Даосизм – Қытай философиясы

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Әл-Фараби атындағы ұлттық университеті

РЕФЕРАТ

Тақырыбы:

Орындаған:

Тексерген:

Алматы 2008ж.

Жоспар

Даосизм - Қытай философиясының басты ағымдарының бірі
Ляо - Цзы философиясы
Қорытынды

Қытай қоғамының ақсүйектері конфуцияның тәртібі мен, рәсім - салтымен өмір сүрді. Ата-бабаның, аспан мен жердің рухына табынды. Ли - Цзы жарлығынан ауытқымады. Осы талаппен салтты білмегендер немесе орындамағандар өмірде сый-құрметке, жұмыстағы жоғарылау мен табысқа қолы жетпейтін болды.

Конфуциялық дәстүр ресми түрде қаншалықты беделді болса да, қарапайым қауым оның барлық талаптарын түгел орындай алмады, кейде сақтауға тырыспады. Оның бір себебін айттық. Қолында билігі мен байлығы барлар немесе солардың тобындағылар конфуцияның әлеуметтік тірегін құрады. Қалған топтардың арасында, әсіресе кедей - жарлыларда өз бағдарын ұстағандар аз болмады. Екіншіден, конфуциялық пайымдау мистикалық, мифологиялық және иромионалдық таныммен үйлеспеді. Кунд - фу - цзы рухты қабылдамады, наным-сенімге күдікпен қарады. «Біз өмірдің не екенін білмей жатып, өлім туралы мардымды бірнәрсе біле аламыз ба?» дейді ол. (Лунь Юй, XI тарау, пар. 11) конфуция ілімі санасыздық процессін, ақылмен қадағалауға болмайтын сезім, интуицияны назардан тыс қалдырды. Дегенмен халықтың нанымы мен ырымы, жеке адамның шығармашылық ізденісі өз жалғасын тапты, ал Хань дәуірінің бас кезінде (б. д. д. IIғ. ) екі ерекшелікте жандана түсті.

Дүниетанымның, соның ішінде діннің өміртану қызметі конфуциядан гөрі даосизмге жақындау болды. Халықтың ырым мен нанымға сүйенген салттарды діни даосизм тіке реттеді.

Даосизм философиясы. Тарихи мәліметтерге қарағанда, Конфуция және Ляо ілімдері бір заманда, Чжоулық хандық кезінде қалыптасқан сияқты. Даосизмнің негізін қалаушы - Лао Цзы. Лао Цзы туралы нақты мәліметтер сақталынбаған, бірақ аңыз әңгімелер көп таралған. Соның біреуінде анасы Лаоны ондаған жылдар бойы толғатып жүріп қартайғанды туыпты-мыс. Содан «Лао» - «кәрі бала» ол «Лао Цзы» - кәрі философ деген мағынаны білдіреді. Қытай орталығында аласапыран басталғанды Лао Цзы батысқа ауысады. Жер кезіп бара жатқанда, шекарадағы күзетшілерге өзінің шығармасы «Дао - дэ - цзин» (Дао және Дэ қағидалары туралы кітап) Лао Цзы көзқарасының ашықтығы. Сондықтан ол кітапты «Лао Цзы» деп те атайды. Осы трактат көп өңдеуден өткесін, б. д. д. III ғ. Даосизм философиясына айналады. Дао ілімі «Цхуан - цзыда» («Чжуан ұстаздың трактатында»), ле -Цзи, ян Чжу еңбектерінде толықтырылады.

Лао Цзы, чжуан Цзы, Ли Цзы, Ян Чжу көзқарастары даосизмнің тұрпайы - материалистік бағдарын қалыптастырады. Даосизм философиясының негізгі мәселесі - ұлы дао (ұлы жол) туралы, жалпылама заң және абсолю туралы ілім. Даоны ешкім жасаған жоқ, бірақ бәріде содан тараған. Дао барлық жерде, әрқашан, әруақытта, шексіз өз үстемдігін жүргізеді. Оны сезім арқылы көруге, сенуге болмайды. Дао табиғаттың, қоғамның адам мінезі мен ойының табиғи, бірақ көрінбейтін заңы. Оның бастамасы да, аяғы да жоқ, сондықтан атаусыз. Ол уақыт пен кеңістіктен тәуелсіз, солай бола тұра жарық дүниедегі барлық нәрсенің негізі мен бастамасы, аты және түрі дао сансыз заттарды жасаса да, әрекетсіз күнін сақтайды, бос қуыс сияқты, бірақ мәңгі, таусылмайды, оларды әруақытта реттейді.

Ұлы Аспанда даоның ықпалында. өмірдің мәні де, мақсаты да, бақыты да - даоны танып білу, соның тәртібіне еру, сонымен жарасу даоны тану дегеніміз табиғаттың заңын ұғыну және сол тәртіпке үйлесе білу. Дао өзінің эманациясы, құдіретті мистикалық күш қуаты-дэ арқылы білінуі. Дао бәрін жасайды, дэ бәрінде асырайды, аяқтатады. Дао жолында түспегендер қауіп-қатерге ұшырайды.

Біздің дәуірдің бас кезінде (2-3 ғасырлары) даосизм философиялық (дао цзя) және діни (дао цзяо) ағымға бөлінуі. Діни даосизмнің негізін қалаушы патриарх Чжан даомен (Чжан Фухань, 34-156) өздерінің «шіркеулері мен хармдарын» салдырды.

Дао идеясы мен упаншиадтағы үнді - аралық бағдардың арасындағы кейбір ұқсастықтар таңырқатқызады да, ойландырады да. Упанишадта ұлы брахман, кибетсіз Абсолют бұл дүниені жасаса, осы жарық дүниемен жарасуға ойшылдар, брахмандар, ортадан шеттегендер, тамақтан тартылған аскеттер ынтық болды. Даосизмде өмірдегі құмарлық пен асып сасудан құтылып өткендегі үйреншікті әдетке оралуды діттеді. Қытайдағы оқшауланған аскеттер да даоистер болды. Мұндай ұқсас бағдарды қалай түсіндіруге болады? Құпиясы да, ой тартар жақтары да аз емес мәселелер.

Лао Цзы батысқа саяхат жасады. Ал Индиялықтар болса Қытайдың батыс аймақтары мен қарым-қатынасты үзбеді. Қай жағы кімге басым ықпал етті? Шешуі бір жақты табылмаған ашық мәселе.

Даосизм философияның басты құралы - ақыл-ой. Ақыл-ой жүйесі философияның толғанысы өмірде таратуда мистикалық салтты ығыстырды. Бірақ «чжуан цзы» трактатын (б. д. д. 3-4 ғғ) талдауда даолықтар өмір мен өлім салыстырмалы ұғым деп ескертеді, солай деп отырып өмірге басым көңіл бөледі. Бұл да бір ұқсастық. Келесі сабақтастық, даоға нағыз табынғандардың адам ғұмырын 800, 1200 жылға созып, өшпес өмір қалдыруға болады деген уәжі мен уағызы. Осындай идеялық бағдарлар даосизм философиясын діни даосизмге айналуына ықпал етті. Даосизм діні конфуция және буддизммен қатар үш дінді (сань цзяо) құрды. Осы философиялық - діни үштіктің қатар өмір сүруі мен айтыс-тартысы 20 ғасырға дейінгі Қытайдың идеологиялық деңгейін анықтады. Лао цзы ізбасарлы дао ілімінің беделін көтеру үшін халыққа аты бұрыннан әйгілі атақты батыр Хуан-диді (б. д. д. 2697-2598) дао идеясының негізін алғаш қалады деп жариялады. Ал қытайды біріктіруші Цинь Ши-Хуанди даосизмнің діни қағидасына ерекше көңіл бөлгендердің біріне жатқызды. Қолдаудың осындай беталысы мен кезеңдері даосизмнің конфуциямен қатар таралуына мүмкіндік ашты.

Даосизм дінінде дао мен дэ туралы көзқараспен тақуалық идеясы, оның әрекетсіздік қағидасы да (увэй) назардан тыс қалды. Керісінше, бақсы балгерлер мен сиқыршылар, даугерлер мен дінді уағыздаушылар мен мәселесі діни рәсімнің күн тәртібінен түспеді. Діни қызметтің осы түрлері шаруалар арасындағы наным сеніммен әдетпен тамырласты.

Осы бағдарды жүзеге асыру үшін бұрын ұмытылған көптеген мифтер үгіт жұмысына пайдаланылды. Оның ішінде өлмес Сивайма құдай туралы, Пану туралы мифтер кең таралды, олардың ықпалы анағұрлым күшті болды. 42-ші трактаттан тұратын «дао дэ изинде» мынадай ой-пікір кезігеді «даодан бір туындайды, бірден екі, екіден үш, үштен бәрі пайда болады». Бұл идея туралы түсіндірмелер аз емес. Бірақ тоқтам мынада : үштік бәрін жасайды. Үштік дегеніміз дао, дэ және ци.

Даомен дэ туралы түсініктер ерте Индиядағы брахман мен атман іліміне ұқсас. Цзи болса, ол алғашқы субстанцияға, бәрін де тірілтетін бәріне де мән енгізетін ұлы өмірлік күшке ұқсайды. Цзи мағынасын индуистік - буддистік драхма мен немесе ерте үндідегі аурушамен салыстыруға болады. Драхманың жиынтығы да, пурушада өмірдің рухани бастамасы ци осы идеямен сабақтас.

Ригведа аңызында (Х, 90) алғашқы алып пуруша құрамдас бөлшекке ыдырап, барлық нәрсеге жер мен аспанға, күн мен айға, өсімдіктерге, жануарларға, адамға, тіпті құдайларға да тіршілікті ендіреді. Индуизмнің космогониялық мифінде дүние аспандағы брахма жұмыртқасынан жаралған дейді. Паныу туралы даолық мифте (3-4 ғғ) ғарыштағы жұмыртқа екіге бөлініп, жұмыртқаның екі қабағы аспан мен жерге айналады, одан алғашқы алып шығады. Алыптың көзі кейін күн мен айға, денесі топыраққа, сүйегі тауларға, шаштары шөптерге айналыпты деген аңыз әңгіме айтылады. Сол алғашқы алып, алғашқы субстанция пануден бәрі де, адамның өзі де жаралған.

Сонымен пуруша мен панудың, үштік - брахман, атман, пуруша мен дао, дэ, ци арақатынасында ұқсастық, сабақтастық бар екенін бұрынғы ойшылдар да атап өткен. Бұдан дао мистикасы мен метафизикасының қайнар көзінің сырттан да болғанын аңғартады. Бірақ дао идеясы қытай дінін қалыптастырғанын өзінше діни-рухани ықпал жасағанын ұмытуға болмайды.

Хань династиясы күйрей бастағанда қытайда саяси күйзеліс күшейіп, ынтымақ пен ауызбірлік ыдырады, ауру сырқат күшейді. Осы кезде Даостық дуагер Чжан Цзи - эннің беделі күрт күшейді. Ол өзінің жадылық сиқыры мен ауруларды емдеді. Қиналған халық оған лек-легімен келе бастайды да таяу уақытта үлкен сектаны басқарады. Жаңа дін әскери құрылымда, әскери тәртіп енгізгенде құрылып, түкпір - түкпірде ықпалын орната бастайды.

Даосизм діні сарай жанындағы алхимиктер мен өшпес өлімді уағыздайтын шағын топтардың арасынан шығып, кедейлер мен қаналушылардың рухани тірегіне айналды. Даосизм ілімі негізінде жасырын сетілер - «тайпиндао» («жалпылама теңдік туралы кітап»), «удамидао» («бес өлшемді күреске жол»), «байлян цзяо» («ақ лотос туралы ілім»), тіпті «Хуан цзин» («сарыбастылар») атты халық көтерілісі ұйымдастырылады.

Чжан цзюэ сектасы сол кездегі императорлық үстемдікті күйретіп, жалпылама теңдік патшалығын орнату мақсатын көздейді. Чжан цзюэ өзінің ізбасарларымен 184 жылды 60 жылдық айналымның басы - жаңа «сары аспан» дәуірі деп жариялайды. «сары аспан» қарапайым адамдарға қайғы-қасіретпен теңсіздік әкелген ескі «көк аспан» дәуірін ығыстырып, оларға қуаныш, бақыт әкелмек еді. Императорлық билік бұл сектаны жер-жерде қудалай бастады, сол ілімді жақтаған «сарыбастар» көтерілісін аяусыз жазалады. Осы кезде Чжан Лудың бастаған «Удоуми - Дао» сектасы күшейе бастайды. Хань династиясы күйреген кезде Чжан Лудың оңтүстік пен солтүстік қытайда ықпалын біртіндеп таратты.

Даосизмнің конфуция сияқты бір ортаға бағынған күшті жүйесі болмаса да, өз әсерін сақтап қалды. Даосизмнің құпиясы иесі қуат неде?

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.