Салықтық бақылау жайлы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
I Бөлім. Салықтық бақылау, оның экономикалық мәні
және мазмұнының жалпы сипаттамасы
1.1 Салықтық бақылау: түсінігі, мәні, ерекшелігі және ұйымдастырылу қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Салықтық бақылаудың нысандары мен түрлері ... ... ... ... ... 11
II Бөлім. Қазақстан Республикасындағы салықтық
бақылаудың жағдайын талдау
2.1. Салықтық бақылауды ұйымдастыру
және жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2. Салықтық бақылаудың жетілдірілуін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
III Бөлім. Салықтық бақылаудың жетілдірілу мәселелері
мен оны шешудің кейбір жолдары
3.1. Салықтық бақылаудың қарапайым мәселелері ... ... ... ... ... ... 34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
I Бөлім. Салықтық бақылау, оның экономикалық мәні
және мазмұнының жалпы сипаттамасы
1.1 Салықтық бақылау: түсінігі, мәні, ерекшелігі және ұйымдастырылу қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Салықтық бақылаудың нысандары мен түрлері ... ... ... ... ... 11
II Бөлім. Қазақстан Республикасындағы салықтық
бақылаудың жағдайын талдау
2.1. Салықтық бақылауды ұйымдастыру
және жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2. Салықтық бақылаудың жетілдірілуін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
III Бөлім. Салықтық бақылаудың жетілдірілу мәселелері
мен оны шешудің кейбір жолдары
3.1. Салықтық бақылаудың қарапайым мәселелері ... ... ... ... ... ... 34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
Қазақстан үшін салықтардың фискалдық мәнінің жоғарылауы және еліміздің салық органдары ресурстарының шектеулігі жағдайларында, салықтық бақылаудың теориялық және тәжірибелік мәселелерінің терең зерттелуі мен оның келешектегі жетілдірілу қажеттігі заңдылықты түрде жоғарылайды. Салықтық бақылаудың мәнінің мемлекеттің салық саясатының сәтті жүргізілуіне ықпал етуімен байланысы, оның маңыздылығын айқындай түсіреді.
Еліміздің құқықтық қоғам құру жолында, салықтық заңнаманың орындалуы мен іске асуына бақылаудың ұтымды түрде жетілдірілуі, заңды және жеке тұлғалар мен салық органдары арасындағы салықтық мәдениеттің жоғарылауы, нәтижесінде мемлекет қазынасының ұлғаюы мен сәйкесінше мемлекеттік бағдарламалар мен шараларды жүзеге асыруға мүмкіндіктің артуында, салықтық бақылаудың және оның жетілдірілуінің маңызы өте жоғары.
Қоғамдағы салықтық қатынастардың тиімділігінің анықталуы, ең алдымен, олардың қажетті деңгейде бағалануы мен талдануы негізінде жүзеге асырылады. Салықтық бақылаудың іске асырылуы, салықтық міндеттемелерді орындау бойынша ақпараттарды жинау арқылы бақылауды жүргізуден бастау алатындықтан, салықтардың экономикалық категория ретіндегі қызмет ету тиімділігін анықтауға және олардың мемлекет қажеттіліктерімен сәйкестендіруге мүмкіндік туады.
Сонымен қатар қазіргі кезеңде экономикалық ғылымда және тәжірибеде бақылау мәселесі алдыңғы қатарға шығып және ерекше өзектілікке ие болып отыр. Себебі көпшілік шаруашылық субъектілер дербес болып табылады, кәсіпкерлік даму үстінде, орталықтандырылған ақшалай қорлардың қалыптасуы мен қолданылуына қызмет ететін бөлушілік қатынастар жүйесі өзгеруде.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Зерттеушілер мен тәжірибелік мамандардың еңбектерінде, мерзімді басылымдарда көбінесе қаржылық бақылаудың теориялық аспектілері қарастырылған және төмен дәрежеде салықтық бақылау зерттелген. “Салықтық бақылау” түсінігі бұдан бұрын экономикалық және құқықтық әдебиеттерде белсенді талдау объектісі болып табылмаған және тек қана Салық кодексінің “Салықтық әкімшілік жүргізу” атты арнайы бөлімі ретінде және басқа кесімдерінде кең тәжірибелік қолдану орын алып отыр.
Салықтық бақылаудың теориялық және тәжірибелік маңыздылығы, оның ұйымдастырылу және жүзеге асырылу мәселелерінің жеткіліксіз зерттелінуі, жұмыс тақырыбының таңдалынуына себеп болды. Бұдан бөлек, салықтық бақылаудың көпқырлылығы мен күрделілігі, оның келешектегі зерттелінуіне жеткілікті орынның болуын көрсетеді.
Еліміздің құқықтық қоғам құру жолында, салықтық заңнаманың орындалуы мен іске асуына бақылаудың ұтымды түрде жетілдірілуі, заңды және жеке тұлғалар мен салық органдары арасындағы салықтық мәдениеттің жоғарылауы, нәтижесінде мемлекет қазынасының ұлғаюы мен сәйкесінше мемлекеттік бағдарламалар мен шараларды жүзеге асыруға мүмкіндіктің артуында, салықтық бақылаудың және оның жетілдірілуінің маңызы өте жоғары.
Қоғамдағы салықтық қатынастардың тиімділігінің анықталуы, ең алдымен, олардың қажетті деңгейде бағалануы мен талдануы негізінде жүзеге асырылады. Салықтық бақылаудың іске асырылуы, салықтық міндеттемелерді орындау бойынша ақпараттарды жинау арқылы бақылауды жүргізуден бастау алатындықтан, салықтардың экономикалық категория ретіндегі қызмет ету тиімділігін анықтауға және олардың мемлекет қажеттіліктерімен сәйкестендіруге мүмкіндік туады.
Сонымен қатар қазіргі кезеңде экономикалық ғылымда және тәжірибеде бақылау мәселесі алдыңғы қатарға шығып және ерекше өзектілікке ие болып отыр. Себебі көпшілік шаруашылық субъектілер дербес болып табылады, кәсіпкерлік даму үстінде, орталықтандырылған ақшалай қорлардың қалыптасуы мен қолданылуына қызмет ететін бөлушілік қатынастар жүйесі өзгеруде.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Зерттеушілер мен тәжірибелік мамандардың еңбектерінде, мерзімді басылымдарда көбінесе қаржылық бақылаудың теориялық аспектілері қарастырылған және төмен дәрежеде салықтық бақылау зерттелген. “Салықтық бақылау” түсінігі бұдан бұрын экономикалық және құқықтық әдебиеттерде белсенді талдау объектісі болып табылмаған және тек қана Салық кодексінің “Салықтық әкімшілік жүргізу” атты арнайы бөлімі ретінде және басқа кесімдерінде кең тәжірибелік қолдану орын алып отыр.
Салықтық бақылаудың теориялық және тәжірибелік маңыздылығы, оның ұйымдастырылу және жүзеге асырылу мәселелерінің жеткіліксіз зерттелінуі, жұмыс тақырыбының таңдалынуына себеп болды. Бұдан бөлек, салықтық бақылаудың көпқырлылығы мен күрделілігі, оның келешектегі зерттелінуіне жеткілікті орынның болуын көрсетеді.
1. Қазақстан Республикасының «Салықтар және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер туралы» Кодексі 12.06.01ж. №209-11
2. Қазақстан Республикасының Президентінің 1998ж. 12 қазанынан №4114 «Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдар жүйесінің келешектегі реформалануы туралы» Жарлығы
3. Қазақстан Республикасының Президентінің 2002ж. 28 маусымынан №931 «Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдар жүйесінің келешектегі жетілдірілу шаралары туралы» Жарлығы
4. Қазақстан Республикасының Үкіметінің 1999ж. 30 қазанынан №1631 «Ірі салық төлеушілердің мемлекеттік мониторингінің еңгізілуі туралы» Қаулысы
5. Белобжецкий И.А. «Финансовый контроль и новый хозяйственный механизм» – М: Финансы и статистика, 1989.
6. Бурцев В.В. «Государственный финансовый контроль: методология и организация» – М: Информационно-внедрический центр “Маркетинг”, 2000.
7. Ермекбаева Б.Ж. «Салықтар және салық салу» – А.: Қазақ университеті, 2003.
8. Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Г.А. «Основы налогообложения» – А.: Қазақ университеті, 2002.
9. Ногина О.А. «Налоговый контроль: вопросы теории» – СПб.: Питер, 2002.
10. Евсюков А. «Автоматизация процессов налогового администрирования. Внедрение информационных систем МГД РК», Вестник МГД РК - №3(30) 2002.
11. Макашева А. «О практике аудита налогоплательщиков, пользовавшихся услугами подставных фирм» Вестник налоговой службы РК №10(37) 2002ж.
12. Мухамбетов Б. «Внедрение информационной системы РНиОН – новый этап совершенствования взаимодействия с государственными уполномоченными органами по обеспечению налогов и платежей в бюджет» – Бухгалтер и Налоги: Приложение «Программы и базы данных», №2-2003.
13. Саутов Г. «Основные схемы использования оффшорных зон казахстанскими компаниями» Вестник налоговой службы РК №10(37) 2002ж.
2. Қазақстан Республикасының Президентінің 1998ж. 12 қазанынан №4114 «Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдар жүйесінің келешектегі реформалануы туралы» Жарлығы
3. Қазақстан Республикасының Президентінің 2002ж. 28 маусымынан №931 «Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдар жүйесінің келешектегі жетілдірілу шаралары туралы» Жарлығы
4. Қазақстан Республикасының Үкіметінің 1999ж. 30 қазанынан №1631 «Ірі салық төлеушілердің мемлекеттік мониторингінің еңгізілуі туралы» Қаулысы
5. Белобжецкий И.А. «Финансовый контроль и новый хозяйственный механизм» – М: Финансы и статистика, 1989.
6. Бурцев В.В. «Государственный финансовый контроль: методология и организация» – М: Информационно-внедрический центр “Маркетинг”, 2000.
7. Ермекбаева Б.Ж. «Салықтар және салық салу» – А.: Қазақ университеті, 2003.
8. Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Г.А. «Основы налогообложения» – А.: Қазақ университеті, 2002.
9. Ногина О.А. «Налоговый контроль: вопросы теории» – СПб.: Питер, 2002.
10. Евсюков А. «Автоматизация процессов налогового администрирования. Внедрение информационных систем МГД РК», Вестник МГД РК - №3(30) 2002.
11. Макашева А. «О практике аудита налогоплательщиков, пользовавшихся услугами подставных фирм» Вестник налоговой службы РК №10(37) 2002ж.
12. Мухамбетов Б. «Внедрение информационной системы РНиОН – новый этап совершенствования взаимодействия с государственными уполномоченными органами по обеспечению налогов и платежей в бюджет» – Бухгалтер и Налоги: Приложение «Программы и базы данных», №2-2003.
13. Саутов Г. «Основные схемы использования оффшорных зон казахстанскими компаниями» Вестник налоговой службы РК №10(37) 2002ж.
Тақырыбы:
САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ ОНЫ ЖЕТIЛДIРУ ЖОЛДАРЫ
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
I Бөлім. Салықтық бақылау, оның экономикалық мәні
және мазмұнының жалпы сипаттамасы
1 Салықтық бақылау: түсінігі, мәні, ерекшелігі және
ұйымдастырылу қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Салықтық бақылаудың нысандары мен түрлері ... ... ... ... ... 11
II Бөлім. Қазақстан Республикасындағы салықтық
бақылаудың жағдайын талдау
1. Салықтық бақылауды ұйымдастыру
және жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2. Салықтық бақылаудың жетілдірілуін сипаттайтын
негізгі көрсеткіштерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
III Бөлім. Салықтық бақылаудың жетілдірілу мәселелері
мен оны шешудің кейбір жолдары
3.1. Салықтық бақылаудың қарапайым мәселелері ... ... ... ... ... ... 34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
Кіріспе
Қазақстан үшін салықтардың фискалдық мәнінің жоғарылауы және еліміздің
салық органдары ресурстарының шектеулігі жағдайларында, салықтық бақылаудың
теориялық және тәжірибелік мәселелерінің терең зерттелуі мен оның
келешектегі жетілдірілу қажеттігі заңдылықты түрде жоғарылайды. Салықтық
бақылаудың мәнінің мемлекеттің салық саясатының сәтті жүргізілуіне ықпал
етуімен байланысы, оның маңыздылығын айқындай түсіреді.
Еліміздің құқықтық қоғам құру жолында, салықтық заңнаманың орындалуы
мен іске асуына бақылаудың ұтымды түрде жетілдірілуі, заңды және жеке
тұлғалар мен салық органдары арасындағы салықтық мәдениеттің жоғарылауы,
нәтижесінде мемлекет қазынасының ұлғаюы мен сәйкесінше мемлекеттік
бағдарламалар мен шараларды жүзеге асыруға мүмкіндіктің артуында, салықтық
бақылаудың және оның жетілдірілуінің маңызы өте жоғары.
Қоғамдағы салықтық қатынастардың тиімділігінің анықталуы, ең алдымен,
олардың қажетті деңгейде бағалануы мен талдануы негізінде жүзеге асырылады.
Салықтық бақылаудың іске асырылуы, салықтық міндеттемелерді орындау бойынша
ақпараттарды жинау арқылы бақылауды жүргізуден бастау алатындықтан,
салықтардың экономикалық категория ретіндегі қызмет ету тиімділігін
анықтауға және олардың мемлекет қажеттіліктерімен сәйкестендіруге мүмкіндік
туады.
Сонымен қатар қазіргі кезеңде экономикалық ғылымда және тәжірибеде
бақылау мәселесі алдыңғы қатарға шығып және ерекше өзектілікке ие болып
отыр. Себебі көпшілік шаруашылық субъектілер дербес болып табылады,
кәсіпкерлік даму үстінде, орталықтандырылған ақшалай қорлардың қалыптасуы
мен қолданылуына қызмет ететін бөлушілік қатынастар жүйесі өзгеруде.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Зерттеушілер мен тәжірибелік мамандардың
еңбектерінде, мерзімді басылымдарда көбінесе қаржылық бақылаудың теориялық
аспектілері қарастырылған және төмен дәрежеде салықтық бақылау зерттелген.
“Салықтық бақылау” түсінігі бұдан бұрын экономикалық және құқықтық
әдебиеттерде белсенді талдау объектісі болып табылмаған және тек қана Салық
кодексінің “Салықтық әкімшілік жүргізу” атты арнайы бөлімі ретінде және
басқа кесімдерінде кең тәжірибелік қолдану орын алып отыр.
Салықтық бақылаудың теориялық және тәжірибелік маңыздылығы, оның
ұйымдастырылу және жүзеге асырылу мәселелерінің жеткіліксіз зерттелінуі,
жұмыс тақырыбының таңдалынуына себеп болды. Бұдан бөлек, салықтық
бақылаудың көпқырлылығы мен күрделілігі, оның келешектегі зерттелінуіне
жеткілікті орынның болуын көрсетеді.
Жұмыстың мақсаты. Жұмыстың мақсаты әдеби көздердің сынаулы
қарастырылуы, салықтық бақылаудың қызмет ететін тәжірибесінің талдануы мен
жалпылануы негізінде салықтық бақылаудың экономикалық мазмұнын анықтайтын
теориялық кесімдерді қорытып шығару және оның жетілдірілуі бойынша
тәжірибелік ұсыныстар жасау.
Жұмыстың міндеттері. Алдымызға қойылған мақсатқа жету үшін салықтық
бақылауды зерттеу төмендегідей міндеттердің орындалуын талап етті:
• салықтық бақылаудың түсінігі, мәні, ерекшелігі және
ұйымдастырылу қағидаларын қарастыру;
• салықтық бақылаудың нысандары мен түрлерін қарастыру;
• салықтық бақылаудың жетілдірілуіндегі автоматтандырылудың рөлін
қарастыру;
• еліміздегі салықтық бақылаудың ұйымдастырылуын және жүргізілуін
талдау;
• салықтық бақылаудың жетілдірілуін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерді
талдау;
• салықтық бақылаудың нақты нәтижелерін талдау;
• салық органдарының бақылау қызметі тиімділігінің және нәтижелігінің
артуына арналған мәселелерді шешудегі кейбір жолдарды ұсыну.
Жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, сегіз сұрақты қосатын үш
бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен
қосымшалардан тұрады.
I Бөлім. Салықтық бақылау, оның экономикалық мәні
және мазмұнының жалпы сипаттамасы
1.1. Салықтық бақылау: түсінігі, мәні, ерекшелігі және
ұйымдастырылу қағидалары
Салықтық бақылауды зерттеу барысында, оның мемлекеттік қаржылық
бақылаудың құрамдас бөлігі екендігінен, салықтардың экономикалық категория
ретіндегі атқаратын бақылау функциясынан, салық механизмінің құрастырушысы
болып табылатындығынан және салық салу ісіндегі мемлекеттік басқару
жүйесіндегі алатын орнынан бастау алу керек. Себебі салықтар ең алдымен
қаржылы-экономикалық категорияны білдіреді және мәселе мәні болып салықтық
бақылаудың салықтардың экономикалық тиімді қызмет етуіндегі өзектілігін
ескере және ерекше белгілерін анықтай отырып, оның экономикалық мазмұнына
сипаттама беруге талпыныс жасау табылады.
Әдеби көздердің сынаулы қарастырылуы кезінде экономикалық және құқық
салаларын зерттеушілерінің еңбектерінде салықтық бақылаудың төмен деңгейде
зерттелінуі, оның күрделігі, көпқырлығы мен маңыздылығына және бұл мәселе
жөнінде негізделген теориялық базаның жоқтығына байланысты, әртүрлі және
көптеген жағдайда қарама-қайшы пікірлер келтірілетіндігі байқалады. Осыған
байланысты, салықтық бақылаудың экономикалық мазмұнын сипаттайтын негізгі
теориялық мәселелердің қорытылуы ерекше маңызға ие болады.
Мемлекет өзінің тіршілік етуінің барлық кезеңдерінде ең алдымен өзінің
қызметінің қаржылық негізін қамтамасыз етеді, сәйкесінше, белгілі бір
талаптарға жауап беретін бақылау жүйесін қалыптастыруға мәжбүр болған.
Мемлекет дамуының қазіргі кезеңінде, оның тиімді қызмет етуі мемлекеттік
қаржылық бақылаудың арнайы жан-жақты жүйесінің болуынсыз мүмкін емес. Қалай
да болмасын, мемлекеттік қаржылық бақылау жүйесі мемлекеттің өзінің
қаржылық мүдделерін және оның азаматтарының қаржылық мүдделерін, қаржы
саласындағы жеке және мемлекеттік мүдделердің тепе-теңдігін қалыптастыра
және қолдай отыра қамтамасыз етеді.[1]
Бүгінгі таңда, мемлекеттік қаржылық бақылаудың анықтамасы мен мазмұны
жөнінде қазіргі кездегі отандық және шет ел ғалымдарының көптеген пікірлері
қалыптасқан және төмен деңгейде салықтық бақылау зерттелген. Олардың
ішіндегі сипаты бойынша кең таралғандарын және дәйектіректерін
қарастырайық.
“Мемлекеттік қаржылық бақылау – мемлекеттің негізгі заңдарының
кесімдеріне негізделетін, белгілі бір басқару мен билік органдарының
экономикалы-құқықтық іс-әрекеттерінің кешенді және мақсатты бағытталған
жүйесі, ал салықтық бақылау – салық заңнамасының орындалуына, заңды және
жеке тұлғалармен салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің дұрыс
есептелуіне, толық көлемде және дер кезінде аударылуына мемлекеттік
органдар жағынан арнайы бақылауды білдіреді” деген жүйелі тұжырымды белгілі
ресей экономисті келтіреді. Оның ойынша қаржылық бақылауды әдетте екі
аспектіде қарастырады: 1) қаржылық заңнаманың орындалуына және барлық
экономикалық субъектілердің қаржылық тәртібінің сақталынуына арнайы
құрылған бақылау органдарының қатаң мазмұндалған қызметі; 2) қаржылық
операциялардың мақсатты-дәйектілігін және тиімділігін қамтамасыз ету
мақсатында макро-, және микродеңгейде қаржыларды және ақшалай ағымдарды
басқарудың ажырамас элементі.1 Осы тұрғыдан, салықтық бақылауды салық
органдары атқаратын бақылау қызметі және салық органдары мен салық
төлеушілер арасындағы қаржылық қатынастардың тиімділігін анықтайтын
мемлекеттік басқарудың элементі ретінде қарастыруға болады.
“Қаржылық бақылау қаржылардың орталықтандырылған және
орталықтандырылмаған ақшалай қаражат қорларының құрылуы, бөлінуі және
пайдаланылуымен байланысты мәнінің алғышарттарынан анықталады”2 деген пікір
қаржылық бақылау туралы экономикалық ғылыммен қорытылған жаңа түсініктердің
қалыптасуына негіз бола алады. Бірақ қаржылардың мәні тек қана мемлекеттік
қаржылармен байланысты емес, сондықтан мемлекеттік қаржылық бақылауың, оның
ішіндегі салықтық бақылаудың бұрмалануы мүмкін.
Мемлекеттік қаржылық бақылау демократиялық қоғам және рыноктық
экономика жағдайында – бұл қаржылық құқықтың нормаларына негізделген
мемлекеттің ақшалай қаражат қорларының құрылуы, бөлінуі және пайдаланылуы
аясындағы әрекеттердің заңдылығы мен мақсат-дәйектілігін тексеру бойынша,
заңдылықты қамтамасыз етуге, мемлекеттік меншікті қорғауға, мемлекеттік
қаражаттардың мақсатты, тиімді және үнемді пайдалануына ықпал ететін,
мемлекетпен бекітілген қаржылық тәртіптің бұзылуын анықтайтын іс-шаралардың
және органдардың жүйесі.3
Салықтардың экономикалық категория ретінде тиімді қызмет ету
өзектілігі, олардың функцияларының қарастырылуын талап етеді. Баршамызға
белгілі, салықтардың ең маңызды төрт функциялары бар, олар фискалдық,
бақылау, қайта бөлушілік және реттеушілік. Бізге қажетті функцияға
тоқталайық.
Салықтардың бақылау функциясының мәні салықтық түсімдердің сандық
сипатталу мүмкіндігінің туындауында және олардың мемлекеттің қаржылық
ресурстарға қажеттілігімен сәйкестендірілуінде. Бақылау функциясының
негізінде салық механизмінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының
қозғалысына бақылау қамтамасыз етіледі, салық жүйесіне және бюджеттік
саясатқа өзгертулер енгізу қажеттігі анықталады. Салықтардың бақылау
функциясының жүзеге асырылуы, оның толықтығы мен тереңділігі белгілі
деңгейде салықтық тәртіптен тәуелді. Оның мәні салық төлеушілер заңнамамен
бекітілген салықтарды уақтылы және толық көлемде төлеуін білдіреді.1
Сонымен қатар, салықтардың бақылау функциясының мәні мемлекеттің
қаржылық базасының қалыптасуына, ұдайы өндіріс процесіне әсер етуіне
бақылауды жүзеге асыруға белгілі бір объективті мүмкіндіктердің құрылуында.
Бақылау функциясының тіршілік және әрекет етуімен мемлекет шеңберінде
барлық экономикалық процестерге салықтық бақылауды ұйымдастыруға және
жүргізуге объективті жағдайлар туғызылады. Бірақ қажетті бақылаудың
объективті жағдайлары тек қана қаржы ресурстарының қайта бөліну
қажеттігінің және жағдайларының қалыптасып қойғаны кезінде ғана туындайды.
Сондықтан бақылау функциясы өзінше сипатқа ие бола алмайды және өзін
фискалдық функциямен байланыссыз және өзара әрекеттесуінсіз білдіре
алмайды. 2
Сөйтіп, салықтық бақылау салықтардың экономикалық категория ретіндегі
атқаратын бақылау функциясының жүзеге асырылу нысаны екендігі анықталып
отыр. Бірақ бұл функция қаржы категориясына да тән. Мұнда, салықтық бақылау
мен қаржылық бақылауларының бірдей екен деген қате пікір орын алуы мүмкін.
Сондықтан, салықтардың қаржылық категория болып табыладындығын ескере
отырып, салықтық бақылаудың өзіндік ерекшелігін айқындау қажет.
Біздің ойымызша, салықтық бақылау мемлекеттің фискалдық мүдделерін
іске асыруға бағытталған, бірақ оның жетілдірілуі кезінде салықтардың басқа
да функцияларының сәтті қызмет етуіне де жағдайлар жасалынады, яғни
салықтық бақылау екі функцияға да біршама әсер етеді. Мемлекет салықтық
бақылауды тиімді жүргізу негізінде экономиканың түрлі салалары салық
базасының жағдайын талдау арқылы олардан түсетін салықтардың (фискалдық
функция) қажетті деңгейін анықтай және сәйкесінше реттеушілік қызметін
жетілдіре алады. Өз кезегінде, тиімді қызмет ететін салықтар экономиканың
және әлеуметтік саланың бүтіндей дамуына жағымды ықпалын тигізеді.
Жоғарыда атап өткеніміздей, салықтық бақылау салық механизмінің
құрастырушысы болып табылады. Мемлекет өзінің салық саясатын салық
механизмі, оның тұтқалары, құрастырушылары және элементтері арқылы жүзеге
асырады. Салық механизмін кең (жалпытеориялық) және тар (тәжірибелік)
мағынада қарастыруға болады және салықтық қатынастардың бекітілген әдістері
мен нысандарын тексеру, ақпарат жинау, салық механизмінің әрекет етуіндегі
жағымды және жағымсыз жақтарды анықтау мақсатында бақылау іс-әрекеттерінің
жүргізу сияқты мәселелер, оның құрылуындағы кезеңдердің бірі болып
табылады. Салықтық механизм дегеніміз бұл түсінікті экономикалық категория
ретінде мазмұндайтын салық теориясының саласы, яғни қайта бөлу
қатынастарының объективті қажет басқару процесі. Осы тұрғыдан, салықтық
бақылауды бұл процесті құрайтын ұйымдастырылмалы құрылым ретінде қамтамасыз
етілген қатынастар аясы деп те анықтауға болады.1 Сөйтіп, салықтық
бақылаудың мәні мемлекеттің салық саясатының сәтті жүргізілуіне ықпал
етуінде деген тұжырым жасауға болады. Мұнда, салықтық бақылауды салық
механизмінің құрылуындағы және жүзеге асырылуындағы объективті сипаттағы
қатынастар жиынтығы және ол әрқашан салық механизмінің жетілдірілуін
қарастырады деуге болады.
Салықтық бақылау салықтардың экономикалық категория ретіндегі бақылау
функциясының жүзеге асырылу функциясының нысаны бола тұрып, ол басқару
теориясы тұрғысынан тиімді және нәтижелі басқару процесінің ажырамас
элементі болып табылатынын ұмытпау қажет.
Салықтық бақылаудың салық механизмінің құрастырушысы және ішкі жүйесі
ретінде теориялық ерекшелігінің анықталуы экономикалық теорияның негізгі
заңдарына бағынады, ол нақты экономикалық базис негізінде дамитын ұдайы
өндіріс қатынастарының құрамдасы болып табылады. Салық механизмінің барлық
бөліктері шартты түрде ажыратылған, себебі тәжірибе жүзінде өте тығыз
байланысқан, ал салықтық реттеу және бақылау тіпті органикалық бүтінді
білдіреді. Ағымдағы салықтық реттеу процесінде салықтық жеңілдіктер жүйесі
түріндегі ынталандыру әдістері қолданылады, сол сияқты айыппұлдарды
есептеу, қарыз сомаларын салық төлеушінің немесе оның дебиторларының
мүлкіне аудару, банкроттау рәсімдері және т.б. түріндегі жазалау шаралары
қолданылады. Бұл әрекеттердің барлығы салық салудың бүтіндей реттеушілік
тағайындалуын қамтамасыз етеді.1 Сондай-ақ, салықтық реттеу салықтық
бақылау арқылы жүзеге асырылады, себебі салықтық бақылаудың ұйымдастырылуы
және оның нақты нысандарының бекітілуі салықтардың фискалдық тағайындалуын
да, реттеушілік қызметінің жүзеге асырылуын да қамтамасыз етеді. Бұл орайда
салықтық бақылаудың мемлекеттік билікті сипатқа ие болуы және оның басты
заңнамалық құжатта – Қазақстан Республикасының Салық кодексінде мазмұндалуы
сияқты ерекшеліктері анықталады.
Қазіргі қызмет етуші салық заңнамасына сәйкес, салықтық бақылау
дегеніміз салық қызметі органдарының салық заңнамасының орындалуына,
бюджеттік емес қорларға міндетті төлемдердің дер кезінде және толық көлемде
аударылуына бақылауды білдіреді. Әрине, салық заңнамасының орындалуына
бақылауды жүзеге асыру бақылаудың бірден-бір көрінісі, бірақ біздің
ойымызша, мұндай анықтама салықтық бақылаудың тек қана міндетін анықтайды
және оған нақты сипаттама бермейді, себебі салықтық бақылауды салық
органдарымен жүргізілетін бақылау деп анықтау, бұл түсініктің мазмұнын
ашпайды.
Сонымен қатар салықтық бақылау – бұл мемлекет мүддесінде ақшалай
қаражаттардың түсуінің ұйымдастырылуын, сондай-ақ салықтық құқық
бұзушылықтар үшін жауапкершілік шараларын мазмұндайтын заң шеңберінде
қызмет ететін, салық қатынастарының басқарылу жүйесі. Қаржының және
салықтардың бақылау функциясының жүзеге асырылу нысаны бола тұрып, салықтық
бықылау келесідей ерекшелікті қасиеттерге ие болады: үздіксіздік,
мемлекеттік билікті сипат және басты заңнамалық құжаттың - ҚР салық
кодексінің болуы.1
Ресей құқықгерінің пікірі бойынша салықтық бақылау – бұл мемлекеттік
басқарудың ұйымдастырылу-құқықтық механизмінің құрамдас бөлігі және
мамандандырылған өкілетті мемлекеттік органдардың ерекше қызмет түрі.2
Қоғамдағы мемлекет пен салық төлеушілер арасындағы экономикалық
қатынастардың заңнама шеңберінде қызмет етуі, қаржылық құқық ғылымы
өкілдеріне бұл мәселе жөнінде зерттеу жүргізуге тиым салуға болмайтындығын
талап етеді, бірақ салықтар ең алдымен экономикалық категория болып
табылады, сондықтан салықтық бақылауды сипаттаудың және оның
жетілдірілуінің басты шарты – бұл экономикалық тұрғыдан жасалынатын жан-
жақты зерттеу.
Сонымен, салықтық бақылау мемлекеттік қаржылық бақылаудың құрамдас
бөлігі ретінде – бұл салық қызметі органдырының заңнама шеңберінде,
мемлекеттің фискалдық және реттеушілік мүдделерін қамтамасыз етуге
бағытталған, салық механизмін жетілдіру және салықтық тәртіптің сақталуын
тексеру мақсаттарындағы экономикалық процестердің бақылануының кешенді
қызметі.
Біздің ойымызша, салықтық бақылаудың жүзеге асырылу механизмін шартты
түрде, салық төлеушілер мен мемлекет арасындағы заңнама шеңберінде әрекет
ететін, келесідей жалғасушы ажырамас процестерді сипаттайтын экономикалық
қатынастар аясының бақылану қызметі ретінде көрсетуге болады:
1. Салық қызметі органдарымен салық төлеушілер, олардың салық салу
объектілері және салық міндеттемелерінің орындалуы жөнінде белгілі
бір ақпараттың алынуы;
2. Салық заңнамасына сәйкес тәртіпте жоспарлы түрде салықтық
тексерулерді жүргізу;
3. Алынған ақпаратты талдау негізінде салық төлеушілердің заңнамаға
сәйкес салық міндеттемелерін анықтау және олар туралы төлеушілерді
мәлімдеу;
4. Ақпараттың болмауы жағдайында: а) оның анықталуы үшін іс-шараларды
ұйымдастыру; ә) мұндай әрекеттер үшін адал емес төлеушілерге қатысты
қарастырылған жазалау шараларын қолдану;
5. Төлеушілердің салықтық есебін жүргізу;
6. а) Берілген ақпараттың бекітілген параметрлерге сәйкестілігін анықтау
және ә) қажет жағдайда салықтық тексеруді жүргізу;
7. Тексерулер нәтижесінде белгілі бір ауытқулар анықталған жағдайда,
оларды бағалау;
8. Ауытқулардың бағалану нәтижесінің себептері мен салдарын анықтау;
9. Ауытқуды жою және келешекте болдырмау мақсатында заңнамаға сәйкес
экономикалық жазалау шараларын қолдану;
10. Бүтіндей салық механизімінің тиімділігін бағалау;
11. Салық механизімінің тиімділігін бағалау негізінде салық заңнамасына
өзгерістер еңгізудің қажеттігін анықтау, сәйкесінше салық жүйесінің
жетілдірілуін, оның жоғары тиімді қызмет етуін қамтамасыз ету.
Бұл процестерді келтірілген ретке сәйкес 1.1.-сызбада белгіленгендей
көрсетуге болады.
Салықтық бақылаудың мемлекеттік қаржылық бақылаудан басты айырмашылығы
– бұл, мемлекеттік қаржылық бақылаудың қаржы жүйесіндегі кешенді бақылауды
білдірсе, салықтық бақылау салық жүйесіндегі арнайы қаржылық бақылауды
білдіреді.
Салықтық бақылаудың ұйымдастырылу қағидалары да салық саясатының сәтті
жүргізілуінде маңызды болып табылады. Сондықтан, еліміздің салық органдары
негізделуге тиіс маңызды қағидаларды қарастыру дұрыс деп білеміз. Салық
салудың классикалық қағидалары болып анықтылық, қарапайымдылық, үнемділік,
әділеттілік және легалдылық табылады. Біз бұлардың жалпыға белгілігіне
байланысты оларға толық тоқталмаймыз.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін
басқа міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындығы,
әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңдарының жариялылығы
қағидаларына негізделеді, ал салық заңдарының ережелері белгіленген салық
салу қағидаларына қайшы келмеуге тиіс.
Салық салудың міндеттілігі. Салық төлеуші салық заңдарына сәйкес салық
міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға
міндетті.
Салық салудың айқындығы. Қазақстан Республикасының салықтары және
бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдерi айқын болуға тиіс. Салық
салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері туындауының,
орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық
заңдарында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Салық салудың әдiлдiгi. Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға
бiрдей және мiндеттi болып табылады, ал жеке сипаттағы салық жеңiлдiктерiн
беруге тыйым салынады.
Салық жүйесiнiң бiртұтастығы. Қазақстан Республикасының салық жүйесi
Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында барлық салық төлеушiлерге қатысты
бiртұтас болып табылады.
Салық заңдарының жариялылығы. Салық салу мәселелерiн реттейтiн
нормативтiк құқықтық актiлер ресми басылымдарда мiндеттi түрде жариялануға
тиiс.
Біздің ойымызша, елімізде қолданылатын салық салу қағидаларымен қатар
салықтық бақылауды, оның ерекшелігін ескеретін келесідей қағидаларды
қолдануға болады:
Тиімділік қағидасы. Бұл қағида, салық органдарының ресурстарын тиімді
пайдаланумен байланысты салықтық бақылауға арналған талапты қарастырады,
яғни жоғары кәсіпқой мамандар, оларға берілген уақыт пен материалдық база
және тағы басқа ресурстар тиімді пайдаланылуы тиіс.
Нәтижелік қағидасы. Салықтық бақылау, оның жүзеге асқандығының
қорытындысын көрсететін, белгілі бір нәтижеге бағытталуы тиіс. Себебі
алынған нәтижелер, оны жүргізуге кеткен шығындардан жоғары болған жағдайда
ғана салықтарға қойылған классикалық талаптардың орындалуы қамтамасыз
етіледі.
Кәсіпқойлық қағидасы. Салық қызметінің мамандарының кәсіпқойлығы,
қазіргі кезде өзектілікке ие болуда, яғни бақылаушы субъектінің өз ісін
қажетті деңгейде білмеуі орынсыз болып табылады және тәжірибе жүзінде
көптеген тиімсіз жағдайларға әкеледі, ал жоғары кәсіпқой мамандар салықтық
бақылаудың іске асырылуына тек жағымды ықпалын тигізеді.
Жауапқа тартушылық қағидасы. Салықтық міндеттемелердің салық
төлеушілермен орындауда және салықтық бақылауды тікелей жүзеге асыру
барысында салықтық қатынастардың қатысушылары, әрқашан кеткен қателердің
немесе заң бұзушылықтар үшін жауапқа тартылатындығы туралы ескеруі тиіс.
1.2. Салықтық бақылаудың нысандары мен түрлері
Салықтар және басқа міндетті төлемдер түріндегі бюджетке шоғырланатын
қаражаттардың көлемі көбінесе заңды және жеке тұлғалармен салық
заңнамасының және басқа нормативтік актілерді дұрыс орындауына тәуелді.1
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты экономиканың түрлі
салаларында өзінің қаржы-шаруашылық қызметін жүзеге асыратын жаңа
кәсіпорындар саны көбеюде. Олардың көбісі бухгалтерлік және салық заңнамасы
саласында қажетті деңгейдегі кәсіпқой мамандарға ие емес. Мұндай
кәсіпорындарда, әдеттегідей, есеп жүргізуде қателіктер жіберіледі, ал кей
жағдайларда есеп-қисап көрсеткіштерін саналы түрде бұрмалау да кездеседі.
Мұның барлығы салық салынатын базаның төмендеуіне және салықтық түсімдердің
бюджетке жеткіліксіз түсуіне әкеледі. Осы жағдайларда салықтық бақылаудың
нақты нысандары мен түрлерінің жүйелі және біртұтас сипатқа ие болуы ерекше
маңызға ие болады.
Нысан түсінігінің қандай да бір құбылыс мазмұнының сыртқы көрінісі
ретінде жалпытеориялық сипатталуы, салықтық бақылау нысандары табиғатының
келешектегі талдануына негіз ретінде қабылдануы тиіс. Осы тұрғыдан,
салықтық бақылау нысандарын, оның нақты міндетін орындау бойынша уәкілетті
органдардың іс-әрекеттерінің бірегей жиынтығын сипаттайтын, салықтық
бақылауды ұйымдастырудың, іске асырудың және оның іс-шараларының
нәтижелерін бекіту әдістерінің сыртқы көрінісі деп анықтауға болады.
Еліміздің қызмет етуші салық заңнамасына сәйкес салық бақылауы
келесідей нысандарда жүзеге асырылады:
- салық төлеушiлердi тiркеу есебi;
- салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердi
есепке алу;
- бюджетке түсiмдердi есепке алу;
- қосылған құн салығын төлеушiлердi есепке алу;
- салық тексерулерi;
- камералдық бақылау;
- салық төлеушiлердiң қаржы-шаруашылық қызметi мониторингi;
- фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану ережелерi;
- акцизделетiн тауарлардың кейбiр түрлерiн таңбалау және акциздiк
постыларды белгiлеу;
- мемлекет меншiгiне айналдырылған мүлiктi есепке алу, бағалау және
сату тәртiбiн сақтауды тексеру;
- уәкiлеттi органдарға бақылау жасау.
Осы аталған салықтық бақылау нысандарының нәтижесі бойынша Қазақстан
Республикасының заңнамаларын бұзу фактілері анықталған жағдайда салық
органдары салық төлеушіге жазбаша хабарлама жібереді. Бұл салық қызметі
органының салық төлеушіге салық міндетемелерін орындау туралы жіберген
хабарламасы болып табылады.
Салықтық тексеру нәтижесі бойынша салық және бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдердің, өсімдер мен айыппұлдардың хабарламасын салық
органдары салықтық тексеру акт қорытындысы бойынша шешім қабылдаған күннен
бастап бес жұмыс күні ішінде салық төлеушіге жібереді. Ал камералдық
бақылау нәтижесі бойынша жіберілген қателіктерді жою хабарламасы салықтық
есепті бұзғандығы анықталған екі жұмыс күні ішінде, салық заңнамаларын
бұзуға жіберілген қателіктерді жою хабарламасы анықталған күннен бастап бес
жұмыс күні ішінде салық төлеушіге жіберілуі тиіс.1
Салық төлеушiлердi тiркеу есебi. Салық төлеушiлердi мемлекеттiк тiркеу
– бқл салық төлеушi туралы мәлiметтердi салық төлеушiлердiң мемлекеттік
тiзiлiмiне енгiзу. Тiркеу есебi - салық төлеушiнi салық органында есепке
қою, соның нәтижесiнде салық төлеушiнiң тіркеу деректері, оның ішінде салық
төлеушінің тұрған жерi, оған салық салу объектiлерi мен салық салуға
байланысты объектiлердiң тиесiлiгi; салық төлеушiнiң тіркеу деректерінің
ағымдағы өзгерiстерін тіркеу; есептен шығару белгіленеді. Салық төлеушінің
тіркеу деректері салық төлеушіні мемлекеттік тіркеу (тіркеу есебіне алу)
кезінде оның салық органына берген мәліметтері.
Қазақстан Республикасында салық төлеушiлердi мемлекеттiк тiркеу
ретiнде мыналар тiркелуге тиiс: орналасқан жері бойынша – тұрақты мекеме
құру арқылы қызметiн жүзеге асыратын шетел заңды тұлғалары, олардың
құрылымдық бөлiмшелерi, оның iшiнде резидент еместер; қызметін жүзеге
асыратын жері бойынша - тқрақты мекеме ққрмай қызметін жүзеге асыратын
резидент емес заңды тқлғалар; қызметін жүзеге асыратын жері бойынша
қызметін бірлескен кәсіпкерлік нысанында жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлер;
тқрғылықты жерi бойынша салық төлеушiлер болып табылатын резидент жеке
тқлғалар; болатын жері бойынша - белгіленген резидент емес жеке тқлғалар;
салық салу объектiлерi орналасқан және (немесе) тiркелген жер бойынша салық
салу объектiлерiн иеленетiн резидент еместер; резидент банк орналасқан жері
бойынша көзделген негіздер бойынша мемлекеттік тіркеуге жатпайтын, резидент
банктерде ағымдық шоттарын ашатын резидент еместер салық төлеушiлер.
Салық төлеушiлердi тiркеу есебi салық төлеушi салық органдарында салық
төлеушiлердi мемлекеттiк тiркеу рәсiмiнен өткеннен кейiн жүзеге асырылады.
Бқл ретте салық төлеушіні мемлекеттік тіркеу оны тіркеу есебіне алғаш рет
қою болып табылады. Салық төлеушi:
• заңды тқлға, оның ққрылымдық бөлімшелерi, сондай-ақ қызметiн жүзеге
асыратын шетелдiк заңды тұлға үшiн: заңды тқлғаның, оның ққрылымдық
бөлiмшесiнiң орналасқан орны бойынша; қызметтi жүзеге асыру орны бойынша;
салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердiң
орналасқан және (немесе) тiркеу орны бойынша;
• жеке тұлға, соның ішінде жеке кәсіпкер үшiн: резидентке – тқрғылықты жерi
бойынша; резидент емеске келген орны бойынша; салық салу объектілерінің,
салық салуға байланысты объектiлердің орналасқан және (немесе) тiркеу
орны бойынша; кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыру орны бойынша салық
органдарында тiркеу есебiне тқруға мiндеттi.
Салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердi есепке
алу. Салық органдары жеке тқлғаларды салық салу объектiлерiнің орналасқан
жерi бойынша тiркеу есебiн Салық кодексіне сәйкес салық салу объектiлерiн
есепке алуды және (немесе) тiркеудi жүзеге асыратын уәкiлеттi органдар
беретiн мәлiметтер негiзiнде жүргiзедi. Бұл үшiн мыналар: жылжымайтын мүлiк
(жер) үшiн - олардың нақты орналасқан жерi; көлiк ққралдары үшiн - көлiк
ққралдарының мемлекеттiк тiркелген жерi, ал ондай жоқ болған жағдайда -
мүлiк иесiнiң орналасқан (тқрғылықты) жерi салық салу объектiсiнiң
орналасқан жерi болып танылады.
Салық төлеушілердi тiркеу есебiн жүзеге асыру кезiнде салық қызметi
органдары мынадай: заңды тқлғаларды мемлекеттiк тiркеудi, қайта тiркеудi
және таратуды жүзеге асыратын; статистика жүргiзетiн; салық салумен
байланысты объектiлердi және салық салу объектiлерiн есепке алуды және
(немесе) тiркеудi жүзеге асыратын; лицензиялар, куәлiктер немесе рққсат
беру мен тiркеу сипатындағы өзге де ққжаттарды беретiн; жеке тқлғаларды
тқрғылықты жерi бойынша тiркеудi жүргiзетiн; азаматтық хал актiлерiн
тiркеудi жүзеге асыратын; нотариаттық iс-әрекеттер жасауды жүзеге асыратын;
қорғаншылық пен қамқоршылықты жүзеге асыратын уәкiлеттi органдармен;
Қазақстан Республикасының Yкiметi белгiлейтiн басқа да уәкiлеттi
органдармен өзара iс-әрекет жасайды.
Бюджетке түсiмдердi есепке алу. Бюджетке түсiмдердi есепке алуды салық
органдары салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң,
сондай-ақ өсiмпұлдар мен айыппұлдардың есептелген және түскен сомалары
бойынша салық мiндеттемелерiнiң орындалуын салық төлеушiнiң жеке шотында
көрсету жолымен жүзеге асырады. Салық және бюджетке төленетiн басқа да
мiндеттi төлемдердiң түсуiн есептеу бiрыңғай бюджет сыныптамасына сәйкес
жүргiзiледi, ал жеке шоттарды жүргiзу тәртiбiн уәкiлеттi мемлекеттiк орган
белгiлейдi.
Қосылған құн салығын төлеушiлердi есепке алу. Бұл нысан, қосылған ққн
салығы бойынша төлеушiлердi есепке қою талаптары белгіленген тәртіппен
айқындау және қосылған ққн салығы бойынша төлеушiнi есепке қою тәртiбiн
белгiлеу арқылы жүзеге асады.
Салық тексерулері. Салық тексеруi – бұл салық қызметi органдары жүзеге
асыратын, салық заңдарының орындалуын тексеру. Сонымен қатар, бұл нысан
салық төлеушілермен олардың салықтық міндеттемелерінің орындалуына
мемлекеттік бақылаудың басты тәсілі. Салық қызметi органдарының лауазымды
адамдары, салық кодексіне сәйкес тексеруді жүргізуге тартылатын өзге де
адамдар мен салық төлеушi салық тексерулерiне қатысушылар болып табылады.
Арнайы білімді және дағдыны талап ететін мәселелерді зерттеу және
консультация алу үшін, қажет болған жағдайларда, салық қызметі органы
салықтық тексеруге оның нәтижесіне мүдделі емес маманды тартуы мүмкін.
Алға қойылған мәселелер бойынша маман қорытынды жасайды, ол салықтық
тексеру актісіне қоса беріледі. Салық тексерулерiн салық қызметi органдары
ғана жүзеге асырады. Ол мынадай түрлерге бөлiнедi:
1) ққжаттық тексеру;
2) рейдтiк тексеру;
3) хронометраждық зерттеу.
Ққжаттық тексеру мынадай түрлерге бөлiнедi:
1) кешендi тексеру - салықтың және бюджетке төленетiн басқа да
мiндеттi төлемдердiң барлық түрлерi бойынша салық мiндеттемелерiнiң
орындалуын тексеру;
2) тақырыптық тексеру - салықтың және бюджетке төленетiн басқа да
мiндеттi төлемдердiң жеке түрi бойынша салық мiндеттемелерiнiң, банктер мен
банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын қйымдардың
белгіленген міндеттемелерді орындауын, сондай-ақ трансферттік бағалар
қолданғанда мемлекеттік бақылау мәселелері бойынша орындалуын тексеру;
3) қарсы тексеру - егер салықтық тексерудi жүргiзу кезiнде салық
органында аталған тқлғаларға байланысты салық төлеушiлердiң жүргiзген
операцияларының салық есебiнде дқрыс көрсетiлуi туралы қосымша ақпарат алу
қажеттiгi туындаған жағдайда үшiншi бiр тқлғаларға қатысты жүргiзiлетiн
тексеру.
Рейдтiк тексерудi салық қызметi органдары жекелеген салық төлеушiлерге
қатысты олардың Қазақстан Республикасы заңдарының жекелеген талаптарын,
атап айтқанда:
- салық төлеушiлердiң салық органдарында тiркеу есебiне қойылуы;
- фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолданудың дұрыстығы;
- лицензияның, біржолғы талонның және өзге де рұқсат ету құжаттарының
болуы;
- акцизделетiн өнiмдi өндiру, сақтау және сату ережесiн сақтауы
талаптарын орындауы мәселелерi бойынша жүргiзедi.
Хронометраждық зерттеудi салық органдары салық төлеушiнiң нақты
кiрiсiн және кiрiс алуға байланысты нақты шығындарды анықтау мақсатымен
жүргiзедi. Хронометраждық зерттеу бекiтілген тәртіппен жүргiзiледi.
Салық тексеруiн жүргiзу, заң актiлерiнде белгiленген жағдайларды
қоспағанда, салық төлеушiнің қызметiн тоқтатпауға тиiс, сондай-ақ салық
органы заңды тұлғаның өзiне салық тексеруiнiң жүргiзiлуiне қарамастан заңды
тұлғаның құрылымдық бөлiмшелерiн тексеруге құқылы.
Камералдық бақылау. Камералдық бақылау - салық төлеушiлер берген салық
есептiлiгiн және басқа да ққжаттарды зерделеу мен талдау негiзiнде тiкелей
салық органы, оның орналасқан жерi бойынша жүзеге асырылатын бақылау.
Салық органы салық есептiлiгiн қателiктер тапқан, салық есептiлiгiнде
келтiрiлген мәлiметтердiң арасынан қайшылық табылған, сондай-ақ шағын
бизнес субъектiлерi үшiн көзделген шарттарды асыра пайдаланған кезде салық
төлеушiге жiберiлген қателiктердi өз бетiнше жоюы үшiн, сондай-ақ салық
салудың жалпыға бiрдей белгiленген тәртiбiне көшуi үшiн хабарлама
жiберiледi.
Мониторинг. Салық төлеушiлер мониторингi салық төлеушiлердiң нақты
салық салынатын базасын анықтау және тауарлардың (жқмыстардың, қызмет
көрсетулердiң) өзiндiк құнын қалыптастырудың негiздiлiгiне талдау жүргiзу,
қаржы, валюта заңдарын, қолданылатын нарықтық бағаларды сақтау мақсатында
салық төлеушілердiң қаржы-шаруашылық қызметiн байқау жүйесiн қолдану
жолымен жүзеге асырылады.
Электронды мониторинг - белгiленген электрондық цифрлық қолтаңбамен
расталып, электрондық ққжат нысанында ақпарат беретiн мониторинг түрi.
Салық төлеушiлердiң мониторингi республикалық және аймақтық деңгейде жүзеге
асырылады.
Фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану. Қазақстан
Республикасының аумағында сауда операцияларын жүзеге асыру кезiнде немесе
қолма-қол ақша, банктiк төлем карточкалары, чектер арқылы қызмет
көрсеткенде тұтынушылармен ақшалай есеп айырысу мiндеттi түрде фискальдық
жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану және тұтынушының қолына бақылау
чегiн беру арқылы жүргiзiледi.
Фискалдық жады бар бақылау-касса машиналары тауарлар сату мен қызмет
көрсету кезiнде тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды тiркеу үшiн
пайдаланылатын, ақпараттың маусым сайын түзетілмей тiркелуiн және энергияға
тәуелсiз ұзақ уақыт сақталуын қамтамасыз ететiн, фискалдық жады блогы бар
электронды құрылғылар және (немесе) банктiк компьютерлiк жүйелер.
Акцизделетiн тауарларға бақылау жасау. Сыраны қоспағанда, белгiленген
тәртiппен және жағдайларда акциз алымы таңбаларымен және есептiк-бақылау
таңбаларымен таңбалануға тиiс. Акциз алымы таңбаларымен және есептiк-
бақылау таңбаларымен таңбалауға акцизделетiн тауарларды дайындаушылар мен
импортерлер жауапты болып табылады.
Салық органы белгiленген тәртiппен акцизделетiн тауарлардың жекелеген
түрлерiн таңбалаудың ережесiн акцизделетiн тауарларды дайындаушының
сақтауына бақылау жасайды, сондай-ақ белгiленген тәртiппен акцизделетiн
тауарларды өндiрудi жүзеге асыратын салық төлеушінің аумағында акциздiк
постылар белгiленедi.
Мемлекет меншiгiне айналдырылған мүлiктi есепке алу, сақтау, бағалау
және өткiзу тәртiбiн сақтауға бақылау жасау. Салық органдары мемлекет
меншiгiне айналдырылған мүлiктi есепке алу, сақтау, бағалау және өткiзу
тәртiбiн сақтауға, сондай-ақ оны сатудан бюджетке ақша түсiмдерiнiң толық
және уақтылы түсуiн бақылауды жүзеге асырады.
Уәкiлеттi органдарға бақылау жасау. Салық қызметiнiң органдары
бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi есептеудiң дұрыстығы,
оларды алудың толымдылығы мен уақтылы аударылуы жөнiндегi мәселелер бойынша
уәкiлеттi органдарға бақылау жасауды жүзеге асырады.
Бақылаудың ұтымды болуының шарты – оның ғылыми негізделген жіктелуін
қорыту, сондай-ақ бақылаудың ғылыми негіздерін және жіктелу критериилерін
сипаттау кезінде, оның жіктелуі жөнінде пікірлердің көптігі бұл құбылыстың
күрделі және синтетикалық сипатқа ие екендігіне куә болады.1 Тәжірибелік
және ғылыми міндеттерге байланысты бақылау түрлері жіктелуінің негізіне
түрлі критериилер жатқызылуы мүмкін: бақылау субъектісінің табиғаты,
олардың міндеттері, бақылау қызметінің мазмұны, бақылау өкілеттіліктерінің
сипаты, бақылау субъектісі мен объектісінің өзара қатынастарының сипаты,
бақылау жүргізілетін басқару кезеңдері, бақылаудың құқықтық салдары.2 Ал
мемлекеттік қаржылық бақылаудың жіктелуін объектілердің, біртұтас жүйеде
жіктелінетін объектілер арасындағы байланысты сипаттайтын құбылыстардың,
категориялардың, кластар (разрядтар, топтар және басқа бөлімшелер) бойынша,
олардың жалпы белгілеріне байланысты бөлінуі ретінде анықтауға болады.3
Белгілі бір шарттылық дәрежесімен, салықтық бақылауды, оның
ерекшелігін ескеретін келесідей жіктелуін ұсынуға болады:
1. Бақылау қызметін жүзеге асыратын субъектілерге байланысты:
- салық органдарымен жүзеге асырылатын салықтық бақылау;
- белгіленген жағдайлардағы кеден органдарымен жүзеге асырылатын
салықтық бақылау.
2. Бақыланатын тұлғалардың сипаттамасына байланысты:
- шаруашылық субъектілердің салықтық бақылануы;
- жеке кәсіпкерлердің салықтық бақылануы;
- жеке кәсіпкерлер болып табылмайтын жеке тұлғалардың салықтық
бақылануы.
3. Тексерілетін тұлғаның бақылану қызметінің көлеміне байланысты:
- кешенді салықтық бақылау;
- тақырыптық салықтық бақылау;
- мақсатты салықтық бақылау.
4. Құжаттарды тексеруде қолданылатын әдістер мен тәсілдерге
байланысты:
4 Бақылау пәнінің қамтылу дәрежесіне байланысты:
- бүтіндей құжаттық салықтық бақылау;
- таңдалмалы құжаттық салықтық бақылау.
4 Ақпараттар мен мәліметтердің құралу көздеріне байланысты:
- құжаттық салықтық бақылау;
- нақты салықтық бақылау;
- қарсы салықтық бақылау.
5. Салықтық бақылаудың іс-шараларының жүзеге асырылу кезеңдеріне
байланысты:
- алдын-ала жасалатын салықтық бақылау;
- ағымдағы салықтық бақылау;
- кейіннен жасалатын салықтық бақылау.
6. Салықтық бақылаудың іс-шараларының жүзеге асырылу орнына
байланысты:
- камералды салықтық бақылау;
- сыртқа шығу арқылы жасалатын салықтық бақылау.
7. Бақылау жұмыстарының жоспарына байланысты:
- жоспарлы салықтық бақылау;
- жоспардан тыс салықтық бақылау.1
Сонымен, келтірілген түрлі критериилерге байланысты салықтық
бақылаудың жіктелуі, мұндай құбылыстың күрделігі мен көпқырлығын көрсетеді.
II Бөлім. Қазақстан Республикасындағы салықтық
бақылаудың жағдайын талдау
2.1. Салықтық бақылауды ұйымдастыру және жүргізу
Салықтық бақылаудың ұйымдастырылуын қарастыруды бастамас бұрын
ұйымдастырылу аспектісінің, оның салықтық бақылау субъектілері мен
объектілерінің құрамын білдіретіндігін ескеру қажет. Салықтық бақылаудың
субъектілері болып салықтық бақылауды жүргізуге бірегей құқы бар салық
қызметі органдары табылады, ал объектілері болып заңнамамен жүктелген салық
міндетемелері бар тұлғалар табылады. Олардың ішінде салық төлеушілерді және
салық агенттерін бөлуге болады.
Салықтық бақылаудың жетілдірілуі бойынша мемлекет қабылдаған негізгі
шараларды қарастырайық.
1998ж. 12 қазанынан Қазақстан Республикасының Президентінің №4114
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдар жүйесінің келешектегі
реформалануы туралы жарлығына сәйкес Қазақстанның даму стратегиясының
негізгі жағдайларын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының
мемлекеттік кірістер министрлігі ұйымдастырылған. Министрлік Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігінің қайта ұйымдастырылуы арқылы
ұйымдастырылған. Мемлекеттік кірістер министрлігіне Салық комитетінің,
Кеден комитетінің және Салық полициясы департаментінің мүліктері мен
қызметін басқару бойынша функциялар мен өкілеттіктер берілген, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің қарамағынан жаңа министрлік
қарамағына Кәсіпорындардың қайта ұйымдастырылуы және жойылуы жөнінде
агенттік Акционерлік қоғамы берілген. Сонымен қатар, Қазақстан
Республикасының энергетика, индустрия және сауда министрлігі алкогольдік
өнімдер өндірісі мен айналысына мемлекеттік бақылау жөнінде Комитетінің
мүліктері мен қызметін басқару бойынша жаңа министрлікке функциялар мен
өкілеттіктерді беру арқылы қайта ұйымдастырылған.
Сөйтіп, келесі шара қабылданғанға дейін уәкілетті салық органы болып
заңнамаға сәйкес құзірет берілген Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
кірістер министрлігі табылды.
2002 жылы маңызды оқиға ретінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік
кірістер министрлігінің қайта ұйымдастырылуы болды.
2002ж. 28 маусымынан Қазақстан Республикасының Президентінің №931
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдар жүйесінің келешектегі
жетілдірілу шаралары туралы жарлығына сәйкес мемлекеттік кірістер
министрлігі оның Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне біріктірілуі
арқылы қайта ұйымдастырылған. Мемлекеттік кірістерді жоспарлау саласындағы
функциялар мен өкілеттіктер Қазақстан Республикасының Экономика және
бюджеттік жоспарлау министрлігіне, кеден ісіндегі функциялар мен
өкілеттіктер Қазақстан Республикасының Кедендік бақылау агенттігіне
берілген. Сәйкесінше, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің Салық
комитетінің құрылуы қамтамасыз етілген.
Айтып кету керек, салықтық бақылауды жетілдірудегі басты шара болып
алдыңғы жылдың 2001ж. 12 маусымынан Қазақстан Республикасының Салықтар
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Кодексінің
(Салық кодексі) күшіне енуі табылады. Ол салықтық бақылаудың тек қана
ұйымдастырылуын ғана емес, сондай-ақ оның басқа да іске асырылу әдістерін
де қарастырады.
Салықтық бақылаудың жүзеге асырылу нысандарының жетілдірілуі бойынша
қабылданған шараларды қарастырайық.
Салықтық бақылауды жетілідірудің мақызды шарасы болып 1999ж. 30
қазанынан №1631 Ірі салық төлеушілердің мемлекеттік мониторингінің
еңгізілуі туралы Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысы табылады.
Бюджет табыстарының орындалуына, бюджетке салықтардың және басқа да
міндетті төлемдердің Қазақстанның ірі кәсіпорындарымен дұрыс және уақтылы
есептелінуі мақсатында ¬кімет Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
табыстар министрлігінің мәліметтер базасына ақпарат жинау арқылы ірі
салық төлеушілердің электронды мониторингін енгізді. Қазіргі кезде
республикалық мониторингке жататын салық төлеушілер саны 126,(1 ал аймақтық
мониторинке – 178.(2 Сәйкесінше Қазақстан Республикасы бойынша – 304.
1999 жылы Мемлекеттік кірістер министрлігі 1999-2000жж. арналған
фискалдық органдар қызметінің жетілдірілуі, салықтық және кедендік
әкімшілікті жүргізудің сапасын жоғарылату Бағдарламасын қабылдаған еді.
2000ж. ІІ тоқсанының басында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
кірістер министрлігімен шағын бизнес шаруашылық субъектілеріне тексерулер
жүргізуге тиым салу жөнінде шешім қабылданған.
Салықтық заңнаманы жетілдіру шеңберінде 2000ж. шағымдану рәсімдері
біраз жақсарды, олардың қарастырылу мерзімдері қысғартылған. Бүгінгі таңда
ең жоғарғы шағымдану орган болып Қазақстан Республикасының Қаржы
министрлігінің Салық комитеті табылады.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының Салық қызметінің мемлекеттік
уәкілетті органымен 2001-2003жж. арналған фискалдық органдар қызметінің
жетілдірілуі, салықтық және кедендік әкімшілікті жүргізудің сапасын
жоғарылату Бағдарламасына сәйкес жақындағы перспективаға басымдықтар мен
аса маңызды міндеттер анықталған, оның ішінде:
▪ салықтық әкімшілік жүргізу процестерінің автоматтандырылуы;
▪ салықтық аудиттің сапасы мен тиімділігіне бақылаудың жақсаруы,
салықтық аудиттің электронды бақылау жүйесінің енгізілуі;
▪ мемлекеттік бюджетке табыстардың түсуін болжамдау мен есеп
әдістемесінің дамуы;
▪ ірі салық төлеушілердің қызметінің мониторингі;
▪ акциздерді жинау бойынша жқмыстың жетілдірілуі;
▪ қосылған құн салығын жинауды жетілдіру;
▪ бюджетке өндірістік емес салықтарды жинауды жетілдіру;
▪ банкроттық бойынша және әрекет етпейтін кәсіпорындармен жұмыстың
жетілдірілуі;
▪ халықаралық салық салу;
▪ салықтық шағымдану рәсімдерінің жетілдірілуі;
▪ арнайы салық режимдерінің нормаларының әдістемесі мен оларға
әкімшілік жүргізудің жетілдірілуі және шағын бизнес пен ауыл
шаруашылық тауарларын өндірушілердің дамуына жағдай жасау;
▪ жергілікті бюджеттерге салықтардың жиналу жүйесінің жетілдірілуі;
▪ амортизациялық саясаттың жетілдірілуі;
▪ қосылған құнға салынатын салық және әлеуметтік салық
мөлшерлемелерінің төмендеуіне байланысты жер қойнауларын пайдалану
келісім-шарттарының мәселелерін нақтылау.
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес салық қызметі
органдары уәкілетті мемлекеттік органнан және салық органдарынан тұрады.
Салық органдары сәйкес жоғары тұрған салық қызметі органына тікелей
көлденеңнен бағынады және жергілікті атқару органдарына жатпайды.
Мемлекеттік уәкілетті орган салық органдарымен жетекшілікті іске асырады.
Алматы қ. Бостандық ауданы бойынша Салық комитеті салық органдары
қатарына жататындықтан, оның үлгісінде іске асырылатын салықтық бақылаудың
ұйымдастырылуын және жүргізілуін талдап көрейік.
Алматы қ. Бостандық ауданы бойынша Салық комитеті мемлекеттік
табыстарды қамтамасыз ету аясындағы мемлекеттік басқару және бақылау
функцияларын атқаруға уәкілеттенген коммерциялық емес заңды тұлға болып
табылады. Ұйымдастырылу-құқықтық нысаны – мемлекеттік мекеме. Ол өзінің
қызметін іске асыру барысында келесідей сипаттағы негізгі нормативтік
құқықтық актілер мен құжаттарды басшылыққа алады: ҚР Ата заңы, Салық
кодексі, Азаматтық кодекс, Мемлекеттік қызмет туралы заң, Парақорлықпен
күресу туралы заң, Үкімшілік құқық бұзушылық туралы заң, Бюджет жүйесі
туралы заң, Зейнетақылық қамсыздандыру туралы заң, Президенттің жарлықтары
мен бұйрықтары, ¬кімет қаулылары мен бұйрықтары, Уәкілетті мемлекеттік
органның хаттары, бұйрықтары, нұсқамалары және басқадай инструктивтік
құжаттары, Алматы қ. бойынша Салық комитетінің хаттары, тапсырмалары,
нұсқамалары және басқадай инструктивтік құжаттары.
Алматы қ. Бостандық ауданы бойынша Салық комитетінің құрылымдық
бөлімшелерінің қызметтік міндеттеріне сәйкес оның құрылымын келтіруге
болады (Сызба 2.1.).
2.1.-сызба “ Алматы қ. Бостандық ауданы бойынша Салық
комитетінің құрылымы
Салық комитетінің негізгі қызметтері:
➢ Салық комитетінің территориясына тиесілі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ ОНЫ ЖЕТIЛДIРУ ЖОЛДАРЫ
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
I Бөлім. Салықтық бақылау, оның экономикалық мәні
және мазмұнының жалпы сипаттамасы
1 Салықтық бақылау: түсінігі, мәні, ерекшелігі және
ұйымдастырылу қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Салықтық бақылаудың нысандары мен түрлері ... ... ... ... ... 11
II Бөлім. Қазақстан Республикасындағы салықтық
бақылаудың жағдайын талдау
1. Салықтық бақылауды ұйымдастыру
және жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2. Салықтық бақылаудың жетілдірілуін сипаттайтын
негізгі көрсеткіштерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
III Бөлім. Салықтық бақылаудың жетілдірілу мәселелері
мен оны шешудің кейбір жолдары
3.1. Салықтық бақылаудың қарапайым мәселелері ... ... ... ... ... ... 34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
Кіріспе
Қазақстан үшін салықтардың фискалдық мәнінің жоғарылауы және еліміздің
салық органдары ресурстарының шектеулігі жағдайларында, салықтық бақылаудың
теориялық және тәжірибелік мәселелерінің терең зерттелуі мен оның
келешектегі жетілдірілу қажеттігі заңдылықты түрде жоғарылайды. Салықтық
бақылаудың мәнінің мемлекеттің салық саясатының сәтті жүргізілуіне ықпал
етуімен байланысы, оның маңыздылығын айқындай түсіреді.
Еліміздің құқықтық қоғам құру жолында, салықтық заңнаманың орындалуы
мен іске асуына бақылаудың ұтымды түрде жетілдірілуі, заңды және жеке
тұлғалар мен салық органдары арасындағы салықтық мәдениеттің жоғарылауы,
нәтижесінде мемлекет қазынасының ұлғаюы мен сәйкесінше мемлекеттік
бағдарламалар мен шараларды жүзеге асыруға мүмкіндіктің артуында, салықтық
бақылаудың және оның жетілдірілуінің маңызы өте жоғары.
Қоғамдағы салықтық қатынастардың тиімділігінің анықталуы, ең алдымен,
олардың қажетті деңгейде бағалануы мен талдануы негізінде жүзеге асырылады.
Салықтық бақылаудың іске асырылуы, салықтық міндеттемелерді орындау бойынша
ақпараттарды жинау арқылы бақылауды жүргізуден бастау алатындықтан,
салықтардың экономикалық категория ретіндегі қызмет ету тиімділігін
анықтауға және олардың мемлекет қажеттіліктерімен сәйкестендіруге мүмкіндік
туады.
Сонымен қатар қазіргі кезеңде экономикалық ғылымда және тәжірибеде
бақылау мәселесі алдыңғы қатарға шығып және ерекше өзектілікке ие болып
отыр. Себебі көпшілік шаруашылық субъектілер дербес болып табылады,
кәсіпкерлік даму үстінде, орталықтандырылған ақшалай қорлардың қалыптасуы
мен қолданылуына қызмет ететін бөлушілік қатынастар жүйесі өзгеруде.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Зерттеушілер мен тәжірибелік мамандардың
еңбектерінде, мерзімді басылымдарда көбінесе қаржылық бақылаудың теориялық
аспектілері қарастырылған және төмен дәрежеде салықтық бақылау зерттелген.
“Салықтық бақылау” түсінігі бұдан бұрын экономикалық және құқықтық
әдебиеттерде белсенді талдау объектісі болып табылмаған және тек қана Салық
кодексінің “Салықтық әкімшілік жүргізу” атты арнайы бөлімі ретінде және
басқа кесімдерінде кең тәжірибелік қолдану орын алып отыр.
Салықтық бақылаудың теориялық және тәжірибелік маңыздылығы, оның
ұйымдастырылу және жүзеге асырылу мәселелерінің жеткіліксіз зерттелінуі,
жұмыс тақырыбының таңдалынуына себеп болды. Бұдан бөлек, салықтық
бақылаудың көпқырлылығы мен күрделілігі, оның келешектегі зерттелінуіне
жеткілікті орынның болуын көрсетеді.
Жұмыстың мақсаты. Жұмыстың мақсаты әдеби көздердің сынаулы
қарастырылуы, салықтық бақылаудың қызмет ететін тәжірибесінің талдануы мен
жалпылануы негізінде салықтық бақылаудың экономикалық мазмұнын анықтайтын
теориялық кесімдерді қорытып шығару және оның жетілдірілуі бойынша
тәжірибелік ұсыныстар жасау.
Жұмыстың міндеттері. Алдымызға қойылған мақсатқа жету үшін салықтық
бақылауды зерттеу төмендегідей міндеттердің орындалуын талап етті:
• салықтық бақылаудың түсінігі, мәні, ерекшелігі және
ұйымдастырылу қағидаларын қарастыру;
• салықтық бақылаудың нысандары мен түрлерін қарастыру;
• салықтық бақылаудың жетілдірілуіндегі автоматтандырылудың рөлін
қарастыру;
• еліміздегі салықтық бақылаудың ұйымдастырылуын және жүргізілуін
талдау;
• салықтық бақылаудың жетілдірілуін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерді
талдау;
• салықтық бақылаудың нақты нәтижелерін талдау;
• салық органдарының бақылау қызметі тиімділігінің және нәтижелігінің
артуына арналған мәселелерді шешудегі кейбір жолдарды ұсыну.
Жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, сегіз сұрақты қосатын үш
бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен
қосымшалардан тұрады.
I Бөлім. Салықтық бақылау, оның экономикалық мәні
және мазмұнының жалпы сипаттамасы
1.1. Салықтық бақылау: түсінігі, мәні, ерекшелігі және
ұйымдастырылу қағидалары
Салықтық бақылауды зерттеу барысында, оның мемлекеттік қаржылық
бақылаудың құрамдас бөлігі екендігінен, салықтардың экономикалық категория
ретіндегі атқаратын бақылау функциясынан, салық механизмінің құрастырушысы
болып табылатындығынан және салық салу ісіндегі мемлекеттік басқару
жүйесіндегі алатын орнынан бастау алу керек. Себебі салықтар ең алдымен
қаржылы-экономикалық категорияны білдіреді және мәселе мәні болып салықтық
бақылаудың салықтардың экономикалық тиімді қызмет етуіндегі өзектілігін
ескере және ерекше белгілерін анықтай отырып, оның экономикалық мазмұнына
сипаттама беруге талпыныс жасау табылады.
Әдеби көздердің сынаулы қарастырылуы кезінде экономикалық және құқық
салаларын зерттеушілерінің еңбектерінде салықтық бақылаудың төмен деңгейде
зерттелінуі, оның күрделігі, көпқырлығы мен маңыздылығына және бұл мәселе
жөнінде негізделген теориялық базаның жоқтығына байланысты, әртүрлі және
көптеген жағдайда қарама-қайшы пікірлер келтірілетіндігі байқалады. Осыған
байланысты, салықтық бақылаудың экономикалық мазмұнын сипаттайтын негізгі
теориялық мәселелердің қорытылуы ерекше маңызға ие болады.
Мемлекет өзінің тіршілік етуінің барлық кезеңдерінде ең алдымен өзінің
қызметінің қаржылық негізін қамтамасыз етеді, сәйкесінше, белгілі бір
талаптарға жауап беретін бақылау жүйесін қалыптастыруға мәжбүр болған.
Мемлекет дамуының қазіргі кезеңінде, оның тиімді қызмет етуі мемлекеттік
қаржылық бақылаудың арнайы жан-жақты жүйесінің болуынсыз мүмкін емес. Қалай
да болмасын, мемлекеттік қаржылық бақылау жүйесі мемлекеттің өзінің
қаржылық мүдделерін және оның азаматтарының қаржылық мүдделерін, қаржы
саласындағы жеке және мемлекеттік мүдделердің тепе-теңдігін қалыптастыра
және қолдай отыра қамтамасыз етеді.[1]
Бүгінгі таңда, мемлекеттік қаржылық бақылаудың анықтамасы мен мазмұны
жөнінде қазіргі кездегі отандық және шет ел ғалымдарының көптеген пікірлері
қалыптасқан және төмен деңгейде салықтық бақылау зерттелген. Олардың
ішіндегі сипаты бойынша кең таралғандарын және дәйектіректерін
қарастырайық.
“Мемлекеттік қаржылық бақылау – мемлекеттің негізгі заңдарының
кесімдеріне негізделетін, белгілі бір басқару мен билік органдарының
экономикалы-құқықтық іс-әрекеттерінің кешенді және мақсатты бағытталған
жүйесі, ал салықтық бақылау – салық заңнамасының орындалуына, заңды және
жеке тұлғалармен салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің дұрыс
есептелуіне, толық көлемде және дер кезінде аударылуына мемлекеттік
органдар жағынан арнайы бақылауды білдіреді” деген жүйелі тұжырымды белгілі
ресей экономисті келтіреді. Оның ойынша қаржылық бақылауды әдетте екі
аспектіде қарастырады: 1) қаржылық заңнаманың орындалуына және барлық
экономикалық субъектілердің қаржылық тәртібінің сақталынуына арнайы
құрылған бақылау органдарының қатаң мазмұндалған қызметі; 2) қаржылық
операциялардың мақсатты-дәйектілігін және тиімділігін қамтамасыз ету
мақсатында макро-, және микродеңгейде қаржыларды және ақшалай ағымдарды
басқарудың ажырамас элементі.1 Осы тұрғыдан, салықтық бақылауды салық
органдары атқаратын бақылау қызметі және салық органдары мен салық
төлеушілер арасындағы қаржылық қатынастардың тиімділігін анықтайтын
мемлекеттік басқарудың элементі ретінде қарастыруға болады.
“Қаржылық бақылау қаржылардың орталықтандырылған және
орталықтандырылмаған ақшалай қаражат қорларының құрылуы, бөлінуі және
пайдаланылуымен байланысты мәнінің алғышарттарынан анықталады”2 деген пікір
қаржылық бақылау туралы экономикалық ғылыммен қорытылған жаңа түсініктердің
қалыптасуына негіз бола алады. Бірақ қаржылардың мәні тек қана мемлекеттік
қаржылармен байланысты емес, сондықтан мемлекеттік қаржылық бақылауың, оның
ішіндегі салықтық бақылаудың бұрмалануы мүмкін.
Мемлекеттік қаржылық бақылау демократиялық қоғам және рыноктық
экономика жағдайында – бұл қаржылық құқықтың нормаларына негізделген
мемлекеттің ақшалай қаражат қорларының құрылуы, бөлінуі және пайдаланылуы
аясындағы әрекеттердің заңдылығы мен мақсат-дәйектілігін тексеру бойынша,
заңдылықты қамтамасыз етуге, мемлекеттік меншікті қорғауға, мемлекеттік
қаражаттардың мақсатты, тиімді және үнемді пайдалануына ықпал ететін,
мемлекетпен бекітілген қаржылық тәртіптің бұзылуын анықтайтын іс-шаралардың
және органдардың жүйесі.3
Салықтардың экономикалық категория ретінде тиімді қызмет ету
өзектілігі, олардың функцияларының қарастырылуын талап етеді. Баршамызға
белгілі, салықтардың ең маңызды төрт функциялары бар, олар фискалдық,
бақылау, қайта бөлушілік және реттеушілік. Бізге қажетті функцияға
тоқталайық.
Салықтардың бақылау функциясының мәні салықтық түсімдердің сандық
сипатталу мүмкіндігінің туындауында және олардың мемлекеттің қаржылық
ресурстарға қажеттілігімен сәйкестендірілуінде. Бақылау функциясының
негізінде салық механизмінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының
қозғалысына бақылау қамтамасыз етіледі, салық жүйесіне және бюджеттік
саясатқа өзгертулер енгізу қажеттігі анықталады. Салықтардың бақылау
функциясының жүзеге асырылуы, оның толықтығы мен тереңділігі белгілі
деңгейде салықтық тәртіптен тәуелді. Оның мәні салық төлеушілер заңнамамен
бекітілген салықтарды уақтылы және толық көлемде төлеуін білдіреді.1
Сонымен қатар, салықтардың бақылау функциясының мәні мемлекеттің
қаржылық базасының қалыптасуына, ұдайы өндіріс процесіне әсер етуіне
бақылауды жүзеге асыруға белгілі бір объективті мүмкіндіктердің құрылуында.
Бақылау функциясының тіршілік және әрекет етуімен мемлекет шеңберінде
барлық экономикалық процестерге салықтық бақылауды ұйымдастыруға және
жүргізуге объективті жағдайлар туғызылады. Бірақ қажетті бақылаудың
объективті жағдайлары тек қана қаржы ресурстарының қайта бөліну
қажеттігінің және жағдайларының қалыптасып қойғаны кезінде ғана туындайды.
Сондықтан бақылау функциясы өзінше сипатқа ие бола алмайды және өзін
фискалдық функциямен байланыссыз және өзара әрекеттесуінсіз білдіре
алмайды. 2
Сөйтіп, салықтық бақылау салықтардың экономикалық категория ретіндегі
атқаратын бақылау функциясының жүзеге асырылу нысаны екендігі анықталып
отыр. Бірақ бұл функция қаржы категориясына да тән. Мұнда, салықтық бақылау
мен қаржылық бақылауларының бірдей екен деген қате пікір орын алуы мүмкін.
Сондықтан, салықтардың қаржылық категория болып табыладындығын ескере
отырып, салықтық бақылаудың өзіндік ерекшелігін айқындау қажет.
Біздің ойымызша, салықтық бақылау мемлекеттің фискалдық мүдделерін
іске асыруға бағытталған, бірақ оның жетілдірілуі кезінде салықтардың басқа
да функцияларының сәтті қызмет етуіне де жағдайлар жасалынады, яғни
салықтық бақылау екі функцияға да біршама әсер етеді. Мемлекет салықтық
бақылауды тиімді жүргізу негізінде экономиканың түрлі салалары салық
базасының жағдайын талдау арқылы олардан түсетін салықтардың (фискалдық
функция) қажетті деңгейін анықтай және сәйкесінше реттеушілік қызметін
жетілдіре алады. Өз кезегінде, тиімді қызмет ететін салықтар экономиканың
және әлеуметтік саланың бүтіндей дамуына жағымды ықпалын тигізеді.
Жоғарыда атап өткеніміздей, салықтық бақылау салық механизмінің
құрастырушысы болып табылады. Мемлекет өзінің салық саясатын салық
механизмі, оның тұтқалары, құрастырушылары және элементтері арқылы жүзеге
асырады. Салық механизмін кең (жалпытеориялық) және тар (тәжірибелік)
мағынада қарастыруға болады және салықтық қатынастардың бекітілген әдістері
мен нысандарын тексеру, ақпарат жинау, салық механизмінің әрекет етуіндегі
жағымды және жағымсыз жақтарды анықтау мақсатында бақылау іс-әрекеттерінің
жүргізу сияқты мәселелер, оның құрылуындағы кезеңдердің бірі болып
табылады. Салықтық механизм дегеніміз бұл түсінікті экономикалық категория
ретінде мазмұндайтын салық теориясының саласы, яғни қайта бөлу
қатынастарының объективті қажет басқару процесі. Осы тұрғыдан, салықтық
бақылауды бұл процесті құрайтын ұйымдастырылмалы құрылым ретінде қамтамасыз
етілген қатынастар аясы деп те анықтауға болады.1 Сөйтіп, салықтық
бақылаудың мәні мемлекеттің салық саясатының сәтті жүргізілуіне ықпал
етуінде деген тұжырым жасауға болады. Мұнда, салықтық бақылауды салық
механизмінің құрылуындағы және жүзеге асырылуындағы объективті сипаттағы
қатынастар жиынтығы және ол әрқашан салық механизмінің жетілдірілуін
қарастырады деуге болады.
Салықтық бақылау салықтардың экономикалық категория ретіндегі бақылау
функциясының жүзеге асырылу функциясының нысаны бола тұрып, ол басқару
теориясы тұрғысынан тиімді және нәтижелі басқару процесінің ажырамас
элементі болып табылатынын ұмытпау қажет.
Салықтық бақылаудың салық механизмінің құрастырушысы және ішкі жүйесі
ретінде теориялық ерекшелігінің анықталуы экономикалық теорияның негізгі
заңдарына бағынады, ол нақты экономикалық базис негізінде дамитын ұдайы
өндіріс қатынастарының құрамдасы болып табылады. Салық механизмінің барлық
бөліктері шартты түрде ажыратылған, себебі тәжірибе жүзінде өте тығыз
байланысқан, ал салықтық реттеу және бақылау тіпті органикалық бүтінді
білдіреді. Ағымдағы салықтық реттеу процесінде салықтық жеңілдіктер жүйесі
түріндегі ынталандыру әдістері қолданылады, сол сияқты айыппұлдарды
есептеу, қарыз сомаларын салық төлеушінің немесе оның дебиторларының
мүлкіне аудару, банкроттау рәсімдері және т.б. түріндегі жазалау шаралары
қолданылады. Бұл әрекеттердің барлығы салық салудың бүтіндей реттеушілік
тағайындалуын қамтамасыз етеді.1 Сондай-ақ, салықтық реттеу салықтық
бақылау арқылы жүзеге асырылады, себебі салықтық бақылаудың ұйымдастырылуы
және оның нақты нысандарының бекітілуі салықтардың фискалдық тағайындалуын
да, реттеушілік қызметінің жүзеге асырылуын да қамтамасыз етеді. Бұл орайда
салықтық бақылаудың мемлекеттік билікті сипатқа ие болуы және оның басты
заңнамалық құжатта – Қазақстан Республикасының Салық кодексінде мазмұндалуы
сияқты ерекшеліктері анықталады.
Қазіргі қызмет етуші салық заңнамасына сәйкес, салықтық бақылау
дегеніміз салық қызметі органдарының салық заңнамасының орындалуына,
бюджеттік емес қорларға міндетті төлемдердің дер кезінде және толық көлемде
аударылуына бақылауды білдіреді. Әрине, салық заңнамасының орындалуына
бақылауды жүзеге асыру бақылаудың бірден-бір көрінісі, бірақ біздің
ойымызша, мұндай анықтама салықтық бақылаудың тек қана міндетін анықтайды
және оған нақты сипаттама бермейді, себебі салықтық бақылауды салық
органдарымен жүргізілетін бақылау деп анықтау, бұл түсініктің мазмұнын
ашпайды.
Сонымен қатар салықтық бақылау – бұл мемлекет мүддесінде ақшалай
қаражаттардың түсуінің ұйымдастырылуын, сондай-ақ салықтық құқық
бұзушылықтар үшін жауапкершілік шараларын мазмұндайтын заң шеңберінде
қызмет ететін, салық қатынастарының басқарылу жүйесі. Қаржының және
салықтардың бақылау функциясының жүзеге асырылу нысаны бола тұрып, салықтық
бықылау келесідей ерекшелікті қасиеттерге ие болады: үздіксіздік,
мемлекеттік билікті сипат және басты заңнамалық құжаттың - ҚР салық
кодексінің болуы.1
Ресей құқықгерінің пікірі бойынша салықтық бақылау – бұл мемлекеттік
басқарудың ұйымдастырылу-құқықтық механизмінің құрамдас бөлігі және
мамандандырылған өкілетті мемлекеттік органдардың ерекше қызмет түрі.2
Қоғамдағы мемлекет пен салық төлеушілер арасындағы экономикалық
қатынастардың заңнама шеңберінде қызмет етуі, қаржылық құқық ғылымы
өкілдеріне бұл мәселе жөнінде зерттеу жүргізуге тиым салуға болмайтындығын
талап етеді, бірақ салықтар ең алдымен экономикалық категория болып
табылады, сондықтан салықтық бақылауды сипаттаудың және оның
жетілдірілуінің басты шарты – бұл экономикалық тұрғыдан жасалынатын жан-
жақты зерттеу.
Сонымен, салықтық бақылау мемлекеттік қаржылық бақылаудың құрамдас
бөлігі ретінде – бұл салық қызметі органдырының заңнама шеңберінде,
мемлекеттің фискалдық және реттеушілік мүдделерін қамтамасыз етуге
бағытталған, салық механизмін жетілдіру және салықтық тәртіптің сақталуын
тексеру мақсаттарындағы экономикалық процестердің бақылануының кешенді
қызметі.
Біздің ойымызша, салықтық бақылаудың жүзеге асырылу механизмін шартты
түрде, салық төлеушілер мен мемлекет арасындағы заңнама шеңберінде әрекет
ететін, келесідей жалғасушы ажырамас процестерді сипаттайтын экономикалық
қатынастар аясының бақылану қызметі ретінде көрсетуге болады:
1. Салық қызметі органдарымен салық төлеушілер, олардың салық салу
объектілері және салық міндеттемелерінің орындалуы жөнінде белгілі
бір ақпараттың алынуы;
2. Салық заңнамасына сәйкес тәртіпте жоспарлы түрде салықтық
тексерулерді жүргізу;
3. Алынған ақпаратты талдау негізінде салық төлеушілердің заңнамаға
сәйкес салық міндеттемелерін анықтау және олар туралы төлеушілерді
мәлімдеу;
4. Ақпараттың болмауы жағдайында: а) оның анықталуы үшін іс-шараларды
ұйымдастыру; ә) мұндай әрекеттер үшін адал емес төлеушілерге қатысты
қарастырылған жазалау шараларын қолдану;
5. Төлеушілердің салықтық есебін жүргізу;
6. а) Берілген ақпараттың бекітілген параметрлерге сәйкестілігін анықтау
және ә) қажет жағдайда салықтық тексеруді жүргізу;
7. Тексерулер нәтижесінде белгілі бір ауытқулар анықталған жағдайда,
оларды бағалау;
8. Ауытқулардың бағалану нәтижесінің себептері мен салдарын анықтау;
9. Ауытқуды жою және келешекте болдырмау мақсатында заңнамаға сәйкес
экономикалық жазалау шараларын қолдану;
10. Бүтіндей салық механизімінің тиімділігін бағалау;
11. Салық механизімінің тиімділігін бағалау негізінде салық заңнамасына
өзгерістер еңгізудің қажеттігін анықтау, сәйкесінше салық жүйесінің
жетілдірілуін, оның жоғары тиімді қызмет етуін қамтамасыз ету.
Бұл процестерді келтірілген ретке сәйкес 1.1.-сызбада белгіленгендей
көрсетуге болады.
Салықтық бақылаудың мемлекеттік қаржылық бақылаудан басты айырмашылығы
– бұл, мемлекеттік қаржылық бақылаудың қаржы жүйесіндегі кешенді бақылауды
білдірсе, салықтық бақылау салық жүйесіндегі арнайы қаржылық бақылауды
білдіреді.
Салықтық бақылаудың ұйымдастырылу қағидалары да салық саясатының сәтті
жүргізілуінде маңызды болып табылады. Сондықтан, еліміздің салық органдары
негізделуге тиіс маңызды қағидаларды қарастыру дұрыс деп білеміз. Салық
салудың классикалық қағидалары болып анықтылық, қарапайымдылық, үнемділік,
әділеттілік және легалдылық табылады. Біз бұлардың жалпыға белгілігіне
байланысты оларға толық тоқталмаймыз.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін
басқа міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындығы,
әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңдарының жариялылығы
қағидаларына негізделеді, ал салық заңдарының ережелері белгіленген салық
салу қағидаларына қайшы келмеуге тиіс.
Салық салудың міндеттілігі. Салық төлеуші салық заңдарына сәйкес салық
міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға
міндетті.
Салық салудың айқындығы. Қазақстан Республикасының салықтары және
бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдерi айқын болуға тиіс. Салық
салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері туындауының,
орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық
заңдарында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Салық салудың әдiлдiгi. Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға
бiрдей және мiндеттi болып табылады, ал жеке сипаттағы салық жеңiлдiктерiн
беруге тыйым салынады.
Салық жүйесiнiң бiртұтастығы. Қазақстан Республикасының салық жүйесi
Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында барлық салық төлеушiлерге қатысты
бiртұтас болып табылады.
Салық заңдарының жариялылығы. Салық салу мәселелерiн реттейтiн
нормативтiк құқықтық актiлер ресми басылымдарда мiндеттi түрде жариялануға
тиiс.
Біздің ойымызша, елімізде қолданылатын салық салу қағидаларымен қатар
салықтық бақылауды, оның ерекшелігін ескеретін келесідей қағидаларды
қолдануға болады:
Тиімділік қағидасы. Бұл қағида, салық органдарының ресурстарын тиімді
пайдаланумен байланысты салықтық бақылауға арналған талапты қарастырады,
яғни жоғары кәсіпқой мамандар, оларға берілген уақыт пен материалдық база
және тағы басқа ресурстар тиімді пайдаланылуы тиіс.
Нәтижелік қағидасы. Салықтық бақылау, оның жүзеге асқандығының
қорытындысын көрсететін, белгілі бір нәтижеге бағытталуы тиіс. Себебі
алынған нәтижелер, оны жүргізуге кеткен шығындардан жоғары болған жағдайда
ғана салықтарға қойылған классикалық талаптардың орындалуы қамтамасыз
етіледі.
Кәсіпқойлық қағидасы. Салық қызметінің мамандарының кәсіпқойлығы,
қазіргі кезде өзектілікке ие болуда, яғни бақылаушы субъектінің өз ісін
қажетті деңгейде білмеуі орынсыз болып табылады және тәжірибе жүзінде
көптеген тиімсіз жағдайларға әкеледі, ал жоғары кәсіпқой мамандар салықтық
бақылаудың іске асырылуына тек жағымды ықпалын тигізеді.
Жауапқа тартушылық қағидасы. Салықтық міндеттемелердің салық
төлеушілермен орындауда және салықтық бақылауды тікелей жүзеге асыру
барысында салықтық қатынастардың қатысушылары, әрқашан кеткен қателердің
немесе заң бұзушылықтар үшін жауапқа тартылатындығы туралы ескеруі тиіс.
1.2. Салықтық бақылаудың нысандары мен түрлері
Салықтар және басқа міндетті төлемдер түріндегі бюджетке шоғырланатын
қаражаттардың көлемі көбінесе заңды және жеке тұлғалармен салық
заңнамасының және басқа нормативтік актілерді дұрыс орындауына тәуелді.1
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты экономиканың түрлі
салаларында өзінің қаржы-шаруашылық қызметін жүзеге асыратын жаңа
кәсіпорындар саны көбеюде. Олардың көбісі бухгалтерлік және салық заңнамасы
саласында қажетті деңгейдегі кәсіпқой мамандарға ие емес. Мұндай
кәсіпорындарда, әдеттегідей, есеп жүргізуде қателіктер жіберіледі, ал кей
жағдайларда есеп-қисап көрсеткіштерін саналы түрде бұрмалау да кездеседі.
Мұның барлығы салық салынатын базаның төмендеуіне және салықтық түсімдердің
бюджетке жеткіліксіз түсуіне әкеледі. Осы жағдайларда салықтық бақылаудың
нақты нысандары мен түрлерінің жүйелі және біртұтас сипатқа ие болуы ерекше
маңызға ие болады.
Нысан түсінігінің қандай да бір құбылыс мазмұнының сыртқы көрінісі
ретінде жалпытеориялық сипатталуы, салықтық бақылау нысандары табиғатының
келешектегі талдануына негіз ретінде қабылдануы тиіс. Осы тұрғыдан,
салықтық бақылау нысандарын, оның нақты міндетін орындау бойынша уәкілетті
органдардың іс-әрекеттерінің бірегей жиынтығын сипаттайтын, салықтық
бақылауды ұйымдастырудың, іске асырудың және оның іс-шараларының
нәтижелерін бекіту әдістерінің сыртқы көрінісі деп анықтауға болады.
Еліміздің қызмет етуші салық заңнамасына сәйкес салық бақылауы
келесідей нысандарда жүзеге асырылады:
- салық төлеушiлердi тiркеу есебi;
- салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердi
есепке алу;
- бюджетке түсiмдердi есепке алу;
- қосылған құн салығын төлеушiлердi есепке алу;
- салық тексерулерi;
- камералдық бақылау;
- салық төлеушiлердiң қаржы-шаруашылық қызметi мониторингi;
- фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану ережелерi;
- акцизделетiн тауарлардың кейбiр түрлерiн таңбалау және акциздiк
постыларды белгiлеу;
- мемлекет меншiгiне айналдырылған мүлiктi есепке алу, бағалау және
сату тәртiбiн сақтауды тексеру;
- уәкiлеттi органдарға бақылау жасау.
Осы аталған салықтық бақылау нысандарының нәтижесі бойынша Қазақстан
Республикасының заңнамаларын бұзу фактілері анықталған жағдайда салық
органдары салық төлеушіге жазбаша хабарлама жібереді. Бұл салық қызметі
органының салық төлеушіге салық міндетемелерін орындау туралы жіберген
хабарламасы болып табылады.
Салықтық тексеру нәтижесі бойынша салық және бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдердің, өсімдер мен айыппұлдардың хабарламасын салық
органдары салықтық тексеру акт қорытындысы бойынша шешім қабылдаған күннен
бастап бес жұмыс күні ішінде салық төлеушіге жібереді. Ал камералдық
бақылау нәтижесі бойынша жіберілген қателіктерді жою хабарламасы салықтық
есепті бұзғандығы анықталған екі жұмыс күні ішінде, салық заңнамаларын
бұзуға жіберілген қателіктерді жою хабарламасы анықталған күннен бастап бес
жұмыс күні ішінде салық төлеушіге жіберілуі тиіс.1
Салық төлеушiлердi тiркеу есебi. Салық төлеушiлердi мемлекеттiк тiркеу
– бқл салық төлеушi туралы мәлiметтердi салық төлеушiлердiң мемлекеттік
тiзiлiмiне енгiзу. Тiркеу есебi - салық төлеушiнi салық органында есепке
қою, соның нәтижесiнде салық төлеушiнiң тіркеу деректері, оның ішінде салық
төлеушінің тұрған жерi, оған салық салу объектiлерi мен салық салуға
байланысты объектiлердiң тиесiлiгi; салық төлеушiнiң тіркеу деректерінің
ағымдағы өзгерiстерін тіркеу; есептен шығару белгіленеді. Салық төлеушінің
тіркеу деректері салық төлеушіні мемлекеттік тіркеу (тіркеу есебіне алу)
кезінде оның салық органына берген мәліметтері.
Қазақстан Республикасында салық төлеушiлердi мемлекеттiк тiркеу
ретiнде мыналар тiркелуге тиiс: орналасқан жері бойынша – тұрақты мекеме
құру арқылы қызметiн жүзеге асыратын шетел заңды тұлғалары, олардың
құрылымдық бөлiмшелерi, оның iшiнде резидент еместер; қызметін жүзеге
асыратын жері бойынша - тқрақты мекеме ққрмай қызметін жүзеге асыратын
резидент емес заңды тқлғалар; қызметін жүзеге асыратын жері бойынша
қызметін бірлескен кәсіпкерлік нысанында жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлер;
тқрғылықты жерi бойынша салық төлеушiлер болып табылатын резидент жеке
тқлғалар; болатын жері бойынша - белгіленген резидент емес жеке тқлғалар;
салық салу объектiлерi орналасқан және (немесе) тiркелген жер бойынша салық
салу объектiлерiн иеленетiн резидент еместер; резидент банк орналасқан жері
бойынша көзделген негіздер бойынша мемлекеттік тіркеуге жатпайтын, резидент
банктерде ағымдық шоттарын ашатын резидент еместер салық төлеушiлер.
Салық төлеушiлердi тiркеу есебi салық төлеушi салық органдарында салық
төлеушiлердi мемлекеттiк тiркеу рәсiмiнен өткеннен кейiн жүзеге асырылады.
Бқл ретте салық төлеушіні мемлекеттік тіркеу оны тіркеу есебіне алғаш рет
қою болып табылады. Салық төлеушi:
• заңды тқлға, оның ққрылымдық бөлімшелерi, сондай-ақ қызметiн жүзеге
асыратын шетелдiк заңды тұлға үшiн: заңды тқлғаның, оның ққрылымдық
бөлiмшесiнiң орналасқан орны бойынша; қызметтi жүзеге асыру орны бойынша;
салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердiң
орналасқан және (немесе) тiркеу орны бойынша;
• жеке тұлға, соның ішінде жеке кәсіпкер үшiн: резидентке – тқрғылықты жерi
бойынша; резидент емеске келген орны бойынша; салық салу объектілерінің,
салық салуға байланысты объектiлердің орналасқан және (немесе) тiркеу
орны бойынша; кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыру орны бойынша салық
органдарында тiркеу есебiне тқруға мiндеттi.
Салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердi есепке
алу. Салық органдары жеке тқлғаларды салық салу объектiлерiнің орналасқан
жерi бойынша тiркеу есебiн Салық кодексіне сәйкес салық салу объектiлерiн
есепке алуды және (немесе) тiркеудi жүзеге асыратын уәкiлеттi органдар
беретiн мәлiметтер негiзiнде жүргiзедi. Бұл үшiн мыналар: жылжымайтын мүлiк
(жер) үшiн - олардың нақты орналасқан жерi; көлiк ққралдары үшiн - көлiк
ққралдарының мемлекеттiк тiркелген жерi, ал ондай жоқ болған жағдайда -
мүлiк иесiнiң орналасқан (тқрғылықты) жерi салық салу объектiсiнiң
орналасқан жерi болып танылады.
Салық төлеушілердi тiркеу есебiн жүзеге асыру кезiнде салық қызметi
органдары мынадай: заңды тқлғаларды мемлекеттiк тiркеудi, қайта тiркеудi
және таратуды жүзеге асыратын; статистика жүргiзетiн; салық салумен
байланысты объектiлердi және салық салу объектiлерiн есепке алуды және
(немесе) тiркеудi жүзеге асыратын; лицензиялар, куәлiктер немесе рққсат
беру мен тiркеу сипатындағы өзге де ққжаттарды беретiн; жеке тқлғаларды
тқрғылықты жерi бойынша тiркеудi жүргiзетiн; азаматтық хал актiлерiн
тiркеудi жүзеге асыратын; нотариаттық iс-әрекеттер жасауды жүзеге асыратын;
қорғаншылық пен қамқоршылықты жүзеге асыратын уәкiлеттi органдармен;
Қазақстан Республикасының Yкiметi белгiлейтiн басқа да уәкiлеттi
органдармен өзара iс-әрекет жасайды.
Бюджетке түсiмдердi есепке алу. Бюджетке түсiмдердi есепке алуды салық
органдары салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң,
сондай-ақ өсiмпұлдар мен айыппұлдардың есептелген және түскен сомалары
бойынша салық мiндеттемелерiнiң орындалуын салық төлеушiнiң жеке шотында
көрсету жолымен жүзеге асырады. Салық және бюджетке төленетiн басқа да
мiндеттi төлемдердiң түсуiн есептеу бiрыңғай бюджет сыныптамасына сәйкес
жүргiзiледi, ал жеке шоттарды жүргiзу тәртiбiн уәкiлеттi мемлекеттiк орган
белгiлейдi.
Қосылған құн салығын төлеушiлердi есепке алу. Бұл нысан, қосылған ққн
салығы бойынша төлеушiлердi есепке қою талаптары белгіленген тәртіппен
айқындау және қосылған ққн салығы бойынша төлеушiнi есепке қою тәртiбiн
белгiлеу арқылы жүзеге асады.
Салық тексерулері. Салық тексеруi – бұл салық қызметi органдары жүзеге
асыратын, салық заңдарының орындалуын тексеру. Сонымен қатар, бұл нысан
салық төлеушілермен олардың салықтық міндеттемелерінің орындалуына
мемлекеттік бақылаудың басты тәсілі. Салық қызметi органдарының лауазымды
адамдары, салық кодексіне сәйкес тексеруді жүргізуге тартылатын өзге де
адамдар мен салық төлеушi салық тексерулерiне қатысушылар болып табылады.
Арнайы білімді және дағдыны талап ететін мәселелерді зерттеу және
консультация алу үшін, қажет болған жағдайларда, салық қызметі органы
салықтық тексеруге оның нәтижесіне мүдделі емес маманды тартуы мүмкін.
Алға қойылған мәселелер бойынша маман қорытынды жасайды, ол салықтық
тексеру актісіне қоса беріледі. Салық тексерулерiн салық қызметi органдары
ғана жүзеге асырады. Ол мынадай түрлерге бөлiнедi:
1) ққжаттық тексеру;
2) рейдтiк тексеру;
3) хронометраждық зерттеу.
Ққжаттық тексеру мынадай түрлерге бөлiнедi:
1) кешендi тексеру - салықтың және бюджетке төленетiн басқа да
мiндеттi төлемдердiң барлық түрлерi бойынша салық мiндеттемелерiнiң
орындалуын тексеру;
2) тақырыптық тексеру - салықтың және бюджетке төленетiн басқа да
мiндеттi төлемдердiң жеке түрi бойынша салық мiндеттемелерiнiң, банктер мен
банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын қйымдардың
белгіленген міндеттемелерді орындауын, сондай-ақ трансферттік бағалар
қолданғанда мемлекеттік бақылау мәселелері бойынша орындалуын тексеру;
3) қарсы тексеру - егер салықтық тексерудi жүргiзу кезiнде салық
органында аталған тқлғаларға байланысты салық төлеушiлердiң жүргiзген
операцияларының салық есебiнде дқрыс көрсетiлуi туралы қосымша ақпарат алу
қажеттiгi туындаған жағдайда үшiншi бiр тқлғаларға қатысты жүргiзiлетiн
тексеру.
Рейдтiк тексерудi салық қызметi органдары жекелеген салық төлеушiлерге
қатысты олардың Қазақстан Республикасы заңдарының жекелеген талаптарын,
атап айтқанда:
- салық төлеушiлердiң салық органдарында тiркеу есебiне қойылуы;
- фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолданудың дұрыстығы;
- лицензияның, біржолғы талонның және өзге де рұқсат ету құжаттарының
болуы;
- акцизделетiн өнiмдi өндiру, сақтау және сату ережесiн сақтауы
талаптарын орындауы мәселелерi бойынша жүргiзедi.
Хронометраждық зерттеудi салық органдары салық төлеушiнiң нақты
кiрiсiн және кiрiс алуға байланысты нақты шығындарды анықтау мақсатымен
жүргiзедi. Хронометраждық зерттеу бекiтілген тәртіппен жүргiзiледi.
Салық тексеруiн жүргiзу, заң актiлерiнде белгiленген жағдайларды
қоспағанда, салық төлеушiнің қызметiн тоқтатпауға тиiс, сондай-ақ салық
органы заңды тұлғаның өзiне салық тексеруiнiң жүргiзiлуiне қарамастан заңды
тұлғаның құрылымдық бөлiмшелерiн тексеруге құқылы.
Камералдық бақылау. Камералдық бақылау - салық төлеушiлер берген салық
есептiлiгiн және басқа да ққжаттарды зерделеу мен талдау негiзiнде тiкелей
салық органы, оның орналасқан жерi бойынша жүзеге асырылатын бақылау.
Салық органы салық есептiлiгiн қателiктер тапқан, салық есептiлiгiнде
келтiрiлген мәлiметтердiң арасынан қайшылық табылған, сондай-ақ шағын
бизнес субъектiлерi үшiн көзделген шарттарды асыра пайдаланған кезде салық
төлеушiге жiберiлген қателiктердi өз бетiнше жоюы үшiн, сондай-ақ салық
салудың жалпыға бiрдей белгiленген тәртiбiне көшуi үшiн хабарлама
жiберiледi.
Мониторинг. Салық төлеушiлер мониторингi салық төлеушiлердiң нақты
салық салынатын базасын анықтау және тауарлардың (жқмыстардың, қызмет
көрсетулердiң) өзiндiк құнын қалыптастырудың негiздiлiгiне талдау жүргiзу,
қаржы, валюта заңдарын, қолданылатын нарықтық бағаларды сақтау мақсатында
салық төлеушілердiң қаржы-шаруашылық қызметiн байқау жүйесiн қолдану
жолымен жүзеге асырылады.
Электронды мониторинг - белгiленген электрондық цифрлық қолтаңбамен
расталып, электрондық ққжат нысанында ақпарат беретiн мониторинг түрi.
Салық төлеушiлердiң мониторингi республикалық және аймақтық деңгейде жүзеге
асырылады.
Фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану. Қазақстан
Республикасының аумағында сауда операцияларын жүзеге асыру кезiнде немесе
қолма-қол ақша, банктiк төлем карточкалары, чектер арқылы қызмет
көрсеткенде тұтынушылармен ақшалай есеп айырысу мiндеттi түрде фискальдық
жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану және тұтынушының қолына бақылау
чегiн беру арқылы жүргiзiледi.
Фискалдық жады бар бақылау-касса машиналары тауарлар сату мен қызмет
көрсету кезiнде тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды тiркеу үшiн
пайдаланылатын, ақпараттың маусым сайын түзетілмей тiркелуiн және энергияға
тәуелсiз ұзақ уақыт сақталуын қамтамасыз ететiн, фискалдық жады блогы бар
электронды құрылғылар және (немесе) банктiк компьютерлiк жүйелер.
Акцизделетiн тауарларға бақылау жасау. Сыраны қоспағанда, белгiленген
тәртiппен және жағдайларда акциз алымы таңбаларымен және есептiк-бақылау
таңбаларымен таңбалануға тиiс. Акциз алымы таңбаларымен және есептiк-
бақылау таңбаларымен таңбалауға акцизделетiн тауарларды дайындаушылар мен
импортерлер жауапты болып табылады.
Салық органы белгiленген тәртiппен акцизделетiн тауарлардың жекелеген
түрлерiн таңбалаудың ережесiн акцизделетiн тауарларды дайындаушының
сақтауына бақылау жасайды, сондай-ақ белгiленген тәртiппен акцизделетiн
тауарларды өндiрудi жүзеге асыратын салық төлеушінің аумағында акциздiк
постылар белгiленедi.
Мемлекет меншiгiне айналдырылған мүлiктi есепке алу, сақтау, бағалау
және өткiзу тәртiбiн сақтауға бақылау жасау. Салық органдары мемлекет
меншiгiне айналдырылған мүлiктi есепке алу, сақтау, бағалау және өткiзу
тәртiбiн сақтауға, сондай-ақ оны сатудан бюджетке ақша түсiмдерiнiң толық
және уақтылы түсуiн бақылауды жүзеге асырады.
Уәкiлеттi органдарға бақылау жасау. Салық қызметiнiң органдары
бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi есептеудiң дұрыстығы,
оларды алудың толымдылығы мен уақтылы аударылуы жөнiндегi мәселелер бойынша
уәкiлеттi органдарға бақылау жасауды жүзеге асырады.
Бақылаудың ұтымды болуының шарты – оның ғылыми негізделген жіктелуін
қорыту, сондай-ақ бақылаудың ғылыми негіздерін және жіктелу критериилерін
сипаттау кезінде, оның жіктелуі жөнінде пікірлердің көптігі бұл құбылыстың
күрделі және синтетикалық сипатқа ие екендігіне куә болады.1 Тәжірибелік
және ғылыми міндеттерге байланысты бақылау түрлері жіктелуінің негізіне
түрлі критериилер жатқызылуы мүмкін: бақылау субъектісінің табиғаты,
олардың міндеттері, бақылау қызметінің мазмұны, бақылау өкілеттіліктерінің
сипаты, бақылау субъектісі мен объектісінің өзара қатынастарының сипаты,
бақылау жүргізілетін басқару кезеңдері, бақылаудың құқықтық салдары.2 Ал
мемлекеттік қаржылық бақылаудың жіктелуін объектілердің, біртұтас жүйеде
жіктелінетін объектілер арасындағы байланысты сипаттайтын құбылыстардың,
категориялардың, кластар (разрядтар, топтар және басқа бөлімшелер) бойынша,
олардың жалпы белгілеріне байланысты бөлінуі ретінде анықтауға болады.3
Белгілі бір шарттылық дәрежесімен, салықтық бақылауды, оның
ерекшелігін ескеретін келесідей жіктелуін ұсынуға болады:
1. Бақылау қызметін жүзеге асыратын субъектілерге байланысты:
- салық органдарымен жүзеге асырылатын салықтық бақылау;
- белгіленген жағдайлардағы кеден органдарымен жүзеге асырылатын
салықтық бақылау.
2. Бақыланатын тұлғалардың сипаттамасына байланысты:
- шаруашылық субъектілердің салықтық бақылануы;
- жеке кәсіпкерлердің салықтық бақылануы;
- жеке кәсіпкерлер болып табылмайтын жеке тұлғалардың салықтық
бақылануы.
3. Тексерілетін тұлғаның бақылану қызметінің көлеміне байланысты:
- кешенді салықтық бақылау;
- тақырыптық салықтық бақылау;
- мақсатты салықтық бақылау.
4. Құжаттарды тексеруде қолданылатын әдістер мен тәсілдерге
байланысты:
4 Бақылау пәнінің қамтылу дәрежесіне байланысты:
- бүтіндей құжаттық салықтық бақылау;
- таңдалмалы құжаттық салықтық бақылау.
4 Ақпараттар мен мәліметтердің құралу көздеріне байланысты:
- құжаттық салықтық бақылау;
- нақты салықтық бақылау;
- қарсы салықтық бақылау.
5. Салықтық бақылаудың іс-шараларының жүзеге асырылу кезеңдеріне
байланысты:
- алдын-ала жасалатын салықтық бақылау;
- ағымдағы салықтық бақылау;
- кейіннен жасалатын салықтық бақылау.
6. Салықтық бақылаудың іс-шараларының жүзеге асырылу орнына
байланысты:
- камералды салықтық бақылау;
- сыртқа шығу арқылы жасалатын салықтық бақылау.
7. Бақылау жұмыстарының жоспарына байланысты:
- жоспарлы салықтық бақылау;
- жоспардан тыс салықтық бақылау.1
Сонымен, келтірілген түрлі критериилерге байланысты салықтық
бақылаудың жіктелуі, мұндай құбылыстың күрделігі мен көпқырлығын көрсетеді.
II Бөлім. Қазақстан Республикасындағы салықтық
бақылаудың жағдайын талдау
2.1. Салықтық бақылауды ұйымдастыру және жүргізу
Салықтық бақылаудың ұйымдастырылуын қарастыруды бастамас бұрын
ұйымдастырылу аспектісінің, оның салықтық бақылау субъектілері мен
объектілерінің құрамын білдіретіндігін ескеру қажет. Салықтық бақылаудың
субъектілері болып салықтық бақылауды жүргізуге бірегей құқы бар салық
қызметі органдары табылады, ал объектілері болып заңнамамен жүктелген салық
міндетемелері бар тұлғалар табылады. Олардың ішінде салық төлеушілерді және
салық агенттерін бөлуге болады.
Салықтық бақылаудың жетілдірілуі бойынша мемлекет қабылдаған негізгі
шараларды қарастырайық.
1998ж. 12 қазанынан Қазақстан Республикасының Президентінің №4114
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдар жүйесінің келешектегі
реформалануы туралы жарлығына сәйкес Қазақстанның даму стратегиясының
негізгі жағдайларын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының
мемлекеттік кірістер министрлігі ұйымдастырылған. Министрлік Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігінің қайта ұйымдастырылуы арқылы
ұйымдастырылған. Мемлекеттік кірістер министрлігіне Салық комитетінің,
Кеден комитетінің және Салық полициясы департаментінің мүліктері мен
қызметін басқару бойынша функциялар мен өкілеттіктер берілген, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің қарамағынан жаңа министрлік
қарамағына Кәсіпорындардың қайта ұйымдастырылуы және жойылуы жөнінде
агенттік Акционерлік қоғамы берілген. Сонымен қатар, Қазақстан
Республикасының энергетика, индустрия және сауда министрлігі алкогольдік
өнімдер өндірісі мен айналысына мемлекеттік бақылау жөнінде Комитетінің
мүліктері мен қызметін басқару бойынша жаңа министрлікке функциялар мен
өкілеттіктерді беру арқылы қайта ұйымдастырылған.
Сөйтіп, келесі шара қабылданғанға дейін уәкілетті салық органы болып
заңнамаға сәйкес құзірет берілген Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
кірістер министрлігі табылды.
2002 жылы маңызды оқиға ретінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік
кірістер министрлігінің қайта ұйымдастырылуы болды.
2002ж. 28 маусымынан Қазақстан Республикасының Президентінің №931
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдар жүйесінің келешектегі
жетілдірілу шаралары туралы жарлығына сәйкес мемлекеттік кірістер
министрлігі оның Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне біріктірілуі
арқылы қайта ұйымдастырылған. Мемлекеттік кірістерді жоспарлау саласындағы
функциялар мен өкілеттіктер Қазақстан Республикасының Экономика және
бюджеттік жоспарлау министрлігіне, кеден ісіндегі функциялар мен
өкілеттіктер Қазақстан Республикасының Кедендік бақылау агенттігіне
берілген. Сәйкесінше, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің Салық
комитетінің құрылуы қамтамасыз етілген.
Айтып кету керек, салықтық бақылауды жетілдірудегі басты шара болып
алдыңғы жылдың 2001ж. 12 маусымынан Қазақстан Республикасының Салықтар
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Кодексінің
(Салық кодексі) күшіне енуі табылады. Ол салықтық бақылаудың тек қана
ұйымдастырылуын ғана емес, сондай-ақ оның басқа да іске асырылу әдістерін
де қарастырады.
Салықтық бақылаудың жүзеге асырылу нысандарының жетілдірілуі бойынша
қабылданған шараларды қарастырайық.
Салықтық бақылауды жетілідірудің мақызды шарасы болып 1999ж. 30
қазанынан №1631 Ірі салық төлеушілердің мемлекеттік мониторингінің
еңгізілуі туралы Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысы табылады.
Бюджет табыстарының орындалуына, бюджетке салықтардың және басқа да
міндетті төлемдердің Қазақстанның ірі кәсіпорындарымен дұрыс және уақтылы
есептелінуі мақсатында ¬кімет Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
табыстар министрлігінің мәліметтер базасына ақпарат жинау арқылы ірі
салық төлеушілердің электронды мониторингін енгізді. Қазіргі кезде
республикалық мониторингке жататын салық төлеушілер саны 126,(1 ал аймақтық
мониторинке – 178.(2 Сәйкесінше Қазақстан Республикасы бойынша – 304.
1999 жылы Мемлекеттік кірістер министрлігі 1999-2000жж. арналған
фискалдық органдар қызметінің жетілдірілуі, салықтық және кедендік
әкімшілікті жүргізудің сапасын жоғарылату Бағдарламасын қабылдаған еді.
2000ж. ІІ тоқсанының басында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
кірістер министрлігімен шағын бизнес шаруашылық субъектілеріне тексерулер
жүргізуге тиым салу жөнінде шешім қабылданған.
Салықтық заңнаманы жетілдіру шеңберінде 2000ж. шағымдану рәсімдері
біраз жақсарды, олардың қарастырылу мерзімдері қысғартылған. Бүгінгі таңда
ең жоғарғы шағымдану орган болып Қазақстан Республикасының Қаржы
министрлігінің Салық комитеті табылады.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының Салық қызметінің мемлекеттік
уәкілетті органымен 2001-2003жж. арналған фискалдық органдар қызметінің
жетілдірілуі, салықтық және кедендік әкімшілікті жүргізудің сапасын
жоғарылату Бағдарламасына сәйкес жақындағы перспективаға басымдықтар мен
аса маңызды міндеттер анықталған, оның ішінде:
▪ салықтық әкімшілік жүргізу процестерінің автоматтандырылуы;
▪ салықтық аудиттің сапасы мен тиімділігіне бақылаудың жақсаруы,
салықтық аудиттің электронды бақылау жүйесінің енгізілуі;
▪ мемлекеттік бюджетке табыстардың түсуін болжамдау мен есеп
әдістемесінің дамуы;
▪ ірі салық төлеушілердің қызметінің мониторингі;
▪ акциздерді жинау бойынша жқмыстың жетілдірілуі;
▪ қосылған құн салығын жинауды жетілдіру;
▪ бюджетке өндірістік емес салықтарды жинауды жетілдіру;
▪ банкроттық бойынша және әрекет етпейтін кәсіпорындармен жұмыстың
жетілдірілуі;
▪ халықаралық салық салу;
▪ салықтық шағымдану рәсімдерінің жетілдірілуі;
▪ арнайы салық режимдерінің нормаларының әдістемесі мен оларға
әкімшілік жүргізудің жетілдірілуі және шағын бизнес пен ауыл
шаруашылық тауарларын өндірушілердің дамуына жағдай жасау;
▪ жергілікті бюджеттерге салықтардың жиналу жүйесінің жетілдірілуі;
▪ амортизациялық саясаттың жетілдірілуі;
▪ қосылған құнға салынатын салық және әлеуметтік салық
мөлшерлемелерінің төмендеуіне байланысты жер қойнауларын пайдалану
келісім-шарттарының мәселелерін нақтылау.
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес салық қызметі
органдары уәкілетті мемлекеттік органнан және салық органдарынан тұрады.
Салық органдары сәйкес жоғары тұрған салық қызметі органына тікелей
көлденеңнен бағынады және жергілікті атқару органдарына жатпайды.
Мемлекеттік уәкілетті орган салық органдарымен жетекшілікті іске асырады.
Алматы қ. Бостандық ауданы бойынша Салық комитеті салық органдары
қатарына жататындықтан, оның үлгісінде іске асырылатын салықтық бақылаудың
ұйымдастырылуын және жүргізілуін талдап көрейік.
Алматы қ. Бостандық ауданы бойынша Салық комитеті мемлекеттік
табыстарды қамтамасыз ету аясындағы мемлекеттік басқару және бақылау
функцияларын атқаруға уәкілеттенген коммерциялық емес заңды тұлға болып
табылады. Ұйымдастырылу-құқықтық нысаны – мемлекеттік мекеме. Ол өзінің
қызметін іске асыру барысында келесідей сипаттағы негізгі нормативтік
құқықтық актілер мен құжаттарды басшылыққа алады: ҚР Ата заңы, Салық
кодексі, Азаматтық кодекс, Мемлекеттік қызмет туралы заң, Парақорлықпен
күресу туралы заң, Үкімшілік құқық бұзушылық туралы заң, Бюджет жүйесі
туралы заң, Зейнетақылық қамсыздандыру туралы заң, Президенттің жарлықтары
мен бұйрықтары, ¬кімет қаулылары мен бұйрықтары, Уәкілетті мемлекеттік
органның хаттары, бұйрықтары, нұсқамалары және басқадай инструктивтік
құжаттары, Алматы қ. бойынша Салық комитетінің хаттары, тапсырмалары,
нұсқамалары және басқадай инструктивтік құжаттары.
Алматы қ. Бостандық ауданы бойынша Салық комитетінің құрылымдық
бөлімшелерінің қызметтік міндеттеріне сәйкес оның құрылымын келтіруге
болады (Сызба 2.1.).
2.1.-сызба “ Алматы қ. Бостандық ауданы бойынша Салық
комитетінің құрылымы
Салық комитетінің негізгі қызметтері:
➢ Салық комитетінің территориясына тиесілі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz