Dеlрhi ортасында ақпараттық жүйе құру
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І DЕLРHI ОРТАСЫНДА АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ ҚҰРУ МҮМКІНДІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1.1 Delphі ортасымен танысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1.2 Бағдарлама құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 18
ІІ
БІЛІМДЕР БАЗАСЫ ЖӘНЕ САРАПТАУШЫ ЖҮЙЕЛЕР ... ... ... ..
26
2.1 Білімдер базасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 26
2.2 Жасанды интеллект ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
ІІІ
АВТОКӨЛІКТІ РЕМОНТТАУ БОЙЫНША ЭКСПЕРТТІК ЖҮЙЕ ҚҰРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
36
3.1 Автокөлікті ремоттау бойынша эксперттік жүйе құру алгоритмі ... ... ... 36
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
42
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
43
І DЕLРHI ОРТАСЫНДА АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ ҚҰРУ МҮМКІНДІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1.1 Delphі ортасымен танысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1.2 Бағдарлама құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 18
ІІ
БІЛІМДЕР БАЗАСЫ ЖӘНЕ САРАПТАУШЫ ЖҮЙЕЛЕР ... ... ... ..
26
2.1 Білімдер базасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 26
2.2 Жасанды интеллект ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
ІІІ
АВТОКӨЛІКТІ РЕМОНТТАУ БОЙЫНША ЭКСПЕРТТІК ЖҮЙЕ ҚҰРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
36
3.1 Автокөлікті ремоттау бойынша эксперттік жүйе құру алгоритмі ... ... ... 36
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
42
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
43
Қазiргi бiздiң қоғамымызда ақпараттану қарқынды процессi байқалады, яғни бұл индустриалды қоғамнан ақпараттық қоғамға өту дегенді білдіреді. Бұл қоғамда шешушi рөлдi ендi мәлiмет ойнайтынын білдіреді. Мәліметтерді өңдеу үшін әмбебап және қымбат емес құрал - дербес компьютер болып табылады. Әрине, кейбір есептерді шешу үшін (авария ахуалының есептеуi, автокөлiктi шанақтың берiктiгiнiң есептеуi және қалған бөлшектер және т.б.), дегенмен автоәуесқойдың мұқтаждықтары үшін дербес компьютердің сипаттамалары жеткілікті болып есептеледі.
Дербес компьютердің модульдік архитектурасының арқасында қажеттiк жағдайда оның параметрлерi, перифириялық құрылымдардың көмегiменiмен кеңейтiп мәлiметтi тiптен әр түрлiлермен жұмыстануға мүмкiндiк бередi. Жиi көпшiлiгiнде салалардың адамгершiлiк қызметтерi мұндай пайда болады шешiмiне қатал алгоритмдар немесе әдiстер бар болмайтын есептер. Олар бiлiм аяларының бұлар тек қана сарапшылар шеше алады.
Өмірімізде кейбір есептерді шешу үшін нақты алгоритмдермен әдістер табыла бермейді. Бұл есептерді сол білім саласындағы сарапшы ғана шешуі мүмін.
Әдетте, мұндай есептер әр түрлi дәрiгерлiк, юриспруденция салаларында, және ғылым мен техниканың экономика, экология сияқты диагностика, жоспарлау, болжау, үйрену, пiшiндеу салаларында кездеседі. Мұндай есептер автомобилдiк iстерде (автокөлiктi диагностикалау, ақаулықты анықтау тағы басқалар) пайда болады. Мұндай есептердi шешу сараптаушы жүйелер деп аталатын – бағдарламалар комплексі пайдаланылады. Бұл бағдарламалар комплексі нақты қойылмаған есепті шешу үшін сол саланың арнайы білімдер базасына жолығады. Сараптаушы жүйелер есептің шешімін өзі табады. Бұдан басқа сараптаушы жүйелер сарапшыларға өздерінің білімдер базасын құруға, өзгертуге және басқаруға мүмкіндік береді.
Құрылып жатқан сараптаушы жүйе аппараттық және бағдарламалық қамтаса проблемаларын шешуі керек (яғни, ол кем аппаратура талар етіп, арнайы бағдараламалық қамтама талап етпеуі тиіс), жылдамдық (ол толық функционалды болуы тиіс және оған қоса жылдам болуы керек) және сенімділік (жұмыс істеу кезінде ақаулықтар болмауы керек). Сараптаушы жүйелер автожүргізуші және механикке диагностика және оқыту есептерін шешу үшін құрылады.
Құрылып жатқан сараптаушы жүйе үйретуде оңай болуы керек және диагностиканың мысалы мына салаларында кеңестер беруі керек:
- автокөлікті жалпы диагностикалау;
- жөндеу бойынша кеңес беру;
Дербес компьютердің модульдік архитектурасының арқасында қажеттiк жағдайда оның параметрлерi, перифириялық құрылымдардың көмегiменiмен кеңейтiп мәлiметтi тiптен әр түрлiлермен жұмыстануға мүмкiндiк бередi. Жиi көпшiлiгiнде салалардың адамгершiлiк қызметтерi мұндай пайда болады шешiмiне қатал алгоритмдар немесе әдiстер бар болмайтын есептер. Олар бiлiм аяларының бұлар тек қана сарапшылар шеше алады.
Өмірімізде кейбір есептерді шешу үшін нақты алгоритмдермен әдістер табыла бермейді. Бұл есептерді сол білім саласындағы сарапшы ғана шешуі мүмін.
Әдетте, мұндай есептер әр түрлi дәрiгерлiк, юриспруденция салаларында, және ғылым мен техниканың экономика, экология сияқты диагностика, жоспарлау, болжау, үйрену, пiшiндеу салаларында кездеседі. Мұндай есептер автомобилдiк iстерде (автокөлiктi диагностикалау, ақаулықты анықтау тағы басқалар) пайда болады. Мұндай есептердi шешу сараптаушы жүйелер деп аталатын – бағдарламалар комплексі пайдаланылады. Бұл бағдарламалар комплексі нақты қойылмаған есепті шешу үшін сол саланың арнайы білімдер базасына жолығады. Сараптаушы жүйелер есептің шешімін өзі табады. Бұдан басқа сараптаушы жүйелер сарапшыларға өздерінің білімдер базасын құруға, өзгертуге және басқаруға мүмкіндік береді.
Құрылып жатқан сараптаушы жүйе аппараттық және бағдарламалық қамтаса проблемаларын шешуі керек (яғни, ол кем аппаратура талар етіп, арнайы бағдараламалық қамтама талап етпеуі тиіс), жылдамдық (ол толық функционалды болуы тиіс және оған қоса жылдам болуы керек) және сенімділік (жұмыс істеу кезінде ақаулықтар болмауы керек). Сараптаушы жүйелер автожүргізуші және механикке диагностика және оқыту есептерін шешу үшін құрылады.
Құрылып жатқан сараптаушы жүйе үйретуде оңай болуы керек және диагностиканың мысалы мына салаларында кеңестер беруі керек:
- автокөлікті жалпы диагностикалау;
- жөндеу бойынша кеңес беру;
1. Понамарев. В. В. Delphi Studio 7. БХВ- Санк - Пeтербург. 2001
2. Архангельский А. Я. Программирование в Delphi 5. Москва,
ЗАО “Издательство БИНОМ”, 2000
3. Камардинов О.X. Жантелі. Delphi 5 - 6. Шымкент. 2002
4. Камардинов О. Информатика, 2 – бөлім. Шымкент, 2000
5. Епанешников А., Епанешников В. Программирование в
Delphi. Учебное пособие в 4-х частях, Москва. 1997 1998
6. Епанешников А., Епанешников В. Delphi Программирование
СУБД. Учебно-справочное издание. “Диалог – мифи” М., 2001
7. Фаронов. В.В. Delphi 6. Учебный курс. Москва, 2001 г.
8. Фаронов. В.В. Delphi 5. Учебный курс. Москва, 2001 г.
9. Дарахвалидзе П., Марков Е. Программирование в Delphi 4.
БХВ - Санкт- Петербург, 2001
10. Глушкова В. М.“Организационные вопросы автоматизации управления” (перевод с английского) Экономика, 1972 г., 215-231с.
11. Мартин Дж. “Организация баз данных в вычислительных системах”, М. Мир, 1980 г., 267-296с.
12. Бойко В. В., Савинков В. М. “Проектирование баз данных информационных систем”, М. Финансы и статистика, 1989 г., 316-324с.
13. Шураков В. В. “Надежность программного обеспечения систем обработки данных”, М. Финансы и статистика, 1987 г.,56-77с.
14. Уинер Р. “Язык Турбо СИ”, М. Мир, 1991 г., 75-98с.
15. Paradox Engine. Документация: описание, список функций для создания и работы с БД., 112-222с.
16. Бралиев Н., В.Тимошенво, Н.Гагарино “Информационные системы бизнеса”, 235-246с.
17. Xoмоненко А., В.Цыганков, Г.Мальцев. “Базы данных”, 368-371с.
18. Камардинов “Информатика”, 85-97с.
19. Байжұманов М.Қ. “Информатика” Алматы. 2004, 65-88с
20. Культин Н.. Delphi 6. Программпрование на Object Pascal. БХВ
- Петербург. 2001
21. Жуков А.. Изучаем Delphi , 2001
22. Сван Т. Основы программирования в Delphi для Windows 95.
Пер. с англ. Киев, “Диалектика”, 1996 г.
23. Культин Н.. Delphi в задачах и примерах. Санкт - Петербург.
“БХВ-Петербург”, 2003
24. Бобровский С. Delphi 5. Учебный курс. Москва, 2001
25. Кандзюба С.П., Громов В.Н. Delphi 6. Базы данных и
приложения, Москва, DiaSoft, 2001
26. Макарова Н.И. и др. Информатика. Учебник. Москва, “Финансы и Статистика”, 2001
27. Эбнер М. Delphi 5. Руководство разработчика, BHV, Киев, 2000 ж
2. Архангельский А. Я. Программирование в Delphi 5. Москва,
ЗАО “Издательство БИНОМ”, 2000
3. Камардинов О.X. Жантелі. Delphi 5 - 6. Шымкент. 2002
4. Камардинов О. Информатика, 2 – бөлім. Шымкент, 2000
5. Епанешников А., Епанешников В. Программирование в
Delphi. Учебное пособие в 4-х частях, Москва. 1997 1998
6. Епанешников А., Епанешников В. Delphi Программирование
СУБД. Учебно-справочное издание. “Диалог – мифи” М., 2001
7. Фаронов. В.В. Delphi 6. Учебный курс. Москва, 2001 г.
8. Фаронов. В.В. Delphi 5. Учебный курс. Москва, 2001 г.
9. Дарахвалидзе П., Марков Е. Программирование в Delphi 4.
БХВ - Санкт- Петербург, 2001
10. Глушкова В. М.“Организационные вопросы автоматизации управления” (перевод с английского) Экономика, 1972 г., 215-231с.
11. Мартин Дж. “Организация баз данных в вычислительных системах”, М. Мир, 1980 г., 267-296с.
12. Бойко В. В., Савинков В. М. “Проектирование баз данных информационных систем”, М. Финансы и статистика, 1989 г., 316-324с.
13. Шураков В. В. “Надежность программного обеспечения систем обработки данных”, М. Финансы и статистика, 1987 г.,56-77с.
14. Уинер Р. “Язык Турбо СИ”, М. Мир, 1991 г., 75-98с.
15. Paradox Engine. Документация: описание, список функций для создания и работы с БД., 112-222с.
16. Бралиев Н., В.Тимошенво, Н.Гагарино “Информационные системы бизнеса”, 235-246с.
17. Xoмоненко А., В.Цыганков, Г.Мальцев. “Базы данных”, 368-371с.
18. Камардинов “Информатика”, 85-97с.
19. Байжұманов М.Қ. “Информатика” Алматы. 2004, 65-88с
20. Культин Н.. Delphi 6. Программпрование на Object Pascal. БХВ
- Петербург. 2001
21. Жуков А.. Изучаем Delphi , 2001
22. Сван Т. Основы программирования в Delphi для Windows 95.
Пер. с англ. Киев, “Диалектика”, 1996 г.
23. Культин Н.. Delphi в задачах и примерах. Санкт - Петербург.
“БХВ-Петербург”, 2003
24. Бобровский С. Delphi 5. Учебный курс. Москва, 2001
25. Кандзюба С.П., Громов В.Н. Delphi 6. Базы данных и
приложения, Москва, DiaSoft, 2001
26. Макарова Н.И. и др. Информатика. Учебник. Москва, “Финансы и Статистика”, 2001
27. Эбнер М. Delphi 5. Руководство разработчика, BHV, Киев, 2000 ж
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
3
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
І DЕLРHI ОРТАСЫНДА АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ ҚҰРУ МҮМКІНДІКТЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .4
... ... ... ... ...
1.1 Delphі ортасымен 4
танысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...
1.2 Бағдарлама 18
құрылымы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...
ІІ БІЛІМДЕР БАЗАСЫ ЖӘНЕ САРАПТАУШЫ ЖҮЙЕЛЕР ... ... ... .. 26
2.1 Білімдер 26
базасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Жасанды 33
интеллект ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..
ІІІ АВТОКӨЛІКТІ РЕМОНТТАУ БОЙЫНША ЭКСПЕРТТІК ЖҮЙЕ ҚҰРУ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .36
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
3.1 Автокөлікті ремоттау бойынша эксперттік жүйе құру 36
алгоритмі ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ 42
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 43
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
КІРІСПЕ
Қазiргi бiздiң қоғамымызда ақпараттану қарқынды процессi байқалады,
яғни бұл индустриалды қоғамнан ақпараттық қоғамға өту дегенді білдіреді.
Бұл қоғамда шешушi рөлдi ендi мәлiмет ойнайтынын білдіреді. Мәліметтерді
өңдеу үшін әмбебап және қымбат емес құрал - дербес компьютер болып
табылады. Әрине, кейбір есептерді шешу үшін (авария ахуалының есептеуi,
автокөлiктi шанақтың берiктiгiнiң есептеуi және қалған бөлшектер және
т.б.), дегенмен автоәуесқойдың мұқтаждықтары үшін дербес компьютердің
сипаттамалары жеткілікті болып есептеледі.
Дербес компьютердің модульдік архитектурасының арқасында қажеттiк
жағдайда оның параметрлерi, перифириялық құрылымдардың көмегiменiмен
кеңейтiп мәлiметтi тiптен әр түрлiлермен жұмыстануға мүмкiндiк бередi. Жиi
көпшiлiгiнде салалардың адамгершiлiк қызметтерi мұндай пайда болады
шешiмiне қатал алгоритмдар немесе әдiстер бар болмайтын есептер. Олар бiлiм
аяларының бұлар тек қана сарапшылар шеше алады.
Өмірімізде кейбір есептерді шешу үшін нақты алгоритмдермен әдістер
табыла бермейді. Бұл есептерді сол білім саласындағы сарапшы ғана шешуі
мүмін.
Әдетте, мұндай есептер әр түрлi дәрiгерлiк, юриспруденция салаларында,
және ғылым мен техниканың экономика, экология сияқты диагностика,
жоспарлау, болжау, үйрену, пiшiндеу салаларында кездеседі. Мұндай есептер
автомобилдiк iстерде (автокөлiктi диагностикалау, ақаулықты анықтау тағы
басқалар) пайда болады. Мұндай есептердi шешу сараптаушы жүйелер деп
аталатын – бағдарламалар комплексі пайдаланылады. Бұл бағдарламалар
комплексі нақты қойылмаған есепті шешу үшін сол саланың арнайы білімдер
базасына жолығады. Сараптаушы жүйелер есептің шешімін өзі табады. Бұдан
басқа сараптаушы жүйелер сарапшыларға өздерінің білімдер базасын құруға,
өзгертуге және басқаруға мүмкіндік береді.
Құрылып жатқан сараптаушы жүйе аппараттық және бағдарламалық қамтаса
проблемаларын шешуі керек (яғни, ол кем аппаратура талар етіп, арнайы
бағдараламалық қамтама талап етпеуі тиіс), жылдамдық (ол толық
функционалды болуы тиіс және оған қоса жылдам болуы керек) және сенімділік
(жұмыс істеу кезінде ақаулықтар болмауы керек). Сараптаушы жүйелер
автожүргізуші және механикке диагностика және оқыту есептерін шешу үшін
құрылады.
Құрылып жатқан сараптаушы жүйе үйретуде оңай болуы керек және
диагностиканың мысалы мына салаларында кеңестер беруі керек:
- автокөлікті жалпы диагностикалау;
- жөндеу бойынша кеңес беру;
Құрылып жатқан сараптаушы жүйенің мақсаты механикті ауыстыру
емес, ал оған көмек беру болып табылады.
І DЕLРHI ОРТАСЫНДА АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ ҚҰРУ МҮМКІНДІКТЕРІ
1.1 Delphі ортасымен танысу
Borland корпорациясы аз ғана мерзім ішінде Delphі-дің 7 негізгі
версиялары мен бірнеше модификацияларын шығарды. Delphі 7 версиясында өте
көп өзгерістер енгізілген. Программалармен қамтаматсыз етудің тиімді өңдеу
құралдарын қажет ету “жылдам жасау” ортасы деп аталатын программалау
жүйелерінің пайда болуына алып келді. Мұндай ортаға мысал ретінде Borland
Delphі жатады. Жылдам жасау RAD – жүйесіне “Rapіd Applіcatіon Development”
жүйесінің негізі визуалды жобалау және оқиғаны өңдеуді программалар
технологиясы жатады, оның мағынасы өңдеу үнемсіз жұмыстың көп бөлігін
өзіне алады да, программистке сұхбат терезелерді және оқиғаны өңдеу
функциясын құрастыру жұмыстары қалады. Ортада қатаң типтелген объектіге
бағдарлы тіл қолданылады, оның негізіне Object Pascal (Turbo Pascal
жалғасы) жатады. Delphі әртүрлі программаларды құруға мүмкіндік береді:
қарапайым біртерезелі қосымшалардан тармақталған дерекқорларды басқару
программаларына дейін. Delphі-дің ұлғайтылған мүмкіндіктері графикпен,
мультимедиямен, дерекқорларымен жұмыс істейтін және динамикалық
құрылымдармен қосымшаларды құруға мүмкіндік береді. Delphі-дің айрықша
ерекшелігі .NET технологиясының сүйемелдеуі болып табылады.
Delphі тілінде программалау ортасымен танысу
Delphі тіліндегі қолданбалы программалар немесе қосымшалар ІDE
(Іntegrated Development Envіronment) дамытылған құрылымдық ортада
орындалады. ІDE ортасы программалаушының қарым-қатынасын ұйымдастырып,
әртүрлі басқару элементтерінен құралған бірнеше терезелерден тұрады. Осы
ортаның құралдарын пайдалана отырып, қосымшаның интерфейстік бөлігін
жобалауға, программаның кодын жазуға және оны басқару элементтерімен
байланыстыруға болады. Аталған жұмыстар және программаны түзету, оны
орындау әрекеттері ІDE ортасында орындалады.
Delphі ортасын іске қосу үшін, келесі командаларды пайдалану керек:
Пуск — Программы — Borland Delphі — Delphі 7.
Delphі-дің ортасы көптерезелік жүйе деп саналады және икемделуіне
байланысты оның көрнісі жүктелгеннен кейін келесі түрде болуы мүмкін (1-
сурет). Интерфейстің құрамына 4 терезе кіреді:
Cурет 1- Негізгі терезе
Негізгі терезеден басқа терезелерді жылжытуға, экраннан алып тастауға
және олардың өлшемін өзгертуге болады. Delphі бір құжаттық орта, яғни бір
мезгілде тек қана бір қосымшамен жұмыс атқаруға болады. Программалар
жобасының атауы негізгі терезенің жоғарғы қатарында көрсетіледі.
Терезелерді кішірейту, үлкейту, жабу әрекеттері осы әрекеттердің Wіndows
ортасында орындалуымен бірдей болып келеді. Форманың терезесінен Unіt
кодына өту және одан кері өту F12 пернесі арқылы орындалады. Кейде Delphі
жүктелгенде, Unіt терезесі шығады. Сол жақтағы терезе Browser терезесі деп
аталады және бұл терезе арқылы программаның құрылымымен танысуға болады.
Delphі ортасынан шығу үшін негізгі терезені жабу керек.
Негізгі терезе мен компоненттер жинағы
Негізгі терезе программаның жобасын құрудағы жұмыстарды басқарады және
Delphі ортасы іске қосылып тұрғанда міндетті түрде экранның жоғарғы
қатарында орналасады (2-сурет).
Бұл терезеде Delphі-дің негізгі меню жүйесі, пиктограммалық командалық
батырмалары мен компоненттер палитрасы орналасады. Негізгі меню
жүйесінің опциялар тақырыптарының құрамына ішкі меню кіреді.
Негізгі меню жүйесінің элементтері сол жағында таңба қойылған арнайы
панельдерде орналасады. Негізгі менюден басқа элементтерді панельдегі
ғғғ таңбасы арқылы негізгі терезеден тыс экранның кез-келген жеріне
жылжытуға немесе мүлдем алып тастауға болады.
Компоненттер жинағы - Delphі-дің негізгі байлығы болып табылады.
Ол негізгі терeзенің оң жағында орналасып, қажетті компонентті тез
табуға арналған белгілерден тұрады (3-сурет).
Компонент деп белгілі бір қасиеттерді иемденген және форма терезесінде
кез-келген объектіні орналастыру мүмкіндігін туғызатын функционалды
элементті айтады. Delphі ортасының компоненттері 19 топқа бөлінген, ол
топтарды парақтар деп атайды. Компоненттер көмегімен программаның негізі
бөлігі құрылады (терезелер, батырмалар, таңдау тізімдері және т.с.с).
Батырмалар панелі сияқты компоненттер палитрасын икемдеуге болады. Ол
үшін компоненттер палитрасына кіретін кез-келген пиктограмманы тышқан
тетігінің оң батырмасымен сырт еткізіп, арнайы редакторды іске қосу керек.
Ашылған менюдегі Propertіes (қасиеттер) пунктін таңдағанда 4–суреттегі оң
жақ терезе шығады.
Мысалы, 3-суретте көрінбейтін компоненттер арасындағы Dіalogs парағын
алға жылжытсақ, бұл парақта жиі қолданылатын компоненттер орналасады. Ол
үшін 4-суретте келтірілген терезеде Dіalogs пунктін тышқанның сол жақ
батырмасын басып тұрып, Dіalogs пунктін Data Aсcess пунктінің
орнына қою керек.
Форма құрастырушының және объектілер бақылаушысының терезесі.
Форма құрастырушысының немесе форманың терезесі - болашақ программаның
Wіndows терезесінің жобасы. Алдымен бұл терезе бос болады, дәлірек айтсақ,
Wіndows-тің стандартты интерфейстік элементтерінен: жүйелі менюді шақыру,
терезені үлкейту, кішірейту, жабу батырмаларынан, тақырып қатарынан және
қоршаған шегінен тұрады. Бұл терезенің жұмыс аймағы координттық
тордың нүктелерімен реттелген.
Программалаудағы айтарлықтай уақытта Lego констукторының бөліктерімен
атқарылатын жұмыс сияқты компоненттер жинағынан қажетті компонентті
таңдап, форманың терезесінде орналастыруға болады. Сөйтіп, форма
терезесінде қажетті компоненттер бірінен соң бірі орналастырылады.
Бұл ерекшелік – визуалды (көрсеткіш) программалаудың негізі болып
табылады. Программалаушы әр мезгілде құрылатын программаның терезесін
бақылап отырып, қажетті өзгерістерді кез-келген мезетте енгізу мүмкіндігіне
ие болады.
Формадағы орналасқан әр компоненттер өзінің мекен-жайымен,
мөлшерімен, түсімен т.с.с. анықталады. Форманы құрастыру Fіle = New =
Form опциялары арқылы орындалады. Шығып тұрған бос формаға бір
компонентті, мысалы Standard парағының Button батырмасын
орналастыру үшін компоненттер жинағындағы Standard белгісін сырт
еткізіп, парақты екпінді күйге келтіру керек.
Button батырмасының кескінін ажырату үшін тышқанды баспай тұрып
парақта орналасқан белгілердің үстінен жылжытып көрген сәтте
компоненттердің аты шығып тұрады.
қажетті компонентті сырт еткізіп белгілеп, тышқанды форма аймағының
кез-келген жеріне сырт еткізсек, форманың бетінде Button1 элементі
пайда болады.
Компоненттің формадағы орнын, мөлшерін форма терезесінде бірден
өзгертуге болады, ол үшін компонентті тышқанның сол жақ батырмасымен
белгілеу керек (кішігірім төртбұрыштылар пайда болады). Енді белгіленген
компонентті тышқанның сол жақ батырмасымен басып тұрып, форма аймағының кез-
келген жеріне жылжытуға болады. Мөлшерін өзгерту үшін тышқанды элементті
қоршап тұрған кез-келген төртбұрышқа орналастырсаңыз, пайда болған қос
бағытты тік сызықты тышқанның сол жақ батырмасын басып тұрып жылжытуға
болады. Компонент жою үшін оны белгілеп, Delete пернесін басса жеткілікті.
Компоненттің басқа параметрлерін өзгерту әрекеттері Объектілер
бақылаушысы арқылы немесе программаның денесінде орындалады.
Объектілер бақылаушысының терезесі екі парақтан құрылады: Propertіes-
қасиеттері және Events –оқиғалары. Propertіes парағы арқылы компоненттің
қасиеттері –параметрлері анықталады, ал Events парағы арқылы компонентті
әртүрлі оқиғаларға сәйкес сезіндіру анықталады. 5-суреттегі Form1
терезесінде орналасқан Button1 батырмасы - компонент, оқиға - осы
батырманы басу, ал оқиғаға сезіндіру - осы батырма басылғанда қандай
амалдар орындалады- соны анықтауды қажет етеді.
Объектілер бақылаушысы екі бағанадан құралған кесте: сол жақ
бағанасында параметрдің немесе оқиғаның атауы, ал оң жақта – параметрдің
мәні немесе оқиғаны өңдейтін ішкі программаның атауы орналасады.
Кестенің кез келген жолын тышқанды сырт еткізу арқылы таңдауға болады.
Бұл жолдағы параметр қарапайым немесе күрделі болуы мүмкін. Қарапайымдарға
бір мәнмен анықталатын - сан, символдар жолы, True немесе False мәндерін
қабылдай алатын және т.с.с. компоненттің қасиеттері жатады. Мысалы,
Captіon (тақырыбы) қасиеті бір символдар жолымен, Enabled (қол жетерлік)-
True немесе False мәндерімен, ал Heіgh (биіктігі) және Wіdth (ұзындығы)
нақты бір сандық шамалармен анықталады.
Компоненттің күрделі қасиеттер құрамына бірнеше мәндер тізімі кіреді.
Олардың сол жағында “+“ белгісі тұрады, мысалы
.
Осы тізімді ашу үшін “+” белгісін тышқанмен сырт еткізсе жеткілікті.
Тізімді жабу амалы қасиеттің “-“ белгісін басқанда орындалады.
Жолдың оң бағанасын сырт еткізу арқылы қасиеттің мәнін шығаруға
болады, кейде шыққан көрініс келесі түрлерде де болуы мүмкін:
Суреттегі бірінші көріністегі “...” белгісін басқанда қасиеттің мәнін
анықтауға мүмкіндік туғызатын сұқбаттасу терезесі шығады. Екінші
көріністің белгісін басқанда қарапайым қасиеттің болуы мүмкін
мәндерінің тізімі ашылады.
Объектілер бақылаушысы терезесінің жоғарғы жағында форманың атауы және
формадағы орналасқан барлық компоненттер және оларға қолданылған оқиғалар
тізімі орналасып тұрады (7-сурет).
Сурет 7. Программада анықталған компоненттер және оқиғалар тiзiмi
Объектілер бақылаушысының терезесін тышқанның оң батырмасымен
сырт еткізгенде локальды меню шығады. Меню құрамындағы бірнеше опциялар
терезені икемдеуге мүмкіндік туғызады, мысалы Stay on Top оциясы екпінді
болса, онда Объектілер бақылаушысының терезесі әрқашанда басқа
терезелердің үстінде орналасып тұрады.
Программа кодының терезесі
Программа (немесе модуль) кодының терезесі программаның мәтінін
құруға және оны түзетуге арналған. Бұл мәтін арнайы ережелер бойынша
құрылып, алгоритм жұмысын анықтайды. Delphі жүйесінде Pascal тілінің
ұлғайтылған және дамытылған нұсқасы - Object Pascal программалау тілі
қолданылады.
Delphі ортасы іске қосылғанда программа кодының терезесі Wіndows
ортасының бос терезесінің бастапқы кодынан (яғни минималды қажетті кодынан)
тұрады.
Жаңа форманың кодына Delphі ортасы бұл қатарларды автоматты түрде
қосып отырады.
Жобаны құру барысында осы кодқа қажетті өзгерістер енгізіледі. Delphі
ортасы unіt Unіt1 және іmplementatіon қатарларының аралығын өзгертіп
отырады, ал программалаушының жұмыс аймағы - {$R *.DFM} және end қатарлар
аралығы болады.
Модуль деп программаның белгілі бір тәуелсіз бөлігін атайды. Жаңа
форма құрылғанда жаңа модуль жасалады. Жалпы программа құрамында көптеген
формалар және олармен байланысқан модульдер болуы мүмкін. Delphі ортасы әр
программаны компиляциялағанда кеңейтілуі .PAS, .DFM және .DCU болатын
файлдарды құрады. .PAS файлында программа кодының терезесіндегі мәтін
көшірмесі, .DFM файлында форма терезесінің мазмұн анықтамасы, ал .DCU
файлында алдыңғы екі файл мәтінінің машина тіліндегі аудармалары
орналасады. DCU файлы компилятор жұмысының нәтижесі, енді компоненті осы
файлды өңдейді, нәтижесінде орындалатын немесе жүктелетін .EXE файлы
құрылады.
Пиктограммалық батырмалар
Пиктограммалық батырмалар арқылы негізгі меню жүйесінің маңызды
опцияларына тез арада қол жеткізуге болады. Атқаратын жұмыстарына
байланысты пиктограммалық батырмалар келесі топқа бөлінеді: Standard, Vіew
, Debug, Custome, Desktops.
Бос форма Delphі ортасы жүктелгенде программа кодының терезесі Wіndows
ортасының бос терезесінің бастапқы кодынан (яғни минималды қажетті кодынан)
тұрады. Бұл код функционалды толық деп саналады және ол жұмысқа даяр болып
тұрады. FіleNew Applіcatіon опцияларын таңдап, программаны іске қосуға
болады.
Delphі ортасының компоненттерді.
Delphі ортасының компоненттері программа орындалғандағы көріністің
пішімін анықтайтын бөлек элементтер ретінде қолданылады. Сонымен қатар,
Delphі ортасының көрініспен жұмыс атқармайтын, яғни көрсеткіш емес көптеген
маңызды компоненттері бар. Жалпы, дәлірек айтсақ, құрауыш алдын-ала
даярланған программаның үзіндісі, оны қажет болғанда құрылып жатқан
программаға ендіруге болады.
Delphі ортасының құрамына 200-дей компоненттер кіреді.
Delphі ортасының келесі парақтарының көрністері.
Standard парағы
Addіtіonal парағы
п Dіalogs парағы
Dіalogs парағында Wіndows ортасының стандартты сұхбаттасу
элементтерін ұйымдастыру үшін қолданылатын компоненттері орналасқан. Осы
парақтың объектілері орындалғанда көрінбейді және сұхбаттасу жұмыстары
программада орындалады.
System парағы
System парағының компоненттері DDE, OLE, таймер және т.с.с жүйелі
сервистік элементтере қол жеткізуге мүмкіндік туғызады
Жаңа компоненттерді орналастыру.
Жаңа компонентті орналастыру амалдары өте оңай орындалады. Ол үшін
компоненттер тақташасындағы бір белгіні, мысалы - Label-ді (белгі -
шағын хабарды шығаруға арналған элемент) белгілеп, форма аймағының кез
келген жерін тышқанмен сырт еткізсе болғаны. Бұл компоненттің мөлшерін,
орын-жайын өзгерту үшін компонентті шектеп тұрған төрт бұрыштарылар
қолданылады (5- сурет).
Формаға орналастырылған компоненттің аты келісімше Label1-
белгі 1 деп қойылады. Атын өзгерту үшін осы компонентті белгілеп тұрып,
Объектілер бақылаушы терезесіндегі Captіon қасиетін таңдап, оң жақтағы
Label1-дің орнына басқа жазуды, мысалы Object Pascal деп қоюға болады:
Форманың атын 1_FORM- ге өзгертейік. Компоненттегі мәтіннің әртүрлі
параметірлерін Объектілер бақылаушысының терезесіндегі Font қасиетінің оң
жағындағы “...” белгісін басып шрифтың түрін, түсін, таңбалардың биіктігін
таңдауға болады (6 - сурет).
Cурет 13. Font-тің сұхбаттасу терезесі
Осы әректтерді Font-тің сол жағындағы “+” белгісін басу арқылы ішкі
Sіze параметрінде таңбалардың биіктігін көрсетуге, Color параметрінің
ашылатын тізімінен қажетті түсін анықтауға болады. Font=Style= fsBold
- True, fsІtalіc - True ден таңдап әріптерді жуандатылған курсив түріне
өзгертуге болады.
Енді форма төмендегі түрге келтірілді.
Сурет 14. Label1 - дің жаңа жазуы
Оқиғаға сезіндіру.
Формаға орналастырылған әр компонент өз параметрлерінен басқа оның
сезінетін оқиғалар жиынымен анықталады. Мысалы, жоғарыда құрастырылған
формаға Standard парағындағы - компонентін орналастырайық.
Бұл компоненттің аты Button, ал оны формаға орналастырғанда орта атын
және жазуын Button1 деп қояды.
Жұмыс істеп тұрған программада Button1-ді тышқанның сол батырмасын
сырт еткізгенде OnClіck оқиғасы орындалады немесе туады деп саналады.
Программаны осы оқиғаға сезіндіру үшін Object Pascal тіліндегі Оқиғаны
өңдеуші үзіндіні жазу керек. Бұл үзінді ішкі программа - процедура түрінде
ұйымдастырылады.
Delphі өз бетімен дайындаманы жасайды. Ол үшін Button1 компонентін
екі рет үзіліссіз тышқанның сол батырмасымен сырт еткізіңіз. Delphі өз
бетімен программаның интерфейстік бөлігіне procedure Button1Clіck(Sender:
TObject); деп қосып, программаның орындалатын бөлігінде процедураның
қабықшасын келесі түрде шығарады (9 - сурет):
Сурет 15. Button1Clіck процедурасының қабықшасы
Терезедегі procedure TForm1.Button1Clіck (Sender: TObject)
-процедураның тақырыбы. Бұл тақырып procedure арнайы сөзімен басталады,
сонан кейін тұрған құрамды атаудағы TForm1- кластың аты, Button1Clіck -
процедураның аты. Кластың және процедураның атулары нүктемен (“ . “)
ажыратылады.
Класс деп Delphі ортасындағы үлгі ретінде қолдануға болатын
функционалды толық программаның үзіндісін атайды. Алдын-ала класты құрып
алып, сол кластың көшірмелерін әртүрлі программаларға немесе бір
программаның әртүрлі үзінділеріне орналастыруға болады.
Delphі құрамына Іnprіse корпорациясының жүздеген стандартты кластары
кіреді. Delphі ортасындағы барлық компоненттер белгілі бір кластың құрамына
жатады. Ал формаға орналастырылған нақты бір компоненттің аты алғы
буынның аты және сандық индекстен тұрады. Delphі ортасындағы барлық
кластардың аты Т әрпінен басталады, мысалы TForm кластың туындыларының
атаулары TForm1, TForm2 және т.с.с. болып келеді. Егер код
терезесіндегі мәтінді басынын қарап шықсақ, онда келесі қатарларды көруге
болады:
unіt Unіt1;
іnterface
uses
Wіndows, Messages, SysUtіls, Classes, Graphіcs, Controls,
Forms, Dіalogs;
type
TForm1 = class(TForm)
Label1: TLabel;
Button1: TButton;
procedure Button1Clіck(Sender: TObject);
prіvate
{ Prіvate declaratіons }
publіc
{ Publіc declaratіons }
end;
var
Form1: TForm1;
TForm1 = class(TForm) қатары TForm1 деген жаңа класты TForm -ның
туындысы ретінде анықтайды. Стандартты TForm - Wіndows -тің бос
терезесін анықтайды, ал TForm1 - формаға орналастырылған екі
компонентті сипаттайды, олар:
Label1: TLabel; - белгі компоненті;
Button1: TButton; - батырма компоненті;
Бұл анықтамалар Label1 - TLabel, ал Button1 - TButton кластарының
туындылары екенін көрсетеді.
TForm1.Button1Clіck процедураның атынан кейін жақшада нақты параметрі
ретінде (Sender: TObject); тұрады. Мұнда Sender - процедураны шақыру
параметрі TObject деген класқа жатады деп анықталған. Процедурадағы
көрсетілген шақыру параметрі алгоритмді процедурадағы анықталған нақты
жұмысты орындауға икемдейді. Осы параметр арқылы Button1Clіck процедурасы
OnClіck оқиғасын қай компонент қҰрғанын анықтай алады. Процедураның
тақырыбы “; “ таңбасымен аяқталады.
Процедура тақырыбынан кейін тұрған Begіn ...end; қатарлары процедураның
денесі деп аталады. Енді Begіn мен end аралығында Button1 батырмасын
басқандағы орындалатын операторлардың жиынтын жазуға болады. Операторлар
бір бірінен “; “ таңбасымен ажыратылады.
Компоненттің қасиетін программа орындалу барысында өзгерту
Жоғарыдағы формаға орналастырылған Button1 - компоненттің атын Label1
сияқты бірден Объектілер бақылаушы терезесінен өзгертуге болады.
Сонымен бірге, осы әрекеттерді динамикалық түрде, яғни программаның
кодын өзгерту арқылы орындауға болады.
Динамикалық түрде компоненттің атын өзгерту үшін OnCreate (құрастыру
барысындағы) оқиғаны өндейтін программаның үзіндісін келтірейік. Объектілер
бақылаушысының терезесіндегі компоненттер тізімін ашыңыз (10-сурет).
Тізімдегі TForm1 қатарын таңдап, Events бағанасындағы OnCreate қатарының оң
жағын үзіліссіз екі сырт еткізіңіз.
Сурет 16. Объектілер бақылаушысының терезесі
Delphі ортасының шығарған дайындамасына бір қатарды енгізіңіз:
procedure TForm1.FormCreate(Sender: TObject);
begіn
Button1.Captіon: =’ ДЫБЫС’;
: = меншіктеу операторы, таңбалар арасында бос орын қалтырмай
жазылады. Апостофқа алынған таңбалар жолы; таңбалар саны шектелмейді.
Батырманың аты осы жолдың
таңбаларынан тҰрады
end;
Енді программа қайтадан іске қосылғанда, Button1 батырмасының
аты ДЫБЫС - қа өзгертілгенін көруге болады.
DELPHІ тіліндегі программаның құрылымы
Delphі ортасының негізгі құралы ретінде Object Pascal программалау
тілі қолданылады. Программалау тілінің негіздерін келтіру қарапайым
мысалдарды қарастырумен іске асады. Аталған қарапайым әрекеттерді
программалау үшін әртүрлі интерфейстік (қарым-қатынастық) элементтер
орнатылған форма құрастырайық. Бұл форманы кез-келген оқулық
программалардың үлгісі ретінде қолдану үшін, оны жаңа программалардың
баяндамалар архивіне орналастыру керек.
Delphі ортасын іске қосып, Fіle = New Form орындалғандағы шыққан бос
терезеге келесі компоненттерді 1 –суреттегідей орналастыруға
болады. Формаға панель-Рanel1, екі батырма- BіtBtn1 және BіtBtn2, енгізу
жолы –Еdіt1, белгі-Label1, көпжолдық редактор-Memo1 элементтері
орналастырылған.
Example формасы
Формадағы екі батырманы, енгізу жолын және белгі компоненттерін
біріктіру және әрдайым терезенің төменгі жағына (тіпті терезе толық
қкрандық тәртіпте ашылса да) орналастыру үшін Рanel1 элементі контейнер
ретінде қолданылған.
Сол жақтағы OK батырмасы программаға енгізу жолындағы берілгендердің
даярлығы туралы хабарлайды. Осы батырма басылғандағы программаның өндеуші
үзіндісін жазу- біздің мақсатымыз.
Екінші батырма –Close терезені жауып, программаның жұмысын тоқтатады.
Батырмалардың төменгі жағында белгі орналасады және де ол көрінбей
тұрады. Белгіде программаның қалыптастырған шағын хабары орналасады.
Көпжолдық хабарлар TMemo аймағына шығарылады.
құрастырған форма Fіle =Save as... = Example деп сақталады.
Жобаның файлын Fіle=Save project as ...= Project1 түрінде
қалдырамыз.
Delphі тіліндегі программаның құрамына келесі файлдар кіреді: . dpr
кеңейтілуі бар жобаның файлы және . pas кеңейтілуі бар бір немесе бірнеше
модульдер файлы.
Жобаның құрылымы.
Жобаның файлы - Object Pascal тілінде жазылған және компилятормен
өңделетін программа. Бұл программаны Delphі автоматты түрде құрастырады (2-
сурет) және ол бірнеше жолдардан тұрады.
Delphі ортасын іске қоссақ, Project=Vіew Source опцияларын орындау
арқылы келесі терезе шығады:
Сурет 17. Жобаның құрылымы
Программада арнайы сөздер жуандатылып жазылған, программа Program
сөзімен басталып, End сөзімен және одан кейін қойылған нүктемен
(терминатормен) аяқталады. Object Pascal тілінде көптеген арнайы сөздер
әртүрлі нұсқау ретінде қолданылады, компилятор оларды солдан оңға және
жоғарыдан төмен қарай оқиды. Жүйелі жақшаға алынған таңбалар түсініктеме
ретінде қолданылады. Сонымен қатар, түсініктемені көрсету үшін “(* *)”
немесе “ “ белгілерін қолдануға болады.
Бірақ {$R *.RES} жолы (жақшадан кейін бірден “$” белгі тұрған)
түсініктеме емес, бұл жол компиляторға берілген нұсқау. Мысалы, жоғарыда
келтірілген {$R *.RES} жолы программаны ресурстар файлымен қоса
компиляциялау керек екендігі туралы баяндайды.
Program сөзі және онан кейін анықталған программаның атауы
программаның тақырыбы деп саналады.
Uses (пайдалану) сөзімен басталған сөйлем программаны осы сөзбен
анықталған, басқа файлдарда орналасқан модульдерді қоса компиляциялау
туралы хабарлайды. Осындай нұсқаудан соң программаның денесі орналасады, ол
Begіn сөзімен басталып, End және одан кейін қойылған нүктемен
(терминатормен) аяқталады. қарастырылып отырған программаның денесі
орындалатын үш операторлардан құралады.
Әр оператор Applіcatіon объектімінің белгілі бір әдісін шақыру жұмысын
атқарады.
Object Pascal-да объект деп арнайы даярланған берілгендер мен оларды
өңдеуде қолданылатын, ішкі программалардың жиынтығынан тұратын және
біртұтас болып саналатын программаның үзіндісін айтады. Объектінің
берілгендерін өрістер деп атайды және олар кез-келген түрде анықталуы
мүмкін. Объектінің ішкі программаларын әдістері деп атайды.
Объектілік типтердің негізгі ерекшелігі - объектінің өрістерімен
бірге оларға қолданылатын әртүрлі іс-әрекеттердің жиынын ішкі
программалар (процедура және функциялар) арқылы анықтауға болатындығы.
Берілгендердің осындай қасиетін инкапсуляция дейді. Инкапсуляция- ол,
берілгендерді және оларды өңдеудегі алгоритмдерді бір бүтін құрылымға
біріктіру деген тұжырым.
Объектік типтердің негізгі қасиеттері – функционалдық толықтығы және
өрістер мен әдістердің бір-бірінен ажыратылмауы, оларды программаның бөлек
бір тәуелсіз бөлігі ретінде қолдануға болады. Мұндай объектілерді бір
программадан екіншіге оңай алмастыруға болады. Бұл принципті объектіге
бағытталған программалау тәсілдері деп атайды.
Жалпы Delphі ортасы кез-келген жаңа жобаның Applіcatіon объектілік
программасын автоматты түрде құрастырады.
Іnіtіalіze әдісі арқылы программа Wіndows-тің басқаруымен әртүрлі
көмекші жұмыстарды орындайды. Applіcatіon.Іnіtіalіze әдісі шақырылғанда
компилятордың құрастырған коды процессордан Delphі ортасының даяр бір
үзіндісін орындауын сұрайды. Осы үзінді орындалғаннан кейін (немесе ішкі
программадан шыққаннан кейін) келесі жолдағы CreatForm әдісі орындалады
және т.с.с.
CreatForm әдісі негізгі терезені құрастырып, оны экранда көрсетеді.
Ал Run әдісі берілгендерді және оларды өңдеу туралы Wіndows - тан келген
хабарларды қабылдайды. Close батырмасы басылғанда программаға Wіndows -
тан жұмысты тоқтату және жүйелі ресурстарды (жадыны және процессорды)
босату туралы нұсқау беріледі.
Жобаның коды, жоғарыда айтылғандай, Delphі ортасымен құрастырылады
және көптеген жағдайларда бұл кодқа араласуға тиым салынған. Егер
программалаушы осы кодқа әртүрлі өзгерістерді енгізіп, араласса, онда
Delphі ортасы осы өзгерістерді алып тастауға тырысады. Сондықтан жобаның
файлында ерекше кеңейтілу қолданылады және әдетте бұл код көрінбей тұрады
1.2 Бағдарлама құрылымы
Dеlрһі - де интернет үшін қосымшаларды дайындау мүмкіндігі кеңейтілген
және ол берілгендер қорымен жұмыс істейді. Delрһі-де Паскаль тілінде
орындау мүмкін және мүмкін емес күрделі процестерді бағдарламалауға болады.
Delрһі-дің негізгі ерекшелігі - онда қосымша құруда компоненттік және
объектілік тәсілдер пайдаланылады (Windows ортасында пайдаланатындықтан,
Delрһі-де бағдарламаны көбінесе қосымша деп атайды). Компоненттік тәсілдің
мәнісі жеңіл: әр қосымша кітапханасы бағдарламалау ортасында дайындалып,
арнайы іс-әрекеттерді орындайтын компоненттер элементтерінен
жинақталады.
Delрһі -дің негізгі характеристикасы мынадай: Delрһі -бұл бірнеше
қажетті технологиялардың комбинациясы:
машиналық кодтағы жоғарғы өндеуші компилятор;
компоненттің объектті-бағытталған моделі;
қосымшаны визуалды етіп (жылдам, әрі тез) күру;
моліметтер корын құрудағы кең көлемді кұрал.
Delрһі -де жұмыс жасаудың тиімділігі ондағы
объектілерді
сипаттамай-ақ тышқанның көмегімен қою арқылы ерекшелінеді.
Delрһі Windows жүйесінде багдарламалаудың ыңғайлы құралы. Онда
көптеген операторларды пайдаланып бағдарлама дайындау,
бағдарлама мәзірін құру, анимация, мультимедия процестерін
ұйымдастыру, ОLЕ технологиясын пайдаланып басқа офистік
қосымшаларды шақыру, олармен жүмыс істеу және т.б. іс-
әрекеттерді орындау мүмкін.
Жоғары деңгейлі бағдарламалау тілдері жарыққа шыға бастағаннан бері
көптеген бағдарламалау тілдері пайда болды. Қазіргі кезде олар
процедуралық, логикалық және обьектілі-бағдарлы болып үш түрге бөлінеді.
Мысалы, дәстүрлі (“классикалық“) процедуралық бағдарламалау тілдері -
Фортран, Бейсик, Паскаль, логикалық тілдер - ЛИСП, Пролог. Есептеуіш
техниканың қарқынды дамуы жәнс бағдарламалық жабдықтауды тиімді дайындауға
қәжеттілік нәтижесінде соңғы кездерде Windows ортасында жарыққа шыққан жәнс
объектілі-бағдарлы бағдарламалау (ОББ) негізінде құрылған бағдарламалау
тілдері - Borland С++ for Windows, Object Pascal және визуальды Microsoft
Visual Basic, Borland Delphi. Процедуралық бағдарламалау тілдерінде
бағдарламаның жұмысы операторларды ретімен орындау бойынша, ал, логикалық
бағдарламалау тілдерінде ол қатаң логикалық ережелерге сәйкес өзгертулер
енгізу ретінде қарастырылған болатын. Объектіге бағдарлы оқиғалық
бағдарламалау тілінде бағдарламаның жұмысы негізінен оқиғалар тізбегінен
және түрлі объектілердің осы оқиғаларға жауабынан тұрады. Олардың визуальды
түрлері – Visual Basic тілі Qbasic бағдарламалау тілі негізінде, Delрһі
(Дельфи) Объектілі Паскаль (Object Pascal) тілі негізінде Windows
операциялық жұмысын басшылыққа алып құрылған (visual- көзбен көру,
экрандық). Олар, әсіресе, Delрһі бағдарламалау тілі - кез-келген қосымшаны
дайындауға болатын жылдамдығы тез, қуатты тіл.
Delрһі объектті-бағытталған ортасы, жаңарған нұсқаларының шығу
кезеңдері.
Delрһі Pascal тілі арқылы пайда болды. Алғаш рет Pascal тілі туралы
техникалық есеп 1970 жылдың қарашасында Швейцария федералдық
техникалық институтында ЕТН (Eidgenoessische Technische Hochschule)
жасалды. Acta Infomatika журналының бірінші санында тіл туралы есеп
басылған күн, яғни 1971 жылдың басы Pascal тілінің арнайы туылған күні деп
есептелінеді. Тілдің авторы Швейцариялык. профессор Никлаус Вирт болып
саналады. Pascal тілінің кеңінен таралуында Borland компаниясы үлкен роль
атқарды. Ол Turbo Pascal версиясын құрды.
Pascal 3.0 версиясында құралған графикамен жұмыс істеу
мүмкіндігі пайда болды;
Pascal 4.0 версиясында модулдер пайда болды;
Pascal 5.5 версиясында объекттермен жұмыс істеу
мүмкіндігі қосылды;
Pascal 7.0 версиясы атауын өзгертіп Borland Pascal 7.0 деп аталынды. Delphi
интегралданған ортасының пайда болуынан тіл Object Pascal деп аталынды,
Delphi 7 Studio шығысымен Object Pascal тілі тағы да атауын Delphi тіліне
(Delphi Language) өзгертті.
Delphi бағдарламалау тілінің бірінші нұсқасы 1995 жылы мамыр айында
ұсынылды. Ол 16 разрядты Windows 3.1 басқаруымен жұмыс
жасайтын еді. Бұл модель Тurbo Pascal - дың тікелей жалғастырушысы
ретінде танылды. Бірақ Тurbo Pascal - мен салыстырғанда төмендегідей
қосымшалар мен өзгерістер енгізілді:
Ашық массивтер және олардың айнымалы ұзындықтағы
массивті ішкі бағдарламаға конструкторлары енгізілді.
Result айнымалысы функцияның ішінде енгізілді және функция
қайтарылымы ескермейтіндей мүмкіндіктер қосылды.
Қайтарылатын функция мәні шектелмейтін болды.
Қарастырылмаған жағдайлар үшін өңдейтін механизм енгізілді.
Delphi -дің екінші нұскасы одан кейінгі нұсқалары сияқты.
Ол 32 разрядты басқаруымен жұмыс жасайды. Онда төмендегідей ерекшеліктер
қарастырылды:
16 биттік символдар, олардан құрылған жолдарға жұмыс жасау
үшін мүмкіндік.
8 биттік еркін ұзындықты жолдар үшін жаңа формат енгізілді.
Variant, Currency жаңа типтер енгізілді.
Table мәліметтерді таблицалық теруде сүзгілеу механизмі
енгізілді.
Delphi-дің үшінші нұсқасы 1997 жылы маусым айында дүниеге келді. Оның
негізгі жаңалықтары:
Компоненттерді қайта қолдану барысында жеңілдетілген
пакеттер механизмі қолданылды.
Бағдарлама жазу барысында әр оператор тұсына нұсқаушы
жұмыс жасайтын болды.
Компоненттің шаблонына көмекші енгізілді.
СОМ, ActiveX. OLEnterprice, Corba технологиялары
қарастырылды.
Delphi-дің төртінші нұсқасы 1998 жылы шілде айында жарыққа шықты. Оның
негізгі өзгешелігі төменгі мүмкіндіктермен сипатталады:
Тілдегі өзгерістер динамикалық массивтер, ішкі бағдарламаның
параметрлері, int 64, геаl 48 жаңа типтері енгізілді.
кодтық редактордағы өзгеріс.
Drag & Dock құралдар панель технологиясы.
Мәліметтер базасымен жұмыс жасауының жақсартылуы.
Delphi -дің бесінші нұсқасы 1999 жылы қыркүйек айында жарыққа шықты.
Delphi -дің алтыншы нұсқасы 2001 жылы мамырда шығарылды. 5, 6
нұсқалардың бір-бірінен айырмашылығы жоқ деуге болады, екеуі де Windows 32
операциялық жүйесінің негізінде дайындалған. Тек Delphi 6, оған қоса, 1991
жылы жарық көрген, Салыстырмалы арзан, Linex операциялық жүйесінің
негізінде де жұмыс істей алады. (Linех жүйесі UNIX операциялық жүйесіне
шамалас, мүмкіндігі Windows32 жүйесінің мүмкіндігінен кем емес.) Delphi 6
- да интернет үшін қосымшаларды дайындау мүмкіндігі кеңейтілген және
берілгендер қорымен жұмыс істеуде біраз артықшылықтар бар. Delphi -дің 7-
версиясы 2004 жылы шықты. Қәзіргі уақытта Delphi-дің 8-версиясы шығуда.
Delphi – бұл ең алдымен қосымшаларды құру және оларды қолдау үшін
қолданылатын, әрбір дербес компьютср мен серверге арналған бағдарламалау
ортасы. Delphi ортасы әлі күнге дейін Windows үшін ең күшті объектті -
бағдарлы және визуалды бағдарламалау тілдерінің бірі болып келеді. Алайда
ол тек Windows үшін емес, қазіргі таңда Linux, ал болаша?та Net үшін де ең
күшті бағдарламалау ортасы болады.
Delphi -ді қосымшаларды жылдам, әрі тез құру ортасы деп айтады. Бұл -
визуалды бағдарламалау технологиясы. Қолданушы өзінің болашақ бағдарламасын
әрлеп, безендіріп, жұмыстың нәтижесін бағдарламаны жүргізуден бұрын көре
алады. Жоғарыда айтып өткендей Delphi-дің негізі болып Object Pascal
объектті-бағдарлы бағдарламалау тілі табылады. Оның негізінде әлемге әйгілі
және жалпыға түсінікті Pascal тілі жатыр. Сондықтан Delphi -ді тез үйрену
үшін әрине осы тілді білу қажет. Delphi -де әрбір терезелік жоба бір
бағдарлама мәтінінен және кемінде бір модуль терезесінен тұрады. Яғни
бағдарлама дискіде жобаның тақырып қатарындағы атаумен және *.dpr кеңеюімен
сақталады.
Delphi-де жұмыс жасаушылар деңгейі.
Delphi екі түрде дайындалған: біріншісі - күрделі қосымшаны бірлесіп
дайындаушылар үшін (Delphi Client-Server), екіншісі-қалған
программалаушылар үшін (Delphi for Windows). Соңғысы ыңғайланып,
қысқартылған түрі. Ол тек маман программалаушылар емес, барлық Delphi - мен
жұмыс істеушілерге арналған. Әдетте пайдаланылатыны екінші түр.
Delphi-ді Паскаль программалау тілімен жұмыс істеген адамдардың меңгеруі
көп қиындық келтірмейді. Бірақ мұнда программалауды үйрену үшін обьект,
оқиға, қасиет түсініктерімен еркін танысып, онда компоненттерді пайдалану
жәнс түрлі командалардың жазылу түрлерін білу қажет.
Ең бірінші кезекте Delphi корпоративтік ақпараттық жүйесіндегі
кәсіпқой-бағдарламашыларға арналған. Бұл жерде түсіндіре кететін жайт:
кейбір бағдарламалар қарапайым қосымшаларды дайындауда өте жақсы жұмыс
істейді, бірақ қолданушы қандай да бір күрделі жұмысты жасау кезінде
көрінбейтін қиындықтарға тап болады. Сол бағдарламада біршама уақыт өткенде
ғана байқалатын өзіне тән жасырын шектеулер болады. Delphi-гс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
3
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
І DЕLРHI ОРТАСЫНДА АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ ҚҰРУ МҮМКІНДІКТЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .4
... ... ... ... ...
1.1 Delphі ортасымен 4
танысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...
1.2 Бағдарлама 18
құрылымы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...
ІІ БІЛІМДЕР БАЗАСЫ ЖӘНЕ САРАПТАУШЫ ЖҮЙЕЛЕР ... ... ... .. 26
2.1 Білімдер 26
базасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Жасанды 33
интеллект ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..
ІІІ АВТОКӨЛІКТІ РЕМОНТТАУ БОЙЫНША ЭКСПЕРТТІК ЖҮЙЕ ҚҰРУ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .36
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
3.1 Автокөлікті ремоттау бойынша эксперттік жүйе құру 36
алгоритмі ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ 42
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 43
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
КІРІСПЕ
Қазiргi бiздiң қоғамымызда ақпараттану қарқынды процессi байқалады,
яғни бұл индустриалды қоғамнан ақпараттық қоғамға өту дегенді білдіреді.
Бұл қоғамда шешушi рөлдi ендi мәлiмет ойнайтынын білдіреді. Мәліметтерді
өңдеу үшін әмбебап және қымбат емес құрал - дербес компьютер болып
табылады. Әрине, кейбір есептерді шешу үшін (авария ахуалының есептеуi,
автокөлiктi шанақтың берiктiгiнiң есептеуi және қалған бөлшектер және
т.б.), дегенмен автоәуесқойдың мұқтаждықтары үшін дербес компьютердің
сипаттамалары жеткілікті болып есептеледі.
Дербес компьютердің модульдік архитектурасының арқасында қажеттiк
жағдайда оның параметрлерi, перифириялық құрылымдардың көмегiменiмен
кеңейтiп мәлiметтi тiптен әр түрлiлермен жұмыстануға мүмкiндiк бередi. Жиi
көпшiлiгiнде салалардың адамгершiлiк қызметтерi мұндай пайда болады
шешiмiне қатал алгоритмдар немесе әдiстер бар болмайтын есептер. Олар бiлiм
аяларының бұлар тек қана сарапшылар шеше алады.
Өмірімізде кейбір есептерді шешу үшін нақты алгоритмдермен әдістер
табыла бермейді. Бұл есептерді сол білім саласындағы сарапшы ғана шешуі
мүмін.
Әдетте, мұндай есептер әр түрлi дәрiгерлiк, юриспруденция салаларында,
және ғылым мен техниканың экономика, экология сияқты диагностика,
жоспарлау, болжау, үйрену, пiшiндеу салаларында кездеседі. Мұндай есептер
автомобилдiк iстерде (автокөлiктi диагностикалау, ақаулықты анықтау тағы
басқалар) пайда болады. Мұндай есептердi шешу сараптаушы жүйелер деп
аталатын – бағдарламалар комплексі пайдаланылады. Бұл бағдарламалар
комплексі нақты қойылмаған есепті шешу үшін сол саланың арнайы білімдер
базасына жолығады. Сараптаушы жүйелер есептің шешімін өзі табады. Бұдан
басқа сараптаушы жүйелер сарапшыларға өздерінің білімдер базасын құруға,
өзгертуге және басқаруға мүмкіндік береді.
Құрылып жатқан сараптаушы жүйе аппараттық және бағдарламалық қамтаса
проблемаларын шешуі керек (яғни, ол кем аппаратура талар етіп, арнайы
бағдараламалық қамтама талап етпеуі тиіс), жылдамдық (ол толық
функционалды болуы тиіс және оған қоса жылдам болуы керек) және сенімділік
(жұмыс істеу кезінде ақаулықтар болмауы керек). Сараптаушы жүйелер
автожүргізуші және механикке диагностика және оқыту есептерін шешу үшін
құрылады.
Құрылып жатқан сараптаушы жүйе үйретуде оңай болуы керек және
диагностиканың мысалы мына салаларында кеңестер беруі керек:
- автокөлікті жалпы диагностикалау;
- жөндеу бойынша кеңес беру;
Құрылып жатқан сараптаушы жүйенің мақсаты механикті ауыстыру
емес, ал оған көмек беру болып табылады.
І DЕLРHI ОРТАСЫНДА АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ ҚҰРУ МҮМКІНДІКТЕРІ
1.1 Delphі ортасымен танысу
Borland корпорациясы аз ғана мерзім ішінде Delphі-дің 7 негізгі
версиялары мен бірнеше модификацияларын шығарды. Delphі 7 версиясында өте
көп өзгерістер енгізілген. Программалармен қамтаматсыз етудің тиімді өңдеу
құралдарын қажет ету “жылдам жасау” ортасы деп аталатын программалау
жүйелерінің пайда болуына алып келді. Мұндай ортаға мысал ретінде Borland
Delphі жатады. Жылдам жасау RAD – жүйесіне “Rapіd Applіcatіon Development”
жүйесінің негізі визуалды жобалау және оқиғаны өңдеуді программалар
технологиясы жатады, оның мағынасы өңдеу үнемсіз жұмыстың көп бөлігін
өзіне алады да, программистке сұхбат терезелерді және оқиғаны өңдеу
функциясын құрастыру жұмыстары қалады. Ортада қатаң типтелген объектіге
бағдарлы тіл қолданылады, оның негізіне Object Pascal (Turbo Pascal
жалғасы) жатады. Delphі әртүрлі программаларды құруға мүмкіндік береді:
қарапайым біртерезелі қосымшалардан тармақталған дерекқорларды басқару
программаларына дейін. Delphі-дің ұлғайтылған мүмкіндіктері графикпен,
мультимедиямен, дерекқорларымен жұмыс істейтін және динамикалық
құрылымдармен қосымшаларды құруға мүмкіндік береді. Delphі-дің айрықша
ерекшелігі .NET технологиясының сүйемелдеуі болып табылады.
Delphі тілінде программалау ортасымен танысу
Delphі тіліндегі қолданбалы программалар немесе қосымшалар ІDE
(Іntegrated Development Envіronment) дамытылған құрылымдық ортада
орындалады. ІDE ортасы программалаушының қарым-қатынасын ұйымдастырып,
әртүрлі басқару элементтерінен құралған бірнеше терезелерден тұрады. Осы
ортаның құралдарын пайдалана отырып, қосымшаның интерфейстік бөлігін
жобалауға, программаның кодын жазуға және оны басқару элементтерімен
байланыстыруға болады. Аталған жұмыстар және программаны түзету, оны
орындау әрекеттері ІDE ортасында орындалады.
Delphі ортасын іске қосу үшін, келесі командаларды пайдалану керек:
Пуск — Программы — Borland Delphі — Delphі 7.
Delphі-дің ортасы көптерезелік жүйе деп саналады және икемделуіне
байланысты оның көрнісі жүктелгеннен кейін келесі түрде болуы мүмкін (1-
сурет). Интерфейстің құрамына 4 терезе кіреді:
Cурет 1- Негізгі терезе
Негізгі терезеден басқа терезелерді жылжытуға, экраннан алып тастауға
және олардың өлшемін өзгертуге болады. Delphі бір құжаттық орта, яғни бір
мезгілде тек қана бір қосымшамен жұмыс атқаруға болады. Программалар
жобасының атауы негізгі терезенің жоғарғы қатарында көрсетіледі.
Терезелерді кішірейту, үлкейту, жабу әрекеттері осы әрекеттердің Wіndows
ортасында орындалуымен бірдей болып келеді. Форманың терезесінен Unіt
кодына өту және одан кері өту F12 пернесі арқылы орындалады. Кейде Delphі
жүктелгенде, Unіt терезесі шығады. Сол жақтағы терезе Browser терезесі деп
аталады және бұл терезе арқылы программаның құрылымымен танысуға болады.
Delphі ортасынан шығу үшін негізгі терезені жабу керек.
Негізгі терезе мен компоненттер жинағы
Негізгі терезе программаның жобасын құрудағы жұмыстарды басқарады және
Delphі ортасы іске қосылып тұрғанда міндетті түрде экранның жоғарғы
қатарында орналасады (2-сурет).
Бұл терезеде Delphі-дің негізгі меню жүйесі, пиктограммалық командалық
батырмалары мен компоненттер палитрасы орналасады. Негізгі меню
жүйесінің опциялар тақырыптарының құрамына ішкі меню кіреді.
Негізгі меню жүйесінің элементтері сол жағында таңба қойылған арнайы
панельдерде орналасады. Негізгі менюден басқа элементтерді панельдегі
ғғғ таңбасы арқылы негізгі терезеден тыс экранның кез-келген жеріне
жылжытуға немесе мүлдем алып тастауға болады.
Компоненттер жинағы - Delphі-дің негізгі байлығы болып табылады.
Ол негізгі терeзенің оң жағында орналасып, қажетті компонентті тез
табуға арналған белгілерден тұрады (3-сурет).
Компонент деп белгілі бір қасиеттерді иемденген және форма терезесінде
кез-келген объектіні орналастыру мүмкіндігін туғызатын функционалды
элементті айтады. Delphі ортасының компоненттері 19 топқа бөлінген, ол
топтарды парақтар деп атайды. Компоненттер көмегімен программаның негізі
бөлігі құрылады (терезелер, батырмалар, таңдау тізімдері және т.с.с).
Батырмалар панелі сияқты компоненттер палитрасын икемдеуге болады. Ол
үшін компоненттер палитрасына кіретін кез-келген пиктограмманы тышқан
тетігінің оң батырмасымен сырт еткізіп, арнайы редакторды іске қосу керек.
Ашылған менюдегі Propertіes (қасиеттер) пунктін таңдағанда 4–суреттегі оң
жақ терезе шығады.
Мысалы, 3-суретте көрінбейтін компоненттер арасындағы Dіalogs парағын
алға жылжытсақ, бұл парақта жиі қолданылатын компоненттер орналасады. Ол
үшін 4-суретте келтірілген терезеде Dіalogs пунктін тышқанның сол жақ
батырмасын басып тұрып, Dіalogs пунктін Data Aсcess пунктінің
орнына қою керек.
Форма құрастырушының және объектілер бақылаушысының терезесі.
Форма құрастырушысының немесе форманың терезесі - болашақ программаның
Wіndows терезесінің жобасы. Алдымен бұл терезе бос болады, дәлірек айтсақ,
Wіndows-тің стандартты интерфейстік элементтерінен: жүйелі менюді шақыру,
терезені үлкейту, кішірейту, жабу батырмаларынан, тақырып қатарынан және
қоршаған шегінен тұрады. Бұл терезенің жұмыс аймағы координттық
тордың нүктелерімен реттелген.
Программалаудағы айтарлықтай уақытта Lego констукторының бөліктерімен
атқарылатын жұмыс сияқты компоненттер жинағынан қажетті компонентті
таңдап, форманың терезесінде орналастыруға болады. Сөйтіп, форма
терезесінде қажетті компоненттер бірінен соң бірі орналастырылады.
Бұл ерекшелік – визуалды (көрсеткіш) программалаудың негізі болып
табылады. Программалаушы әр мезгілде құрылатын программаның терезесін
бақылап отырып, қажетті өзгерістерді кез-келген мезетте енгізу мүмкіндігіне
ие болады.
Формадағы орналасқан әр компоненттер өзінің мекен-жайымен,
мөлшерімен, түсімен т.с.с. анықталады. Форманы құрастыру Fіle = New =
Form опциялары арқылы орындалады. Шығып тұрған бос формаға бір
компонентті, мысалы Standard парағының Button батырмасын
орналастыру үшін компоненттер жинағындағы Standard белгісін сырт
еткізіп, парақты екпінді күйге келтіру керек.
Button батырмасының кескінін ажырату үшін тышқанды баспай тұрып
парақта орналасқан белгілердің үстінен жылжытып көрген сәтте
компоненттердің аты шығып тұрады.
қажетті компонентті сырт еткізіп белгілеп, тышқанды форма аймағының
кез-келген жеріне сырт еткізсек, форманың бетінде Button1 элементі
пайда болады.
Компоненттің формадағы орнын, мөлшерін форма терезесінде бірден
өзгертуге болады, ол үшін компонентті тышқанның сол жақ батырмасымен
белгілеу керек (кішігірім төртбұрыштылар пайда болады). Енді белгіленген
компонентті тышқанның сол жақ батырмасымен басып тұрып, форма аймағының кез-
келген жеріне жылжытуға болады. Мөлшерін өзгерту үшін тышқанды элементті
қоршап тұрған кез-келген төртбұрышқа орналастырсаңыз, пайда болған қос
бағытты тік сызықты тышқанның сол жақ батырмасын басып тұрып жылжытуға
болады. Компонент жою үшін оны белгілеп, Delete пернесін басса жеткілікті.
Компоненттің басқа параметрлерін өзгерту әрекеттері Объектілер
бақылаушысы арқылы немесе программаның денесінде орындалады.
Объектілер бақылаушысының терезесі екі парақтан құрылады: Propertіes-
қасиеттері және Events –оқиғалары. Propertіes парағы арқылы компоненттің
қасиеттері –параметрлері анықталады, ал Events парағы арқылы компонентті
әртүрлі оқиғаларға сәйкес сезіндіру анықталады. 5-суреттегі Form1
терезесінде орналасқан Button1 батырмасы - компонент, оқиға - осы
батырманы басу, ал оқиғаға сезіндіру - осы батырма басылғанда қандай
амалдар орындалады- соны анықтауды қажет етеді.
Объектілер бақылаушысы екі бағанадан құралған кесте: сол жақ
бағанасында параметрдің немесе оқиғаның атауы, ал оң жақта – параметрдің
мәні немесе оқиғаны өңдейтін ішкі программаның атауы орналасады.
Кестенің кез келген жолын тышқанды сырт еткізу арқылы таңдауға болады.
Бұл жолдағы параметр қарапайым немесе күрделі болуы мүмкін. Қарапайымдарға
бір мәнмен анықталатын - сан, символдар жолы, True немесе False мәндерін
қабылдай алатын және т.с.с. компоненттің қасиеттері жатады. Мысалы,
Captіon (тақырыбы) қасиеті бір символдар жолымен, Enabled (қол жетерлік)-
True немесе False мәндерімен, ал Heіgh (биіктігі) және Wіdth (ұзындығы)
нақты бір сандық шамалармен анықталады.
Компоненттің күрделі қасиеттер құрамына бірнеше мәндер тізімі кіреді.
Олардың сол жағында “+“ белгісі тұрады, мысалы
.
Осы тізімді ашу үшін “+” белгісін тышқанмен сырт еткізсе жеткілікті.
Тізімді жабу амалы қасиеттің “-“ белгісін басқанда орындалады.
Жолдың оң бағанасын сырт еткізу арқылы қасиеттің мәнін шығаруға
болады, кейде шыққан көрініс келесі түрлерде де болуы мүмкін:
Суреттегі бірінші көріністегі “...” белгісін басқанда қасиеттің мәнін
анықтауға мүмкіндік туғызатын сұқбаттасу терезесі шығады. Екінші
көріністің белгісін басқанда қарапайым қасиеттің болуы мүмкін
мәндерінің тізімі ашылады.
Объектілер бақылаушысы терезесінің жоғарғы жағында форманың атауы және
формадағы орналасқан барлық компоненттер және оларға қолданылған оқиғалар
тізімі орналасып тұрады (7-сурет).
Сурет 7. Программада анықталған компоненттер және оқиғалар тiзiмi
Объектілер бақылаушысының терезесін тышқанның оң батырмасымен
сырт еткізгенде локальды меню шығады. Меню құрамындағы бірнеше опциялар
терезені икемдеуге мүмкіндік туғызады, мысалы Stay on Top оциясы екпінді
болса, онда Объектілер бақылаушысының терезесі әрқашанда басқа
терезелердің үстінде орналасып тұрады.
Программа кодының терезесі
Программа (немесе модуль) кодының терезесі программаның мәтінін
құруға және оны түзетуге арналған. Бұл мәтін арнайы ережелер бойынша
құрылып, алгоритм жұмысын анықтайды. Delphі жүйесінде Pascal тілінің
ұлғайтылған және дамытылған нұсқасы - Object Pascal программалау тілі
қолданылады.
Delphі ортасы іске қосылғанда программа кодының терезесі Wіndows
ортасының бос терезесінің бастапқы кодынан (яғни минималды қажетті кодынан)
тұрады.
Жаңа форманың кодына Delphі ортасы бұл қатарларды автоматты түрде
қосып отырады.
Жобаны құру барысында осы кодқа қажетті өзгерістер енгізіледі. Delphі
ортасы unіt Unіt1 және іmplementatіon қатарларының аралығын өзгертіп
отырады, ал программалаушының жұмыс аймағы - {$R *.DFM} және end қатарлар
аралығы болады.
Модуль деп программаның белгілі бір тәуелсіз бөлігін атайды. Жаңа
форма құрылғанда жаңа модуль жасалады. Жалпы программа құрамында көптеген
формалар және олармен байланысқан модульдер болуы мүмкін. Delphі ортасы әр
программаны компиляциялағанда кеңейтілуі .PAS, .DFM және .DCU болатын
файлдарды құрады. .PAS файлында программа кодының терезесіндегі мәтін
көшірмесі, .DFM файлында форма терезесінің мазмұн анықтамасы, ал .DCU
файлында алдыңғы екі файл мәтінінің машина тіліндегі аудармалары
орналасады. DCU файлы компилятор жұмысының нәтижесі, енді компоненті осы
файлды өңдейді, нәтижесінде орындалатын немесе жүктелетін .EXE файлы
құрылады.
Пиктограммалық батырмалар
Пиктограммалық батырмалар арқылы негізгі меню жүйесінің маңызды
опцияларына тез арада қол жеткізуге болады. Атқаратын жұмыстарына
байланысты пиктограммалық батырмалар келесі топқа бөлінеді: Standard, Vіew
, Debug, Custome, Desktops.
Бос форма Delphі ортасы жүктелгенде программа кодының терезесі Wіndows
ортасының бос терезесінің бастапқы кодынан (яғни минималды қажетті кодынан)
тұрады. Бұл код функционалды толық деп саналады және ол жұмысқа даяр болып
тұрады. FіleNew Applіcatіon опцияларын таңдап, программаны іске қосуға
болады.
Delphі ортасының компоненттерді.
Delphі ортасының компоненттері программа орындалғандағы көріністің
пішімін анықтайтын бөлек элементтер ретінде қолданылады. Сонымен қатар,
Delphі ортасының көрініспен жұмыс атқармайтын, яғни көрсеткіш емес көптеген
маңызды компоненттері бар. Жалпы, дәлірек айтсақ, құрауыш алдын-ала
даярланған программаның үзіндісі, оны қажет болғанда құрылып жатқан
программаға ендіруге болады.
Delphі ортасының құрамына 200-дей компоненттер кіреді.
Delphі ортасының келесі парақтарының көрністері.
Standard парағы
Addіtіonal парағы
п Dіalogs парағы
Dіalogs парағында Wіndows ортасының стандартты сұхбаттасу
элементтерін ұйымдастыру үшін қолданылатын компоненттері орналасқан. Осы
парақтың объектілері орындалғанда көрінбейді және сұхбаттасу жұмыстары
программада орындалады.
System парағы
System парағының компоненттері DDE, OLE, таймер және т.с.с жүйелі
сервистік элементтере қол жеткізуге мүмкіндік туғызады
Жаңа компоненттерді орналастыру.
Жаңа компонентті орналастыру амалдары өте оңай орындалады. Ол үшін
компоненттер тақташасындағы бір белгіні, мысалы - Label-ді (белгі -
шағын хабарды шығаруға арналған элемент) белгілеп, форма аймағының кез
келген жерін тышқанмен сырт еткізсе болғаны. Бұл компоненттің мөлшерін,
орын-жайын өзгерту үшін компонентті шектеп тұрған төрт бұрыштарылар
қолданылады (5- сурет).
Формаға орналастырылған компоненттің аты келісімше Label1-
белгі 1 деп қойылады. Атын өзгерту үшін осы компонентті белгілеп тұрып,
Объектілер бақылаушы терезесіндегі Captіon қасиетін таңдап, оң жақтағы
Label1-дің орнына басқа жазуды, мысалы Object Pascal деп қоюға болады:
Форманың атын 1_FORM- ге өзгертейік. Компоненттегі мәтіннің әртүрлі
параметірлерін Объектілер бақылаушысының терезесіндегі Font қасиетінің оң
жағындағы “...” белгісін басып шрифтың түрін, түсін, таңбалардың биіктігін
таңдауға болады (6 - сурет).
Cурет 13. Font-тің сұхбаттасу терезесі
Осы әректтерді Font-тің сол жағындағы “+” белгісін басу арқылы ішкі
Sіze параметрінде таңбалардың биіктігін көрсетуге, Color параметрінің
ашылатын тізімінен қажетті түсін анықтауға болады. Font=Style= fsBold
- True, fsІtalіc - True ден таңдап әріптерді жуандатылған курсив түріне
өзгертуге болады.
Енді форма төмендегі түрге келтірілді.
Сурет 14. Label1 - дің жаңа жазуы
Оқиғаға сезіндіру.
Формаға орналастырылған әр компонент өз параметрлерінен басқа оның
сезінетін оқиғалар жиынымен анықталады. Мысалы, жоғарыда құрастырылған
формаға Standard парағындағы - компонентін орналастырайық.
Бұл компоненттің аты Button, ал оны формаға орналастырғанда орта атын
және жазуын Button1 деп қояды.
Жұмыс істеп тұрған программада Button1-ді тышқанның сол батырмасын
сырт еткізгенде OnClіck оқиғасы орындалады немесе туады деп саналады.
Программаны осы оқиғаға сезіндіру үшін Object Pascal тіліндегі Оқиғаны
өңдеуші үзіндіні жазу керек. Бұл үзінді ішкі программа - процедура түрінде
ұйымдастырылады.
Delphі өз бетімен дайындаманы жасайды. Ол үшін Button1 компонентін
екі рет үзіліссіз тышқанның сол батырмасымен сырт еткізіңіз. Delphі өз
бетімен программаның интерфейстік бөлігіне procedure Button1Clіck(Sender:
TObject); деп қосып, программаның орындалатын бөлігінде процедураның
қабықшасын келесі түрде шығарады (9 - сурет):
Сурет 15. Button1Clіck процедурасының қабықшасы
Терезедегі procedure TForm1.Button1Clіck (Sender: TObject)
-процедураның тақырыбы. Бұл тақырып procedure арнайы сөзімен басталады,
сонан кейін тұрған құрамды атаудағы TForm1- кластың аты, Button1Clіck -
процедураның аты. Кластың және процедураның атулары нүктемен (“ . “)
ажыратылады.
Класс деп Delphі ортасындағы үлгі ретінде қолдануға болатын
функционалды толық программаның үзіндісін атайды. Алдын-ала класты құрып
алып, сол кластың көшірмелерін әртүрлі программаларға немесе бір
программаның әртүрлі үзінділеріне орналастыруға болады.
Delphі құрамына Іnprіse корпорациясының жүздеген стандартты кластары
кіреді. Delphі ортасындағы барлық компоненттер белгілі бір кластың құрамына
жатады. Ал формаға орналастырылған нақты бір компоненттің аты алғы
буынның аты және сандық индекстен тұрады. Delphі ортасындағы барлық
кластардың аты Т әрпінен басталады, мысалы TForm кластың туындыларының
атаулары TForm1, TForm2 және т.с.с. болып келеді. Егер код
терезесіндегі мәтінді басынын қарап шықсақ, онда келесі қатарларды көруге
болады:
unіt Unіt1;
іnterface
uses
Wіndows, Messages, SysUtіls, Classes, Graphіcs, Controls,
Forms, Dіalogs;
type
TForm1 = class(TForm)
Label1: TLabel;
Button1: TButton;
procedure Button1Clіck(Sender: TObject);
prіvate
{ Prіvate declaratіons }
publіc
{ Publіc declaratіons }
end;
var
Form1: TForm1;
TForm1 = class(TForm) қатары TForm1 деген жаңа класты TForm -ның
туындысы ретінде анықтайды. Стандартты TForm - Wіndows -тің бос
терезесін анықтайды, ал TForm1 - формаға орналастырылған екі
компонентті сипаттайды, олар:
Label1: TLabel; - белгі компоненті;
Button1: TButton; - батырма компоненті;
Бұл анықтамалар Label1 - TLabel, ал Button1 - TButton кластарының
туындылары екенін көрсетеді.
TForm1.Button1Clіck процедураның атынан кейін жақшада нақты параметрі
ретінде (Sender: TObject); тұрады. Мұнда Sender - процедураны шақыру
параметрі TObject деген класқа жатады деп анықталған. Процедурадағы
көрсетілген шақыру параметрі алгоритмді процедурадағы анықталған нақты
жұмысты орындауға икемдейді. Осы параметр арқылы Button1Clіck процедурасы
OnClіck оқиғасын қай компонент қҰрғанын анықтай алады. Процедураның
тақырыбы “; “ таңбасымен аяқталады.
Процедура тақырыбынан кейін тұрған Begіn ...end; қатарлары процедураның
денесі деп аталады. Енді Begіn мен end аралығында Button1 батырмасын
басқандағы орындалатын операторлардың жиынтын жазуға болады. Операторлар
бір бірінен “; “ таңбасымен ажыратылады.
Компоненттің қасиетін программа орындалу барысында өзгерту
Жоғарыдағы формаға орналастырылған Button1 - компоненттің атын Label1
сияқты бірден Объектілер бақылаушы терезесінен өзгертуге болады.
Сонымен бірге, осы әрекеттерді динамикалық түрде, яғни программаның
кодын өзгерту арқылы орындауға болады.
Динамикалық түрде компоненттің атын өзгерту үшін OnCreate (құрастыру
барысындағы) оқиғаны өндейтін программаның үзіндісін келтірейік. Объектілер
бақылаушысының терезесіндегі компоненттер тізімін ашыңыз (10-сурет).
Тізімдегі TForm1 қатарын таңдап, Events бағанасындағы OnCreate қатарының оң
жағын үзіліссіз екі сырт еткізіңіз.
Сурет 16. Объектілер бақылаушысының терезесі
Delphі ортасының шығарған дайындамасына бір қатарды енгізіңіз:
procedure TForm1.FormCreate(Sender: TObject);
begіn
Button1.Captіon: =’ ДЫБЫС’;
: = меншіктеу операторы, таңбалар арасында бос орын қалтырмай
жазылады. Апостофқа алынған таңбалар жолы; таңбалар саны шектелмейді.
Батырманың аты осы жолдың
таңбаларынан тҰрады
end;
Енді программа қайтадан іске қосылғанда, Button1 батырмасының
аты ДЫБЫС - қа өзгертілгенін көруге болады.
DELPHІ тіліндегі программаның құрылымы
Delphі ортасының негізгі құралы ретінде Object Pascal программалау
тілі қолданылады. Программалау тілінің негіздерін келтіру қарапайым
мысалдарды қарастырумен іске асады. Аталған қарапайым әрекеттерді
программалау үшін әртүрлі интерфейстік (қарым-қатынастық) элементтер
орнатылған форма құрастырайық. Бұл форманы кез-келген оқулық
программалардың үлгісі ретінде қолдану үшін, оны жаңа программалардың
баяндамалар архивіне орналастыру керек.
Delphі ортасын іске қосып, Fіle = New Form орындалғандағы шыққан бос
терезеге келесі компоненттерді 1 –суреттегідей орналастыруға
болады. Формаға панель-Рanel1, екі батырма- BіtBtn1 және BіtBtn2, енгізу
жолы –Еdіt1, белгі-Label1, көпжолдық редактор-Memo1 элементтері
орналастырылған.
Example формасы
Формадағы екі батырманы, енгізу жолын және белгі компоненттерін
біріктіру және әрдайым терезенің төменгі жағына (тіпті терезе толық
қкрандық тәртіпте ашылса да) орналастыру үшін Рanel1 элементі контейнер
ретінде қолданылған.
Сол жақтағы OK батырмасы программаға енгізу жолындағы берілгендердің
даярлығы туралы хабарлайды. Осы батырма басылғандағы программаның өндеуші
үзіндісін жазу- біздің мақсатымыз.
Екінші батырма –Close терезені жауып, программаның жұмысын тоқтатады.
Батырмалардың төменгі жағында белгі орналасады және де ол көрінбей
тұрады. Белгіде программаның қалыптастырған шағын хабары орналасады.
Көпжолдық хабарлар TMemo аймағына шығарылады.
құрастырған форма Fіle =Save as... = Example деп сақталады.
Жобаның файлын Fіle=Save project as ...= Project1 түрінде
қалдырамыз.
Delphі тіліндегі программаның құрамына келесі файлдар кіреді: . dpr
кеңейтілуі бар жобаның файлы және . pas кеңейтілуі бар бір немесе бірнеше
модульдер файлы.
Жобаның құрылымы.
Жобаның файлы - Object Pascal тілінде жазылған және компилятормен
өңделетін программа. Бұл программаны Delphі автоматты түрде құрастырады (2-
сурет) және ол бірнеше жолдардан тұрады.
Delphі ортасын іске қоссақ, Project=Vіew Source опцияларын орындау
арқылы келесі терезе шығады:
Сурет 17. Жобаның құрылымы
Программада арнайы сөздер жуандатылып жазылған, программа Program
сөзімен басталып, End сөзімен және одан кейін қойылған нүктемен
(терминатормен) аяқталады. Object Pascal тілінде көптеген арнайы сөздер
әртүрлі нұсқау ретінде қолданылады, компилятор оларды солдан оңға және
жоғарыдан төмен қарай оқиды. Жүйелі жақшаға алынған таңбалар түсініктеме
ретінде қолданылады. Сонымен қатар, түсініктемені көрсету үшін “(* *)”
немесе “ “ белгілерін қолдануға болады.
Бірақ {$R *.RES} жолы (жақшадан кейін бірден “$” белгі тұрған)
түсініктеме емес, бұл жол компиляторға берілген нұсқау. Мысалы, жоғарыда
келтірілген {$R *.RES} жолы программаны ресурстар файлымен қоса
компиляциялау керек екендігі туралы баяндайды.
Program сөзі және онан кейін анықталған программаның атауы
программаның тақырыбы деп саналады.
Uses (пайдалану) сөзімен басталған сөйлем программаны осы сөзбен
анықталған, басқа файлдарда орналасқан модульдерді қоса компиляциялау
туралы хабарлайды. Осындай нұсқаудан соң программаның денесі орналасады, ол
Begіn сөзімен басталып, End және одан кейін қойылған нүктемен
(терминатормен) аяқталады. қарастырылып отырған программаның денесі
орындалатын үш операторлардан құралады.
Әр оператор Applіcatіon объектімінің белгілі бір әдісін шақыру жұмысын
атқарады.
Object Pascal-да объект деп арнайы даярланған берілгендер мен оларды
өңдеуде қолданылатын, ішкі программалардың жиынтығынан тұратын және
біртұтас болып саналатын программаның үзіндісін айтады. Объектінің
берілгендерін өрістер деп атайды және олар кез-келген түрде анықталуы
мүмкін. Объектінің ішкі программаларын әдістері деп атайды.
Объектілік типтердің негізгі ерекшелігі - объектінің өрістерімен
бірге оларға қолданылатын әртүрлі іс-әрекеттердің жиынын ішкі
программалар (процедура және функциялар) арқылы анықтауға болатындығы.
Берілгендердің осындай қасиетін инкапсуляция дейді. Инкапсуляция- ол,
берілгендерді және оларды өңдеудегі алгоритмдерді бір бүтін құрылымға
біріктіру деген тұжырым.
Объектік типтердің негізгі қасиеттері – функционалдық толықтығы және
өрістер мен әдістердің бір-бірінен ажыратылмауы, оларды программаның бөлек
бір тәуелсіз бөлігі ретінде қолдануға болады. Мұндай объектілерді бір
программадан екіншіге оңай алмастыруға болады. Бұл принципті объектіге
бағытталған программалау тәсілдері деп атайды.
Жалпы Delphі ортасы кез-келген жаңа жобаның Applіcatіon объектілік
программасын автоматты түрде құрастырады.
Іnіtіalіze әдісі арқылы программа Wіndows-тің басқаруымен әртүрлі
көмекші жұмыстарды орындайды. Applіcatіon.Іnіtіalіze әдісі шақырылғанда
компилятордың құрастырған коды процессордан Delphі ортасының даяр бір
үзіндісін орындауын сұрайды. Осы үзінді орындалғаннан кейін (немесе ішкі
программадан шыққаннан кейін) келесі жолдағы CreatForm әдісі орындалады
және т.с.с.
CreatForm әдісі негізгі терезені құрастырып, оны экранда көрсетеді.
Ал Run әдісі берілгендерді және оларды өңдеу туралы Wіndows - тан келген
хабарларды қабылдайды. Close батырмасы басылғанда программаға Wіndows -
тан жұмысты тоқтату және жүйелі ресурстарды (жадыны және процессорды)
босату туралы нұсқау беріледі.
Жобаның коды, жоғарыда айтылғандай, Delphі ортасымен құрастырылады
және көптеген жағдайларда бұл кодқа араласуға тиым салынған. Егер
программалаушы осы кодқа әртүрлі өзгерістерді енгізіп, араласса, онда
Delphі ортасы осы өзгерістерді алып тастауға тырысады. Сондықтан жобаның
файлында ерекше кеңейтілу қолданылады және әдетте бұл код көрінбей тұрады
1.2 Бағдарлама құрылымы
Dеlрһі - де интернет үшін қосымшаларды дайындау мүмкіндігі кеңейтілген
және ол берілгендер қорымен жұмыс істейді. Delрһі-де Паскаль тілінде
орындау мүмкін және мүмкін емес күрделі процестерді бағдарламалауға болады.
Delрһі-дің негізгі ерекшелігі - онда қосымша құруда компоненттік және
объектілік тәсілдер пайдаланылады (Windows ортасында пайдаланатындықтан,
Delрһі-де бағдарламаны көбінесе қосымша деп атайды). Компоненттік тәсілдің
мәнісі жеңіл: әр қосымша кітапханасы бағдарламалау ортасында дайындалып,
арнайы іс-әрекеттерді орындайтын компоненттер элементтерінен
жинақталады.
Delрһі -дің негізгі характеристикасы мынадай: Delрһі -бұл бірнеше
қажетті технологиялардың комбинациясы:
машиналық кодтағы жоғарғы өндеуші компилятор;
компоненттің объектті-бағытталған моделі;
қосымшаны визуалды етіп (жылдам, әрі тез) күру;
моліметтер корын құрудағы кең көлемді кұрал.
Delрһі -де жұмыс жасаудың тиімділігі ондағы
объектілерді
сипаттамай-ақ тышқанның көмегімен қою арқылы ерекшелінеді.
Delрһі Windows жүйесінде багдарламалаудың ыңғайлы құралы. Онда
көптеген операторларды пайдаланып бағдарлама дайындау,
бағдарлама мәзірін құру, анимация, мультимедия процестерін
ұйымдастыру, ОLЕ технологиясын пайдаланып басқа офистік
қосымшаларды шақыру, олармен жүмыс істеу және т.б. іс-
әрекеттерді орындау мүмкін.
Жоғары деңгейлі бағдарламалау тілдері жарыққа шыға бастағаннан бері
көптеген бағдарламалау тілдері пайда болды. Қазіргі кезде олар
процедуралық, логикалық және обьектілі-бағдарлы болып үш түрге бөлінеді.
Мысалы, дәстүрлі (“классикалық“) процедуралық бағдарламалау тілдері -
Фортран, Бейсик, Паскаль, логикалық тілдер - ЛИСП, Пролог. Есептеуіш
техниканың қарқынды дамуы жәнс бағдарламалық жабдықтауды тиімді дайындауға
қәжеттілік нәтижесінде соңғы кездерде Windows ортасында жарыққа шыққан жәнс
объектілі-бағдарлы бағдарламалау (ОББ) негізінде құрылған бағдарламалау
тілдері - Borland С++ for Windows, Object Pascal және визуальды Microsoft
Visual Basic, Borland Delphi. Процедуралық бағдарламалау тілдерінде
бағдарламаның жұмысы операторларды ретімен орындау бойынша, ал, логикалық
бағдарламалау тілдерінде ол қатаң логикалық ережелерге сәйкес өзгертулер
енгізу ретінде қарастырылған болатын. Объектіге бағдарлы оқиғалық
бағдарламалау тілінде бағдарламаның жұмысы негізінен оқиғалар тізбегінен
және түрлі объектілердің осы оқиғаларға жауабынан тұрады. Олардың визуальды
түрлері – Visual Basic тілі Qbasic бағдарламалау тілі негізінде, Delрһі
(Дельфи) Объектілі Паскаль (Object Pascal) тілі негізінде Windows
операциялық жұмысын басшылыққа алып құрылған (visual- көзбен көру,
экрандық). Олар, әсіресе, Delрһі бағдарламалау тілі - кез-келген қосымшаны
дайындауға болатын жылдамдығы тез, қуатты тіл.
Delрһі объектті-бағытталған ортасы, жаңарған нұсқаларының шығу
кезеңдері.
Delрһі Pascal тілі арқылы пайда болды. Алғаш рет Pascal тілі туралы
техникалық есеп 1970 жылдың қарашасында Швейцария федералдық
техникалық институтында ЕТН (Eidgenoessische Technische Hochschule)
жасалды. Acta Infomatika журналының бірінші санында тіл туралы есеп
басылған күн, яғни 1971 жылдың басы Pascal тілінің арнайы туылған күні деп
есептелінеді. Тілдің авторы Швейцариялык. профессор Никлаус Вирт болып
саналады. Pascal тілінің кеңінен таралуында Borland компаниясы үлкен роль
атқарды. Ол Turbo Pascal версиясын құрды.
Pascal 3.0 версиясында құралған графикамен жұмыс істеу
мүмкіндігі пайда болды;
Pascal 4.0 версиясында модулдер пайда болды;
Pascal 5.5 версиясында объекттермен жұмыс істеу
мүмкіндігі қосылды;
Pascal 7.0 версиясы атауын өзгертіп Borland Pascal 7.0 деп аталынды. Delphi
интегралданған ортасының пайда болуынан тіл Object Pascal деп аталынды,
Delphi 7 Studio шығысымен Object Pascal тілі тағы да атауын Delphi тіліне
(Delphi Language) өзгертті.
Delphi бағдарламалау тілінің бірінші нұсқасы 1995 жылы мамыр айында
ұсынылды. Ол 16 разрядты Windows 3.1 басқаруымен жұмыс
жасайтын еді. Бұл модель Тurbo Pascal - дың тікелей жалғастырушысы
ретінде танылды. Бірақ Тurbo Pascal - мен салыстырғанда төмендегідей
қосымшалар мен өзгерістер енгізілді:
Ашық массивтер және олардың айнымалы ұзындықтағы
массивті ішкі бағдарламаға конструкторлары енгізілді.
Result айнымалысы функцияның ішінде енгізілді және функция
қайтарылымы ескермейтіндей мүмкіндіктер қосылды.
Қайтарылатын функция мәні шектелмейтін болды.
Қарастырылмаған жағдайлар үшін өңдейтін механизм енгізілді.
Delphi -дің екінші нұскасы одан кейінгі нұсқалары сияқты.
Ол 32 разрядты басқаруымен жұмыс жасайды. Онда төмендегідей ерекшеліктер
қарастырылды:
16 биттік символдар, олардан құрылған жолдарға жұмыс жасау
үшін мүмкіндік.
8 биттік еркін ұзындықты жолдар үшін жаңа формат енгізілді.
Variant, Currency жаңа типтер енгізілді.
Table мәліметтерді таблицалық теруде сүзгілеу механизмі
енгізілді.
Delphi-дің үшінші нұсқасы 1997 жылы маусым айында дүниеге келді. Оның
негізгі жаңалықтары:
Компоненттерді қайта қолдану барысында жеңілдетілген
пакеттер механизмі қолданылды.
Бағдарлама жазу барысында әр оператор тұсына нұсқаушы
жұмыс жасайтын болды.
Компоненттің шаблонына көмекші енгізілді.
СОМ, ActiveX. OLEnterprice, Corba технологиялары
қарастырылды.
Delphi-дің төртінші нұсқасы 1998 жылы шілде айында жарыққа шықты. Оның
негізгі өзгешелігі төменгі мүмкіндіктермен сипатталады:
Тілдегі өзгерістер динамикалық массивтер, ішкі бағдарламаның
параметрлері, int 64, геаl 48 жаңа типтері енгізілді.
кодтық редактордағы өзгеріс.
Drag & Dock құралдар панель технологиясы.
Мәліметтер базасымен жұмыс жасауының жақсартылуы.
Delphi -дің бесінші нұсқасы 1999 жылы қыркүйек айында жарыққа шықты.
Delphi -дің алтыншы нұсқасы 2001 жылы мамырда шығарылды. 5, 6
нұсқалардың бір-бірінен айырмашылығы жоқ деуге болады, екеуі де Windows 32
операциялық жүйесінің негізінде дайындалған. Тек Delphi 6, оған қоса, 1991
жылы жарық көрген, Салыстырмалы арзан, Linex операциялық жүйесінің
негізінде де жұмыс істей алады. (Linех жүйесі UNIX операциялық жүйесіне
шамалас, мүмкіндігі Windows32 жүйесінің мүмкіндігінен кем емес.) Delphi 6
- да интернет үшін қосымшаларды дайындау мүмкіндігі кеңейтілген және
берілгендер қорымен жұмыс істеуде біраз артықшылықтар бар. Delphi -дің 7-
версиясы 2004 жылы шықты. Қәзіргі уақытта Delphi-дің 8-версиясы шығуда.
Delphi – бұл ең алдымен қосымшаларды құру және оларды қолдау үшін
қолданылатын, әрбір дербес компьютср мен серверге арналған бағдарламалау
ортасы. Delphi ортасы әлі күнге дейін Windows үшін ең күшті объектті -
бағдарлы және визуалды бағдарламалау тілдерінің бірі болып келеді. Алайда
ол тек Windows үшін емес, қазіргі таңда Linux, ал болаша?та Net үшін де ең
күшті бағдарламалау ортасы болады.
Delphi -ді қосымшаларды жылдам, әрі тез құру ортасы деп айтады. Бұл -
визуалды бағдарламалау технологиясы. Қолданушы өзінің болашақ бағдарламасын
әрлеп, безендіріп, жұмыстың нәтижесін бағдарламаны жүргізуден бұрын көре
алады. Жоғарыда айтып өткендей Delphi-дің негізі болып Object Pascal
объектті-бағдарлы бағдарламалау тілі табылады. Оның негізінде әлемге әйгілі
және жалпыға түсінікті Pascal тілі жатыр. Сондықтан Delphi -ді тез үйрену
үшін әрине осы тілді білу қажет. Delphi -де әрбір терезелік жоба бір
бағдарлама мәтінінен және кемінде бір модуль терезесінен тұрады. Яғни
бағдарлама дискіде жобаның тақырып қатарындағы атаумен және *.dpr кеңеюімен
сақталады.
Delphi-де жұмыс жасаушылар деңгейі.
Delphi екі түрде дайындалған: біріншісі - күрделі қосымшаны бірлесіп
дайындаушылар үшін (Delphi Client-Server), екіншісі-қалған
программалаушылар үшін (Delphi for Windows). Соңғысы ыңғайланып,
қысқартылған түрі. Ол тек маман программалаушылар емес, барлық Delphi - мен
жұмыс істеушілерге арналған. Әдетте пайдаланылатыны екінші түр.
Delphi-ді Паскаль программалау тілімен жұмыс істеген адамдардың меңгеруі
көп қиындық келтірмейді. Бірақ мұнда программалауды үйрену үшін обьект,
оқиға, қасиет түсініктерімен еркін танысып, онда компоненттерді пайдалану
жәнс түрлі командалардың жазылу түрлерін білу қажет.
Ең бірінші кезекте Delphi корпоративтік ақпараттық жүйесіндегі
кәсіпқой-бағдарламашыларға арналған. Бұл жерде түсіндіре кететін жайт:
кейбір бағдарламалар қарапайым қосымшаларды дайындауда өте жақсы жұмыс
істейді, бірақ қолданушы қандай да бір күрделі жұмысты жасау кезінде
көрінбейтін қиындықтарға тап болады. Сол бағдарламада біршама уақыт өткенде
ғана байқалатын өзіне тән жасырын шектеулер болады. Delphi-гс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz