Кәмелет жасқа толмағандардың қылмыстық жауаптылығы және жазалаудың теориялық мәселелері

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Заң факультеті

Қылмыстық құқық және криминология кафедрасы

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Кәмелет жасқа толмағандардың қылмыстық жауаптылығы және жазалаудың теориялық мәселелері.

Орындаған 4 курс студенті Шобдырова Г. Н.

Ғылыми жетекші:

з. ғ. к., аға оқытушы Бисенова М. Қ.

Норма бақылаушы:

аға оқытушы :з. ғ. к. Байсалов А. Ж.

Кафедра меңгерушісі, з. ғ. д., проф. Джансараева Р. Е.

рұқсатымен қорғауға жіберілді

«___»2010 ж.

Алматы, 2010 ж.

Реферат

Дипломдық жұмыстың тақырыбы:

Кәмелет жасқа толмағандардың қылмыстық жауаптылығы және жазалаудың теориялық мәселелері.

Көлемі: 65 бет

Пайдаланылған әдебиеттер саны: 84

Дипломдық жұмыстың құрылысы: Жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды бөлім және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. Жұмыстың жалпы сипаттамасы: Диплом жұмысының кіріспесінде жұмыстың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, дерек көздері айтылған.

Негізгі бөлімінде Кәмелетке толмағандардардың қылмыстық жауаптылығы және оларды жазалау мәселелерін қарастырған.

Қылмыстық құқық теориясында кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы және криминологиялық талдаулар жүргізілген. Сонымен қатар кәмелетке толмағандардың жас ерекшеліктеріне қарай жаза қолдануды зерттеген.

Жұмыстың қорытынды бөлімінде аталмыш тақырыптың даму бағыттары мен зерттелу жолдары айтылады.

Зерттеу нысаны: Қылмыстық жауаптылығы және жазалаудың теориялық және практикалық мәселелеріне қатысты қылмыстық құқықтық зерттеу.

Зерттеу материалдары ретінде Қазақстан Республиксының Жоғарғы Сотының қаулылары, сот шешімдері.

Глоссарий

Қылмыс - Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 9 бабында көрсетілгендей, жазалау қатерімен тыйым салынған айыпты қоғамдық қауіпті әрекет .

Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы - қылмыс жасаған кезге қарай жасы он төртке толған, бірақ он сегізге толмаған адамдар

Жаза - соттың үкімі бойынша тағайындалатын мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы.

Кәмелетке толмаған адамға жаза тағайындау - Қылмыстық кодексте көзделген мән жайлардан басқа, оның өмірі мен тәрбиесінің жағдайлары, психикалық даму деңгейі, жеке басының өзге де ерекшеліктері ескеріледі .

Кәмелетке толмағандарды жазадан босату бірінші рет орташа ауырлықтағы қылмыс жасаған және оны қылмыстық жауаптылыққа тартпай ақ түзеуге болады деп белгіленсе, сот оны жауаптылықтан босатуы мүмкін.

Қылмысқа қатысу - Екі немесе одан да көп адамның қылмыс жасауға қасақана бірлесіп қатысуы.

Заттай (материалдық) көмектесу - белгілі бір белсенді іс-әрекеттер құрал беру, кедергілерді жою, қылмыс істеуге пайдаланылатын құралдар мен аспаптар беру аркыны жүзеге асырылады.

Интеллектуалдық көмектесу - орындаушының қылмыс істеуге деген шешімін, жігерін нығайтуға байланысты болады. Интеллектуалдық көмектесуге қылмысты істеуге кеңестерімен, нұсқауларымен ақыл беру,

МАЗМҰНЫ

МАЗМҰНЫ:

КІРІСПЕ

МАЗМҰНЫ:

МАЗМҰНЫ: 1

КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІГІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

МАЗМҰНЫ:

1. 1 Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігінің ерекшеліктері

МАЗМҰНЫ:

1. 2 Кәмелетке толмағандарды қылмыстық жауапкершіліктен босату

МАЗМҰНЫ:

МАЗМҰНЫ: 2

КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

МАЗМҰНЫ:

2. 1 Кәмелетке толмағандардың қылмыстылығының түсінігі, оның жалпы сипаттамасы және динамикасы

МАЗМҰНЫ:

2. 2 Кәмелетке толмаған қылмыскерлердің жеке тұлғалық ерекшеліктері

МАЗМҰНЫ:

2. 3 Кәмелетке толмағандардың қылмыстылығының себептері және олармен күресу шаларалары

МАЗМҰНЫ:

МАЗМҰНЫ: 3

КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫ ЖАЗАЛАУ ТҮСІНІГІ МЕН МӘНІ

МАЗМҰНЫ:

3. 1 Қылмыстық жауаптылықтың және жазаның түсінігі, кәмелетке толмағандарды жазалаудың мәні

МАЗМҰНЫ:

3. 2 Кәмелетке толмағандарға қолданылатын жазаның мақсаттары мен қағидалары

МАЗМҰНЫ:

3. 3 Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жазалардың түрлері

МАЗМҰНЫ:

3. 4 Кәмелетке толмаған қылмыскер тұлғасыньщ жас және -психологиялық ерекшеліктері және олардың жаза тағайындаудағы орны

МАЗМҰНЫ:

ҚОРЫТЫНДЫ

МАЗМҰНЫ:

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі : Тәуелсіз Қазақстан Республикасының саяси, экономикалық және әлеуметтік тұрғыдан даму, өркендеу процесі берік орын алды. Елімізде жылма-жыл алға өрлеушілік, дүниежүзілік деңгейге көтерілуге қадам басқандық айқын көрініс беруде. Тәуелсіздік алғаннан бері көптеген реформалар жүзеге асты. Мемлекетімізде екі мәрте 1993 жылы және 1995 жылы Конституция қабылданды [1. 67] . Мемлекетіміздің құқықтық негізі берік орнады. Осы аз уақыт ішінде Қазақстан Республикасында көптеген кодекстер - қылмыстық, қылмыстық атқару, азаматтық, азаматтық іс жүргізу, әкімшілік және т. б. қабылданды. Осындай заңдылық нормалардың қабылдануы құқық бұзушылықтың алдын алуға және қылмысты құбылыстармен пәрменді күрес жүргізуге құқықтық негіз жасап берді. Мемлекетімізде орын алып жатқан осындай оңды жетістіктерімізбен бірге қоғамның одан әрі серпінді дамуына кедергі келтіріп жатқан теріс құбылыстар да бар. Сондай қоғамға жат құбылыстардың бірі - қылмыстылық болып табылады. Қылмыстық көрсеткіші де жылма-жыл өсуде. Қылмыстылықпен күресуде мемлекет көптеген ұйымдастырушылық шараларын іске қосуда. Қазақстан Республикасының Президенті 2003 жылы 10-шы қыркүйекте қылмыспен қарсы күрес мәселелері бойынша Республикалық кеңесте сөйлеген сөзінде қылмыспен күрес ортақ іске үлес қосқандық деп атап көрсетіп, осы істі жүзеге асырудың нақты он түрлі жолын қадап айтты [2. 89] . Бұл міндеттерді жүзеге асыруда мемлекеттік өкімет және басқару органдарының қызметін одан әрі жетілдіруді, елімізде құқықтық мемлекет құру ісінде сапалы заңдарды қабылдауды өрістету, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауда мемлекеттік билік органдарын әділеттілік, заңдылық, жариялылық, ізгілік принциптерін басшылыққа алған мінсіз қызметі өте қажет.

«Біз бүгінгі кезеңнің міндеттерінен өзге біздің ұрпақтың келер ұрпақтар алдында орасан зор жауапкершілік жүгін арқалайтынын: әкелер мен аналардың, аталар мен әжелердің өз балалары мен немерелері алдындадағы жауапкершілігін күнделікті есте ұстауға тиіспіз.

Біз өз балаларымыз бен немерелерімізді сонау алыс болашақта, олар біздің жасымызға жеткен кезде қандай күйде көргіміз келеді?

Олар әл-ауқатты өмір сүре ме, тоғайған, дендері сау әрі білімді білікті бола ма?

Олар жақсы әрі азат қоғамда өмір сүре ме?

Олар өз қауіпсіздігі мен балаларының қауіпсіздігі үшін алаңсыз бола алар ма, көшелермен емін еркін жүріп, өз дүние-мүлкі үшін қауіптенбес болар ма?

Біз оларға қуатты мемлекет пен өзіміздің жақын және алыс көршілерімізбен достық қарым қатынасымызды мұра етіп қалдыра аламыз ба?

Біз осынау қарапайым, бірақ маңызды сұрақтарға бүгіннің өзінде жауап беруге тиіспіз» [3. 90] .

Кәмелетке толмағандардың қылмыстылығы мәселесі әрқашанда, қандай қиын қыстау заман болмасын кез келген халықты алаңдататын мәселе. Оның себебі бүгінгі жасөспірімдер елдің, ұлттың ертеңгі болашағы болып табылатындығында.

Бірақ бұл проблема қандай маңызды болмасын, ол әлі де жеткілікті деңгейде зерттелген жоқ. Әрине, біздің елімізде осы бағытта арнаулы зерттеулер жүргізілмеген десек, ол шындыққа сыймас. Бұл саладағы аз да болса монографиялар мен ғылыми еңбектерден құр алақан емеспіз.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Өткенге шолу жасайтын болсақ, жасы кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстылықпен күрес жүргізудің әртүрлі проблемалары бұрыңғы Кеңес Одағы тұсында З. А. Астемировтың, Е. В. Болдыревтың, М. И. Блумның, К. Е. Игошевтың, А. Н. Игнатовтың, Е. Л. Коневскийдің, Н. А. Ключинскаяның, Г. М. Миньковскийдің, Н. И. Трофимовтың, А. К. Шедринаның, Е. А. Харшактың және тағы да басқа ғалымдардың еңбектерінде баяндалған болатын.

Ал Қазақстандық материалдарға сәйкес Н. М. Әбдіровтың, Н. А. Әлімовтың, Т. К. Әкімжановтың, К. А. Бегалиевтің, С. Х. Жадыбаевтың, Е. Ғ. Жәкішевтың, Е. І. Қайыржановтың, К. К. Кусниденовтың, Ғ. С. Мауленовтың, М. С. Нарикбаевтың, Г. Р. Рустемованың, Ш. Т. Тайбакованың, И. А. Умановтың, С. Ш. Шапинованың, Ж. Б. Шаяхметованың, А. С. Чокмурованың, Ж. Т. Өтеновтың, Н. Дулатбековтың, Р. М. Шаймерденұлының, Д. Бұғыбайқызының және тағы да басқа ғалымдардың еңбектерін айтуға болады.

Еліміздегі қылмыстардың жалпы санының өсуі жағдайында кәмелетке толмағандардың қылмыстылығы да көбейіп бара жатыр. 1998-2007 жылдар арасында ол мынадай көрсеткіштерді аңғартады: (2003ж. ), 15656 (2004ж. ), 13724 (2005ж. ), 9027 (2006ж. ), 7435 (2007ж. ) .

Республика бойынша жалпы алғанда кәмелетке жасы толмағандардың қылмыстарының үлес салмағы 1961-1981 жылдар аралығында, яғни 20 жылда шамамен 9 % құраған болса, ол көрсеткіш соңғы 11 жыл ішінде (1988 -1998) 14 % жақындап отыр. Жасы 18 ге толмаған адамдардың саны еліміздегі жалпы адам санының 33 % құрайтын болса, аталған көрсеткіш деңгейінің қаншалықты зор екендігін байқау қиын емес.

Кәмелетке толмаған қылмыскерлердің жасаған қылмыстары арасында тонау, қарақшылық, қасақана кісі өлтіру, денсаулыққа зиян келтіру, зорлау секілді қылмыстар кең тараған, ұрлық және бұзақылық қылмыстарының 75-80 % кәмелетке толмағандардың үлесінде.

Криминологтардың көптеген зерттеулері кәмелетке толмағандардың қылмыстылығы бұл негізінен топтық қылмыс екендігін дәлелдеп отыр. Еліміздегі кәмелетке толмағандардың топтасып қылмыс жасау деңгейі алаңдатарлық деңгейде екендігі статистикалық мәліметтер көрсетуде.

Атап айтсақ, Қазақстан Республикасы бойынша жасы кәмелетке толмағандардың топтасып жасаған қылмыстарының жалпы саны соңғы 11 жылда мына көрсеткіш түрінде, 2005 ж. - 3740, 2006 ж. - 3799, 2007 ж. - 3991.

Көріп отырғанымыздай кәмелтке толмағандардың топтасып қылмыс жасауынының деңгейі 11 жыл ішінде екі есе өскен.

Жасөсіпірімдердің арасында рецидивист қылмыскерлердің саны соңғы бес жылда 42. 7 % өскен.

Заң бұзушылықтың алдын алу проблемасымен, соның ішінде құқықтық білімді насихаттау жолымен де, кеңестік дәуірде жеткілікті түрде белсенді айналысқандығы белгілі, ал қазіргі кезде бұрынғы ішкі істер министрі К. Сулейменов көрсеткендей: мемлекеттің тоталитарлы партиялық - әкімшілік фундаментіне арқа сүйенген қылмыстардың алдын алудың біртұтас жүйесі жойылған соң, бұл проблемамен ешкім айналысып жатқан жоқ. Кәмелетке толмағандар жасайтын қылмыстар арасында аса ауыр қылмыстардың және пайдакүнемдік, зорлықпен ұштасқан қылмыстардың саны басым. Сондай ақ осы қылмыстарда тағылықтың, қатыгездіктің орын алуы сирек емес. Қылмыстардың басым көпшілігі ортақ қатысу нысанында әсіресе топпен жасалады бұл құбылыс та жасөспірімдердің психологиясына тән. Әрбір үшінші қылмысты кәмелетке толмағандар үлкендермен бірігіп жасайды.

Кәмелетке толмағандардың қылмыстылығының жоғарыда аталып кеткен тән белгілері заң шығарушыны кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігін аса мұқияттылықпен регламентациялау қажеттілігіне итермеледі, қабылдануға тиісті нормалар қылмыстық жауапкершілік пен жазалаудың жалпы ережелерінен кей жағдайларда өзгеше болуы қажеттілігі туды. Заңдылықпен кәмелетке толмағандар үшін жаза түрлері, жазаның жекелеген түрлерін тағайындау, оларды жаза мен қылмыстық жауапкершіліктен босату, сондай ақ ескіру мерзімін санау және соттылықты жоюдың ерекше жағдайларын белгілеу қажет болды.

Бұл мәселелер 1998 жылы күшіне енген Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің құрамына «кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігің атты бөлімді кіргізу арқылы шешілген. Бұл бөлімнің нормаларының мазмұны Қылмыстық кодекстің Жалпы бөлімінің ережелерінен өзгешелеу құрастырылған, ерекшелену себебі олардың қылмыс субьектісінің жас ерекшелігімен ғана түсіндіріледі және олар жауапкершілікпен жазаны жеңілдетуге бағытталған.

Кәмелетке толмағандар туралы дербес бөлімнің Қазақстан заңдылығында пайда болуы бірінші рет. Қазақ ССР Қылмыстық кодексінде кәмелетке толмағандардыің қылмыстық жауапкершілігіне көзқарас жеткілікті түрде ізгілік тұрғыда болса да, осы тақырып бойынша нормалар жалпы бөлімнің әр түрлі баптарында шашырап жүйеленбеген еді. Сол себепті қылмыстық заңда кәмлетке толмағандарға арналған арнайы бөлімінің пайда болуы бұл еліміздің қылмыстық заңының жоғары даму деңгейін көрсетіп отыр.

Әрине кәмелетке толмағандардың қылмыстарына қарсы күресуде қылмыстық құқықтық шаралар негізгі болып табылмайды. Кәмелетке толмағандардың қылмыстылығының өсуіне қоғамның қарқынды түрде әлеуметтік бөлінуі, халықтың басым көпшілігінің өмір сүру деңгейінің күрт төмен түсіп кетуі, жанұялық қатынастардың өзгеруі, жасөспірімдерге деген қатыгездіктің жоғарылауы жағдайында болып жатқанын ескермеуге болмайды. Осындай жағдайда маңыздылығы бойынша бірінші орындарда әлеуметтік, экономикалық және тәрбиелік алдын алу шаралары болуы жалпыға ақиқат заңдылық.

Сол себепті кәмелетке толмағандарға қатысты жаза қолдануға қатысты М. С. Нарикбаевтің қылмыстық жаза бірқатар тәрбиелік шаралар қолданылып, олар нәтижесіз болмағаннан кейін ғана қолдануы керек деген көзқарасы дұрыс .

Зерттеудің мақсаты мен міндеті: Жоғарыдағыларды ескере отырып бітіру жұмысын жазуда мен алдыма бірнеше мақсат қойдым, олар төмендегідей:

Олардың бірінішісі - Қазақстан Республикасындағы кәмелетке толмаған қылмыскерлердің қылмыстылығының деңгейін анықтау.

Екіншісі - кәмелетке толмаған қылмыскерлердің жауапкершілігінің, оларға жаза тағайындаудың ерекшеліктерін анықтау және осы мәселенің даулы жақтарын көрсету.

Үшіншісі - еліміздегі кәмелетке толмаған қылмыскерлердің қылмыстылығының криминологиялық сипаттамасын беру.

Төртіншісі - Кәмелетке толмаған қылмыскерлердің қылмыстылығының себептері мен онымен күресу шараларын анықтау.

Қорғауға ұсынылатын тұжырым: . Кәмелетке жасы толмағандар арасында қылмыстың саралану барысында болатын кейбір міселелердің алдын алу. Құқық қорғау органдарының қызметкерлері мен криминалист-ғалымдар алдына қылмыстың алдын алу. Кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі комиссияның істеген келелі істерінің тиімділігіне баға беру.

Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі: : Дипломдық жұмыс өз құрылымы бойынша алдына қойған мақсаты мен міндеттеріне сай келеді. Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІГІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

1. 1 Кәмелетке толмағандардың жауапкершілігінің ерекшеліктері.

Қолданылып жүрген қылмыстық заң кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілгі туралы арнайы тарауды бірінші рет кіргізіп отыр. Ізгілік қағидасына негізделген осындай тәжірибе қазіргі заманда әлемде қолданылып БҰҰ мақұлдаған қылмыстық заңдылыққа сәйкес келеді.

Арнайы бөлімнің кіргізілуі қылмыстық құқық және қылмыстық іс жүргізу құқығының нормаларын да сәйкестендіреді. Қазақстан Республикасының іс жүргізу кодексінде «Кәмелетке толмағандардың істері бойынша іс жүргізуң атты тараудың бар екендігі және бұл тарауға кәмелетке толмағандарға қатысты барлық іс жүргізу әрекеттері жинақталғандығы белгілі. 1998 жылы күшіне енген Қылмыстық Кодекстің кәмелетке толмағандардың тұлғасын айқындағаны да жаңалық.

Қылмыстық кодекстің 78 бабының 1 бөліміне сәйкес кәмелетке толмағандар деп қылмыс жасаған кезге қарай жасы он төртке толған, бірақ он сегізге толмаған адамдар танылады. Ресейдің, Автрияның, Германияның, Жапонияның қылмыстық заңдарында да осылай көрсетілген. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы Францияның қылмыстық кодексінде - 13, Нидерланд, Португалия елдерінде - 12, Жаңа Зелландияда - 10, Ирландия құқығында - 7 жас деп көрсеткен. Он төрт жастан төменгілерді қалай атау керектігін қылмыстық заң көрсетпеген, тек сегіз жасқа толмаған балаларға ғана біз «жас балаларң терминін қолданыла аламыз, бұл туралы заңда нақты сілтеме болмаса да жас балалар терминін біз ҚК (72 бап, 1 бөлім) сүйеніп нақты айта аламыз. 18 жасқа толғандар сәйкесінше кәмелетке толмағандар [4] .

Қылмыстық кодекске кәмелетке толмағандар жайлы жаңа тарауды кіргізу, ересектер үшін қолданылатын нормаларды кәмелетке толмағандарға қолдануға кедергі жасамайды. Мысалға жазаны қылмыстар мен үкімдер жиынтығы бойынша тағайындау, бас бостандығынан айырудың ең төменгі мерзімдері және т. б. Бұрын сонды біздің заңдылыққа белгісіз жаңалық ол сот және тергеу органдарына қылмыстық жауаптылық жасына жеткен, бірақ психикасының бұзылуына байланысты емес, психикалық дамуы жағынан артта қалуы салдарынан кішігірім немесе орташа ауырлықтағы қылмысты жасау кезінде өзінің іс әрекетінің (әрекетсіздігінің) іс жүзіндегі сипаты мен қоғамдық қауіптілігін толық көлемінде түсіне алмаған кәмелетке толмаған адамдарды қылмыстық жауапкершілікке тартпау құқығы болып отыр (15 бап, 3 бөлім) .

Заңға бұл маңызды ережені кіргізу арқылы, көп жылғы, шектелген есі дұрыстық жайлы теориялық даулар шешімін тапқан сияқты. Қабылданған заң кәмелетке толмағандардың қылмыстылығының алдын алу жұмысындағы жаңа стратегиялық бағытты қайта жандандырып отыр, яғни алдымен тәрбиелеу, емдеу, әлеуметтік қамсыздандыру және содан кейін ғана қылмыстық жазалау. Тарихқа үңілсек осындай бағыт 1917 жылғы қазан төңкерісінен кейінгі Ресейде қабылданған заңдарда болған.

Кәмелетке толмағандардың жауапкершілігінің ерекшеліктерін дербес тарауға бөліп шығару, осы тұлғаларға қатысты қылмыстық жауапкершілік аталған баптың ерекшеліктеріне сәйкес тағайындалады деп түсінуге болады. ҚК осындай ерекше ережелерді кіргізу осы жас категориясындағы, тұлғалардың әлеуметтік психологиялық ерекшеліктерімен түсіндіріледі. Он төрт, он алты жас аралығындағы кәмелетке толмағандарда бір жағынан ұстамдылық, дербестік пайда болып, өзін өзі игеруге әлеуметтенудің салыстырмалы түрде жоғары деңгейіне қол жеткізсе, екінші жағынан қоғамдағы өзінің орнын түсіну, оқу орындарда оқуын бітіру, ары қарай жалғастыру арқылы тұлғаның әлеуметтенуі жалғаса береді.

«Осы жастағы адамдар үшін ойлаудың тым үзілді кесілділігі, қызбалылық, ұшқалақтылық, жағдайды қажетті деңгейде барлығын ескеріп бағалауға дәрменсіздік тән. Бұл жастық ерекшеліктер кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігіне, қылмыстық жауапкершіліктің жалпы ережелеріне қарағанда ерекшеліктер мен толықтыруларды кіргізуге себепші болдың.

«Қылмыс үшін әрқашанда жазаң - бұл қағида әрқашанда сақталуы шарт. Әр қылмыстық әрекетке қарсы, қылмыстық кодексте көзделген шара бар. Кейде «кауіп қатер бар әрине, сонда да тәуекелң - деп ойлайтын жасөспірімдер заңға қайшы әрекет жасайды. Бірақ қылмыскер жазадан қанша жалтарып, қандай айла жасаса да қылмыс бәрібір де ашылады. Құқыққа қайшы ешқандай әрекет, ешбір қылмыскер жасырынып назардан тыс қалмауы керек - бұл біздің қоғамның, заманның талабы екендігі белгілі.

Жазаның болмай қоймайтындығы қағидасын, тек құқық бұзушылармен күресуде ғана емес, сондай ақ заңға құрметпен қарауды тәрбиелеу, заңдылықты сақтау және адамдарда құқықтық ережені сақтау әдетін тәрбиелеуде қолданудың маңызы зор.

Жасалған құқық бұзушылық үшін ең бірінші құқық бұзушының өзі жауап береді, ол ең бірінші болып жазаны, оның ауырлығын көтереді.

ҚК 15 бабында он төрт жасқа толған, бірақ он сегіз жасқа толмаған тұлғалар үшін қылмыстық жауапкершіліктің шектері қарастырылған. Жаңа ҚР ҚК, ҚазССР ҚК секілді қылмыстық жауапкершіліктің басталуының екі деңгейін бекіткен. Жалпы ереже бойынша қылмыстардың басым көпшілігі үшін қылмыстық жауапкершілік он алты жастан басталады. Тек қана қоғамдық қауіптілігі және құқыққа қайшылығы көп жылғы тәжірибе көрсеткендей, он төрт жасқа толған жасөспірімдер үшін мәлім болатын қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылық осы жастан басталады.

ҚК 15 бабының 2 тармағы қарастырған қылмыстар үшін қылмыстылық жауапкершілік 14 жастан басталады, ол толық және кәмелетке толмағандардың қылмыстылық жауапкершілігі туралы сұрақтарды шешкенде тергеу органдары және соттар үшін міндетті болып табылады. Сонымен қатар қылмыстық жауапкершлік он алты жастан басталатын қылмыстарда, қылмыстық жауапкершілік он төрт жастан басталатын қылмыстардың элементтерінің болу ықтималдылығын ескермей кетпеуге болмайды. Мысалға: бандылық үшін (237 бап) қылмыстық жауапкершілік он алты жастан басталады. Бірақ бандылық күрделі қылмыс бола тұрып, ұрлау, тонау, қарақшылқ, адам өлтіру сияқты қылмыстарды да қамтуы мүмкін. Бандылық шабуылға қатысқан он төрт жасқа толған жасөспірімдер сәйкесінше басқа аталған қылмыстар үшін жауапкершілікке тартылып, бірақ бандылық үшін жауапкершілікке тартылмайды. Тап осындай жағдай жасөспірімдердің қылмыстылығы туралы мәселені басқа қылмыстар жөнінде қарастырғанда болуы мүмкін, мысалға жаппай тәртіпсіздіктерге қатысу (241 бап), тонауды (178 бап), бұзақылықты (257 бап), және тағылықты (258 бап) қамтуы мүмкін. Кәмелетке толмағандардың әрекеттері сәйкесінше тек ҚК 178, 257, 258 баптары бойынша ғана сараланады.

Қылмыстық жауапкершілік он алты жастан басталатын және ҚК 15 б. 2 бөлімінде айтылған қылмыстардың элементтерін қамтымайтын қоғамға қауіпті әрекетер жасалғанда, он алты жасқа толмаған кәмелетке толмағандар қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды. Оларға он төрт жасқа толмаған жасөспірімдерге қолданылатын тәрбиелеу шаралары секілді, шаралар қолданады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.