Салық жүйесі және салық жинауды ұйымдастыру
• Кіріспе
• Салықтар түсінігі және олардың әлеуметтік.экономикалық мәні.
• Салық жүйесі және салық жинауды ұйымдастыру.
• Қазақстан Республикасын Президентінің 2006 жылғы қазақстан халықына жолдауында салық жүйесіне еңгізген өзгерулері мен толықтырулары.
• Қортынды.
• Пайдаланылған әдебиеттер.
• Салықтар түсінігі және олардың әлеуметтік.экономикалық мәні.
• Салық жүйесі және салық жинауды ұйымдастыру.
• Қазақстан Республикасын Президентінің 2006 жылғы қазақстан халықына жолдауында салық жүйесіне еңгізген өзгерулері мен толықтырулары.
• Қортынды.
• Пайдаланылған әдебиеттер.
Салықтар - мемлекеттік кірістің фискалдық нысаны әрі мемлекет пен нарықтық экономиканың мызғымас атрибуты.
Салық салу аясында қалыптастырылатын салықтық,құқықтық мәдениет мемле¬кет болмысын ақша қаражаттарымен қамтамасыз етудің кепілі болып табылады.
Салық салу жүйесі (салықтар) адамзат өркениетінің әрқилы кезеңдерінде туындап, қалыптасып-дами отырып, бүгінгі күнде әрбір аса немесе белгілі бір деңгейде дамыған мемлекеттің (мемлекеттердің) мызғымас атрибуты, сол мемлекеттің қоғам-қауымының қандай да болмасын мұқтаждықтарын қанағаттандырудың және әлеуметтік-экономикалық аяларын реттеудің тап-тырмас кұралы ретіңде көрініс табуда.
Салықтар, салық салу және сәлықтық құқық жөнінде Μ Сперанский. Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин. А. Құнанбаев. Α Байтұрсынов. Ә. Бөкейханов, кейіннен бұрынғы Кеңес кеңістігінен қазіргі құқықтық көзқарастар осы са-лықтардың қоғам мен мемлекет үшін ауадай қажет екенін дәлелдеп отыр
Осы салық жүйесінің мындаған жылдар бойы дамып, өркениетті түрде қалыптасқан шағы XVII ғасырдың соңы мен ХҮІІІ ғасырдың басына тұспа-тұс келген болатын. Оның іргетасын қалаушылардың ішіндегі бірегейі Адам Смит деп айтсақ, қателеспейміз. Ол өзінің 1776 жылы шыққан "Халықтардың байлықтарының табиғаты мен себептерін зерттеу жөнінде" атты кітабында: "Мемлекеттің тұрғындары өздерінің табыстарына қарай мемлекеттің мұқтаждығын қанағаттандыруға тиіс. Олар төлейтін төлем - салықтың мөлшері өте дәл айқындалғаны дұрыс болады, сондай-ақ, төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық төлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуы тиіс.
Салық салу аясында қалыптастырылатын салықтық,құқықтық мәдениет мемле¬кет болмысын ақша қаражаттарымен қамтамасыз етудің кепілі болып табылады.
Салық салу жүйесі (салықтар) адамзат өркениетінің әрқилы кезеңдерінде туындап, қалыптасып-дами отырып, бүгінгі күнде әрбір аса немесе белгілі бір деңгейде дамыған мемлекеттің (мемлекеттердің) мызғымас атрибуты, сол мемлекеттің қоғам-қауымының қандай да болмасын мұқтаждықтарын қанағаттандырудың және әлеуметтік-экономикалық аяларын реттеудің тап-тырмас кұралы ретіңде көрініс табуда.
Салықтар, салық салу және сәлықтық құқық жөнінде Μ Сперанский. Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин. А. Құнанбаев. Α Байтұрсынов. Ә. Бөкейханов, кейіннен бұрынғы Кеңес кеңістігінен қазіргі құқықтық көзқарастар осы са-лықтардың қоғам мен мемлекет үшін ауадай қажет екенін дәлелдеп отыр
Осы салық жүйесінің мындаған жылдар бойы дамып, өркениетті түрде қалыптасқан шағы XVII ғасырдың соңы мен ХҮІІІ ғасырдың басына тұспа-тұс келген болатын. Оның іргетасын қалаушылардың ішіндегі бірегейі Адам Смит деп айтсақ, қателеспейміз. Ол өзінің 1776 жылы шыққан "Халықтардың байлықтарының табиғаты мен себептерін зерттеу жөнінде" атты кітабында: "Мемлекеттің тұрғындары өздерінің табыстарына қарай мемлекеттің мұқтаждығын қанағаттандыруға тиіс. Олар төлейтін төлем - салықтың мөлшері өте дәл айқындалғаны дұрыс болады, сондай-ақ, төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық төлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуы тиіс.
1. Б.Ж.Ермекбаева «Салықтар және салық салу» / Алматы «Қазақ университеті » 2003 жыл.
2. Б.Ж.Ермекбаева «Жалпы мемлекеттік салықтар» / Оқу құралы. Алматы. «Экономика» 1997 жыл.
3. Дулатов Ы. «Мемлекеттің қаржылық жүйесі және қаржылық қызметі» // Заң-1999 жыл. №8 61-69 бет.
4. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы», «ҚР-ның Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Астана. 1999 жыл 10 желтоқсан №492-1 ҚР Заңы // Егемен Қазақстан 1999 жыл 21 желтоқсан 4-6 беттер.
5. Бейісов Қ. «Салық - бюджет көзі» // Қазақстан жаршысы. 1994 жыл 31 мамыр.
6. Бейсенбаев Ж. Әбдіраш Ә. «Сауатты салық саясаты» [Мемлекеттік салық қызметі туралы] // Егемен Қазақстан. 1997 жыл 23 қаңтар.
7. Дулатов Ы. «Мемлекеттік салық саясаты және оның кейбір мәселелері» // Заң газеті 1999 жыл 3 қараша №45 5 бет.
8. Иванов В. «Салық өрісіндегі табыстар мен селкеуліліктер» // Қаржы-қаражат. 1997 жыл №10 12-15 беттер.
9. Мұқантегі М. «Салық түсімі артса, бюджет толығады» // Алматы ақшамы. 2001 жыл 10 қараша 2 бет.
10. Шеденов Ө. «Салық- мемлекеттік реттеу құралы» [Салық салу механизмі туралы ] // Егемен Қазақстан 1997 жыл 4 ақпан.
11. Нұрымов А. «Салық- бюджеттің қайнар көзі» [Салық жүйесінің жұмыстары туралы ] // Заң газеті 1995 жыл 7-14 қаңтар. 2 бет.
12. Шеденов Ө. «Салық экономиканы реттеу құралы» // Қаржы-қаражат 1997 жыл №3. 24-27 беттер.
13.. Найманбаев С.Н. «Салықтар мемлекеттік бюджет кірісінің материалдық көзі ретінде» // Заңгер 2002 жыл №12. 38-43 беттер.
2. Б.Ж.Ермекбаева «Жалпы мемлекеттік салықтар» / Оқу құралы. Алматы. «Экономика» 1997 жыл.
3. Дулатов Ы. «Мемлекеттің қаржылық жүйесі және қаржылық қызметі» // Заң-1999 жыл. №8 61-69 бет.
4. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы», «ҚР-ның Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Астана. 1999 жыл 10 желтоқсан №492-1 ҚР Заңы // Егемен Қазақстан 1999 жыл 21 желтоқсан 4-6 беттер.
5. Бейісов Қ. «Салық - бюджет көзі» // Қазақстан жаршысы. 1994 жыл 31 мамыр.
6. Бейсенбаев Ж. Әбдіраш Ә. «Сауатты салық саясаты» [Мемлекеттік салық қызметі туралы] // Егемен Қазақстан. 1997 жыл 23 қаңтар.
7. Дулатов Ы. «Мемлекеттік салық саясаты және оның кейбір мәселелері» // Заң газеті 1999 жыл 3 қараша №45 5 бет.
8. Иванов В. «Салық өрісіндегі табыстар мен селкеуліліктер» // Қаржы-қаражат. 1997 жыл №10 12-15 беттер.
9. Мұқантегі М. «Салық түсімі артса, бюджет толығады» // Алматы ақшамы. 2001 жыл 10 қараша 2 бет.
10. Шеденов Ө. «Салық- мемлекеттік реттеу құралы» [Салық салу механизмі туралы ] // Егемен Қазақстан 1997 жыл 4 ақпан.
11. Нұрымов А. «Салық- бюджеттің қайнар көзі» [Салық жүйесінің жұмыстары туралы ] // Заң газеті 1995 жыл 7-14 қаңтар. 2 бет.
12. Шеденов Ө. «Салық экономиканы реттеу құралы» // Қаржы-қаражат 1997 жыл №3. 24-27 беттер.
13.. Найманбаев С.Н. «Салықтар мемлекеттік бюджет кірісінің материалдық көзі ретінде» // Заңгер 2002 жыл №12. 38-43 беттер.
Ж О С П А Р
• Кіріспе
• Салықтар түсінігі және олардың әлеуметтік-экономикалық мәні.
• Салық жүйесі және салық жинауды ұйымдастыру.
• Қазақстан Республикасын Президентінің 2006 жылғы қазақстан
халықына жолдауында салық жүйесіне еңгізген өзгерулері мен
толықтырулары.
• Қортынды.
• Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Салықтар - мемлекеттік кірістің фискалдық нысаны әрі мемлекет пен
нарықтық экономиканың мызғымас атрибуты.
Салық салу аясында қалыптастырылатын салықтық,құқықтық мәдениет мемлекет
болмысын ақша қаражаттарымен қамтамасыз етудің кепілі болып табылады.
Салық салу жүйесі (салықтар) адамзат өркениетінің әрқилы кезеңдерінде
туындап, қалыптасып-дами отырып, бүгінгі күнде әрбір аса немесе белгілі бір
деңгейде дамыған мемлекеттің (мемлекеттердің) мызғымас атрибуты, сол
мемлекеттің қоғам-қауымының қандай да болмасын мұқтаждықтарын
қанағаттандырудың және әлеуметтік-экономикалық аяларын реттеудің тап-тырмас
кұралы ретіңде көрініс табуда.
Салықтар, салық салу және сәлықтық құқық жөнінде Μ Сперанский. Ш.
Уәлиханов, Ы. Алтынсарин. А. Құнанбаев. Α Байтұрсынов. Ә. Бөкейханов,
кейіннен бұрынғы Кеңес кеңістігінен қазіргі құқықтық көзқарастар осы са-
лықтардың қоғам мен мемлекет үшін ауадай қажет екенін дәлелдеп отыр
Осы салық жүйесінің мындаған жылдар бойы дамып, өркениетті түрде
қалыптасқан шағы XVII ғасырдың соңы мен ХҮІІІ ғасырдың басына тұспа-тұс
келген болатын. Оның іргетасын қалаушылардың ішіндегі бірегейі Адам Смит
деп айтсақ, қателеспейміз. Ол өзінің 1776 жылы шыққан "Халықтардың
байлықтарының табиғаты мен себептерін зерттеу жөнінде" атты кітабында:
"Мемлекеттің тұрғындары өздерінің табыстарына қарай мемлекеттің мұқтаждығын
қанағаттандыруға тиіс. Олар төлейтін төлем - салықтың мөлшері өте дәл
айқындалғаны дұрыс болады, сондай-ақ, төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және
төленетін сомасы өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе
тәсілі салық төлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуы тиіс.Сонымен қатар,
әрбір салықтың салмағы халықтың қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше
аздап алыну қажет. Сонда мемлекет қазынасына келіп түсетін табыс
мөлшерленген межеден артық болмаса, кем түспейді" - деп тужырымдаған.
Міне, осы айтылғаңдардың түпкі тұжырымы ретінде мына келесідей салық
салудың негізгі қағидалары қалыптастырылған болатын- салықтарды барлық
азаматтардың арасында, олардың табыстарына сай біркелкі бөліп, белгілеу;
салықтық төлемнің сомасы, тәсілі және уакыты оны төлеушіге накты әрі күні
бұрын белгілі болғаны дұрыс, салықтар әрбір салық төлеушіге
қолайлы уақытта және ыңғайлы тәсілмен алынуға тиіс; салық алу кезінде салық
төлеушінің шығындары мүмкіндігінше аз болуы тиіс.
Салықтың белгіленуі, салық салу мемлекеттің құрылысына, калыптасқан
қоғамдық дәстүрлерге, мемлекеттің экономикасы мен фискалдық саясаты-ның мән-
жайына. билік етуші тармақтардың өктем өкілеттіліктерінің демократиялық
деңгейіне, нақты қалыптасқан жағдайларға қарай жүзеге асырылады, былайша
айтқанда, салықты мемлекеттің экономикалық күш-қуатынын функциясы деп
санауға болады. Осыған орай қатты ескеретін жайт, салықтың (экономикалық)
мән-жайы мен заң жүзінде іске асырылатын мәнінің арасында қарама-қайшылық
туындамауы қажет. Яғни, салық салу мемлекеттің, салық жүйесі деген
сөздердің мағынасын мемлекеттің кірісін салық төлеушілердің - заңды және
жеке тұлғалардың материалдық мүдделеріне нұқсан келтірмей қалыптастыру
керек деп тусінген дұрыс.
Демек, заң жүзінде белгіленіп, бекітілетін салықтар мен өзге де міндетті
төлемдер мемлекеттің салық жүйесінің кұқықтық элементтері ретінде іс
жүзінде ұтымды орын алулары үшін экономикалық және әлеуметтік тұрғыдан
негізделінулері тиіс.
• Салықтар түсінігі және олардың әлеуметтік-экономикалық мәні
Салықтар - мемлекет белгілейтін, белгілі бір мөлшерде және мерзімде
алынатын міндетті төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні өз қызмстін жүзеге асыру үшін мемлекетте
жинақталатын ұлттық табыстың бөлігін білдіреді.
Салықтар қаржының маңызды категорияларының бірі болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды, оның өмір сүруінің негізі болып
табылады. Адамзат дамуының барлық тарихында салық нысандары мен әдістері
мемлекет сұранысына және қажеттіктеріне қарай өзгеріп, жаңартылады.
Салықтар өзінің ең үлкен дамуына тауар-ақша қатынастарының жүйесінде
жетілді.
Салық салу қағидаларына мыналар жатады:
1) әділдік қағидасы екі тұрғыда қарастырылады:
а) горизонтальды әділдік - салық төлеушілердің табысына салық бірдей
шарттарда, бір түрде салынуы тиіс;
б) вертикальды әділдікті сақтау салық табыстың бөлігін кайта бөлу үшін
дифферсациалды ставкаларды пайдоланып, прогрессивтік шкаламен салынуы тиіс;
2)қарапайымдылық қағидасы.Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті әрі
қарапайым болуы ксрек.
3)жеңілдіктердің минималды молшсрі. Жсңілдіктср қүн-дык. пропорцияларды
бүрмалап жонс біле түра салық салу субъектілерін тең смес жагдайларга
қояды.
4) салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономика мен
инвестицияның өсуіне, жұмыс істеуінің жақсаруына кедергі келтірмеу керек.
5)салық ставкаларының осы елдің экономикалық ынтымақтастық жөніндегі
елдер салықтарымсн негізгі түрлері бойынша салыстырмалылығы.
Салық түрлерінің мемлекеттегі ерекшелігі болып әр түрлі қоғамдық
қажеттіліктері үшін бейнесіз пайдалануы табылады. Салықтардың мәні
функциясында көрініс табады:
1) мемлекеттік бюджетке түсімді қамтамасыз ететін тарихи
бірінші кызметі салықтың фискалдық қызметі болып табылады;
2) салықтардың қайта бөлу қызметі мемлекет пайдасына әр түрлі
шаруашылық жүргізуші субъектілер табыстарының бөлігін қайта бөлу болып
табылады. Бұл салада қызмет ету масштабы жалпы ұлттық өнімдегі
салықтардың үлесімен анықталады: ол ұлттық табыстың мемлекеттендіру
деңгейін көрсетеді: бұл үлес 1997 жылы - 79,7%; 1998 жылы - 16,6%, 1999
жылы - 17,4%, 2000 жылы - 20,2%-ды құрады;
3) салықтардың үшінші реттеуші қызметі — мемлекеттің экономикалық
қызметін кеңейтуімен байланысты пайда болды. Ол мақсатты түрде ұлттық
шаруашылық бағдарламаларына сәйкес дамуға әсер етеді. Мұнда салық
нысандарын таңдау, ставканы өзгерту, жеңілдік алу әдістерін
өзгерту пайдаланылады. Бұл реттегіштер қоғамның қайта өндірісінің құрылымы
мен пропорциясына, жинақтау және тұтыну көлеміне әсер етеді.
Мемлекет салық саласындағы шаралар жүйесін экономикалық саясатқа сәйкес
әлеуметтік экономикалық және басқа да мақсаттарға, қоғамның әрбір нақты
даму кезеңдеріндегі тапсырмаларға байланысты салық саясатын жүргізеді.
• Салық жүйесі және салық жинауды ұйымдастыру
Мемлекетке алынатын барлық салық түрлерінің жиынтығы, олардың қүрылуының
әдістері мен нысандары, салық қызметі органдары мемлекеттің салық жүйесін
кұрайды.
Салық жүйесі – көптеген салық түрлері, салық төлеушілер, салық жинау
әдістері, салықтық жеңілдіктерінің болуына байланысты күрделі модель болып
келеді.
Салықтарды әр түрлі принциптер бойынша бөлуге болады:
- мемлекет пен төлеушінің қарым-қатынастары және салық салу объектісіне
байланысты; пайдалануы бойынша; салық жинаушы органы, экономималық сипаты
бойынша.
Бірінші сипаты бойынша салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей салықтар табыс немесе мүлікке ғана (табысқа, пайдаға, мүлікке
және жерге салынатын салық) салынады.
Тікелей салықтар өз ксзегінде нақты және жеке болып бөлінеді.
Нақты салық мүліктің пайдалану тиімділігіне емес, сыртқы сипатына
байланысты салынады; нақты тікелей салықтарға жер, мүлік, ақша капиталына
салынатын салықтар жатады.
Жеке салықтарда табыс қана емес, төлеушінің қаржылық жағдайы да
ескеріледі, мысалы отбасы жағдайы. Оған мыналар жатады: табысқа салынатын
салық, сый мен мұраға салынатын салық жан басына және т.б. салықтар.
Жанама салықтар — тауар, кызметтер бағалары арқылы (қосылған құнға
салынатын салық, акциздер, кедсндік баждар) алынады. Салық сомаларының иесі
тауар және қызметтерді өткізгесін мемлекетке тапсырылады.
Пайдалану сипаты бойынша салықтар жалпы жәнс арнайы болып бөлінеді. Жалпы
салықтар мемлекетке түсіп, белгілі бір пайдалану барысында
түлғасыздандырады. Арнайы салықтар белгілі бір мақсатқа ие болып келеді
(мысалы: әлеуметтік салық, зсйнстақы төлемдері үшін пайдаланылады).
Салықты жинайтын және оны билейтін органына байланысты орталық
(жалпымемлекеттік) және жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Объектінің экономикалық сипаты бойынша салықтар табысқа және тутынуға
салынатын салықтар болып бөлінеді: біріншісі - салық төлеушінің кез келген
объектіден алған табысына салық салу, екінші жағдайда - бұл тауарлар мен
қызметтерді тұтынғанда төленетін шығындарға салынатын салық.
Салық салу объектісін есепке алу және бағалануы бойынша салық алудың төрт
тәсілі бар: кадастрлық, декларация бойынша, төлем көзіне байлапысты, патент
бойынша.
Кадастрлық әдіске сәйкес салық салу және есепке алу қамтамасыз ету
объектілерінің тізімі негізінде, оның табыс әкелу нормасын (әсер мүліктік)
көрсете отырып, нақты табысын ескермей жүзеге асады.
Салық төлеуші декларацияда табыс көлемін, керекті жеңілдіктерді,
шегерімдерді ескере отырып, салық сомасын есептейді.
Төлем көзіне байланысты салықты табысты алған жердегі бухгалтерия
есептеп, төлетеді.
Патент негізінде салық әр түрлі қызметтен табыс алуға байланысты
бөлінеді. Бұл бойынша салық төлемін анықтау ескеру өте қиын.
Салыктық ессптің екі әдісі пайдаланылады: кассалық және есептеу әдісі.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шығындар жұмыстарды жүргізу кезінен
бастап қызметтерді, мүліктерді қабылдау және ол бойынша төлеу жүргізіледі.
Төлеу уақытынан тәуелсіз есептелетін есептеу әдісі бойынша табыстар мен
шығыстар жұмыс жүргізу уақытынан есептеледі. Екінші әдіс - салық қызметтері
үшін қолайлы және оны Қазақстанның барлық салық төлеушілері қолданады. Оның
төлеушілер үшін кемшілігі салық төлемдерін жеткізу уақытында болмаған
жағдайдың өзінде төленіп, айналым каржыларының оқшаулануына әкеліп соғады.
Қазақстандағы салықтар, төлемдер мен алымдардың тізімі:
. Салықтар
1) корпоративтік табысқа салынатын салық;
2) жеке табыс салығы;
3) қосылған кұнға салынатын салық;
4) акциздер;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдері мен салығы (қол
қойылған бонус, коммерциялык табу бонусы, роялти, үстеме пайда салығы);
6} әлеуметтік салық;
7) жер салығы;
8) көлік құралдарына салынатын салық;
9) мүлікке салынатын салық.
Жекелеген салық төлеушілер топтары үшін арнайы салық режимі
карастырылған. Оларға жататындар: шағын бизнес субъектілері, шаруа
қожалықтары, ауылшаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар, кәсіпкерлік
қызметтің жекелеген түрлері. Бұл режимде салық төлеу мынадай негізде
жүргізіледі: патент; бір жолғы талон; біртұтас жер салығы; оңайлатылған
декларация. Бұл режим табысқа. мүлікке, әлеуметтік, жанама салықтардың
комбинациясын сипаттайды.
2. Алымдар:
1) заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін;
2) жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін;
3) жылжымайтын мүлік және ол бойынша құқықтарын мемлекеттік тіркегені
үшін;
4) радиоэлектронды құралдар мен жоғары жиілікті кұралдарды мемлексеттік
тіркеу үшін;
5} көлік кұралдарын және тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін;
6) теңіз, өзен және аз өлшемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін
алымдар;
7) азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін;
... жалғасы
• Кіріспе
• Салықтар түсінігі және олардың әлеуметтік-экономикалық мәні.
• Салық жүйесі және салық жинауды ұйымдастыру.
• Қазақстан Республикасын Президентінің 2006 жылғы қазақстан
халықына жолдауында салық жүйесіне еңгізген өзгерулері мен
толықтырулары.
• Қортынды.
• Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Салықтар - мемлекеттік кірістің фискалдық нысаны әрі мемлекет пен
нарықтық экономиканың мызғымас атрибуты.
Салық салу аясында қалыптастырылатын салықтық,құқықтық мәдениет мемлекет
болмысын ақша қаражаттарымен қамтамасыз етудің кепілі болып табылады.
Салық салу жүйесі (салықтар) адамзат өркениетінің әрқилы кезеңдерінде
туындап, қалыптасып-дами отырып, бүгінгі күнде әрбір аса немесе белгілі бір
деңгейде дамыған мемлекеттің (мемлекеттердің) мызғымас атрибуты, сол
мемлекеттің қоғам-қауымының қандай да болмасын мұқтаждықтарын
қанағаттандырудың және әлеуметтік-экономикалық аяларын реттеудің тап-тырмас
кұралы ретіңде көрініс табуда.
Салықтар, салық салу және сәлықтық құқық жөнінде Μ Сперанский. Ш.
Уәлиханов, Ы. Алтынсарин. А. Құнанбаев. Α Байтұрсынов. Ә. Бөкейханов,
кейіннен бұрынғы Кеңес кеңістігінен қазіргі құқықтық көзқарастар осы са-
лықтардың қоғам мен мемлекет үшін ауадай қажет екенін дәлелдеп отыр
Осы салық жүйесінің мындаған жылдар бойы дамып, өркениетті түрде
қалыптасқан шағы XVII ғасырдың соңы мен ХҮІІІ ғасырдың басына тұспа-тұс
келген болатын. Оның іргетасын қалаушылардың ішіндегі бірегейі Адам Смит
деп айтсақ, қателеспейміз. Ол өзінің 1776 жылы шыққан "Халықтардың
байлықтарының табиғаты мен себептерін зерттеу жөнінде" атты кітабында:
"Мемлекеттің тұрғындары өздерінің табыстарына қарай мемлекеттің мұқтаждығын
қанағаттандыруға тиіс. Олар төлейтін төлем - салықтың мөлшері өте дәл
айқындалғаны дұрыс болады, сондай-ақ, төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және
төленетін сомасы өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе
тәсілі салық төлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуы тиіс.Сонымен қатар,
әрбір салықтың салмағы халықтың қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше
аздап алыну қажет. Сонда мемлекет қазынасына келіп түсетін табыс
мөлшерленген межеден артық болмаса, кем түспейді" - деп тужырымдаған.
Міне, осы айтылғаңдардың түпкі тұжырымы ретінде мына келесідей салық
салудың негізгі қағидалары қалыптастырылған болатын- салықтарды барлық
азаматтардың арасында, олардың табыстарына сай біркелкі бөліп, белгілеу;
салықтық төлемнің сомасы, тәсілі және уакыты оны төлеушіге накты әрі күні
бұрын белгілі болғаны дұрыс, салықтар әрбір салық төлеушіге
қолайлы уақытта және ыңғайлы тәсілмен алынуға тиіс; салық алу кезінде салық
төлеушінің шығындары мүмкіндігінше аз болуы тиіс.
Салықтың белгіленуі, салық салу мемлекеттің құрылысына, калыптасқан
қоғамдық дәстүрлерге, мемлекеттің экономикасы мен фискалдық саясаты-ның мән-
жайына. билік етуші тармақтардың өктем өкілеттіліктерінің демократиялық
деңгейіне, нақты қалыптасқан жағдайларға қарай жүзеге асырылады, былайша
айтқанда, салықты мемлекеттің экономикалық күш-қуатынын функциясы деп
санауға болады. Осыған орай қатты ескеретін жайт, салықтың (экономикалық)
мән-жайы мен заң жүзінде іске асырылатын мәнінің арасында қарама-қайшылық
туындамауы қажет. Яғни, салық салу мемлекеттің, салық жүйесі деген
сөздердің мағынасын мемлекеттің кірісін салық төлеушілердің - заңды және
жеке тұлғалардың материалдық мүдделеріне нұқсан келтірмей қалыптастыру
керек деп тусінген дұрыс.
Демек, заң жүзінде белгіленіп, бекітілетін салықтар мен өзге де міндетті
төлемдер мемлекеттің салық жүйесінің кұқықтық элементтері ретінде іс
жүзінде ұтымды орын алулары үшін экономикалық және әлеуметтік тұрғыдан
негізделінулері тиіс.
• Салықтар түсінігі және олардың әлеуметтік-экономикалық мәні
Салықтар - мемлекет белгілейтін, белгілі бір мөлшерде және мерзімде
алынатын міндетті төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні өз қызмстін жүзеге асыру үшін мемлекетте
жинақталатын ұлттық табыстың бөлігін білдіреді.
Салықтар қаржының маңызды категорияларының бірі болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды, оның өмір сүруінің негізі болып
табылады. Адамзат дамуының барлық тарихында салық нысандары мен әдістері
мемлекет сұранысына және қажеттіктеріне қарай өзгеріп, жаңартылады.
Салықтар өзінің ең үлкен дамуына тауар-ақша қатынастарының жүйесінде
жетілді.
Салық салу қағидаларына мыналар жатады:
1) әділдік қағидасы екі тұрғыда қарастырылады:
а) горизонтальды әділдік - салық төлеушілердің табысына салық бірдей
шарттарда, бір түрде салынуы тиіс;
б) вертикальды әділдікті сақтау салық табыстың бөлігін кайта бөлу үшін
дифферсациалды ставкаларды пайдоланып, прогрессивтік шкаламен салынуы тиіс;
2)қарапайымдылық қағидасы.Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті әрі
қарапайым болуы ксрек.
3)жеңілдіктердің минималды молшсрі. Жсңілдіктср қүн-дык. пропорцияларды
бүрмалап жонс біле түра салық салу субъектілерін тең смес жагдайларга
қояды.
4) салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономика мен
инвестицияның өсуіне, жұмыс істеуінің жақсаруына кедергі келтірмеу керек.
5)салық ставкаларының осы елдің экономикалық ынтымақтастық жөніндегі
елдер салықтарымсн негізгі түрлері бойынша салыстырмалылығы.
Салық түрлерінің мемлекеттегі ерекшелігі болып әр түрлі қоғамдық
қажеттіліктері үшін бейнесіз пайдалануы табылады. Салықтардың мәні
функциясында көрініс табады:
1) мемлекеттік бюджетке түсімді қамтамасыз ететін тарихи
бірінші кызметі салықтың фискалдық қызметі болып табылады;
2) салықтардың қайта бөлу қызметі мемлекет пайдасына әр түрлі
шаруашылық жүргізуші субъектілер табыстарының бөлігін қайта бөлу болып
табылады. Бұл салада қызмет ету масштабы жалпы ұлттық өнімдегі
салықтардың үлесімен анықталады: ол ұлттық табыстың мемлекеттендіру
деңгейін көрсетеді: бұл үлес 1997 жылы - 79,7%; 1998 жылы - 16,6%, 1999
жылы - 17,4%, 2000 жылы - 20,2%-ды құрады;
3) салықтардың үшінші реттеуші қызметі — мемлекеттің экономикалық
қызметін кеңейтуімен байланысты пайда болды. Ол мақсатты түрде ұлттық
шаруашылық бағдарламаларына сәйкес дамуға әсер етеді. Мұнда салық
нысандарын таңдау, ставканы өзгерту, жеңілдік алу әдістерін
өзгерту пайдаланылады. Бұл реттегіштер қоғамның қайта өндірісінің құрылымы
мен пропорциясына, жинақтау және тұтыну көлеміне әсер етеді.
Мемлекет салық саласындағы шаралар жүйесін экономикалық саясатқа сәйкес
әлеуметтік экономикалық және басқа да мақсаттарға, қоғамның әрбір нақты
даму кезеңдеріндегі тапсырмаларға байланысты салық саясатын жүргізеді.
• Салық жүйесі және салық жинауды ұйымдастыру
Мемлекетке алынатын барлық салық түрлерінің жиынтығы, олардың қүрылуының
әдістері мен нысандары, салық қызметі органдары мемлекеттің салық жүйесін
кұрайды.
Салық жүйесі – көптеген салық түрлері, салық төлеушілер, салық жинау
әдістері, салықтық жеңілдіктерінің болуына байланысты күрделі модель болып
келеді.
Салықтарды әр түрлі принциптер бойынша бөлуге болады:
- мемлекет пен төлеушінің қарым-қатынастары және салық салу объектісіне
байланысты; пайдалануы бойынша; салық жинаушы органы, экономималық сипаты
бойынша.
Бірінші сипаты бойынша салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей салықтар табыс немесе мүлікке ғана (табысқа, пайдаға, мүлікке
және жерге салынатын салық) салынады.
Тікелей салықтар өз ксзегінде нақты және жеке болып бөлінеді.
Нақты салық мүліктің пайдалану тиімділігіне емес, сыртқы сипатына
байланысты салынады; нақты тікелей салықтарға жер, мүлік, ақша капиталына
салынатын салықтар жатады.
Жеке салықтарда табыс қана емес, төлеушінің қаржылық жағдайы да
ескеріледі, мысалы отбасы жағдайы. Оған мыналар жатады: табысқа салынатын
салық, сый мен мұраға салынатын салық жан басына және т.б. салықтар.
Жанама салықтар — тауар, кызметтер бағалары арқылы (қосылған құнға
салынатын салық, акциздер, кедсндік баждар) алынады. Салық сомаларының иесі
тауар және қызметтерді өткізгесін мемлекетке тапсырылады.
Пайдалану сипаты бойынша салықтар жалпы жәнс арнайы болып бөлінеді. Жалпы
салықтар мемлекетке түсіп, белгілі бір пайдалану барысында
түлғасыздандырады. Арнайы салықтар белгілі бір мақсатқа ие болып келеді
(мысалы: әлеуметтік салық, зсйнстақы төлемдері үшін пайдаланылады).
Салықты жинайтын және оны билейтін органына байланысты орталық
(жалпымемлекеттік) және жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Объектінің экономикалық сипаты бойынша салықтар табысқа және тутынуға
салынатын салықтар болып бөлінеді: біріншісі - салық төлеушінің кез келген
объектіден алған табысына салық салу, екінші жағдайда - бұл тауарлар мен
қызметтерді тұтынғанда төленетін шығындарға салынатын салық.
Салық салу объектісін есепке алу және бағалануы бойынша салық алудың төрт
тәсілі бар: кадастрлық, декларация бойынша, төлем көзіне байлапысты, патент
бойынша.
Кадастрлық әдіске сәйкес салық салу және есепке алу қамтамасыз ету
объектілерінің тізімі негізінде, оның табыс әкелу нормасын (әсер мүліктік)
көрсете отырып, нақты табысын ескермей жүзеге асады.
Салық төлеуші декларацияда табыс көлемін, керекті жеңілдіктерді,
шегерімдерді ескере отырып, салық сомасын есептейді.
Төлем көзіне байланысты салықты табысты алған жердегі бухгалтерия
есептеп, төлетеді.
Патент негізінде салық әр түрлі қызметтен табыс алуға байланысты
бөлінеді. Бұл бойынша салық төлемін анықтау ескеру өте қиын.
Салыктық ессптің екі әдісі пайдаланылады: кассалық және есептеу әдісі.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шығындар жұмыстарды жүргізу кезінен
бастап қызметтерді, мүліктерді қабылдау және ол бойынша төлеу жүргізіледі.
Төлеу уақытынан тәуелсіз есептелетін есептеу әдісі бойынша табыстар мен
шығыстар жұмыс жүргізу уақытынан есептеледі. Екінші әдіс - салық қызметтері
үшін қолайлы және оны Қазақстанның барлық салық төлеушілері қолданады. Оның
төлеушілер үшін кемшілігі салық төлемдерін жеткізу уақытында болмаған
жағдайдың өзінде төленіп, айналым каржыларының оқшаулануына әкеліп соғады.
Қазақстандағы салықтар, төлемдер мен алымдардың тізімі:
. Салықтар
1) корпоративтік табысқа салынатын салық;
2) жеке табыс салығы;
3) қосылған кұнға салынатын салық;
4) акциздер;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдері мен салығы (қол
қойылған бонус, коммерциялык табу бонусы, роялти, үстеме пайда салығы);
6} әлеуметтік салық;
7) жер салығы;
8) көлік құралдарына салынатын салық;
9) мүлікке салынатын салық.
Жекелеген салық төлеушілер топтары үшін арнайы салық режимі
карастырылған. Оларға жататындар: шағын бизнес субъектілері, шаруа
қожалықтары, ауылшаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар, кәсіпкерлік
қызметтің жекелеген түрлері. Бұл режимде салық төлеу мынадай негізде
жүргізіледі: патент; бір жолғы талон; біртұтас жер салығы; оңайлатылған
декларация. Бұл режим табысқа. мүлікке, әлеуметтік, жанама салықтардың
комбинациясын сипаттайды.
2. Алымдар:
1) заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін;
2) жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін;
3) жылжымайтын мүлік және ол бойынша құқықтарын мемлекеттік тіркегені
үшін;
4) радиоэлектронды құралдар мен жоғары жиілікті кұралдарды мемлексеттік
тіркеу үшін;
5} көлік кұралдарын және тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін;
6) теңіз, өзен және аз өлшемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін
алымдар;
7) азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін;
... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz