ЖШС «Қарамай Продактс»дағы бухгалтерлік есеп және аудит жұмысының Ұйымдастырылуы
Кіріспе
1. ЖШС «Қарамай Продактс»дағы бухгалтерлік есеп және аудит жұмысының
Ұйымдастырылуы
1.1 ЖШС «Қарамай Продактс»ның есеп саясаты
1.2 ЖШС «Қарамай Продактс»ның бухгалтерлік есеп және аудит жұмысының
ұйымдастырылуы
2. ЖШС «Қарамай Продактс»ның ағымдағы активтерін талдаудың маңызы және әдістері
2.1 ЖШС «Қарамай Продактс»ның қаржылық жағдайы және оны талдаудың мақсаты
2.2 ЖШС «Қарамай Продактс»ның ағымдағы активтерін талдаудың ақпараттық негіздері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. ЖШС «Қарамай Продактс»дағы бухгалтерлік есеп және аудит жұмысының
Ұйымдастырылуы
1.1 ЖШС «Қарамай Продактс»ның есеп саясаты
1.2 ЖШС «Қарамай Продактс»ның бухгалтерлік есеп және аудит жұмысының
ұйымдастырылуы
2. ЖШС «Қарамай Продактс»ның ағымдағы активтерін талдаудың маңызы және әдістері
2.1 ЖШС «Қарамай Продактс»ның қаржылық жағдайы және оны талдаудың мақсаты
2.2 ЖШС «Қарамай Продактс»ның ағымдағы активтерін талдаудың ақпараттық негіздері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасы ЖШС «Қарамай Продактс»дарында, соңғы жылдары еліміздің экономикасының нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты бухгалтерлік есептің әдістемесі мен тәжірбиесінде түбегейлі өзгерістер болды.
Бухгалтерлік есеп стандарттары мен ЖШС «Қарамай Продактс»дардың қаржы-шарушылық қызметі шоттары Бас жоспарының 1997 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа енгізілуі және қаржылық есеп беру нысандарының халықаралық стандарттар талаптарына сәйкестендірілуі нарықтық экономика жағдайына сай қаржылық талдаудың жаңа әдістемесін жасауды қажет етеді.
Есеп тіркемелерінде шарушалық операцияларын жазып көрсетудің дәстүрлі бухгалтерлік қызметі, көптеген қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың сұрақ тілектеріне толығынан жауап бере алмайтынығын тәжірбие көрсетті. Іскерлік шешімдер қабылдау үшін бұл ақпарат белгілі түрде өзгертілуі және өңделуі қажет. Қазіргі жағдайда бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр түрлі әдістерін білуді, ЖШС «Қарамай Продактс»да қабылданған қаржылық стратегияны іс жүзіне асыруды қамтамасыз ететін есеп саясатын таңдап алаып, соны басшылыққа ұсыну керек, яғни оның қызметінің аясы жай есепшіліктен қаржы жағдайын талдау ісі ажырамас бөлігі болып табылатын, қаржы менеджментіне дейін өсіп, айтарлықтай кеңейді.
Қоғамда қаржылық талдау біреудің орынсыз тілегінен емес, өмірлік аса қажеттілі салдарынан туындады: салмақ, ұзындық өлшемін және есептеу жүргізбей, шаруашылық ЖШС «Қарамай Продактс»ның мүліктік жағдайы мен оған әсер ететін себптерді білмей, табыс пен шығынды өзара салыстырмай, біріншісінің екіншісінен артық болуына қол жеткізбей шаруашылықты ойдағыдай жүргізу мүмкін емес.
Қай уақытта да болмасын бұл өте маңызды. Қазіргі қоғамның әкімшілік-әміршілік жүйеден шығып, нарықтық қатынасқа ену кезеңінде оның мәнділігі одан әрі арта түседі. Басқаша айтқанда, жалпы мемлекеттік менші жағдайында кеңінен орын алған ұқыпсыздық пен жауапкерсіздікті іскерлік, басқарушылық, қатаң орындаушлық тәртіп, ұқыптылық және үнемдлікпен алмастыру – нарықтық экономиканың өзіне тән ерекшеліктері.
Нарықтық экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі мен өзге ше іс-әрекетті талап етеді. Ол зауыт қоймалары мен ашық алаңдарда, материалдар мен шикізаттың қисапсыз қорларының көгеріп, тот басып жатуына, яғни миллиондаған теңгенің доғарылып, бекерге ысырап болуына жол бере алмайды. ЖШС «Қарамай Продактс» мүлкіне салынған әрбір теңге жаңа табыс әкелуі үшін осы қорларды қозғалысқа келтіреді. Жасанды көрсеткіш пен жоспан үшін жұмыс істеу келмеске кетеді.
Бухгалтерлік есеп стандарттары мен ЖШС «Қарамай Продактс»дардың қаржы-шарушылық қызметі шоттары Бас жоспарының 1997 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа енгізілуі және қаржылық есеп беру нысандарының халықаралық стандарттар талаптарына сәйкестендірілуі нарықтық экономика жағдайына сай қаржылық талдаудың жаңа әдістемесін жасауды қажет етеді.
Есеп тіркемелерінде шарушалық операцияларын жазып көрсетудің дәстүрлі бухгалтерлік қызметі, көптеген қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың сұрақ тілектеріне толығынан жауап бере алмайтынығын тәжірбие көрсетті. Іскерлік шешімдер қабылдау үшін бұл ақпарат белгілі түрде өзгертілуі және өңделуі қажет. Қазіргі жағдайда бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр түрлі әдістерін білуді, ЖШС «Қарамай Продактс»да қабылданған қаржылық стратегияны іс жүзіне асыруды қамтамасыз ететін есеп саясатын таңдап алаып, соны басшылыққа ұсыну керек, яғни оның қызметінің аясы жай есепшіліктен қаржы жағдайын талдау ісі ажырамас бөлігі болып табылатын, қаржы менеджментіне дейін өсіп, айтарлықтай кеңейді.
Қоғамда қаржылық талдау біреудің орынсыз тілегінен емес, өмірлік аса қажеттілі салдарынан туындады: салмақ, ұзындық өлшемін және есептеу жүргізбей, шаруашылық ЖШС «Қарамай Продактс»ның мүліктік жағдайы мен оған әсер ететін себптерді білмей, табыс пен шығынды өзара салыстырмай, біріншісінің екіншісінен артық болуына қол жеткізбей шаруашылықты ойдағыдай жүргізу мүмкін емес.
Қай уақытта да болмасын бұл өте маңызды. Қазіргі қоғамның әкімшілік-әміршілік жүйеден шығып, нарықтық қатынасқа ену кезеңінде оның мәнділігі одан әрі арта түседі. Басқаша айтқанда, жалпы мемлекеттік менші жағдайында кеңінен орын алған ұқыпсыздық пен жауапкерсіздікті іскерлік, басқарушылық, қатаң орындаушлық тәртіп, ұқыптылық және үнемдлікпен алмастыру – нарықтық экономиканың өзіне тән ерекшеліктері.
Нарықтық экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі мен өзге ше іс-әрекетті талап етеді. Ол зауыт қоймалары мен ашық алаңдарда, материалдар мен шикізаттың қисапсыз қорларының көгеріп, тот басып жатуына, яғни миллиондаған теңгенің доғарылып, бекерге ысырап болуына жол бере алмайды. ЖШС «Қарамай Продактс» мүлкіне салынған әрбір теңге жаңа табыс әкелуі үшін осы қорларды қозғалысқа келтіреді. Жасанды көрсеткіш пен жоспан үшін жұмыс істеу келмеске кетеді.
1. Құдайбергенов Н.А., Әжібаева З.Н., Кеулімжаев К.К. «Бухгалтерлік есеп принциптері». Алматы, Экономик'с 2003ж.
2. Абленов Д.О. «Аудит негіздері». Алматы, Экономика 2005 ж.
3. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. «ЖШС «Қарамай Продактс»ның қаржылық жағдайын талдау». Алматы, Экономика 2001ж.
4. Радостовец В.В., «ЖШС «Қарамай Продактс»дағы бухгалтерлік есеп». Алматы, 1999ж.
5. Русак Н.А. «Анализ финансового положения предприятия. В учебнике «Анализ хозяйственной деятельности и промышленности». Под общ. ред. В.И.Стражева – Минск: Вышэйшая школа, 1995.
6. Балабанов И.Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта: Учебн. пособие. – М.: Финансы и статистика, 1994.
7. Артеменко В.Г., Блендир М.В. Финансовый анализ: учебное пособие. – издательство «ДИС», НГАЭ и У, 1997.
8. Анализ хозяйственной деятельности в промышленности: Учебник /И.А.Богдановская, Г.Г.Виноградов, О.Ф.Моргун и др.: Под.общ. ред. В.И.Стражева. – Минск: Высшая школа, 1995./
9. Ержанов М.С., Ержанова С.М. Учетная политика на казахстанском предприятии (практический аспект). – Алматы: Издательский дом «БИКО», 1997.
10. Шеремет А.Д., Сайфуллин Р.С., Негашев Е.В. методика финансового анализа предприятия. М.: Научно-производственная фирма «ЮНИ-ГЛОБ» совместно с издательско-полиграфическим объединением «МП», 1992.
11. Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 20 қарашадағы «Қазақстан Республикасы аудит» туралы заңы (2001ж. Енгізілген толықтырулар)
12. «Қазақстан -2030» Стратегиялық бағдарлама, Алматы, 1997-2002ж.
2. Абленов Д.О. «Аудит негіздері». Алматы, Экономика 2005 ж.
3. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. «ЖШС «Қарамай Продактс»ның қаржылық жағдайын талдау». Алматы, Экономика 2001ж.
4. Радостовец В.В., «ЖШС «Қарамай Продактс»дағы бухгалтерлік есеп». Алматы, 1999ж.
5. Русак Н.А. «Анализ финансового положения предприятия. В учебнике «Анализ хозяйственной деятельности и промышленности». Под общ. ред. В.И.Стражева – Минск: Вышэйшая школа, 1995.
6. Балабанов И.Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта: Учебн. пособие. – М.: Финансы и статистика, 1994.
7. Артеменко В.Г., Блендир М.В. Финансовый анализ: учебное пособие. – издательство «ДИС», НГАЭ и У, 1997.
8. Анализ хозяйственной деятельности в промышленности: Учебник /И.А.Богдановская, Г.Г.Виноградов, О.Ф.Моргун и др.: Под.общ. ред. В.И.Стражева. – Минск: Высшая школа, 1995./
9. Ержанов М.С., Ержанова С.М. Учетная политика на казахстанском предприятии (практический аспект). – Алматы: Издательский дом «БИКО», 1997.
10. Шеремет А.Д., Сайфуллин Р.С., Негашев Е.В. методика финансового анализа предприятия. М.: Научно-производственная фирма «ЮНИ-ГЛОБ» совместно с издательско-полиграфическим объединением «МП», 1992.
11. Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 20 қарашадағы «Қазақстан Республикасы аудит» туралы заңы (2001ж. Енгізілген толықтырулар)
12. «Қазақстан -2030» Стратегиялық бағдарлама, Алматы, 1997-2002ж.
Мазмұны
Кіріспе
1. ЖШС Қарамай Продактсдағы бухгалтерлік есеп және аудит жұмысының
Ұйымдастырылуы
1.1 ЖШС Қарамай Продактсның есеп саясаты
1.2 ЖШС Қарамай Продактсның бухгалтерлік есеп және аудит жұмысының
ұйымдастырылуы
2. ЖШС Қарамай Продактсның ағымдағы активтерін талдаудың маңызы және
әдістері
2.1 ЖШС Қарамай Продактсның қаржылық жағдайы және оны талдаудың мақсаты
2.2 ЖШС Қарамай Продактсның ағымдағы активтерін талдаудың ақпараттық
негіздері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасы ЖШС Қарамай Продактсдарында, соңғы жылдары
еліміздің экономикасының нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты
бухгалтерлік есептің әдістемесі мен тәжірбиесінде түбегейлі өзгерістер
болды.
Бухгалтерлік есеп стандарттары мен ЖШС Қарамай Продактсдардың
қаржы-шарушылық қызметі шоттары Бас жоспарының 1997 жылдың 1 қаңтарынан
қолданысқа енгізілуі және қаржылық есеп беру нысандарының халықаралық
стандарттар талаптарына сәйкестендірілуі нарықтық экономика жағдайына сай
қаржылық талдаудың жаңа әдістемесін жасауды қажет етеді.
Есеп тіркемелерінде шарушалық операцияларын жазып көрсетудің дәстүрлі
бухгалтерлік қызметі, көптеген қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың сұрақ
тілектеріне толығынан жауап бере алмайтынығын тәжірбие көрсетті. Іскерлік
шешімдер қабылдау үшін бұл ақпарат белгілі түрде өзгертілуі және өңделуі
қажет. Қазіргі жағдайда бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр түрлі
әдістерін білуді, ЖШС Қарамай Продактсда қабылданған қаржылық стратегияны
іс жүзіне асыруды қамтамасыз ететін есеп саясатын таңдап алаып, соны
басшылыққа ұсыну керек, яғни оның қызметінің аясы жай есепшіліктен қаржы
жағдайын талдау ісі ажырамас бөлігі болып табылатын, қаржы менеджментіне
дейін өсіп, айтарлықтай кеңейді.
Қоғамда қаржылық талдау біреудің орынсыз тілегінен емес, өмірлік аса
қажеттілі салдарынан туындады: салмақ, ұзындық өлшемін және есептеу
жүргізбей, шаруашылық ЖШС Қарамай Продактсның мүліктік жағдайы мен оған
әсер ететін себптерді білмей, табыс пен шығынды өзара салыстырмай,
біріншісінің екіншісінен артық болуына қол жеткізбей шаруашылықты ойдағыдай
жүргізу мүмкін емес.
Қай уақытта да болмасын бұл өте маңызды. Қазіргі қоғамның әкімшілік-
әміршілік жүйеден шығып, нарықтық қатынасқа ену кезеңінде оның мәнділігі
одан әрі арта түседі. Басқаша айтқанда, жалпы мемлекеттік менші жағдайында
кеңінен орын алған ұқыпсыздық пен жауапкерсіздікті іскерлік, басқарушылық,
қатаң орындаушлық тәртіп, ұқыптылық және үнемдлікпен алмастыру – нарықтық
экономиканың өзіне тән ерекшеліктері.
Нарықтық экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі мен өзге
ше іс-әрекетті талап етеді. Ол зауыт қоймалары мен ашық алаңдарда,
материалдар мен шикізаттың қисапсыз қорларының көгеріп, тот басып жатуына,
яғни миллиондаған теңгенің доғарылып, бекерге ысырап болуына жол бере
алмайды. ЖШС Қарамай Продактс мүлкіне салынған әрбір теңге жаңа табыс
әкелуі үшін осы қорларды қозғалысқа келтіреді. Жасанды көрсеткіш пен жоспан
үшін жұмыс істеу келмеске кетеді.
1. ЖШС Қарамай Продактс-дағы бухгалтерлік есеп және аудит жұмысының
ұйымдастырылуы
1.1.ЖШС Қарамай Продактс-ның есеп саясаты
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша ЖШС Қарамай Продактсның есеп
саясаты деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргзу әдісінің жиынтығын, яғни
алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шарушалық (жарғылық және
басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін
топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын
қабылдауды ұйымдастыру түгендеу, бухгалтерлік есеп шоттарын қолдану
әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өңдеу мен басқа
да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.
Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі мен қажеттілігі
бухгалтерлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша
баптарда қарастырылған бухгалтерлік есептің кез келген мәселелерін шешудің
көп түрлілігімен анықталады. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы Қазақстан Республикасының заңы мен бухгалтерлік есеп принциптерінде
ЖШС Қарамай Продактс өзінің есеп саясатын құру барысында бұйрық немесе
жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігін
көрсетілген. Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:
- бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті
талаптарына сәйкес жүргізілуі;
- бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және
аналитикалық шоттарының жұмыс жоспары;
- алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
- ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
- актив пен міндеттемелер түгендеуін өткізу тәртібі;
- актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
- құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу технологиясы;
- шарушалық операцияларды бақылау тәртібі;
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
ЖШС Қарамай Продактсның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы
бухгалтерлік есептің маңызды мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдау мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар
әсер етеді:
- меншік нысаны мен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі
шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік
қоғам, өндірістік кооператив және тағы басқа);
- салалық қызметінің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл
шаруашылығы және тағы басқа);
- қызметінің көлемі, жұмысшылар мен қызметкерлерінің орташа тізімдік
саны және тағы басқа;
- салық салу жүйесімен арақатынасы (әртүрлі салық түрлері бойынша
жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы
басқа);
- қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық
дамуының ұзақ мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері,
инвестициялардың жұмсалу бағыты, перспективалы мәселелерді шешудің
тактикалық тәсілдері);
- ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне
қажетті барлық бағыттары бойынша);
- материалдық базасының болуы (компьютерлік техника мен басқа да
оргатехника жабдықтарымен қамтамасыз етілуі, бағдарламалық-
әдістемелік қамсыздандыру және тағы басқалар);
- ЖШС Қарамай Продактсдағы бухгалтер мамандарының (қаржы бөлімі
қызметкерлерінің) біліктілігі және басшылардың экономикалық
батылдығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі;
Кез-келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен
есеп саясаты толықтылық, уақыттылық сақтық , қарама-қайшылықсыздығы мен
орындылық талаптарына сай болуы қажет.
Көрсетілген талаптардың әрқайсысының мазмұнын қарастырайық.
Толықтылық. ЖШС Қарамай Продактсның таңдап алған есеп саясаты оның
объектілерді есептеу жолын толық қамтамасыз етуі керек.
Уақыттылық. ЖШС Қарамай Продактсның шарушалық әрекетінің фактілері
бухгалтерлік есеп пен бухгалтерлік есеп беруде уақытында көрініс табуы
қажет. Ешқандай операциялар бухгалтерлік есеп шоттарында тіркеу барысында
кешіктірілімейді немесе орындалмай тұрып есепке алынбайды.
Сақтық. Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті
кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол
бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды
қамтамасыз етуі керек, яғни есепке алынған немесе алуға нақтылы мүмкіндік
бар болатын кірістер алынады.
Қарама-қайшылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері - әр айдың соңғы
календарлық күніне айналымның аналитикалық есебі мен шоттар бойынша
қалдықтардың синтетиклақ есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етіп
отыруы қажет.
Орындылық. ЖШС Қарамай Продактсның есеп саясаты бухгалтерлік есепті
орынды және үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі керек.
ЖШС Қарамай Продактсның есеп саясаты сол ЖШС Қарамай Продактсда
қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы
әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтарының барлығын қамтиды.
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен
міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша
амортизация есепту әдістері, табысты есептеу әдістері және тағы сол сияқты.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып
табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған
бухгалтерлік есептің негізгігі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет.
- негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу
әдістері.
- Материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу
және оларды есептен шығару жолдары;
- Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу әдістері;
- өндіріс шығындарын және оларды объектілер арасында тарату әдісі;
- Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі;
- Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау жолдары;
- Материалдық қорларды бағалау әдістері;
- Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру;
- Курстық айырманы есептеу;
- Тағы да басқалар.
Өндірістік шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
калькуляциялау жүйесі.
Өндірістік технологиялық және ұйымдастырушылық ерекшеліктеріне,
өндірістік циклдың ұзақтығына, өнім түріне, оның күрделілігіне, өндірістің
түрі мен сипатына байланысты ЖШС Қарамай Продактсдар шығындарды есептеу
мен өнім құнын калькуляциялаудың келесі негізгі әдістерін қолдана алады:
- нормативтік әдіс;
- өндірістік өңдеу сатысы;
- тасырыстық әдіс.
1.2. ЖШС Қарамай Продактсның бухгалтерлік есеп және аудит жұмысының
ұйымдастырылуы
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу үшін ЖШС Қарамай Продактсда
күнделікті орындалып отыратын барлық операциялардың міндетті түрде үздіксіз
құжаттарға жазылып отыратындығы бухгалетрілк есептің басқа ғылымдардан
ерекше екендігін алдыңғы тарауларда айтып өткенбіз. Бухгалтерлік құжат деп
ЖШС Қарамай Продактсдар мен ұйымдарда орындалған операцияларды дәлелейтін
және алдағы уақытта орындалатын жұмыстар мен атқарылатын қызметтерге құқық
беретін жазбаша куәлікті атауға болады.
Жалпы ЖШС Қарамай Продактсдағы атқарылып жатқан жұмыстың,
орындалған тапсырманың үздіксіз, белгілі бір тәртіппен, арнайы үлгідегі
қағаздарға жазылып және оған тиісті адамдардың қоланың қойылуы (қажет
болған жағдайда ЖШС Қарамай Продактс мен ұйым мөр таңбасының басылуы)
құжаттау деп аталады. Сондықтан да құжаттау бухгалетрлік есептің негізі
болып табылады. Себебі осы құжаттар арқылы ғана кез келген уақытта ЖШС
Қарамай Продактс бойынша орындалған жұмыстың, атқарылған қызметтің қай
мерзімде жасалғанын және оған қандай мөлшерде шығын жұмсалғанын дәлелдеуге
болады.
Құжат ЖШС Қарамай Продактсдағы орандалған шарушалық операцияларына
сәйкес үздіксіз толтырылып, олардың мазмұнын толық ашық көрсетеді және ол
бухгалтерлік есептің негізі болып табылады.
Бухгалтерлік құжат – ЖШС Қарамай Продактсдағы шарушалық
операциялардың орындалғанын растайтын немесе оны орындауға заңды түрде
құқық беретін жазбаша куәлік.
Орындалған шарушалық операцияларын бастапқы құжатқа түсірду
бухгалетрлік есеп териясында алғашқы есеп сатысы деп атайды.
ЖШС Қарамай Продактсда жүргізілетін шарушалық құбылыстарының әр
түрлі болсы себебінен бастапқы құжаттардың нысаны (формасы) бірдей
болмайды. Шаруашылық құбылыстары түгелдей бастапқы құжатпен құжатталуы
тиіс. Әрбір бастапқы құжатқа орындалған шаруашылық операциясының мазмұны
жазылып және белгілі бір көрсеткіштер түсіріледі. Құжат көрсеткіштерін
деректемлер (реквизиттер) деп атайды. Олар міндетті және толықтырушы болып
бөлінеді. Міндетті деректемелер бухгалетрлік құжаттарды заңды құқықпен
қамтамасыз етеді.
Міндетті деректемеге (реквизитке) жататындар:
- құжаттың аты, нысанның қоды;
- құжаттың толтырылған уақыты (күні, айы және жылы);
- құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты-жөні;
- шарушалық операциясының мазмұны;
- шаруашылық оперциясының өлшемі (натуралдық немесе ақшалай);
- шаруашылық оперцияның жүргізілуіне және соған сәйкес құжаттарды
толтыруға жауапты адамдардың аты-жөні;
- жауапты атқарушының қолы.
Қосымша деректемелер шаруашылқ операция көрінісінің ерекшеліктерімен және
құжаттардың тағайындалуымен анықталады. Әртүрлі талаптарға байланысты
бастапқы құжатта келісілгендей қосымша деректемелер болуы керек: құжаттың
реттік нөмірі, ұйымның банк мекемесіндегі есеп айырсу шотының нөмірі,
шаруашылық операцияны орындау үшін негізі болатын құжаттар және тағы
басқалар.
Құжаттардың нысандары (формалары) келесі есеп бөлімдері бойынша
топтасады:
1) ауылшарушалық өнімі мен шикізаты
2) еңбек және еңбекақы;
3) негізгі құралдар мен материалдық емес активтер;
4) материалдар;
5) кем бағалы және тез тозғыш заттар;
6) капиталдық құрылыстағы жұмыс;
7) құрылыс машианалары мен механизмдердің жұмысы;
8) автокөліктегі жұмыс;
9) түгендеу нәтижелері;
10) кассалық операциялар;
11) сауда операциялары.
Құжаттар дер кезінде, яғни операцияның орындалу барысында толтырылуы
керек. Егер бұл айтылған уақытта оларды толтыруға мүмкіндік болмаған
жағдайда құжаттар операция аяқталған сәтте толтырылады. Уақытында
толтырылмаған құжат ЖШС Қарамай Продактс меншігінің сақталуын бақылауды
қиындатады және ол операцияның бухгалтерлік есепшотына кешіктіріліп
жазылуына әкеліп соқтырады. Осы себептен ұйымның бухгалтерлік қорытынды
есебін жасау мерзімі кешіктірілуі мүмкін.
Құжаттардағы жазбалар сиямен, шарикты қаламсаппен, жазба машинасымен
(компьютермен) және де басқа олардың архивте көрсетілген уақыт мерзіміне
дейін сақталуын қамтамасыз ететін заттармен толтырылады. Құжаттағы жазбалар
анық және дұрыс көрсетулі керек. Құжатты толтырған адам тиісті жеріне
өзінің қолын анық етіп қоюға міндетті. ЖШС Қарамай Продактсдар мен
ұйымдардағы алғашқы есеп құжаттарына қолдарын қоятын адамдарды ұйым басшысы
бас бухгалтердің келісімімен тағайындайды.
Ақша операциялары бойынша толтырылатын құжаттар және есеп айырсу
құжаттары, сонымен қатар ЖШС Қарамай Продактсның қаржылық-несиелік
міндеттерін куәландыратын құжаттар бас бухгалтердің қолынсыз заңсыз болып
саналып, оны орындау жүзеге асырылмайды. Егер кейбір операцияларды орындау
барысанда ЖШС Қарамай Продактс басшысы мен бас бухгалтерінің көзқарастары
әр түрлі болған жағдайда оларға толтырылатын құжаттар ЖШС Қарамай
Продактс басшысының жазбаша өкімі бойынша толтырылады. Соған сәйкес бұл
операция үшін барлық жауапкершілікті ЖШС Қарамай Продактсның басшысы өз
мойнына алады.
Алғашқы (бастапқы) құжаттарды толтырғанда жасалаған қателерді келесі
жолдармен түзетуге болады: дұрыс емес тесті не соманы оқылатындай етіп түзу
сызықпен сызады да оның жанына дұрыс жазба жазылады. Бұл құжатқа түзету
енгізілген жазылып және уақыты (күні, айы, жылы) көрсетіліп құжат толтырушы
өз қолын қояды.
Кассалық және банктік құжаттарға түзету енгізуге болмайды. Егер
аталған құжаттарды толтыру барысында қате жіберілген жағдайда оларды қайта
толтыру қажет.
Бухгалтерлік есепте пайдаланылатын алғашқы құжаттардың басқадай
түрлеріне түзету енгізу тек қана шаруашылық операцияларына қатысушылардың
келісімімен жүргізіліп және олар өздерінің келісім бергендігін растап,
түзету енгізілген уақыты (күні, айы, жылы) көрсетіп қолдарын қояды.
Есептеу үрдісінде ыңғайлы және дұрыс болуы үшін құжаттар келесі
ерекшеліктері бойынша жіктеледі: мақсаты бойынша, құрастырылған орнына
байланысты, көрсету тәсілі және операция мазмұнының көлемі бойынша
Мақсаты бойыша құжаттар үкімдік, атқарушылық, бухгалетрлік толтыру
және құрамдастырылған болып бөлінеді.
Үкім құжатында – шарушалық операцияларды жүргізуі туралы бұйрықтар
мен өкімдер жатады. Мысалы, жұмысшыларға сыйақы беру туралы бұйрық,
тауарларды алуға берілген сенімхат және тағы басқалар. Бұл құжаттардың
шаруашылық операциялардың аяқталуына дейін күші болады. Оған міндетті түрде
операцияны орындауға бұйрық беретін жауапты адамдардың қолы қойылуы керек.
Үкім құжаттарының негізінде есепте жазу көрсетілмейді, себебі шарушалық
операциясын орындау үкім шығарылғаннан кейін ғана орындалады.
Атқарушылық құжаттар – шарушалық операциялардың орындалғанын
көрсетеді. Бұл құжаттарға – тауарлық-материалдық қорларды алу үшін
толтырылған жүкқұжат, кассалық кіріс ету және кассалық шығыс ету ордерлері
және тағы басқаларын жатқызуға болады. Құжаттардың бұл түрі операция
жасалған сәтті толтырылып және оған жауапты адамдар қолдарын қояды. Сонымен
бірге орындалған оперцияларды бухгалтерлік есепшотында жазып көрсетуге
негіз болып табылатын және оны растайтын құжаттардың түрі.
Бухгалтерлік толтырылған құжаттар – ұйымның бухгалтериясы жасаған
әртүрлі анықтамалар, бухгалтерлік есеп шоттары бойынша орындалатын
операцияларға негіз болатын ЖШС Қарамай Продактсның бухгалтері толтырған
есеп айырысулар. Оларға негізгі құралдар, материалдық емес активтер,
материалдар, әлеуметтік сақтандыру аударымдары, еңбекақы төлемдері және
тағы басқа бухгалтерия толтырған құжаттар жатқызылады.
Біріктірілген құжаттарының құрамына бірнеше функцияны қатар атқаратын
барлық құжаттар кіреді. Мысалы: кассирге орындауға берілген кассалық шығыс
ету ордері оны орындағанша үкімдік болып есептелінсе, кассир ақшаны алушыға
бергенен кейін атқарушылық болып есептеледі. Біріктірілген құжаттардың
бухгалтерлік есепте қолданылуы өте ыңғайлы, ол құжаттың өңделуін
жеңілдетеді және құжаттың санын қысқартады.
Толтыратын орнына байланысты құжаттар ішкі және сыртқы болып
бөлінеді.
Ішкі құжаттар дегеніміз – белгілі бір ЖШС Қарамай Продактсда
толтырылып оның ішінде жүргізілетін құжаттар болып табылады. Құжаттардың
мұндай түрі арқылы қандайда бір ЖШС Қарамай Продактсның ішкі операциялары
құжатталады. Ондай құжаттардың қатарына тауар-материалдық құндылықтардың
ішкі қозғалыс барысында толтырылатын жүкқұжаттарды, жұмысшылар мен
қызметкерлерге еңбекақы және басқа да төлемдерді төлеуге арналған төлем
тізімдемелерін, есеп айырысуға тиісті тұлғаларға толтырылатын аванстық
есептерді және тағы да басқа құжаттарды жатқызуға болады.
Сырттық құжаттарға – ЖШС Қарамай Продактсға басқа ұйымдардан келіп
түскен немесе ұйымның басқаларға түрлі операциялар бойынша жіберген
құжаттарын жатқызамыз. Олардың қатарына жабдықтаушы ЖШС Қарамай
Продактсдардан келіп түскен тауарлық-материалдық қорлар бойынша
толтырылған шот-фактураларды, сенімхаттарды және де тағы да басқа
құжаттарды жатқызуға болады.
Операцияның көрініс алу тәсіліне байланысты бухгалтерлік құжаттарды
алғашқы құжаттар және жиынтық құжаттар деп бөліп қарастырылады.
Алғашқы құжаттардың өзі олардың толтырылатын операцияларының
мазмұнына қарай бір рет қолданылатын және жинақталған деп аталатын екі
түрге бөлінеді.
Бір рет қолданылатын құжат арқылы бір ғана операция құжатталады
немесе ондай құжат орындалған операцияның соңында ғана толтырылады. Мысалы:
тауарды босату үшін толтырылатын накладнойлар.
Жинақталған құжаттарда белгілі бір мерзім аралығында орындалған
біртектес операциялар жазылады. Мысал: Акционерлік қоғамнан бір күнде
бостылған өнімге толтырылатын зоборлық карта.
Жұмыс кезінде бухгалтерлер түрлі құжаттармен жұмыс жасайды:
нормативті-құқықтық, ұйымдастырушылық-өкімгерлік, ақпараты-анықтамалық,
есеп айырысу ақша құжаттары және басқа да алғашқы есептік құжаттар. Олар
ұйымның шарушалық қызметін айқындайды. Бухгалтерлік қызметтің сапасы құжат
айналымының ұйымдастыруын байланысты. ЖШС Қарамай Продактсдар мен
ұйымдарда құжаттар бірнеше кезеңнен өтеді. Олар: жасалу немесе толтырылу,
есепке алыну, тексерілу немесе өңделу, бухгалтерлік есепте операцияларды
айқындау, мұрағатқа өткізу және тағы да басқа кезеңдер.
6-тарау. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру.
Күні Проводка Мәтіні Айналым Касса Есеп Дебиторлық
нөмірі сомасы шоты айырысу борыш шоты
шоты
Д-т
Тізімдемелер Журнал-ордерлер Кассалық кітап
Аналитикалық есеп
карточкалары
Баланс және Бас кітап Аналитикалық шот
есеп-қисаптың бойынша айналым
басқа да тізімдемесі
нысаны
1-сызба. Есептің журнал-ордер нысаны жазбаларының сызбасы
Бастапқы құжат мәліметтерін жалпы бірыңғай шаруашылық операциялар
бойынша журнал-ордерлерге немесе жинақталымдық тізімдемелерге жазады, ал
қорытынды көрсеткіштер журнал-ордерлерге көшіріледі. Журналда аналитикалық
есебі жүргізілмейтін шаруашылық операциялар бойынша мәліметтер аналитикалық
есептің карточкаларында көрсетіледі (негізгі құралдардарды есептеу)
Ай соңында барлық карточкалар журнал-ордерлер және солардың
тізімдемелері бойынша қорытынды сомалар есептеледі. Карточкалардың
қорытындысы аналитикалық шот бойынша айналым тізімдемелеріне көшіріледі, ал
ал журнал-ордерлер мен тізімдемелердің қорытындысы басқа журнал-ордерлердің
тізімдемелері мен корреспонденцияланушы шоттармен құжаттар (тауарлы және
кассалық есеп берулер, банк көшірмесі және тағы басқалар) бойынша
салыстырылады. Өзара салыстырудан кейін кредит айналымының ортақ сомасын
әрбір журнал-ордерлерден бас кітаптың сәйкес шотына жазады. Бас кітаптың
әрбір синтетикалық шотының дебит бойынша айналымдарын әртүрлі шоттардың
кредиті бойынша айналымдар корреспонденциясымен бірге әртүрлі журнал-
ордерлерден жинақтайды. Осындан кейін бас кітаптағы әрбір шоттың дебиті
бойынша ортақ қорытынды есептеледі, ай соңындағы қалдық шығарылады және
бухгалтерлік баланс пен есеп беру тағы басқа нысандары құрылады. Баланс
құрудан бұрын айналым тізімдемелерінің қорытындысын бас кітаптың сәйкес
шоттарының қорытындысымен салыстыру қажет.
Бухгалтерлік есептің журнал-ордерлі нысаны есептің бас-журнал
нысанымен кейбір ортақ қасиеттеріне ие, арнайы журналдардағы бастапқы
құжаттардың мәліметтері бойынша жалпы бірыңғай операциялар туралы ақпарат
жинақтау, бір тіркелімде синтетикалық және аналитикалық есепті біріктіру,
бас кітапта синтетикалық шоттар мен сальдо және тағы басқалар бойынша
ағымдағы айналымдарды көрсету.
Шағын ЖШС Қарамай Продактсдар бухгалтерлік есеп нысанының жай
немесе жеңілдетілген түрін қолдана алады.
Есептің жай нысаны шаруашылық операцияларын есептеу кітабында
қарастырылады. Ол кітап ЖШС Қарамай Продактсдарда қолданылатын барлық
шоттарды қамтиды, сондай-ақ синтетикалық және аналитикалық есепті
біріктірді, яғни біріктірілген тіркелім болып табылады. Бұл құжатқа
жазылатын ақпараттар алғашқы құжаттардан алынып, хронологиялық тізбекте бір
уақытта шотар бойынша топтау арқылы жүргізіледі. Бухгалтерлік есептің жай
нысанындағы жазбалар сызбасы 2-ші сызбада көрсетілген.
Құжаттар
Кассалық Шаруашылық операциялар- Еңбек
кітап дың есеп кітабы төлемдері
бойынша
қызметкерлер
мен есеп
айырысу
тізімдемесі
Бухгалтерлік баланс және
есеп берудің басқа
нысандары
2-сызба. Бухгалтерлік есептің жай нысанындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. ЖШС Қарамай Продактсдағы бухгалтерлік есеп және аудит жұмысының
Ұйымдастырылуы
1.1 ЖШС Қарамай Продактсның есеп саясаты
1.2 ЖШС Қарамай Продактсның бухгалтерлік есеп және аудит жұмысының
ұйымдастырылуы
2. ЖШС Қарамай Продактсның ағымдағы активтерін талдаудың маңызы және
әдістері
2.1 ЖШС Қарамай Продактсның қаржылық жағдайы және оны талдаудың мақсаты
2.2 ЖШС Қарамай Продактсның ағымдағы активтерін талдаудың ақпараттық
негіздері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасы ЖШС Қарамай Продактсдарында, соңғы жылдары
еліміздің экономикасының нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты
бухгалтерлік есептің әдістемесі мен тәжірбиесінде түбегейлі өзгерістер
болды.
Бухгалтерлік есеп стандарттары мен ЖШС Қарамай Продактсдардың
қаржы-шарушылық қызметі шоттары Бас жоспарының 1997 жылдың 1 қаңтарынан
қолданысқа енгізілуі және қаржылық есеп беру нысандарының халықаралық
стандарттар талаптарына сәйкестендірілуі нарықтық экономика жағдайына сай
қаржылық талдаудың жаңа әдістемесін жасауды қажет етеді.
Есеп тіркемелерінде шарушалық операцияларын жазып көрсетудің дәстүрлі
бухгалтерлік қызметі, көптеген қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың сұрақ
тілектеріне толығынан жауап бере алмайтынығын тәжірбие көрсетті. Іскерлік
шешімдер қабылдау үшін бұл ақпарат белгілі түрде өзгертілуі және өңделуі
қажет. Қазіргі жағдайда бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр түрлі
әдістерін білуді, ЖШС Қарамай Продактсда қабылданған қаржылық стратегияны
іс жүзіне асыруды қамтамасыз ететін есеп саясатын таңдап алаып, соны
басшылыққа ұсыну керек, яғни оның қызметінің аясы жай есепшіліктен қаржы
жағдайын талдау ісі ажырамас бөлігі болып табылатын, қаржы менеджментіне
дейін өсіп, айтарлықтай кеңейді.
Қоғамда қаржылық талдау біреудің орынсыз тілегінен емес, өмірлік аса
қажеттілі салдарынан туындады: салмақ, ұзындық өлшемін және есептеу
жүргізбей, шаруашылық ЖШС Қарамай Продактсның мүліктік жағдайы мен оған
әсер ететін себптерді білмей, табыс пен шығынды өзара салыстырмай,
біріншісінің екіншісінен артық болуына қол жеткізбей шаруашылықты ойдағыдай
жүргізу мүмкін емес.
Қай уақытта да болмасын бұл өте маңызды. Қазіргі қоғамның әкімшілік-
әміршілік жүйеден шығып, нарықтық қатынасқа ену кезеңінде оның мәнділігі
одан әрі арта түседі. Басқаша айтқанда, жалпы мемлекеттік менші жағдайында
кеңінен орын алған ұқыпсыздық пен жауапкерсіздікті іскерлік, басқарушылық,
қатаң орындаушлық тәртіп, ұқыптылық және үнемдлікпен алмастыру – нарықтық
экономиканың өзіне тән ерекшеліктері.
Нарықтық экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі мен өзге
ше іс-әрекетті талап етеді. Ол зауыт қоймалары мен ашық алаңдарда,
материалдар мен шикізаттың қисапсыз қорларының көгеріп, тот басып жатуына,
яғни миллиондаған теңгенің доғарылып, бекерге ысырап болуына жол бере
алмайды. ЖШС Қарамай Продактс мүлкіне салынған әрбір теңге жаңа табыс
әкелуі үшін осы қорларды қозғалысқа келтіреді. Жасанды көрсеткіш пен жоспан
үшін жұмыс істеу келмеске кетеді.
1. ЖШС Қарамай Продактс-дағы бухгалтерлік есеп және аудит жұмысының
ұйымдастырылуы
1.1.ЖШС Қарамай Продактс-ның есеп саясаты
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша ЖШС Қарамай Продактсның есеп
саясаты деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргзу әдісінің жиынтығын, яғни
алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шарушалық (жарғылық және
басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін
топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын
қабылдауды ұйымдастыру түгендеу, бухгалтерлік есеп шоттарын қолдану
әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өңдеу мен басқа
да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.
Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі мен қажеттілігі
бухгалтерлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша
баптарда қарастырылған бухгалтерлік есептің кез келген мәселелерін шешудің
көп түрлілігімен анықталады. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы Қазақстан Республикасының заңы мен бухгалтерлік есеп принциптерінде
ЖШС Қарамай Продактс өзінің есеп саясатын құру барысында бұйрық немесе
жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігін
көрсетілген. Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:
- бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті
талаптарына сәйкес жүргізілуі;
- бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және
аналитикалық шоттарының жұмыс жоспары;
- алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
- ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
- актив пен міндеттемелер түгендеуін өткізу тәртібі;
- актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
- құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу технологиясы;
- шарушалық операцияларды бақылау тәртібі;
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
ЖШС Қарамай Продактсның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы
бухгалтерлік есептің маңызды мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдау мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар
әсер етеді:
- меншік нысаны мен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі
шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік
қоғам, өндірістік кооператив және тағы басқа);
- салалық қызметінің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл
шаруашылығы және тағы басқа);
- қызметінің көлемі, жұмысшылар мен қызметкерлерінің орташа тізімдік
саны және тағы басқа;
- салық салу жүйесімен арақатынасы (әртүрлі салық түрлері бойынша
жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы
басқа);
- қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық
дамуының ұзақ мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері,
инвестициялардың жұмсалу бағыты, перспективалы мәселелерді шешудің
тактикалық тәсілдері);
- ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне
қажетті барлық бағыттары бойынша);
- материалдық базасының болуы (компьютерлік техника мен басқа да
оргатехника жабдықтарымен қамтамасыз етілуі, бағдарламалық-
әдістемелік қамсыздандыру және тағы басқалар);
- ЖШС Қарамай Продактсдағы бухгалтер мамандарының (қаржы бөлімі
қызметкерлерінің) біліктілігі және басшылардың экономикалық
батылдығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі;
Кез-келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен
есеп саясаты толықтылық, уақыттылық сақтық , қарама-қайшылықсыздығы мен
орындылық талаптарына сай болуы қажет.
Көрсетілген талаптардың әрқайсысының мазмұнын қарастырайық.
Толықтылық. ЖШС Қарамай Продактсның таңдап алған есеп саясаты оның
объектілерді есептеу жолын толық қамтамасыз етуі керек.
Уақыттылық. ЖШС Қарамай Продактсның шарушалық әрекетінің фактілері
бухгалтерлік есеп пен бухгалтерлік есеп беруде уақытында көрініс табуы
қажет. Ешқандай операциялар бухгалтерлік есеп шоттарында тіркеу барысында
кешіктірілімейді немесе орындалмай тұрып есепке алынбайды.
Сақтық. Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті
кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол
бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды
қамтамасыз етуі керек, яғни есепке алынған немесе алуға нақтылы мүмкіндік
бар болатын кірістер алынады.
Қарама-қайшылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері - әр айдың соңғы
календарлық күніне айналымның аналитикалық есебі мен шоттар бойынша
қалдықтардың синтетиклақ есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етіп
отыруы қажет.
Орындылық. ЖШС Қарамай Продактсның есеп саясаты бухгалтерлік есепті
орынды және үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі керек.
ЖШС Қарамай Продактсның есеп саясаты сол ЖШС Қарамай Продактсда
қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы
әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтарының барлығын қамтиды.
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен
міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша
амортизация есепту әдістері, табысты есептеу әдістері және тағы сол сияқты.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып
табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған
бухгалтерлік есептің негізгігі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет.
- негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу
әдістері.
- Материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу
және оларды есептен шығару жолдары;
- Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу әдістері;
- өндіріс шығындарын және оларды объектілер арасында тарату әдісі;
- Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі;
- Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау жолдары;
- Материалдық қорларды бағалау әдістері;
- Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру;
- Курстық айырманы есептеу;
- Тағы да басқалар.
Өндірістік шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
калькуляциялау жүйесі.
Өндірістік технологиялық және ұйымдастырушылық ерекшеліктеріне,
өндірістік циклдың ұзақтығына, өнім түріне, оның күрделілігіне, өндірістің
түрі мен сипатына байланысты ЖШС Қарамай Продактсдар шығындарды есептеу
мен өнім құнын калькуляциялаудың келесі негізгі әдістерін қолдана алады:
- нормативтік әдіс;
- өндірістік өңдеу сатысы;
- тасырыстық әдіс.
1.2. ЖШС Қарамай Продактсның бухгалтерлік есеп және аудит жұмысының
ұйымдастырылуы
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу үшін ЖШС Қарамай Продактсда
күнделікті орындалып отыратын барлық операциялардың міндетті түрде үздіксіз
құжаттарға жазылып отыратындығы бухгалетрілк есептің басқа ғылымдардан
ерекше екендігін алдыңғы тарауларда айтып өткенбіз. Бухгалтерлік құжат деп
ЖШС Қарамай Продактсдар мен ұйымдарда орындалған операцияларды дәлелейтін
және алдағы уақытта орындалатын жұмыстар мен атқарылатын қызметтерге құқық
беретін жазбаша куәлікті атауға болады.
Жалпы ЖШС Қарамай Продактсдағы атқарылып жатқан жұмыстың,
орындалған тапсырманың үздіксіз, белгілі бір тәртіппен, арнайы үлгідегі
қағаздарға жазылып және оған тиісті адамдардың қоланың қойылуы (қажет
болған жағдайда ЖШС Қарамай Продактс мен ұйым мөр таңбасының басылуы)
құжаттау деп аталады. Сондықтан да құжаттау бухгалетрлік есептің негізі
болып табылады. Себебі осы құжаттар арқылы ғана кез келген уақытта ЖШС
Қарамай Продактс бойынша орындалған жұмыстың, атқарылған қызметтің қай
мерзімде жасалғанын және оған қандай мөлшерде шығын жұмсалғанын дәлелдеуге
болады.
Құжат ЖШС Қарамай Продактсдағы орандалған шарушалық операцияларына
сәйкес үздіксіз толтырылып, олардың мазмұнын толық ашық көрсетеді және ол
бухгалтерлік есептің негізі болып табылады.
Бухгалтерлік құжат – ЖШС Қарамай Продактсдағы шарушалық
операциялардың орындалғанын растайтын немесе оны орындауға заңды түрде
құқық беретін жазбаша куәлік.
Орындалған шарушалық операцияларын бастапқы құжатқа түсірду
бухгалетрлік есеп териясында алғашқы есеп сатысы деп атайды.
ЖШС Қарамай Продактсда жүргізілетін шарушалық құбылыстарының әр
түрлі болсы себебінен бастапқы құжаттардың нысаны (формасы) бірдей
болмайды. Шаруашылық құбылыстары түгелдей бастапқы құжатпен құжатталуы
тиіс. Әрбір бастапқы құжатқа орындалған шаруашылық операциясының мазмұны
жазылып және белгілі бір көрсеткіштер түсіріледі. Құжат көрсеткіштерін
деректемлер (реквизиттер) деп атайды. Олар міндетті және толықтырушы болып
бөлінеді. Міндетті деректемелер бухгалетрлік құжаттарды заңды құқықпен
қамтамасыз етеді.
Міндетті деректемеге (реквизитке) жататындар:
- құжаттың аты, нысанның қоды;
- құжаттың толтырылған уақыты (күні, айы және жылы);
- құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты-жөні;
- шарушалық операциясының мазмұны;
- шаруашылық оперциясының өлшемі (натуралдық немесе ақшалай);
- шаруашылық оперцияның жүргізілуіне және соған сәйкес құжаттарды
толтыруға жауапты адамдардың аты-жөні;
- жауапты атқарушының қолы.
Қосымша деректемелер шаруашылқ операция көрінісінің ерекшеліктерімен және
құжаттардың тағайындалуымен анықталады. Әртүрлі талаптарға байланысты
бастапқы құжатта келісілгендей қосымша деректемелер болуы керек: құжаттың
реттік нөмірі, ұйымның банк мекемесіндегі есеп айырсу шотының нөмірі,
шаруашылық операцияны орындау үшін негізі болатын құжаттар және тағы
басқалар.
Құжаттардың нысандары (формалары) келесі есеп бөлімдері бойынша
топтасады:
1) ауылшарушалық өнімі мен шикізаты
2) еңбек және еңбекақы;
3) негізгі құралдар мен материалдық емес активтер;
4) материалдар;
5) кем бағалы және тез тозғыш заттар;
6) капиталдық құрылыстағы жұмыс;
7) құрылыс машианалары мен механизмдердің жұмысы;
8) автокөліктегі жұмыс;
9) түгендеу нәтижелері;
10) кассалық операциялар;
11) сауда операциялары.
Құжаттар дер кезінде, яғни операцияның орындалу барысында толтырылуы
керек. Егер бұл айтылған уақытта оларды толтыруға мүмкіндік болмаған
жағдайда құжаттар операция аяқталған сәтте толтырылады. Уақытында
толтырылмаған құжат ЖШС Қарамай Продактс меншігінің сақталуын бақылауды
қиындатады және ол операцияның бухгалтерлік есепшотына кешіктіріліп
жазылуына әкеліп соқтырады. Осы себептен ұйымның бухгалтерлік қорытынды
есебін жасау мерзімі кешіктірілуі мүмкін.
Құжаттардағы жазбалар сиямен, шарикты қаламсаппен, жазба машинасымен
(компьютермен) және де басқа олардың архивте көрсетілген уақыт мерзіміне
дейін сақталуын қамтамасыз ететін заттармен толтырылады. Құжаттағы жазбалар
анық және дұрыс көрсетулі керек. Құжатты толтырған адам тиісті жеріне
өзінің қолын анық етіп қоюға міндетті. ЖШС Қарамай Продактсдар мен
ұйымдардағы алғашқы есеп құжаттарына қолдарын қоятын адамдарды ұйым басшысы
бас бухгалтердің келісімімен тағайындайды.
Ақша операциялары бойынша толтырылатын құжаттар және есеп айырсу
құжаттары, сонымен қатар ЖШС Қарамай Продактсның қаржылық-несиелік
міндеттерін куәландыратын құжаттар бас бухгалтердің қолынсыз заңсыз болып
саналып, оны орындау жүзеге асырылмайды. Егер кейбір операцияларды орындау
барысанда ЖШС Қарамай Продактс басшысы мен бас бухгалтерінің көзқарастары
әр түрлі болған жағдайда оларға толтырылатын құжаттар ЖШС Қарамай
Продактс басшысының жазбаша өкімі бойынша толтырылады. Соған сәйкес бұл
операция үшін барлық жауапкершілікті ЖШС Қарамай Продактсның басшысы өз
мойнына алады.
Алғашқы (бастапқы) құжаттарды толтырғанда жасалаған қателерді келесі
жолдармен түзетуге болады: дұрыс емес тесті не соманы оқылатындай етіп түзу
сызықпен сызады да оның жанына дұрыс жазба жазылады. Бұл құжатқа түзету
енгізілген жазылып және уақыты (күні, айы, жылы) көрсетіліп құжат толтырушы
өз қолын қояды.
Кассалық және банктік құжаттарға түзету енгізуге болмайды. Егер
аталған құжаттарды толтыру барысында қате жіберілген жағдайда оларды қайта
толтыру қажет.
Бухгалтерлік есепте пайдаланылатын алғашқы құжаттардың басқадай
түрлеріне түзету енгізу тек қана шаруашылық операцияларына қатысушылардың
келісімімен жүргізіліп және олар өздерінің келісім бергендігін растап,
түзету енгізілген уақыты (күні, айы, жылы) көрсетіп қолдарын қояды.
Есептеу үрдісінде ыңғайлы және дұрыс болуы үшін құжаттар келесі
ерекшеліктері бойынша жіктеледі: мақсаты бойынша, құрастырылған орнына
байланысты, көрсету тәсілі және операция мазмұнының көлемі бойынша
Мақсаты бойыша құжаттар үкімдік, атқарушылық, бухгалетрлік толтыру
және құрамдастырылған болып бөлінеді.
Үкім құжатында – шарушалық операцияларды жүргізуі туралы бұйрықтар
мен өкімдер жатады. Мысалы, жұмысшыларға сыйақы беру туралы бұйрық,
тауарларды алуға берілген сенімхат және тағы басқалар. Бұл құжаттардың
шаруашылық операциялардың аяқталуына дейін күші болады. Оған міндетті түрде
операцияны орындауға бұйрық беретін жауапты адамдардың қолы қойылуы керек.
Үкім құжаттарының негізінде есепте жазу көрсетілмейді, себебі шарушалық
операциясын орындау үкім шығарылғаннан кейін ғана орындалады.
Атқарушылық құжаттар – шарушалық операциялардың орындалғанын
көрсетеді. Бұл құжаттарға – тауарлық-материалдық қорларды алу үшін
толтырылған жүкқұжат, кассалық кіріс ету және кассалық шығыс ету ордерлері
және тағы басқаларын жатқызуға болады. Құжаттардың бұл түрі операция
жасалған сәтті толтырылып және оған жауапты адамдар қолдарын қояды. Сонымен
бірге орындалған оперцияларды бухгалтерлік есепшотында жазып көрсетуге
негіз болып табылатын және оны растайтын құжаттардың түрі.
Бухгалтерлік толтырылған құжаттар – ұйымның бухгалтериясы жасаған
әртүрлі анықтамалар, бухгалтерлік есеп шоттары бойынша орындалатын
операцияларға негіз болатын ЖШС Қарамай Продактсның бухгалтері толтырған
есеп айырысулар. Оларға негізгі құралдар, материалдық емес активтер,
материалдар, әлеуметтік сақтандыру аударымдары, еңбекақы төлемдері және
тағы басқа бухгалтерия толтырған құжаттар жатқызылады.
Біріктірілген құжаттарының құрамына бірнеше функцияны қатар атқаратын
барлық құжаттар кіреді. Мысалы: кассирге орындауға берілген кассалық шығыс
ету ордері оны орындағанша үкімдік болып есептелінсе, кассир ақшаны алушыға
бергенен кейін атқарушылық болып есептеледі. Біріктірілген құжаттардың
бухгалтерлік есепте қолданылуы өте ыңғайлы, ол құжаттың өңделуін
жеңілдетеді және құжаттың санын қысқартады.
Толтыратын орнына байланысты құжаттар ішкі және сыртқы болып
бөлінеді.
Ішкі құжаттар дегеніміз – белгілі бір ЖШС Қарамай Продактсда
толтырылып оның ішінде жүргізілетін құжаттар болып табылады. Құжаттардың
мұндай түрі арқылы қандайда бір ЖШС Қарамай Продактсның ішкі операциялары
құжатталады. Ондай құжаттардың қатарына тауар-материалдық құндылықтардың
ішкі қозғалыс барысында толтырылатын жүкқұжаттарды, жұмысшылар мен
қызметкерлерге еңбекақы және басқа да төлемдерді төлеуге арналған төлем
тізімдемелерін, есеп айырысуға тиісті тұлғаларға толтырылатын аванстық
есептерді және тағы да басқа құжаттарды жатқызуға болады.
Сырттық құжаттарға – ЖШС Қарамай Продактсға басқа ұйымдардан келіп
түскен немесе ұйымның басқаларға түрлі операциялар бойынша жіберген
құжаттарын жатқызамыз. Олардың қатарына жабдықтаушы ЖШС Қарамай
Продактсдардан келіп түскен тауарлық-материалдық қорлар бойынша
толтырылған шот-фактураларды, сенімхаттарды және де тағы да басқа
құжаттарды жатқызуға болады.
Операцияның көрініс алу тәсіліне байланысты бухгалтерлік құжаттарды
алғашқы құжаттар және жиынтық құжаттар деп бөліп қарастырылады.
Алғашқы құжаттардың өзі олардың толтырылатын операцияларының
мазмұнына қарай бір рет қолданылатын және жинақталған деп аталатын екі
түрге бөлінеді.
Бір рет қолданылатын құжат арқылы бір ғана операция құжатталады
немесе ондай құжат орындалған операцияның соңында ғана толтырылады. Мысалы:
тауарды босату үшін толтырылатын накладнойлар.
Жинақталған құжаттарда белгілі бір мерзім аралығында орындалған
біртектес операциялар жазылады. Мысал: Акционерлік қоғамнан бір күнде
бостылған өнімге толтырылатын зоборлық карта.
Жұмыс кезінде бухгалтерлер түрлі құжаттармен жұмыс жасайды:
нормативті-құқықтық, ұйымдастырушылық-өкімгерлік, ақпараты-анықтамалық,
есеп айырысу ақша құжаттары және басқа да алғашқы есептік құжаттар. Олар
ұйымның шарушалық қызметін айқындайды. Бухгалтерлік қызметтің сапасы құжат
айналымының ұйымдастыруын байланысты. ЖШС Қарамай Продактсдар мен
ұйымдарда құжаттар бірнеше кезеңнен өтеді. Олар: жасалу немесе толтырылу,
есепке алыну, тексерілу немесе өңделу, бухгалтерлік есепте операцияларды
айқындау, мұрағатқа өткізу және тағы да басқа кезеңдер.
6-тарау. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру.
Күні Проводка Мәтіні Айналым Касса Есеп Дебиторлық
нөмірі сомасы шоты айырысу борыш шоты
шоты
Д-т
Тізімдемелер Журнал-ордерлер Кассалық кітап
Аналитикалық есеп
карточкалары
Баланс және Бас кітап Аналитикалық шот
есеп-қисаптың бойынша айналым
басқа да тізімдемесі
нысаны
1-сызба. Есептің журнал-ордер нысаны жазбаларының сызбасы
Бастапқы құжат мәліметтерін жалпы бірыңғай шаруашылық операциялар
бойынша журнал-ордерлерге немесе жинақталымдық тізімдемелерге жазады, ал
қорытынды көрсеткіштер журнал-ордерлерге көшіріледі. Журналда аналитикалық
есебі жүргізілмейтін шаруашылық операциялар бойынша мәліметтер аналитикалық
есептің карточкаларында көрсетіледі (негізгі құралдардарды есептеу)
Ай соңында барлық карточкалар журнал-ордерлер және солардың
тізімдемелері бойынша қорытынды сомалар есептеледі. Карточкалардың
қорытындысы аналитикалық шот бойынша айналым тізімдемелеріне көшіріледі, ал
ал журнал-ордерлер мен тізімдемелердің қорытындысы басқа журнал-ордерлердің
тізімдемелері мен корреспонденцияланушы шоттармен құжаттар (тауарлы және
кассалық есеп берулер, банк көшірмесі және тағы басқалар) бойынша
салыстырылады. Өзара салыстырудан кейін кредит айналымының ортақ сомасын
әрбір журнал-ордерлерден бас кітаптың сәйкес шотына жазады. Бас кітаптың
әрбір синтетикалық шотының дебит бойынша айналымдарын әртүрлі шоттардың
кредиті бойынша айналымдар корреспонденциясымен бірге әртүрлі журнал-
ордерлерден жинақтайды. Осындан кейін бас кітаптағы әрбір шоттың дебиті
бойынша ортақ қорытынды есептеледі, ай соңындағы қалдық шығарылады және
бухгалтерлік баланс пен есеп беру тағы басқа нысандары құрылады. Баланс
құрудан бұрын айналым тізімдемелерінің қорытындысын бас кітаптың сәйкес
шоттарының қорытындысымен салыстыру қажет.
Бухгалтерлік есептің журнал-ордерлі нысаны есептің бас-журнал
нысанымен кейбір ортақ қасиеттеріне ие, арнайы журналдардағы бастапқы
құжаттардың мәліметтері бойынша жалпы бірыңғай операциялар туралы ақпарат
жинақтау, бір тіркелімде синтетикалық және аналитикалық есепті біріктіру,
бас кітапта синтетикалық шоттар мен сальдо және тағы басқалар бойынша
ағымдағы айналымдарды көрсету.
Шағын ЖШС Қарамай Продактсдар бухгалтерлік есеп нысанының жай
немесе жеңілдетілген түрін қолдана алады.
Есептің жай нысаны шаруашылық операцияларын есептеу кітабында
қарастырылады. Ол кітап ЖШС Қарамай Продактсдарда қолданылатын барлық
шоттарды қамтиды, сондай-ақ синтетикалық және аналитикалық есепті
біріктірді, яғни біріктірілген тіркелім болып табылады. Бұл құжатқа
жазылатын ақпараттар алғашқы құжаттардан алынып, хронологиялық тізбекте бір
уақытта шотар бойынша топтау арқылы жүргізіледі. Бухгалтерлік есептің жай
нысанындағы жазбалар сызбасы 2-ші сызбада көрсетілген.
Құжаттар
Кассалық Шаруашылық операциялар- Еңбек
кітап дың есеп кітабы төлемдері
бойынша
қызметкерлер
мен есеп
айырысу
тізімдемесі
Бухгалтерлік баланс және
есеп берудің басқа
нысандары
2-сызба. Бухгалтерлік есептің жай нысанындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz