие
экологиялық тәрбиемен тығыз байланысты, өйткені экологиялық тәрбиенің де
басты бағыты жас ұрпаққа табиғатпен қатынаста жоғары мәдениеттілікті,
қоршаған ортаға деген азаматтық жауапкершілікті қалыптастыру. Төменгі сынып
оқушыларын эстетикалық тәрбиеге баулу туған табиғатты бейнелейтін көркем
сипаттама мен көріністерді жақсы түсінуге негіз салады, оқушыларды суретке,
қиып жапсыруға баулу, түстердің, сызықтардың тамаша келісті үйлесімділігін
таңдай білу қабілетін дамытуға жәрдемдеседі.
Өмірді, оның қоғамдық тәрбиелік мәнін жан –жақты түсіну үшін әсемдік,
әдемілік заңдарын жақсы түсіну шарт. Өнер біздің қоғамда адамдардың,
әсіресе оқушыларды рухани, эстетикалық тәрбиелеуде сенімді күшті құрал
болып табылады. Оқушыларды көркемөнерді сүюге, адамға тән ізгі қасиеттерді
қастерлей білуге үйретеді.
Қазақ халқы ерте заманнан – ақ сұлулық пен әсемдікті таңдай да,
талдай да білген. Өз тұрмысы мен мәдениетінде шеберліктің небір сан
–саласын, асқан ұқыптылықпен көкірегінде қастерлей сақтап, меңгеріп, біздің
дәуірімізге ұштастырған. Өнер қашанда қамқорлықты, оған асқан
жауапкершілікпен, жанашырлықпен қарауды қажет етеді. Әсіресе, бастауыш
мектепте бейнелеу өнері жүйелі оқыту жайы, оған жастай баулап тәрбиелеу ісі
баршамыздың алдымызға байыпты міндеттер қояды. Сурет салуды сүю -өмірді,
табиғатты, айнала қоршаған ортаны сүю. Ол мектеп оқушысының ақылын, ойын,
парасатын, өсіреді, танымын кеңейтеді, ізгілікке, әсемдікке үйретеді.
Өмірдегі келеңсіз құбылыстармен ымырасыз күресуге тәрбиелеп, халқына,
еліне, жеріне деген сүйіспеншілікке тәрбиелейді.
Халық шеберлері ою - өрнек салу тәсілін белгілі – бір ізбен
қалыптастыруда өз өнерін үздіксіз жетілдіру жолымен кейбір ою -өрнектердің
композицисына, әшекейлейтін заттардың түріне қарай табиғи байланысты
бейімдеп түрлендіріп отырады. Демек ою -өрнектермен әшекейлеп бейнелеушілік
қандай уақытта болмасын халықтың дәстүр негізінде орындалады. Осы халық
қолөнерінен туған бұйымдарды көрмелер мен мұражайларға сақтап қана қоймай,
оны күнделікті сабақ барысында кеңінен қолдануы қажет.
Бейнелеу өнері –ерте заманда пайда болып, барлық дәуірде өмір
сүрген. Ол бірнеше түрге бөлінеді: кескіндеме, графика, мүсін, сәулет өнері
және сәндік қолданбалы өнер.
Сурет салуды үйрету әдістемесінде натюрморт кез –келген ыдыс –аяқтан
немесе басқа да затттардан құралады. Бір жағынан натюрморт қозғалмайды.
Сол себептен натюрмортты асықпай отырып қолдың икемділігін жаттықтыруға,
түсініп, сызуға және де сурет техникасын жете меңгеруге таптырмайтын
құрылым болып табылады. Ал, жануарларды салу, енді сурет салып, үйреніп
келе жатқан оқушыға қиынға соғады. Өйткені олар натюрморт сияқты өлі зат
емес, үнемі қозғалыста болады.
Бейнелеу өнері сабағында тапсырманы түсіндірген кезде бейнеленіп
отырған объектінің эстетикалық мазмұнының нақты ашылуының маңызы зор. Оның
үстіне құбылыстағы, заттағы нақты әсемдікті педагог асқан сезіммен, әсерлі
түрде әңгімелеп беруі тиіс. Егер мұғалім сурет салу үшін қойылым, ретінде
ашық түстерге боялған заттарды қойып, оларға әдеттегі, біркелкі дауыспен
талдау жасаса және қойылымның ашық жарқындығын, әсемдігін, бірегейлікпен
білдіретін сөздерді таба алмаса, онда балалардың сезіміне қозғау салмайды,
олар бейнеленіп отырған затқа және өз жұмысына аса ынта қоймайды.
1.3. Мектеп оқушыларын бейнелеу өнері арқылы есте сақтау қабілетін дамыту
Бейнелеу өнері арқылы оқушылардың есте сақтау қабілетін дамыту
Дүниеге келген әрбір бүлдіршін ерте кезден бастап өзінің көргенінен өзінше
әсер алып, өзінше қабылдап есінде сақтап қалады. Бұл өмірдің қажеттілігінен
туатын құбылыс. Олардың ой-өрісі, сана – сезімі, іс-әрекеттері тіршілік
ағынымен жарыса өсіп отырады. Ол табиғаттың сыйлаған байлығы. Сол байлықты
сәби бойына жинақтап, жылдар бойы жоғалтпай, қажет кезінде игілігіне
пайдаландырып отыратын асыл нәрсе ол – адамның есі. Ес – бейне архив
секілді. Ес арқылы адам аттарын, табиғат мезгілімен құбылыстарын, ерекше
күндермен ән-жырларды жадында ұстайды; оқыған кітабын, көрген қызықтарын
қуанғанында, қорқынышты сәттерін де көз алдына елестетіп, еске түсіреді.Кез
– келген шағын адам жадында сақтау мүмкін емес. Өз өмірінің маңызды
сәттерін ғана есінде сақтап, қалғандары ұмытылып жоғалып, қалып жатады.
Ұмыту – бұл адам есінің пайдалы немесе демалу кезеңі болып есептеледі. Дәл
сол уақытта адамның миының қыртыстары тынығып, әлсіреген органдар қайта
қуаттанады. Дегенмен ұмыту бұл зиянды нәрсе.Білімнің, қажетті жайлардың нақ
сын кездердеестен шығуы бұл адамның жүйкесіне кері әсерін тигізеді. Сонау
бір кездері көкіректе сайрап тұрған оқиғалар арада бір шама уақыт сала келе
көмескеленіп, кейде мүлдем ұмытылады. Адам еркіне күш салып, әр түрлі
кезеңдермен салыстыра отырып есіне алып, қайтадан жадына түсіреді. Есіне
түсіру – аса құнды қасиет баға жатпес байлық. Жас баланың есі туғаннан
жетіліп бітпейді. Ол уақыт ырғағымен бірге жасап, біте қайнасып толысады.
Сәбиге, қандай тәрбие керек болса, есті тәрбиелеу үшінде еңбек,
дағдыландыру қажет болады. Адам есі әр түрлі жолдармен өз құндылығын
дамытып, қабілетін арттырып отырады. Сондықтан, баланы жас күнінен соған
баулыған тиімді. Баланың бұл қабілетін жетілдіру – ата-ананың міндеті. Жас
бүлдіршінннің естесақтау қабілеті қалыптаса бастағаннан оларды түрлі
жаттығулармен іздендіріп, ой-өрісін талпынысқа түсіру керек.
Қабылдауға оңай тақпақтар оқып, оны жаттатып, оның нәтижесін жиі – жиі
бақылап отырған да, өзі көрген жерлердегі заттар оқиғалардың желісі туралы
ой қозғап, сұрап отырса, бала бойында қозғалыс пайда болып, құштарлық
сезімі оянады. Мысалы: ата – ана баласына жаттататын өлеңі неғұрлым жеңіл,
қабылдауға оңай болса, оны тез ұғып алады. Ал, тілі ауыр, күрделі
шумақтарды бала қиналып қабылдайды [7]. Қиналып қабылданған дүние естенде
тез шығады. Өйткені,бала оның мән-мағынасын жақсы ұғына алмаған. Сондықтан
балаға өлең немесе тақпақ жаттаттыра алдында оның мағынасын, әрі сөздің
мәнін түсіндірсе, ал тез ұғынады. Бала мектеп қабырғасын аттағанша тиісті
дәрежеде ой – өрісі мен тәжіребесі, санасында қаттаған едіуір білім қоры,
айтылған нәрсені есте сақтауға дағдыланған есі балғаны абзал: Міне, бұл
жалдан жүріп өткен сәби Мектеп партасына отырғанда ұстазының әр бір
сөзін тез ұғып, сабаққа деген ынтасы арта түседі. Өйткені, оның есі жұмыс
істей біледі. Егер бұл тәжірибеден өтпеген бала ұмытшақтықтанып қала
береді.
Баланың есін қалыптастыру деген оның балашақ өміріне жарқын жол
ашу. Ол жастай тықпай жаттап, түрлі тақырыптағы ертегілер тыңдайды, әндер
үйреніп, оны өз шама – шарқынша айтып та береді. Суреттер салып, ондағы
бейнедерді баяндап түсіндіреді. Үлкендердің қойған талаптарын ескере
отырып, әр түрлі әдістерді пайдалануға машықтанады.
Баланың ересек адамдардың арасында болып, олармен қарым – қатынас жасауы,
үлкендердің мінез-құлқы, әңгімелері де ерекше әсер береді. Жас бүлдіршін
еліктегіш келеді. Ол кез-келген нәрсені сол күйінде қалтқысыз қабылдайды.
Жақсы сөзді де, жаман сөзді де есінде сақтайды. Сондықтан,жас баланың
қасында мәдениетті, инаббаттылық сақтап, тәрбиелік мәні бар, мағыналы сөз
сөйлесе ол, сәбидің жақсы көңіл-күйде, ерекше әсер алуына мүмкіндік
туғызады.
Бала – ойынымен есейеді. Ойын – олардың бірінші жұмысы. Міне, сол
ойынның да ойнау әдістерін,ереже, шарттарын үйретсе бала бірден-ақ іліп
әкетеді. Себебі, оның ойынға деген құштарлығы оянып тұр. Сол ойынды қайтсем
тез үйреніп, ойнаймын деп іштей ынтығып асығып бұрады. Балаға бір мәрте
ойынның ойналу ережесін түсіндірдің бе, екінші ол ұмытпайды. Әрі шартын
бұзбайды да. Әділ ойнайды. Балаға ертегі айтасың. Ол оны ұқыпты тыңдайды,
ұғынып отырады, сонымен қатар іштей жағымды кейіпкерді, жағымсыз кейіпкерді
де ажыратып отырады. Одан кейіпкер туралы түсінік сұрасаң, айна қатесіз
айтып бере алады. Бұл баланың есте сақтау қабілетінің толық жұмыс істей
бастағандығының айғағы.
Бала ой-өрісі дамыған сайын үлкен адамдарша ойлауға құлаш
ұрады. Ертегідегі кейіпкерлерді топ – топқа бөліп, соларды бір-бірімен
салыстырып, өзінше ой түйеді. Кім жақсы, не жаман деген ой осыдан туады. Ол
ой баланың сана – сезімін есейтеді. Осыдан барып баланың байқағыштық
қасиеті артып, тәжірибесі молайып, ми қатпарларының жұмысы ауқымдана
түседі.
Есте сақтау – бұл түрлі оқиғалардың мән-мағынасын түсініп,
жүйелеп сана сарайында білім дүниесін жинау болып табылады.
Есте сақтау – бұл қым-қиғаш жаттығулармен қайталаулардың алтын діңгегі
болып табылады.
Баланың есте сақтау қабілетін дамыту жаттығуларын үнемі үзбей
орындап отыруын дағдыға айналдыру, ол әрбір жастың егеменді еліміздің
білікті, көреген азаматын тәрбиелеу, болашақ жан-жақты жігерлі азамат өсіру
деген мақсаттан туатын іс. Баланың есте сақтау қасиеті ерекше болуы оның
ертеңгі күнгі білікті мамандықтың иесі болуына септігін тигізеді.
Есте сақтау қабілетін арттыру үшін бейнелеу өнерінің тигіздер ықпалы
да ерекше. Бала мектеп қабырғасына келген күннен бастап бейнелеу
өнерісабағына қатысып, қолына қалам ұстап, сурет салады. Ақ параққа сызған
сызықтың бәрі сурет бола бермейді. Әр сызықты да оймен сызу керек.
Сондықтан оқушы ойланып сызады. Көпшілік жағдайда оқушы еркін-еркін
тақырыпта сурет салудан қиналады. Көпке дейін дағдарып отырып, соңынан
кітапқа сүйенеді. Мұғалім еркін тақырыпта бағыт беріп тақтаға бірнеше
суреттерді салса, олар да ойланып әрекетке көшеді. Міне, енді олардың есте
сақтау қабілеті жұмысқа қосылып, ақ параққа сызықтар түсе бастайды. Әрине,
балалардың бәрі бірдей жұмысын алға бастыра алмас. Бірақ, әреке білінеді.
Сондықтан, мен бейнелеу өнері пәнінде оқушыларымен ой жаттығуларын
жүргізуге ұмтылдым. Өзім түрлі тақырыптарда алдын-ала суреттер дайындап
әкеліп, сабақта оны тәжірибе жасадым. Мысалы: бастауыш сыныптарға Арал
атты суретті көрсетемін. Оқушылар танысып болған соң, Арал деген теңіз
барын, оның бұрын қандай болғанын, онда жүзген кемелерді, балықтардың
аттарын атап, ендігі теңіздің суы тартылып, баяғы нән кемелердің құмда
қалғанын, түрлі құстардың теңізден безіп кеткенін, талай жылдар бойы су
жатқан өңірдің қақа айырылып тілім-тілім болып жатқанын баяндаймын. Сурет
туралы жаттығуының мақсатын түсіндіремін.
Ой жаттығуының шартында оқушыларға екі-үш минуттай суретті
көрсетемін, олар толық көріп болдық деген кезде, парақты теріс айналдырып,
суреттегі басты-басты бейнелерді атағанмен, кіші элементтерді көзге
ілмейқалдырып кетеді.
Мен айтылмай қалған заттарды сұраймын. Олар білмесе, қайтадан
көрсетемін. Балалар енді басты бейнеден гөрі елеусіз заттарды іздестіріп,
суретке үңіледі. Екінші мәрте сұрағанда елеусіз заттарды да айтып береді.
Енді келесі суретті көрсеткенде олардың бойында қырағылық пайда болып,
байыппен сабырлы кейіпте қарайды.
Олардың есте сақтау қабілеттерін қайта тексеремін де, енді сол көрсетілген
суреттерді негізге ала отырып, осы тақырыптарда сурет салуды тапсырамын.
Жастайынан есте сақтау қасиеті дамығаноқушы жұмысты қиналмай орындайды.
Оқушының бойында ықылас пен құштарлық пайда болып, талпына бастайды. Бұл
әдетте қабілеттілікпен қатар дамытып отырады. Бейімділіктің артуы баланы
іске бұрынғыданда қызықтыра түседі. Ол енді үйде де өзінше ой жаттығуларын
жасап дағдыланады.
Білуге деген құштарлық адамды жаңа білімге, жүйесі шеберлікке,
жаңа әдіске бастап әкетеді. Бала үшін қоршаған ортаның бәрі – қызық. Бәрі
тосын жаңалық. Бала поездға болсын, мейлі машинаға мінсін, терезеге қарап
отырғанды ұнатады. Мұның өзі балаға үлкен пайдасын тигізеді. Ол таудың
көрінісін көріп, сүйсініп, сарқыраған судың ағысына таңданып, көк жүзіндегі
тырналар тізбегін көріп көңілденіп, үйге сергек оралады. Есте сақтауға
дағдыланған баланың енді ойлау , өз бетінше жаттығу қоры көбейе түседі.
Ол өзіне-өзі сұрақ қойып, жаттығып үйренеді.Бала өздігінше жаттыға
бастауы, бұл өзіне сенгендігі. Ой жаттығулары оқушыларды әр істе мұқият,
жинақы болуға көздерін жеткізеді. Егер бала жинақылыққа, мұқияттылыққа
үйренбесе, оған әдемілік пен әдептілікті үйрету қиынға соғады. Өзін-өзі
меңгеріп, қиыншылықты табандылықпен жеңбеген адам, жігерлі бола ала ма?
Есте сақтаудың ой жаттығуларына үйрету баланы белгілі бір іс-әрекетке,
жақсылықтың тәлімді әдеті мен дағдысына қалыптастыр.
2. Сурет пәнініде көне ескерткіштер туралы сабақ берудің әдіс-тәсілдері
2.1.Бейнелеу өнерінде тарихи ескерткіштерді сурет сабағында
оқытудың маңызы мен ерекшелігі.
Еліміздің ұлан — ғайыр даласы тарихи ескерткіштерге тұнып тұр.
Егемендік алғанға дейін де барды танытып, барынша аян етуге талай талпыну
болғанын білеміз. Бірақ осы көкейді тескен мақсат қағаз жүзінен, мінбеде
айтылған сөздерден әрі аспады. Оның негізгі себебі біздің тарихымыз сол
кездегі саясатқа байланысты билік басындағыларға қажет болмады. Еліміз
қазір бүкіл әлемге танылды. Егемен еліміздің саяси — әлеуметтік
тәуелсіздігін баянды етудің тегеуірінді бір кепілі мәдени – рухани жаңғыру.
Демек саяси — әлеуметтік тәуелсіздігімізді мәдени рухани азаттықпен
ұластырғанымызда ғана еліміздің егемендігі, халық тағдырына қатысты
мұраттарымыз өміршең болады. Елімізде соңғы жылдары мәдени, рухани саланы
дамытуға көп көңіл бөлініп жатыр, оның ішінде Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың
қолдауымен Мәдени мұра бағдарламасы бойынша орындалып жатырған жұмыстар —
ол ерекше. Мәдени мұра бағдарламасына байланысты Елбасының Ұлытау-
ежелгі, тарихи астана, қазақ халқының алтын бесігі,-ұлттық символымызды
қалыптастырып, дамытуымыз керек деп көптенгі ойды іске асыруға қозғау
салған болатын. Ұлытаудың тарихи ескерткіштері ел өткендегісін көз алдыға
елестетер көріністер, бұл біздің қазақ халқының үлкен мақтанышы және зор
мәртебесі.
Жалпы өнер рухани байлықтың тұнып тұрған қайнар көзі болып саналады. Соның
ішінде тоқталып отырғанымыз – бейнелеу өнері. Бейнелеу өнерінің адамға
сыйлар рухани байлығы ұлан ғайыр.
Ертеден бастап, қазақ халқы осы бейнелеу өнеріне өте жақын, және біте
қайнасып келе жатырғаны белгілі. Халықымыздың қол өнер шеберлерінің тіккен
киім кешектері, киіз үйдің іші сыртын безендіруге қолданған адам
таңғаларлық керемет ою өрнектері, ағаштан ойып жасаған ер тұрман, темірден
жасалған зергерлік бұйымдары қазіргі таңда бүкіңл әлемді таңқалдырып
отырғанына куәміз және біз оны мақтанышпен көрсете аламыз. Тәуілсіздік
алғанға дейін осындай ата бабаларымыздың қолымен жасалған сәндік қол өнері
туындыларын көре тұра, қазақ халқы көшпенді болғандықтан өнерге, оның
ішінде бейнелеу өнерімен байланысы болмады деген пікірлерді естіп келдік.
Қазір алғашқы дизайнерлік шешімдердің үй тұрмысында қолданылуы, біздің ұлы
шеберлерімізден бастау алғанын мақтанышпен айтуымыз керек. Жалпы дүние
жүзінде дизайн шешімдерінің алғашқы бағытының қалыптасып дамуына біздің
ертедегі қол өнері шеберлеріміздің тікелей әсері болды деп айтуымызға әбден
болады. Егемендіктің алғашқы кезеңдерінен бастап ақ мәдени салада үлкен
өзгерістер байқалып, өнерде жаңа өзіндік көзқарастар, бағыттар қалыптаса
бастады. Жахандану заманында, алпауыт елдермен бірге ең бастысы ұлттық
ерекшелігімізді сақтап қалу, әрбір қазақ азаматының негізігі борышы болмақ.
Бұл бүгінгі күннің көкейкесті мәселесінің бірі. Өйткені дәл осы кезде неше
түрлі ағымдар мен бағыттардың бәсекеге түсіп, арасынан ең көркемі,
қарапайымы халыққа қажеттісі, әсіресе Батысқа елкітеп келе жатырған
жастарымызға еліне деген сүйіспеншілігін қалыптастыруға ой тастап тәрбие
беретін, ұлттық сезімге тәрбиелейтін, өз мәдениетіне, өнеріне мән беріп,
соны жандадыратын тарихи ескерткіштерімізге ерекше көңіл аударуымыз қажет.
Ондай қажетті бағыттарды үсті үстіне дамытып, өз ұлтымыздың, еліміздің
өнерін, ұлттық құндылықтарымызды дүниежүзіне көрсете білуіміз керек.
Қазақ бейнелеу өнерін қалыптастыруда ұлтымыздың мақтанышы, алғашқы кәсіпқой
суретшіміз Әбілхан Қастеев ағамыздың еңбегі ерекше. Бірақ қазіргі уақытта
әртүрлі ағымдардың пайда болуы, реализм бағытына, оның қаншалықты өмірге
қажеттілігі жайлы теріс пікір айтушылар пайда болуда. Қалай дегенде де
Әбілхан атамыздың шығармашылық жұмыстары біз үшін, Қазақ халқы үшін,
қайталанбас әлемдік зор туынды екендігі белгілі. Мұны айтып отырған
себебіміз, қазіргі шығармашылық көрмелерде жас суретшілердің батыстың
мағанасыз салынған суреттеріне еліктеулерін көп кездестіретін болдық. Біз
мектеп қабырғасынан бастап, ұлттық рухымыз бен болмысымыздың соншалықты
жалаңаштануына жол бермеуге қызмет жасауымыз керек. Жезқазған қаласының №7
мектеп гимназиясында бейнелеу өнері және технология сабақтарында осы Ұлытау-
Жезқазған өңіріндегі тарихи ескерткіштер мен тасқа салынған суреттерді
оқыту арқылы оқушыларға ұлттық тәрбие беруге ұйымдастырылып жатырған мәдени-
тәрбиелік жұмыстар жетерлік. Еліміздің орта мектептерінен бастап, жоғары
оқу орындарының өнерге байланысты мамандықтарының оқу бағдарламалары өзінің
Отанын, салт дәстүрін, әдет ғұрпы мен жерінің сұлулығын, өз
менталитетімізге тән тапсырмалармен толықтырылған жөн деп ойлаймын. Өйткені
сол арқылы ұрпақты тәрбиелеп салт санамыз бен өзіміздің ұлттық бояу
түсімізге тән әдет ғұрпымызды келешекке жеткізетін біз боламыз. Бұл біздің
егемен еліміздің беделі жоғары елдер қатарында болуына қосатын мойнымыздағы
парызымыз, себебі, өз отаныңды, ұлттық өнерімізді бізден артық түсініп,
бізден артық жеткізетін біз, яғни қазақ халқы.
Әрбір шығармашылық өнер белгілі бір мағыналық терең ойды білдіретін,
әрі көркем туынды болу керек, мағанасы төмен, бейнелеу өнерінің ешқандай
талабын сақтамай құр шимай сызықтардың біздің халқымызға ешқандай қажеті
жоқ деп ойлаймыз. Әрине бұл жерде суретші өмірдің тура жансыз көшірмесін
жасауға міндетті емес. Ол өмірдің материалынан мәдениеттік көзқарас
қалыптастыратын ерекше туынды жасауға міндетті. Бұл жерде атақты орыстың
суретші-ұстазы В.Крымовтың бір естелігін айтып кеткен дұрыс сияқты. Бірде
суретшілердің көрмесіне барып, жаңа бағытқа бет алған бір суретшінің
жұмысын көрдім, керілген кенепке ешқандай бояу жағылмаған, тек ортасына
үлкен бір көр шегені қағып қойған. Көрмеге келген көрермендер мынаны қай
нақұрыс жасаған деп күбірлесіп өтіп жатыр. Екінші бір жұмыста стол
үстіндегі шай жабдықтары бейнелеген натюрмортты көріп қандай керемет деп
тоқтап мұқият зер салып қарайды. Міне осыдан қарапайым халықтың әдемі мен
жаманды ажырата алатынын, ненің қажет, ненің қажет емес екендігін
түсінетінін байқауға болады.
Әрине, айналадағы, өзге елдердегі болып жатқан жаңалықтарды, шет
елдердегі жақсы өнер туындыларынан хабардар болу, оны білу, көру, тыңдау
қажет, бірақ біз үшін ол тек салыстырма ретінде пайдаланғанымыз жақсы. Өнер
арқылы өскелең ұрпақты тәрбиелеп, еліміздің болашаққа деген сенімін нығайта
түсу біздің міндетіміз. Туған еліміздің әлемдегі өркениетті елдермен
терезесі тең болуына, еліміздің жастарының санасы терең, әрі жан жақты,
білім жоғары, елінің патриоты болуы басты шарт. Қазіргі таңда, кез келген
суретшіміз ұлттық ерекшелігімізге сәйкес, әлемдік деңгейге көтеріліп,
елімізді әлемге танытып жатыр. Қазіргі таңда мәдениет саласында елімізді
алдынғы орында әлемге танытып жүрген спорт пен өнер салалары екені даусыз.
Сондықтан біз шет елдердің өнер бағыттарына еліктеп, шет елде көрме ашамын,
оларды таң қалдырам, сол арқылы танымал боламын деу таяз түсінік деп
ойлаймын.
Біз, болашақ жастарымызға әрбір елдің мәдениетін, өнерін дамытуға ықпал
жасайтын, ерекше орны бар тарихи ескерткіштерді, тасқа салынған суреттерді,
адамның рухани байлығын жетілдіретін ұлттық өнерімізді қастерлеуді
қалыптастыруды, оқыту барысында тиімді қолдана білейік [8].
2.2. Бейнелеу өнері пәні арқылы оқушылардың этика-эстетикалық тәрбиеге
ынталандыру.
Эстетикалық тәрбие адамның рухани бейнесін қалыптастыруды соншама ауқымды
саласын қамтиды. Кейде эстетикалық тәрбие деген ұғымды " көркемдік
тәрбиелеу" деген ұғыммен пара - пар алып жүрміз.
Көркемдікке тәрбиелеу дегеніміз - өнер құралдарымен тәрбиелеу деген сөз.
Ал эстетикалық тәрбие дегеніміз - Илыинаның айтуынша -өнердегі,
табиғаттағы және бүкіл қоршаған өмірдегі, әсемдік құралдары арқылы
тәрбиелеу деген сөз. Сондықтан көркемдікке тәрбиелеу әстетикалық
тәрбиемен пара - пар емес, оның өте маңызды, бірақ құрамдас бөлігі болып
табылады. (Илыина Т.А. Педагогика. Алматы, Мектеп, 1977 - 134 бет ).
Осы орайда белгілі педагог Р.Қоянбаев "Педагогика" атты еңбегінде: "
Эстетикалық тәрбие адамды дүниедегі әдемілік атаулыны бағалай білуге
үйретеді. Өнер шығармаларын тануға, қастерлеуге баулиды, оған керісінше
ұсқынсыздыққа жағымсыз көзқарасты қалыптастырады", - деп, өнер арқылы
эстетикалық тәрбие беру жолдарын қарастырған. Эстетикалық тәрбиенің
міндеттерінің бірі - эстетикалық сезімді және эстетикалық қабылдауды
тәрбиелеу. Өмірдегі, өнердегі әдемілікті сезу және көру адамдарда әр
түрлі болады. Біреулер әдемілікке үңіле қарап, оның сырын білуге
тырысады, ал кейбіреулер оған онша мән бермейді, қалай болса солай қарап,
жанынан өте шығады. Әдемілікті сезіну үшін, оған түсіну үшін ең алдымен
бейнелеу өнері, музыка және ән саласынан әрбір адамда білім болуы қажет.
Білім адамды әдеміліктің обьективтік критерилерімен қаруландырады.
Білімді адам сұлулықты бағалай біледі, түсінеді. Айналадағы дүниеге
сезімталдық, эстетикалық қабылдау кырағылығы, ықыластылық, қамқорлық
баланың эстетикалық дамуының негізі болады. Қазақ ағартушылары
әстетикалық тәрбиеге арнайы тоқталмаса да, ерекше мән бергенін олардың
зерттеу жұмыстары мен шығармаларынан аңғаруға болады.
Ш. Уалихановтың эстетикалық көзқарасы қоғамның саяси және философиялық
көзқарастарымен тығыз байланысты болды. Өзінің зерттеу жұмыстарында ол
қазақ халқы мен Орта Азия халықтарының тұрмыс - тіршілігіне, ұлттық әдет
- ғұрпына, салт – дәстұріне баса көңіл біледі. Сөйтіп, өз халқының
ауызекі әдебиеті, әсемдік танымы, көзқарасы арқылы эстетикалық талғамын
ашуға ұмтылады. Шоқан халықтың ежелгі архитектуралық құрылыстарын
эстетикалық тұрғыда қабылдай білуге байланысты құнды пікірлер айтты.
"қазақ моласы мен оның төңірегінен қазақтың бар мәнер талғамы,
архитектурадағы өнері, оның ою мен бейнелеу салты байқалады" - деп
халықтың мәдени деңгейінің жоғары болғанын көрсетеді. Өз халқымен бірге
Қырғызстан және Шығыс Түркістанның ежелгі архитектуралық құрылыстарына
(Алашахан, Ботағай, Айша бибі т. б. ) тас мүсіндеріне (Қозы - Көрпеш -
Баян сұлу кешеніндегі, Түймекенттегі т.б. ) ғылыми тұрғыда талдау
жасайды. Сөйтіп қазақ халқының эстетикалық мақсатты көздеген өзіндік
сәулетшілік шығармалары болғанын баяндайды. Осы көне
заманның көз болып келген мәдени мұраларды әсемдіктің үлгісі деп қабылдай
білуге үйретеді. Уалиханов Ш. Таңдамалы (2 бас), А. 1985. 348-бет)
Сол секілді, қазақтың біртуар ағартушысы Ы. Алтынсарин халықтың көркем
шығарма туындыларын өте жоғары бағалап, өнердегі және өмірдегі барлық
әдемі нәрселердің кұндылығын түсінуге тек қана білім берудің арқасында
жетуімізге болады деп есептейді. Ы. Алтынсарин өзінің педагогикалық
еңбектерінде, тек білімділікке ғана емес, мәдениеттілікке де үндейді.
Қазақ қыздарына арналған тұңғыш әйелдер қол өнері мектебінің
ұйымдастырылуы да Ы. Алтышсариннің еңбегі т.б. Оның педагогикалық
еңбектері эстетикалық көзқараспен тығыз байланысты. Ол: Мектеп қазақ
халқының арасында жаңаша мәдениетті өмір сүрудің жаңа әдет - ғұрып,
тәртіп, тазалық, қолөнер мен өнердің үлгісі болуы қажет," - деп атап
көрсетті. ( Сыдықов Ә. Ы.Алтышсариннің педагогикалық шығармалары мен
ағартушылық қызметі. - Алтынсарин: Мектеп, 1969 - 40 бет ). Ы Алтынсарин
өзінің барлық педагогикалық теориясында жас -жеткіншектердің эстетикалық
тәрбиесін қалыптастырып, жетілдіруде қазақ халқының ғасырлар бойы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Келер ұрпаққа білім беру,өнер үйрету ол біздің ең басты міндетіміз.
Мектеп қабырғасында тәрбиеленіп жатқан жас ұрпақты бейнелеу өнеріне
деген сүйіспеншілігін қалыптастыру мектептердің басты міндеті.
Әр халықтың жас ұрпақ тәрбиелеудегі өзіне тән мәдени мұрасын
оқу – тәрбие процесіне енгізудің ықпалы зор. Халқымыздың ғасырлар бойы
қолданған озық тәрбиесінде негізгі түйін-сыннан өткен өнерін педогогикалық
тәжірибеге қолдану. Оның озық үлгілерін ұлттық білім беруде пайдалану
ұрпақ тәрбиелеуде өмір талабына сай. Ел басымыз Н.Ә.Назарбаев биылғы
жолдауындада білім беру, жас ұрпақ тәрбиесі туралы да айтып кетті. Біз
білім беруді жаңғыртуды одан әрі жалғастыруға тиіспіз.Бүгінде
мектептерді компьютерлендіру толықтай аяқталды. Өмір бойы білім алу әрбір
қазақстандықтың жеке кредосына айналуы тиіс.Біз кәсіптік және техникалық
білім берудің мазмұнын толық жаңартпақ ниеттеміз. Білім жүйесін
жаңғыртуда оқыту үдерісіне озық әдістеме мен технологияларды енгізу арқылы
өнерге, әлемдік білім кеңістігіне еркін енуге болатындығын өмірдің өзі
көрсетіп отыр. Бұл дегеніміз, әрбір өнерге деген оқушылардың мамандыққа
деген білім алғанын растайды, ал оның келешек мамандығын меңгеру
мүмкіндігін айқындайтын қоғамдық ұйымдар, ата-аналар комитеті, қамқоршылар
кеңесі және жұмыс берушілер ұйымының өкілдерінен құралған тәуелсіз комиссия
бітірушінің мамандығына сәйкес немесе сәйкес еместігі туралы шешім
қабылдап, біліктілігін бекітетін болады. Ал мұның қазақстандық білім
жүйесіне енгізілуі – жоғары оқу орындарының бәсекеге қабілеттілігін,
университеттің рейтінгісін анықтауға мүмкіндік береді. Осыған сәйкес,
болашақта оқушылардың өнерге соның ішінде бейнелеу өнерін таңдау керектігі,
ол қандай сапалы мамандар дайындай алады деген ақпараттарды алдын ала
білуге, бейнелеу өнері жайында толыққанды мағлұматты алуға болады. Білім
беру ісіндегі бейнелеу өнерінің құрамның сапасын арттыру мәселесі өте
көкейкесті екендігі Жолдауда анық көрсетілген [1]. Ендеше, мектептерде
оқытушылардың біліктілігін көтеру, талаптарын күшейту қажеттілігі күн
тәртібіне шығарылып отыр. Жолдаудағы аса бір айта кететін жайт – білім беру
ісіндегі тәрбиенің орны. Ұлы Әл-Фараби: Тәрбиесіз берілген білім қауіпті
деп айтқандай, білім беру ісі патриотизм, адамгершілік, ұлтаралық келісім,
өнерге, рухани даму, заңға бағынушылық сияқты құндылықтармен астаса жүруі
керек екендігі қоғам тарапынан қолдау тауып отырғанын айтуымыз керек.
Тәрбие ісінде ұсақ-түйек болмайтындығын барлығымыз жете түсініп, ата-ана
қоғам мүшесі ретінде көзқарасымызды айқын танытып, жастарымыздың бойына
адами құндылықтарды сіңіре білсек, нұр үстіне нұр болар еді.
Көкейкестілігі: Осы ретте, мектеп оқушыларының көркемдік талғамын
калыптастыру, қазақ халқының бейнелеу өнеріне, соның ішінде-пейзаж жанрына
деген қызығушылығын дамытып, халқымыздың бейнелеу -өнеріндегі жинақталған
кұнды шығармаларды қастерлеуге, бағалап, қадір тұтуға талпындыру, білім
беру ісінің көкейкесті мәселелерінің бірі болып табылады. Қазақстан
суретшілерінің бұрын жазылған шығармаларын зерттеп, насихаттап, сол
шығармалардың шығу тарихымен, танысу, тәрбиенің жекелеген міндеттерін
жүзеге асыру мәселелері: адамгершілік, эстетикалық, дүниетаным, эстетикалық
қызығушылығын, танымдық белсенділігін арттыру, соның негізінде ұйымдастыру
жолдары бірқатар ғылыми ізденістерге арқау болды. Негізінен халықтық
мұраны,мәдениетімізді дамытып оны келер ұрпаққа сол бұзылмаған қалпында
жеткізу біздің міндеттіміз, жане алға қойған мақсатымыз болуы қажет.
Мақсаты: Сәулет өнерінің мазмұнын, мәнін аша отырып, оның даму
тарихына қысқаша шолу жасау. Бұның басты себебі бейнелеу өнері оқушылардың
сана-сезімін, эстетикалық талғамын арттыру . Сәулет-өнері бұл барша
адамзат тарихы мен өмірінің бір бөлігі ол есте жоқ ескі замандардан бері
адамзатпен бірге жасап келеді. Архитектор – гректің архитектан деген
сөзінен алынған атау: Алғашқы мән мағынасында іс жүзінде әлде қандай бір
жаңа кәсіптің, оның ішінде құрылыс өнерінің бас шебері деген ұғымды
білдіреді. Сәулет өнерінің мақсаты – кеңістіктегі ортада адам өмірімен
қызметін материалдық құрылым – құрылыс конструкциялары арқылы
ұйымдастырылып, іске асыру. Сәулет өнерінің айқын ескерткіштері
–кесенелер. Мысал келтіре кететін болсақ, Тараз қаалсының маңындағы Айша
бибі кесенесі. Бейнелеу өнері сабағында сәулет өнеріне деген
оқушылардың, икемділігімен жетілдіру жолдарын айқындау. Оқушылардың
сәулет өнеріне деген көзқарасын нығайту және сурет салуға деген
құлышыныстарын арттырып, қызықтыра түсу қажет. Ұлтымыздың болашағын,
келешегін көркейту үшін халқымыздың тарихын, оның мәдени мұрасын
қадірлеп, дәстүрін жалғастыру ұрпақ тәрбиесінің басты міндеті. Біз
өркениетті елдердің қатарына қосылу жолында, қоғам алдында келер ұрпақты
заман талабына сай интеллектуалды, жоғары мәдениеттілігі имандылығымен
ұштасып жататын елжанды етіп тәрбиелеу тұр. Осыған орай көркем білім беру
саласы мен тәрбие жүйесінде жаңа ғылыми көзкарас қалыптастыру қасиеттілігі
туады.Мәдениеті мен рухани жағынан бай елдер үшін баланы әсемдікті түсініп,
шығармашылыққа қабілетті болып өсуі үшін кандай шаралар жасалуы жөніндегі
мәселе басты орын алуда. Оқушылардың бейнелеу өнеріне қызығушылығы мен
сүйіспеншілігін арттыру, эстетикалық талғамын жетілдіру негізгі бұл міндет
біздерге жүктетеледі.
Міндеті: Бейнелеу өнерінде оқушылардың эстетикалық мәдениетін
қалыптастырудың тәрбиелік мүмкіндіктерін анықтау барысында оқушыларды
даярлаудың мотивациялық-танымдық, эмоционалдық-бағалаушылық, процессуалды
іс-әрекеттік деп аталатын нақты компоненттерінің өлшемдері, сурет салу
жолдарының көрсеткіштері және деңгейлерін анықтадық:
- мотивациялық-танымдық компонент оқушылардың бейнелеу өнерін оқып-үйренуде
ынтасы, қызуғушылығы және қажеттілігімен сипатталады;
- эмоционалдық-сезімдік компоненті мәдени мұра құндылықтарын үлгі тұтып,
эмоционалды көңіл-күймен қабылдауы, оны игеру мен дамытуда эстетикалық
бағалау көзқарасын қалыптастыру деңгейімен сипатталады;
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімінің кәсіби қызметін тиімді орындауды
қамтамасыз ететін талаптардың мазмұндық моделі
- процессуалды-іс-әрекеттік компоненті оқушылардың өнерді жүйелі түрде
меңгеруде шығармашылық іс-әрекет біліктерінің қалыптасу деңгейлерін
анықтауымен сипатталады.
Сонымен қатар, Бейнелеу өнері пәні негізінде оқушылардың эстетикалық
мәдениетін қалыптастырудың үш деңгейі – төмен, орта, жоғары болып бірінші
кеседегідей белгіленді.
Төменгі деңгей – оқушылардың өнер туралы жалпы мағлұматы болғанымен,
оған деген қызығушылық деңгейі төмен. Оны өз шығармашылық мәдени деңгейін
көтеруде пайдаланудың қажеттілігін жете түсінбейді; сенімі тұрақсыз;
бейнелеу өнерін оқып-үйренуде қажет практикалық дағдылары қалыптаспаған.
Ең басты нәрсе бейнелеу өнерін оқып-үйрену шығармашылықта өнердің табиғи
болмысын эстетикалық, көркемдікпен қабылдап оны дамытудан және шығармашылық
қызметте пайда болған талпыныстан көрініс табады.
Орта деңгей – оқушылардың өнерге деген ынта-ықыласы бар болғанымен,
жүйелі емес және білімінің тұрақтылығы жоқ. Өнердің ерекшеліктерін
білгенімен, оны эстетикамен, мәдениетпен байланысты қажеттілігін түсініп
айқындай алмайды, сенімі тұрақсыз, туындыларды дайындауда іскерлік таныта
алмайды, теория мен практикадан алған білім мен іскерлік дағдысын көркем
өнердегі шығармашылық жұмыстарында анық көрсете алмайды. Бейнелеу өнерін
оқып-үйренуде білімі мен қарапайым біліктері болып, өзіндік ерекшеліктерін
ажырата білгенімен, жасалу технологиясын жақсы меңгермегендіктен,
қызығушылық танытпайды.
Жоғары деңгей – оқушылар өнер үлгілерінің даму тарихын өздігімен
ізденіп оқиды, оған деген қызығушылығы өте жоғары. Бейнелеу өнеріне деген
эстетикалық қызығушылығы, эстетикалық шығармашылықтағы мәні мен маңызына
ғылыми көзқарасы қалыптасқан, жасалу технологиясын жақсы меңгеруге саналы
ұмтылады, оның мүмкіндіктеріне сенімі мол, бейнелеу өнерінің туындыларын
мәдени мұра деп саналы қабылдайды, эстетикалық талғаммен бағалайды, жасалу
технологиясын жетік меңгерген.
Болашақ бейнелеу өнері пәні мұғалімдерін оқушылардың эстетикалық мәдениетін
қалыптастыруға даярлаудың жоғарыда берілген деңгейлерін мынадай өлшемдермен
қосымша сипаттауға болады:
бірінші өлшем, бейнелеу өнері пәніне қызығушылықтың, дұрыс қатынастың
болуы, олардың эстетикалық мәдениеттің қалыптастырудағы қажеттілігін
түсінуді бейнелейді;
екінші өлшем, эстетикалық мәдениетті қалыптастыруда өзiн-өзi
жетiлдiру үшiн мүмкiндiк жасау туралы білімін сипаттайды;
Орта мектептерде білім берудің ақпараттық технологияларын пайдаланудың
тиімді жолдары айқындалып, оларды іске асыру әдістемесі көрсетілді. Бұл
бағдарлама негізінде жүргізілген оқушылардың эстетикалық мәдениетін
қалыптастырудың педагогикалық шарттары, іс-тәжірибесінің нәтижелері көрініс
тапты.
Іс-тәжірибелігі: Жас ұрпақты әсемдік әлемінде тәрбиелеу адамды
адамдықтың өлшеміне әкелу болып табылады.Біз- тәуелсіз еліміз. Өзіміздің
қазақ екенімізді, тарихы мол шежірелі ұлт екенімізді көрсетуіміз үшін осы
жолда маңдай еңбегін аямай төккен ағаларымыз бен апаларымыздың қандай үлкен
үлес қосқандарын, олардың өлшеусіз еңбектерін тек біліп қана қоймай ,
сонымен қатар өз замандастарымызға айта жүруіміз керек. Осы жолда ұлттық
өнегеміз ұрпақ бойында көрініс тапса нұр үстіне нұр болар еді. Бейнелеу
өнері пәнін оқытудағы тәрбиелік мүмкіндіктерді пайдалану арқылы пәндік
білім, білік, дағдылардың және эстетикалық мәдениеттің қалыптасу деңгейін
бағалау өлшемдерi мен көрсеткіштерін айқындау қажет болды. Оқушылардың
бейнелеу өнерін оқып-үйренуде шығармашылыққа қол жеткізу тәсілдерін игеруге
тиянақсыз бағдарланудың пайда болуымен ерекшелінеді. Оқушылардың
эстетикалық мәдениеттерін қалыптастыру тек дәстүрлі бейнелеу өнерін оқып-
үйренуде деңгейлерінде көрінеді.
Диплом жұмысы төрт бөлімнен және кіріспе, қорытынды, пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. бөлім: Бейнелеу өнерінде оқушылардың жан-жақты ой өрісі мен оқу-
тәрбие
жұмыстарын қалыптастыру.
2. бөлім: Сурет пәнініде көне ескерткіштер туралы сабақ
берудің әдіс-тәсілдері.
3. бөлім. Бейнелеу өнері жайлы түсінік беру.
4. бөлім. Дипломдық жұмыстың орындалу барысы .
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Қосымшалар.
1.Бейнелеу өнерінде оқушылардың жан-жақты ой өрісі мен оқу-тәрбие
жұмыстарын қалыптастыру.
1.1 Педагогика –тәрбие және білім берудің негіздері
Бейнелеу өнері мен педагогикада адамды тәрбиелеп, қалыптастыру үшін
белгілі мақсатқа бағытталған жүйелі тәрбие мен білім беру туралы ғылым;
тәрбиені, білім беруді және оқытуды зерттейтін теориялық және практикалық
ғылымдардың жиыны. Сонымен қатар бейнелеу өнері мен педагогика осы саладағы
іс-әрекет пен оның заңдылықтарын зерттеп, жүзеге асыру жолдарын
қарастырады. Тәрбие қай заманда болмасын күн тәртібінен түспейтін мәңгілік
категория. Педагогика пәні - тұлғаның дамуын танып,білуді қамтамасыз ететін
тәлім-тәрбиелік қарым-қатынасты білуге,меңгеруге,зерттеуге жол ашады,оқыту
мен білім беруге,өзін-өзі жетілдіріп,өрістетеуге бағдар беріп, бұл саладағы
тағылымдармен және әдіс-тәсілдермен таныстырады. Білім берудің игі
тәжірибелерін,теориясын білдіру арқылы адамның рухани байлығына, табиғат
пен қоғамдағы қарым-қатынаста белсенділік танытып, шығармашылыққа
бейімделуіне дем береді. Бір жағынан теориялық,екінші жағынан тәжірибемен
қауышатын практикалық мәндегі пән. Бейнелеу өнері мен педагогиканың тұрақты
міндеттері: тәрбиелеу, оқыту, білім беру және бұл үрдістерді басқарудың
заңдылықтарын ашу; педагогикалық іс-әрекеттің тәжірибелері мен практикасын
үйрену,жалпылау;оқыту мен тәрбиелеудің,білім беру құрылымдарын
басқарудың,оқыту және тәрбиелеу үрдісінің жаңа әдістерін,формаларын
құралдарын іздеп табу; білім беру жүйесін дамытудың жақын және алыс
болашағын болжау; педагогикалық зерттеулердің нәтижелерін практикаға
ендіру; жаңашыл үрдістің теориялық,әдіснамалық негізін, теория мен
көрсету; ғылыми зерттеумен практиканы қабыстыра іске асыру. [2]
Педагогика адам дамуы мен қалыптасуының мән-мағынасын зерттей
отырып, арнайы ұйымдастырылған үрдіс сипатындағы тәрбиенің теориясы мен
әдістерін айқындайды. Адам жөніндегі ғылымдардың, теория идеяларын
біріктіріп, оларды өз теориясын дамытуда негізге алады. Бейнелеу өнері мен
педагогика таза қолданбалық қызмет атқарып, адам тәрбиесіне бағытталған
практикалық іс-әрекетті, яғни қажетті ептілік, дағды, қабілеттер жүйесін
қамтиды. Бейнелеу өнерінеде білім берудің мақсатын, міндетін, мазмұнын,
қағидалары мен әдістерін оқытудың дидакт. теориясын, адамды тәрбиелеу мен
жетілдіру жолдарын тәрбие теориясы, оқыту мен тәрбие әдістерін іске
асырудың жолдарын педагогика әдістемесі қарастырады. [3]
Педагогикалық такт - оқушылармен қарым-қатынаста педагогтың өнеге
құралдарын тиімді пайдалана білуі.Бейнелеу өнері мен педагогикалық такт
адамгершілік қағидасына негізделеді. Оның мәні баланың рухани дүниесіне
педагогтың әсер ете білуінде. Педагогикалық тактіні жақсы меңгерген педагог
қолданылған тәрбие құралының күтпеген нәтиже беретінін де ескереді.
Оқытушының ықпалы тиімді пайдаланылмаса баланың белсенділігін,
бастамашылдығын дамыту құралы болудың орнына, олардың дербестігін шектеуге,
достық көңілдегі әңгіме іш пыстыратын уағызға, мадақтау күдік пен
сенімсіздіктің дамуына себеп болады. Педагог тәрбиеленушілермен қарым-
қатынаста туындайтын қиыншылықтарды алдын-ала болжап, оны болдырмаудың
жолын таба білуге тиісПедагогика - XX ғасырдың 50-ші жылдарының аяғында 60-
шы жылдардың басында АҚШ-та пайда болған гуманистік психология идеясының
педагогикалық қайта жаңғыртуы сиякты қазіргі кездегі тәрбие теориясы мен
тәжірибиесіндегі бағыт. Батыстагы ең бір көзге түсер өкілдері - К. Роджерс,
Р. Барт, Ч. Ратбоун мен т.б. Аталған педагогикалық бағыттың негізгі
тенденциясы - білімге тұлғалық- болжаулық қасиет беру, оқуда және тәрбиеде
авторитаризмді игеру, оқушылардың білімдерін, іскерліктерін, және
дағдылардың эмоционапды реңктерте іске асыру
1.2. Оқушылардың эстетикалық талғамын оятып,көркемдік білімін
тереңдету.
Қазіргі таңда бастауыш мектепте оқыту барысындағы мәселелердің
бірі-оқушылардың эстетикалық талғамын дамыту, сол арқылы олардың бойында
адамгершілік, мейірбандық, имандылық қасиеттерін қалыптастыру. Әр баланың
көркемдік ойлау қабілітін дамыта отырып, шығармашылық, қиял сезімін дамыту.
Ал, осы мәселелер мектеп қабырғасында әлі де болса өз мәнінде шешілмей
келеді. Соның салдарынан оқушылардың сабаққа ынтасының төмендеуі, енжарлық
етек алуда.
Мектеп мұғалімдері бастауыш сыныптарда эстетикалық тәрбиені
кітап оқу, ән тыңдау, бейнелеу өнері мен театр, кино т.б. өнер түрлері
арқылы көркем өнерге тарту, тағы басқа да жолдармен жүргізуге болатынын
біліп қана қоймай, оны қалай жүзеге асыру тәсілдерін жан-жақты меңгеріп,
жетілдіруі тиіс. Мұғалім эстетикалық тәрбиені балаларға өнер түрлерін
меңгерту арқылы жүзеге асырады.
Оқушы өзін қоршаған ортадан әсемдікті сезінуі, оны бағалай білуге
талпынуы бүкіл жан дүниесіне, сезіміне әсер етеді. Дегенмен, баланың
көркем өнерге деген қабілетінің дамуы, оның шығармашылықпен ұштасуы, бала
кезінен тәрбиенің сол түрлерімен айналыстыруға және жеке-дара
ерекшеліктерін ескеріп, тәрбиені белгілі мақсатқа бағыттап жүргізуге
байланысты.
Оқушылардың көркем білімге талпынуын арттырып, қиялын шарықтатып,
бойын сергітіп, әдемілік әлеміне ынтасын арттыруда бастауыш мектепте
оқытылатын бейнелеу өнері пәні зор рөль атқарады. Ол дүниені түсініп,
көрген-білгендерін, алған ұғымын көркем образ арқылы бейнелеуге үйретеді.
Төменгі сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие берудің табысты болуы
мұғалімдердің көркем талғам мен білімді игерту әдіс-тәсілдеріне байланысты.
Қазіргі кезеңде бастауыш мектепте мұғалімдер эстетикалық тәрбиені
халқымыздың озық, дәстүрлерін ескере отырып жүргізгендері жөн.
Өскелең ұрпаққа эстетикалық тәрбие беруде бастауыш мектептегі бейнелеу
өнері сабағының алатын орны зор екендігі белгілі. Себебі бастауыш мектеп
кезеңінде баланың эстетикалық мәдениетінің негіздері қолданылады.
Балаларды әсемдікті сезініп, түсініп, қадірлей білуге баулу бейнелеу өнері
сабағында эстетикалық тәрбие беру арқылы іске асырылады.
Ол үшін біздің зерттеу жұмысымызда төмендегідей міндеттенр қарастырылады:
• бейнелеу өнер пәні арқылы оқушыларды әдемілікке әсемдікке деген
сезімдерін жетілдіріп, жаңа сапалық деңгейге көтеру, эстетикалық
мәдениетке тәрбиелеу;
• бейнелеу өнері пәні арқылы эстетикалық тәрбие берудің тиімді жолдарын
анықтау;
• бастауыш мектеп кезеңінде эстетикалық тәрбиені ұйымдастыру деңгейін
анықтау;
• оқушылардың көркем өнерге деген қызығушылығының шығармашылықпен
ұштасуына көмектесу;
• бейнелеу өнері пәні бойынша бастауыш мектеп оқытушылары эстетикалық
тәрбиелеу жолдарын анықтау;
Бастауыш мектепте бейнелеу өнері сабағында эстетикалық тәрбие
беруде оқушылармен бірлесе отырып, олардың өнердегі әсемдік пен әдемілікті
түсіну, байқай білу қабіліетін дамыту үшін көптеген ұжымдық жұмыстар
жүргізілсе, сабақ барысында ойындар мен көрнекіліктер ( Түстерді ажырат,
Кім алғыр, Үйлестіре біл, т.б.ойындар)тиімді қолданылса, оқушылардың
табиғат сұлулығын, көркем өнер шығармаларын эстетикалық мәнде қабылдаулары
күшейіп, сабақ сапалық жаңа деңгейге көтеріледі. Сапалы сабақтарды жүргізу
нәтижесінде бастауыш мектеп оқушыларының эстетикалық танымы, білімі,
талғамы артып қана қоймай, олардың әрбір жұмысы шығармашылықпен ұштасып
отырады.
Эстетикалық тәрбие біздің байқауымызда дүние жүзілік және
ұлттық мәдениет салалары негізінде көркемділікке, әсемділікке,
сезімталдыққа баулу жүйелерін қамтиды. Әрине бұл өте ауқымды процесс. Ол
жан-жақты зерттеуді, оны жүйелі түрде меңгеруді талап етеді. Сондықтан біз
өз тәжірибемізде бейнелеу өнері сабақтарында эстетикалық тәрбие беру
мәселелерін қарастырып отырмыз.
Эстетикалық тәрбие мәселелері көптеген ғалымдар еңбектерінде жан-
жақты қамтылған. Оның жасөспірімдерді тәрбиелеудегі маңызы, эстекикалық
тәрбие беру мәселелері В.В.Алексеева, А.В.Бакушинский, Г.В.Лабунская,
Н.П.Сакулина, Б.П.Юсов, еңбектерінде қарастырылған халқымыздың ұлттық
мәдени мұралары, қол өнері, сәндік өнертүрлерінің маңызы туралы Республика
ғалымдары Б.Қазыханов, А.Қасымова, Ә.Тәжімұратов ғылыми еңбектерінде нақты
көрсетілген.
Кейінгі кездері бейнелеу өнері пәні құралдары арқылы эстетикалық
тәрбиеге тәрбиелеу С.Аманжолов, Ш.Әлібеков, Б.Әлмуханбетов, Б.Байжігітов,
Ж.Балкенов М.Жанаев еңбектерінде орын алып жүр. Көптеген еңбектерде
эстетикалық тәрбиенің мәні мен мазмұны қамтылып, оның тәрбиелеу жолдары
әдіс-тәсілдері нақты көрсетілмейді. Сондықтан біз эстетикалық тәрбие беру
мәселелерін жан-жақты қарастыруымыз қажет.
Сонымен бастауыш мектепте оқыту барысында кезек күттірмейтін
мәселенің бірі; көркем эстетикалық тәрбие, яғни оқушылардың эстетикалық
талғамын дамыту, сол арқылы мейірбандық, имандылық қасиеттерін
қалыптастыру; екіншіден, әр баланың ойлау қабілетін дамыта отырып, қиял –
сезімін шарықтату болып табылады [6].
Балалардың эстетикалық тәрбиесінің маңызды бөлігі көркемдікке тәрбиелеу
ісінде көптеген аса күрделі мәселелер туады. Бала өнер арқылы өзінің көңіл
сезімін тереңірек түсіне білуі айқын ойлап, терең сезіне білуі тиіс.Оқушы
эстетикалық жағынан дамып, жетілуі үшін тәрбиені өте ерте, баланың жас
кезінен бастау керек. Өйткені, балалық сезім – саналы өмірдің негізі. Бұдан
саналы өмір негіздерін қалауда қандай да берік сенімді тірек қажет болатыны
түсінікті.
Қалай болмасын әрбір адам өнердің игілікті күшін бала кезден бастап
сезінеді. Ол біздің рухани жағынан жетілмеуімізге ықпал етеді, жеке бастау
және қоғамдық өмірде кездесетін мәселелердің шешімін табуға, тіпті кей
жағдайда өмірден өз орныңды табуға көмектеседі. Бастауыш мектеп балаларының
талғампаз болуы жазушы, ақын, суретші, композиторлардың еңбектерін, ондағы
сұлулықтарды түсінуі олардың рухани азығын молықтырады, адам баласы жасаған
мәдени мұралармен таныстырып, соны терең түсінуге тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбие дегеніміз – бұл-әсемдік, сұлулық, пәктік қасиеттер
музыка, сурет, кескіндеме, мүсін және қолөнері өнерлері арқылы оқушылардың
көркемдік танымын, сезімін тәрбиелеу.
Бейнелеу өнерінің барлық түрлері графика, живопись, мүсін, сәндік –
қолданбалы өнері, сулет өнері, барлығы эстетикалық тәрбие негізі. Көркем
өнер туындыларын түсініп сезіну, оның образдық мазмұнын қабылдау, өнер
тілін меңгеру барлығы оқушылар эстетикалық талғамын дамытады.
Қоршаған ортамен таныстыру арқылы оқушылардың эстетикалық талғамын
қалыптастыру бейнелеу өнері сабақтары түрлерінде іске асырылады.
Әсемдіктің таптырмас бұлағының бірі – табиғат. Ол эстетикалық сезімнің,
байқампаздықтың, қиялдың дамуына үлкен әсерін тигізеді.
Табиғат үйлесімділігінің, әсемдіктің, мәңгілік жаңарудың, әлемдік
заңдылықтары әртүрлі болу, түстер, жарық сәулелер, көмегі арқылы балаларды
әсемдік талғампаздық, әсерленушілік сезімге тәрбиелейді.
Табиғатқа топ серуен жасаған кезде балалардың оның сұлулығын эстетикалық
тұрғыда қабылдауы күшейеді, ерекше рухани серпеліс, сүйсіну сезімі туады,
ойы мен қиялы дамиды. Жаратылыстың сұлу заттары бала жанында сұлулық
сезімдерін оятады.
Үлбіреген түрлі түсті гүл, көк –жасыл орман – тоғай, сылдыраған су, шексіз
– түпсіз көк теңіз, түрлі шөптермен, толқынданған дала, бұлтпен бел
алысқан асқар тау, сұлу ай, жұлдызды түн, міне, осылар секілді жаратылыстың
сұлу көріністері, жанды билеп әкететін ән, күй, сиқырлы сөз, сұлу суреттер
әсері баланың жанында бір сұлулық толқынын оятып тұрғызбай қоймайды.
Егер оқушылар табиғатты қорғауға атсалысатын болса, табиғаттың
эстетикалық ықпалы да айтарлықтай арта түседі.
Міне, сондықтан да балардың табиғатты қорғау әрекеттеріне (күнделік
жүргізуде, табиғат бұрышында, мектептің оқу –тәжірбие алаңында, табиғатта,
үйде, жануарларды қорғауда, мектеп ауласын көгалдандыруда) эстетикалық
бағыт беру керек. Табиғатқа, қоршаған ортаға эстетикалық қатынасты
тәрбиелеу үшін дүнижүзілік және ұлттық көркем туындылар (жазушылардың,
композиторлардың, суретшілердің т.б.) мысалдарын, үлгілерін көрнекі қолдану
қажет. Бастауыш мектеп оқушыларын табиғатқа серуендеуге шығарғанда, оларға
әр қилы тапсырмалар орындатуға болады: заттың өзіне қарап суреттер салып,
ұнаған жерлерді суретке түсіру.
Табиғат – біздің өміріміздің сәні. Ол бізді мол шаттыққа кеңелтеді.
Кең байтақ далаға, айнадай жарқыраған су айдынына, ұлы тауларға қарап,
сүйсіне ләззат аламыз. Табиғат адамның бойына қуат, көңіліне шабыт,
сезіміне ләззат шапағатын ұялататын сұлулық пен әсемдік әлемі. Сондықтан да
оқушылардың эстетикалық танымын қалыптастыруда қоршаған ортаның әсері мол.
Оқушылардың эстетикалық талғамын жетілдіре, бекіте түсу үшін сабақ
барысында табиғат көріністерінің сұлулығы жырланған шығармалардан
(жазушылардың, композиторлардың, суретшілердің) көбірек пайдаланған тиімді.
Мысалы, С.Сейфуллиннің Көкшетау поэмасы, Абайдың табиғатты суреттеуі,
Ілияс Жансүгіровтың Жетісуды суреттеуі т.б. Негізінде эстетикалық тәрбие
экологиялық тәрбиемен тығыз байланысты, өйткені экологиялық тәрбиенің де
басты бағыты жас ұрпаққа табиғатпен қатынаста жоғары мәдениеттілікті,
қоршаған ортаға деген азаматтық жауапкершілікті қалыптастыру. Төменгі сынып
оқушыларын эстетикалық тәрбиеге баулу туған табиғатты бейнелейтін көркем
сипаттама мен көріністерді жақсы түсінуге негіз салады, оқушыларды суретке,
қиып жапсыруға баулу, түстердің, сызықтардың тамаша келісті үйлесімділігін
таңдай білу қабілетін дамытуға жәрдемдеседі.
Өмірді, оның қоғамдық тәрбиелік мәнін жан –жақты түсіну үшін әсемдік,
әдемілік заңдарын жақсы түсіну шарт. Өнер біздің қоғамда адамдардың,
әсіресе оқушыларды рухани, эстетикалық тәрбиелеуде сенімді күшті құрал
болып табылады. Оқушыларды көркемөнерді сүюге, адамға тән ізгі қасиеттерді
қастерлей білуге үйретеді.
Қазақ халқы ерте заманнан – ақ сұлулық пен әсемдікті таңдай да,
талдай да білген. Өз тұрмысы мен мәдениетінде шеберліктің небір сан
–саласын, асқан ұқыптылықпен көкірегінде қастерлей сақтап, меңгеріп, біздің
дәуірімізге ұштастырған. Өнер қашанда қамқорлықты, оған асқан
жауапкершілікпен, жанашырлықпен қарауды қажет етеді. Әсіресе, бастауыш
мектепте бейнелеу өнері жүйелі оқыту жайы, оған жастай баулап тәрбиелеу ісі
баршамыздың алдымызға байыпты міндеттер қояды. Сурет салуды сүю -өмірді,
табиғатты, айнала қоршаған ортаны сүю. Ол мектеп оқушысының ақылын, ойын,
парасатын, өсіреді, танымын кеңейтеді, ізгілікке, әсемдікке үйретеді.
Өмірдегі келеңсіз құбылыстармен ымырасыз күресуге тәрбиелеп, халқына,
еліне, жеріне деген сүйіспеншілікке тәрбиелейді.
Халық шеберлері ою - өрнек салу тәсілін белгілі – бір ізбен
қалыптастыруда өз өнерін үздіксіз жетілдіру жолымен кейбір ою -өрнектердің
композицисына, әшекейлейтін заттардың түріне қарай табиғи байланысты
бейімдеп түрлендіріп отырады. Демек ою -өрнектермен әшекейлеп бейнелеушілік
қандай уақытта болмасын халықтың дәстүр негізінде орындалады. Осы халық
қолөнерінен туған бұйымдарды көрмелер мен мұражайларға сақтап қана қоймай,
оны күнделікті сабақ барысында кеңінен қолдануы қажет.
Бейнелеу өнері –ерте заманда пайда болып, барлық дәуірде өмір
сүрген. Ол бірнеше түрге бөлінеді: кескіндеме, графика, мүсін, сәулет өнері
және сәндік қолданбалы өнер.
Сурет салуды үйрету әдістемесінде натюрморт кез –келген ыдыс –аяқтан
немесе басқа да затттардан құралады. Бір жағынан натюрморт қозғалмайды.
Сол себептен натюрмортты асықпай отырып қолдың икемділігін жаттықтыруға,
түсініп, сызуға және де сурет техникасын жете меңгеруге таптырмайтын
құрылым болып табылады. Ал, жануарларды салу, енді сурет салып, үйреніп
келе жатқан оқушыға қиынға соғады. Өйткені олар натюрморт сияқты өлі зат
емес, үнемі қозғалыста болады.
Бейнелеу өнері сабағында тапсырманы түсіндірген кезде бейнеленіп
отырған объектінің эстетикалық мазмұнының нақты ашылуының маңызы зор. Оның
үстіне құбылыстағы, заттағы нақты әсемдікті педагог асқан сезіммен, әсерлі
түрде әңгімелеп беруі тиіс. Егер мұғалім сурет салу үшін қойылым, ретінде
ашық түстерге боялған заттарды қойып, оларға әдеттегі, біркелкі дауыспен
талдау жасаса және қойылымның ашық жарқындығын, әсемдігін, бірегейлікпен
білдіретін сөздерді таба алмаса, онда балалардың сезіміне қозғау салмайды,
олар бейнеленіп отырған затқа және өз жұмысына аса ынта қоймайды.
1.3. Мектеп оқушыларын бейнелеу өнері арқылы есте сақтау қабілетін дамыту
Бейнелеу өнері арқылы оқушылардың есте сақтау қабілетін дамыту
Дүниеге келген әрбір бүлдіршін ерте кезден бастап өзінің көргенінен өзінше
әсер алып, өзінше қабылдап есінде сақтап қалады. Бұл өмірдің қажеттілігінен
туатын құбылыс. Олардың ой-өрісі, сана – сезімі, іс-әрекеттері тіршілік
ағынымен жарыса өсіп отырады. Ол табиғаттың сыйлаған байлығы. Сол байлықты
сәби бойына жинақтап, жылдар бойы жоғалтпай, қажет кезінде игілігіне
пайдаландырып отыратын асыл нәрсе ол – адамның есі. Ес – бейне архив
секілді. Ес арқылы адам аттарын, табиғат мезгілімен құбылыстарын, ерекше
күндермен ән-жырларды жадында ұстайды; оқыған кітабын, көрген қызықтарын
қуанғанында, қорқынышты сәттерін де көз алдына елестетіп, еске түсіреді.Кез
– келген шағын адам жадында сақтау мүмкін емес. Өз өмірінің маңызды
сәттерін ғана есінде сақтап, қалғандары ұмытылып жоғалып, қалып жатады.
Ұмыту – бұл адам есінің пайдалы немесе демалу кезеңі болып есептеледі. Дәл
сол уақытта адамның миының қыртыстары тынығып, әлсіреген органдар қайта
қуаттанады. Дегенмен ұмыту бұл зиянды нәрсе.Білімнің, қажетті жайлардың нақ
сын кездердеестен шығуы бұл адамның жүйкесіне кері әсерін тигізеді. Сонау
бір кездері көкіректе сайрап тұрған оқиғалар арада бір шама уақыт сала келе
көмескеленіп, кейде мүлдем ұмытылады. Адам еркіне күш салып, әр түрлі
кезеңдермен салыстыра отырып есіне алып, қайтадан жадына түсіреді. Есіне
түсіру – аса құнды қасиет баға жатпес байлық. Жас баланың есі туғаннан
жетіліп бітпейді. Ол уақыт ырғағымен бірге жасап, біте қайнасып толысады.
Сәбиге, қандай тәрбие керек болса, есті тәрбиелеу үшінде еңбек,
дағдыландыру қажет болады. Адам есі әр түрлі жолдармен өз құндылығын
дамытып, қабілетін арттырып отырады. Сондықтан, баланы жас күнінен соған
баулыған тиімді. Баланың бұл қабілетін жетілдіру – ата-ананың міндеті. Жас
бүлдіршінннің естесақтау қабілеті қалыптаса бастағаннан оларды түрлі
жаттығулармен іздендіріп, ой-өрісін талпынысқа түсіру керек.
Қабылдауға оңай тақпақтар оқып, оны жаттатып, оның нәтижесін жиі – жиі
бақылап отырған да, өзі көрген жерлердегі заттар оқиғалардың желісі туралы
ой қозғап, сұрап отырса, бала бойында қозғалыс пайда болып, құштарлық
сезімі оянады. Мысалы: ата – ана баласына жаттататын өлеңі неғұрлым жеңіл,
қабылдауға оңай болса, оны тез ұғып алады. Ал, тілі ауыр, күрделі
шумақтарды бала қиналып қабылдайды [7]. Қиналып қабылданған дүние естенде
тез шығады. Өйткені,бала оның мән-мағынасын жақсы ұғына алмаған. Сондықтан
балаға өлең немесе тақпақ жаттаттыра алдында оның мағынасын, әрі сөздің
мәнін түсіндірсе, ал тез ұғынады. Бала мектеп қабырғасын аттағанша тиісті
дәрежеде ой – өрісі мен тәжіребесі, санасында қаттаған едіуір білім қоры,
айтылған нәрсені есте сақтауға дағдыланған есі балғаны абзал: Міне, бұл
жалдан жүріп өткен сәби Мектеп партасына отырғанда ұстазының әр бір
сөзін тез ұғып, сабаққа деген ынтасы арта түседі. Өйткені, оның есі жұмыс
істей біледі. Егер бұл тәжірибеден өтпеген бала ұмытшақтықтанып қала
береді.
Баланың есін қалыптастыру деген оның балашақ өміріне жарқын жол
ашу. Ол жастай тықпай жаттап, түрлі тақырыптағы ертегілер тыңдайды, әндер
үйреніп, оны өз шама – шарқынша айтып та береді. Суреттер салып, ондағы
бейнедерді баяндап түсіндіреді. Үлкендердің қойған талаптарын ескере
отырып, әр түрлі әдістерді пайдалануға машықтанады.
Баланың ересек адамдардың арасында болып, олармен қарым – қатынас жасауы,
үлкендердің мінез-құлқы, әңгімелері де ерекше әсер береді. Жас бүлдіршін
еліктегіш келеді. Ол кез-келген нәрсені сол күйінде қалтқысыз қабылдайды.
Жақсы сөзді де, жаман сөзді де есінде сақтайды. Сондықтан,жас баланың
қасында мәдениетті, инаббаттылық сақтап, тәрбиелік мәні бар, мағыналы сөз
сөйлесе ол, сәбидің жақсы көңіл-күйде, ерекше әсер алуына мүмкіндік
туғызады.
Бала – ойынымен есейеді. Ойын – олардың бірінші жұмысы. Міне, сол
ойынның да ойнау әдістерін,ереже, шарттарын үйретсе бала бірден-ақ іліп
әкетеді. Себебі, оның ойынға деген құштарлығы оянып тұр. Сол ойынды қайтсем
тез үйреніп, ойнаймын деп іштей ынтығып асығып бұрады. Балаға бір мәрте
ойынның ойналу ережесін түсіндірдің бе, екінші ол ұмытпайды. Әрі шартын
бұзбайды да. Әділ ойнайды. Балаға ертегі айтасың. Ол оны ұқыпты тыңдайды,
ұғынып отырады, сонымен қатар іштей жағымды кейіпкерді, жағымсыз кейіпкерді
де ажыратып отырады. Одан кейіпкер туралы түсінік сұрасаң, айна қатесіз
айтып бере алады. Бұл баланың есте сақтау қабілетінің толық жұмыс істей
бастағандығының айғағы.
Бала ой-өрісі дамыған сайын үлкен адамдарша ойлауға құлаш
ұрады. Ертегідегі кейіпкерлерді топ – топқа бөліп, соларды бір-бірімен
салыстырып, өзінше ой түйеді. Кім жақсы, не жаман деген ой осыдан туады. Ол
ой баланың сана – сезімін есейтеді. Осыдан барып баланың байқағыштық
қасиеті артып, тәжірибесі молайып, ми қатпарларының жұмысы ауқымдана
түседі.
Есте сақтау – бұл түрлі оқиғалардың мән-мағынасын түсініп,
жүйелеп сана сарайында білім дүниесін жинау болып табылады.
Есте сақтау – бұл қым-қиғаш жаттығулармен қайталаулардың алтын діңгегі
болып табылады.
Баланың есте сақтау қабілетін дамыту жаттығуларын үнемі үзбей
орындап отыруын дағдыға айналдыру, ол әрбір жастың егеменді еліміздің
білікті, көреген азаматын тәрбиелеу, болашақ жан-жақты жігерлі азамат өсіру
деген мақсаттан туатын іс. Баланың есте сақтау қасиеті ерекше болуы оның
ертеңгі күнгі білікті мамандықтың иесі болуына септігін тигізеді.
Есте сақтау қабілетін арттыру үшін бейнелеу өнерінің тигіздер ықпалы
да ерекше. Бала мектеп қабырғасына келген күннен бастап бейнелеу
өнерісабағына қатысып, қолына қалам ұстап, сурет салады. Ақ параққа сызған
сызықтың бәрі сурет бола бермейді. Әр сызықты да оймен сызу керек.
Сондықтан оқушы ойланып сызады. Көпшілік жағдайда оқушы еркін-еркін
тақырыпта сурет салудан қиналады. Көпке дейін дағдарып отырып, соңынан
кітапқа сүйенеді. Мұғалім еркін тақырыпта бағыт беріп тақтаға бірнеше
суреттерді салса, олар да ойланып әрекетке көшеді. Міне, енді олардың есте
сақтау қабілеті жұмысқа қосылып, ақ параққа сызықтар түсе бастайды. Әрине,
балалардың бәрі бірдей жұмысын алға бастыра алмас. Бірақ, әреке білінеді.
Сондықтан, мен бейнелеу өнері пәнінде оқушыларымен ой жаттығуларын
жүргізуге ұмтылдым. Өзім түрлі тақырыптарда алдын-ала суреттер дайындап
әкеліп, сабақта оны тәжірибе жасадым. Мысалы: бастауыш сыныптарға Арал
атты суретті көрсетемін. Оқушылар танысып болған соң, Арал деген теңіз
барын, оның бұрын қандай болғанын, онда жүзген кемелерді, балықтардың
аттарын атап, ендігі теңіздің суы тартылып, баяғы нән кемелердің құмда
қалғанын, түрлі құстардың теңізден безіп кеткенін, талай жылдар бойы су
жатқан өңірдің қақа айырылып тілім-тілім болып жатқанын баяндаймын. Сурет
туралы жаттығуының мақсатын түсіндіремін.
Ой жаттығуының шартында оқушыларға екі-үш минуттай суретті
көрсетемін, олар толық көріп болдық деген кезде, парақты теріс айналдырып,
суреттегі басты-басты бейнелерді атағанмен, кіші элементтерді көзге
ілмейқалдырып кетеді.
Мен айтылмай қалған заттарды сұраймын. Олар білмесе, қайтадан
көрсетемін. Балалар енді басты бейнеден гөрі елеусіз заттарды іздестіріп,
суретке үңіледі. Екінші мәрте сұрағанда елеусіз заттарды да айтып береді.
Енді келесі суретті көрсеткенде олардың бойында қырағылық пайда болып,
байыппен сабырлы кейіпте қарайды.
Олардың есте сақтау қабілеттерін қайта тексеремін де, енді сол көрсетілген
суреттерді негізге ала отырып, осы тақырыптарда сурет салуды тапсырамын.
Жастайынан есте сақтау қасиеті дамығаноқушы жұмысты қиналмай орындайды.
Оқушының бойында ықылас пен құштарлық пайда болып, талпына бастайды. Бұл
әдетте қабілеттілікпен қатар дамытып отырады. Бейімділіктің артуы баланы
іске бұрынғыданда қызықтыра түседі. Ол енді үйде де өзінше ой жаттығуларын
жасап дағдыланады.
Білуге деген құштарлық адамды жаңа білімге, жүйесі шеберлікке,
жаңа әдіске бастап әкетеді. Бала үшін қоршаған ортаның бәрі – қызық. Бәрі
тосын жаңалық. Бала поездға болсын, мейлі машинаға мінсін, терезеге қарап
отырғанды ұнатады. Мұның өзі балаға үлкен пайдасын тигізеді. Ол таудың
көрінісін көріп, сүйсініп, сарқыраған судың ағысына таңданып, көк жүзіндегі
тырналар тізбегін көріп көңілденіп, үйге сергек оралады. Есте сақтауға
дағдыланған баланың енді ойлау , өз бетінше жаттығу қоры көбейе түседі.
Ол өзіне-өзі сұрақ қойып, жаттығып үйренеді.Бала өздігінше жаттыға
бастауы, бұл өзіне сенгендігі. Ой жаттығулары оқушыларды әр істе мұқият,
жинақы болуға көздерін жеткізеді. Егер бала жинақылыққа, мұқияттылыққа
үйренбесе, оған әдемілік пен әдептілікті үйрету қиынға соғады. Өзін-өзі
меңгеріп, қиыншылықты табандылықпен жеңбеген адам, жігерлі бола ала ма?
Есте сақтаудың ой жаттығуларына үйрету баланы белгілі бір іс-әрекетке,
жақсылықтың тәлімді әдеті мен дағдысына қалыптастыр.
2. Сурет пәнініде көне ескерткіштер туралы сабақ берудің әдіс-тәсілдері
2.1.Бейнелеу өнерінде тарихи ескерткіштерді сурет сабағында
оқытудың маңызы мен ерекшелігі.
Еліміздің ұлан — ғайыр даласы тарихи ескерткіштерге тұнып тұр.
Егемендік алғанға дейін де барды танытып, барынша аян етуге талай талпыну
болғанын білеміз. Бірақ осы көкейді тескен мақсат қағаз жүзінен, мінбеде
айтылған сөздерден әрі аспады. Оның негізгі себебі біздің тарихымыз сол
кездегі саясатқа байланысты билік басындағыларға қажет болмады. Еліміз
қазір бүкіл әлемге танылды. Егемен еліміздің саяси — әлеуметтік
тәуелсіздігін баянды етудің тегеуірінді бір кепілі мәдени – рухани жаңғыру.
Демек саяси — әлеуметтік тәуелсіздігімізді мәдени рухани азаттықпен
ұластырғанымызда ғана еліміздің егемендігі, халық тағдырына қатысты
мұраттарымыз өміршең болады. Елімізде соңғы жылдары мәдени, рухани саланы
дамытуға көп көңіл бөлініп жатыр, оның ішінде Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың
қолдауымен Мәдени мұра бағдарламасы бойынша орындалып жатырған жұмыстар —
ол ерекше. Мәдени мұра бағдарламасына байланысты Елбасының Ұлытау-
ежелгі, тарихи астана, қазақ халқының алтын бесігі,-ұлттық символымызды
қалыптастырып, дамытуымыз керек деп көптенгі ойды іске асыруға қозғау
салған болатын. Ұлытаудың тарихи ескерткіштері ел өткендегісін көз алдыға
елестетер көріністер, бұл біздің қазақ халқының үлкен мақтанышы және зор
мәртебесі.
Жалпы өнер рухани байлықтың тұнып тұрған қайнар көзі болып саналады. Соның
ішінде тоқталып отырғанымыз – бейнелеу өнері. Бейнелеу өнерінің адамға
сыйлар рухани байлығы ұлан ғайыр.
Ертеден бастап, қазақ халқы осы бейнелеу өнеріне өте жақын, және біте
қайнасып келе жатырғаны белгілі. Халықымыздың қол өнер шеберлерінің тіккен
киім кешектері, киіз үйдің іші сыртын безендіруге қолданған адам
таңғаларлық керемет ою өрнектері, ағаштан ойып жасаған ер тұрман, темірден
жасалған зергерлік бұйымдары қазіргі таңда бүкіңл әлемді таңқалдырып
отырғанына куәміз және біз оны мақтанышпен көрсете аламыз. Тәуілсіздік
алғанға дейін осындай ата бабаларымыздың қолымен жасалған сәндік қол өнері
туындыларын көре тұра, қазақ халқы көшпенді болғандықтан өнерге, оның
ішінде бейнелеу өнерімен байланысы болмады деген пікірлерді естіп келдік.
Қазір алғашқы дизайнерлік шешімдердің үй тұрмысында қолданылуы, біздің ұлы
шеберлерімізден бастау алғанын мақтанышпен айтуымыз керек. Жалпы дүние
жүзінде дизайн шешімдерінің алғашқы бағытының қалыптасып дамуына біздің
ертедегі қол өнері шеберлеріміздің тікелей әсері болды деп айтуымызға әбден
болады. Егемендіктің алғашқы кезеңдерінен бастап ақ мәдени салада үлкен
өзгерістер байқалып, өнерде жаңа өзіндік көзқарастар, бағыттар қалыптаса
бастады. Жахандану заманында, алпауыт елдермен бірге ең бастысы ұлттық
ерекшелігімізді сақтап қалу, әрбір қазақ азаматының негізігі борышы болмақ.
Бұл бүгінгі күннің көкейкесті мәселесінің бірі. Өйткені дәл осы кезде неше
түрлі ағымдар мен бағыттардың бәсекеге түсіп, арасынан ең көркемі,
қарапайымы халыққа қажеттісі, әсіресе Батысқа елкітеп келе жатырған
жастарымызға еліне деген сүйіспеншілігін қалыптастыруға ой тастап тәрбие
беретін, ұлттық сезімге тәрбиелейтін, өз мәдениетіне, өнеріне мән беріп,
соны жандадыратын тарихи ескерткіштерімізге ерекше көңіл аударуымыз қажет.
Ондай қажетті бағыттарды үсті үстіне дамытып, өз ұлтымыздың, еліміздің
өнерін, ұлттық құндылықтарымызды дүниежүзіне көрсете білуіміз керек.
Қазақ бейнелеу өнерін қалыптастыруда ұлтымыздың мақтанышы, алғашқы кәсіпқой
суретшіміз Әбілхан Қастеев ағамыздың еңбегі ерекше. Бірақ қазіргі уақытта
әртүрлі ағымдардың пайда болуы, реализм бағытына, оның қаншалықты өмірге
қажеттілігі жайлы теріс пікір айтушылар пайда болуда. Қалай дегенде де
Әбілхан атамыздың шығармашылық жұмыстары біз үшін, Қазақ халқы үшін,
қайталанбас әлемдік зор туынды екендігі белгілі. Мұны айтып отырған
себебіміз, қазіргі шығармашылық көрмелерде жас суретшілердің батыстың
мағанасыз салынған суреттеріне еліктеулерін көп кездестіретін болдық. Біз
мектеп қабырғасынан бастап, ұлттық рухымыз бен болмысымыздың соншалықты
жалаңаштануына жол бермеуге қызмет жасауымыз керек. Жезқазған қаласының №7
мектеп гимназиясында бейнелеу өнері және технология сабақтарында осы Ұлытау-
Жезқазған өңіріндегі тарихи ескерткіштер мен тасқа салынған суреттерді
оқыту арқылы оқушыларға ұлттық тәрбие беруге ұйымдастырылып жатырған мәдени-
тәрбиелік жұмыстар жетерлік. Еліміздің орта мектептерінен бастап, жоғары
оқу орындарының өнерге байланысты мамандықтарының оқу бағдарламалары өзінің
Отанын, салт дәстүрін, әдет ғұрпы мен жерінің сұлулығын, өз
менталитетімізге тән тапсырмалармен толықтырылған жөн деп ойлаймын. Өйткені
сол арқылы ұрпақты тәрбиелеп салт санамыз бен өзіміздің ұлттық бояу
түсімізге тән әдет ғұрпымызды келешекке жеткізетін біз боламыз. Бұл біздің
егемен еліміздің беделі жоғары елдер қатарында болуына қосатын мойнымыздағы
парызымыз, себебі, өз отаныңды, ұлттық өнерімізді бізден артық түсініп,
бізден артық жеткізетін біз, яғни қазақ халқы.
Әрбір шығармашылық өнер белгілі бір мағыналық терең ойды білдіретін,
әрі көркем туынды болу керек, мағанасы төмен, бейнелеу өнерінің ешқандай
талабын сақтамай құр шимай сызықтардың біздің халқымызға ешқандай қажеті
жоқ деп ойлаймыз. Әрине бұл жерде суретші өмірдің тура жансыз көшірмесін
жасауға міндетті емес. Ол өмірдің материалынан мәдениеттік көзқарас
қалыптастыратын ерекше туынды жасауға міндетті. Бұл жерде атақты орыстың
суретші-ұстазы В.Крымовтың бір естелігін айтып кеткен дұрыс сияқты. Бірде
суретшілердің көрмесіне барып, жаңа бағытқа бет алған бір суретшінің
жұмысын көрдім, керілген кенепке ешқандай бояу жағылмаған, тек ортасына
үлкен бір көр шегені қағып қойған. Көрмеге келген көрермендер мынаны қай
нақұрыс жасаған деп күбірлесіп өтіп жатыр. Екінші бір жұмыста стол
үстіндегі шай жабдықтары бейнелеген натюрмортты көріп қандай керемет деп
тоқтап мұқият зер салып қарайды. Міне осыдан қарапайым халықтың әдемі мен
жаманды ажырата алатынын, ненің қажет, ненің қажет емес екендігін
түсінетінін байқауға болады.
Әрине, айналадағы, өзге елдердегі болып жатқан жаңалықтарды, шет
елдердегі жақсы өнер туындыларынан хабардар болу, оны білу, көру, тыңдау
қажет, бірақ біз үшін ол тек салыстырма ретінде пайдаланғанымыз жақсы. Өнер
арқылы өскелең ұрпақты тәрбиелеп, еліміздің болашаққа деген сенімін нығайта
түсу біздің міндетіміз. Туған еліміздің әлемдегі өркениетті елдермен
терезесі тең болуына, еліміздің жастарының санасы терең, әрі жан жақты,
білім жоғары, елінің патриоты болуы басты шарт. Қазіргі таңда, кез келген
суретшіміз ұлттық ерекшелігімізге сәйкес, әлемдік деңгейге көтеріліп,
елімізді әлемге танытып жатыр. Қазіргі таңда мәдениет саласында елімізді
алдынғы орында әлемге танытып жүрген спорт пен өнер салалары екені даусыз.
Сондықтан біз шет елдердің өнер бағыттарына еліктеп, шет елде көрме ашамын,
оларды таң қалдырам, сол арқылы танымал боламын деу таяз түсінік деп
ойлаймын.
Біз, болашақ жастарымызға әрбір елдің мәдениетін, өнерін дамытуға ықпал
жасайтын, ерекше орны бар тарихи ескерткіштерді, тасқа салынған суреттерді,
адамның рухани байлығын жетілдіретін ұлттық өнерімізді қастерлеуді
қалыптастыруды, оқыту барысында тиімді қолдана білейік [8].
2.2. Бейнелеу өнері пәні арқылы оқушылардың этика-эстетикалық тәрбиеге
ынталандыру.
Эстетикалық тәрбие адамның рухани бейнесін қалыптастыруды соншама ауқымды
саласын қамтиды. Кейде эстетикалық тәрбие деген ұғымды " көркемдік
тәрбиелеу" деген ұғыммен пара - пар алып жүрміз.
Көркемдікке тәрбиелеу дегеніміз - өнер құралдарымен тәрбиелеу деген сөз.
Ал эстетикалық тәрбие дегеніміз - Илыинаның айтуынша -өнердегі,
табиғаттағы және бүкіл қоршаған өмірдегі, әсемдік құралдары арқылы
тәрбиелеу деген сөз. Сондықтан көркемдікке тәрбиелеу әстетикалық
тәрбиемен пара - пар емес, оның өте маңызды, бірақ құрамдас бөлігі болып
табылады. (Илыина Т.А. Педагогика. Алматы, Мектеп, 1977 - 134 бет ).
Осы орайда белгілі педагог Р.Қоянбаев "Педагогика" атты еңбегінде: "
Эстетикалық тәрбие адамды дүниедегі әдемілік атаулыны бағалай білуге
үйретеді. Өнер шығармаларын тануға, қастерлеуге баулиды, оған керісінше
ұсқынсыздыққа жағымсыз көзқарасты қалыптастырады", - деп, өнер арқылы
эстетикалық тәрбие беру жолдарын қарастырған. Эстетикалық тәрбиенің
міндеттерінің бірі - эстетикалық сезімді және эстетикалық қабылдауды
тәрбиелеу. Өмірдегі, өнердегі әдемілікті сезу және көру адамдарда әр
түрлі болады. Біреулер әдемілікке үңіле қарап, оның сырын білуге
тырысады, ал кейбіреулер оған онша мән бермейді, қалай болса солай қарап,
жанынан өте шығады. Әдемілікті сезіну үшін, оған түсіну үшін ең алдымен
бейнелеу өнері, музыка және ән саласынан әрбір адамда білім болуы қажет.
Білім адамды әдеміліктің обьективтік критерилерімен қаруландырады.
Білімді адам сұлулықты бағалай біледі, түсінеді. Айналадағы дүниеге
сезімталдық, эстетикалық қабылдау кырағылығы, ықыластылық, қамқорлық
баланың эстетикалық дамуының негізі болады. Қазақ ағартушылары
әстетикалық тәрбиеге арнайы тоқталмаса да, ерекше мән бергенін олардың
зерттеу жұмыстары мен шығармаларынан аңғаруға болады.
Ш. Уалихановтың эстетикалық көзқарасы қоғамның саяси және философиялық
көзқарастарымен тығыз байланысты болды. Өзінің зерттеу жұмыстарында ол
қазақ халқы мен Орта Азия халықтарының тұрмыс - тіршілігіне, ұлттық әдет
- ғұрпына, салт – дәстұріне баса көңіл біледі. Сөйтіп, өз халқының
ауызекі әдебиеті, әсемдік танымы, көзқарасы арқылы эстетикалық талғамын
ашуға ұмтылады. Шоқан халықтың ежелгі архитектуралық құрылыстарын
эстетикалық тұрғыда қабылдай білуге байланысты құнды пікірлер айтты.
"қазақ моласы мен оның төңірегінен қазақтың бар мәнер талғамы,
архитектурадағы өнері, оның ою мен бейнелеу салты байқалады" - деп
халықтың мәдени деңгейінің жоғары болғанын көрсетеді. Өз халқымен бірге
Қырғызстан және Шығыс Түркістанның ежелгі архитектуралық құрылыстарына
(Алашахан, Ботағай, Айша бибі т. б. ) тас мүсіндеріне (Қозы - Көрпеш -
Баян сұлу кешеніндегі, Түймекенттегі т.б. ) ғылыми тұрғыда талдау
жасайды. Сөйтіп қазақ халқының эстетикалық мақсатты көздеген өзіндік
сәулетшілік шығармалары болғанын баяндайды. Осы көне
заманның көз болып келген мәдени мұраларды әсемдіктің үлгісі деп қабылдай
білуге үйретеді. Уалиханов Ш. Таңдамалы (2 бас), А. 1985. 348-бет)
Сол секілді, қазақтың біртуар ағартушысы Ы. Алтынсарин халықтың көркем
шығарма туындыларын өте жоғары бағалап, өнердегі және өмірдегі барлық
әдемі нәрселердің кұндылығын түсінуге тек қана білім берудің арқасында
жетуімізге болады деп есептейді. Ы. Алтынсарин өзінің педагогикалық
еңбектерінде, тек білімділікке ғана емес, мәдениеттілікке де үндейді.
Қазақ қыздарына арналған тұңғыш әйелдер қол өнері мектебінің
ұйымдастырылуы да Ы. Алтышсариннің еңбегі т.б. Оның педагогикалық
еңбектері эстетикалық көзқараспен тығыз байланысты. Ол: Мектеп қазақ
халқының арасында жаңаша мәдениетті өмір сүрудің жаңа әдет - ғұрып,
тәртіп, тазалық, қолөнер мен өнердің үлгісі болуы қажет," - деп атап
көрсетті. ( Сыдықов Ә. Ы.Алтышсариннің педагогикалық шығармалары мен
ағартушылық қызметі. - Алтынсарин: Мектеп, 1969 - 40 бет ). Ы Алтынсарин
өзінің барлық педагогикалық теориясында жас -жеткіншектердің эстетикалық
тәрбиесін қалыптастырып, жетілдіруде қазақ халқының ғасырлар бойы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz