Нарықтық экономика жағдайындағы жұмыссыздық

Мазмұны

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі кездегі нағыз пәрменді әлеуметтік саясат - ол халықты жұмыспен тұрлаулы қамту саясаты болып келеді және болып қала береді. Осыған орай әлеуметтік көмек көрсету саясаты әлеуметтік топтардың мұқтаждықтарымен айқындалуға тиіс емес, қайта еңбекке қабілетті азаматтарды жұмысшылар санына қосуға даярлау міндеті ауқымында шоғырландырылуға тиіс. Азаматтарға қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесі олардың қайта оқып үйренуі мен жаңа кәсіпті меңгеруіне ынталандыру бағытында құрылуы керек. Бүгінгі күнде елімізде еңбек нарығы экономикалық жүйенің ерекше инфрақұрылымына айналып отыр. Бұл нарықта, басқа нарықтағыдай, біріншіден, сұраныс және ұсыныс заңдары, жұмыс күшін сату - сатып алу жетілген бәсеке нарығы жағдайында жүріп отыратын болса, екіншіден, жетілмеген бәсеке нарығының ерекше ықпалы да байқалып отырады.

Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымына кіру отандық өнімдірушілердің бәсекеге қабілеттілігін арттыруды талап етеді. Өндірістердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жоғары білікті және кәсіпқой мамандарға сұраныс арта түсуде. Сондықтан білікті ұлттық кадрларды кәсіби жағынан даярлау және қайта даярлау бүгінгі күннің талабы.

Дамыған және дамушы елдердің тәжірибесін үйренуде жүйелік және нақты тарихи көзқарас халық шаруашылығындағы жұмыссыздық деңгейін бағалаудың әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-инфрақұрылымдық қызмет ету тетіктерін жетілдіру, облыс тұрғындарын жұмыспен қамту, әлеуметтік қорғаудың белсенді формасы ретінде жұмыссыздарды кәсіби даярлау және қайта даярлау, қоғамдық бағдарлама жасау негізгі өзекті мәселелердің бірі болып отыр, ғылыми тұрғыдан зерттеуді талап етеді.

Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде жұмыссыздық деңгейін бағалау тақырыбы, оның маңыздылығы, қоғамның дамуындағы рөлі, экономикадағы алатын орны зерттелген. К. Маркс- өз еңбегінде еңбек нарығы туралы теориялық-әдістемелік негізін зерттесе, Д. Ж. Кейнс пен М. Фридман еңбек нарығы мен жұмыспен қамтуды бағалауде мемлекеттің жүргізу саясатының қажеттілігінің маңыздылығын қарастырған. Сонымен бірге тәжірибеде теориялық жағынан қамтылған және Батыс елдердің үлкен тәжірибесіне негіз болған ғылыми зерттеулер жарияланып жүр. Дамыған елдердің тәжірибесін үйрену еліміздің жұмыссыздық деңгейін бағалау мен халықты жұмыспен қамтудың үлгісін жасауға негіз болады. .

Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық деңгейін бағалау мен халықты жұмыспен қамту деңгейін көтеру, облыстың экономкалық және т. б. ерекшеліктеріне байланысты ауқымды және күрделі мәселелердің бірі болып отыр. Бұл мәселелерді облыстық экономика мен жұмыссыздық деңгейіның байланыстылығын жүйелі түрде зерттеп, тиімді саясат арқылы шешу теориялық және тәжірибелік зерттеу жұмыстарын қажет етеді.

Еңбек нарығы туралы теориялық-әдістемелік және жинақталған тәжірибелік материалдар өзіндік ғылыми зерттеу жұмысын іске асыруға ықпал етті.

Дипломдық жұмыста облыстың жұмыссыздық деңгейін бағалау және халықты жұмыспен қамтудың жетілдіру жолдарын анықтады.

Олар келесідей:

-еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтудың жалпы теориялық негіздері қарастырылып, авторлық анықтамасы нақтыланды;

- еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтудың қызмет ету тетіктерін және әлеуметтік - экономикалық мазмұны мен факторлары анықталды;

-еңбек нарығы мен жұмыспен қамтудың ұлттық экономикадағы жалпы сипаттамасы анықталды;

- Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық деңгейін қазіргі жағдайына талдау жасалып, жұмыссыздық деңгейіне әсер ететін факторлары айқындалды;

-облыстағы халықты жұмыспен қамтудың облыстық бағдарламасын жасауға ұсыныстар негізделді;

- Экономикалық-математикалық үлгі жасау арқылы жұмыссыздыққа ықпал ететін факторларға талдау жасалып, анықталды;

1. Нарықтық экономика жағдайында жұмыссыздықДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1. 1 Жұмыссыздық түсінігі және оның түрлері

Еңбек рыногында сауда-саттық объектісі болып арнайы тауар адамның еңбек күші табылады. Нарықтық қатынастар жағдайыеда бұл тауар сатылуы мүмкін, бірақ, белгілі бір себептерге байланысты сатып алушы табылмауы да мүмкін, сондықтан оның иесі, яғни әлеуметтік статусы бойынша жалдамалы жұмыскер, жұмыс табуы да мүмкін, таппауы да мүмкін, немесе жұмыссыз болуы мүмкін [7, 12] .

Жұмыссыздық маңызына тоқталмас бұрын, “жұмыссыз” түсінігін қарастырамыз.

Халықаралық ұйымдардың анықтамасына сәйкес жұмыссыздар - бұл жұмысы жоқ, жұмыс істеуге дайын және соңғы төрт апта ішінде жұмыс іздеп жүргендер, немесе жұмысқа орналасып, бірақ әлі жұмысқа кіріспегендер. Мысалы, АҚШ-та заң бойынша жұмыссыздар деп: тексеру аптасы ішінде жұмыс істемегендер, алдыңғы төрт апта ішінде жұмыс табуға тырысқандар (жалдап алушыға немесе мемлекеттік жұмыспен қамту органдарына барғандар, болмаса достарына барғандар) ; тексеру аптасы ішінде жұмыс істей алатындар; 30 күн ішінде жұмысқа кірісуі қажет уақытша жұмыстан босатылғандар немесе жаңа жұмысқа жалданғандар.

Жапонияда жұмыссыздар деп тексеру аптасы ішінде бір сағат жұмыс істемегендер, Ұлыбританияда - тексеру аптасы ішінде жұмысы жоқтар, осы апта ішінде жұмыс іздегендер немесе денсаулығына байланысты жұмыс іздей алмайтындар немесе жұмысқа орналасу туралы келіссөз нәтижесін күтіп отырғандар [11, 65] .

Қазақстанның жұмыспен қамту туралы заңына сәйкес жұмыссыздар деп жұмысы, табысы жоқ, жұмыс іздеп жүргендер және жұмыс іздеуге дайын еңбекке қабілетті жастағы азаматтарды айтады.

Статистикалық жинақтарда жұмыссыздарға тексеру кезінде жұмысы болмаған (табысы бар жұмыс), жұмыспен қамту орталығы көмегімен немесе өз бетінше жұмыс іздегендер және ұлттық заңда белгіленген уақыт ішінде жұмыс істеуге тез арада дайын 16 жасқа толған және одан жоғары жастағы адамдарды жатқызады. Адамдарды жұмыссыз қатарына жатқызғанда осы айтылған критерийлердің барлығы сақталу қажет [17, 55] .

Жұмыссыздық - бұл еңбек етуге мүмкіндігі бар және еңбек еткісі келетін елдегі халықтың белгілі бір жұмысшы бөлігінде экономикалық себептерге байланысты жұмысының болмауы. Жұмыссыздықтың теориялық негізі бұл жұмыскер мен жұмыс беруші арасында адамның негізгі, табиғи құқын жүзеге асыру себебі бойынша - еңбекке, еңбекке деген қабілетін жүзеге асыру құқын, сонымен бірге тек өмірін сақтап қалуға және ұдайы өндіруге қажетті емес, және де еңбекте жеке тұлға ретінде адам құндылығы мен сапасын жұзеге асыру, оның тіршілік формасы ретінде табиғаттан еңбекке деген қажеттіліктердің бар екенін сипаттайтын категория ретінде қарастырылады.

Жұмыссыздық біртекті құбылыс емес. Жұмыссыздықтың нақты жағдайларға байланысты өзін көрсететін көптүрлі формалары бар. Жұмыссыздық жұмыс күші сұранысының ұсынысқа сәйкессіздігінен шығатын болса да, оны терең ішкі себептердің салдары деп қарастыру қажет.

Жұмысбастылықтың нарықтық концепциясы еңбек рыногындағы нарықтық жүйелер шаруашылығының айрылмас атрибуты болып табылады дегенді дәлелдейді. Демек, жұмыссыздық - әр елдегі нарықтық процесс категориясы, еңбек рыногы қызмет етуінің және дамуының объективті салдары. Олар, ең бірінші, капиталдың қорлануымен, өндіріс құрылысының өзгеруімен, өндірістік күштердің дамуымен байланысты [8, 78] .

Жұмыссыздық түрлерін қарастырайық. Экономикалық теорияда пайда болу себептеріне байланысты жұмыссыздықтың келесі түрлері белгіленген: фрикциондық, құрылымдық, циклдық, маусымдық, ерікті және жасырын жұмыссыздық.

Фрикциондық жұмыссыздыққа өз еркімен жұмыс іздеп жүрген немесе жұмыстан шығу себебінен, негізінен өз қабілетін жаңадан қолдану мақсатында жұмыссыз жүрген адамдар жатады. Оның себебі өз кәсіпорнынан шығып кеткен немесе өз еркімен кеткен жұмыскерге жаңа жұмыс орнын табу үшін уақыт қажет. Ол жұмыс оған қызмет жағынан да, ақысы жағынан да ұнауы қажет. Еңбек рыногында мұндай орындар бола тұрғанмен, оларды бірден таба алмайды.

Кейбір адамдар қиын және жоғары төлемді жұмыс істей алатынын біліп сондай жұмыс іздейді, басқалары өз жұмыс орнындағы талаптарға сай еместігіне көзі жетіп, төмен жалақысы бар жұмыс іздеу керек екенінін ескереді. Еркін нарықтық қоғамда түрлі себептер бойынша өзіне сай келетін жұмыс іздеп жүрген белгілі бір адамдар саны бар.

Бұдан басқа еңбек рыногында бірінші рет жұмыс іздеп жүрген жұмыссыздар бар (жастар, әйелдер, бала баққандар, және т. б) . мұндай адамдар фрикциондық жұмыссыздық деңгейін анықтағанда есепке алынады. Бұл процестер еңбек ресурстарын қолданудың тиімділігін жоғарылатуға, олардың рационалды түрде үлестірілуіне әсер етеді.

Экономикалық ғылым фрикциондық жұмыссыздық әдеттегі құбылыс және қорқыныш туғызбайды деп есептейді. Ол қысқа мерзімді сипат алады, оның ұзақтылығы еңбек рыногы конъюнктурасы туралы ақпараттың болуына байланысты.

Құрылымдық жұмыссыздық технологиялардағы өзгерістермен, сонымен бірге жаңа тауар мен қызмет көрсетудің үнемі өзгеріп отыруына (сұранысы жоқ ескі тауарларды ығыстыратын жаңа тауарлар пайда болады) байланысты. Осыған орай кәсіпорын өз ресурстарының құрылымын қайта қарастырады және еңбек ресурстарын да. Жаңа технологияларды енгізу жұмыс күшінің бір бөлігінің жұмыстан босатылуына, немесе персоналды қайта оқуына әсерін тигізеді.

Құрылымдық жұмыссыздық елге жалпы бос орындар саны басқа мамандығы бола тұра жұмыс іздеп жүрген адамдар санынан кем түспесе қорқыныш туғызбайды. Егер жұмыс орны өте аз болса, онда бұл елде жұмыссыздықтың ең жағымсыз циклдық формасы пайда болды дегенді білдіреді [11, 26] .

Технологиялық жұмыссыздық жұмыс күшін өндірістен ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерімен жабдықтауына байланысты ығыстыру салдарынан пайда болады.

Циклдық жұмыссыздық - бұл өндірістің құлдырауынан пайда болатын жұмыссыздықтың түрі. Экономиканың толқын тәрізді циклдық дамуы жұмысбастылықтың азаюына және жұмыссыздықтың өсуіне әкеледі. Циклдық жұмыссыздыққа қарсы әсер ететін факторлар бар. Олардың ең негізгілері: экономикалық жандану; бюджеттік, фискальдық, несие-ақша саясаты жолымен іскерлік белсенділікті ынталандыру; шағын және орта кәсіпкерліктің өсуі; экономиканың сала және секторлар арасындағы құбылуына әсер ететін жұмыс күшінің жұмылдырылуын көтеру; жандану және көтерілу фазаларында жаңа жұмыс орындары пайда болып, жұмыссыздық азаяды.

Тағы кейбір салаларда әртүрлі уақыт мезгілдерінде орындалатын, бірдей емес өндіріс көлеміне байланысты, (яғни кейбір айларда бұл салаларда жұмыс күшіне сұраныс көбейеді (жұмыссыздық азаяды), басқаларында - азаяды (жұмыссыздық көбейеді) ), маусымдық жұмыссыздықты айтуға болады. Бұл салаларға негізінен ауыл шаруашылығы мен құрылыс жатады.

Сондықтан, кейде жұмыссыздар категориясына маусымдық жұмысшыларды да жатқызады. Олар кейбір қызмет түрлері тек жылдың белгілі бір мезгілінде орындалғандықтан жұмыссыз қалады [12, 85] .

Ерікті жұмыссыздық бұл әр қоғамда өзінің психикалық құрылымы немесе басқа да себептерге байланысты жұмыс істегісі келмейтін адамдар тобының бар болуымен сипатталады. Сонымен бірге, егер жұмыскер жалақы деңгейіне, жұмыс жағдайларына немесе басқа да жағдайларға наразылығын білдірсе ол жұмыскер өз еркімен жұмыстан шығуына байланысты ерікті жұмыссыздық пайда болады.

Отандық экономикаға тән жұмыссыздықтың тағы бір түрін айтуға болады. Оның мәні экономикалық дағдарыс кезінде, кәсіпорын ресурстарын толық пайдаланбаған жағдайда, жұмыскерлерді жұмыстан шығармайды, оларды қысқартылған жұмыс уақыты режиміне ауыстырады (толық емес жұмыс аптасы немесе жұмыс күні) немесе мәжбүрлі ақысыз демалысқа жібереді. Ресми түрде мұндай жұмыскерлерді жұмыссыз деп мойындауға болмайды, бірақ шындығында олар жұмыссыз болып табылады.

Толық емес жұмыс уақытысында мәжбүрлі түрде жұмыс істейтіндер санының пайда болуы және мөлшеріне әсер ететін негізгі себептерін айтуға болады: жалғасын тауып жатқан инфляциялық процестер, өндірістің құлдырауы, сонымен бірге кәсіпорындардың өзара қарыз болуы.

Әдебиеттерде "мәжбүрлі жұмыссыздық" және "жұмыссыздықтан арылмаушылық" деген түсініктер кездеседі. Біріншісі жұмыссыздықтың еріксіз мәжбүрлі сипатын білдіреді, ал екіншісі - бұл жұмыссыздықтың табиғатын, оның қандай жағдайларда және қандай формаларында шығатынына қарамастан, нарықтық экономикада пайда болуының және дамуының себептерін ашатын негізгі түсінік.

Жұмыссыздықтан арылмаушылық - бұл негізгі, алғашқы категория, ал қалған жұмыссыздықпен байланысты категориялар одан туындайды.

"Жұмыссыздықтан арылмаушылық" түсінігі барлық мектеп және бағыттағы экономистердің еңбектерінде кездеседі. Бір-бірінен айырмашылығы осы түсініктің мазмұнында. Мысалы, Кейнстің айтуынша, тұтынушылық және инвестициялық тауарларға сұранымның төлем қабілеттілігі жеткіліксіз болғандықтан жұмыссыздықтан арыла алмаймыз. Монетаристерде еңбек рыногы бірқалыпты қызмет істеп тұрған жағдайда жұмыс күшінің табиғи қозғалысы болып тұратындықтан жұмыссыздық та сөззсіз болады [8, 95] .

Жұмыссыздықты жан-жақты зерттеу жұмыссыздықтың болуын ғана емес, қоғам өмірінен жойылмайтын үздіксіз құбылыс ретінде жасайтын объективті себептерін анықтауды талап етеді. Жұмыссыздық себептерін талдауды көптеген экономикалық мектептер береді. Олардың негізгілеріне тоқталайық.

Жұмыссыздық түсінігіне ағылшын экономисті Т. Мальтус өзінің "Халық саны туралы заңның тәжірибесі" (XVIII ғ. соңы) еңбегінде алғашқы түсінік бергендердің бірі. Мальтус халық санының өсу қарқыны өндірістің өндірістің өсу қарқынынан асып кету нәтижесінде жұмыссыздық демографиялық себептерден туындайды деп есептеген.

Марксистік әдебиетте Мальтустың теориясын "өрескел" және жалған деген тұрақты дәстүр қалыптасты. Сонымен бұл өмір сүруге құқы бар және төмен табысы және жоғары туу көрсеткіші бар мемлекеттердегі экономикалық саясат үшін демеу болды. Демек, жұмыссыздықтың туындау себебін экономикалық шаруашылық жүйеден тыс емес, өзінен іздеу қажет.

К. Маркс "Капиталда" (XIX ғ. екінші жартысы) жұмыссыздықты жете зерттеді. Ол техникалық прогресспен бірге бір жұмыскерге келетін өндіріс құралдарының массасы және құны да өседі дегенді айтты. Бұл жағдай Марксты жұмыссыздық себебі экономиканың дамуы капиталдың қорлану қарқынынан еңбекке деген сұраныстың салыстырмалы түрде артта қалуына әкеледі дегенге көндірді [25, 56] .

Батыстың экономикалық әдебиеттерінде жұмыссыздықтың себептері таза экономикалық амалдар негізінде зерттеледі. Сонымен, жұмыссыздық жалпы жұмыс күші жеткіліксіз қолданылмай қалған макроэкономикалық мәселе ретінде қарастырылады.

Жұмыссыздық себептері еңбек рыногындағы теңсіздікпен немесе осы рыноктағы қолайсыз өзгерістермен жиі түсіндіріледі.

30-шы жылдардың ортасында экономист-классиктердің теориясын алмастырған (А. Смит, А. Маршалл), жұмыссыздық себептерін жалақының жоғары деңгейімен түсіндіретін белгілі теориялардың бірі Дж. М. Кейнстің теориясы болды. Кейнстің айтуынша жұмыссыздық жалпы сұранысқа қарсы функция. "Жұмыс көлемі тиімді сұраныс шамасымен байланысты", - деп жазды Кейнс. Тиімді сұраныстың жеткіліксіз шамасы инвестициялық процестің әлсізденуіне себеп болып, солай болғасын, жұмыссыздықтың өсуіне әкелетін жұмысбастылықты қамтамасыз ету мүмкіндігі болмайды. Бұл жағдайдан шығудың амалын Кейнс ең бірінші инвестициялық тауарларға, мемлекеттік шығындарды көбейту есебінен, мемлекет ролінің жоғарылауымен және жалпы сұраныстың қалыптасуынан көрді.

Кейнстің сыншылары, неоклассикалық мектептің өкілдері, жұмыссыздық себептерін Кейнстің "рецепті" бойынша дамыған елдер жүргізген мемлекеттік саясаттан көрді. Мысалы, Ф. Хайек жұмыссыздықтың "бұл соңғы жиырма бес жыл ішінде жүргізілген толық жұмысбастылық саясатының тікелей нәтижесі" деп есептеді. Хайектің ойынша, бұл бірінші кезеңде жұмыссыздық бірден көбейгенімен, еңбекті үлестірудің барлық кемшіліктерін табуға, инфляциялық емес әдістермен жоғары және тұрақты деңгейдегі жұмысбастылықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

М. Фридмен бастаған монетаристер "табиғи" жұмыссыздық концепциясын ұсынып, оған фрикциондық және құрылымдық жұмыссыздықты жатқызды. Бұл концепция барлық экономистердің, оның ішінде неокейнсианстардың да қолдауын тапқан. Пікірталас жұмыссыздықтың табиғи деңгейден жоғары өсуі қалай туындайды - жалпы сұраныстың жеткіліксіздігінен бе әлде еңбек рыногындағы жұмысбастылықтың "табиғи" механизмінің қалыптасуын бұзатын мемлекеттің бағалауші саясатынан ба - міне осы туралы.

Сонымен, батыс экономистері жұмыссыздық - бұл шаруашылықтың нарықтық жүйесінің арылмас атрибуты, одан арылу мүмкін емес, ал өзінің "табиғи" байқалуында еңбек рыногының қажетті икемділігін қамтамасыз етуі үшін пайдалы.

Бірақ осы күнге дейін экономикалық ілімдердің біреуі де жұмыссыздық немесе жұмысбастылық себептерін түсіндіру көзқарасында талассыз пікір болған емес. Жұмыссыздық себептеріне айтылған көзқарастарды келесідегідей топтастыруға болады.

Біріншіден, жұмыссыздық себебі халық санының артықтығы, яғни ұлттық өндіріс деңгейімен салыстырғанда "артықтау". Жұмыссыздықтың бұл факторы дамушы елдерде қатты білінеді. Екіншіден, жұмыссыздық экономикалық құрылымның, оның ішінде технологияның (құрылымдық жұмыссыздық) өзгеру нәтижесі болуы мүмкін. Үшіншіден, жұмыссыздық адамдардың еңбек жағдайы және жалақысы жақсы өзіне лайықты жұмыс табу ниетіне байланысты, уақытша көбеюі мүмкін (фрикциондық жұмыссыздық) . Төртіншіден, жұмыссыздық деңгейінің тым жоғары көтерілуі экономикадағы циклдық құлдырау нәтижесінен болады (циклдық жұмыссыздық) . Жұмыссыздықтың бұл түрінің қатерлі болуы тұйық оқшауланған орта құрумен байланысты: өндірістің құлдырауы - жұмыссыздық - жалпы табыс деңгейінің төмендеуі - жалпы сұраныстың төмендеуі - өндірістің құлдырауы - жұмыссыздық және т. с. с. Бесіншіден, кейбір жағдайларда жұмыссыздық генераторы болып жалақының нарықтық икемсіздігіне және кәсіпкерлердің жоғары пайдаға жету міндетін -жұмысбастылықты қысқарту жолымен шешуге мәжбүрлеуге әкелетін жалдамалы жұмыскер мен жұмыс беруші қарым-қатынасына мемлекет пен кәсіподақтардың белсенді түрде араласуы табылуы мүмкін [24, 59] .

Жұмыссыздықтың бұл себептері жұмыссыздық деңгейіне және динамикасына әсер ететін факторлар ретінде сипат алады. Жұмыссыздықтың негізгі көздері болып еңбек рыногында қалыптасып отырған нарықтық емес пропорциялар және жағдайлар табылады, себебі еңбек рыногы тек жұмыс күші сұранысы мен ұсынысы арасындағы бар пропорцияларды қамтиды, бірақ олардың қалыптасуына тікелей қатыспайды. Рынок оларды тек табады да, оны қоғам үшін көрсетеді.

Соңғы жылдары жұмыссыздық халықтың қалың топтарын қамтуда және барған сайын ұлғайып келеді. Оның деңгейі Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына (ЭЫДҰ -ОЭСР) кіретін елдердің барлығында дерлік өсу үстінде. Тіпті экономикалық өсудің жоғары қарқындары белгіленген дамушы елдердің көпшілігі халық санының өсуінен қалып қоймаулары үшін біршама жылдам қарқындармен жұмыспен қамтуды ұлғайту мәселесін әрең игеріп отыр.

Шығыс Еуропа және ТМД елдерінде кепілденген және толық жұмыспен қамтылуға ұзақ жылдар бойы дағдыланып қалған адамдар, кенеттен мемлекеттік секторды қайта құру мен жеке секторда жұмыс орындарын ашудың баяу қарқындары себебінен жұмыспен қамтылу кепілдігінен айырылып, жұмыссыздықтың өсу проблемасын бастан кешірді. Тіпті экономикасы өрлеу үстіндегі елдерде де жалақы деңгейінің төмендеуі байқалады.

Жұмыссыздық - экономикалық өсу жетістіктерінің адам дамуына ықпалын азайтатын құбылыс.

Біріншіден, ол адамдар мен үй шаруашылықтарының белгілі бір бөлігін (кейде едәуір көлемін) экономикалық әрекет жағдай жасайтын мүмкіндіктерге қол жеткізуден айырады. Олар үшін адам даму жағдайлары едәуір нашарлайды. Екіншіден, жұмыссыздық (әсіресе, ұзақ мерзімді, тоқыраулы) еңбек дағдыларын жоғалтуға, яғни жинақталған адам капиталынан айырылуға ұшыратады және осылыайша ол адам дамуына теріс ықпалын тигізеді. Үшіншіден, жұмыссыздық тек жеке адамдардың ғана емес, сонымен бірге жұмыссыздардың әл-ауқатының деңгейін қолдауға, мемлекетердің жұмыспен қамту жөніндегі түрлі бағдарламаларын іске асыруға байланысты елеулі әлеуметтік шығындарға ұшыратады, ал мұндай жағдай адам дамуына анағұрлым тиімді бағытталуы мүмкін ресурстарды қоғамнан оқшауландырады.

Жұмыссыздық нарықты қатынастардан туады, сондықтан ол экономикадағы өзгеріспен тығыз байланысты. Американдық экономист А. Оукеннің есептеуі бойынша, егер ұлттық ішкі өнім (ҰІӨ) 2, 7%-ке өссе, жұмыссыздық деңгейі өзгермейді; ал ҰІӨ қосымша тағы 2 %-ке өсуі жұмыссыздық деңгейін бір пайызға азайтады және, керісінше, ҰІӨ-нің қосымша қысқаруы жұмыссыздық деңгейін көтереді.

1. 2 Жұмыссыздықтың әлеуметтiк-экономикалық салдары және төмендету шаралары

20 ғасырдың 80-ші жылдардың аяғында басталған және қазіргі уақытқа дейін жалғасын тауып жатқан әлеуметтік-экономикалық қайта құрулар маңызды қоғамдық мәселелерді шешуге бағытталған. Бұл мәселелердің қиындығы мен көптүрлілігін есепке ала отырып олардың ішінен бір мәселені жұмыссыздықтың экономикалық және әлеуметтік салдарын анықтау және болдырмау мәселесін қарастырамыз [15, 75] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс