ХХ ғасыр басындағы әдебиет тарихы

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 6

І тарау

Кеңестік кезеңдегі ХХ ғасыр басындағы әдебиеттің мәселелерін зерттеудегі ізденістер . . . 10

ІІ тарау

«ХХ ғасыр басындағы әдебиет тарихын зерттеудің жаңаша сипаты»

. . . 37

Қорытынды . . . 62

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 63

Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанның егеменді, тәуелсіз ел болуы -біздің жаңа тарихымыздың басы. Ендігі жерде біз өз тарихымызды бұрынғыдай көп ұлтты мемлекеттің құрамында емес, дербес зерттеп, тарихтың ұзақ жолында ұтқанымыз бен ұтылғанымызды, жеткеніміз бен қолымыз жетпеген жайларды кең ашып, бүгінгі егемендікке жетудің заңды жолын көрсетуге тиіспіз. Жалпы ұлтпен, ұлт мәдениетімен бірге қайшылықты жолдан өткен біздің әдебиетіміздің тарихы да осындай талғаммен қайта қараудан қажет етеді. Бұрын жазылған қазақ кеңес әдебиетінің тарихына арналған еңбектер («Қазақ совет әдебиеті тарихының очеркі». 1949, 1958. Қазақ әдебиет тарихы, 3 томдық, 6 кітап. Соның 3-томы -5-6 кітаптар, 1967. Тарихтың жеке мәселелеріне арналған зерттеулер) бұл күнде ескірді. Ең алдымен ол еңбектерде қазақ әдебиетінің ұлттық сипаты жеткілікті ашылмай, ол көп ұлтты кеңес әдебиетінің бір бұтағы есебінде ғана қаралды. Тілі ғана бөлектігі болмаса, оның мазмұны түгелдей кеңестік идеологиялық ықпалына бағынды. Екіншіден, ол кездің тарихына, біздің ұлттық әдебиетіміз бен мәдениетіміздің тіпті тарихымыздың өзіміздің жаңа беттер қосқан талантты ақын -жазушылар тобы кірмей қалды. Олардың аттары да аталмады. Бұл, алдымен, «алашордашыл» ақын -жазушылар А. Байтұрсынов, Ш. Құдайбердиев, Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев, тағы басқалар есіміне, байланысты. Бұларды сөз етпеудің нәтижесінде, XX ғасырдың басындағы әдебиетте Абай дәстүрінің дамуы, ағартушылық идеяның халықтың азаттығы жолындағы күреске ұласуы сияқты маңызды мәселелер тарихта дұрыс шешімін таба алмады. Кеңес әдебиеті өзінің алдындағы дәстүрлерінен үзіліп зертелді. Кеңестік атаулардың бәрі көркемдік ізденістерінен бөлініп алынып, тақырыбы жағынан қаралды, жадағай мақталды. Жазушылар мен шығармаларды бағалауда талғампаздық жете бермеді. Ал, кеңес идеологиясына қайшы деген туындылар мен олардың авторлары қуғынға түсті.

«Мұның барлығының түп -төркіні әдебиеттің партиялық идеологияның шылауында болуы қажеттілігі жайында В. И. Ленин ұсынған әдебиеттің партиялығы теориясының салдары еді. Бүкіл әдеби процесс, әдеби туындылар, жеке жазушылардың көзқарасы осы өлшеммен өлшенеді. Көркем әдебиет қоғам міндеттерімен тікелей байланыстырылды. Сондықтан онда науқаншылық өріс алды, адамзат иелігіне ортақ мәселелер көтерілмеді. Бұл әдебиетті өзінің табиғатынан, даму заңдылықтарынан айырды. Кеңес дәуіріндегі әдебиет тарихын қайта қараудың қажеттігі осындай зерттеуліктен туады. Бірақ кеңес үкіметі, кеңестік идеология құлады деп, ол дәуірде туған жарамды әдебиет туындыларын жаппай жамандаудан сақ болуымыз керек. Кеңес үкіметі өмір сүрген 70 жылдан артық мерзім -біздің бастан кешкен тарихымыз» [1-50] . Жоғарыда айтылғандай, онда қайшылықтармен бірге пайдалы нәрселер де жасалады. Жасырмай айтсақ, біздің бүгінгі кәсіби (профессионалды), әлемге танылған әдебиетіміз -сол жылдардың жемісі. Әдебиет жанрларын байтып, жетілдірді заманың ырқына кете бермей, оның қайшылықтарына сын көзімен қараған, адамзатқа ортақ мұра қалдырған жазушыларымыз аз емес. Сондықтан барды барша, жоқты жоқша дәл айту, әр құбылысты диалектикалық қайшылығы мен, даму, өзгеру үстінде көру, зерттеу -біздің басты міндетіміз. Қанша дегенмен, әдебиет -өмір айнасы. Өмірде болған қоғамдық шындық тудырған жайттар мен олардың әдебиеттегі көрінісі де тарихтан өз бағасын алуға тиіс. Қазан төңкерісіне қөзқарас бүгін өзгергенмен, жалпы төңкеріс атаулыға, халықтың азаттық, әділдік іздеген күресіне көзқарас өзгере қоймайды. Әділетті қоғам аңсау, ол үшін ұмытлу -адам баласаның ғасырлар бойы арманы. Барлық халықты теңдікке жеткізу, жұрттың өмір сүру жағдайларын жақсарту, біреудің еңбегін біреу жей алмайтын қоғам құру, құлдықтан құтқару - ұлы мақсат қой. Осы ұлы мақсат жолында күресе жүріп жалаң ұранға түсіп кету, адасу -үлкен трагедия. Бұған жеке тұлғалар емес, заман, партиялық саясаттың бір жақтылығы кінәлі. Олай болса, қазақ халқының төңкеріс кезіндегі ізденістері де, осыны жырлаған ақындар да өз болмысының бар шындығымен, қайшылығымен тиісті бағасын алғаны жөн. Ал, бостандық үшін күрес тап тартысына, елдің ішкі жағдайының аласапыран күйіне ауысып кетсе оған сын көзімен қарау керек.

20- жылдардағы қазақ әдебиеті қызықты ізденістермен басталғаны белгілі. Патша цензурасы тиым салынып, ой -пікірін ашық айта алмаған қаламгерлердің бірқатары осы тұста сөз еркіндігін пайдаланды. Әдебиет дамуының бағдары, міндеттері жайында кең көлемде пікірлесу орын алады. Ақын - жазушылар да қалаған, жанына жақын тақырыпқа шығармалар жазады. Алайда, 1925 жылғы партияның көркем әдебиет саласындағы саясаты туралы қаулының шығуы, әдебиеттің партия ықпалына түсуі мұндай еркіндікке тез тұсау салды. Осы тұстағы әдебиеттік ой -пікірлер де, бұрын айтылмай келген, не теріс бағаланған шығармалар да бүгін жаңаша бажайлауды керек етеді. Осылардың бәріне біз бүгінгі талаптар, елдің егемендігі мен ұлт мүддесі тұрғысынан қарауға тиіспіз. Сол тұстағы партиялық саясаткерлер, Каз ААП-тың сыңаржақ сыншылары таққан таңбалар мен штамптар да бүгін шынайы бағасын алуы қажет.

Осындай күрделі мәселелердің оң шешімін табуы үшін, ХХғасыр басындағы әдебиет тарихын зерттеген ғалымдар: Б. Кенжебаев, С. Қирабаев, Т. Кәкішов сынды ғалымдардың кешегі кеңестік дәуірдегі зерттеулері мен еліміз тәуелсіздік алып, жариялыққа жол ашылғаннан кейінгі кезеңдегі еңбектеріндегі күрделі мәселелерді қатар алып қарастырудыңда маңызы зор. Және де бүгінгі талап тұрғысынан зерттеліп, зерделеген көрнекті ғалымдар З. Бисенғали мен Ө. Әбдиманұлының монографиялық еңбектеріндегі көтерілген ғылыми тұжырымдар мен жаңашыл танымдарды қоса алып зерделеу ұлттық әдебиетіміздегі көкейкесті сұрақтардың дұрыс шешімін табуына үлкен өріс ашады деп білеміз. Диплом жұмысының мақсаттары мен міндеттері. ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің тарихын әр кезде зерттеген ғалымдарымыздың еңбектерін тәуелсіз таным тұрғысынан қарауды мақсат ете отырып, алдымызға мынандай міндеттер қойдық.

- ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің тарихын зерттеген ғылыми еңбектерді жазылу кезеңін тұтасымен қарастыру (Б. Кенжебаев, Т. Кәкішұлы, С. Қирабаев) ;

- кеңестік дәуір тұсында жазылған еңбектердегі саяси идеология мен қоғамдық талаптардың мән-маңызын ашып көрсету;

- қатаң саяси талаптың ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетнің тарихын жазуға айтарлықтай кері әсер- ықпалы болғанын айқындау;

- ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің тарихының кеңестік идеология тұсындағы зерттелуіндегі ғылыми тенденциясының ішкі мазмұнын қарастыру;

- көрнекті ғалымдар Т. Кәкішұлы және С. Қирабаев еңбектерін бүгінгі және өткен дәуір талабы тұрғысынан сараптап көрсету;

- еліміз тәуелсіздік алғаннан бергі уақытта жазылған Т. Кәкішұлы, С. Қирабаев, З. Бисенғали, Ө. Әбдиманұлы зерттеулеріндегі тың мазмұн мен жаңа танымды жан-жақты талдап таныту;

Тақырыптың зерттелу деңгейі: XX ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің тарихын зерттеген көрнекті ғалымдармыз Б. Кенжебаев, Т. Кәкішұлы, С. Қирабаев еңбектері арнайы ғылыми зерттеудің объектісіне тұтасымен айналмаса да, зерттеушілердің әдебиет тарихына сіңірген еңбектері жөнінде көптеген ғылыми мәні зор мақалалар, әдеби портреттер, шағын эсселер жазылды. Және де қазіргі таңда тап осы кезең әдебиетінің тарихынан айтарлықтай құнды еңбек жазып жүрген ғалымдарымыз З. Бисенғали мен Ө. Әбдиманұлының монографияларына көптеген ғылыми рецензиялар және мақалалар жазылғаны белгілі. Диплом жұмысымызға ХХ ғасыр басындағы әдебиетті зерттеген ғалымдардың еңбектерінде пайдаландық. Олар: М. Әуезов, С. Мұқанов, Ә. Марғұлан, Қ. Жұмалиев, Е. Ысмайылов, Ы. Дүйсенбаев, 3. Қабдолов, Т. Кәкішев, 3. Ахметов, Мырзахметов, Қ. Мұхаметханов, Р. Нұрғалиев, С. Қасқабасов, М. Жолдасбеков, М. Мағауин, Қ. Өмірәлиев, Ш. Елеукенов, Н. Келімбетов, Ө. Күмісбаев, А. Қыраубайқызы, Ж. Дәдебаев, Д. Ыскақұлы, С. Дәуітов, С. Негімов Қ. Ергөбеков, Б. Майтанов, Қ. Әбдезұлы, 3. Сейітжанұлы, Ж. Тілепов, Б. Әбдіғазиев, Т. Телегенов, Т. Есенбеков, А. Жақсылыков т. б. еңбектері болып табылады.

Зерттеу нысанасы: Тақырыптың мәнін ашу үшін әр жылдары жылдары жазылған ғалымдардың еңбектері алынды. Б. Кенжебаев «Сұлтанмахмұттың ақындығы», «Сұлтанмахмұт Торайғыров», «Қазақ халқының ХХ ғасыр басындағы демократ жазушы», «Жиырмасыншы жылдардағы қазақ совет әдебиеті», «Шындық пен шеберлік», «Жылдар жемісі», «Әдебиет белестері», «Сын сапары» (1971) және «Оңаша отау» (1982) ; «Ұштасқан үш өзенмен» (1978), «Жол үстінде 80 күн» (1983), «Жасампаз өлке» (1989), «Санадағы жаралар» (1992) ;

С. Қирабаевтың «Ғабиден Мұстафин» (1956), «Спандияр Көбеев (1958) », «С. Сейфуллин» (1962), «Ж. Аймауытов» (1993), «Октябрь және қазақ әдебиеті» (1968), «Әдебиет және дәуір талабы» (1971), «Революция және әдебиет» (1977), «Талантқа құрмет» (1988), «Ұлт тәуелсіздік және әдебиет» (2001), «Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері» (1995) ; З. Бисенғали «ХХ ғасыр басындағы қазақ прозасы», «ХХ ғасыр басындағы қазақ романы», Ө. Әбдиманұлы «ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиеті», «Ұлт-азаттық идеяның ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетіндегі көркемдік мәні мен жаңашылдық сипаты».

Зерттеу әдістері. Бұл дипломдық жұмыс жинақтау, сараптау, бақылау, қорыту әдістерінің негізінде жазылды.

Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспе, негізгі бөлім мен қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Негізгі бөлімде «Кеңестік кезеңдегі ХХ ғасыр басындағы әдебиеттің мәселелерін зерттеудегі ізденістер» (Б. Кенжебаев, Т. Кәкішұлы, С. Қирабаев еңбектерінің негізінде) және «ХХ ғасыр басындағы әдебиет тарихын зерттеудің жаңаша сипаты» (Б. Кенжебаев, Т. Кәкішұлы, С. Қирабаев, З. Бисенғали, Ө. Әбдиманұлы еңбектерінің негізінде) .

І Тарау. Кеңестік кезеңдегі ХХ ғасыр басындағы әдебиеттің мәселелерін зерттеудегі ізденістер

Қазақ әдебиеттануында тарихи дәуірлеу мәселесі кеңес дәуірінде біржақты зерттеліп келді. Кеңес дәуірі кезеңіндегі әдебиеттануда Абайдан кейінгі кеңес қазақ әдебиеті бірден басқа жағы сөз болмайтын. Қазақ әдебиеті "младописьменный" әдебиеттер қатарында шоғырланып келді. Яғни, кеңес кезеңіне дейін өз жазуы жок, әдеби тілі, әдеби жанрлары жоқ, енді ғана қалыптасқан жаңа әдебиет ретінде қарастырылатын. Мәскеуде 1988 жылы шыққан "История всемирной литературы" атты кітапта қазақ әдебиеті осылай таныстырылды.

1973 жылы «Ғылым» баспасынан шыкқан Б. Кенжебаевтың "Қазақ әдебиеті тарихының мәселелері" атты еңбегі "Қазақ әдебиетінің тарихи дәуірлеу" деген зерттеумен ашылады. Осы он бір беттік мақалада әдебиеттанушы Б. Кенжебаев қазақ әдебиет тарихына қатысты дәуірлеу жүйесін алға тартады. Бұл дәуірлеу бойынша қазақ сөз өнері өз тарихы, бастау көздері, өз арналары бар қалыптасқан ғылыми жүйе ретінде берілген. Ғалымның бас қағидасы: "Әдебиет - тарихы халық тарихымен тығыз байланысты, соның бейнесі, көрінісі, сүрлеуі, ол қай кезде болсын халық тарихының ізімсн жасалады. Демек, қазақ әдебиетінің ғылыми тарихы да қазақ халқы тарихының ізімен жасалуы тиіс"[2-45] .

Қазақ халқының тарихы қашаннан басталады, мекені қайсы, қандай елдердің құрамынан шыққан деген сауалдарға ғалым нақты жауап береді: « . . . тарихи деректер бойынша мысалы, қазақ халқы болып құралған рулардың дені біздің жыл санауымыздан бұрынғы ІҮ ғасырда Сырдарияның орта, жоғары бойын жасаған, I ғасырда Ыстық көл төңірегіне қоныстанған. Біздің жыл санауымыздың алғашқы ғасырларында Шу, Талас, Қаратау, Сарысу жағын алып жатқан; ҮІІ-ҮІІІ ғасырларда Орталық Азия мен шығыс-оңтүстік Сібірді жайлаған; Х-ХІV ғасырларда орта, төменгі Еділ бойын, Каспийдің шығыс, солтүстік, батыс жағалауларын мекендеген»[3-17] .

Осы орайда, мемлекеттігі жөнінде нақты мәлімет бере кетеді: «Тарихтан мәлім, ертедегі түрік, монғол ру- тайпалары мекендеген жерлерде әр заманда әр түрлі одақ-бірлестіктер, қауым-мемлекеттер болған. Мысалы, Үйсін мемлекеті, Түрік қағанаттары, Хорезм патшалығы, Қыпшақ бірлестігі ( "Дәшті Қыпшақ"), Алтын Орда. (Ақ Орда, Көк Орда) мемлекеті, түрлі халықтар өмір сүрген»[3-20] .

Осы орайда Б. Кенжебаев қазақ тарихшылары үндемей отырғандықтан елдің қалыптасу кезеңдері туралы сол кезде мәліметтер беріп кетеді. Тұрақты қазақ ру-тайпалары қандай ұлыстардан, қандай мекендерден құралған? Ғалым бұған былай дейді: "Ертедегі қазақ ру-тайпалары бұрынғы уақытта, қазақ халқы, қазақ хандығы болып құрылғанға дейін Қытай, Рим аралығындағы аймақтар мен өлкелерді мекендеген түрік, монғол руларымен бірге болған, бірге тірлік еткен. Сондықтан бәрінің тарихи, коғамдық, мәдени өмірі ұқсас болған"[5-14] .

XIX ғасырда қазақ халқы Ресейге қосылып болды деп санаған әдебиетші-ғалым Б. Кенжебаев XIX ғасырдың соңы XX гасыр басындағы қазақ әдебиетінің жағдайын былай суреттейді: (ІХ ғасырда XX ғасырдың басында қазақ тілінде кітаптар көп басылды, газет-журанлдар шықты)

Бұл дәуірде қазақ халқының жаңа әдебиеті демократшыл-ағартушылық идеялы, сыншыл реалистік әдебиеті туып өркендеді. Онда әдебиет жанрларының жаңа түрлері, көркем проза, публицистика пайда болды. Бірді-екілі драмалық шығармалар көрінді".

Соңғы сөйлемдерімен әдебиеттанушы ғалым XX ғасыр басындағы қазақ әдебиеттануының биік ахуалын алға тартқандай. Кеңес кезінде ашық айтылмайтын, С. Көбеев пен М. Сералиннен басқа есімдері жоқ кезеңнің одан гөрі куатты болғанын Б. Кенжебасв осылай өрбіткендей болды.

1973 жылы басылып шыққан кітабының беташары болып тұрған қазақ әдебиетінің еншісін анықтайтын басты мақаласында әдебиеттанушы Б. Кенжебаев өзі өмір сүрген кеңес дәуірі туралы бір-ақ абзац береді және ол бірінен бірі қысқа үш-ақ сөйлемнен тұрады. Сараланып отырған макаланың негізі кеңес кезіне дейінгі қазақ сөз өнерінін тарихын қамтиды.

Бүгінгі қазақ әдебиеттануына бағыт-бағдар беріп тұрған бұл мақала автордың басты ойымен түйінделеді. Зерттеудің атауындағы басты тақырыптың тоқетерін Б. Кенжебаев былай қорытады; Сонымен, жинақтап айтқанда, қазақ халқының бұрын-соңды әдебиетінің тарихын былай жүйелеген дұрыс деп білеміз.

1. Бұрынғы әдебиет (Ү-ХҮ ғасырлар арасы) . Қазақ ру-тайпаларының ежелгі ру, ұлыс дәуірлеріндегі әдебиеті. Көбінше, сол замандардағы түрік ру-тайпаларымен бірге жасаған ортақ әдебиет.

2. Қазақ хандығы дәуіріндегі әдебиет (ХҮ-ХІХ ғасыр арасы) . Қазақтың өзіндік әдебиеті.

3. Қазақтың XIX ғасырдағы жаңа сыншыл, реалистік әдебиеті.

4. Қазақтың XX ғасыр басындағы (1900-1920 жылдардағы) әдсбиеті.

Қазақ халқының Ұлы Октябрь социалистік революциясынан кейінгі советтік әдебиеті.

Біз қазақ халқы әдебиетінің тарихын дәл осы жүйемен жасауды, жоғары оқу орындарында осы тәртіппен окытуды жөн көреміз".

Айтар ғылыми ойы бар оны ұлттық мүддені қорқауға арнаған әдебиеттанушы-ғалым Б. Кенжебаев кеңес кезінде жазылған бір мақаласында бізге бүгін қажетті дәлелденгені ғылыми жоба ашып кетіпті. Кеңес кезінде көлеңкесінен қорыққан, бірақ лауазымдары биік әдебиетшілерден бөлініп ғалымдық парызын алға тартқан Б. Кенжебаевтың сол кезде қорықпай "Қазақ хандығы дәуіріндегі әдебиетті - "қазақтың өзіндік әдебиет" деп бөліп алуы; қазқтың XIX ғасырдағы әдебиетінің дәрежесін сыншыл, реалистік деп көтеріп XX ғасыр басындағы әдебиетті бөліп (1900-1920) алып, төңкеріске дейінгі қазақ әдебиетінің дәрежесі биік екендігін дәлелдеп кетті. Осының бәрі шыншыл ғалымның Ахмет Байтұрсыновтың "Әдебиет танытқышын" меңгерген әдебиетшінің пікірі екені сөзсіз.

Олай болса, бүгінгі Б. Кенжебаевтың мұрасын жаңаша тұрғыдан қарайтын кез келді.

XX ғасырдың басы - қазақ халқының тарихында бүкіл қоғамдық даму өзгеріске ұшырап, Ресей патшалығы әдейі тұмшалаған ой-сананың ояну дәуіріне жол ашқан кезең. Бұл тұста Шәкәрім мен Мәшһүр Жүсіп шығармашылығы өзінің кемел шағына жетіп, шырқау биігіне көтерілсе, Ахмет, Міржақып, Сұлтанмахмұт, Мағжан, Бернияз т. б. сөз өнерінің алыптары әдебиетті жаңашылдықпен байытып, биік көркемдік сипаттағы дүниелерін халық назарына ұсынды. Олардың шығармашылығына қозғаушы күш болған ғасыр басындағы бүкіл ой-арнаның алтын қазынасына йналған ұлт-азаттық идея еді.

Ұлт-азаттық идеяны сөз өнерінің өзегіне айландыру XX ғасыр басында пайда бола қалған жоқ, онын алғашқы белгілері, бастау арналары тіптен арыда жатыр. Ежелгі әдебиеттегі ерлік жырлары, жыраулар поэзиясындағы жауынгерлік рух, Махамбеттің күреске үндеген азатшыл ұранды толғаулары, сол ұлт-азаттық идеяны жырлаудың дәстүрлік көріністері болып табылады. Осынау өлмес дәстүр XX ғасыр басындағы ақын-жазушылар шығармашылығынан жалғасын тауып, жаңаша сипатпен танылды. Өйткені олардың шығармашылығы, ең алдымен, ресейлік отаршылдыққа қарсы күрес идеясымен қуаттанған болатын. Оны заманаға үндестіре жырлау жаңа керкемдік талаптарды қажетсінді.

Жұмыста осы мәселелердің барлығы ұлт-азаттық идеяның XX ғасыр басындағы қазақ әдебиетіндегі көркемдік мәні мен жаңашыл сипатын айқындаудың негізінде зерттеледі.

XX ғасырдың басындағы қазақ даласындағы өзгерістер санасын оятқан ұлт зиялылары арасынан шыққан ақын-жазушылар өмір шындығын көркемдікпен айтуға талпынып, өмірдің өзінен ойып алған оқиғалардағы тарихи шындықты көркем ойға ұштастырып, қазақ қоғамындағы сан қатпарлық құбылыстың жұмбағы шешуге ұмтылыс жасады. Сөйтіп замана рухына сай шығармалар жазып, санасын серпілтуге даңғал жол ашты. Сондықтан болар көпшілігінің туындыларында көбіне көп ой басымдау келіп, тереңдік танытып тұратын. Міне осынау айтар ой тереңдігі мен көркемдік жетістіктеріне орай "алтын ғасыр әдебиеті" аталған кезеңді зерттеудің қызығы да, қиындығы да жетерлік. Қазақ әдебиетінің осы бір қайшылыққа, толы, күрделі де кемел кезеңін зерпіліс пен тану ғасыр басында-ақ атап айтқанда, 20-30 жылдарда қолға алына бастады.

М. Әуезов, С. Мұқанов сынды дара даналарымыздан бастап, кейінгі толықан ғалымдар да жаңа ғасыр басындағы әдебиетке айрықша назар аударып, заманының сан соқтырған талай "соқтықдалы-соқдақты" қиянтұрыс құбылмағына орай ой айтып, қалай болғанда да, кезең тұсындағы жеткен жетістікті, кеткен кемшілікті нақты көрсетуге тырысты. Әрине, 90 жылдарға дейін еңбектерде көп нәрсе уақыт ығына жығыла айтылып, "жабулы қазан жабулы күйінде" кетіп, іштен тынған сәттің көп болғанын да жасыра алмаймыз.

Жалпы XX ғасыр басындағы қазақ әдебиетін зерттеуге ерекше үлес қосқан, осы кезең әдебиетін тұтас күйінде қарастыруға айрықша көңіл бөлген ғалым Б. Кенжебаев. Ғылыми ізденісінің көп бөлігін осы тақырыпқа арнаған әйгілі ғалымның"Сұлтанмахмұт ақындығы" (1949), "Қазақ халқының XX ғасыр басындағы демократ жазушылары (1958), Журналист Мұхамеджан Сералин, (1957), ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиеті (1976), . т. б. еңбектері тікелей осы кезең әдебиетін зерттеуге арналған. Қазақ әдебиетінің алтын ғасырының асылын жарқыратып, жасығын ащы сынаған және тым асырмай, аса кемітпей турашылдығын танытқан ғалымның бұл жолда талай қиыншылдыққа кезіккені рас.

Ғұлама ғалымның азаматтық тұлға ретіндегі рухани өмірімізден дара орны туралы кезіндегі шәкірті, бүгіндегі көрнекті жазушы, мемлекеттік қайраткері Әбіш Кекілбаев -жиырмасыншы ғасырдағы қазақ көркем сөзі мен ойының әрлеуіне қадірлі Бейсекеңдей - Бейсембай Кенжебаевтай еңбек сіңірген азамат кемде-кем. Ол социализм дәуірдегі ұран кездің өзінде де халқымыз бен мәдениетіміздің тарихын тереңнен қозғап, оңың әлеуметтік-философиялық жан-жақты талдап, бере алды. Ғалым ретінде де, ұстаз ретінде де кейінгі кезеңдегі рухани гүлденуімізге мұрындық бола білді. Азат елдің, азат ойының дәуірлеу тұсында Бейсекеңе ұлт болып, тағзым етуіміз әбден заңды - деп бағалаған болатын.

Бейсембай Кенжебаев XX ғасыр басындағы әдебиетті зерттеуге үлкен дайындықпен келді. Алдымен бірнеше ғылыми мақалалар жазды. Сонан соң, Сұлтанмахмұт Торайғыров творчествосын тереңдей зерттеуге ден койды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.