Тентек өзені алабының гидрографиялық жағдайы

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ - ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ГЕОГРАФИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

ГЕОМОРФОЛОГИЯ ЖӘНЕ КАРТОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ

ТЕНТЕК ӨЗЕНІ АЛАБЫНЫҢ ГИДРОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ .

Орындаған: Теликбаев М.

Картография мамандығының

3 курс студенті

Ғылыми жетекшісі: Алиасқаров Ғ.

аға оқытушы

Алматы, 2009

Мазмұны

Кіріспе: Кіріспе

Кіріспе: Негізгі бөлім

: 1

Кіріспе: Тентек өзені алабының физикалық-географиялық жағдайы . . .

: 1. 1

Кіріспе: Алаптың географиялық орны және жер бедері сипаттары . . .

: 1. 2

Кіріспе: Алаптың климаттық жағдайы . . .

: 1. 2. 1

Кіріспе: Атмосфералық циркуляция . . .

: 1. 2. 2

Кіріспе: Ауа температурасы . . .

: 1. 2. 3

Кіріспе: Жауын-шашын . . .

: 1. 2. 4

Кіріспе: Қар жамылғысы . . .

: 1. 3

Кіріспе: Топырақ жамылғысы . . .

: 1. 4

Кіріспе: Өсімдік жамылғысы . . .

: 1. 5

Кіріспе: Гидрография . . .

: 2

Кіріспе: Тентек алабының гидрологиялық зерттелуі . . .

: 3

Кіріспе: Алаптағы су пайдаланудың жағдайы . . .

: 4

Кіріспе: Тентек өзенінің су ресурстары . . .

: 4. 1

Кіріспе: Қалыпты және түрлі қаматмасыздықты ағынды шамаларын есептеу . . .

: 4. 2

Кіріспе: Картаны ГАЖ бағдарламасында құрастыру . . .

: 4. 3

Кіріспе: Өзен алабы картасын құрастыру принциптері . . .

Кіріспе: Қорытынды . . .

Кіріспе: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Жұмыстың зерттеу нысаны ретінде алынған Тентек өзені - Алакөл алабындағы сулылығы жағынан ең ірі өзен. Шаруашылықтағы ролімен қатар, өзен Сасықкөл және оның айналасындағы көлдердің экожүйелік теңдестігін сақтаушы компоненттердің негізгісі.

Бүгінгі күні, Тентек өзенінің атырауы Алакөл ойпатындағы көлдермен қатар әлемдік аса маңызды сулы-батпақты жерлерді сақтауға бағытталған БҰҰ (Біріккен Ұлттар Ұйымы) бағдарламасында ескерілген. Тентек өзені атырауындағы ну қамыстар мен тоғайларда қабан, түлкі, қамыс мысығы т. б. саны аз қалған аңдар, үйрек, қаз, қу және т. б. құстардың бірнеше түрлері кездеседі. Осы ерекше бір ландшафттық жүйенің қалыптасуы мен даму жолдары және оны сақтап қалу тікелей өзен ағындысының шамасымен сапасына, режиміне байланысты.

Аталған жұмыстың негізгі мақсаты

Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттер орындалды:

-Тентек өзені алабының физикалық-географиялық, гидрологиялық тұрғыдан зерттелу деңгейлері қарастырылды;

-айтылған алап өзендерінің жылдық ағындылары жайлы көпжылдық деректер жиналды;

-алаптағы су пайдалану жайлы деректер жиналып, талданды;

-жиналған деректер нәтижесінде карта жасалынды.

1 Тентек өзені алабының физикалық-географиялық жағдайы

1. 1 Алаптың географиялық орны және жер бедері сипаттары

Зерттеліп отырған өзен Алматы облысының Алакөл ауданы территориясында орналасқан. Өзен алабы, оңтүстігінде Жоңғар Алатауының сілемдерімен, батысында Лепсі өзенінің, шығысында Жаманты өзенінің алабымен шектеседі. Жоңғар Алатауының солтүстік-шығыс бөлігіндегі биік шыңдарда жатқан мұздықтардан бастау алатын өзеннің алабы таудан шөлге дейінгі аралықтағы барлық географиялық белдемдерді қамтиды [1, 2] .

Тентек өзені алабының қазіргі заманғы жер бедері құрылысында келесі жер бедері түрлерін бөліп қарастыруға болады:

- эрозиялық-денудациялық таулар - Жоңғар Алатауы жоталары;

- Жоңғар Алатауының аллювиалды-пролювиалды тауалды жазықтары;

- аллювиал жазықтар;

- ұсақ шоқылар және аласа таулар;

- құмдар.

Алаптағы эрозиялық-денудациялық таулар - Жоңғар Алатауының жоталары - негізінен палеозойдың тығыз тау жыныстарынан құралған. Жоңғар Алатауы мұнда алаптың оңтүстігінде, тауаралық ойпаттармен бөлінген, ендік бойымен созылып жатқан жоталар жүйесінен тұрады.

Тауаралық ойпаттардың ішінде ең ірісі Колпаков ойпаты солтүстігінде Шыбынды-Бұламбай-Қайқан тауларына, оңтүстігінде - биіктаулы Күнгей жоталарына тіреліп жатыр. Ойпат шығыстан батысқа, Алакөл ойпатынан Шынжылы өзеніне дейін 200 км-ге созылып жатыр. Ойпат түбінің ені 5-тен 15 км-ге дейін өзгереді.

Ойпат бірнеше өзен жүйелерінің аңғарларымен тілімденген. Батыс бөлігінінен бастау алатын Шынжылы өзенінің салалары кең аңғарлы, бірақ жер бедеріне аса терең енбеген. Ойпаттың орталық бөлігінен өтетін Тентек өзенінің салалары аңғарларының тереңдгі кей жерлерде 200 м-ге дейін жетеді. Шығысында ойпат Жаманты өзенінің алабы аумағына кіреді.

Колпаков ойпатының абсолют биіктігі, Жаманты және Тентек өзендерінің аралық суайрығынан (1200 м) батысқа қарай төмендеп (1000 м) Жоңғар Алатауының солтүстік сілемдеріне ұласады.

Жоңғар Алатауының солтүстік-шығыс жоталарының тауалды жазығының батыс бөлігі (45-тен 55 км-ге дейін) Тентек өзені алабына кіреді. Жазықтың ені Тентек өзенінің шығарынды конусы тұсында 25 км-ге дейін жетеді. Бұл жазықтар Шынжылы, Тентек, Жаманты және т. б. ағынсулардың континентал атыраулары әсерінен қалыптасқан. Өзендердің еңістіктері бұл аумақтарда 6° -қа дейін жетеді. Жер бедері таяз сайлармен және қазіргі заманғы ағынсулар аңғарларымен тілімделген.

Аллювиал жазықтар Тентек өзенінің төменгі ағысындағы сол жақ жағалауды алып жатыр. Алаптың батысында жатқан Тасқарақұм, Сарықұм құм массвтерінен Тентек өзені аңғарына дейін созылатын аллювиал жазықтардың ені 10 км-ден 40 км-ге дейін өзгереді.

Жазықтың жер беті саз, саздақ, құмдардан, кей бөліктерінде тасшақпал-малтатастардан құралған. Жер бедері тегіс, жайпақ төбелі. Кей жерлерде мезгілдік ағынсулардың таяз әрі тар аңғарлары кездеседі.

Тентек өзенінің төменгі ағысындағы оң жақ жағалауы көлдік аллювиал жазықтарға кіреді. Жер беті құрылымы негізінен көлдік және өзендік ұсақтүйіршікті шаңдақтардан және сазды құмдардан тұрады. Әрбір жердегі жеке төбешіктер мен ойыстар болмаса, жалпы жер бедері бір қалыпты тегіс. Жазықтың әжептеуір бөлігі батпақтанған [1, 2, 3, 4] .

Ұсақ шоқылар және аласа таулар негізінен алаптың батыс суайрығын құрайды. Арғанаты-Арқарлы таулары Лепсі және Тентек өзендері арасындағы ағынсыз ауданда орналасқан. Жоңғар жарылымы бойында көтерілген Сайқан таулары, Бала Сайқан, Үлкен Сайқан, Ірге Сайқан болып үшке бөлінеді. Олар Арқарлы тауларымен Жоңғар Алатауының ортасында орналасқан.

Тентектің ірі саласы Шынжылы өзені алабының сол жақ суайрығы сол таулармен өтеді. Үлкен Сайқанда 884 м-ге дейін көтерілетін аз тілімделген жайпақ төбелі эрозиялық-денудациялық жер бедері, Бала Сайқанда 618 м-ге дейін, ал ірге Сайқанда 689 м-ге дейін төмендеп, батысында айналасындағы жазықтардың төрттік бос шөгінділерінің астына қарай төмендеп кетеді.

Құмдар Арқарлы таулары мен Сасықкөлдің арасында солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай қатарынан созылып жатыр. Бұлар Қарақұм, Тасқарақұм және Сарықұм құм массивтері. Олардың абсолют биіктіктері батыс бөліктерінде айналасындағы ортадан 20-м-ге дейін, орталық бөліктерінде 50-м-ге дейін биік. Құм массивтері орта және ұсақ түйіршікті құмдардан тұрады, ал кей жерлерде оған малтатастар араласқан.

Құмдардағы өсімдік жамылғысы мал жайылымы ретінде жүйесіз пайдаланғандықтан кей жерлерде жойылып кеткен. Соған қарамай бұл құмдар малға қыстау ретінде бағасы зор [4] .

1. 2 Алаптың климаттық жағдайы

Қарастырылып отырған аудан Евразия материгінің терең ішінде орналасқандықтан, климаты жалпы күрт өзгермелі әрі құрғақ.

Ауданда күннің ұзақтығы шамамен жылына 2600-ден 2800 сағатқа дейін өзгереді. Күннің максимум ұзақтығы маусым, кейде шілде айларында байқалады.

Жаз айларындағы күн жарығының ұзақтығы бар мүмкіндіктің 70-тен 85 пайызға дейінгі шамасын құрайды. Таулардың әсерінен, бұл шама жазыққа қарағанда таулы аудандарда кемірек.

Жаз кезінде бұлттар сирек, негізінен күндер ашық келеді. Ал қыс мезгілінде, керісінше ашық күндер аз кездеседі.

1. 2. 1 Атмосфералық циркуляция

Атмосфера циркуляциясы бұл аймақта қыс мезгілінде негізінен Орталық Қазақстан арқылы шығыстан батысқа қарай бағытталған сібір максимумының әрекетімен, жазда - ортаазиялық депрессияның және азор максимумының әрекетімен анықталады. Яғни, мұнда қыста да жазда да солтүстік-шығыс желдері басым.

Бірақ, бұл ауданда орналасқан тау жүйелері осы айтылған жалпы циркуляциялық режимге біршама өзгерістер енгізеді. Жылдың суық мезгілінде бұл аймақ сібір максимумынң қалыптасуына байланысты, антициклондық өріс аймағына кіреді. Бұл жағдай, қыс мезгілінде ауа массаларының суып, ауа температурасының қатты төмендеуіне соқтырады. Қыс мезгіліндегі қысқамерзімдік жылымықтар Орта Азия территориясынан келетін жылы ауа массаларымен байланысты.

Көктемде циркуляция күшейіп, Сібір максимумы сілемдерінің бұзылып шегінуіне алып келеді. Күн жылуымен оңтүстіктен жылы ауа массалары солтүстік ендіктерге тереңдеп ене бастайды.

Көктемде, топырақпен қоса ауада ылғалы мол болғандықтан, температурасы 0-ден төмен суық ауа массаларының өзі мұнда жауын-шашын қалыптастырады.

Жазғы мезгілде орта Азиядан тропиктік ауа массалары еніп жергілікті радиациялық режимге әсер етеді. Осыған байланысты бұл мезгілде бұлтсыз, жауын-шашынсыз ашық күндер орнап, желдердің әрекеті де әлсірейді.

Күзгі циркуляциялық процестер, жалпы, көктемгіге ұқсас. Бұл мезгілде атмосфералық шептердің өтуі жиіленіп, арктикалық ауа массалары көптеп ене бастайды, күн жылуы да азая түседі.

Жоңғар Алатауы жоталары жүйелері жалпы атмосфералық циркуляцияға қатты әсер етеді. Тау массивтері, мұнда жергілікті ерекше циркуляциялық жағдайларды ( тау-аңғарлық цируляция, тау асулары желдері, фен желдері және т. б. ) қалыптастырады.

1. 2. 2 Ауа температурасы.

Зерттеліп отырған ауданның жазық бөліктерде климат күрт өзгермелі: қары аз ұзақ қыстарда ауа температурасы „минус” 50 ⁰ С шамасына дейін төмендесе, жазғы құрғақ кезең температурасы „плюс” 40 ⁰ С шамасына дейін көтеріледі.

Тауалды және таулы аудандардың температуралық режимі айналадағы жазықтардан өзгеше. Тауалды аумақтарында қысқы мезгілдің температуралық режимі, таудан келетін суық әрі ауыр ауа массаларының гравитациялық ағынына байланысты қалыптасатын орографиялық инверсиялармен сипатталады.

Тау жоталарының биіктігі және орналасу ерекшеліктері, тілмділігі, аңғарларының тереңдігі мен кеңдігі және т. б. факторлар мұнда саналуан климаттардың қалыптасуына себеп болады.

Көлдердің температуралық режимге әсері негізінен жылдың жылы мезгілінде бриздық әрекеттермен шектеледі.

Тентек өзені алабының орналасуына байланысты ауа температурасы алап бойымен қатты өзгереді. Төменде, кесте 1-де зерттеліп отырған алапта (Үшарал, Осиновка) және жақын орналасқан (Лепсинск) метеорологиялық бекеттерде бақыланған ауа температурасының көпжылдық орташа шамалары келтірілген [1, 5] .

Кесте 1 - Көпжылдық орташа айлық және жылдық ауа температурасы, ⁰ С [1, 5] .

станция

III

VII

VIII

XII

жыл

станция: Үшарал

I: -14, 8

II: -12, 9

III: -2, 9

IV: 9, 2

V: 16, 9

VI: 21, 6

VII: 23, 7

VIII: 22, 0

IX: 15, 8

X: 7, 6

XI: -1, 9

XII: -10, 2

жыл: 6, 2

станция: Осиновка

I: -9, 6

II: -7, 7

III: -1, 7

IV: 9, 2

V: 15, 8

VI: 20, 5

VII: 22, 6

VIII: 21, 7

IX: 15, 4

X: 7, 9

XI: -0, 8

XII: -7, 2

жыл: 7, 2

станция: Лепсинск

I: -19, 1

II: -16, 3

III: -7, 3

IV: 4, 1

V: 11, 4

VI: 15, 4

VII: 17, 3

VIII: 16, 0

IX: 10, 5

X: 3, 2

XI: -8, 1

XII: -15, 9

жыл: 0, 9

Кестеде көрсетілгендей, алаптың жоғарғы бөлігінде қаңтардың орташа ауа температурасы 1000 м биіктікте „минус” 19, 1 ⁰ С, ал төменгі бөлігінде Үшарал қаласы тұсында „минус” 14, 8 ⁰ С. Осиновка бекеті Колпаков ойпатында орналасқандықтан, мұндағы ауа температурасы қыста төмендегі Үшарал қаласы тұсынан жоғары, ал жазда шамалы төмен.

Алаптың барлық бөлігнде ақпан қаңтардан жылы. Ауа температурасы наурызда „плюс” 6 -дан 9 ⁰ С-қа дейін, сәуірде „плюс” 10-нан 12 ⁰ С -қа дейін күрт көтеріледі. Осылай басталған ауа температурасының өсуі шілде айында өзінің шыңына жетеді. Қазан айынан бастап ауа температурасы төмендей бастайды. Қараша айында „минустық” ауа температурасы толық орнайды. Кей жылдары қысқы жылымықтар кезінде ауа температурасы күрт жоғарылап, кейде „плюс” 10 ⁰ С -қа дейін жетсе, салқын жаздарда ауа температурасы 0 ⁰ С -қа дейін төмендейді.

Өсіп-өну кезеңі, негізінен сәуірдің бірінші онкүндігінен басталып қазанның үшінші онкүндігінде аяқталады, яғни орташа есеппен 176-дан 205 күнге дейін созылады. Осы кезеңнің жылу жиынтығы шамасы 3500-ден 4000 ⁰ С -қа дейін жетіп, мұнда оңтүстіктің жылу әрі ылғалсүйгіш мәдени өсімдіктерін өсіруге қолайлы жағдай туғызады.

Көлдің маңында, ауа температурасы жылдың жылы мезгілдерінде, айналасындағы аудандардан төмен (4-тен 6 ⁰ С-қа дейін) . Жалпы, көл негізінен тәуліктік температура режиміне әсер етеді.

1. 2. 3 Жауын-шашын

Қарастырылып отырған алаптың жазық бөлігі құрғақ келеді. Оның себебі, мұнда, негізінен Атлант мұхитынан келетін ауа массаларының ылғалсызданып жетуінде. Айтарлықтай ылғал таулы аудандарда қорланады, оның өзінде тек ылғалды ауа массаларына қарсы орналасқан беткейлерде. Орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 266-дан 641 мм-ге дейін өзгереді (кесте 2) .

Жауын-шашын ең көп түсетін айлар жазықта - наурыз-сәуір, таулы аудандарда - сәуір-мамыр айлары. Ал ең аз жауын-шашын түсетін айлар жазықта - тамыз-қыркүйек, таулы аудандарда - қаңтар-ақпан айлары.

Кесте 2 - Көпжылдық орташа жауын-шашын мөлшері, мм [1, 5] .

станция

III

VII

VIII

XII

жыл

суық кезең (XI-III)

жылы кезең (IV-X)

станция: Үшарал

I: 21

II: 23

III: 30

IV: 31

V: 28

VI: 21

VII: 21

VIII: 10

IX: 13

X: 26

XI: 29

XII: 32

жыл: 285

суық кезең (XI-III): 135

жылы кезең (IV-X): 150

станция: Осиновка

I: 50

II: 38

III: 50

IV: 48

V: 56

VI: 36

VII: 39

VIII: 20

IX: 25

X: 46

XI: 58

XII: 51

жыл: 517

суық кезең (XI-III): 247

жылы кезең (IV-X): 270

станция: Лепсинск

I: 36

II: 35

III: 52

IV: 74

V: 80

VI: 65

VII: 55

VIII: 39

IX: 37

X: 58

XI: 62

XII: 48

жыл: 641

суық кезең (XI-III): 233

жылы кезең (IV-X): 408

Жауын-шашынның түсу ұзақтығы суық мезгілде жылы мезгілдегіден 2-ден 3, 5 есеге дейін жоғары. Себебі, жазғы жауын-шашын негізінен нөсерлі болса, қысқы кезеңге созылыңқы ұсақ жауын тән. Сонымен бірге кестеден көріп отырғанымыздай жауын-шашын мөлшері таулы аудандарда жазық аудандардан жоғары.

1. 2. 4 Қар жамылғысы

Алапта алғашқы қардың көпжылдық орташа түсу мерзімі қарашаның бірінші-екінші онкүндігіне келеді. Биіктаулы аудандарда мезгілдік қар жаз айларында да түсуі мүмкін. Алғашқы қар, әдетте бірден бірнеше күн ішінде еріп кетеді. Себебі, көбіне алғашқы суық, күн жылынуымен ауысады.

Қалыпты қар жамылғысы қарашаның екінші онкүндігінің соңы - үшінші онкүндігінің басына келеді. Жазық аудандарда қар жамылғысының орташа биіктігі шамалы ғана. Қар жамылғысының жоғары шамасы ақпанның екінші онкүндігіне келеді. Жазық аудандарда бұл кезде 20-дан 24 см-ге дейін, таулы аудандарда 50-ден 55 см-ге дейін жетеді.

Наурызда қар жамылғысы күрт азайып, наурыздың үшінші - сәуірдің бірінші онкүндігінде бұзыла бастайды. Алаптың қардан тазалануы өте ұзақ өтеді. Бірінші болып тау жоталарының оңтүстік беткейлері қардан тазаланады.

Қар жамылғысы астында қалған топырақ 25-тен 47 см-ге дейін, кейбір жылдары 70 см-ге дейін мұз қатады. Максимал шамасы ақпанның соңы - наурыздың басында байқалады [1, 5] .

1. 3 Топырақ жамылғысы.

Зерттеліп отырған аймақтың жер бедері және климатының саналуандығына байланысты, топырақ жамылғысы да сантүрлі. Жазық аудандарда құрғақшылық пен үнемі соғып тұратын желдердің әсерінен топырақтар құрғақ, әрі қар жамылғысы биіктігінің шамасына орай суық кезеңде әжептеуір тереңдіктерге дейін мұз қатып, топырақтағы микробиологиялық процестердің өту мерзімін әжептеуір қысқартады. .

Жалпы бұл аумақта топырақ жамылғысының келесі типтері кең жайылған:

- күлгін-қоңыр топырақтар аса құрғақ климаттық жағдайда Арғанаты, Арқарлы секілді тау жұрнақтарында қалыптасады. Бұл топырақты қалыптастырушы үштік кезеңнің гипсті, аздап тұздалған түзілімдері. Бұл топырақтардың қарашірік қабаты өзінен төмендегі топырақ қабаттарынан қатты айырмашылығы жоқ.

Жауын-шашын мөлшерінің аздығы және ылғалдың көп булануынан барлық күлгін-қоңыр топырақтар карбонатты болып келеді. Жоғарғы топырақ қабаты (10 см) құрамындағы қарашіріктің шамасы 1, 33- тен 1, 55 пайызға дейін. Бұл топырақтар тарлған аудандар су болған жағдайда егіншілікке пайдаланылады.

- азкарбонатты күлгін топырақтар тау жұрнақтарының беткейлерінде және жазықтағы жеке қыраттарда қалыптасады. Жерасты сулары терең жатқандықтан топыраққалыптастыру процесіне қатыспайды. Топыраққалыптастырушы жыныстар - саздақтар және құмдақтар. Азкарбонатты күлгін топырақтардың құрамында қарашірік мөлшері өте аз, 1, 3 пайыздан төмен. Бұл топырақтарға көп жағдайда тұздылық пен сортаңдылық тән емес. Физикалық және химиялық құрамы бойынша бұл топырақтарды суармалы егіншілікке жаратуға болады.

- шалғынды-күлгін топырақтар өзендердің және көлдердің су баспайтын террасаларында қалыптасады. Жерасты сулары 3-тен 5 м-ге дейінгі тереңдікте жатыр. Қарашірік мөлшері жоғарғы 10 см-лік қабатта 2-ден 3 пайызға дейін. Негізінен мұнда сорлану және сортаңдану дәрежесі сантүрлі шалғынды-күлгін топырақтар таралған. Бұл жерлер өсімтал, егіншілікке өте қолайлы.

- өзен аңғарларының топырақтары. Бұл жерлерде топыраққалыптастыру процесіне өзен сулары әсер етеді. Сонымен бірге грунт сулары да жер бетіне жақын жатыр (1, 7 -ден 3 м-ге дейін) . Негізгі топыраққалыптастырушы жыныстар, құрамында құмдар мен құмдақтардан, саздақтар мен ауыр саздарға дейін бар аллювий. Бұл топырақтар өте өсімталдығымен ерекшеленеді.

- тақырлар және тақырлы топырақтар негізінен өзендердің ежелгі атыраулары орнында қалыптасады. Тақырлардың беті 5-тен 6 см-ге дейін болатын тығыз қабықпен қапталған. Жалпы, бұл топырақтар сорлы болып келеді. Тақырларға қарағанда тақырұқсас топырақтардың қабығы бос әрі көп жарықшақты, топырақ қабаты да жақсырақ дамыған.

- аллювиалды-шалғынды топырақтар өзендер мен көлдердің су басатын террасаларында қалыптасады. Мұнда шалғынды-тоғайлы өсімдік жамылғысы астында грунт сулары өте жақын орналасқан. Бұл топырақтар өсімдік қалдықтарының аэробтық шіру процестерімен ерекшеленеді.

- шалғынды-батпақты топырақтар батпақты жерлерде, көлдердің төмен орналасқан жағалауларында кездеседі. Мұнда шалғынды топырақтарға қарағанда шірік көбірек, сонымен бірге құрылысын жоғалтпаған, микробтық ыдырауға толық ұшырамаған органикалық заттар кездеседі. Аэробтық процестер батпақты топырақтарда аса айқын жүреді.

- сорлар, шалғынды, шалғынды-күлгін, тақырлы және сортаңды топырақтармен бірлесе кездеседі. Негізінен хлоридті-сульфатты болып келеді. Сорлармен қатар сортаңдар да кездеседі. Бұл топырақтар егіншілікке жарамсыз [1, 6] .

1. 4 Өсімдік жамылғысы.

Аймақтағы құмдарға бозжусанды-теріскенді өсімдіктер тобы тән. Олардың ішінде құмжусан, еркекшөп, изен, теріскен т. б. бар Құмтөбелерде ақсексеуіл, жүзкүн, құм акациясы және кәдімгі жусан, құмаршық, өлеңшөптер көптеп кездеседі.

Малға қыстау ретінде жүйесіз пайдалану нәтижесінде құмдардың жергілікті өсімдік түрлері үлкен өзгеріске ұшыраған. Құм өсімдіктерін сорлы және сортаңды топырақ өсімдіктері ығыстыра бастаған.

Арқарлы, Арғанаты таулары және жеке шоқыларда негізінен тасшақпақты-тасты шөлдерге тән жусан, сораң, бүйірген, секілді өсімдіктер жайлаған. Шоқыаралық сайларда тобылғы, түйесіңір бұталары және боз, тырса, бетеге, жусан, өлеңшөптер кең таралған.

Көлдердің жағаларын қамыстар, көлге жақын сор және сортаңды жазықтарды аллювиал-шалғынды өсімдіктер бірлестігі жайлаған. Өзендердің жайылмаларында сантүрлі талдар кездеседі.

Далалық белдеуді бұталы-дақылды, бұталы-аралас шөпті өсімдіктер бірлестігі алып жатыр. Бұталы-жусанды және бұталы далалар мұнда жеке қыраттардың оңтүстік беткейлерінде топталған. Құрамында негізінен қызылбоз, тырса секілді шөптер, қараған, тобылғы және майқараған секілді бұталар кездеседі.

Бұталы белдеу биіктігі 1200-ден 1800 м-ге дейінгі аумақты қамтиды. Оңтүстік беткейлердің 1200-ден 1500 м-ге дейінгі төменгі бөлігін бұталы тоғайлар жайлаған.

Жартасты беткейлерде өсімдік жамылғысы сирек жерлерге тән шайқурайжапырақты тобылғы, бұталы қараған, майқараған, түйесіңір, кей жерлерде бозкілем буданы, жусан, шаңқурай секілді далалық шөптер кездеседі [1, 6, 7] .

Субальпілік және альпілік белдеулер шалғынды болып келеді. Көбінесе өлеңшөптер және сарыкүйік шалғындары бірлестігі өсімдіктері кездеседі. Бұл белдеулер негізінен малға жайлау ретінде пайдаланылады.

1. 5 Гидрография

Зерттеліп отырған Тентек өзенінің бастаулары Жоңғар Алатауының Орталық жоталарының солтүстік-шығыс беткейлеріндегі 4100 ден 4200 м-ге дейінгі биіктіктердегі мұздықтарда жатыр. Жоғарғы ағысында жекеленіп ағатын Тентек, Орта Тентек, Шет Тентек өзендерінің әрқайсысының биіктаулы бастауларында ондаған салалары бар. Орта Тентек пен Шет Тентек Колпаков ойпатында, Успеновка селосынан 5 км солтүстікте қосылады. Ары қарай солтүстік-шығыс бағытта 5 км-дей ағып, Шыбынды жотасында Тентекпен бір арнаға тоғысады. Шыбынды тауынан шыға берісте Қызылтоғай сайы тұсында оң жақ саласы Қарақұсты қосып алғаннан кейін жазықтағы сол жақ ірі саласы Шынжылы өзенінің құйылысына дейін айтарлықтай саласы жоқ [1, 8] .

Тентек өзені алабының ауданы 5390 км ² , ұзындығы 200 км. Оның 100 км-ге жуығын тауарасымен ағады, ал Шынжылы қосылған тұстан бастап 40 км-дей жазықпен баяу ағып Сасықкөлге құярда үлкен аумаққа жайылып атырау құрады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.