Кеден органдары құқығы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫНЫҢ МЕМЛКЕТТІҢ КЕДЕН САЯСАТЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДАҒЫ РОЛІ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2.ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ
2.1. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ ... ... ... ... 11
2.2. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ МІНДЕТТЕРІ ... ... ... ... ..16
3.ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫНЫҢ ТАУАРЛАРДЫҢ КЕДЕНДІК РЕЖИМДЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ӨКІЛЕТТІЛІКТЕРІНІҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН НОРМАТИВТІК.ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР МЕН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
1.ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫНЫҢ МЕМЛКЕТТІҢ КЕДЕН САЯСАТЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДАҒЫ РОЛІ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2.ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ
2.1. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ ... ... ... ... 11
2.2. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ МІНДЕТТЕРІ ... ... ... ... ..16
3.ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫНЫҢ ТАУАРЛАРДЫҢ КЕДЕНДІК РЕЖИМДЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ӨКІЛЕТТІЛІКТЕРІНІҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН НОРМАТИВТІК.ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР МЕН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық қызметтерін либерализациялау сыртқы рынокка шығушы кәсіпорындардың, ұйымдардың және мекемелердің, сондай-ақ жекелеген кәсіпкерлердің шеңберін кеңейте түсті. Осыған байланысты халықаралық тауарлар, жұмыстар, қызметтер, ақпараттар, сипаткерлік қызмет нәтижелерін алмасу салаларында мемлекеттік реттеудің ролі де елеулі өсе түсуде. Сондықтан мемлекет кеден ісі және кеден саясаты түсініктерімен қамтылатын кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлардың және көлік құралдарының өтуінің кедендік режимін бекітеді, кедендік төлемдерді алады, кеден ережелерін бекітеді, кедендік төлемдерді алады, кеден ережелерін бекітеді және басқа да көптеген басқару және реттеу қызметтерін жүзеге асырады. Кеден ісі мен кеден саясаты сыртқы экономикалық қызмет аясындағы құрам болып қана қалмай, басқа мемлекеттермен жаңа үлгідегі экономикалақ байланыстар қалыптастырудың дәнекері болып табылады.
Сондықтан мемлекет кеден ісі және кеден саясаты түсініктерімен қамтылатын кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлардың және көлік құралдарының өтуінің кедендік режимін бекітеді, кедендік төлемдерді алады, кеден ережелерін бекітеді және басқа да көптеген басқару және реттеу қызметтерін жүзеге асырады. Кеден ісі мен кеден саясаты сыртқы экономикалық қызмет аясындағы құрам болып қана қалмай, басқа мемлекеттермен жаңа үлгідегі экономикалақ байланыстар қалыптастырудың дәнекері болып табылады. Сонымен қатар, айта өтерлілігі, шикізаттық емес тауарлардың экспорты мен жоғары технологиялық тауарлардың импортын қолдау мен кредиттеу басымдылыққа айналуы тиіс. Бүгінгі күнде дайын өнімдер экспортының көлемі жылына 20 млрд. АҚШ долларын құрап отыр. Шикізаттық емес экспорт он жылдан бері осы көлемде қалып отыр. Ендігі жерде осы көлемді үдемелі түрде ұлғайтатын уақыт жетті. Біз үздік әлемдік тәжірибеге сүйеніп, шет елдердің экспорт-импорт агенттіктерімен ынтымақтастықты белсенді дамытуымыз керек.
Дегенмен, айта өтер өкінішті жайт, кеден органдары саласындағы жемқорлықтың бүгінгі таңда өршіп отырғандығы болып отыр. Әлеуметтік сұрау салулардың мәліметі бойынша кеден органдары мемлекеттік қызметтердің ішінде жемқорлық дәрежесі бойынша бірінші орында, соның ішінде оның лицензиялауға байланысты қызметтері бірінші орында тұр . Сондықтан кеден органдарының қызметін жетілдіру үшін, алдымен ондағы жемқорлықпен күресті күшейту, оның қызметін барынша жария түрде жүргізуге тырысу қажет.
Жоғарыда айтылғандарға байланысты, заң және экономика факультеттері студенттерінің кеден заңдарын оқып-білуі бүгінгі күнде өзекті мәселелердің бірі.
Сондықтан мемлекет кеден ісі және кеден саясаты түсініктерімен қамтылатын кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлардың және көлік құралдарының өтуінің кедендік режимін бекітеді, кедендік төлемдерді алады, кеден ережелерін бекітеді және басқа да көптеген басқару және реттеу қызметтерін жүзеге асырады. Кеден ісі мен кеден саясаты сыртқы экономикалық қызмет аясындағы құрам болып қана қалмай, басқа мемлекеттермен жаңа үлгідегі экономикалақ байланыстар қалыптастырудың дәнекері болып табылады. Сонымен қатар, айта өтерлілігі, шикізаттық емес тауарлардың экспорты мен жоғары технологиялық тауарлардың импортын қолдау мен кредиттеу басымдылыққа айналуы тиіс. Бүгінгі күнде дайын өнімдер экспортының көлемі жылына 20 млрд. АҚШ долларын құрап отыр. Шикізаттық емес экспорт он жылдан бері осы көлемде қалып отыр. Ендігі жерде осы көлемді үдемелі түрде ұлғайтатын уақыт жетті. Біз үздік әлемдік тәжірибеге сүйеніп, шет елдердің экспорт-импорт агенттіктерімен ынтымақтастықты белсенді дамытуымыз керек.
Дегенмен, айта өтер өкінішті жайт, кеден органдары саласындағы жемқорлықтың бүгінгі таңда өршіп отырғандығы болып отыр. Әлеуметтік сұрау салулардың мәліметі бойынша кеден органдары мемлекеттік қызметтердің ішінде жемқорлық дәрежесі бойынша бірінші орында, соның ішінде оның лицензиялауға байланысты қызметтері бірінші орында тұр . Сондықтан кеден органдарының қызметін жетілдіру үшін, алдымен ондағы жемқорлықпен күресті күшейту, оның қызметін барынша жария түрде жүргізуге тырысу қажет.
Жоғарыда айтылғандарға байланысты, заң және экономика факультеттері студенттерінің кеден заңдарын оқып-білуі бүгінгі күнде өзекті мәселелердің бірі.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 30 тамыз 1995 ж. (7 қазан 1998 жылы және 21 мамыр 2007 жылы енгізілген өзгерістер және толықтырулармен).
2. Қазақстан республикасының Кеден кодексі 5 сәуір 2003 ж. N 401-ІІ (өзгерістер және толықтырулармен 10.07.03 ж. N 483-ІІ; от 09.07.04 ж. N 592-ІІ).
3. ҚР Салық кодексі 12 маусым 2001 ж.
4. Кедендік бақылау Комитеті туралы Ереже. ҚР Үкіметінің Қаулысымен бекітілген. 6 қыркүйек 2002жг. № 981.
5. Кедендік одақ және біртұтас экономикалық кеңістік туралы шарт 26 ақпан 1999ж. №35.
6. ҚР «Халықтың Санитарлық- эпидемиологиялық ахуалы туралы» 10желтоқсан 2002 ж.
7. ҚР Этил спирті және алкоголь өнімдерінің өндірісі мен айналымын реттеу туралы Заңы 10.03.04 ж. № 534-ІІ).
8. ҚР Мұнай өнімдерінің жекелеген түрлерінің өндірісі мен айналымын мемлекеттік реттеу туралы Заңы, 7 сәуір 2003 жыл №402-ІІ
9. ҚР Қаржы министрлігінің Кедендік бақылау Комитеті туралы Ереже.ҚР Үкіметінің Қаулысымен 15 маусым 2005 жылы бекітілген.
10. Ресей Федерациясы, Беларусь Республикасы және Қазақстан Республикасы арасындағы кедендік Одақ туралы Келісім, 20 қаңтар 1995ж.
11. ТМД мемлекеттері арасындағы кедендік саясат қағидалары туралы Келісім, 13 наурыз 1992ж.
Жеке кәсіпкерлік туралы Қазақстан Республикасының Заңы, 31 қаңтар 2006 жыл;
9. Сауда қызметін реттеу туралы Заң, 12 сәуір 2004 жыл;
10. Демпингке қарсы шаралар туралы Заң, 13 шілде 1999 жыл;
11. Субсидиялар және өтем шаралары туралы Заң, 16 шілде 1999 жыл;
12. Коммерциялық емес ұйымдар туралы Заң, 16 қаңтар 2001 жыл;
13. Қазақстан Республикасы Президентінің 15 тамыз 2003 жылғы
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын жүзеге асырудын одан арғы іс-шаралары туралы Жарлығы;
14. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 30 қыркүйек 2005. жылғы Экономикалық саясаттың негізгі бағыттары және көлеңкелі экономиканын көлемін азайтудың 2005-2010 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы Қаулысы;
16. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді фискальдық саясаты туралы, 12 сәуір 2005 жылғы Қаулысы.
Арнайы әдебиеттер
Негізгі:
1. Алибеков С. Т. "Қазақстанның кеден құқығы: жалпы және ерекше бөлім". – Алматы, 2002жыл.
2. Барчукова Н. С. Таможенное право Европейского Экономического Сооб¬щества. - // Реферативный журнал ИНИОН АН СССР, 1996, № 3.
3. Горобец О. Н. Практикум по таможенному делу. Учебное пособие. Алмат: Институт Развития Казахстана. «Кульжаханң, 2001.
4. Гребенщикова Л.В., Кубасова И.А., Сарсембаев М.А. Таможенное законодательство Казахстана и международные таможенные конвенции. – Алматы, 1996.
5. Ноздрачев А.Ф. Таможенное право. – М., 1998.
6. Правовое регулирование внешнеэкономической деятельности (Учебное и практическое пособие) /Под ред. М-А. Сарсенбаева. - Алматы, 1997.
7. Сарсенбаев М.А. Таможенное право. – Алматы, 1995.
8. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 19-маусымдағы «Мемлекеттік кәсіпорын туралы Заңы (өзгертулер мен толықтырулар енгізілген).
9. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13-шілдедегі «Демпингке қарсы шаралар туралы Заңы.
10. Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23-қаңтардағы «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы Заңы.
11. Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 5-шілдедегі «Қаржылық лизинг туралы Заңы.
12. Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 5-қаңтардағы «Трансферттік бағаларды қолдану кезіндегі мемлекеттік бақылау туралы Заңы.
13. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 14-шілдедегі «Нотариат туралы Заңы.
14. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 28 сәуірдегі «Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы туралы Заңы.
15. Қазақстан Республикасының Президентінің Қазақстан Республикасының қаржылық рынокты және қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және қадағалау рыногы агенттігі туралы Ережені бекіту туралы 31.12.2003 жылғы Жарлығы.
16. Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 1-шілдедегі «Алматы қаласының мәртебесі туралы Заңы.
17. Қазақстан Республикасының 08.02.2003 жылғы Почта туралы Заңы
18. Қазақстан Республикасының 13..05.2003 жылғы «Акционерлік қоғамдар туралы Заңы
19. Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 29 қаңтардағы «Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау туралы Заңы.
20. Қазақстан Республикасының Аудиторлық қызмет туралы 20.11.1998 жылғы Заңы
Қосымша әдебиеттер:
21. Балабанов И.Т., Балабанов А.И. Внешнеэкономические связи. Учебное пособие. - М., 1998.
22. Баринов Э.А. Валютно-кредитные отношения во внешней торговле. - М., 1998.
23. Габригидзе Б. Таможенное законодательство. - М.: «БЕКң, 1994.
24. Габригидзе Б. Таможенная служба в Российской Федерации. - М.: «Прогрессң, 1994.
25. Герчикова И.Н. Международное коммерческое дело. Учебник. - М., 1996.
26. Гордеев Г.Д. Внешнеэкономическая деятельность предприятий. - М., 1996.
27. Дегтярева О.Н. Организация и техника внешнеторговых операций. - М.:1992.
28. Джерембаев Е., Баймагамбетов Л. Таможенная политика и возможности региональной интеграции Казахстана на современном этапе. // Казахстан и мировое сообщество, 1996, №3. С.17.
29. Дэниэлс Дж., Ли Х.Радеба. Международный бизнес. - М.; 1994.
30. Зверев О. Е., Храбсков В. Г. О таможенном кодексе Российской Федера¬ции // Московский журнал международного права, 1994, № 1.
Зобов В.Е. Таможенные органы. - //Право и экономика, 1997 г., №17-20;
Казахстан и мировое сообщество, 1996, № 1.
31. Исингарин Н. Проблемы интеграции в СНГ. - Алматы: 1998.
32. Исингарин Н.К. Таможенный союз как основа развития интеграции стран СНГ. С.-Петербург, Вестник межпарламентской ассамблеи, 1996, №3.
33. Исингарин Н.К. Ускоритель - Таможенный союз. М., Деловой мир, 1996.
34. Исингарин Н.К. Для становления нормального Таможенного союза потребуется еще два-три года. Алматы, Панорама,29.05.1997.
35. Исингарин Н.К. Пути развития, формы и механизм интеграционных процессов в СНГ. Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора экономических наук. Институт региональных экономических исследований (ИРЭИ). М., 1999г.
36. Касымов Г. О некоторых аспектах работы таможенных органов Республики Казахстан в переходный период. Документы Международной конференции «Трансазияң. Алматы, 1997.
37. Казанский П. Международный союз для печатания таможенных тарифов. Одесса, 1997.
38. Коньков И. Совет таможенного сотрудничества // Внешняя торговля, 1990, №9.
39. Мартене Ф. Современное международное право цивилизованных народов. Глава ІІІ. Раздел VІІ. О международных таможенных союзах. Том ІІ. Спб., 1983; Глава ІІ. Раздел VІІІ «О международных таможенных союзахң. Т. 2. М., 1996.
40. Международное право. Параграф 99. Международное таможенное право. М., 1987.
41. Международные инвестиции и международные закупки. Учебное пособие под ред. Е.В. Есипова. - СП: 1998.
42. Мовчан И.И. Таможенные вопросы в деятельности российских предпринимателей. Практическое пособие. В 2-х т. – М., 1992.
43. Оспанов М.Т., Мухамбетов Т.Т. Иностранный капитал и инвестиции: теория и практика привлечения и использования. -Алматы, 1996.
44. Покровская В.В. Международные коммерческие операции и их регламентация. Внешнеторговый практикум. - М.,1996.
45. Порядок таможенного контроля за ввозом иностранных товаров для переработки на таможенной территории РК. - //Азия. Экономика и жизнь, № 31-33, 1996
2. Қазақстан республикасының Кеден кодексі 5 сәуір 2003 ж. N 401-ІІ (өзгерістер және толықтырулармен 10.07.03 ж. N 483-ІІ; от 09.07.04 ж. N 592-ІІ).
3. ҚР Салық кодексі 12 маусым 2001 ж.
4. Кедендік бақылау Комитеті туралы Ереже. ҚР Үкіметінің Қаулысымен бекітілген. 6 қыркүйек 2002жг. № 981.
5. Кедендік одақ және біртұтас экономикалық кеңістік туралы шарт 26 ақпан 1999ж. №35.
6. ҚР «Халықтың Санитарлық- эпидемиологиялық ахуалы туралы» 10желтоқсан 2002 ж.
7. ҚР Этил спирті және алкоголь өнімдерінің өндірісі мен айналымын реттеу туралы Заңы 10.03.04 ж. № 534-ІІ).
8. ҚР Мұнай өнімдерінің жекелеген түрлерінің өндірісі мен айналымын мемлекеттік реттеу туралы Заңы, 7 сәуір 2003 жыл №402-ІІ
9. ҚР Қаржы министрлігінің Кедендік бақылау Комитеті туралы Ереже.ҚР Үкіметінің Қаулысымен 15 маусым 2005 жылы бекітілген.
10. Ресей Федерациясы, Беларусь Республикасы және Қазақстан Республикасы арасындағы кедендік Одақ туралы Келісім, 20 қаңтар 1995ж.
11. ТМД мемлекеттері арасындағы кедендік саясат қағидалары туралы Келісім, 13 наурыз 1992ж.
Жеке кәсіпкерлік туралы Қазақстан Республикасының Заңы, 31 қаңтар 2006 жыл;
9. Сауда қызметін реттеу туралы Заң, 12 сәуір 2004 жыл;
10. Демпингке қарсы шаралар туралы Заң, 13 шілде 1999 жыл;
11. Субсидиялар және өтем шаралары туралы Заң, 16 шілде 1999 жыл;
12. Коммерциялық емес ұйымдар туралы Заң, 16 қаңтар 2001 жыл;
13. Қазақстан Республикасы Президентінің 15 тамыз 2003 жылғы
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын жүзеге асырудын одан арғы іс-шаралары туралы Жарлығы;
14. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 30 қыркүйек 2005. жылғы Экономикалық саясаттың негізгі бағыттары және көлеңкелі экономиканын көлемін азайтудың 2005-2010 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы Қаулысы;
16. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді фискальдық саясаты туралы, 12 сәуір 2005 жылғы Қаулысы.
Арнайы әдебиеттер
Негізгі:
1. Алибеков С. Т. "Қазақстанның кеден құқығы: жалпы және ерекше бөлім". – Алматы, 2002жыл.
2. Барчукова Н. С. Таможенное право Европейского Экономического Сооб¬щества. - // Реферативный журнал ИНИОН АН СССР, 1996, № 3.
3. Горобец О. Н. Практикум по таможенному делу. Учебное пособие. Алмат: Институт Развития Казахстана. «Кульжаханң, 2001.
4. Гребенщикова Л.В., Кубасова И.А., Сарсембаев М.А. Таможенное законодательство Казахстана и международные таможенные конвенции. – Алматы, 1996.
5. Ноздрачев А.Ф. Таможенное право. – М., 1998.
6. Правовое регулирование внешнеэкономической деятельности (Учебное и практическое пособие) /Под ред. М-А. Сарсенбаева. - Алматы, 1997.
7. Сарсенбаев М.А. Таможенное право. – Алматы, 1995.
8. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 19-маусымдағы «Мемлекеттік кәсіпорын туралы Заңы (өзгертулер мен толықтырулар енгізілген).
9. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13-шілдедегі «Демпингке қарсы шаралар туралы Заңы.
10. Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23-қаңтардағы «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы Заңы.
11. Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 5-шілдедегі «Қаржылық лизинг туралы Заңы.
12. Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 5-қаңтардағы «Трансферттік бағаларды қолдану кезіндегі мемлекеттік бақылау туралы Заңы.
13. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 14-шілдедегі «Нотариат туралы Заңы.
14. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 28 сәуірдегі «Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы туралы Заңы.
15. Қазақстан Республикасының Президентінің Қазақстан Республикасының қаржылық рынокты және қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және қадағалау рыногы агенттігі туралы Ережені бекіту туралы 31.12.2003 жылғы Жарлығы.
16. Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 1-шілдедегі «Алматы қаласының мәртебесі туралы Заңы.
17. Қазақстан Республикасының 08.02.2003 жылғы Почта туралы Заңы
18. Қазақстан Республикасының 13..05.2003 жылғы «Акционерлік қоғамдар туралы Заңы
19. Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 29 қаңтардағы «Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау туралы Заңы.
20. Қазақстан Республикасының Аудиторлық қызмет туралы 20.11.1998 жылғы Заңы
Қосымша әдебиеттер:
21. Балабанов И.Т., Балабанов А.И. Внешнеэкономические связи. Учебное пособие. - М., 1998.
22. Баринов Э.А. Валютно-кредитные отношения во внешней торговле. - М., 1998.
23. Габригидзе Б. Таможенное законодательство. - М.: «БЕКң, 1994.
24. Габригидзе Б. Таможенная служба в Российской Федерации. - М.: «Прогрессң, 1994.
25. Герчикова И.Н. Международное коммерческое дело. Учебник. - М., 1996.
26. Гордеев Г.Д. Внешнеэкономическая деятельность предприятий. - М., 1996.
27. Дегтярева О.Н. Организация и техника внешнеторговых операций. - М.:1992.
28. Джерембаев Е., Баймагамбетов Л. Таможенная политика и возможности региональной интеграции Казахстана на современном этапе. // Казахстан и мировое сообщество, 1996, №3. С.17.
29. Дэниэлс Дж., Ли Х.Радеба. Международный бизнес. - М.; 1994.
30. Зверев О. Е., Храбсков В. Г. О таможенном кодексе Российской Федера¬ции // Московский журнал международного права, 1994, № 1.
Зобов В.Е. Таможенные органы. - //Право и экономика, 1997 г., №17-20;
Казахстан и мировое сообщество, 1996, № 1.
31. Исингарин Н. Проблемы интеграции в СНГ. - Алматы: 1998.
32. Исингарин Н.К. Таможенный союз как основа развития интеграции стран СНГ. С.-Петербург, Вестник межпарламентской ассамблеи, 1996, №3.
33. Исингарин Н.К. Ускоритель - Таможенный союз. М., Деловой мир, 1996.
34. Исингарин Н.К. Для становления нормального Таможенного союза потребуется еще два-три года. Алматы, Панорама,29.05.1997.
35. Исингарин Н.К. Пути развития, формы и механизм интеграционных процессов в СНГ. Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора экономических наук. Институт региональных экономических исследований (ИРЭИ). М., 1999г.
36. Касымов Г. О некоторых аспектах работы таможенных органов Республики Казахстан в переходный период. Документы Международной конференции «Трансазияң. Алматы, 1997.
37. Казанский П. Международный союз для печатания таможенных тарифов. Одесса, 1997.
38. Коньков И. Совет таможенного сотрудничества // Внешняя торговля, 1990, №9.
39. Мартене Ф. Современное международное право цивилизованных народов. Глава ІІІ. Раздел VІІ. О международных таможенных союзах. Том ІІ. Спб., 1983; Глава ІІ. Раздел VІІІ «О международных таможенных союзахң. Т. 2. М., 1996.
40. Международное право. Параграф 99. Международное таможенное право. М., 1987.
41. Международные инвестиции и международные закупки. Учебное пособие под ред. Е.В. Есипова. - СП: 1998.
42. Мовчан И.И. Таможенные вопросы в деятельности российских предпринимателей. Практическое пособие. В 2-х т. – М., 1992.
43. Оспанов М.Т., Мухамбетов Т.Т. Иностранный капитал и инвестиции: теория и практика привлечения и использования. -Алматы, 1996.
44. Покровская В.В. Международные коммерческие операции и их регламентация. Внешнеторговый практикум. - М.,1996.
45. Порядок таможенного контроля за ввозом иностранных товаров для переработки на таможенной территории РК. - //Азия. Экономика и жизнь, № 31-33, 1996
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1-ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫНЫҢ МЕМЛКЕТТІҢ КЕДЕН САЯСАТЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДАҒЫ РОЛІ
ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .5
2-ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ
2.1. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ ... ... ... ... 11
2.2. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ МІНДЕТТЕРІ ... ... ... ... ..16
3-ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫНЫҢ ТАУАРЛАРДЫҢ КЕДЕНДІК РЕЖИМДЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ
ӨКІЛЕТТІЛІКТЕРІНІҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН НОРМАТИВТІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР МЕН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
РЕФЕРАТ
Мемлекеттің кеден саясатын жүзеге асыруда кеден органдарының маңызы
даусыз. Сондықтан кеден органдарының дұрыс жұмыс істеуі алдымен оның
қызметінің заңдармен және басқа да нормативтік-құқықтық актілермен тиімді
реттелуінде болып табылады. Сондықтан кеден органдарының қызметін жетілдіру
бүгінгі күндегі өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған нормативтік-құқықтық актілер мен әдебиеттерден тұрады.
Жұмыстың бірінші тарауында кеден органдарының мемлекеттік кеден
саясатын жүзеге асырудағы рөлі мен маңызы зерттелінген.
Дипломдық жұмыстың екінші тарауында кеден органдары қызметкерлерінің
құқықтық мәртебесі, олардың құқықтары мен міндеттері қарастырылған.
Үшінші тарауда кеден органдарының тауарлардың кедендік режимдеріне
байланысты өкілеттіліктерінің ерекшеліктері талданылған.
Жұмыста келесідей ұғымдар жиі қолданылады: кеден, кеден органдары,
кедедік режимдер, қаржы, салық және т.б.
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық қызметтерін
либерализациялау сыртқы рынокка шығушы кәсіпорындардың, ұйымдардың және
мекемелердің, сондай-ақ жекелеген кәсіпкерлердің шеңберін кеңейте түсті.
Осыған байланысты халықаралық тауарлар, жұмыстар, қызметтер, ақпараттар,
сипаткерлік қызмет нәтижелерін алмасу салаларында мемлекеттік реттеудің
ролі де елеулі өсе түсуде. Сондықтан мемлекет кеден ісі және кеден саясаты
түсініктерімен қамтылатын кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлардың және
көлік құралдарының өтуінің кедендік режимін бекітеді, кедендік төлемдерді
алады, кеден ережелерін бекітеді, кедендік төлемдерді алады, кеден
ережелерін бекітеді және басқа да көптеген басқару және реттеу қызметтерін
жүзеге асырады. Кеден ісі мен кеден саясаты сыртқы экономикалық қызмет
аясындағы құрам болып қана қалмай, басқа мемлекеттермен жаңа үлгідегі
экономикалақ байланыстар қалыптастырудың дәнекері болып табылады.
Сондықтан мемлекет кеден ісі және кеден саясаты түсініктерімен
қамтылатын кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлардың және көлік құралдарының
өтуінің кедендік режимін бекітеді, кедендік төлемдерді алады, кеден
ережелерін бекітеді және басқа да көптеген басқару және реттеу қызметтерін
жүзеге асырады. Кеден ісі мен кеден саясаты сыртқы экономикалық қызмет
аясындағы құрам болып қана қалмай, басқа мемлекеттермен жаңа үлгідегі
экономикалақ байланыстар қалыптастырудың дәнекері болып табылады. Сонымен
қатар, айта өтерлілігі, шикізаттық емес тауарлардың экспорты мен жоғары
технологиялық тауарлардың импортын қолдау мен кредиттеу басымдылыққа
айналуы тиіс. Бүгінгі күнде дайын өнімдер экспортының көлемі жылына 20
млрд. АҚШ долларын құрап отыр. Шикізаттық емес экспорт он жылдан бері осы
көлемде қалып отыр. Ендігі жерде осы көлемді үдемелі түрде ұлғайтатын уақыт
жетті. Біз үздік әлемдік тәжірибеге сүйеніп, шет елдердің экспорт-импорт
агенттіктерімен ынтымақтастықты белсенді дамытуымыз керек.
Дегенмен, айта өтер өкінішті жайт, кеден органдары саласындағы
жемқорлықтың бүгінгі таңда өршіп отырғандығы болып отыр. Әлеуметтік сұрау
салулардың мәліметі бойынша кеден органдары мемлекеттік қызметтердің ішінде
жемқорлық дәрежесі бойынша бірінші орында, соның ішінде оның лицензиялауға
байланысты қызметтері бірінші орында тұр[1]. Сондықтан кеден органдарының
қызметін жетілдіру үшін, алдымен ондағы жемқорлықпен күресті күшейту, оның
қызметін барынша жария түрде жүргізуге тырысу қажет.
Жоғарыда айтылғандарға байланысты, заң және экономика факультеттері
студенттерінің кеден заңдарын оқып-білуі бүгінгі күнде өзекті мәселелердің
бірі.
Кеден органдары қызметінің мақсаты кеден заңдарының толықтай ішкі
құрылымдарына сәйкес кеден құқығының негізгі институттарын оқып-игеру:
кеден органдары қызметтерінің мақсаттарын, міндеттерін, құқықтық нысандары
мен тәсілдерін, сондай-ақ кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік
құралдарын өткізу тәртіптерін, кедендік төлемдер алу, жүктерді
декларациялау мен рәсімдеу, кедендік және валюталық бақылау және басқа да
кедендік операциялар, кеден заңдарын бұзғандық үшін құқықтық
жауапкершілікке тартуға байланысты туындаған қатынастар, сондай-ақ кеден
органдары әрекеттеріне шағымдану негіздері мен тәртіптері және т.б.
1-ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ МЕМЛЕКЕТТІҢ КЕДЕН САЯСАТЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДАҒЫ РОЛІ
ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
Бүгінгі күнде қоғамымызда жан-жақты жүргізіліп жатқан реформалар
мемлекеттік басқару мен реттеу аясына да айтарлықтай ықпалын тигізуде.
Басқару қызметінің бағыт-бағдарлары және жаңаша сипатта дамуы
мемлекетіміздегі әлеуметтік-экономикалық және саяси жүйедегі процестермен
айқындалуда. Ал осы процестерде инвестициялар саласындағы мемлекетік
реттеудің маңызы өте зор екендігі белгілі. Кеден саласы қоғамның дамуының
негізгі бір материалдық көзі болып отыр. Нарықтық қатынастардың кең етек
жаюы жағдайында, сыртқы экономикалық қызмет қоғам мен жекелеген адамдардың
өмірінен елеулі орын алып, сыртқы экономикалық қызметтер арқылы мемлекеттің
ел экономикасының өсіп дамуына белсенді де қарқынды түрде ықпалын тигізіп
отырғандығы белгілі. Алайда, соңғы кездерде нарықтық қатынастарға
көшуімізге байланысты экономика, қаржылар саласындағы мемлекеттік басқаруды
жоққа шығару сияқты келеңсіз көзқарастар қоғамымызда орын алып отыр. Оған
қоса Қазақстан Республикасының Конституциясында мемлекеттік басқару сияқты
мемлекеттік-құқықтық категорияның орнына атқарушы органдар (атқарушы билік
органдары) терминінің пайдалануы жаңағы көзқарастарға негіз болып отыр. Ал
осы атқарушы билікті жүзеге асыру мемлекеттік-басқарушы қызметті жүзеге
асыру болып табылатындығын білуге тиіспіз. Демек, мемлекеттік басқару
атқарушы билікке қарағанда кең мағынада айтылады. Осыған байланысты
мемлекеттік басқаруға байланысты өз көзқарастарымызды білдіріп өтсек.
Біріншіден, мемлекет бұрын да қазіргі кезеңде де өзінің табиғи құрылымына
байланысты экономикалық және әлеуметтік-мәдени саясатты қаржылардың
көмегімен жүзеге асыруға атсалысады. Бұл жерде ол әр алуан қоғам мүдделерін
көздейтіндіктен осы аялардағы мемлекеттік басқаруларды жоққа шығаруға
болмайды; екіншіден, мемлекеттің экономика, қаржылар, инвестициялар және
әлеуметтік-мәдени салалардағы дәрежесі ұзақ жылдар бойындағы тәжірибелермен
белгіленген. Әсіресе қазіргідей түбірлі реформалар кезеңінде мемлекеттің,
мелекеттік реттеудің рөлі күшейе бермек; Үшіншіден, мемлекет ешқашанда
нарықтық экономикаға қарсы тұрмайды, қайта біз оның қолында нарықтық
қатынастардың тиімді дамуы мен жандануына септігін тигізетін зор
мүмкіншіліктер бар екендігін ұмытпағандығымыз жөн; Төртіншіден, нарықтық
өзіндік реттеу стихиялық процестер туғызады және оны тежеу, реттеу тек
мемлекеттің қолынан келеді; Бесіншіден, жоғарыда айтқанымыздай нарықтық
өзіндік реттеу анархия мен хаосқа әкеліп соғатынын байқадық. Сондықтан
нарықтық өзіндік реттеу мен мемлекеттік реттеуді барынша үйлестіріп отыру
қажет. Ал бұл процестер өздігінен жүзеге асырылмайды, олар тек мемлекеттің
тікелей қатысуымен жүргізіледі; Алтыншыдан, жеке меншік және оған
байланысты қатынастар оның аясында, мемлекет аумағында өте қатал
экономикалық билікті туғызады. Осы билікті шектеу ісі де мемлекеттің
құзырында болады. Сондай-ақ, мемлекет көлік, байланыс, энегетика
салаларының монополист субъектілерінің халыққа ауыр тиетін іс-қимылдарын
шектей отырып, осы нарықтық аялардағы қажетті режимдерді белгілейді, ішкі
рынок пен ұлттық мүддені сыртқы ықпалдардан қорғаудың кепілі болып
табылады.
Осы жерде айта өтер жәйт, мемлекеттік басқару ілімі, осы жайындағы
әкімшілік-құқықтық ғылым айтарлықтай жетістіктерге жеткенмен, көптеген
мәселелер оның ішінде инвестициялар саласындағы мемлекеттік реттеу
жеткілікті деңгейде өз шешімін тапқан жоқ. Мемлекеттік басқару мына
келесідей өте күрделі субъектілік тұрғыдағы элементтер жүйесінде, яғни
“мұқтаждық – мүдделер – мақсаттар – ерік білдіру – нормалар – қағидалар –
көзделген белестер – пайдалар – ынталандырулар”[2] шеңберінде қалыптасып,
дамығандықтан замана және нарықтық экономика талаптарына толығымен жауап
беретін сияқты.
Сонымен бірге, қазіргі кезеңдегі нарықтық қатынастар аясында жүзеге
асырылып жатқан мемлекеттік реттеудің өзі де мемлекеттік басқару болып
табылатынын білуге тиістіміз. Басқарудың көпқырлы аспектісімен қатар
әлеуметтік, экономикалық, психологиялық, саяси және этикалық тұрғыдағы
көзқарастары басқаруды қоғамдық құбылыс түрінде адамзат пен қоғамның өзара
іс қимыл механизміне ұтымды қосылған, көпқырлы категория ретінде танытады.
Мемлекеттік басқару мемлекеттің, оның органдары мен мекемелерінің
қоғам жүйесіне немесе оның салаларына мақсатты бағытта ықпал етуі.
Сондықтан биліксіз әлеуметтік басқару болмайды деген тұжырымдардың негізі
бар екендігін көреміз. Басқару биліктің қызмет атқаруы болып табылады. Өз
кезегінде мемлекеттік басқару мынадай ерекшеліктерге ие:
1.Мемлекеттік басқару саяси сипатта болғандықтан басқару жөніндегі
негізгі салмақ мемлекетке түседі. Мемлекет мемлекеттік-құқықтық, техникалық-
ұйымдастырушылық және басқа да басқару құралдарына арқа сүйей отырып
қоғамды басқаруды ұйымдастыралды;
2. Мемлекеттік басқару құқықтық нысанда жүзеге асады;
3. Мемлекеттік басқару ғылыми негіздерге сүйенеді.
С.С. Алексеев мемлекеттік басқару өзара тығыз байланысқан басқару
сатыларынан тұратын ұдайы процесс деп айта келе, сондай-ақ осы аядағы
органдардың басқару қызметтерінің ерекшеліктерін ескере отырып мына
төмендегідей басқару сатыларын бөліп шығарған: басқару шешімдерін
қабылдауға қажетті ақпараттарды жинау, өңдеу және талдау; 2. басқару
шешімін дайындау және қабылдау, 3. шешімді атқаруды ұйымдастыру; 4. есептеу
және бақылау[3]. Ал, мемлекеттік құрылыс және құқық саласының белгілі
ғалымы Г.В. Атаманчук мемлекеттік басқарудың мынадай анықтамасын берген:
мемлекеттік басқару мемлекеттің ұйымдарға, адамдардың тәртіптері мен іс-
қимылдарына, олардың ұжымдарына біртұтас қоғамға тікелей ықпал етуге
бағытталған, ғылыми негізделген, жоспарланған, ұдайы және құқықтық нысанда
жүзеге асатын қызмет. Сонымен қатар, ол мемлекеттік басқару жүйесінің мына
әрекеттер мен элементтерді қамтитындығын көрсеткен:
1. басқару субъектісінің ұйымдастырылуы және қызмет атқаруы;
2. басқарушылар мен басқарылушы объектлердің өзара байланыстарының
құрылымы, басқарушы іс-қимылдардың жиынтығы;
3. мемлекеттік басқарушы ықпалдарға тікелей бағынатын қоғам жүйесінің
элементтері;
Осы жүйе басқаруға байланысты әрекеттерде, қатынастарда, актлерде
міндетті үш элементтің болғанын қалайды:
1) басқару субъектісі немесе оның лауазымды адамы, органы;
2) құрылған және жүзеге асырылатын басқарушы ықпал;
3) жеке тұлғаның, кәсіпорынның, ұйымның және мекемелердің қызметтері
түріндегі ықпал ету объектісі.[4]
Латынның “администрация” сөзі басқару деген мағынада айтылады. Басқару
қоғамдағы адамдар өмірінің маңызды жағы ретінде көрініс табады. Себебі ол
әлеуметтік сипатта болады. Сондықтан басқаруға әлеуметтік процесс
тұрғысынан қарасақ оның маңызы өте терең, ерікті және саналы бастамасы бар
екендігін байқаймыз.
Ал өз кезегінде, адамдардың бірігіп жасаған іс-қимылдары, әрекеттері
ұйымдастыруға әкеліп саяды. Ұйымдастыру біріншіден, адамдардың бірігіп
жұмыс жасауларына қажетті бірлесу болып табылады. Басқаша сипаттасақ,
басқаруды біріккен адамдардың өздеріне тиісті жұмыс, қызметтерін
атқаруыларымен байланыстырамыз. Демек ұйымдастыру (басқару) тек адамдардың
бірігуімен ғана шектеліп қалмай, сонымен қатар олардың өз қызметтерін
жүзеге асыру тәртібін де қамтиды. Басқарудың негізгі міндеттеріадамдардың
брлескен қызметтерін ұйымдастырумен байланысты болғандықтан, олардың өзара
іс-қимылдарын әртүрлі бірлестіктермен және қызметтерінің бағыттарымен
нысаналай отырып қамтамасыз ету мәлелесі туындайды. Бұл туралы К. Маркс
“әкімшіліктік мемлекеттің ұйымдастырушылық қызметі” деп айтқан болатын.[5]
Демек, басқаруға әлеуметтік функция ретінде ұйдастырушылық сипат тән.
Ұйымдастырудың бұл маңызды көрінісі бірлесіп қызмет атқарушылылардың өз
функцияларын орындаумен қатар дербес жұмыстардың арасындағы ауыз бірліктен,
келісімнен тұрады.
Іс жүзінде басқару өзінің мәні бойынша жұмыс істеу бағдарламасын жасау,
оны қажетті материалдармен қамтамасыз ету, бірлесіп қызметтер
атқарушылардың арасында жалпы міндеттерді бөлу, ұжымдардың әрекеттері мен
күштерін біріктіруге ат салысу, олардың күнделікті қызметтерін реттеп
отыру, сондай-ақ барлық атқарылатын қызметтердің алға қойған міндеттерге
сай болуына қадағалау жүргізу болып табылады. Осы бағыттар бойынша барлық
бірлескен қызметке қатысушылардың жалпы нысаналы мақсатқа жетуді көздеп
бағындыруды қамтамасыз ету жүзеге асырылады. Бүгінгі таңда инвестициялық
қызметке қатысушылардың қызметін реттеу мен басқару мемлекеттік басқарудағы
осындай маңызды нысаналы бағыттардың бірі болып отыр. Осы процесте
тұлғаларды басқару қамтамасыз етіледі, олардың өзара қатынастары
ұйымдастырылады. Жұмыс атқару кезіңде адамдардың жүріп-тұруы, іс-қимылы
оның еркіне, сана-сезіміне байланысты болады. Демек басқару адамдардың
әртүрлі ерікті қатынастары арқылы жүзеге асырылады. Әлеуметтік басқарудың
субъектісі адамдар болып табылады, яғни басқару дегеніміз адамдардың
адамдарды басқаруын жүзеге асыру. Басқарудың нақты субъектісі ретінде
адамдардың ұйымдастырылған ұжымдары, қоғамдық немесе мемлекеттік органдар
немесе жеке тұлғалар (басқарушылар) есептеледі. Онымен, басқару субъектісі
мен объектісінің арасындағы белгілі бір байланыс басқару ретінде көрініс
табады. Оның мәні субъектінің қоғамдық процестің басқарылушы адамдарға
ұйымдастырылған ықпал етуі. Осы ықпал ету мемлекеттік органдар арқылы
жүзеге асырылады. Белгілі құқықтанушы ғалымдар С. Өзбекұлы мен
Ө.Қопабаевтың пікірінше “мемлекеттік органдар дегеніміз мемлекет
механизімінің құрамдас бөлігі ретінде құқықтық негізде басқару, билік
жүргізу мақсатында құрылған жүйе”, сонымен бірге олар мемлекеттік
органдардың өзіне тән мынадай ерекшеліктерін атап көрсетеді:
1. Мемлекеттік орган өмір қажеттілігіне байланысты, құқықтық негізде
арнайы функциларды атқару үшін құрылады;
2. Мемлекеттің басқа органдармен тығыз байланыста қызметін іс жүзіне
асырады;
3. Билік жүргізу барысында күш қолдануға құзыры бар;
4. Мелекетттік орган – мемлекеттің функцияларын, саясатын іске
асыратын мемкеме;
5. Мемлекеттік орган арнайы дайындықтан өткен, қолдарында билік
жүргізу құқығы бар арнайы адамдар тобы;
6. Құрылған органдар заңдылық негізде қызмет атқарады;
7. Мемлекеттік орган материалдық база және қаржымен қамтамасыз
етіледі.[6]
Қорыта келе, мемлекеттік басқару дегеніміз шаруашылық, әлеуметтік-
мәдени және әкімшілік-саяси құрылыстарды тікелей және күнделікті басқару
процесінде заңдарды орындау шеңберіндегі заңға сәйкес, мемлекеттік өктем,
ұйымдастырушы қызмет. Бұл қызметтерді жүзеге асыру басқару органдарының іс-
қимылдарымен жүргізіледі. Басқару функцияларына байланысты басқару теориясы
басқарушы ықпал жасау әдістерін алға шығарады. Ал, мемлекеттік басқару
процесінде бұл әдістер мемлекет атынан, оның тапсырмасы мен мүддесін көздей
отырып пайдаланылады. Бұл әдістерден мемлекеттік басқару органдарының
мемлекеттік өктем өкілеттіліктері көрініс табады.
Мемлекеттік басқарудың нақты әдістері мынадай екі топқа бөлінеді:
1. Экономикадан тыс ықпал ету әдістері, яғни басқарылушы объектілерге
міндетті шешімдерді қабылдау арқылы басқару функциясын жүзеге асыру;
2. Экономикалық ықпал жасау әдістері, басқарылушы объектілердің
материалдық жағдайларына тиісті мөлшерде әсер ету арқылы басқару
функциясын жүзеге асыру.
Біз қазіргі кезде мемлекеттік басқарудың экономика саласынды
ықпалының кемуіне куә болып отырмыз. Алайда, мұндай жағдай мемлекеттік
басқарушы қызмет пен атқару билігінің рөлдерін тұтасымен алғанда
төмендетпейді. Бұл жерде мемлекеттік реттеу мен басқару арасындамақсат
бағыттары бойынша айтарлықтай айырмашылықтар жоқ. Мемлекеттік реттеу өзінің
мәні бойынша мемлекеттік басқарушы қызметтің тұрақты элементі, яғни оның
функцияларының бірі деуге болады. Мемлекет басқара отырып реттейді, сонымен
бірге реттей отырып басқарады. Мемлекеттік басқару субъектілерінің
бағынышты субъектілері болса, ал мемлекеттік реттеудің ықпалы бағынышты
емес объектілерге де бағытталып жүргізіледі. Мемлекеттік басқару өзінің
ауқымы бойынша мемлекеттік реттеумен салыстырғанда кең мағынада айтылатын
ұғым. Екінші қырынан алып қарасақ, мемлекеттік реттеу басқарушы ықпал
ететін жанама құралдарды пайдаланумен байланысты болады. Олар: салықтық
әдістер, монополиялық қызметті және бәсекелестікті реттеу, жеңілдіктер беру
және т.б. Қазақстан Республикасының Президенті өзінің Қазақстан – 2030
Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының
артуы жөніндегі Қазақстан халқына Жолдауында, мемлекеттік басқарудың
нарықтық экономика жағдайында дамуы және оның тиімділігін арттыру, сондай-
ақ үкімет пен басқа да басқару органдары туралы былай деген болатын:
Біздің міндет – Қазақстанда нарықтық экономика үшін оңтайлы болатын
мемлекеттік қызмет басқару құрылымының осы замаңғы, тиімді жүйесін жасау,
басым мақсаттарды іске асыруға қабілетті Үкімет құру, ұлттық мүдделердің
сақшысы бола алатын мемлекет қалыптастыру. Қорыта келе айтар болсақ
еліміздің кеден органдары жоғарыда аталған талаптарға сәйкес келуі тиіс.
Біз қазіргі кезде мемлекеттік басқарудың экономика саласынды ықпалының
кемуіне куә болып отырмыз. Алайда, мұндай жағдай мемлекеттік басқарушы
қызмет пен атқару билігінің рөлдерін тұтасымен алғанда төмендетпейді. Бұл
жерде мемлекеттік реттеу мен басқару арасында мақсат бағыттары бойынша
айтарлықтай айырмашылықтар жоқ. Мемлекеттік реттеу өзінің мәні бойынша
мемлекеттік басқарушы қызметтің тұрақты элементі, яғни оның функцияларының
бірі деуге болады. Мемлекет басқара отырып реттейді, сонымен бірге реттей
отырып басқарады. Мемлекеттік басқару субъектілерінің бағынышты
субъектілері болса, ал мемлекеттік реттеудің ықпалы бағынышты емес
объектілерге де бағытталып жүргізіледі. Мемлекеттік басқару өзінің ауқымы
бойынша мемлекеттік реттеумен салыстырғанда кең мағынада айтылатын ұғым.
Екінші қырынан алып қарасақ, мемлекеттік реттеу басқарушы ықпал ететін
жанама құралдарды пайдаланумен байланысты болады. Олар: салықтық әдістер,
монополиялық қызметті және бәсекелестікті реттеу, жеңілдіктер беру және
т.б. Қазақстан Республикасының Президенті өзінің Қазақстан – 2030 Барлық
Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы
жөніндегі Қазақстан халқына Жолдауында, мемлекеттік басқарудың нарықтық
экономика жағдайында дамуы және оның тиімділігін арттыру, сондай-ақ үкімет
пен басқа да басқару органдары туралы былай деген болатын: Біздің міндет –
Қазақстанда нарықтық экономика үшін оңтайлы болатын мемлекеттік қызмет
басқару құрылымының осы заманғы, тиімді жүйесін жасау, басым мақсаттарды
іске асыруға қабілетті Үкімет құру, ұлттық мүдделердің сақшысы бола алатын
мемлекет қалыптастыру
2-ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ
2.1. Кеден органдары қызметкерлерінің құқығы
Кеден Кодексінде көзделген жағдайларда және тәртіппен кеден
органдарының лауазымды адамдарының дене күшін, арнаулы құралдар мен атыс
қаруын қолдануға құқықтары бар.
Кеден органының лауазымды адамы дене күшін, арнаулы құралдар мен атыс
қаруын қолданған кезде:
дене күшін, арнаулы құралдар мен қаруды қолдануды кешеуілдету
өзінің өмірі мен денсаулығына тікелей қатер төндіретін, өзге де
ауыр зардаптарға әкеп соғатын, тұтқиылдан болған немесе қарулы
шабуыл жасаған, әскери техника мен көлік құралдарын пайдаланып
жасаған шабуыл кезінде немесе өзге де жағдайларда, осындай
ескерту қалыптасқан жағдайда орынсыз болған немесе мүмкін
болмаған жағдайларды қоспағанда, оларды қолдану туралы
ескертуге;
1) дене жарақатын алған адамдарға дәрігер келгенге дейінгі көмек
көрсетуді қамтамасыз етуге және болған оқиға туралы
кеден
органының басшысына немесе оның орнындағы адамға дереу
хабарлауға;
2) құқық бұзушылықтың сипаты мен оны жасаған адамдардың
қауіптілік деңгейіне, сондай-ақ керсетілген қарсылықтың күшіне
қарай қауіпті жою кезіндегі залалдың мейлінше аз
болуына
ұмтылуға міндетті.
3) Кеден органының басшысы немесе оның орнындағы адам атыс
қаруын қолдану, кісі өлімі немесе денеге зақым келу фактілері туралы
прокурорга және жоғары тұрған кеден органының
басшысына шұғыл хабарлауға міндетті.
Қарулану құралдарын, арнаулы құралдар мен қызметтік жануарларды есепке
алуды жүргізу, сактау және пайдалану тәртібін кеден ісі мәселелері
жөніндегі уәкілетті орган айқындайды. Дене күшін, арнаулы құралдар мен атыс
қаруын белгіленген тәртіпті бұза отырып қолдану Қазақстан Республикасының
заңдарында көзделген жауаптылыққа әкеп соғады.
Кеден органдарының лауазымды адамдары кеден органдарына
жүктелген міндеттерді зорлық тәсілдерінсіз орындауды камтамасыз ету мүмкін
болмаған жағдайларда ғана дене күшін, соның ішінде күрестің жауынгерлік
тәсілдерін қолдануға құқылы. Мынадай жағдайларда:
* құқық бұзушылық сипатын және нақты жағдайларды ескере отырып,
кеден ісі саласындағы құқық бұзушылықтың жолын кесу;
* құқық бұзушыларды және кеден органдары қызметкерлеріне қызмет
міндеттерін жүзеге асыруда қарсылық көрсеткен немесе кедергі
жасаған адамдарды ұстау үшін дене күші қолданылады.
* Әйелдерге, мүгедектіктің айқын белгілері бар адамдарға және жас
балаларға катысты, олар адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп
төндіретін қарулы қарсылық көрсеткен және (немесе) топтасып
шабуыл жасаған жағдайларды қоспағанда, дене күшін қолдануға
тыйым салынады.
* Арнаулы құралдарды қолдану
Қызметтік міндеттерін атқару кезінде кеден органдарының лауазымды
адамдары:
1) кеден органдарынын лауазымды адамдарына және өзге де
адамдарға жасалған шабуылдарға тойтарыс беру үшін;
2) кеден органдарына тиесілі немесе олардың пайдалануындағы
үйлерге (құрылыстарға, ғимараттарға), көлік құралдарына, кедендік
бақылаудағы тауарлар мен көлік құралдарына жасалған шабуылға тойтарыс
беру үшін, сондай-ақ аталған объектілер басып алынған жағдайда оларды
босату үшін;
3) кеден органының лауазымды адамына дене күшін қолданып
қарсылық көрсетудің жолын кесу үшін;
1) егер құқық бұзушылар күш көрсетіп қарсыласса немесе өзгедей карсы
әрекет жасаса, ол адамдарды ұстау, кеден органына не Қазақстан
Республикасының құқық қорғау органдарына жеткізу үшін;
2) көлік құралына катысты кеден ісі саласындағы құқық
бұзушылық объектісі болып табылады деп ойлауға негіз болғанда аталған
көлік құралын тоқтату үшін мынадай арнайы құралдарды: кісендерді,
резеңке таяқтарды, көзден жас ағызатын заттарды, үй-жайларды ашуға
арналған, көлікті мәжбүрлеп тоқтатуға арналған құрылғыларды, сондай-
ақ басқа да арнайы құралдар мен техниканы қолдануға құқығы бар.
Әйелдерге, мүгедектіктің айқын белгілері бар адамдарға және жас
балаларға қатысты, олар адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін
қарулы қарсылық көрсеткен және (немесе) топтасып шабуыл жасаған жағдайларды
қоспағанда, арнаулы құралдарды қолдануға тыйым салынады. Кеден органдарының
лауазымды адамдары қолданатын арнаулы құралдардың тізбесін Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілейді.
Атыс қаруын алып жүру, сақтау және пайдалану
* Атыс каруын алып жүру, сақтау және пайдалану құқығы берілген
кеден органдары лауазымды адамдарының санаттарын, сондай-ақ
атыс қаруы мен оқ-дәрі түрлерінін тізбесін Қазақстан Республикасының
Үкіметі белгілейді.
* Атыс қаруы осы Кодекстің белгіленген жағдайларда қолданылады.
* Кеден органдарының лауазымды адамдары қарулар мен оқ-дәрілерді
жоғалтқаны, ұқыпсыз сақтағаны, оларды күзету жөніндегі міндеттерін
тиісінше орындамағаны үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
жауапты болады.
Кеден органдарының лауазымды адамдары мынадай жағдайларда:
1) кеден органдарының лауазымды адамдарына және олардың отбасы мүшелеріне
топтасып жасалған және (немесе) қарулы шабуылға тойтарыс беру, сол
сияқты кеден органдары лауазымды адамдарының қаруын тартып алуға
әрекет жасаудың жолын кесу үшін;
2) кеден органдарының иелігіндегі және (немесе) пайдалануындағы
үй-жайларға, үйлерге (құрылғыларға, құрылыстарға) және көлік
құралдарына, жасалған қарулы шабуылға тойтарыс беру үшін, сондай-ақ
кедендік бақылаудағы тауарлар мен көлік құралдарын қару қолданып
иеленіп кетуге әрекет жасалған жағдайларда;
3) қарулы қарсылық көрсеткен не ауыр қылмыс жасау үстінде қолға
түскен адамдарды, сондай-ақ қаруды тапсыру туралы заңды талапты
орындаудан бас тартқан қарулы адамдарды ұстау үшін;
4) егер көлік құралын жүргізетін адам кеден органдары лауазымды
адамдарының заңды талаптарына бағынбаса, көлік құралдарын істен
шығару арқылы оларды тоқтату үшін;
5) хайуанаттардың шабуылынан қорғану үшін;
6) қару қолданатындығы туралы ескерту, дабыл белгісін беру немесе
көмекке шақыру үшін;
7) қажетті қорғаныс және аса кажетті өзге де жағдайларда атыс қаруын
қолдануға құқылы.
Әйелдерге, мүгедектіктің айқын белгісі бар адамдарға және кәмелетке
толмағандарға қатысты, олар қарулы қарсылық көрсеткен және (немесе) қарулы
немесе топтасып шабуыл жасаған жағдайлардан басқа кезде, сондай-ақ қару
қолдану азаматтардың өмірі мен денсаулығына қатер төндіруі мүмкін
жағдайларда қару қолдануға тыйым салынады.
Қару қолданудың барлық жағдайларында кеден органының лауазымды адамы
айналадағы азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, зардап шеккендерге
жедел медициналық көмек көрсету үшін кажетті шаралар қолдануға, прокурорды,
жоғары тұрған кеден органын хабардар етуге міндетті.
Кеден органдарының лауазымды адамдарына ақшалай үлес Қазақстан
Республикасының Президенгі бекітетін бюджет есебінен қамтылған Қазақстан
Республикасы органдарының қызметкерлеріне еңбекақы төлеудің бірыңғай жүйесі
негізінде белгіленеді және оған Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленетін тәртіппен ақшалай қаражат, қызмет атқарудың ерекше жағдайлары
үшін үстемеақы кіреді.
Кеден органы лауазымды адамдарының ақшалай қаражаты лауазымдық
айлықақы мен арнаулы атақ үшін қосымша ақыдан тұрады.
Еңбек сіңірген жылдарына қарай лауазымдық айлықақыға коэффициент
белгілеу құқығын беретін қызмет стажына мемлекеттік қызмет туралы заңдарға
сәйкес қызмет (жұмыс) істеген уақыт есептеледі.
Қызмет міндеттерін үлгілі орындағаны және қызметтегі жоғары
көрсеткіштері үшін кеден органдарының лауазымды адамдарына көтермелеу мен
наградалардың мынадай түрлері:
1) алғыс жариялау;
2) бір жолғы ақшалай сыйақы беру;
3) бағалы сыйлықпен марапаттау;
4) Құрмет грамотасымен марапаттау;
5) "Кеден органдарындағы үздік қызметі үшін" омырауға тағатын
белгісімен марапаттау:
6) "Кеден қызметінің еңбек сіңірген қызметкері" Құрмет белгісімен
марапаттау;
7) кезекті арнаулы атақты мерзімінен бұрын беру;
8) атқаратын штаттық лауазымы бойынша көзделген атақтан бір саты
жоғары арнаулы атақ беру;
9) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де көтермелеу
нысандары көзделеді.
Көтермелеу ретінде бұрын берілген тәртіптік жазаны мерзімінен бұрын
алып тастау қолданылуы мүмкін.
Кеден органдары лауазымды адамдарына екі лауазымдық айлықақысы
мөлшеріндегі сауығуға арналған жәрдемақы төлене отырып, ұзақтығы
күнтізбелік отыз күндік жыл сайынғы ақы төленетін демалыс беріледі.
Кеден органдарының лауазымды адамдарын зейнетақымен қамсыздандыру
Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарына
сәйкес жүзеге асырылады.
Кеден органдарының лауазымды адамдары мемлекеттік биліктің өкілдері
болып табылады және мемлекеттің корғауында болады. Кеден органының
лауазымды адамы қызметтік міндетін орындауға байланысты қаза тапқан (қайтыс
болған) жағдайда қаза тапқан адамның отбасы Қазақстан Республикасының
Үкіметі белгілеген жағдайларда және тәртіппен мемлекеттік тұрғын үй қорынан
тұрғын алаң алуға құқылы.
Кеден органының лауазымды адамы қызметтік міндеттерін орындауға
байланысты қаза тапқан (қайтыс болған) жағдайда - қаза тапқан (қайтыс
болған) адамның отбасына немесе асырауындағы адамдарға (мұрагерлеріне):
* Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған тәртіппен бюджет
қаражаты есебінен қаза тапқан адамның атқарған соңғы қызметі
бойынша алпыс айлық ақшалай қаражаты мөлшерінде біржолғы
өтем төленеді;
* Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде және
тәртіппен асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша мемлекеттік
әлеуметтік жәрдемақы тағайындалады.
Кеден органының лауазымды адамы қызметтік міндеттерін орындауына
байланысты өзінің кәсіби қызметін одан әрі жүзеге асыруға мүмкіндік
бермейтіндей болып мертіккен не денсаулығына өзге де зақым келген жағдайда,
аталған адамға Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен
бюджет қаражаты есебінен мынадай мөлшерде:
1) бірінші топтағы мүгедекке - отыз айлық ақшалай қаражат
мөлшерінде:
2) екінші топтағы: мүгедекке - он сегіз айлық ақшалай қаражат
мөлшерінде:
3) үшінші топтағы мүгедектерге - алты айлық ақшалай қаражат
мөлшерінде;
4) мүгедектік белгіленбей, еңбек қабілетін тұрақты жоғалтуы
анықталған кезде - бір жарым айлық ақшалай
қаражат
мөлшерінде біржолғы өтем төленеді.
Егер кеден органы лауазымды адамының қаза табуы (қайтыс болуы),
жарақат алуы, жаралануы імертігуі), ауруы кызметтік міндеттерін атқаруына
қатысы жоқ жағдайларға байланысты болғандығы Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленген тәртіппен дәлелденсе, біржолғы өтем төленбейді.
2.2. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ МІНДЕТТЕРІ
Кеден органдары Қазақстан Республикасының кеден заңдарын бұзғаны үшін
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады. Кеден
органдарының Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес келмейтін
актілер шығаруы салдарынан келтірілген зиян Қазақстан Республикасының
азаматтық заңдарына сәйкес өтелуге тиіс. Кеден органдарының лауазымды
адамдары заңсыз шешімдер шығарғаны, әрекеттері (әрекетсіздігі) үшін
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес тәртіптік, әкімшілік, қылмыстық
және өзге де жауаптылықта болады.
Мемлекеттік кадр саясаты - мемлекетіміздің ішкі және сыртқы саясатының
негізгі күрамдас бөлігі болып табылады. Қазақстандағы кадр саясатын
реформалаудың кейбір мәселелерін бүгінгі
таңда жетілдіре түсуіміз қажет. Қазіргі кезде мемлекеттік кадр
саясаты өзекті мәселелердін бірі болғандықтан, оның негізгі
нәтижесі білімді басшылармен анықталады. Сондықтан, мемлекеттік қызметке
кадрларды қабылдағанда кадр қызметінің маңызы өте зор.
Қазақстан Республикасы Президентінің "Мемлекеттік қызмет
органдардың кадр қызметінің мемлекеттік қызметті ұйымдастырудың негіздері,
мемлекеттік қызметшілердін құқықтық жағдайы, кадр саясатын реформалау
көрсетілген1. Кадр саясаты жөнінде кадрларды таңдау тәртібі көптеген
нормативті актілерде анықталған. Мемлекеттік органдардың кадр қызметі:
* мемлекеттік қызметшілердің бос лауазымдарына орналасуға
конкурстар өткізуді, аттестациялауды, мемлекеттік қызметшілердің
мемлекеттік қызмет лауазымдарына орналасқан кезде сынақтан өтуін
қамтамасыз өтеді;
* мемлекеттік органдардың мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік
қызмет өткеруіне байланысты шешімдерін ресімдейді, мемлекеттік
қызметшілердің жеке істерін жүргізеді, мемлекеттік қызметшілердің
еңбек ету тізімдеріне қажетті жазбаларды енгізеді;
мемлекеттік қызметшілерге олардың құқықтық жағдайының
қызметке байланысты шектеулердің сақталуын бақылайды;
* мемлекеттік қызметшілердің кәсіби даярлығының деңгейіне
талдау жасайды, мемлекеттік қызметшілерді қайта даярлау
мен біліктілігін арттыруды ұйымдастырады.
Мемлекеттік қызметшілерді аттестациялауды жүзеге асыруда
аттестациялық комиссияны мемлекеттік органның басшысы сондағы
кадр қызметінің ұсынуымен құрады. Қазақстан Республикасының кадр саясатының
нәтижелі жүзеге асуы үшін мемлекеттік қызметті нақты қолға алуымыз қажет,
қазір біз тұрақтану кезеңіне өтудеміз. Ең өзекті және маңызды
міндеттерімізді шешуде қол жеткізген табыстарымыз бізге жан-жағымызға үңіле
зер тастауға, болашақка батылырақ көз салуға, алдағы дамуымыз туралы
ойлауға, өз жоспарларымызды түзеуге мүмкіндік береді. Қазіргі қиын заманда
мемлекеттік қызмегтің кадр саясаты мәселесі бізге үлкен міндет жүктейді.
Сондықтан, бұл міндетті шешу мәселесін ең бірінші алға қойып, ертеңгі күнге
қалдырмауымыз керек. Себебі, біз бұл маңызды міндетті толық бітіріп,
аяқтағанша күтіп отыруға шыдамымыз жетпейді, мемлекет алға қойған мақсатын
бітірмей, басқа іспен айналысуға болмайды.
Мемлекеттік қызметтік кадрлары күн сайын алдарындағы стратегиялық
мақсаттар мен басымдықтарды көріп отыруы, екінші кезектегі және күнделікті
міндеттерді шешуге аландамастан бұрын оларды іске асыруы қажет.
Осы ұзақ мерзімді басымдықтар мен мақсаттар мемлекет пен біздің
азаматтарымыздың күш-жігерін жұмылдыру үшін қызмет етуге, еліміздің бюджеті
мен кадр саясатын қалыптастыру кезінде өлшемдер негізінде алынуға тиіс.
Қазір мемлекеттік аппаратты қайта ұйымдастыру мен жетілдіру қолға
алынды, алайда, бұл процеске неғұрлым қуатты қарқын беру қажет. Біздің
негізгі міндетіміз - Қазақстанда мемлекеттік қызметті басқару саласында осы
заманғы, тиімді кадр саясатын қалыптастыру. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін
мемлекеттік қызмет пен басқару мәселелерін көп ретте жаңадан шешуге тура
келді. Сондықтан, кадр мәселесін басты міндетке алғанымыз жөн. Мемлекеттік
қызметтің басқару жүйесінің өзі осы кадр саясатымен тығыз байланысты. Кадр
саясатын дұрыстап алмай, мемлекеттік органдардың басқару жүйесі
дұрыс іс жүзіне асырыла қоймайды. Басқару ісіне білек сыбана іс тындыруға
әзір, басым мақсаттар мен міндеттерді шешуге қабілетті білімдар мамандар
келуге тиіс. Сонда ғана, мемлекеттік басқарудағы кадр мәселесі реттеліп, өз
қалпына түседі, қазір республикада мемлекеттік басқару негіздері қазірдің
өзінде каланды, алайда, әлі де көп іс тындыру керек. Кадрларды басқарудың
жалпы мемлекеттік жүйесін құру қажет, онда оларды елімізде және сырт
жерлерде нысаналы әрі тиімді даярлаудың, оларды қызмет бабында
жоғарылатудың әділетті тәртібі, әлеуметтік қорғау кепілдігі, бірыңғай
ақпарат тетігі, әрі басқарудың ең іргелі ресурсы адамға деген сергек
көзқарас қамтылуға тиіс. Сонымен бірге, бұл мемлекеттік басқару жүйесінің
білімсіз, біліктілігі төмен қызметкерлерді ығыстыра алатын қабілеті де
болуы керек, әр қызметкер іс жүзінде өзінің пайдалы екенін және керектігін
ұдайы көрсетіп, дәлелдеп отыруға тиіс.
Қазақстанда мемлекеттік қызмет жүйесін нығайту және одан әрі дамыту
мақсатында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі
агенттігі құрылды. Бұл агенттік Қазақстан Республикасының Президентіне
тікелей бағынатын және есеп беретін, мемлекеттік қызмет саласында бірыңғай
мемлекеттік кадр саясатын жүргізуді жүзеге асыратын мемлекеттік орган болып
табылады3. Агенттіктің негізгі міндеттеріне мыналар жатады:
* мемлекеттік қызмет жүйесін жетілдіру;
* мемлекеттік қызмет кадрларын даярлау, қайта даярлау және
біліктілігін арттыру;
* мемлекеттік қызметшілердің еңбегіне ақы төлеу жүйесін
жетілдіру жөніндегі жұмысты ұйымдастыру;
* мемлекеттік қызмет кадрларының жай-күйіне мониторинг
жүргізу;
* мемлекеттік қызметке кіру, оны өткеру, мемлекеттік қызмет-шілерді
аттестациялау мәселелері жөніндегі нормативтік құқықтық актілерді
әзірлеп, қабылдау жатады.
Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік қызмет
академиясы Мемлекеттік қызметшілерді даярлау және біліктігін арттыруды
жетілдіру жөнінде одан әрі жүргізілетін шаралар туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің 1998 жылғы 18 қыркүйектегі
№ 4075 Жарлығымен құрылды4. Бұл академия жоғары арнаулы кәсіби
білім беретін мемлекеттік оқу орны мәртебесі бар жоғары білім және ғылым
мекемесі болып табылады. Академия Қазақстан Республикасының мемлекеттік
қызмет саласындағы кадр саясатын және мемлекеттік қызметшілерді даярлау,
қайта даярлау және біліктілігін арттыруды басқару жүйесіндегі оқу-
әдістемелік, ғылыми және ақпараттық-талдау орталығы болып табылады.
Академияның қызметі - мемлекеттік қызметшілерді даярлау, қайта даярлау
және біліктілігін арттыруға мемлекеттік тапсырыс, сондай-ақ, орталық және
жергілікті мемлекеттік органдармен және мемлекеттік ұйымдармен оқыту туралы
шарттар, ғылыми зерттеулер мен ақпараттық талдау жұмыстарын жүргізу
жөніндегі шарттар негізінде жүзеге асырылады. Осы қызметінің негізгі
бағыттарын іске асыруды қамтамасыз ету мақсатында, Академия мынандай
міндеттерді шешеді:
* мемлекеттік қызметшілерді даярлау, қайта даярлау және
білгіктілігін арттыруды жүзеге асыру;
* мемлекетгік қызмет пен кадр саясаты саласында шарттық
негізде ғылыми зерттеулер жүргізеді;
мемлекеттік қызметшілер үшін мамандар даярлауды, қайта даярлауды және
біліктілігін арттыруды жүзеге асыратын Республика оқу орындарының
қызметін үйлестіреді және әдістемелік басшылықты қамтамасыз етеді;
мемлекеттік қызметшілердің кәсіби деңгейіне қойылаты негізгі талаптарға
сараптама жүргізеді;
* орталық мемлекеттік органдардың кадр қызметі басшыларына
басқарушылық, консультация беруді ұйымдастырады.
Міне, мемлекеттік қызмет саласында оның қызметін, кадр мәселесін одан
әрі нығайту үшін агенттік және академия құрылды. Бұл мемлекеттік
органдардың негізгі міндеттері - кадр саясатын жетілдіру болып табылады.
Қазақстан Республикасының кадр саясатын реформалаудың кейбір
мәселелерін жоғарыла отырған басшы азаматтар дұрыс реттеп, іс жүзіне асыруы
керек. Қазақстан Республикасы Президентінің "Мемлекеттік қызмет туралы"
Заңы мемлекеттік органдардың кадр қызметінің мазмұны жеткіліксіз, оны
толықтыра түсу керек. Сонда ғана, еліміздің,
Мемлекеттік кадр саясатын корытындылай келе айтарым, Қазақстан
Республикасының Конституциясы мен басқа да нормативті актілері кадр саясаты
туралы кадрлардың кәсіби құзыретін реттеуде белгіленген тәртіпті анықгайды.
Ұлттық қарым-қатынасты мемлекеттік кадр саясатына жаңа концепциялар
керек. Осыларды шешу үшін қоғамның алдына барлық жана міндеттер қойылады.
Бұл саладағы әрекеттер Қазақстан Республикасындағы ұлттық қарым-қатынастар
жағдайы мен перспективасын ескеру керек.
Кадр саясаты - мемлекеттік қызметтің ажырамас күрделі бөлігі
болғандықтан, оны жақсылап колға алу керек. Мемлекеттік кадр саясатының
ерекшелігі сол — бүкіл басқару органдарының басшылары осы саясаттан өтеді.
Сондықтан, баскару органдары дұрыс жұмыс атқаруы үшін, ең бірінші
басшыларды ретке келтіру керек.
Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан-2030" атты Қазақстан
халқына жолдауының "Ұзақ мерзімді басым мақсаттар мен оларды іске асыру
стратегиялары" деген тараудың 7-тармағы кәсіби мемлекетке арналған1. "Онда
былай деп керсетілген: "Ісіне адал, әрі біздің басты мақсаттарымызға қол
жеткізуді, халыктын өкілдері болуға кабілетті Қазакстанның мемлекеттік
кызметшілерінің ыкпалды және осы заманға лайық корпусын жасақтау". Осы ұзақ
мерзімді басымдықтардың әрқайсысы үшін біз бір жылдық, үш, ал, кейіннен бес
жылдық жоспарларда белгіленген нақты іс-қимылдарға күш жігерімізді
жұмылдыра отырып, біз стратегиямызды талдап, жасауға және оны дәйекті түрде
іске асыруға тиіспіз."
Осы ұзақ мерзімді басымдықтар мемлекет пен біздің азаматтарымыздың күш-
жігерін жұмылдыру үшін қызмет етуге, еліміздің бюджеті мен кадр саясатын
қалыптастыру кезінде өлшемдер негізіне алынуға тиіс.
Қазір мемлекеттік аппаратты қайта ұйымдастыру мен
жетілдіру қолға алынды, алайда, бүл процеске неғүрлым қуатты қарқын беру
қажет. Міне, сондықтан да, Елбасымыз биылғы жылдың басынан бері Үкіметіміз
бен оның дербес құрамын түбегейлі реформалау стратегиясын іске асыруға
кірісті. Үкімет орталық және аймактық деңгейлерде қысқартыла бастады және
бұл процесс жалғаса береді. Біздің міндет - Қазақстанда нарықтық экономика
үшін оңтайлы болатын мемлекеттік қызмет пен басқару құрылымының осы
замангы, тиімді жүйесін жасау; басым мақсаттарды іске асыруға қабілетті
Үкімет құру; ұлттық мүдделердін сақшысы бола алатын мемлекет қалыптастыру.
Кеңестік әміршілдік экономика дәуірінде мемлекет бастан аяқ бәрін
бақылауға тырысты. Соның салдарынан ол көптеген қайталанатын қызмет
буындары көп ебедейсіз құрылымға айналды. Қалыпты дамыған елдерде кеңес
мемлекеті бақылауына алуға әрекеттенген міндеттердің 80 проценті
мемлекеттердің функциясына жатпайды. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін
мемлекеттік құрылыс пен басқару мәселелерін көп ретте жаңадан шешуге тура
келді. Ең алдымен, бұл жаңа тәуелсіз мемлекеттің өмір сүруінін заңдық -
құқықтық негізін қамтамасыз етуге, әлеуметтік - саяси тұрақтылықты
дәйектілікпен орнықтыруға қатысты болды.
Бүгінгі күш қоғамның және экономиканың күрделі жүйелік
қайта жаңгыруларын мемлекеттік баскару жүйесінің өзін жүйелі ету мәселесі
күн тәртібіне өткір қойылып отыр - әрине, бұған біртіндеп, онын өзінде
мемлекеттің функцияларын ұзақ мерзімді реформалаудың үйлестірілген, дәйекті
жоспарын алдын ала әзірлеген жағдайда ғана жетуге болады.
Үкімет пен жергілікті өкіметті түпкілікті қалыптастыруға мүмкіндік
беретін жеті негізгі стратегия принциптері мынаған саяды;
1. Неғұрлым маңызды бірнеше функцияларды ғана орындауға жұмылған ықшам
әрі кәсіпқой қызмет.
2. Стратегиялар негізіндегі іс-қимыл бағдарламалары бойынша
атқарылатын жұмыс.
3. Нақтылы жолға қойылған ведомствоаралық үйлестіру.
4. Министрлердің өкілеттіктері мен жауапкершіліктерін, олардың
есептілігін және олардың қызметіне стратегиялық бақылауды арттыру.
5. Министрліктердің ішінде, орталықтан аймақтарға және мемлекеттен
жекеше секторға қарай орталыққа тәуелділікті жою.
6. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы батыл да ымырасыз күрес.
7. Кадрларды жалдау, даярлау және жоғарылату жүйелерін жақсарту.
Табысқа жеткен үкіметтер, әдетте ықшам келеді, әрі мемлекет қана
атқара алатын ең басты бірнеше функцияларға жұмылады. Әлбетте, оңтайлы
үкіметтер өз қызметін аз санды басымдықтарға және осы мақсатқа жету
жолындағы стратегияларды іске асыруға ұмтылады, үкіметтің тиімділігі
байланысты үш факторға: оның құрылымдық ұйымына, стратегиялық үйлесімдігіне
және кадрлар даярлығының дәрежесіне негізделеді. Біздің таяу болашақтағы
міндетіміз стратегиялық жоспарлау әдістерін меңгерген қабілетті, әрі адал
кадрлардан тұратын шағын, оңтайлы аппарат құру болады.
Әлеуметтік экономикалық өмірдегі дағдарысты құбылыстардың негізгі
себептерінің бірі - министрліктер мен ведомствалар арасында, аймақтар
арасында үйлестірудің болмауында екенін айтып жату
артық. Нақтылы міндеттерді шешу жолындағы жауапкершілік көлемінің бір -
біріне сәйкес келмеуі. Функцияларды қайталау және жең
ұшынан жалғасу сан түрлі кедергілерге және бюрократиялық ішараздыққа әкеліп
соғады. Бүгінгі мемлекеттік басқарудың діні де, тіні де осында жатыр.
Бұл проблеманың тамыры - стратегиялық жоспарлаудың жоктығында болып
отыр.
Әрбір министрліктің, ведомстваның, әкімшіліктің жұмысы, сайып келгенде
аймақтық дамудын өзі мақсаты айқын, міндеттері нақты жалпымемлекеттік
стратегияға бағындырылуға тиіс. Мұның тың көзқарас пен жаңа әдістемені
талап етері сөзсіз.
Стратегиялық жоспарлау, қаржылық бағдарламалау мен жобалық менеджмент
таяу болашақтағы мемлекеттік басқарудағы жаңарудың өзегіне айналуға тиіс.
Ведомствоаралық және аймақтараралық үйлестіру, басым мақсаттарға жедел
жетуге деген саяси ерік жігердің көрінісі ретінде ауадай қажет.
Ведомстволардың стратегиялық міндеттерді іске асыру жөніндегі қызметі
мен күш-қимылын бақылайтан біртұтас билік жүргізуші үйлестіруші орган құру
қажет.
Мемлекеттік үйлестіру жүйесі тиімді әрі қарымды болуға тиіс. Оның
жұмысының нәтижелері барлық есепті органдар үшін ашық болуы қажет.
Министрліктер мен ведомстволардағы бүгінгі қалыптасқан ахуалға келетін
болсақ, жауапкершілік деңгейі өкілеттілік көлемінен асып түсіп отыр.
Өкілеттіктер мен жауапкершіліктер арасалмағынын бір жағына қарай ауытқуы
басқару тиімділігін күрт төмендетеді. Әлемдік тәжірибе мекеме басшысына
ішкі басқару жөнінен кең өкілеттік берудің билікті асыра пайдалану
мүмкіндігінен келетін залалдан гөрі әлдеқайда көп артықшылықтар беретінін
дәлелдеп отыр.
Министр мен әкім кең өкілеттіктер иеленуге тиіс және солай болуы
керек, алайда, олардың қызметі жоғарғы тұрған органдарға есепті болуы
қажет, әрі ұдайы жасалып отыратын тәптіштеуші бақылау емес, стратегиялық
бақылауға алынуъі керек.
Бір қолға шоғырланған барынша кең өкілеттіктер қабылданған
міндеттемелердің орындалмай қалғаны үшін барынша кең дербес жауапкершілікті
көздейтіні анық.
Менің айтып өткенімдей, әр министрлік пен ведомство өзіне тән емес
функциялардан арылуы керек, оларды мүмкіндігінше орталықтан аймақтарға
қарай, мемлекеттен жекеше секторға қарай ойыстыру қажет. Сатылар мен аралық
буындар аз болған сайын өкілеттіктердің ара жігі де айқын ашылады.
Билікті орталықтан алудың және өкілеттіктерді өздері шұғылданатын
объектілерге тікелей қатысты неғұрлым төменгі деңгейлерге ойыстырудың
қажеттігі айдан анық, сонда орталық және өзге мемлекеттік органдар өзінің
іс жүзінде керектігін және пайдалылығын ұдайы дәлелдеуге мәжбүр болады.
Нарықтың көмегімен біз аймақтар арасында: тұрмыс жағдайы жоғары аймақ,
таңдаулы аймақ, принципі бойынша бәсекелестікті туғызып, күшейте беруге
тиіспіз. Сонда өндіргіш күштер неғұрлым қолайлы жағдай жасалған аймақтарға
шоғырлануға тиіс.
Аймақтардың жарыстас болуы олардың, әсіресе, бюджет мәселелеріндегі
дербестігіне көбірек сүйенуі керек, шамадан тыс орталықтандыру. міне, осы
тұста айқын көрінеді. Бет жүзіне, лауазымына қарамай, сыбайлас жемқорлыкқа
қарсы күрес жүргізу қажет. Басқару корпусы батыл тазаруға және жаңаруға
тиіс.
Жаңа тұрпатты шенеунік - өз ұлтының отаншыл, әрі әділ, ісіне адал және
кәсіпқой, білікті қызметшісі болуға тиіс. Мемлекеттік қызметтің беделін
биік көтеру және қолдап отыру - біздің таяу жылдарда шешуге тиіс
стратегиялық міндетіміз.
Күні кешегі өткенімізден бойымызда қалған ескі ниет -пайымымыз,
әсіресе, идеологиялық кертартпалығымыз, нарықтық шаруашылықтың жаңа
жағдайында жұмыс істеуге қабілеттігіміз бен білместігіміз - әлеуметтік -
экономикалық даму жолындағы үлкен тосқауыл. Иә, алғашқы жалт еткен жағымды
көріністер бар. Алайда, тұтасынан алғанда, жаңа тұрпатты басқарушылар
даярлау - таяу болашақтың кезек күттірмес міндеті. Басқаруға білек сыбана
іс тындыруға әзір, басым мақсаттар мен міндеттерге жетуге қабілетті
білімдарлар келуге тиіс.
Кәсіпқойлық, отаншылдық, ұзақ мерзімді міндеттер қоюға қабілеттілік,
оларды жаңа жағдайда шеше алатын білімділік пен жігерлілік - кадрларды
іріктеу мен жоғарылатудың басты өлшемдері. Республикада кәсіпқой
мемлекеттік қызмет негіздері қазірдің өзінде қаланды. Алайда, әлі де көп іс
тындыру керек. Кадрларды басқарудың жалпымемлекеттік жүйесін құру қажет,
онда оларды елімізде және сырт жерлерде нысаналы әрі тиімді даярлаудың,
оларды қызмет бабында жоғарылатудың әділетті тәртібі бірыңғай ақпарат
тетігі, әлеуметтік қорғау кепілдігі әрі басқарудың ең іргелі ресурсы -
адамға деген сергек көзқарас қамтылуға тиіс. Сонымен бірге, бұл мемлекеттік
жүйенің білімсіз, біліктілігі темен қызметкерлерді ығыстыра алатын қабілеті
де болуы керек, әр қызметкер іс жүзінде өзінің пайдалы екенін және
керектігін ұдайы дәлелдеп отыруға тиіс.
Егер біз XXI жүзжылдықтың басынан келесі үш жылға арналған қысқа
мерзімді міндеттерімізді белгілеп, оларды орындай алмасақ, осы
айтқанымыздың бәрінің де құрғақ қиял, жел сөз болып қалу қаупі бар. Біздің
көптеген азаматтарымызды дәл бүгін алыс келешектің онша алаңдатып
отырмағаны аян, өйткені, қазіргі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1-ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫНЫҢ МЕМЛКЕТТІҢ КЕДЕН САЯСАТЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДАҒЫ РОЛІ
ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .5
2-ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ
2.1. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ ... ... ... ... 11
2.2. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ МІНДЕТТЕРІ ... ... ... ... ..16
3-ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫНЫҢ ТАУАРЛАРДЫҢ КЕДЕНДІК РЕЖИМДЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ
ӨКІЛЕТТІЛІКТЕРІНІҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН НОРМАТИВТІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР МЕН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
РЕФЕРАТ
Мемлекеттің кеден саясатын жүзеге асыруда кеден органдарының маңызы
даусыз. Сондықтан кеден органдарының дұрыс жұмыс істеуі алдымен оның
қызметінің заңдармен және басқа да нормативтік-құқықтық актілермен тиімді
реттелуінде болып табылады. Сондықтан кеден органдарының қызметін жетілдіру
бүгінгі күндегі өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған нормативтік-құқықтық актілер мен әдебиеттерден тұрады.
Жұмыстың бірінші тарауында кеден органдарының мемлекеттік кеден
саясатын жүзеге асырудағы рөлі мен маңызы зерттелінген.
Дипломдық жұмыстың екінші тарауында кеден органдары қызметкерлерінің
құқықтық мәртебесі, олардың құқықтары мен міндеттері қарастырылған.
Үшінші тарауда кеден органдарының тауарлардың кедендік режимдеріне
байланысты өкілеттіліктерінің ерекшеліктері талданылған.
Жұмыста келесідей ұғымдар жиі қолданылады: кеден, кеден органдары,
кедедік режимдер, қаржы, салық және т.б.
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық қызметтерін
либерализациялау сыртқы рынокка шығушы кәсіпорындардың, ұйымдардың және
мекемелердің, сондай-ақ жекелеген кәсіпкерлердің шеңберін кеңейте түсті.
Осыған байланысты халықаралық тауарлар, жұмыстар, қызметтер, ақпараттар,
сипаткерлік қызмет нәтижелерін алмасу салаларында мемлекеттік реттеудің
ролі де елеулі өсе түсуде. Сондықтан мемлекет кеден ісі және кеден саясаты
түсініктерімен қамтылатын кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлардың және
көлік құралдарының өтуінің кедендік режимін бекітеді, кедендік төлемдерді
алады, кеден ережелерін бекітеді, кедендік төлемдерді алады, кеден
ережелерін бекітеді және басқа да көптеген басқару және реттеу қызметтерін
жүзеге асырады. Кеден ісі мен кеден саясаты сыртқы экономикалық қызмет
аясындағы құрам болып қана қалмай, басқа мемлекеттермен жаңа үлгідегі
экономикалақ байланыстар қалыптастырудың дәнекері болып табылады.
Сондықтан мемлекет кеден ісі және кеден саясаты түсініктерімен
қамтылатын кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлардың және көлік құралдарының
өтуінің кедендік режимін бекітеді, кедендік төлемдерді алады, кеден
ережелерін бекітеді және басқа да көптеген басқару және реттеу қызметтерін
жүзеге асырады. Кеден ісі мен кеден саясаты сыртқы экономикалық қызмет
аясындағы құрам болып қана қалмай, басқа мемлекеттермен жаңа үлгідегі
экономикалақ байланыстар қалыптастырудың дәнекері болып табылады. Сонымен
қатар, айта өтерлілігі, шикізаттық емес тауарлардың экспорты мен жоғары
технологиялық тауарлардың импортын қолдау мен кредиттеу басымдылыққа
айналуы тиіс. Бүгінгі күнде дайын өнімдер экспортының көлемі жылына 20
млрд. АҚШ долларын құрап отыр. Шикізаттық емес экспорт он жылдан бері осы
көлемде қалып отыр. Ендігі жерде осы көлемді үдемелі түрде ұлғайтатын уақыт
жетті. Біз үздік әлемдік тәжірибеге сүйеніп, шет елдердің экспорт-импорт
агенттіктерімен ынтымақтастықты белсенді дамытуымыз керек.
Дегенмен, айта өтер өкінішті жайт, кеден органдары саласындағы
жемқорлықтың бүгінгі таңда өршіп отырғандығы болып отыр. Әлеуметтік сұрау
салулардың мәліметі бойынша кеден органдары мемлекеттік қызметтердің ішінде
жемқорлық дәрежесі бойынша бірінші орында, соның ішінде оның лицензиялауға
байланысты қызметтері бірінші орында тұр[1]. Сондықтан кеден органдарының
қызметін жетілдіру үшін, алдымен ондағы жемқорлықпен күресті күшейту, оның
қызметін барынша жария түрде жүргізуге тырысу қажет.
Жоғарыда айтылғандарға байланысты, заң және экономика факультеттері
студенттерінің кеден заңдарын оқып-білуі бүгінгі күнде өзекті мәселелердің
бірі.
Кеден органдары қызметінің мақсаты кеден заңдарының толықтай ішкі
құрылымдарына сәйкес кеден құқығының негізгі институттарын оқып-игеру:
кеден органдары қызметтерінің мақсаттарын, міндеттерін, құқықтық нысандары
мен тәсілдерін, сондай-ақ кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік
құралдарын өткізу тәртіптерін, кедендік төлемдер алу, жүктерді
декларациялау мен рәсімдеу, кедендік және валюталық бақылау және басқа да
кедендік операциялар, кеден заңдарын бұзғандық үшін құқықтық
жауапкершілікке тартуға байланысты туындаған қатынастар, сондай-ақ кеден
органдары әрекеттеріне шағымдану негіздері мен тәртіптері және т.б.
1-ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ МЕМЛЕКЕТТІҢ КЕДЕН САЯСАТЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДАҒЫ РОЛІ
ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
Бүгінгі күнде қоғамымызда жан-жақты жүргізіліп жатқан реформалар
мемлекеттік басқару мен реттеу аясына да айтарлықтай ықпалын тигізуде.
Басқару қызметінің бағыт-бағдарлары және жаңаша сипатта дамуы
мемлекетіміздегі әлеуметтік-экономикалық және саяси жүйедегі процестермен
айқындалуда. Ал осы процестерде инвестициялар саласындағы мемлекетік
реттеудің маңызы өте зор екендігі белгілі. Кеден саласы қоғамның дамуының
негізгі бір материалдық көзі болып отыр. Нарықтық қатынастардың кең етек
жаюы жағдайында, сыртқы экономикалық қызмет қоғам мен жекелеген адамдардың
өмірінен елеулі орын алып, сыртқы экономикалық қызметтер арқылы мемлекеттің
ел экономикасының өсіп дамуына белсенді де қарқынды түрде ықпалын тигізіп
отырғандығы белгілі. Алайда, соңғы кездерде нарықтық қатынастарға
көшуімізге байланысты экономика, қаржылар саласындағы мемлекеттік басқаруды
жоққа шығару сияқты келеңсіз көзқарастар қоғамымызда орын алып отыр. Оған
қоса Қазақстан Республикасының Конституциясында мемлекеттік басқару сияқты
мемлекеттік-құқықтық категорияның орнына атқарушы органдар (атқарушы билік
органдары) терминінің пайдалануы жаңағы көзқарастарға негіз болып отыр. Ал
осы атқарушы билікті жүзеге асыру мемлекеттік-басқарушы қызметті жүзеге
асыру болып табылатындығын білуге тиіспіз. Демек, мемлекеттік басқару
атқарушы билікке қарағанда кең мағынада айтылады. Осыған байланысты
мемлекеттік басқаруға байланысты өз көзқарастарымызды білдіріп өтсек.
Біріншіден, мемлекет бұрын да қазіргі кезеңде де өзінің табиғи құрылымына
байланысты экономикалық және әлеуметтік-мәдени саясатты қаржылардың
көмегімен жүзеге асыруға атсалысады. Бұл жерде ол әр алуан қоғам мүдделерін
көздейтіндіктен осы аялардағы мемлекеттік басқаруларды жоққа шығаруға
болмайды; екіншіден, мемлекеттің экономика, қаржылар, инвестициялар және
әлеуметтік-мәдени салалардағы дәрежесі ұзақ жылдар бойындағы тәжірибелермен
белгіленген. Әсіресе қазіргідей түбірлі реформалар кезеңінде мемлекеттің,
мелекеттік реттеудің рөлі күшейе бермек; Үшіншіден, мемлекет ешқашанда
нарықтық экономикаға қарсы тұрмайды, қайта біз оның қолында нарықтық
қатынастардың тиімді дамуы мен жандануына септігін тигізетін зор
мүмкіншіліктер бар екендігін ұмытпағандығымыз жөн; Төртіншіден, нарықтық
өзіндік реттеу стихиялық процестер туғызады және оны тежеу, реттеу тек
мемлекеттің қолынан келеді; Бесіншіден, жоғарыда айтқанымыздай нарықтық
өзіндік реттеу анархия мен хаосқа әкеліп соғатынын байқадық. Сондықтан
нарықтық өзіндік реттеу мен мемлекеттік реттеуді барынша үйлестіріп отыру
қажет. Ал бұл процестер өздігінен жүзеге асырылмайды, олар тек мемлекеттің
тікелей қатысуымен жүргізіледі; Алтыншыдан, жеке меншік және оған
байланысты қатынастар оның аясында, мемлекет аумағында өте қатал
экономикалық билікті туғызады. Осы билікті шектеу ісі де мемлекеттің
құзырында болады. Сондай-ақ, мемлекет көлік, байланыс, энегетика
салаларының монополист субъектілерінің халыққа ауыр тиетін іс-қимылдарын
шектей отырып, осы нарықтық аялардағы қажетті режимдерді белгілейді, ішкі
рынок пен ұлттық мүддені сыртқы ықпалдардан қорғаудың кепілі болып
табылады.
Осы жерде айта өтер жәйт, мемлекеттік басқару ілімі, осы жайындағы
әкімшілік-құқықтық ғылым айтарлықтай жетістіктерге жеткенмен, көптеген
мәселелер оның ішінде инвестициялар саласындағы мемлекеттік реттеу
жеткілікті деңгейде өз шешімін тапқан жоқ. Мемлекеттік басқару мына
келесідей өте күрделі субъектілік тұрғыдағы элементтер жүйесінде, яғни
“мұқтаждық – мүдделер – мақсаттар – ерік білдіру – нормалар – қағидалар –
көзделген белестер – пайдалар – ынталандырулар”[2] шеңберінде қалыптасып,
дамығандықтан замана және нарықтық экономика талаптарына толығымен жауап
беретін сияқты.
Сонымен бірге, қазіргі кезеңдегі нарықтық қатынастар аясында жүзеге
асырылып жатқан мемлекеттік реттеудің өзі де мемлекеттік басқару болып
табылатынын білуге тиістіміз. Басқарудың көпқырлы аспектісімен қатар
әлеуметтік, экономикалық, психологиялық, саяси және этикалық тұрғыдағы
көзқарастары басқаруды қоғамдық құбылыс түрінде адамзат пен қоғамның өзара
іс қимыл механизміне ұтымды қосылған, көпқырлы категория ретінде танытады.
Мемлекеттік басқару мемлекеттің, оның органдары мен мекемелерінің
қоғам жүйесіне немесе оның салаларына мақсатты бағытта ықпал етуі.
Сондықтан биліксіз әлеуметтік басқару болмайды деген тұжырымдардың негізі
бар екендігін көреміз. Басқару биліктің қызмет атқаруы болып табылады. Өз
кезегінде мемлекеттік басқару мынадай ерекшеліктерге ие:
1.Мемлекеттік басқару саяси сипатта болғандықтан басқару жөніндегі
негізгі салмақ мемлекетке түседі. Мемлекет мемлекеттік-құқықтық, техникалық-
ұйымдастырушылық және басқа да басқару құралдарына арқа сүйей отырып
қоғамды басқаруды ұйымдастыралды;
2. Мемлекеттік басқару құқықтық нысанда жүзеге асады;
3. Мемлекеттік басқару ғылыми негіздерге сүйенеді.
С.С. Алексеев мемлекеттік басқару өзара тығыз байланысқан басқару
сатыларынан тұратын ұдайы процесс деп айта келе, сондай-ақ осы аядағы
органдардың басқару қызметтерінің ерекшеліктерін ескере отырып мына
төмендегідей басқару сатыларын бөліп шығарған: басқару шешімдерін
қабылдауға қажетті ақпараттарды жинау, өңдеу және талдау; 2. басқару
шешімін дайындау және қабылдау, 3. шешімді атқаруды ұйымдастыру; 4. есептеу
және бақылау[3]. Ал, мемлекеттік құрылыс және құқық саласының белгілі
ғалымы Г.В. Атаманчук мемлекеттік басқарудың мынадай анықтамасын берген:
мемлекеттік басқару мемлекеттің ұйымдарға, адамдардың тәртіптері мен іс-
қимылдарына, олардың ұжымдарына біртұтас қоғамға тікелей ықпал етуге
бағытталған, ғылыми негізделген, жоспарланған, ұдайы және құқықтық нысанда
жүзеге асатын қызмет. Сонымен қатар, ол мемлекеттік басқару жүйесінің мына
әрекеттер мен элементтерді қамтитындығын көрсеткен:
1. басқару субъектісінің ұйымдастырылуы және қызмет атқаруы;
2. басқарушылар мен басқарылушы объектлердің өзара байланыстарының
құрылымы, басқарушы іс-қимылдардың жиынтығы;
3. мемлекеттік басқарушы ықпалдарға тікелей бағынатын қоғам жүйесінің
элементтері;
Осы жүйе басқаруға байланысты әрекеттерде, қатынастарда, актлерде
міндетті үш элементтің болғанын қалайды:
1) басқару субъектісі немесе оның лауазымды адамы, органы;
2) құрылған және жүзеге асырылатын басқарушы ықпал;
3) жеке тұлғаның, кәсіпорынның, ұйымның және мекемелердің қызметтері
түріндегі ықпал ету объектісі.[4]
Латынның “администрация” сөзі басқару деген мағынада айтылады. Басқару
қоғамдағы адамдар өмірінің маңызды жағы ретінде көрініс табады. Себебі ол
әлеуметтік сипатта болады. Сондықтан басқаруға әлеуметтік процесс
тұрғысынан қарасақ оның маңызы өте терең, ерікті және саналы бастамасы бар
екендігін байқаймыз.
Ал өз кезегінде, адамдардың бірігіп жасаған іс-қимылдары, әрекеттері
ұйымдастыруға әкеліп саяды. Ұйымдастыру біріншіден, адамдардың бірігіп
жұмыс жасауларына қажетті бірлесу болып табылады. Басқаша сипаттасақ,
басқаруды біріккен адамдардың өздеріне тиісті жұмыс, қызметтерін
атқаруыларымен байланыстырамыз. Демек ұйымдастыру (басқару) тек адамдардың
бірігуімен ғана шектеліп қалмай, сонымен қатар олардың өз қызметтерін
жүзеге асыру тәртібін де қамтиды. Басқарудың негізгі міндеттеріадамдардың
брлескен қызметтерін ұйымдастырумен байланысты болғандықтан, олардың өзара
іс-қимылдарын әртүрлі бірлестіктермен және қызметтерінің бағыттарымен
нысаналай отырып қамтамасыз ету мәлелесі туындайды. Бұл туралы К. Маркс
“әкімшіліктік мемлекеттің ұйымдастырушылық қызметі” деп айтқан болатын.[5]
Демек, басқаруға әлеуметтік функция ретінде ұйдастырушылық сипат тән.
Ұйымдастырудың бұл маңызды көрінісі бірлесіп қызмет атқарушылылардың өз
функцияларын орындаумен қатар дербес жұмыстардың арасындағы ауыз бірліктен,
келісімнен тұрады.
Іс жүзінде басқару өзінің мәні бойынша жұмыс істеу бағдарламасын жасау,
оны қажетті материалдармен қамтамасыз ету, бірлесіп қызметтер
атқарушылардың арасында жалпы міндеттерді бөлу, ұжымдардың әрекеттері мен
күштерін біріктіруге ат салысу, олардың күнделікті қызметтерін реттеп
отыру, сондай-ақ барлық атқарылатын қызметтердің алға қойған міндеттерге
сай болуына қадағалау жүргізу болып табылады. Осы бағыттар бойынша барлық
бірлескен қызметке қатысушылардың жалпы нысаналы мақсатқа жетуді көздеп
бағындыруды қамтамасыз ету жүзеге асырылады. Бүгінгі таңда инвестициялық
қызметке қатысушылардың қызметін реттеу мен басқару мемлекеттік басқарудағы
осындай маңызды нысаналы бағыттардың бірі болып отыр. Осы процесте
тұлғаларды басқару қамтамасыз етіледі, олардың өзара қатынастары
ұйымдастырылады. Жұмыс атқару кезіңде адамдардың жүріп-тұруы, іс-қимылы
оның еркіне, сана-сезіміне байланысты болады. Демек басқару адамдардың
әртүрлі ерікті қатынастары арқылы жүзеге асырылады. Әлеуметтік басқарудың
субъектісі адамдар болып табылады, яғни басқару дегеніміз адамдардың
адамдарды басқаруын жүзеге асыру. Басқарудың нақты субъектісі ретінде
адамдардың ұйымдастырылған ұжымдары, қоғамдық немесе мемлекеттік органдар
немесе жеке тұлғалар (басқарушылар) есептеледі. Онымен, басқару субъектісі
мен объектісінің арасындағы белгілі бір байланыс басқару ретінде көрініс
табады. Оның мәні субъектінің қоғамдық процестің басқарылушы адамдарға
ұйымдастырылған ықпал етуі. Осы ықпал ету мемлекеттік органдар арқылы
жүзеге асырылады. Белгілі құқықтанушы ғалымдар С. Өзбекұлы мен
Ө.Қопабаевтың пікірінше “мемлекеттік органдар дегеніміз мемлекет
механизімінің құрамдас бөлігі ретінде құқықтық негізде басқару, билік
жүргізу мақсатында құрылған жүйе”, сонымен бірге олар мемлекеттік
органдардың өзіне тән мынадай ерекшеліктерін атап көрсетеді:
1. Мемлекеттік орган өмір қажеттілігіне байланысты, құқықтық негізде
арнайы функциларды атқару үшін құрылады;
2. Мемлекеттің басқа органдармен тығыз байланыста қызметін іс жүзіне
асырады;
3. Билік жүргізу барысында күш қолдануға құзыры бар;
4. Мелекетттік орган – мемлекеттің функцияларын, саясатын іске
асыратын мемкеме;
5. Мемлекеттік орган арнайы дайындықтан өткен, қолдарында билік
жүргізу құқығы бар арнайы адамдар тобы;
6. Құрылған органдар заңдылық негізде қызмет атқарады;
7. Мемлекеттік орган материалдық база және қаржымен қамтамасыз
етіледі.[6]
Қорыта келе, мемлекеттік басқару дегеніміз шаруашылық, әлеуметтік-
мәдени және әкімшілік-саяси құрылыстарды тікелей және күнделікті басқару
процесінде заңдарды орындау шеңберіндегі заңға сәйкес, мемлекеттік өктем,
ұйымдастырушы қызмет. Бұл қызметтерді жүзеге асыру басқару органдарының іс-
қимылдарымен жүргізіледі. Басқару функцияларына байланысты басқару теориясы
басқарушы ықпал жасау әдістерін алға шығарады. Ал, мемлекеттік басқару
процесінде бұл әдістер мемлекет атынан, оның тапсырмасы мен мүддесін көздей
отырып пайдаланылады. Бұл әдістерден мемлекеттік басқару органдарының
мемлекеттік өктем өкілеттіліктері көрініс табады.
Мемлекеттік басқарудың нақты әдістері мынадай екі топқа бөлінеді:
1. Экономикадан тыс ықпал ету әдістері, яғни басқарылушы объектілерге
міндетті шешімдерді қабылдау арқылы басқару функциясын жүзеге асыру;
2. Экономикалық ықпал жасау әдістері, басқарылушы объектілердің
материалдық жағдайларына тиісті мөлшерде әсер ету арқылы басқару
функциясын жүзеге асыру.
Біз қазіргі кезде мемлекеттік басқарудың экономика саласынды
ықпалының кемуіне куә болып отырмыз. Алайда, мұндай жағдай мемлекеттік
басқарушы қызмет пен атқару билігінің рөлдерін тұтасымен алғанда
төмендетпейді. Бұл жерде мемлекеттік реттеу мен басқару арасындамақсат
бағыттары бойынша айтарлықтай айырмашылықтар жоқ. Мемлекеттік реттеу өзінің
мәні бойынша мемлекеттік басқарушы қызметтің тұрақты элементі, яғни оның
функцияларының бірі деуге болады. Мемлекет басқара отырып реттейді, сонымен
бірге реттей отырып басқарады. Мемлекеттік басқару субъектілерінің
бағынышты субъектілері болса, ал мемлекеттік реттеудің ықпалы бағынышты
емес объектілерге де бағытталып жүргізіледі. Мемлекеттік басқару өзінің
ауқымы бойынша мемлекеттік реттеумен салыстырғанда кең мағынада айтылатын
ұғым. Екінші қырынан алып қарасақ, мемлекеттік реттеу басқарушы ықпал
ететін жанама құралдарды пайдаланумен байланысты болады. Олар: салықтық
әдістер, монополиялық қызметті және бәсекелестікті реттеу, жеңілдіктер беру
және т.б. Қазақстан Республикасының Президенті өзінің Қазақстан – 2030
Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының
артуы жөніндегі Қазақстан халқына Жолдауында, мемлекеттік басқарудың
нарықтық экономика жағдайында дамуы және оның тиімділігін арттыру, сондай-
ақ үкімет пен басқа да басқару органдары туралы былай деген болатын:
Біздің міндет – Қазақстанда нарықтық экономика үшін оңтайлы болатын
мемлекеттік қызмет басқару құрылымының осы замаңғы, тиімді жүйесін жасау,
басым мақсаттарды іске асыруға қабілетті Үкімет құру, ұлттық мүдделердің
сақшысы бола алатын мемлекет қалыптастыру. Қорыта келе айтар болсақ
еліміздің кеден органдары жоғарыда аталған талаптарға сәйкес келуі тиіс.
Біз қазіргі кезде мемлекеттік басқарудың экономика саласынды ықпалының
кемуіне куә болып отырмыз. Алайда, мұндай жағдай мемлекеттік басқарушы
қызмет пен атқару билігінің рөлдерін тұтасымен алғанда төмендетпейді. Бұл
жерде мемлекеттік реттеу мен басқару арасында мақсат бағыттары бойынша
айтарлықтай айырмашылықтар жоқ. Мемлекеттік реттеу өзінің мәні бойынша
мемлекеттік басқарушы қызметтің тұрақты элементі, яғни оның функцияларының
бірі деуге болады. Мемлекет басқара отырып реттейді, сонымен бірге реттей
отырып басқарады. Мемлекеттік басқару субъектілерінің бағынышты
субъектілері болса, ал мемлекеттік реттеудің ықпалы бағынышты емес
объектілерге де бағытталып жүргізіледі. Мемлекеттік басқару өзінің ауқымы
бойынша мемлекеттік реттеумен салыстырғанда кең мағынада айтылатын ұғым.
Екінші қырынан алып қарасақ, мемлекеттік реттеу басқарушы ықпал ететін
жанама құралдарды пайдаланумен байланысты болады. Олар: салықтық әдістер,
монополиялық қызметті және бәсекелестікті реттеу, жеңілдіктер беру және
т.б. Қазақстан Республикасының Президенті өзінің Қазақстан – 2030 Барлық
Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы
жөніндегі Қазақстан халқына Жолдауында, мемлекеттік басқарудың нарықтық
экономика жағдайында дамуы және оның тиімділігін арттыру, сондай-ақ үкімет
пен басқа да басқару органдары туралы былай деген болатын: Біздің міндет –
Қазақстанда нарықтық экономика үшін оңтайлы болатын мемлекеттік қызмет
басқару құрылымының осы заманғы, тиімді жүйесін жасау, басым мақсаттарды
іске асыруға қабілетті Үкімет құру, ұлттық мүдделердің сақшысы бола алатын
мемлекет қалыптастыру
2-ТАРАУ. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ
2.1. Кеден органдары қызметкерлерінің құқығы
Кеден Кодексінде көзделген жағдайларда және тәртіппен кеден
органдарының лауазымды адамдарының дене күшін, арнаулы құралдар мен атыс
қаруын қолдануға құқықтары бар.
Кеден органының лауазымды адамы дене күшін, арнаулы құралдар мен атыс
қаруын қолданған кезде:
дене күшін, арнаулы құралдар мен қаруды қолдануды кешеуілдету
өзінің өмірі мен денсаулығына тікелей қатер төндіретін, өзге де
ауыр зардаптарға әкеп соғатын, тұтқиылдан болған немесе қарулы
шабуыл жасаған, әскери техника мен көлік құралдарын пайдаланып
жасаған шабуыл кезінде немесе өзге де жағдайларда, осындай
ескерту қалыптасқан жағдайда орынсыз болған немесе мүмкін
болмаған жағдайларды қоспағанда, оларды қолдану туралы
ескертуге;
1) дене жарақатын алған адамдарға дәрігер келгенге дейінгі көмек
көрсетуді қамтамасыз етуге және болған оқиға туралы
кеден
органының басшысына немесе оның орнындағы адамға дереу
хабарлауға;
2) құқық бұзушылықтың сипаты мен оны жасаған адамдардың
қауіптілік деңгейіне, сондай-ақ керсетілген қарсылықтың күшіне
қарай қауіпті жою кезіндегі залалдың мейлінше аз
болуына
ұмтылуға міндетті.
3) Кеден органының басшысы немесе оның орнындағы адам атыс
қаруын қолдану, кісі өлімі немесе денеге зақым келу фактілері туралы
прокурорга және жоғары тұрған кеден органының
басшысына шұғыл хабарлауға міндетті.
Қарулану құралдарын, арнаулы құралдар мен қызметтік жануарларды есепке
алуды жүргізу, сактау және пайдалану тәртібін кеден ісі мәселелері
жөніндегі уәкілетті орган айқындайды. Дене күшін, арнаулы құралдар мен атыс
қаруын белгіленген тәртіпті бұза отырып қолдану Қазақстан Республикасының
заңдарында көзделген жауаптылыққа әкеп соғады.
Кеден органдарының лауазымды адамдары кеден органдарына
жүктелген міндеттерді зорлық тәсілдерінсіз орындауды камтамасыз ету мүмкін
болмаған жағдайларда ғана дене күшін, соның ішінде күрестің жауынгерлік
тәсілдерін қолдануға құқылы. Мынадай жағдайларда:
* құқық бұзушылық сипатын және нақты жағдайларды ескере отырып,
кеден ісі саласындағы құқық бұзушылықтың жолын кесу;
* құқық бұзушыларды және кеден органдары қызметкерлеріне қызмет
міндеттерін жүзеге асыруда қарсылық көрсеткен немесе кедергі
жасаған адамдарды ұстау үшін дене күші қолданылады.
* Әйелдерге, мүгедектіктің айқын белгілері бар адамдарға және жас
балаларға катысты, олар адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп
төндіретін қарулы қарсылық көрсеткен және (немесе) топтасып
шабуыл жасаған жағдайларды қоспағанда, дене күшін қолдануға
тыйым салынады.
* Арнаулы құралдарды қолдану
Қызметтік міндеттерін атқару кезінде кеден органдарының лауазымды
адамдары:
1) кеден органдарынын лауазымды адамдарына және өзге де
адамдарға жасалған шабуылдарға тойтарыс беру үшін;
2) кеден органдарына тиесілі немесе олардың пайдалануындағы
үйлерге (құрылыстарға, ғимараттарға), көлік құралдарына, кедендік
бақылаудағы тауарлар мен көлік құралдарына жасалған шабуылға тойтарыс
беру үшін, сондай-ақ аталған объектілер басып алынған жағдайда оларды
босату үшін;
3) кеден органының лауазымды адамына дене күшін қолданып
қарсылық көрсетудің жолын кесу үшін;
1) егер құқық бұзушылар күш көрсетіп қарсыласса немесе өзгедей карсы
әрекет жасаса, ол адамдарды ұстау, кеден органына не Қазақстан
Республикасының құқық қорғау органдарына жеткізу үшін;
2) көлік құралына катысты кеден ісі саласындағы құқық
бұзушылық объектісі болып табылады деп ойлауға негіз болғанда аталған
көлік құралын тоқтату үшін мынадай арнайы құралдарды: кісендерді,
резеңке таяқтарды, көзден жас ағызатын заттарды, үй-жайларды ашуға
арналған, көлікті мәжбүрлеп тоқтатуға арналған құрылғыларды, сондай-
ақ басқа да арнайы құралдар мен техниканы қолдануға құқығы бар.
Әйелдерге, мүгедектіктің айқын белгілері бар адамдарға және жас
балаларға қатысты, олар адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін
қарулы қарсылық көрсеткен және (немесе) топтасып шабуыл жасаған жағдайларды
қоспағанда, арнаулы құралдарды қолдануға тыйым салынады. Кеден органдарының
лауазымды адамдары қолданатын арнаулы құралдардың тізбесін Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілейді.
Атыс қаруын алып жүру, сақтау және пайдалану
* Атыс каруын алып жүру, сақтау және пайдалану құқығы берілген
кеден органдары лауазымды адамдарының санаттарын, сондай-ақ
атыс қаруы мен оқ-дәрі түрлерінін тізбесін Қазақстан Республикасының
Үкіметі белгілейді.
* Атыс қаруы осы Кодекстің белгіленген жағдайларда қолданылады.
* Кеден органдарының лауазымды адамдары қарулар мен оқ-дәрілерді
жоғалтқаны, ұқыпсыз сақтағаны, оларды күзету жөніндегі міндеттерін
тиісінше орындамағаны үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
жауапты болады.
Кеден органдарының лауазымды адамдары мынадай жағдайларда:
1) кеден органдарының лауазымды адамдарына және олардың отбасы мүшелеріне
топтасып жасалған және (немесе) қарулы шабуылға тойтарыс беру, сол
сияқты кеден органдары лауазымды адамдарының қаруын тартып алуға
әрекет жасаудың жолын кесу үшін;
2) кеден органдарының иелігіндегі және (немесе) пайдалануындағы
үй-жайларға, үйлерге (құрылғыларға, құрылыстарға) және көлік
құралдарына, жасалған қарулы шабуылға тойтарыс беру үшін, сондай-ақ
кедендік бақылаудағы тауарлар мен көлік құралдарын қару қолданып
иеленіп кетуге әрекет жасалған жағдайларда;
3) қарулы қарсылық көрсеткен не ауыр қылмыс жасау үстінде қолға
түскен адамдарды, сондай-ақ қаруды тапсыру туралы заңды талапты
орындаудан бас тартқан қарулы адамдарды ұстау үшін;
4) егер көлік құралын жүргізетін адам кеден органдары лауазымды
адамдарының заңды талаптарына бағынбаса, көлік құралдарын істен
шығару арқылы оларды тоқтату үшін;
5) хайуанаттардың шабуылынан қорғану үшін;
6) қару қолданатындығы туралы ескерту, дабыл белгісін беру немесе
көмекке шақыру үшін;
7) қажетті қорғаныс және аса кажетті өзге де жағдайларда атыс қаруын
қолдануға құқылы.
Әйелдерге, мүгедектіктің айқын белгісі бар адамдарға және кәмелетке
толмағандарға қатысты, олар қарулы қарсылық көрсеткен және (немесе) қарулы
немесе топтасып шабуыл жасаған жағдайлардан басқа кезде, сондай-ақ қару
қолдану азаматтардың өмірі мен денсаулығына қатер төндіруі мүмкін
жағдайларда қару қолдануға тыйым салынады.
Қару қолданудың барлық жағдайларында кеден органының лауазымды адамы
айналадағы азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, зардап шеккендерге
жедел медициналық көмек көрсету үшін кажетті шаралар қолдануға, прокурорды,
жоғары тұрған кеден органын хабардар етуге міндетті.
Кеден органдарының лауазымды адамдарына ақшалай үлес Қазақстан
Республикасының Президенгі бекітетін бюджет есебінен қамтылған Қазақстан
Республикасы органдарының қызметкерлеріне еңбекақы төлеудің бірыңғай жүйесі
негізінде белгіленеді және оған Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленетін тәртіппен ақшалай қаражат, қызмет атқарудың ерекше жағдайлары
үшін үстемеақы кіреді.
Кеден органы лауазымды адамдарының ақшалай қаражаты лауазымдық
айлықақы мен арнаулы атақ үшін қосымша ақыдан тұрады.
Еңбек сіңірген жылдарына қарай лауазымдық айлықақыға коэффициент
белгілеу құқығын беретін қызмет стажына мемлекеттік қызмет туралы заңдарға
сәйкес қызмет (жұмыс) істеген уақыт есептеледі.
Қызмет міндеттерін үлгілі орындағаны және қызметтегі жоғары
көрсеткіштері үшін кеден органдарының лауазымды адамдарына көтермелеу мен
наградалардың мынадай түрлері:
1) алғыс жариялау;
2) бір жолғы ақшалай сыйақы беру;
3) бағалы сыйлықпен марапаттау;
4) Құрмет грамотасымен марапаттау;
5) "Кеден органдарындағы үздік қызметі үшін" омырауға тағатын
белгісімен марапаттау:
6) "Кеден қызметінің еңбек сіңірген қызметкері" Құрмет белгісімен
марапаттау;
7) кезекті арнаулы атақты мерзімінен бұрын беру;
8) атқаратын штаттық лауазымы бойынша көзделген атақтан бір саты
жоғары арнаулы атақ беру;
9) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де көтермелеу
нысандары көзделеді.
Көтермелеу ретінде бұрын берілген тәртіптік жазаны мерзімінен бұрын
алып тастау қолданылуы мүмкін.
Кеден органдары лауазымды адамдарына екі лауазымдық айлықақысы
мөлшеріндегі сауығуға арналған жәрдемақы төлене отырып, ұзақтығы
күнтізбелік отыз күндік жыл сайынғы ақы төленетін демалыс беріледі.
Кеден органдарының лауазымды адамдарын зейнетақымен қамсыздандыру
Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарына
сәйкес жүзеге асырылады.
Кеден органдарының лауазымды адамдары мемлекеттік биліктің өкілдері
болып табылады және мемлекеттің корғауында болады. Кеден органының
лауазымды адамы қызметтік міндетін орындауға байланысты қаза тапқан (қайтыс
болған) жағдайда қаза тапқан адамның отбасы Қазақстан Республикасының
Үкіметі белгілеген жағдайларда және тәртіппен мемлекеттік тұрғын үй қорынан
тұрғын алаң алуға құқылы.
Кеден органының лауазымды адамы қызметтік міндеттерін орындауға
байланысты қаза тапқан (қайтыс болған) жағдайда - қаза тапқан (қайтыс
болған) адамның отбасына немесе асырауындағы адамдарға (мұрагерлеріне):
* Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған тәртіппен бюджет
қаражаты есебінен қаза тапқан адамның атқарған соңғы қызметі
бойынша алпыс айлық ақшалай қаражаты мөлшерінде біржолғы
өтем төленеді;
* Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде және
тәртіппен асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша мемлекеттік
әлеуметтік жәрдемақы тағайындалады.
Кеден органының лауазымды адамы қызметтік міндеттерін орындауына
байланысты өзінің кәсіби қызметін одан әрі жүзеге асыруға мүмкіндік
бермейтіндей болып мертіккен не денсаулығына өзге де зақым келген жағдайда,
аталған адамға Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен
бюджет қаражаты есебінен мынадай мөлшерде:
1) бірінші топтағы мүгедекке - отыз айлық ақшалай қаражат
мөлшерінде:
2) екінші топтағы: мүгедекке - он сегіз айлық ақшалай қаражат
мөлшерінде:
3) үшінші топтағы мүгедектерге - алты айлық ақшалай қаражат
мөлшерінде;
4) мүгедектік белгіленбей, еңбек қабілетін тұрақты жоғалтуы
анықталған кезде - бір жарым айлық ақшалай
қаражат
мөлшерінде біржолғы өтем төленеді.
Егер кеден органы лауазымды адамының қаза табуы (қайтыс болуы),
жарақат алуы, жаралануы імертігуі), ауруы кызметтік міндеттерін атқаруына
қатысы жоқ жағдайларға байланысты болғандығы Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленген тәртіппен дәлелденсе, біржолғы өтем төленбейді.
2.2. КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ МІНДЕТТЕРІ
Кеден органдары Қазақстан Республикасының кеден заңдарын бұзғаны үшін
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады. Кеден
органдарының Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес келмейтін
актілер шығаруы салдарынан келтірілген зиян Қазақстан Республикасының
азаматтық заңдарына сәйкес өтелуге тиіс. Кеден органдарының лауазымды
адамдары заңсыз шешімдер шығарғаны, әрекеттері (әрекетсіздігі) үшін
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес тәртіптік, әкімшілік, қылмыстық
және өзге де жауаптылықта болады.
Мемлекеттік кадр саясаты - мемлекетіміздің ішкі және сыртқы саясатының
негізгі күрамдас бөлігі болып табылады. Қазақстандағы кадр саясатын
реформалаудың кейбір мәселелерін бүгінгі
таңда жетілдіре түсуіміз қажет. Қазіргі кезде мемлекеттік кадр
саясаты өзекті мәселелердін бірі болғандықтан, оның негізгі
нәтижесі білімді басшылармен анықталады. Сондықтан, мемлекеттік қызметке
кадрларды қабылдағанда кадр қызметінің маңызы өте зор.
Қазақстан Республикасы Президентінің "Мемлекеттік қызмет
органдардың кадр қызметінің мемлекеттік қызметті ұйымдастырудың негіздері,
мемлекеттік қызметшілердін құқықтық жағдайы, кадр саясатын реформалау
көрсетілген1. Кадр саясаты жөнінде кадрларды таңдау тәртібі көптеген
нормативті актілерде анықталған. Мемлекеттік органдардың кадр қызметі:
* мемлекеттік қызметшілердің бос лауазымдарына орналасуға
конкурстар өткізуді, аттестациялауды, мемлекеттік қызметшілердің
мемлекеттік қызмет лауазымдарына орналасқан кезде сынақтан өтуін
қамтамасыз өтеді;
* мемлекеттік органдардың мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік
қызмет өткеруіне байланысты шешімдерін ресімдейді, мемлекеттік
қызметшілердің жеке істерін жүргізеді, мемлекеттік қызметшілердің
еңбек ету тізімдеріне қажетті жазбаларды енгізеді;
мемлекеттік қызметшілерге олардың құқықтық жағдайының
қызметке байланысты шектеулердің сақталуын бақылайды;
* мемлекеттік қызметшілердің кәсіби даярлығының деңгейіне
талдау жасайды, мемлекеттік қызметшілерді қайта даярлау
мен біліктілігін арттыруды ұйымдастырады.
Мемлекеттік қызметшілерді аттестациялауды жүзеге асыруда
аттестациялық комиссияны мемлекеттік органның басшысы сондағы
кадр қызметінің ұсынуымен құрады. Қазақстан Республикасының кадр саясатының
нәтижелі жүзеге асуы үшін мемлекеттік қызметті нақты қолға алуымыз қажет,
қазір біз тұрақтану кезеңіне өтудеміз. Ең өзекті және маңызды
міндеттерімізді шешуде қол жеткізген табыстарымыз бізге жан-жағымызға үңіле
зер тастауға, болашақка батылырақ көз салуға, алдағы дамуымыз туралы
ойлауға, өз жоспарларымызды түзеуге мүмкіндік береді. Қазіргі қиын заманда
мемлекеттік қызмегтің кадр саясаты мәселесі бізге үлкен міндет жүктейді.
Сондықтан, бұл міндетті шешу мәселесін ең бірінші алға қойып, ертеңгі күнге
қалдырмауымыз керек. Себебі, біз бұл маңызды міндетті толық бітіріп,
аяқтағанша күтіп отыруға шыдамымыз жетпейді, мемлекет алға қойған мақсатын
бітірмей, басқа іспен айналысуға болмайды.
Мемлекеттік қызметтік кадрлары күн сайын алдарындағы стратегиялық
мақсаттар мен басымдықтарды көріп отыруы, екінші кезектегі және күнделікті
міндеттерді шешуге аландамастан бұрын оларды іске асыруы қажет.
Осы ұзақ мерзімді басымдықтар мен мақсаттар мемлекет пен біздің
азаматтарымыздың күш-жігерін жұмылдыру үшін қызмет етуге, еліміздің бюджеті
мен кадр саясатын қалыптастыру кезінде өлшемдер негізінде алынуға тиіс.
Қазір мемлекеттік аппаратты қайта ұйымдастыру мен жетілдіру қолға
алынды, алайда, бұл процеске неғұрлым қуатты қарқын беру қажет. Біздің
негізгі міндетіміз - Қазақстанда мемлекеттік қызметті басқару саласында осы
заманғы, тиімді кадр саясатын қалыптастыру. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін
мемлекеттік қызмет пен басқару мәселелерін көп ретте жаңадан шешуге тура
келді. Сондықтан, кадр мәселесін басты міндетке алғанымыз жөн. Мемлекеттік
қызметтің басқару жүйесінің өзі осы кадр саясатымен тығыз байланысты. Кадр
саясатын дұрыстап алмай, мемлекеттік органдардың басқару жүйесі
дұрыс іс жүзіне асырыла қоймайды. Басқару ісіне білек сыбана іс тындыруға
әзір, басым мақсаттар мен міндеттерді шешуге қабілетті білімдар мамандар
келуге тиіс. Сонда ғана, мемлекеттік басқарудағы кадр мәселесі реттеліп, өз
қалпына түседі, қазір республикада мемлекеттік басқару негіздері қазірдің
өзінде каланды, алайда, әлі де көп іс тындыру керек. Кадрларды басқарудың
жалпы мемлекеттік жүйесін құру қажет, онда оларды елімізде және сырт
жерлерде нысаналы әрі тиімді даярлаудың, оларды қызмет бабында
жоғарылатудың әділетті тәртібі, әлеуметтік қорғау кепілдігі, бірыңғай
ақпарат тетігі, әрі басқарудың ең іргелі ресурсы адамға деген сергек
көзқарас қамтылуға тиіс. Сонымен бірге, бұл мемлекеттік басқару жүйесінің
білімсіз, біліктілігі төмен қызметкерлерді ығыстыра алатын қабілеті де
болуы керек, әр қызметкер іс жүзінде өзінің пайдалы екенін және керектігін
ұдайы көрсетіп, дәлелдеп отыруға тиіс.
Қазақстанда мемлекеттік қызмет жүйесін нығайту және одан әрі дамыту
мақсатында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі
агенттігі құрылды. Бұл агенттік Қазақстан Республикасының Президентіне
тікелей бағынатын және есеп беретін, мемлекеттік қызмет саласында бірыңғай
мемлекеттік кадр саясатын жүргізуді жүзеге асыратын мемлекеттік орган болып
табылады3. Агенттіктің негізгі міндеттеріне мыналар жатады:
* мемлекеттік қызмет жүйесін жетілдіру;
* мемлекеттік қызмет кадрларын даярлау, қайта даярлау және
біліктілігін арттыру;
* мемлекеттік қызметшілердің еңбегіне ақы төлеу жүйесін
жетілдіру жөніндегі жұмысты ұйымдастыру;
* мемлекеттік қызмет кадрларының жай-күйіне мониторинг
жүргізу;
* мемлекеттік қызметке кіру, оны өткеру, мемлекеттік қызмет-шілерді
аттестациялау мәселелері жөніндегі нормативтік құқықтық актілерді
әзірлеп, қабылдау жатады.
Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік қызмет
академиясы Мемлекеттік қызметшілерді даярлау және біліктігін арттыруды
жетілдіру жөнінде одан әрі жүргізілетін шаралар туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің 1998 жылғы 18 қыркүйектегі
№ 4075 Жарлығымен құрылды4. Бұл академия жоғары арнаулы кәсіби
білім беретін мемлекеттік оқу орны мәртебесі бар жоғары білім және ғылым
мекемесі болып табылады. Академия Қазақстан Республикасының мемлекеттік
қызмет саласындағы кадр саясатын және мемлекеттік қызметшілерді даярлау,
қайта даярлау және біліктілігін арттыруды басқару жүйесіндегі оқу-
әдістемелік, ғылыми және ақпараттық-талдау орталығы болып табылады.
Академияның қызметі - мемлекеттік қызметшілерді даярлау, қайта даярлау
және біліктілігін арттыруға мемлекеттік тапсырыс, сондай-ақ, орталық және
жергілікті мемлекеттік органдармен және мемлекеттік ұйымдармен оқыту туралы
шарттар, ғылыми зерттеулер мен ақпараттық талдау жұмыстарын жүргізу
жөніндегі шарттар негізінде жүзеге асырылады. Осы қызметінің негізгі
бағыттарын іске асыруды қамтамасыз ету мақсатында, Академия мынандай
міндеттерді шешеді:
* мемлекеттік қызметшілерді даярлау, қайта даярлау және
білгіктілігін арттыруды жүзеге асыру;
* мемлекетгік қызмет пен кадр саясаты саласында шарттық
негізде ғылыми зерттеулер жүргізеді;
мемлекеттік қызметшілер үшін мамандар даярлауды, қайта даярлауды және
біліктілігін арттыруды жүзеге асыратын Республика оқу орындарының
қызметін үйлестіреді және әдістемелік басшылықты қамтамасыз етеді;
мемлекеттік қызметшілердің кәсіби деңгейіне қойылаты негізгі талаптарға
сараптама жүргізеді;
* орталық мемлекеттік органдардың кадр қызметі басшыларына
басқарушылық, консультация беруді ұйымдастырады.
Міне, мемлекеттік қызмет саласында оның қызметін, кадр мәселесін одан
әрі нығайту үшін агенттік және академия құрылды. Бұл мемлекеттік
органдардың негізгі міндеттері - кадр саясатын жетілдіру болып табылады.
Қазақстан Республикасының кадр саясатын реформалаудың кейбір
мәселелерін жоғарыла отырған басшы азаматтар дұрыс реттеп, іс жүзіне асыруы
керек. Қазақстан Республикасы Президентінің "Мемлекеттік қызмет туралы"
Заңы мемлекеттік органдардың кадр қызметінің мазмұны жеткіліксіз, оны
толықтыра түсу керек. Сонда ғана, еліміздің,
Мемлекеттік кадр саясатын корытындылай келе айтарым, Қазақстан
Республикасының Конституциясы мен басқа да нормативті актілері кадр саясаты
туралы кадрлардың кәсіби құзыретін реттеуде белгіленген тәртіпті анықгайды.
Ұлттық қарым-қатынасты мемлекеттік кадр саясатына жаңа концепциялар
керек. Осыларды шешу үшін қоғамның алдына барлық жана міндеттер қойылады.
Бұл саладағы әрекеттер Қазақстан Республикасындағы ұлттық қарым-қатынастар
жағдайы мен перспективасын ескеру керек.
Кадр саясаты - мемлекеттік қызметтің ажырамас күрделі бөлігі
болғандықтан, оны жақсылап колға алу керек. Мемлекеттік кадр саясатының
ерекшелігі сол — бүкіл басқару органдарының басшылары осы саясаттан өтеді.
Сондықтан, баскару органдары дұрыс жұмыс атқаруы үшін, ең бірінші
басшыларды ретке келтіру керек.
Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан-2030" атты Қазақстан
халқына жолдауының "Ұзақ мерзімді басым мақсаттар мен оларды іске асыру
стратегиялары" деген тараудың 7-тармағы кәсіби мемлекетке арналған1. "Онда
былай деп керсетілген: "Ісіне адал, әрі біздің басты мақсаттарымызға қол
жеткізуді, халыктын өкілдері болуға кабілетті Қазакстанның мемлекеттік
кызметшілерінің ыкпалды және осы заманға лайық корпусын жасақтау". Осы ұзақ
мерзімді басымдықтардың әрқайсысы үшін біз бір жылдық, үш, ал, кейіннен бес
жылдық жоспарларда белгіленген нақты іс-қимылдарға күш жігерімізді
жұмылдыра отырып, біз стратегиямызды талдап, жасауға және оны дәйекті түрде
іске асыруға тиіспіз."
Осы ұзақ мерзімді басымдықтар мемлекет пен біздің азаматтарымыздың күш-
жігерін жұмылдыру үшін қызмет етуге, еліміздің бюджеті мен кадр саясатын
қалыптастыру кезінде өлшемдер негізіне алынуға тиіс.
Қазір мемлекеттік аппаратты қайта ұйымдастыру мен
жетілдіру қолға алынды, алайда, бүл процеске неғүрлым қуатты қарқын беру
қажет. Міне, сондықтан да, Елбасымыз биылғы жылдың басынан бері Үкіметіміз
бен оның дербес құрамын түбегейлі реформалау стратегиясын іске асыруға
кірісті. Үкімет орталық және аймактық деңгейлерде қысқартыла бастады және
бұл процесс жалғаса береді. Біздің міндет - Қазақстанда нарықтық экономика
үшін оңтайлы болатын мемлекеттік қызмет пен басқару құрылымының осы
замангы, тиімді жүйесін жасау; басым мақсаттарды іске асыруға қабілетті
Үкімет құру; ұлттық мүдделердін сақшысы бола алатын мемлекет қалыптастыру.
Кеңестік әміршілдік экономика дәуірінде мемлекет бастан аяқ бәрін
бақылауға тырысты. Соның салдарынан ол көптеген қайталанатын қызмет
буындары көп ебедейсіз құрылымға айналды. Қалыпты дамыған елдерде кеңес
мемлекеті бақылауына алуға әрекеттенген міндеттердің 80 проценті
мемлекеттердің функциясына жатпайды. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін
мемлекеттік құрылыс пен басқару мәселелерін көп ретте жаңадан шешуге тура
келді. Ең алдымен, бұл жаңа тәуелсіз мемлекеттің өмір сүруінін заңдық -
құқықтық негізін қамтамасыз етуге, әлеуметтік - саяси тұрақтылықты
дәйектілікпен орнықтыруға қатысты болды.
Бүгінгі күш қоғамның және экономиканың күрделі жүйелік
қайта жаңгыруларын мемлекеттік баскару жүйесінің өзін жүйелі ету мәселесі
күн тәртібіне өткір қойылып отыр - әрине, бұған біртіндеп, онын өзінде
мемлекеттің функцияларын ұзақ мерзімді реформалаудың үйлестірілген, дәйекті
жоспарын алдын ала әзірлеген жағдайда ғана жетуге болады.
Үкімет пен жергілікті өкіметті түпкілікті қалыптастыруға мүмкіндік
беретін жеті негізгі стратегия принциптері мынаған саяды;
1. Неғұрлым маңызды бірнеше функцияларды ғана орындауға жұмылған ықшам
әрі кәсіпқой қызмет.
2. Стратегиялар негізіндегі іс-қимыл бағдарламалары бойынша
атқарылатын жұмыс.
3. Нақтылы жолға қойылған ведомствоаралық үйлестіру.
4. Министрлердің өкілеттіктері мен жауапкершіліктерін, олардың
есептілігін және олардың қызметіне стратегиялық бақылауды арттыру.
5. Министрліктердің ішінде, орталықтан аймақтарға және мемлекеттен
жекеше секторға қарай орталыққа тәуелділікті жою.
6. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы батыл да ымырасыз күрес.
7. Кадрларды жалдау, даярлау және жоғарылату жүйелерін жақсарту.
Табысқа жеткен үкіметтер, әдетте ықшам келеді, әрі мемлекет қана
атқара алатын ең басты бірнеше функцияларға жұмылады. Әлбетте, оңтайлы
үкіметтер өз қызметін аз санды басымдықтарға және осы мақсатқа жету
жолындағы стратегияларды іске асыруға ұмтылады, үкіметтің тиімділігі
байланысты үш факторға: оның құрылымдық ұйымына, стратегиялық үйлесімдігіне
және кадрлар даярлығының дәрежесіне негізделеді. Біздің таяу болашақтағы
міндетіміз стратегиялық жоспарлау әдістерін меңгерген қабілетті, әрі адал
кадрлардан тұратын шағын, оңтайлы аппарат құру болады.
Әлеуметтік экономикалық өмірдегі дағдарысты құбылыстардың негізгі
себептерінің бірі - министрліктер мен ведомствалар арасында, аймақтар
арасында үйлестірудің болмауында екенін айтып жату
артық. Нақтылы міндеттерді шешу жолындағы жауапкершілік көлемінің бір -
біріне сәйкес келмеуі. Функцияларды қайталау және жең
ұшынан жалғасу сан түрлі кедергілерге және бюрократиялық ішараздыққа әкеліп
соғады. Бүгінгі мемлекеттік басқарудың діні де, тіні де осында жатыр.
Бұл проблеманың тамыры - стратегиялық жоспарлаудың жоктығында болып
отыр.
Әрбір министрліктің, ведомстваның, әкімшіліктің жұмысы, сайып келгенде
аймақтық дамудын өзі мақсаты айқын, міндеттері нақты жалпымемлекеттік
стратегияға бағындырылуға тиіс. Мұның тың көзқарас пен жаңа әдістемені
талап етері сөзсіз.
Стратегиялық жоспарлау, қаржылық бағдарламалау мен жобалық менеджмент
таяу болашақтағы мемлекеттік басқарудағы жаңарудың өзегіне айналуға тиіс.
Ведомствоаралық және аймақтараралық үйлестіру, басым мақсаттарға жедел
жетуге деген саяси ерік жігердің көрінісі ретінде ауадай қажет.
Ведомстволардың стратегиялық міндеттерді іске асыру жөніндегі қызметі
мен күш-қимылын бақылайтан біртұтас билік жүргізуші үйлестіруші орган құру
қажет.
Мемлекеттік үйлестіру жүйесі тиімді әрі қарымды болуға тиіс. Оның
жұмысының нәтижелері барлық есепті органдар үшін ашық болуы қажет.
Министрліктер мен ведомстволардағы бүгінгі қалыптасқан ахуалға келетін
болсақ, жауапкершілік деңгейі өкілеттілік көлемінен асып түсіп отыр.
Өкілеттіктер мен жауапкершіліктер арасалмағынын бір жағына қарай ауытқуы
басқару тиімділігін күрт төмендетеді. Әлемдік тәжірибе мекеме басшысына
ішкі басқару жөнінен кең өкілеттік берудің билікті асыра пайдалану
мүмкіндігінен келетін залалдан гөрі әлдеқайда көп артықшылықтар беретінін
дәлелдеп отыр.
Министр мен әкім кең өкілеттіктер иеленуге тиіс және солай болуы
керек, алайда, олардың қызметі жоғарғы тұрған органдарға есепті болуы
қажет, әрі ұдайы жасалып отыратын тәптіштеуші бақылау емес, стратегиялық
бақылауға алынуъі керек.
Бір қолға шоғырланған барынша кең өкілеттіктер қабылданған
міндеттемелердің орындалмай қалғаны үшін барынша кең дербес жауапкершілікті
көздейтіні анық.
Менің айтып өткенімдей, әр министрлік пен ведомство өзіне тән емес
функциялардан арылуы керек, оларды мүмкіндігінше орталықтан аймақтарға
қарай, мемлекеттен жекеше секторға қарай ойыстыру қажет. Сатылар мен аралық
буындар аз болған сайын өкілеттіктердің ара жігі де айқын ашылады.
Билікті орталықтан алудың және өкілеттіктерді өздері шұғылданатын
объектілерге тікелей қатысты неғұрлым төменгі деңгейлерге ойыстырудың
қажеттігі айдан анық, сонда орталық және өзге мемлекеттік органдар өзінің
іс жүзінде керектігін және пайдалылығын ұдайы дәлелдеуге мәжбүр болады.
Нарықтың көмегімен біз аймақтар арасында: тұрмыс жағдайы жоғары аймақ,
таңдаулы аймақ, принципі бойынша бәсекелестікті туғызып, күшейте беруге
тиіспіз. Сонда өндіргіш күштер неғұрлым қолайлы жағдай жасалған аймақтарға
шоғырлануға тиіс.
Аймақтардың жарыстас болуы олардың, әсіресе, бюджет мәселелеріндегі
дербестігіне көбірек сүйенуі керек, шамадан тыс орталықтандыру. міне, осы
тұста айқын көрінеді. Бет жүзіне, лауазымына қарамай, сыбайлас жемқорлыкқа
қарсы күрес жүргізу қажет. Басқару корпусы батыл тазаруға және жаңаруға
тиіс.
Жаңа тұрпатты шенеунік - өз ұлтының отаншыл, әрі әділ, ісіне адал және
кәсіпқой, білікті қызметшісі болуға тиіс. Мемлекеттік қызметтің беделін
биік көтеру және қолдап отыру - біздің таяу жылдарда шешуге тиіс
стратегиялық міндетіміз.
Күні кешегі өткенімізден бойымызда қалған ескі ниет -пайымымыз,
әсіресе, идеологиялық кертартпалығымыз, нарықтық шаруашылықтың жаңа
жағдайында жұмыс істеуге қабілеттігіміз бен білместігіміз - әлеуметтік -
экономикалық даму жолындағы үлкен тосқауыл. Иә, алғашқы жалт еткен жағымды
көріністер бар. Алайда, тұтасынан алғанда, жаңа тұрпатты басқарушылар
даярлау - таяу болашақтың кезек күттірмес міндеті. Басқаруға білек сыбана
іс тындыруға әзір, басым мақсаттар мен міндеттерге жетуге қабілетті
білімдарлар келуге тиіс.
Кәсіпқойлық, отаншылдық, ұзақ мерзімді міндеттер қоюға қабілеттілік,
оларды жаңа жағдайда шеше алатын білімділік пен жігерлілік - кадрларды
іріктеу мен жоғарылатудың басты өлшемдері. Республикада кәсіпқой
мемлекеттік қызмет негіздері қазірдің өзінде қаланды. Алайда, әлі де көп іс
тындыру керек. Кадрларды басқарудың жалпымемлекеттік жүйесін құру қажет,
онда оларды елімізде және сырт жерлерде нысаналы әрі тиімді даярлаудың,
оларды қызмет бабында жоғарылатудың әділетті тәртібі бірыңғай ақпарат
тетігі, әлеуметтік қорғау кепілдігі әрі басқарудың ең іргелі ресурсы -
адамға деген сергек көзқарас қамтылуға тиіс. Сонымен бірге, бұл мемлекеттік
жүйенің білімсіз, біліктілігі темен қызметкерлерді ығыстыра алатын қабілеті
де болуы керек, әр қызметкер іс жүзінде өзінің пайдалы екенін және
керектігін ұдайы дәлелдеп отыруға тиіс.
Егер біз XXI жүзжылдықтың басынан келесі үш жылға арналған қысқа
мерзімді міндеттерімізді белгілеп, оларды орындай алмасақ, осы
айтқанымыздың бәрінің де құрғақ қиял, жел сөз болып қалу қаупі бар. Біздің
көптеген азаматтарымызды дәл бүгін алыс келешектің онша алаңдатып
отырмағаны аян, өйткені, қазіргі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz