Қазақ тіліндегі түбірге сіңіскен көне жұрнақтар

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4

1 ТҮБІРГЕ СІҢІСКЕН ЖҰРНАҚТАРДЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ
1.1 Түркологияда зерттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Қазақ тіл білімінде зерттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14

2 ТҮБІРГЕ СІҢІСКЕН ЖҰРНАҚТАРДЫҢ ГРАММАТИКАЛЫҚ СИПАТЫ
2.1 Өлі және тірі түбірлерге жалғанатын көне жұрнақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2 Өлі түбірлерге сіңіскен жұрнақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42

Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі: Қазақ халқы қалыптасқанға дейінгі кезеңдерде де, одан бергі кезеңдерде де қазақ тілі үнемі даму, өзгеру жолында болды. Дәп қазіргі өмір сүріп отырған қалпына келуі үшін қаншама заманды басына өткерді. Яғни тіліміздегі элементтердің, категориялардың, құбылыстардың өзгеріске түсуі заңды да. Осы тұрғыдан келгенде көне мен жаңаның арасындағы сабақтастықты көне ескерткіштер материалдар тіліне зерттеу жүргізбей тұрып анықтай алмаймыз. Тілде бір-бірімен қатынаспайтын, байланысқа түспейтін бөлшек жоқ. Қысқасын айтқанда, сөздердің, қосымшалардың тарихы дегеніміз бүкіл тілдің тарихы болып шыға келеді.
Түркологияда қазіргі тілдегі қосымшалар жеке мен шылаулардың арғы түбі – дербес сөздер (түбірлер) дейтін пікір көптен айтылып келе жатыр. Бұл пікір бойынша түркі тілдерінде грамматикалық мән бар. Буынды түбірлердің анықтауыш – анықталушы қатынастағы тіркесі арқылы берілген. Кейін, тілдің даму барысында, анықталушы позициядағы түбірдің әр түрлі фонетикалық өзгерістерге түсуінің нәтижесінде шылаулар, солардан барып қосымшалар барып қалыптасады. Алайда қазіргі тіл құрамындағы қосымшалардың барлығы дерлік о баста дербес сөз болған дейтін көзқарастың көп ретте фактілерге сай келмейтіні соңғы кезде жиі айтылып жүр. Белгілі алтаист Г.Рамстедт алтай тілдеріндегі қосымшаларды екі топқа: суффикстерге, яғни, о бастан-ақ тек қана қосымша болып келе жатқандарға, аффикстерге, яғни, дербес сөздің нәтижесінде қалыптасқан қосымшаларға бөледі.
Көзқарастар кереғарлығының өзі қазіргі таңда тіл білімінде қосымшалардың бір өзіне қатысты шешуін күтіп тұрған мәселелер аз емес екендігі көрсетеді. Осы мәселенің бір ұшығы тіліміздегі түбірге сіңіскен жұрнақтарға келіп тіреледі. Тіліміздегі осы көне жұрнақтардың сіңіскен түбірлерінің өзінің даму тарихы қандай? Ол қандай даму сатыларын бастан өткеріп, қай дәуірде қандай мағына берді? Осы мәселелер де бүгінгі түркологияда әлі де талдауды қажет ететін, зерттеуге сұранып тұрған тақырып болып табылады.
Бітіру жұмысының нысаны: Қазақ тіліндегі түбірге сіңіскен көне жұрнақтарды анықтауы үшін ескеркіштер тіліндегі ерекшеліктерге сүйене отырып, этимологиялық талдауларды басшылыққа алып, түбірге сіңіскен көне жұрнақтарды анықтау.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: қазақ тіліндегі жұрнақтарды өнімді (тірі) жұрнақтар және өнімсіз (өлі) жұрнақтар деп бөлгенде, ең алдымен, олардың атқаратын функционалдық қызметтері еске алынады. Сол жұрнақтарды өзара топтастырып, морфологиялық құрамы мен фономорфермалық құрылысы жағынан алып қарастырғанда, олар бірнеше қалыпты түрде ұйымдасып қалыптасқан (модельге түскен) түрлерге бөлінеді де, ол түрлер, яғни топтар (модельдер) өзіне беретін мағыналары жағынан болсын, атқаратын қызметтер тұрғысынан болсын бір-бірінен ажырап бөлектеніп тұрады.

1. Сағындықұлы Б. Қазақ тілі лексикасы дамуының этимологиялық негіздері. – Алматы: Қазақ Университеті, 2005. – 257 б.
2. Б.А. Серебренников , Н.З. Гаджиева. Сравнительно – историческая грамматика тюркских языков. – Москва, 1986. – 298 с.
3. Ескі түркі жазба ескерткіштері туралы зерттеулер. – Алматы, 1985. – 215 б.
4. Севортян Э.В. Морфологическое строение слова в связи с другими его характеристиками. – Тюркологический сбор. – Москва, 1972. – 359 с.
5. Ибатов А. Сөздердің морфологиялық құрлымы. – Қазақ ССР – інің «Ғылым» баспасы, 1983. – 148 б.
6. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Морфология. – Алматы: Мектеп, 1974. – 230 б.
7. Керімұлы Ә. Түркі әдебиеті ескерткіштері тіліндегі сөз жасайтын жұрнақтар (ХІV ғасыр). – Алматы, 1999. – 110 б.
8. Владимирцев Б.Я. Сравнительная грамматика монгольского письменного языка и хакасского наречия. – Ленинград, 1929. – 300 с.
9. Кононов А.Н. Грамматика современного узбекского литературного языка. – Москва. – Ленинград, 1960. – 181 с.
10. Баскаков Н.А. Каракалпакский язык. ІІ. – Москва, 1952. – 300 с.
11. Щербак А.М. Грамматический очерк языка тюркских текстов Х – ХІІІ в.в. из Восточного Туркестана. – Москва. – Ленинград, 1956. – 248 с.
12. Рамстедт Г.И. Введение в алтайское языкознания. Морфология. – Москва, 1957. - 280 с.
13. Котвич В. Исследование по алтайским языкам. – Москва, 1962. – 265 с.
14. Юнусалиев Б.М. Киргизская лексикология. ч І. – Фрунзе, 1959. – 230 с.
15. Есенқұлов А. Көне түркі жазба ескерткіштеріндегі қосымшалар. – Алматы: Ғылым, 1976. – 239 б.
16. Маманов Ы. Е. Қазіргі қазақ тілі. – Алматы, 1973. – 283 б.
17. Севортян Э.В. Аффиксы именного словообразования в азербайджанском языке. – Москва, 1966. – 350 с.
18. Искаков Ф.Г, Пальмбах А.А. Грамматика тувинского языка. – Москва, 1961. – 292 с.
19. Кононов А.Н. Грамматика турецкого языка. – Москва, 1961. – 340 с.
20. Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. – Москва. – Ленинград, 1951. – 320 с.
21. Құрышжанов Ә. Көне қыпшақ ескерткіштерінің тілі. – Көне түркі жазбаларының тілі. –Алматы, 1971. – 318 б.
22. Исаев С. Қазақ әдеби тілінің тарихы.- Алматы, 1989. – 248 б.
23. Сеортян Э. В. Аффиксы именного словообразования. – Москва, 1986. – 255 с.
24. Исследования по грамматике и лексике тюркских языков. – Ташкент, 1965. – 220 с.
25. Кононов А.Н. Грамматика языка тюрских рунических памятников VII –IX вв. – Ленинград, 1980. – 254 с.
26. Манкеева Ж. А. Қосымшасы арқылы жасалаған өлі түбірлер//Қазақ тілі мен әдебиеті. – Алматы, 1974. 5 – шығуы, 83 – 84 б.б.
27. Томанов М. Тіл тарихы туралы зерттеулер. –Алматы, 2002. – 614 б.
28. Древнетюркский словарь. –Ленинград, 1969.
29. Жубанов Х. Исследования по казахскому языку. – Алматы, 1966. – 390 с.
30. Баскаков Н.А. Введениее в изучение тюркских языков.-Москва, 1969. – 410 с.