Дене шынықтыру жайлы

Кіріспе

Негізгі бөлім

а) Дене шынықтырудың физиологиялық және биологиялық негіздері,
ә) Дене жаттығуларының түрлі ағза мен жүйелердің функционалдық жағдайына деген әсері.
б) Атмосфералық ауа арқылы денені шынықтыру.
г) денені суық сумен шынықтыру (П.Иванов жүйесі)

Қорытынды.

Арнаулы түрде жүргізілген ғылыми зерттеулердің қорытындыларына қарағанда, спортшылар әлемде кездеспейтін рекордтарды жасайды. Оның себебі арнаулы түрде жаттығу мен ағзаның ерекше әсерінен екенін аныңталды. Адам ағзасында шек жоқ екені байқалды. Әдетте жай уақытта жасай алмайтын нәрселерді қиналған, күйзелген кезде адам тез жасайды да өзі қайран қалады. Адам ағзасы-86 градусқа жететін суықтыққа, +50 градус ыстыққа шыдай алады. Мұндай жағдайда шыдау үшін арнаулы жаттығулар жасау керек.
Денені шынықтыру дегеніміз-кез келген физикалық жаттығу. Оның белгілі заңдылықтары мен принциптері болады. Осы принциптер мен заңдылықты сақтай отырып, адам айналаны қоршаған сыртқы орта факторларының зиянды әрекетін жеңе алады.
Өте жақсы дене шынықтыру өткізу үшін ең алдымен терморегуляцияның механизмін білу керек.
Жер бетіндегі барлық ағзалар айналаны қоршаған орта факторларының әсер етуіне байланысты екі топқа бөледі. Бірінші топқа жататын ағзалар-суық қандалар, өздеріне қажетті температураны сыртқы ортадан алып отырады. Екінші топтағы жануарлар жылы қандыларп- гомонотермділер. Айналаны қоршаған сыртқы орта температурасына байланысты.
Адам ағзасының температурасы тұрақты болуы өте күрделі биологиялық және физикалық-химиялық үрдістердің терморегуляциясы мезанизмдері мен байланысты. И.И. Павловтың айтуына қарағанда терморегуляцияның механизмін жетілдендірусіз адам ағзасына тұрақ температураны сақтауға болмайды. Осыған орай бірнеше сауал туындайды. Адам денесінде әр түрлі органдарында температура мөлшері қандай? Арнаулы жүргізілген зерттеулердің қорытындыларына қарағанда, адам денесінің температурасы тұрақты боладыц деп айту салыстырмалы түрде айту деп ұғыну керек. Адам денесінің орта температурасының әсеріне қарай тез төмендеп кетеді.

1. Ж.Ж.Жатқанбаева
«Валеология» Алматы 2004
2.Абишева
«Валеология» Алматы 2005

Пән: Валеология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:

Кіріспе

Негізгі бөлім

а) Дене шынықтырудың физиологиялық және биологиялық негіздері,
ә) Дене жаттығуларының түрлі ағза мен жүйелердің функционалдық жағдайына
деген әсері.
б) Атмосфералық ауа арқылы денені шынықтыру.
г) денені суық сумен шынықтыру (П.Иванов жүйесі)

Қорытынды.

Дене шынықтырудың физиологиялық және биологиялық негіздері

Арнаулы түрде жүргізілген ғылыми зерттеулердің қорытындыларына
қарағанда, спортшылар әлемде кездеспейтін рекордтарды жасайды. Оның себебі
арнаулы түрде жаттығу мен ағзаның ерекше әсерінен екенін аныңталды. Адам
ағзасында шек жоқ екені байқалды. Әдетте жай уақытта жасай алмайтын
нәрселерді қиналған, күйзелген кезде адам тез жасайды да өзі қайран қалады.
Адам ағзасы-86 градусқа жететін суықтыққа, +50 градус ыстыққа шыдай алады.
Мұндай жағдайда шыдау үшін арнаулы жаттығулар жасау керек.
Денені шынықтыру дегеніміз-кез келген физикалық жаттығу. Оның белгілі
заңдылықтары мен принциптері болады. Осы принциптер мен заңдылықты сақтай
отырып, адам айналаны қоршаған сыртқы орта факторларының зиянды әрекетін
жеңе алады.
Өте жақсы дене шынықтыру өткізу үшін ең алдымен терморегуляцияның
механизмін білу керек.
Жер бетіндегі барлық ағзалар айналаны қоршаған орта факторларының әсер
етуіне байланысты екі топқа бөледі. Бірінші топқа жататын ағзалар-суық
қандалар, өздеріне қажетті температураны сыртқы ортадан алып отырады.
Екінші топтағы жануарлар жылы қандыларп- гомонотермділер. Айналаны қоршаған
сыртқы орта температурасына байланысты.
Адам ағзасының температурасы тұрақты болуы өте күрделі биологиялық
және физикалық-химиялық үрдістердің терморегуляциясы мезанизмдері мен
байланысты. И.И. Павловтың айтуына қарағанда терморегуляцияның механизмін
жетілдендірусіз адам ағзасына тұрақ температураны сақтауға болмайды. Осыған
орай бірнеше сауал туындайды. Адам денесінде әр түрлі органдарында
температура мөлшері қандай? Арнаулы жүргізілген зерттеулердің
қорытындыларына қарағанда, адам денесінің температурасы тұрақты боладыц деп
айту салыстырмалы түрде айту деп ұғыну керек. Адам денесінің орта
температурасының әсеріне қарай тез төмендеп кетеді. Ал жабық денедегі
температура онша өзгеріске ұшырамайды. Ішкі органдардың температурасы
айналаны қоршаған сыртқы орта температурасымен байланысты, онша көп
өзгеріске ұшырамай, тұрақты түрде болады.
Дене температурасының ауытқуы тәулік бойы үнемі өзгеріп отырады.
Температура өзгеруі киген киімге байланысты болады әрқилы болып ауытқиды.
Дененің температурасы тәулік бойына 0,5-0,7 оС ғана өзгереді.
Ішкі органның температурасы әр түрлі. Ең ыстық орган бауыр. Оның
температурасы 38-400С жетеді. Қанның температурасы дене температурасына
сәйкестенеді. Адам ағзасы температураға байланысты жылу бөліп отырады. Жылу
зат алмасу үрдісіне байланысты. Үлкен тағамдарға байланысты болады.
Энергияның өлшемі үлкен калория(калл) ненмесе килоджоульмен белгіленеді.
Терморегуляция екі жолмен өзгереді:
1) Нервті терморегуляция;
2) Гуморалды терморегуляция;
Терморегуляция жоғары нерв жүйесі арқылы реттеліп отырады. Адам денесінің
терморегуляциясы шексіз. Адам күйзелген кезде немесе қорыққан шақта
терморегуляция төтенше жағдайда өтеді. Суық тердің ағзадан бөлініп шығуы
тегінен-тегін емес екендігі байқалады.
Дене шынықтыру адамның күш-жігер қабілетін дамытып, денсаулығын
жақсартады. Денені шынықтыруға дене тәрбиесі, арнаулы ғылыми білім,
спроттағы табыс жүйесі енеді. Денені шынықтыру еңбек пен тұрмыс гигиенасы,
демалыс және еңбектің дұрыс режимін, сонымен бірге денсаулықты нығайтып,
шынықтыру үшін күн мен ауаны және суды тиімді пайдалану тәсілдерін қмтиды.
Дене шынықтырудағы мазмұны мен қолдану әдістері қоғамдық қатынастардың
өзгеруіне тікелей байланысты. Республикамызда көптеген дене шынықтыру
орындары бар. Экономикалық жағдайымыз жақсара түсуіне байланысты дене
шынықтыру орындары жылдан – жылға көбейе түсуі сөзсіз. Өйткені спортқа
деген құмарлық өте көп. Осыған орай Қазақстан Республикасы мектептерінде
валеология пәні міндетті түрде жүргізіле бастады. Денені шынықтыру
валеология ғылымының ең бір көрнекті саласының бірі.
Дене шынықтырумен Ресей халықтары көне заманнан бері айналысқан. Орыс
деревняларында ыстық моншаға түсіп, оның буына қаныққан адамдар далағашығып
алып қарға аунаған, қайтадан ыстық моншаға түсіп буға орнанған. Мұның өзі
денсаулықтың негізі еді. Сондықтан да орыс адамдарының дені әрқашанда сау
болған. Қазақтар күндіз-түні длада мал бағып, денесін үнемі шынықтырып
жүрген. Белгілі бір жағдайда адам өз ағзасының ауарайының қалайсыз
әсерлерімен және айналаны қоршаған сыртқы орта факторларынан қорғаныс
қабілетін күшейте түседі. Бұған валеологиялық жаттығулар жасау мен қол
жеткізуге отырды. Ағзаны шынықтыру деп осыларды айтуға болады.
Әдетте шынықтыруды ағзаның суыққа деген төзімшілік тұрақтылығының
деңгейі деп кейбір ғалым-физиологтар мен медиктер түсіндірді. Өйткені
суыққа деген жоғары сезімталдылық қалыпты жағдай бойынша тұмаумен(грипп)
қосақталып келіп, ағзаны нашарлатады. Ең алдымен тыныс жолдары, мұрыннан
үздіксіз су ағады. Ағзаның температурасы кенеттен жоғарлайды. Алайда
шынығуда тек дерттің алдын алудың тәсілі деп түсінудің қажеті жоқ, сондай-
ақ ағзаның қорғаныс қасиетін жоғарлататын және сан алуан климаттық
жағдайларда қызмет етуге қабілеттіктің төмендеуі деп түсіну керек.
Шынығудың физиологиялық-биологиялық негізі ағзаның айналаның қоршаған
сыртқы ортаның факторларына сай икемділік мүмкіндіктерін белсенді түрде
дамытады.
Шынығу кезінде ағзаның біріншіден айналаны қоршаған сыртқы орта
факторларымен арадағы биологиялық тепетеңдікке жету екіншіден, ағза
ішіндегі физиологиялық-биологиялық үрдістер арасындағы бұзылмаған қалыпты
сақтау. Айналаны қоршаған сыртқы орта факторларымен қашан да, қай мезгілде,
жыл маусымдарында болмасын ағза биологиялық тепе-теңдікті сақтай алса, онда
адам ұзақ уақыт өмір сүреді. Ғұмыры ұзақ болады. Ал егер, биологиялық тепе-
теңдік бұзылған кезде, онда адам тіршілік үрдісін тоқтатады. Тіпті қалыпты
жағдайдың өзінде де ағзада қалыптан тыс ауытқулардың үзілісіз өзара ықпал
әрекеттері өтіп отырады. Олардың керекті ағзаның икемдегіш типтік-
тегерліктермен жедел жөнге келтіріп отырады. Бұл табиғат күшіне байланысты
жүреді.
Дене жаттығуларының әсеріне бұлшық еттерде не дәуір өзгерістер болады.
Егер де бұлшық еттер ұзақ уақыт қимылсыз күйде тұратын болса, онда олар
әлсіздене бастайды, болбырайды, көлемі кішірейеді. Дене жаттығулары олардың
көлемін ұлғайтады, нығаюына ыңғайлайды. Мұнымен қатар бұлшық еттеррдің
өсуі, олардың талшықтар санының көбеюінен, ұзаруынан емес жуандауы әсерінен
болмақ. Бұлшық ет созылуы жақсарады, тонусы жақсарады, қан айналымы мен
бұлшық ет қоректенуі жақсарады.
Дене жаттығуларымен айналысқан кезде көптеген копилярлар кеңейіп қана
қоймайды, олардың саны да бірден көбейе бастайды. Әсіресе, бас ми
капилярларының саны өсуінің ерекше маңызы бар, кезінде И.М.Сеченов ми дамуы
үрдісінде бұлшық ет қозғалысының маңызын талай атап өткен.
Жаттығу кезінде өттегін тұтыну деңгеі бірден көтеріледі, өйткені бұлшық
ет жүйесі қаншалықты белсенді қызмет істесе соншалықты жүректе әлуетті
қызмет етеді. Дене шынықтырумен, спортпен айналысатын адамның жүрек бұлшық
еті әр жиырылыс сайын қалқаға 60 мл шамасында ғана қан сол қарқыншадан
лықсып шығарылатын болса, жаттыққан адамда жәй тыныштық бір жиырлысының
өзінде қалқаға 90-100 мл қан шығады. Жаттықпаған адамда жүрек минутына
шамамен 70 рет жиырылады, ал спортшыларда пульс жиілігі 1 минут ішінде 50-
80 рет жиырылады. Кейбір спортшыларда 40-тан аспайды, бір сөзбен айтқанда,
жаттыққан адамдардың жүрегі әр систола сайын қанды көп шығарады, яғни
жүрегі үнемді де, ұтымды жұмыс істейді.
Ден жаттығулары өкпенің тіршіләік сайымдылығын кеңейтеді, қабырға
шеміршектердің икемділігін жақсартады, тыныс, еттерін күшейтеді, олардың
тонусын жоғарлатады. Тыныстық минуттік көлемі(ТМК)-қалпы 8 -ден көп
болайды. Ал, тез және бар күшімен жүгіргенде не жүзгенде ТМК 20 есе
көбейеді, 12-130 метрге жетеді.
Дене шынықтырумен айналысу зат алмасудың бар үрдістеріне және зәр
шығару ағзаларының жұмысына дұрыс әсер етеді, қан тасымалдау лимфа
жүйісінің функциясын күшейтеді.
Дене шынықтырумен айналысуды бастайтындар үшін көптеген әр түрлі дене
шынықтыру ең бірінші орынға шығаратындары суықтырар жүгіріс, аэробика,
шейпинг, туризм, жүзу, гимнастика , таңертенгі суықтыру гимнастикасы,
дәстүрлі гимнастика және тыныс алу жаттығулары.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.