Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық бақылауының теориялық аспектілерін зерттеу, сонымен қатар Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қаржылық бақылау, іске асыру механизмі
Кіріспе
1 Қаржылық бақылау ұйымдарының жалпы сипаттамасы
1.1 Қаржылық бақылау ұйымдарының сипаттамасы және олардың құрылымы
1.2 Мемлекеттік (бюджеттік) ұйымдардың есебін жүргізудің екшеліктері
1.3 Ұйымның есеп саясаты
2 Қаржылық бақылау (бюджеттік) ұйымдардың есебі
2.1 Қаржылық бақылау ұйымдарының активтерінің есебі
2.2 Қаржылық бақылау ұйымдарының міндеттемелерінің есебі
2.3 Қаржылық бақылау ұйымдарының капиталы мен резервтерінің есебі
3 Бюджеттік ұйымдардың қызметіне бақылау тексеру және аудит жүргізу
3.1 Бюджеттік ұйымдардың ішкі бақылау жүйелерінің мақсаты
мен міндеттері
3.2 Ұйымның активтері, міндеттемелері мен капиталының қозғалысын және аудитті бақылау.тексеру жүргізудің тәртібі және ерекшеліктері
3.3 Бюджеттік мекемелердің қызметіне талдау жүргізудің тәртібі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
1 Қаржылық бақылау ұйымдарының жалпы сипаттамасы
1.1 Қаржылық бақылау ұйымдарының сипаттамасы және олардың құрылымы
1.2 Мемлекеттік (бюджеттік) ұйымдардың есебін жүргізудің екшеліктері
1.3 Ұйымның есеп саясаты
2 Қаржылық бақылау (бюджеттік) ұйымдардың есебі
2.1 Қаржылық бақылау ұйымдарының активтерінің есебі
2.2 Қаржылық бақылау ұйымдарының міндеттемелерінің есебі
2.3 Қаржылық бақылау ұйымдарының капиталы мен резервтерінің есебі
3 Бюджеттік ұйымдардың қызметіне бақылау тексеру және аудит жүргізу
3.1 Бюджеттік ұйымдардың ішкі бақылау жүйелерінің мақсаты
мен міндеттері
3.2 Ұйымның активтері, міндеттемелері мен капиталының қозғалысын және аудитті бақылау.тексеру жүргізудің тәртібі және ерекшеліктері
3.3 Бюджеттік мекемелердің қызметіне талдау жүргізудің тәртібі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Нарық экономикасында мемекеттің қаржы ресурстарын, әсіресе, республикалық бюджет қаражатын тиімді пайдалану және бақылау проблеммалары Қазақстан үшін аса өзекті мәселе болып табылады. Өйткені бюджет қаражатын пайдалану және мемлекеттік қаржы ресурстарын басқаруға байланысты қабылданған басқару шешімдерінің орындау тиімділігінің деңгейі елдің әлеуметтік-экономикалық даму мақсаттарына қол жеткізуіне және оның қаржы-бюджеттік жүйесін тұрақтандыруды қамтамасыз етуіне ықпалын тигізеді.
Қаржылық бақылау - қаржылық құжаттардың сенімділігін, шаруашылық заңдылықтарын сақтау, әр түрлі шаруашылық деңгейіндегі экономикалық құрылымдарды басқару тетіктерінің дұрыстығын тексеру болып табылады.
Қаржылық бақылау - ұлттық өнімнің жалпы түсімінің соған сәйкесті қаржы қорына негізделген бағасымен бөлінуін және бір мақсаттарға жұмсалуын тексеруге бағытталған ерекшеліктері бар қызмет түрі. Қаржылық бақылаудың кажеттігі басқадан бұрын, экономиканың санаты ретінде қаржы саласына бақылау функциясы қашаннан тән.
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының жүйесін, яғни Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп ұйымы, мәслихаттардың тексеру комиссиялары, Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген ішкі бақылау жөніндегі орган, орталық мемлекеттік органдардың ішкі бақылау қызметтері, облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеттерінен қаржыландырылатын атқарушы органдардың ішкі бақылау қызметтері құрайды.
Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің қаржылық бақылау мен мемлекеттік сатып алу ұйымының негізгі мақсаты - республикалық бюджетте ішкі бақылауды орындау және жергілікті бюджетте сыртқы бақылаудың орындалуын жүзеге асыру, жүйелі тексерудің дұрыс құрылуымен, республиқалық бюджеттен қаржыландыратын, мемлекеттік мекемелердің қаржыландыру жоспарын (шығындар сметасы) бекіту, мемлекеттік ұйымдардың таза табыс үлесін тиісті бюджеттерге толық және уақтылы аударуы мен шаруашылык серіктестіктердің табысты мемлекет үлесіне, ал акционерлік қоғам акция пакетіне қоғамдардың дивиденд есептелуіне бақылау жүргізу, болып табылады.
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың міндеттеріне мыналар жатады:
-Қазақстан Республикасы Үкіметінің кепілдігімен тартылған мемлекеттік және мемлекеттік емес қарыздарын мақсатты қолдануыла бақылау жүргізу;
-Республикалық және жергілікті бюджеттердің орындалуына ішкі бақылау мен сырткы бақылау әдістемесін және әдістеме ғылымын жетілдіру;
-Бюджет қаржыларын мақсатты пайдаланумен бірге бюджет қарыздарын және республикалық бюджет бағдарламасының тиімділігі
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық бақылау қызметі қазіргі кезде өзінің қалыптасып, одан әрі даму кезеңінде. Сондықтан, әлемдік озық тәжірибені ескере отырып, қаржылық бақылаудың қазіргі және тиімді жүйесін қалыптастыруға бағытталған жан-жақты шаралар қабылдау қажет.
Қаржылық бақылау - қаржылық құжаттардың сенімділігін, шаруашылық заңдылықтарын сақтау, әр түрлі шаруашылық деңгейіндегі экономикалық құрылымдарды басқару тетіктерінің дұрыстығын тексеру болып табылады.
Қаржылық бақылау - ұлттық өнімнің жалпы түсімінің соған сәйкесті қаржы қорына негізделген бағасымен бөлінуін және бір мақсаттарға жұмсалуын тексеруге бағытталған ерекшеліктері бар қызмет түрі. Қаржылық бақылаудың кажеттігі басқадан бұрын, экономиканың санаты ретінде қаржы саласына бақылау функциясы қашаннан тән.
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының жүйесін, яғни Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп ұйымы, мәслихаттардың тексеру комиссиялары, Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген ішкі бақылау жөніндегі орган, орталық мемлекеттік органдардың ішкі бақылау қызметтері, облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеттерінен қаржыландырылатын атқарушы органдардың ішкі бақылау қызметтері құрайды.
Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің қаржылық бақылау мен мемлекеттік сатып алу ұйымының негізгі мақсаты - республикалық бюджетте ішкі бақылауды орындау және жергілікті бюджетте сыртқы бақылаудың орындалуын жүзеге асыру, жүйелі тексерудің дұрыс құрылуымен, республиқалық бюджеттен қаржыландыратын, мемлекеттік мекемелердің қаржыландыру жоспарын (шығындар сметасы) бекіту, мемлекеттік ұйымдардың таза табыс үлесін тиісті бюджеттерге толық және уақтылы аударуы мен шаруашылык серіктестіктердің табысты мемлекет үлесіне, ал акционерлік қоғам акция пакетіне қоғамдардың дивиденд есептелуіне бақылау жүргізу, болып табылады.
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың міндеттеріне мыналар жатады:
-Қазақстан Республикасы Үкіметінің кепілдігімен тартылған мемлекеттік және мемлекеттік емес қарыздарын мақсатты қолдануыла бақылау жүргізу;
-Республикалық және жергілікті бюджеттердің орындалуына ішкі бақылау мен сырткы бақылау әдістемесін және әдістеме ғылымын жетілдіру;
-Бюджет қаржыларын мақсатты пайдаланумен бірге бюджет қарыздарын және республикалық бюджет бағдарламасының тиімділігі
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық бақылау қызметі қазіргі кезде өзінің қалыптасып, одан әрі даму кезеңінде. Сондықтан, әлемдік озық тәжірибені ескере отырып, қаржылық бақылаудың қазіргі және тиімді жүйесін қалыптастыруға бағытталған жан-жақты шаралар қабылдау қажет.
1 Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» 28.02.07ж. №234 Заңы
2 О республиканском бюджете на 2011-2013 годы: Закон Республики Казахстан // Ведомости Парламента Республики Казахстан № 23 2010 года.
3 Аудиторлық қызмет туралы. Заң, Закон об аудиторской деятельности // Закон Республики Казахстан от 20 нояб. 1998 года. - Алматы : "Дәнекер", 2001 32 б
4 2009-2013 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы : Қазақстан Республикасының Заңы // Егемен Қазақстан. - 2008. - 5 желтоқсан № 370-374 . - С. 15. , Егемен Қазақстан. - 2008. - 6 желтоқсан № 375-379. - С. 8-11.
5 Қаржылық есеп стандарттары (IFRS,IAS)
6 Абленов Д. О. Қаржылық бақылау және басқарушылық аудит : теориясы, әдіснамасы, тәжірибесі : оқу құралы // Д. О. Абленов. - Алматы : Экономика, 2007 544 б
7 Абленов Д. О. Аудит негіздері: оқулық // Д. О. Абленов. - Алматы : Экономика, 2005. - 420 с
8 Баймұханова С. Б. Қаржылық есеп : оқулық // С. Б. Баймұханова. - Алматы : Экономика, 2007. - 296 б. с
9 Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. Қаржылық есеп. – Алматы: Экономика, 2001.
10 Нұрсейітов Е. О. Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп : оқулық құралы // Е. О. Нұрсейітов. - Толықтырылып, 1-рет қазақ тілінде шығарылған. - Алматы : Изд-во "LEM", 2009. - 428 с
11 Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии : Учебник для вузов // В.К.Радостовец. - Алматы : НАК "Центраудит", 1997.-576с
12 Алдашова Г. М. Корпорацияны басқаруда қаржылық талдауды қолданудың тиімділігі / Г. М. Алдашова // Транзитная экономика. - 2008. - № 2. - С. 106-113.
13 Андыбаева Г. Т. Особенности финансовой отчетности в условиях инфляции / Г. Т. Андыбаева // Қаржы-Қаражат. - 2008. - № 2-3. - С. 41-45. - Библиогр.: 7 назв. . - Библиогр.: 7 назв.
14 Антоненко И. Формирование учетной политики / И. Антоненко, Г. Турина, А. Джондельбаева // ББ-МСФО. - 2010. - № 5. - С. 23-33.
15 Гавриленко Д. Сравнительная характеристика Казахстанских Стандартов Бухгалтерского Учета и Международных Стандартов Финансовой Отчетности: учетная политика и принципы бухгалтерского учета / Д. Гавриленко // Файл бухгалтера. - 2002. - № 46. - С. 8-10.
16 Джакыпова Т. Учет финансовых вложений / Т. Джакыпова // Файл бухгалтера. 2008. - № 34. - С. 5-9.
17 Ержанов А. Некоторые аспекты формирования учетной политики предприятия в части долгосрочных материальных активов / А. Ержанов // Саясат. - 2010. - № 8. - С. 11-13.
18 Ержанов М. С. Подготовительные процедуры по составлению финансовой отчетности / М. С. Ержанов // Финансовый менеджмент. - 2008. - № 7. - С. 76-80. - Казахский язык С. 29-33.
19 Есберген Р. А. Мемлекеттің кәсіпкерлікті қаржылық емес қолдау бағдармаламасының тиімділі (Ақтөбе облысында өткізілген "Бизнес-кеңесші" бағдарламасы сысалында) / Р. А. Есберген // Саясат. - 2009. - № 10. - С. 14-15.
20 Жумабаева М. Принципы формирования капитала предприятия / М. Жумабаева // Саясат. - 2009. - № 12. - С. 20-21. - Библиогр.:3 назв. . - Библиогр.:3 назв.
21 Қазақстан Республикасының бюджет кодексі: Қазақстан Республикасының Кодексі // Егемен Қазақстан. - 2008. - 5 желтоқсан № 370-374 . - С. 9-15.
22 Камышанская Л. Финансовые активы и обязательства в соответствии с НСФО № 2 / Л. Камышанская // Файл бухгалтера. - 2008. - № 23. - С. 5-11.
23 Камышанская Л. А. Учет и отчетность - основа финансового менеджмента / Л. А. Камышанская // Финансовый менеджмент. - 2008. - № 10. - С. 67-70. - Казахский яз. С.23-26.
24 Канабекова А. Коммерциялық ұйымдар қызметін болжамдық талдауын ақпараттық қамтамасыз ету / А. Қанабекова//Саясат. - 2010.-№ 1. - С. 11-15. - Библиогр.: 14 назв. . - Библиогр.: 14 назв.
25 Мычкина О. Национальные стандарты финансовой отчетности / О. Мычкина // Файл бухгалтера. - 2008. - № 18-19. - С. 41-44.
26 Нурахметова Л. Пояснительная записка к финансовой отчетности по МСФО / Л. Нурахметова //Анализ и учет на предприятии. - 2009. - № 01. - С. 2-4.
27 О. О. Применение анализа финансовой отчетности при аудите / О. О. // Финансовый менеджмент. - 2008. - № 9. - С. 79-84. - Казахский язык С. 34-38.
28 Республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражаттары есебінен ұсталатын ұйымдардағы бухгалтерлік есеп жөніндегі нұсқаулық, Инструкция по бухгалтерскому учету в организациях, содержащихся за счет республиканского и местных бюджетов : монография / Департамент казначейства Министерства финансов Республики Казахстан. -Изд.официальное. - Алматы : Каржы каражат, 1998. - 304 с
29 Смадиев А. Қаржы бюджеттің атқаратын рөлі, экономикалық мәні мен мазмұны / А. Смадиев //АльПари. - 2008. - № 1/2. - С. 196-198. - Резюме на каз. и англ. яз. -Библиогр.: 3 назв. . - Библиогр.: 3 назв.
30 Танкибаева Г. Составление финансовой отчетности / Г. Танкибаева // Файл бухгалтера. - 2010. - № 10-11. - С. 36-45.
31 Тоқтағұлов С. Ұйымдарды басқарудың қазіргі көзқарасы / С. Тоқтағұлов // АльПари. -2010. - с. 109.
2 О республиканском бюджете на 2011-2013 годы: Закон Республики Казахстан // Ведомости Парламента Республики Казахстан № 23 2010 года.
3 Аудиторлық қызмет туралы. Заң, Закон об аудиторской деятельности // Закон Республики Казахстан от 20 нояб. 1998 года. - Алматы : "Дәнекер", 2001 32 б
4 2009-2013 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы : Қазақстан Республикасының Заңы // Егемен Қазақстан. - 2008. - 5 желтоқсан № 370-374 . - С. 15. , Егемен Қазақстан. - 2008. - 6 желтоқсан № 375-379. - С. 8-11.
5 Қаржылық есеп стандарттары (IFRS,IAS)
6 Абленов Д. О. Қаржылық бақылау және басқарушылық аудит : теориясы, әдіснамасы, тәжірибесі : оқу құралы // Д. О. Абленов. - Алматы : Экономика, 2007 544 б
7 Абленов Д. О. Аудит негіздері: оқулық // Д. О. Абленов. - Алматы : Экономика, 2005. - 420 с
8 Баймұханова С. Б. Қаржылық есеп : оқулық // С. Б. Баймұханова. - Алматы : Экономика, 2007. - 296 б. с
9 Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. Қаржылық есеп. – Алматы: Экономика, 2001.
10 Нұрсейітов Е. О. Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп : оқулық құралы // Е. О. Нұрсейітов. - Толықтырылып, 1-рет қазақ тілінде шығарылған. - Алматы : Изд-во "LEM", 2009. - 428 с
11 Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии : Учебник для вузов // В.К.Радостовец. - Алматы : НАК "Центраудит", 1997.-576с
12 Алдашова Г. М. Корпорацияны басқаруда қаржылық талдауды қолданудың тиімділігі / Г. М. Алдашова // Транзитная экономика. - 2008. - № 2. - С. 106-113.
13 Андыбаева Г. Т. Особенности финансовой отчетности в условиях инфляции / Г. Т. Андыбаева // Қаржы-Қаражат. - 2008. - № 2-3. - С. 41-45. - Библиогр.: 7 назв. . - Библиогр.: 7 назв.
14 Антоненко И. Формирование учетной политики / И. Антоненко, Г. Турина, А. Джондельбаева // ББ-МСФО. - 2010. - № 5. - С. 23-33.
15 Гавриленко Д. Сравнительная характеристика Казахстанских Стандартов Бухгалтерского Учета и Международных Стандартов Финансовой Отчетности: учетная политика и принципы бухгалтерского учета / Д. Гавриленко // Файл бухгалтера. - 2002. - № 46. - С. 8-10.
16 Джакыпова Т. Учет финансовых вложений / Т. Джакыпова // Файл бухгалтера. 2008. - № 34. - С. 5-9.
17 Ержанов А. Некоторые аспекты формирования учетной политики предприятия в части долгосрочных материальных активов / А. Ержанов // Саясат. - 2010. - № 8. - С. 11-13.
18 Ержанов М. С. Подготовительные процедуры по составлению финансовой отчетности / М. С. Ержанов // Финансовый менеджмент. - 2008. - № 7. - С. 76-80. - Казахский язык С. 29-33.
19 Есберген Р. А. Мемлекеттің кәсіпкерлікті қаржылық емес қолдау бағдармаламасының тиімділі (Ақтөбе облысында өткізілген "Бизнес-кеңесші" бағдарламасы сысалында) / Р. А. Есберген // Саясат. - 2009. - № 10. - С. 14-15.
20 Жумабаева М. Принципы формирования капитала предприятия / М. Жумабаева // Саясат. - 2009. - № 12. - С. 20-21. - Библиогр.:3 назв. . - Библиогр.:3 назв.
21 Қазақстан Республикасының бюджет кодексі: Қазақстан Республикасының Кодексі // Егемен Қазақстан. - 2008. - 5 желтоқсан № 370-374 . - С. 9-15.
22 Камышанская Л. Финансовые активы и обязательства в соответствии с НСФО № 2 / Л. Камышанская // Файл бухгалтера. - 2008. - № 23. - С. 5-11.
23 Камышанская Л. А. Учет и отчетность - основа финансового менеджмента / Л. А. Камышанская // Финансовый менеджмент. - 2008. - № 10. - С. 67-70. - Казахский яз. С.23-26.
24 Канабекова А. Коммерциялық ұйымдар қызметін болжамдық талдауын ақпараттық қамтамасыз ету / А. Қанабекова//Саясат. - 2010.-№ 1. - С. 11-15. - Библиогр.: 14 назв. . - Библиогр.: 14 назв.
25 Мычкина О. Национальные стандарты финансовой отчетности / О. Мычкина // Файл бухгалтера. - 2008. - № 18-19. - С. 41-44.
26 Нурахметова Л. Пояснительная записка к финансовой отчетности по МСФО / Л. Нурахметова //Анализ и учет на предприятии. - 2009. - № 01. - С. 2-4.
27 О. О. Применение анализа финансовой отчетности при аудите / О. О. // Финансовый менеджмент. - 2008. - № 9. - С. 79-84. - Казахский язык С. 34-38.
28 Республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражаттары есебінен ұсталатын ұйымдардағы бухгалтерлік есеп жөніндегі нұсқаулық, Инструкция по бухгалтерскому учету в организациях, содержащихся за счет республиканского и местных бюджетов : монография / Департамент казначейства Министерства финансов Республики Казахстан. -Изд.официальное. - Алматы : Каржы каражат, 1998. - 304 с
29 Смадиев А. Қаржы бюджеттің атқаратын рөлі, экономикалық мәні мен мазмұны / А. Смадиев //АльПари. - 2008. - № 1/2. - С. 196-198. - Резюме на каз. и англ. яз. -Библиогр.: 3 назв. . - Библиогр.: 3 назв.
30 Танкибаева Г. Составление финансовой отчетности / Г. Танкибаева // Файл бухгалтера. - 2010. - № 10-11. - С. 36-45.
31 Тоқтағұлов С. Ұйымдарды басқарудың қазіргі көзқарасы / С. Тоқтағұлов // АльПари. -2010. - с. 109.
Кіріспе
Нарық экономикасында мемекеттің қаржы ресурстарын, әсіресе,
республикалық бюджет қаражатын тиімді пайдалану және бақылау проблеммалары
Қазақстан үшін аса өзекті мәселе болып табылады. Өйткені бюджет қаражатын
пайдалану және мемлекеттік қаржы ресурстарын басқаруға байланысты
қабылданған басқару шешімдерінің орындау тиімділігінің деңгейі елдің
әлеуметтік-экономикалық даму мақсаттарына қол жеткізуіне және оның қаржы-
бюджеттік жүйесін тұрақтандыруды қамтамасыз етуіне ықпалын тигізеді.
Қаржылық бақылау - қаржылық құжаттардың сенімділігін, шаруашылық
заңдылықтарын сақтау, әр түрлі шаруашылық деңгейіндегі экономикалық
құрылымдарды басқару тетіктерінің дұрыстығын тексеру болып табылады.
Қаржылық бақылау - ұлттық өнімнің жалпы түсімінің соған сәйкесті қаржы
қорына негізделген бағасымен бөлінуін және бір мақсаттарға жұмсалуын
тексеруге бағытталған ерекшеліктері бар қызмет түрі. Қаржылық бақылаудың
кажеттігі басқадан бұрын, экономиканың санаты ретінде қаржы саласына
бақылау функциясы қашаннан тән.
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының жүйесін, яғни Республикалық
бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп ұйымы, мәслихаттардың тексеру
комиссиялары, Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген ішкі
бақылау жөніндегі орган, орталық мемлекеттік органдардың ішкі бақылау
қызметтері, облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қаланың, астананың
бюджеттерінен қаржыландырылатын атқарушы органдардың ішкі бақылау
қызметтері құрайды.
Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің қаржылық бақылау мен
мемлекеттік сатып алу ұйымының негізгі мақсаты - республикалық бюджетте
ішкі бақылауды орындау және жергілікті бюджетте сыртқы бақылаудың
орындалуын жүзеге асыру, жүйелі тексерудің дұрыс құрылуымен, республиқалық
бюджеттен қаржыландыратын, мемлекеттік мекемелердің қаржыландыру жоспарын
(шығындар сметасы) бекіту, мемлекеттік ұйымдардың таза табыс үлесін тиісті
бюджеттерге толық және уақтылы аударуы мен шаруашылык серіктестіктердің
табысты мемлекет үлесіне, ал акционерлік қоғам акция пакетіне қоғамдардың
дивиденд есептелуіне бақылау жүргізу, болып табылады.
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың міндеттеріне мыналар жатады:
-Қазақстан Республикасы Үкіметінің кепілдігімен тартылған мемлекеттік
және мемлекеттік емес қарыздарын мақсатты қолдануыла бақылау жүргізу;
-Республикалық және жергілікті бюджеттердің орындалуына ішкі бақылау
мен сырткы бақылау әдістемесін және әдістеме ғылымын жетілдіру;
-Бюджет қаржыларын мақсатты пайдаланумен бірге бюджет қарыздарын және
республикалық бюджет бағдарламасының тиімділігі
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық бақылау қызметі
қазіргі кезде өзінің қалыптасып, одан әрі даму кезеңінде. Сондықтан,
әлемдік озық тәжірибені ескере отырып, қаржылық бақылаудың қазіргі және
тиімді жүйесін қалыптастыруға бағытталған жан-жақты шаралар қабылдау қажет.
Осы жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық
бақылауының теориялық аспектілерін зерттеу, сонымен қатар Қазақстан
Республикасындаға мемлекеттік қаржылық бақылау іске асыру механизмі мен
жетілдірудің негізгі бағыттарын анықтау болып табылады.
Қойылған мақсаттарға сәйкес келесі міндеттер қойылып, шешілді:
- Мемлекеттік қаржылық бақылауға талдау жасау, мемлекеттік қаржылық
бақылаудың теориялық негізін ашу;
- Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қаржылық бақылау қызметінің
жүзеге асырылуын талдау;
Зерттеу объектісі – мемлекеттік қаржылық бақылаудың түрлері, әдістері
мен қаржылық бақылауды мемлекеттік реттеу құралдары болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі
Қаржылық бақылау ұйымының Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Қаржылық
бақылау инспекциясының сипаттамасы мен құрылымы үлгісінде мемлекеттік
қаржылық бақылау қызметін реттеу мен толық жетілдіру жөніндегі мәселелерін
зерттеу болып табылады.
Дипломдық жұмыста мемлекеттік қаржылық бақылауды жетілдіру бағыттары
қаралған және бюджеттік мекемелердегі қызмет барысының негізгі бағдары,
қаржылық бақылау қызметінің басты мәселелері және олардың шешімін табудың
мүмкін жолдарын қарау ең алдыңғы қатарға қойылған.
Дипломдық жұмысты құқықтық және ақпараттық тұрғыдан қамтамасыз етуде
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық бақылау туралы жалпы
ережелері, 2009 – 2013 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы
Қазақстан Республикасының заңы, заңнамалық және нормативтік актілері,
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі Агенттігінің статистикалық
материалдары қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттерден жіне қосымшалардан тұрады.
Жұмыстың бірінші бөлімінде, қаржылық бақылау ұйымдарының жалпы
сипаттамасы, ұйымның есебін жүргізудің ерекшеліктері мен есеп саясаты
жөнінде қарастырылып өткен.
Екінші бөлімде, қаржылық бақылау (бюджеттік) ұйымдардың есебі,
активтерінің, міндеттемелерінің, капиталы мен резервтерінің есебі
қарастырыған.
Үшінші бөлімде, бюджеттік ұйымдардың қызметіне бақылау, тексеру және
аудит жүргізудің тәртібі мен ерекшеліктері, талдау жүргізудің тәртібі
қарастырылған.
1 Қаржылық бақылау ұйымдарының жалпы сипаттамасы
1.1 Қаржылық бақылау ұйымдарының сипаттамасы және олардың құрылымы
Қаржылық бақылау - ұлттық өнімнің жалпы түсімінің соған сәйкесті қаржы
қорына негізделген бағасымен бөлінуін және бір мақсаттарға жұмсалуын
тексеруге бағытталған ерекшеліктері бар қызмет түрі. Қаржылық бақылаудың
кажеттігі басқадан бұрын, экономиканың санаты ретінде қаржы саласына
бақылау.
Қаржылық бақылау - зандылықты сактауға, меншікті қорғауға, бюджеттік,
заемдік және меншіктік қаржыны дұрыс, тиімді пайдалануға, қаржылық тәртіпті
бұзушылықты ашуға көмектесетін экономикалық бақылаудың ең маңызды
нысандарының бірі.
Мемлекеттік қаржы қорын пайдалануды, бөлуді, жергілікті өзін - өзі
басқаруды, мемлекеттік пен муниципалдық, унитарлық кәсіпорындар мен әр
түрлі ұйымдарға пайда бөлу тәртібін бекітетін, тағайындайтын және құқық
нысандарын тура сақтауды талап етуді қаржылық тәртіп деп түсінуге болады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау - Мемлекеттік қаржылық бақылау
бұзушылықтарды анықтау, жою және болғызбау мақсатында бақылау
объектілерінің Қазақстан Республикасының бюджет және өзге де заңнамасын
сақтауын тексеру және талдау жолымен жүзеге асырылады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау - оны жүзеге асыратын органға байланысты
ішкі және сыртқы мемлекеттік қаржылық бақылау болып бөлінеді, бюджеттің
тиісті деңгейіне байланысты республикалық және жергілікті мемлекеттік
басқару деңгейінде жүргізілетін болып бөлінеді.
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының жүйесі - Мемлекеттік
қаржылық бақылау органдарының жүйесін, яғни Республикалық бюджеттің
атқарылуын бақылау жөніндегі есеп ұйымы, мәслихаттардың тексеру
комиссиялары, Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген ішкі
бақылау жөніндегі орган, орталық мемлекеттік органдардың ішкі бақылау
қызметтері, облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қаланың, астананың
бюджеттерінен қаржыландырылатын атқарушы органдардың ішкі бақылау
қызметтері құрайды.
Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің қаржылық бақылау мен
мемлекеттік сатып алу ұйымының негізгі мақсаты - республикалық бюджетте
ішкі бақылауды орындау және жергілікті бюджетте сыртқы бақылаудың
орындалуын жүзеге асыру, жүйелі тексерудің дұрыс құрылуымен, республикалық
бюджеттен қаржыландыратын, мемлекеттік мекемелердің қаржыландыру жоспарын
(шығындар сметасы) бекіту, мемлекеттік ұйымдардың таза табыс үлесін тиісті
бюджеттерге толық және уақтылы аударуы мен шаруашылық серіктестіктердің
табысты мемлекет үлесіне, ал акционерлік мемлекет акция пакетіне
қоғамдардың дивиденд есептелуіне бақылау жүргізу, болып табылады .
Кесте 1. Мемлекеттік қаржылық бақылау қағидаттары
№ Түрлері Түсініктері
1 Тәуелсіздік Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының
және олардың қызметкерлерінің қызметті жүзеге
асыруы кезінде тәуелсіздігіне нұқсан
келтіретін араласушылыққа жол бермеу
2 Объективтілік Бақылауды Қазақстан Республикасының
заңнамасына, мемлекеттік қаржылық бақылау
стандарттарына қатаң сәйкестікпен жүргізу,
мүдделер қақтығысын болдырмау
3 Анықтық Бақылау нәтижелерін бухгалтерлік, банктік
құжаттармен және бақылау объектісінің өзге де
құжаттарымен растау
4 Ашықтық Бақылау нәтижелерін баяндаудың айқындығы,
мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының
Қазақстан Республикасының Президентіне,
Қазақстан Республикасының Үкіметіне,
мәслихаттарға, мемлекеттік органдардың
басшыларына, жұртшылыққа есеп берушілігі
5 Құзыреттілік Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары
қызметкерлерінің бақылауды жүзеге асыруы үшін
қажетті кәсіби білімдер мен дағдылардың
жиынтығы
6 Жариялылық Құпиялылық режимін, қызметтік, коммерциялық
немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны
қамтамасыз етуді ескере отырып, мемлекеттік
қаржылық бақылау нәтижелерін міндетті түрде
жариялау болып табылады.
*Ескерту кестені автор өзі құрастырған
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп ұйымы
Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін
республикалық бюджеттің атқарылуын сыртқы бақылауды жүзеге асыратын
мемлекеттік қаржылық бақылаудың жоғары органы болып табылады.
Мәслихаттардың тексеру комиссиялары жергілікті деңгейдегі сыртқы
мемлекеттік қаржылық бақылауды жүзеге асырады.
Республикалық деңгейдегі ішкі мемлекеттік қаржылық бақылауды Қазақстан
Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген ішкі бақылау жөніндегі орган және
орталық мемлекеттік органдардың ішкі бақылау қызметтері Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жүзеге асырады.
Жергілікті деңгейдегі ішкі мемлекеттік қаржылық бақылауды Қазақстан
Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген ішкі бақылау жөніндегі орган және
облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қаланың, астананың
бюджеттерінен қаржыландырылатын атқарушы органдардың ішкі бақылау
қызметтері Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жүзеге
асырады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген ішкі бақылау
жөніндегі орган ішкі мемлекеттік қаржылық бақылауды тиісті қаржы жылына
бекітілген жоспар бойынша жүргізеді.
Жоспардан тыс бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан
Республикасы Үкіметінің, осыған уәкілеттік берілген мемлекеттік органдардың
тапсырмалары, депутаттық сауалдар бойынша жүргізіледі.
Мемлекеттік қаржылық бақылауға қойылатын бірыңғай талаптар мемлекеттік
қаржылық бақылау жүргізу стандарттарымен айқындалады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау стандарттарын Республикалық бюджеттің
атқарылуын бақылау жөніндегі есеп ұйымы Қазақстан Республикасының Үкіметі
уәкілеттік берген ішкі бақылау жөніндегі органмен бірлесіп әзірлейді және
Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді.
Мемлекеттік қаржылық бақылау стандарттарын мемлекеттік қаржылық
бақылау органдары орындауға міндетті.
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың міндеттеріне мыналар жатады:
-Қазақстан Республикасы Үкіметінің кепілдігімен тартылған мемлекеттік
және мемлекеттік емес қарыздарын мақсатты қолдануыла бақылау жүргізу;
-Республикалық және жергілікті бюджеттердің орындалуына ішкі бақылау
мен сырткы бақылау әдістемесін және әдістеме ғылымын жетілдіру;
-Бюджет қаржыларын мақсатты пайдаланумен бірге бюджет қарыздарын және
республикалық бюджет бағдарламасының тиімділігін арттыру.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық бақылау қызметі қазіргі
кезде өзінің қалыптасып, одан әрі даму кезеңінде.
Сондықтан, әлемдік озық тәжірибені ескере отырып, қаржылық бақылаудың
қазіргі және тиімді жүйесін қалыптастыруға бағытталған жан-жақты шаралар
қабылдау қажет [1].
Сурет 1.Мемлекеттік қаржылық бақылау мынадай үлгілері
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Қаржылық бақылау ұйымының
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Қаржылық бақылау инспекциясының
сипаттамасы мен құрылымы жөнінде айтып кететін болсақ, инспекция өз
құзыретінің шегінде мемлекеттік қаржылық бақылау және мемлекеттік сатып алу
саласында іске асыру және бақылау функцияларын жүзеге асыратын Қазақстан
Республикасы Қаржы министрлігі Қаржылық бақылау ұйымының аумақтық бөлімшесі
болып табылады.
Инспекция өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен
басқа заңдарына, Қазақстан Республикасы Президентінің және Yкіметiнiң
актілеріне, өзге де нормативтік құқықтық актілеріне, сондай-ақ осы
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі Қаржылық бақылау Ұйымының Оңтүстік
Қазақстан облысы бойынша қаржылық бақылау инспекциясының Ережесіне сәйкес
жүзеге асырады.
Инспекция мемлекеттік мекеменің ұйымдық - құқықтық нысанындағы заңды
тұлға болып табылады, мемлекеттiк тілде өз атауы бар мөрлері мен
мөртаңбалары, белгiленген үлгідегі бланкiлерi, сондай-ақ заңнамаға сәйкес
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Қазынашылық ұйымының органдарында
шоттары болады. Инспекция өз қызметінде Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігінің Қаржылық бақылау ұйымына есеп береді. Инспекция азаматтық -
құқықтық қатынастарға өз атынан түседі.
Инспекцияның құрылымы мен штат санын Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігімен келіскеннен кейін Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігінің Жауапты хатшысы бекітеді. Инспекция туралы ережені,
Инспекцияның штат кестесін Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі
Қаржылық бақылау ұйымының төрағасы бекітеді.
Инспекцияның заңды мекен-жайы: 160012, Оңтүстік Қазақстан облысы,
Шымкент қаласы, Желтоқсан көшесі, 18. Инспекцияның толық атауы – Қазақстан
Республикасы Қаржы министрлiгі Қаржылық бақылау ұйымының Оңтүстік Қазақстан
облысы бойынша Қаржылық бақылау инспекциясы мемлекеттiк мекемесi. Осы
Ереже Инспекцияның құрылтай құжаты болып табылады.
Инспекцияның қызметін қаржыландыру республикалық бюджеттен ғана жүзеге
асырылады.
Инспекцияға өзiнiң функциялары болып табылатын мiндеттердi орындау
тұрғысында кәсiпкерлiк субъектiлерiмен шарттық қатынастарға түсуге тыйым
салынады.
Инспекция заңнамада белгіленген тәртіппен мынадай функцияларды жүзеге
асырады: республикалық және жергілікті бюджеттер қаражатын пайдаланудың
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкестігін бақылауды жүзеге асырады,
бақылау объектілерінің есепке алу мен есептілікті жүргізудің растығына және
дұрыстығына бақылауды жүзеге асырады, бюджеттік кредиттер, концессиялық
жобаларды қоса қаржыландыру, мемлекеттік кепілдіктер мен мемлекет
кепілгерліктерін, байланысты гранттарды және мемлекет активтерін беру
шарттары мен рәсімдерінің сақталуына бақылауды жүзеге асырады, өз құзыреті
шегінде бақылау объектілерінің республикалық және жергілікті бюджеттерге
салықтық емес түсімдерді енгізудің толықтығы мен уақтылығына қатысты
мәселелер жөніндегі қызметін бақылауды жүзеге асырады, мемлекеттік
мекемелердің өз иелігінде қалатын тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін
қызметтерді өткізуден түскен ақшаның қалыптастырылуы мен пайдаланылуын
бақылауды жүзеге асырады, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражатын пайдалану кезінде
жолсыздықтарды анықтау, жолын кесу және оларға жол бермеу жөнінде шаралар
қабылдайды, бақылау объектілеріне жіберілетін ұсынымдардың және бақылау
нәтижелерінің қорытындылары бойынша қабылданған шешімдердің орындалуын
бақылауды жүзеге асырады, бақылау жүргізуге байланысты мәселелер бойынша
бақылау объектілерінен қажетті құжаттарды, анықтамаларды, ауызша және
жазбаша түсініктемелерді сұратады және өздеріне белгіленген мерзімде алады,
бақылауды жүргізуге мемлекеттік органдардың тиісті мамандарын және қажет
болғанда осы мақсаттарға республикалық бюджеттен бөлінген қаражат шегінде
олардың көрсеткен қызметтеріне ақы төлей отырып, аудиторлық ұйымдар мен
сарапшыларды тартады, ішкі бақылау қызметтерінің мемлекеттік қаржылық
бақылау стандарттарын сақтауына бақылауды жүзеге асырады, өткізілген
бақылау іс-шараларын нәтижелері туралы есептерді Қазақстан Республикасы
Қаржы министрлігі Қаржылық бақылау Ұйымына ұсынады, бақылау нәтижелері
бойынша бөлінген сомаларды бюджетке өтеуін қамтамасыз ету мақсатында,
сондай-ақ мемлекеттік сатып алу туралы Қазақстан Республикасы заңнамасының
бұзушылықтарымен жасалған күшіне енген мемлекеттік сатып алу туралы
шарттардың күші жойылған деп тану туралы талап-арыздарды сотқа жібереді,
келісілген мерзімдерде мемлекеттік қаржылық бақылау органдары жоспарлайтын
және өткізетін бақылау іс-шаралары туралы ақпарат алмасуды жүзеге асырады,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасының және
бюджеттік заңнамасының сақталуын бақылау мәселелері бойынша мемлекеттік
қаржылық бақылау органдарымен және құқық қорғау органдарымен өзара іс-қимыл
жасайды, бақылау іс-шараларын жүргізу нәтижесінде бақылау объектісінің
қылмыс құрамы белгілері бар іс-әрекетті (әрекетсіздікті) жасасу фактісі
анықталған жағдайда, аталған іс-әрекеттің (әрекетсіздіктің) жасалғаны
туралы ақпаратты және осындай фактіні растайтын құжаттарды құқық қорғау
органдарына береді, Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы
заңнамасының сақталуын бақылауды, соның ішінде мемлекеттік сатып алу туралы
заңнаманың сақталуы, мемлекеттік сатып алу бойынша тексерістер жүргізеді.
[2]
Кесте 2. Инспекцияда жүргізілетін бақылаудың түрлері
№ Бақылау түрлері Атқаратын қызметтері
1 Кешенді бақылау Бақылау объектілерінің нақты
кезеңдегі қызметін барлық мәселелер
бойынша тексеру және бағалау
2 Тақырыптық бақылау Бақылау объектісінің нақты кезеңдегі
қызметін жекелеген мәселелер бойынша
тексеру және бағалау
3 Үстеме бақылау Тексеріліп отырған мәселе шеңберінде
бақылаудың негізгі объектісімен өзара
қатынастар мәселелері бойынша ғана
жүргізілетін үшінші тұлғалардың
бақылауы,
4 Бірлескен бақылау Мемлекеттік қаржылық бақылау
органдары басқа мемлекеттік
органдармен бірлесіп жүргізетін
бақылау.
*Ескерту кестені автор өзі құрастырған
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Қаржылық бақылау ұйымының
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Қаржылық бақылау инспекциясының жоспардан
тыс тексерулерді:
Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің, осыған уәкілеттік берген мемлекеттік органдардың тапсырмалары,
депутаттық сауалдар бойынша тапсырыс берушінің, мемлекеттік сатып алуды
ұйымдастырушының немесе конкурстық комиссияның, сараптамалық комиссияның,
сарапшының іс-әрекетіне (әрекетсіздігіне), шешімдеріне шағымы бар әлеуетті
өнім берушінің, конкурсқа қатысушының, берушінің немесе олардың уәкілетті
өкілінің жазбаша өтініштері болған, бақылау объектілерінің әкімшілік құқық
бұзушылық белгілері бар іс-әрекет (әрекетсіздік) жасағаны туралы ақпарат
келіп түскен құқық қорғау органдарынан қаулылар келіп түскен жағдайларда
мемлекеттік сатып алуды жинақтау, жинап қорыту және талдау нәтижелері
бойынша жүзеге асырады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарайды және Қазақстан
Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде белгіленген
жағдайларда және тәртіппен әкімшілік жаза қолданады, бақылау хаттамалары
мен материалдарын соттың, бюджеттік заңнама саласындағы әкімшілік құқық
бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті органның (лауазымды тұлғаның)
қарауына жібереді.
Мемлекеттік қаржылық бақылау жүйесін жетілдіру бойынша ұсыныстар
енгізеді. Қазақстан Республикасының заңдарына және Қазақстан Республикасы
Президентінің актілеріне сәйкес өзге де өкілетіктерді жүзеге асырады.
Инспекция - өз құзыреті шегінде бұйрықтар әзірлеуге және қабылдауға,
республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы, есебін жүргізу және
атқарылуы жөнінде есептілік, гранттардың, мемлекет кепілдік берген
қарыздарды, мемлекет активтерін, мемлекеттік мекемелердің иелігінде қалған
тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен ақшаның пайдалануы
бөлігіндегі Қазақстан Республикасының заңнамасы, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасы талаптарының бұзылу
себептеріне баға беруге, ішкі бақылау қызметтері бар мемлекеттік
органдардан қажетті ақпаратты алуға, олардың жоспарларды орындау және ішкі
бақылау жүргізу нәтижелері туралы есептерін қарастыруға, ішкі бақылау
қызметтерінің бақылау актілерін талдауға және олардың қызметінің
тиімділігін арттыру жөнінде ұсынымдар беруге, құзыретінің шегінде
мемлекеттік органдар мен басқа ұйымдардан қажетті ақпаратты сұратуға және
алуға, қызметтік, коммерциялық немесе өзге де заңмен қорғалатын
құпиялардың, құпиялық режимінің сақталуын ескере отырып, мемлекеттік сатып
алуды жүзеге асыру, республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы,
байланысты гранттарды, мемлекет активтерін, мемлекет кепілдік берген
қарыздарды, сондай-ақ мемлекеттік мекемелердің иелігінде қалған тауарларды
(жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен ақшаны пайдалану мәселелеріне
жататын құжаттамамен кедергісіз танысуға, жүргізілген бақылау іс-
шараларының қорытындысы бойынша бақылау актісін жасауға [3,32б].
Кесте 3. Бақылау нәтижелері бойынша қабылданатын актілер
№ Актілер Анықтама
1 Бақылау актісі Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары бақылау
нәтижелері бойынша жасаған құжат,
2 Бақылаудың Белгілі бір уақыт кезеңі ішіндегі бақылау бойынша
қорытындылары жүргізілген жұмыс нәтижелері туралы мемлекеттік
туралы есеп қаржылық бақылау органдары жасаған құжат,
3 Қаулы Республикалық бюджеттің атқарылуы жөніндегі есеп
ұйымы және мәслихаттың тексеру комиссиясы
қабылдайтын, бақылау нәтижелерін растайтын және
шешімдерді қамтитын өздеріне арналған барлық
мемлекеттік органдар, ұйымдар мен лауазымды
адамдар орындауға міндетті құжат,
4 Қорытынды Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
жөніндегі есеп ұйымының және мәслихаттың тексеру
комиссиясының бақылау актілері және (немесе)
аудиторлық есептер негізінде жасалатын құжат,
5 Ұсыну Анықталған бұзушылықтарды және жұмыстағы
кемшіліктерді жою үшін бақылау объектілеріне
жіберілген мемлекеттік қаржылық бақылау
органдарының орындауға міндетті құжаты
*Ескерту кестені автор өзі құрастырған
Инспекцияға бекітіп берілген мүлік республикалық меншікке жатқызылады,
олар мемлекет берген мүліктің есебінен қалыптастырылады және негізгі қорлар
мен айналым қаражатынан, сондай-ақ құны Ұйымның балансында көрсетілетін
өзге де мүліктен тұрады. Инспекцияның өзіне бекітілген мүлікті өз бетімен
иеліктен шығаруға немесе оған өзге тәсілмен иелік етуге құқығы жоқ.
Инспекцияға заңнамада көрсетілген жағдайда және шегінде мүлікті иелену
құқығы берілуі мүмкүн.
Инспекцияның қызметін ұйымдастыру - Инспекцияны Қазақстан Республикасы
Қаржы министрлігінің Қаржылық бақылау ұйымы төрағасының ұсынымымен
Қазақстан Республикасының Қаржы министрі қызметке тағайындайтын және
қызметтен босататын бастық жетекшілік етеді.
Инспекция бастығының ұсынымымен заңнамада беліленген тәртіппен
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Қаржылық бақылау ұйымы төрағасы
қызметке тағайындайтын және қызметтен босататын екі орынбасары болады.
Бастық Инспекцияның жұмысын ұйымдастырады және оған басшылық етеді,
Инспекцияға жүктелген міндеттердің орындалуына және олардың өз функцияларын
жүзеге асыруына жеке жауап береді.
Бастық - өзінің орынбасарларының және Инспекцияның құрылымдық
бөлімшелері басшыларының өз міндеттерін және өкілеттіктерін айқындайды.
Инспекцияның құрылымдық бөлімшелері басшыларын, қызметкерлерін
қызметке тағайындайды және қызметтен босатады, Инспекция қызметкерлеріне
заңнамада белгіленген тәртіппен тәртіптік жаза қолданады, Инспекция
қызметкерлерін көтермелеу, оларға материалдық көмек көрсету, үстемақылар
мен сыйлық ақы төлеу мәселелерін шешеді, Инспекцияның құрылымдық
бөлімшелері туралы ережені бекітеді, заңнамада белгіленген тәртіппен
Инспекция қызметкерлерін іссапарға жіберу, оларға демалыс беру, даярлау
(қайта даярлау), біліктілігін арттыру мәселелерін шешеді.
Инспекция басшыларын және қызметкерлерін шетелге іс-сапарға жіберу
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің Регламентінде белгіленген
тәртіппен жүргізіледі, Инспекция бұйрықтарына қол қояды, заңнамаға сәйкес
Инспекцияны барлық мемлекеттік органдарда және өзге ұйымдарда білдіреді,
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өзге де өкілеттіктерді жүзеге
асырады. Бастық болмаған уақытта оның міндеттерін Қазақстан Республикасы
Қаржы Министрлігі Қаржылық бақылау Ұйымының төрағасымен анықтайтын
орынбасарының бірі орындайды.
Инспекцияны қайта ұйымдастыру және тарату. Инспекцияны қайта
ұйымдастыру және тарату Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге
асырылады.
Қаржылық бақылау комитеті Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігінің ведомствосы болып табылады және Қазақстан Республикасының
Үкіметі уәкілеттік берген ішкі мемлекеттік қаржылық бақылау жөніндегі
органның функцияларын жүзеге асырады.
Комитет өз құзыреті шегінде ішкі қаржылық бақылау және мемлекеттік
сатып алу, аудиторлық қызмет, бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік
саласындағы мынадай іске асырушылық және бақылау функцияларын атқарады:
- бақылау объектілерінің республикалық және жергілікті бюджеттердің
қаражаттарын пайдалану кезіндегі бюджет заңнамасын, мемлекеттік сатып алу
туралы заңнаманы және ҚР өзге де нормативтік құқықтық актілерін сақтауын
бақылау; бюджеттік кредиттерді беру, концессиялық жобаларды, мемлекеттік
кепілдіктер мен мемлекет кепілгерліктерін, байланысты гранттар мен мемлекет
активтерін қоса қаржыландыру шарттары мен рәсімдерін сақтауын, сондай-ақ
бақылау объектілерінің есеп пен есептілікті жүргізуінің шынайылығы мен
дұрыстығын бақылау;
- орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың ішкі
бақылау қызметтерімен жұмыс, атап айтқанда: ІБҚ қызметкерлерінің
мемлекеттік қаржылық бақылау стандарттарын сақтауын бақылау, әдістемелік
көмекті жүзеге асыру және олардың қызметін үйлестіру, біліктілігін көтеруді
ұйымдастыру, сондай-ақ қызметкерлердің, осындай қызметтердің үлгі
біліктілік талаптарын әзірлеу және бекіту;
- аудиторлық қызмет, бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік
саласындағы лицензиялау, аккредиттеу, заңнаманың сақталуы мониторингі және
оны бақылау.
Заңнаманы жетілдіру бойынша жұмыстар тұрақты түрде жүргізілуде.
Комитет Қаржылық бұзушылықтар сыныптауышын және оларды жою тәсілдерін
әзірлеуге қатысты.
Бұл жаңалық бюджет қаражаты мен мемлекет активтерін алушыларға осы
немесе басқа бұзушылықтар үшін жауапкершілік шараларын білуге мүмкіндік
береді.
Тексерулерді жоспарлауға деген көзқарас та елеулі түрде өзгеріп
келеді, мұнда бақылауға ең алдымен белгілі бір критерийлер бойынша
заңнаманы бұзуы мүмкін жоғары тәуекел тобына кіретін объектілер бақылауға
алынады, яғни жалпыдан жеке бақылауға біртіндеп көшу жүргізілетін болады.
Қаржы министрлігінің е-минфин ақпараттық жүйесін енгізу арқылы
тексерулерді жоспарлаудың осындай процесін автоматтандыру мүмкіндігі пайда
болды.
Қаржылық бақылау ұйымдарының өзара байланыстары да болды.
Сурет 2. Ішкі бақылау органдарының байланысы
Кесте 4. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Қаржылық бақылау
комитетінің Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Қаржылық бақылау
инспекциясының құрылымы
№ Лауазым аталуы Саны
1 Басшылық
2 Инспекция бастығы 1
3 Инспекция бастығының орынбасары 2
4 Ұйымдастыру және кадр жұмыстары бөлімі 4
5 Бөлім бастығы 1
6 Бас маман-бас бухгалтер 1
7 Бас маман-заңгер 1
8 Бас маман 1
9 Талдау, есептілік және сапаны бақылау бөлімі 5
10 Бөлім бастығы 1
11 Бас маман – бас бақылаушы-тексеруші 4
12 № 1 бақылау бөлімі 9
13 Бөлім бастығы 1
14 Бас маман – бас бақылаушы-тексеруші 6
15 Жетекші маман – жетекші бақылаушы-тексеруші 2
16 № 2 бақылау бөлімі 9
17 Бөлім бастығы 1
18 Бас маман – бас бақылаушы-тексеруші 6
19 Жетекші маман – жетекші бақылаушы-тексеруші 2
20 № 3 бақылау бөлімі 9
21 Бөлім бастығы 1
22 Бас маман – бас бақылаушы-тексеруші 7
23 Жетекші маман – жетекші бақылаушы-тексеруші 1
24 № 4 бақылау бөлімі 10
25 Бөлім бастығы 1
26 Бас маман – бас бақылаушы-тексеруші 7
27 Жетекші маман – жетекші бақылаушы-тексеруші 2
28 №5 бақылау бөлімі 9
29 Бөлім бастығы 1
30 Бас маман – бас бақылаушы-тексеруші 6
31 Жетекші маман – жетекші бақылаушы-тексеруші 2
*Ескерту кестені автор өзі құрастырған
Барлығы 58 бірлік, оның ішінде:
Басшылық – 3,
Бөлім бастықтары – 7,
Бас маман-бас бақылаушы-тексеруші – 39,
Жетекші маман-жетекші бақылаушы-тексеруші – 9.
1.2 Мемлекеттік (бюджеттік) ұйымдардың есебін жүргізудің екшеліктері
Мемлекеттік мекемелердегі қаржылық есеп беруді бақылау ерекшелігіне
келетін болсақ, мемлекеттік мекемелердегі есеп беруді бақылау сұрақтары
мыналар, есеп беру және бухгалтерлік есеп жағдайы, бухгалтерлік кұжат
айналымылың, алғашқы есептеу және есеп берудің дұрыс ұйымдастырылуы,
бақылау объектісі қаржылық есептемені толық, накты, негізделген және өз
уақытында құру мен ұсыну, жинақтау ведомосі-мемориалды ордердің жасалған
операция есебіне алынған мәліметтердің нақтылығы болып табылады.
Мемлекеттік мекемелерде қаржылық есеп беруіне бақылау жүргізгенде
бұрын тексерілген материалдар бойынша жойылған бұзушылықты тексеру қажет.
Мемлекеттік қаржылық бықылау мемлекетің қаржылық ресурстарын басқару
жүйесінің бағалау блогы болып табылады және жалпы қаржылық ресурстарды,
оның ішінде бюджеттік ресурстарды жоспарлау мен пайдалану құралдарының
механизмін жетілдіру бойынша ұсынымдармен ұсыныстарды негіздеуге мүмкіндік
береді. Мемлекеттік бақылау жүйесі және бақылау бойынша мемлекеттік
органдар жүйесі деген түсініктер жиі теңестіріледі. Алайда олар бір
жүйенің құрамдас бөлігі болып табылады, бірақ олардың мазмұны мен құрылымы
елеулі ерекшеленеді.
Мемлекеттік қаржылық бақылау осы жүйенің негізін құрайды, өйткені
экономиканы басқарудың негізгі элементтерінің бірі болып саналады. Кез-
келген мемлекетте бюджеттік, қаржылық ресурстарды бақылау, мемлекет
қазынасына қаржылардың толық және уақытылы түсуін бақылау - объективті
процесс. Мемлекеттік органдар - республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
жөніндегі есеп ұйымы, қаржылық бақылау мен мемлекеттік сатып алулар ұйымы,
салық ұйымы және тағы да басқалары қондырма болып табылады, оларды
таратуға, біріктіруге болады [4,11б].
Қаржылық бақылау механизмі - бұл бақылау түрлерінің, үлгілерінің,
тәсілдерінің жиынтығы. Ұтымды қаржылық бақылау жүйесін құру үшін бақылау
мәселелері бойынша зерттеу жұмысын жүргізу қажет және мемлекеттік қаржылық
бақылаудың негізгі компоненттерін анықтау қажет. Менің ойымша, Бюджеттік
кодексте бұл компоненттер, атап айтқанда ұлттық ұйымдардың, мемлекет
қатысқан акционерлік қоғамдардың қаржылық ресурстарын қалыптастыру мен
пайдаланылуына бақылау, мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардың қаржыларын
қалыптастыру мен пайдаланылуына бақылау толық келемде көрсетілмеген. Бізге
мемлекеттік қаржылық бақылау, мемлекеттік аудит және тексеріс
түсініктерінің айырмашылығы мен өзара байланысын анықтау керек. Тәжірибе
жүзінде мемлекеттік аудит тексеріс және қаржылық есептілік пен ұтымдылық
бойынша бақылау шараларының материлдары негізінде жүргізіледі. Демек,
мемлекеттік аудит қаржылық ресурстар мен мемлекет активтерін пайдалану
ұтымдылығына бақылау жүргізу кезінде қолданылуы тиіс. Бұндай тәсіл
республикадағы мемлекеттік қаржылық бақылау жүйесін жетілдіруге жағдай
жасайды. Бұл міндетті шешуде мемлекеттік бақылауды дамыту бойынша
тұжырымдаманы қарастыру мен бекіту, бақылау мәселелері бойынша теориялық
және тәжірибелік зерттеулер жүргізу, сондай-ақ сыртқы бақылаудың жоғары
мемлекеттік органы ретінде Есеп ұйымы туралы Заңды өндеу мен бекіту маңызды
рөл атқарады.
Ұлттық ұйымдардың, мемлекеттік қаржылық институттардың бастамасына
ғылыми және жүйелі қатынас және арттыру, сондай-ақ республикадағы жоғары
тұрған мемлекеттік органдардың кешенді өзара байланысы негізінде
мемлекеттік қаржылық бақылаудың ұтымды жүйесін құруға болады.
Бизнестің, аймақтардың бастамасын арттыруға бағытталған қаржылық
ресурстарды басқарудың ұтымды жүйесін құру республикада Қазақстанның
әлемдегі бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына енуі стратегиясын жүзеге
асыру жолында экономиканы әрі қарай жаңғыртуға жағдай жасайды.
Қаржылық бақылаудың басқа бақылау түрлерінен айырмашылығы, ол-
қолдануының белгілі бір ерекшеліктері бар және мақсатты бағыты болатындығы.
Қаржылық бақылаудың ең негізгі мақсаттарының бірі –кәсіпорыңдардың,
мекемелердің және баска да экономикалық субъектілердің қаржылың ресурстарын
тиімді пайдалануы мен қаржылық саясатты табысты жүзеге асыруға ықпал ету
болып табылады.
Бақылаудың қаржылық функциясы өндіріс үдерісіне, бөлінуіне, айырбасқа
және материалдық игіліктерді тұтынуға қоғамның ықпал етуіне мүмкіндік
жасайды. Осы қаржылық функцияның көмегімен бөліну үйлесімділігінің
жинақталуын, қорлардың қалыптасу көздерінің қатынастарын және оларды
пайдалану жағдайларын ескертеді.
Қаржылык бақылау функциясы өндірістік ресурстарды басқару кұралы
ретінде пайдаланудың объективті жағдайын белгілейді және қоғамның
экономикалық потенциалын анықтайды. Егер каржы экономикалық негіздердің
қатынасын білдіретін болса, олар өндіріс қатынастардың бөлшектері яғни,
қаржылық бақылау қаржыны (жоспарлау, есептеу және талдаумен қатар)
баскарудың бір элементтері ретінде коңдырмалық санаты болып саналады [5].
Қаржылық бақылаудың мәні сол, ол ақшалай нысанда жүзеге асады.
Кірістердің калыптасу үдерісі, жинакталу, қаржы қорын құру мен пайдалану,
ынтымақтас мемлекеттің немесе жеке елдің, қоғамның барлық деңгейіндегі
шаруашылық өміріндегі каржылық-экономикалық өзара қатынастарын реттеудің
тетіктері оның тікелей объектісі болып табылады. Қаржылық бақылаудың іс-
әрекеті қаржы қатынастарының кең көлеміне тарады, өйткені қаржының өзі
басқа да құнды нысандармен, оның ішінде еңбек акысын төлеуге, өнімнің
өзіндік құнына, қаржылық нәтижелерге, өңдірістік инвестицияларға
байланысты. Сонымен бірге, қаржылық бақылау мемлекеттік аймақтық
құрылымдардың, мекемелердің, ұйымдардың бюджеттік бөлінген қаржыларды дұрыс
пайдалануын тексеріп, қызметтерінің барлық жағын, оған қоса кеңейтілген
желілері мен шектелімдерін, каржыны белгіленген мөлшерде жұмсалуын жүзеге
асырады.
Қаржылық бақылау институты мемлекеттің бақылау органдарының жалпы
құрылымының құрамдық элементі ретінде және қаржылык тетіктің ең маңызды
элементі ретінде көрінеді.
Қаржылық бақылаудың мәні, мақсаты және тағайындалуы тұрғысынан оның
негізгі мәселелері анықталады. Оның ішіндегі ең маңыздысы мыналар:
мемлекет, ұйымдар мен тұрғындар алдындағы қаржылық міндеттеменің орындалуын
тексеру, занды және жеке тұлғаларға салық салу жөніндегі іс жүзіндегі
зандардын сақталуын қамтамасыз ету, экономикалық субъектілердің
бухгалтерлік есебі мен қаржылық есеп беруін бақылау, бюджеттің барлық
деңгейлерінің дұрыс құрастырылуы мен орындалуын бақылау, ұйысмдар мен
мекемелердің қаржылық, еңбек және материалдық ресурстарын тиімді пайдалану
мен жағдайын тексеру, қаржынық ресурстардың резервтерінің көбеюін,
шаруашылық каржысының айналымын тездету, еңбек өнімділігінің, қызметтің
пайдалылығын арттыруды анықтау, ұйымдар мен мекемелердің қаржы қорларының
қалыптасуы мен пайдалануы және қаржылык операцияларды, есеп айырысуды
жетілдірудегі ережені сақтауды тексеру, қаржылық тәртіпті бұзу мен соған
байланысты теріс әрекеттерді алдын алу шаралары және оны жоюды анықтау.
Бақылау объектісінің басшысы - бақылаудың мақсатын, уақытын,
ұзақтығын, оның нәтижелерін, тұжырымдары мен ұсынымдарын білуге,
мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының тиісті құжатын ұсынбаған
мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының қызметкерлерін бақылауға
жібермеуге, бақылау нәтижелерімен келіспеген жағдайда он күн мерзімде
мемлекеттік қаржылық бақылау органына бақылау актісіне қарсылық жіберуге,
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп ұйымының
отырысында жүргізілген сыртқы мемлекеттік қаржылық бақылауға байланысты
тиісті есеп беруге, бақылауды жүзеге асырған мемлекеттік қаржылық бақылау
органының іс-әрекеттеріне Қазақстан Республикасының заңнамасында
белгіленген тәртіппен шағым беруге құқылы [6,544б].
Бақылау объектісінің басшысы мемлекеттік қаржылық бақылау органының
қызметкерлерін жұмыс орындарымен қамтамасыз етуге, мемлекеттік қаржылық
бақылау органының қызметкерлерін бақылауды жүзеге асыру үшін сұратылып
отырған бүкіл қажетті ақпаратпен қамтамасыз етуге, оның анықтығы,
объективтілігі мен толықтығы үшін дербес жауапкершілікте болуға,
мемлекеттік қаржылық бақылау органы қызметкерлерінің іс-әрекеттеріне
араласпауға, бақылау жүргізуге кедергі келтірмеуге және оның ауқымын
шектемеуге, жүргізілген бақылау нәтижелері бар актіні таныстыруға берген
күннен бастап үш күн мерзімде белгіленген тәртіппен бақылау актісіне қол
қоюға, мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының қаулысында және ұсынысында
көрсетілген кемшіліктерді толық жою және оларды алдағы уақытта болдырмау
жөнінде қабылданған шаралар туралы ақпаратты уақтылы табыс етіп отыруға,
түсімдерді бюджетке енгізуді, негізсіз пайдаланылған қаражатты бюджетке
өндіріп алуды не оларды есеп бойынша қалпына келтіруді, сондай-ақ
тауарларды, жұмыстарды және көрсетілетін қызметтерді берушілердің шарттық
міндеттемелерді орындауын қамтамасыз етуге міндетті.
Бақылау нәтижелері туралы есептілік - бақылау объектісінің
белгіленген тәртіппен қаралмаған қарсылықтары бар бақылау материалдарын
есептілікке қосуға жол берілмейді.
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары бақылау нәтижелері туралы
есептілікке енгізілетін ақпараттың анықтығы үшін жауапты болады.
Мүдделер қақтығысы мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының
объективтілігі мен тәуелсіздігін шектеуге қабілетті қызмет немесе
қатынастар мүдделер қақтығысы болып танылады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының бақылау объектісі
басшысының, жауапты хатшысының немесе олардың өкілеттігін жүзеге асыратын
өзге де адамының, құрылтайшысының немесе қатысушысының жақын туысы, жекжаты
немесе сенім білдірілген адамы болып табылатын, бақылау объектісінің онда
жеке мүліктік мүдделері бар қызметкерлері, қатысушылары, лауазымды адамдары
арасынан, бақылау объектісінде жұмыс істеген не тексерілетін кезеңде
бақылау объектісі басшысының, жауапты хатшысының немесе олардың өкілеттігін
жүзеге асыратын өзге де адамының, құрылтайшысының немесе қатысушысының
жақын туысы, жекжаты немесе сенім білдірілген адамы болып табылатын
қызметкерлеріне бақылау жүргізуге тыйым салынады.
Мүдделер қақтығысы туындаған жағдайда мемлекеттік қаржылық бақылау
органдарының қызметкерлері бұл туралы бақылауды тағайындаған басшыларға, ал
мәслихаттың тексеру комиссиясының мүшесі тексеру комиссиясының төрағасына
жазбаша хабарлауға тиіс. Мүдделер қақтығысы ахуалының туындағаны үшін
жауаптылық Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттік қаржылық
бақылау органының қызметкеріне жүктеледі [7,420б].
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары, бақылау объектілері лауазымды
адамдарының жауапкершілігі Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының
қызметкерлері бақылау актілерінде жазылған мәліметтердің анықтығы,
объективтілігі мен толықтығы үшін Қазақстан Республикасының заңдарында
көзделген жауаптылықта болады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының лауазымды адамдарына олардың
өз құзыреттеріне сәйкес қызметтік міндеттерін орындауына, бақылау жүргізу
үшін жіберуге бас тарту, қажетті құжаттарды, материалдарды, қызмет туралы
ақпаратты және өзге де мәліметтерді беруден бас тарту, анық емес ақпарат
беру түріндегі кедергі келтіру, бақылауды жүзеге асыруға өзге де кедергі
жасау, сондай-ақ анықталған бұзушылықтарды жою туралы актілерді орындамау
немесе тиісінше орындамау бақылау объектілерінің Қазақстан Республикасының
заңдарында көзделген жауаптылығына әкеп соқтырады.
Қызметті жүзеге асыру процесінде Қазақстан Республикасының бюджет
және өзге де заңнамасының талаптарын сақтамау Қазақстан Республикасының
заңдарында көзделген жауаптылыққа әкеп соғады.
Кесте 5. Мемелекеттік қаржылық бақылау стандарттарына бойынша жүргізілген
бақылау нәтижелері 2010 жыл
№ Атауы ТексерілгСәйкес келмейді Сәйкес келеді
ен
актілер
саны
Саны %Саны
%
1 Ақмола облысы 14 5 35,7 9 64,3
2 Ақтөбе облылы 13 8 61,5 5 38,5
3 Алматы облысы 15 11 73,3 4 26,7
4 Атырау облысы 12 8 66,7 4 33,3
5 Шығыс Қазақстан 14 6 42,9 8 57,1
облысы
6 Жамбыл облысы 15 6 40 9 60
7 Батыс Қазақстан 14 6 42,9 8 57,1
облысы
8 Қарағанды облысы 13 5 38,5 8 61,5
9 Қостанай облысы 14 3 21,5 11 78,5
10 Қызылорда облысы 14 6 42,9 8 57,1
11 Маңғыстау облысы 13 8 61,5 5 38,5
12 Павлодар облысы 15 6 40 9 60
13 Солтүстік Қазақстан13 4 30,8 9 69,2
облысы
14 Оңтүстік Қазақстан 14 7 50 7 50
облысы
15 Астана қаласы 14 7 50 7 50
16 Алматы қаласы 16 10 62,5 6 37,5
Барлығы 223 106 47,5 117 52,5
*Ескерту кестені автор өзі құрастырған
Есеп ұйымы әзірлеген Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі
Мемлекеттік қаржы бақылауын дамыту тұжырымдамасының жобасында жинақталған
болатын.
Мемлекеттік қаржы бақылау жүйесін реформалауды екі кезеңде жүргізу
(бірінші кезең – 2006-2007 жылдар, екінші кезең – 2008-2010 жылдар)
ұсынылады, мұның өзі экономикалық реформалар кешенінде неғұрлым маңызды
құрауыштардың бірі болуға тиіс.
Мемлекеттік мекемелердегі қаржылық есеп беруді бақылау ерекшелігіне
келетін болсақ, мемлекеттік мекемелердегі есеп беруді бақылау сұрақтары
мыналар, есеп беру және бухгалтерлік есеп жағдайы, бухгалтерлік кұжат
айналымылың, алғашқы есептеу және есеп берудің дұрыс ұйымдастырылуы,
бақылау объектісі қаржылық есептемені толық, нақты, негізделген және өз
уақытында құру мен ұсыну, жинақтау ведомосі-мемориалды ордердің жасалған
операция есебіне алынған мәліметтердің нақтылығы: мемориалды ордер 381
кассалық операция бойынша жинақтаушы ведомосы, мемориалды ордер-ф.381
бюджет шотындағы қаражаттардың қозғалысы бойынша жинақтаушы ведомосы,
мемориалды ордер- ф.381 бюджеттен тыс шотта қаражаттардың қозғалысы бойынша
жинақтаушы ведомосы, мемориалды ордер - ф.405 еңбекақы және стипендия
бойынша есеп айырысу ведомосына сәйкестігі, мемориалды ордер -ф 408
ұйымдармен есеп айырысу бойынша жинақтау ведомосы, мемориалды ордер-ф.408
жоспарлы төлемдер тәртібінде есеп айырысу бойынша жинақтаушы ведомосы,
мемориалды ордер -ф.386 есеп айырысу және тұлғалармен есеп айырысу бойынша
жинақтаушы ведомосы, мемориалды ордер - ф 438 активтерді аудару және шығару
бойынша жинақтаушы ведомосы, мемориалды ордер - ф.438 аз бағаланатын және
тез ескіретін заттардың ауыстырылуы және шығаруы бойынша жинақтаушы
ведомосы, мемориалды ордер - ф.398 тұтыну өнімі келуі бойынша жинақтаушы
ведомосының сәйкестігі, мемориалды ордер-ф. 411 тұтыну өнім шығыны бойынша
жинақтаушы ведомосы сәйкестігі, мемориалды ордер-ф.396 материалдар
шығыңдары бойынша жинақтаушы ведомосы, мемориалды ордер-ф.409 арнайы
қаражаттар бойынша табыстарды аудару жинақтаушы ведомосы, мемориалды ордер-
ф.406 балаларды асырайтын ата-аналармен есеп айырысу бойынша ведомосы
келісімі және оларды ф.308 Бас журнал кітабында субшот бойынша
көрсетіледі.
Басқа операциялар және Сторно операциялары бойынша әр айдың 16-да
жеке нөмірленетін, ф.274 жекеше мемориалды ордер кұрылуын ескерген жөн.
Бұдан басқа, жинақтаушы ведомосын құру көлемі бойынша талап
өтілмейтін, бюджеттік мекемелерде шоттар корреспонденциясы ф. 274
мемориалды ордер немесе жоғарыда керсетілген, иемденуіне сәйкес нөмірленген
алғашкы құжаттарға қойылатын штамп оттискісінде көрсетіледі. Ф.274
мемориалды ордердегі реквизиттер штампта да болуы тиіс, синтетикалық шотқа
байланысты біріктірілген, талдау шоттарының әр тобы бойынша ф.ф.м.-44, 285
және 326 айналым ведомосының дұрыс құрылуы мен керсетілуіне, бухгалтерлік
жазулардың шоттары бойынша синтетикалық және аналитикалық есебіне бақылау.
Мұнда айналым нәтижелері және айналым ведомосының әр талдау шотының
калдықтары Бас журнал кітабындағы осы субшоттардың қалдықтары мен айналым
нәтижелері салыстырылады, қаржылық есеп құруды тексеруде, тексерілетін
мекеме, Қазакстан Республикасы Бухгалтерлік және қаржылық есеп беру
туралы №30 Қазакстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазынашылық
Департаментінің қаулысымен бекітілген және өзгертулер мен толықтырулар
енгізілген, есеп беру формаларын толтыру тәртібі мен қазіргі нұсқа және
басқа да нұсқа құжаттарымен көрсетілген №2732 Республикалың және
жергілікті бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік
есеп бойынша нұсқаны колдануын анықтау қажет.
Сурет 3. Мемелекеттік қаржылық бақылау нәтижелері бойынша стандарттарға
сәйкес келмейтін материалдардың жалпы көлемі 2010 жыл [8,296б].
1.3 Ұйымның есеп саясаты
Ұйым аталған нормативтік құқықтық құжаттарды басшылыққа алып,
шаруашылық жүргізудің ұйымдық құқықтық формасын, салалық ерекшелігін,
қызмет түрлерін және тағы да басқаларды ескере отырып, есеп жүргізудің
тиісті формасы мен тәсілін таңдайды.
Аталған міндетті орындай отырып, ұйым есепті жылға арнап есеп саясатын
жасап шығарады. Есеп саясатында құндылықтарды сатып алу және оларды
бағалау, өндіріс шығындарын есептеу мен өнімнің өзіндік құнына калькуляция
жасау, оны бағалау мен сатудың және тағы да баскалардың жолдары мен тәртібі
анықталады. Бухгалтерлік есеп счеттарының жұмыс жоспарын жасау да есеп
саясатына жатады.
Есеп саясаты жасалғанда ұйымның мүліктік ерекшеліктері және қызметінің
үздіксіздігі, есеп саясатының тұрақтылығы, сонымен қатар шаруашылық
қызметтерінің уақытында іске асырылу фактілері сақталуға тиіс. Есеп саясаты
ақпараттардың толық көрсетілуін, сақтықты, мазмұнның формадан артық болып,
қарама қайшылықтың болмауын және тиімділіктің сақталуын қамтамасыз етеді.
Есеп саясаты бухгалтерлік есеп жүргізу саласында ұйым мүддесін
қорғайтын кұжат. Онда есеп жүргізу принциптері мен әдістерін қолдана
отырып, ұйымның шаруашылық қызметі жайлы толыққанды және оперативті
ақпараттарды алудың нормалары қарастырылған.
Сонымен, ұйымның есеп саясаты деп, бухгалтерлік есепті жүргізу
тәсілдерінің жиынтығын, шаруашылық қызметінің фактілерін бастапқы
бақылауды, бағалық өлшемдерді ағымдағы топтастыру мен жинақтау деп түсінуге
болады. Шаруашылық қызметін топтастыру және бағалау фактілері, актив құнын
өтеу, құжат айналысы мен түгендеуді ұйымдастыру жолдары, бухгалтерлік есеп
счеттарын, бухгалтерлік есеп регистрлерінің жүйелерін, ақпараттарды өндеу
тәсілдерін қолдану бухгалтерлік есепті жүргізудің әдістері болып саналады.
Есептеу ақпараттарының түрлері мен міндеттері. Есеп саласын
қалыптастырудан бұрын, қаржылық ақпараттардың көлемін, есеп берудің мақсаты
мен уақытын, салық төлеу мөлшерін, ұйымның шаруашылық қызметін басқару мен
бақылау операцияларын білу қажет.
Ұйымның қаржылық шаруашылық қызметін басқаруды, бақылауды, талдап және
жоспарлауды толық игере отырып, есеп саясатын жасау қажет. Есеп саясаты
қаржылық және статистикалық есептерді жасау кезінде қолданылады [9].
Есеп саясатына қойылатын басты талаптар. Есеп саясаты толық көлемде
қолданылып, есепті кезендегі жыл бойынша тұрақтылықты қамтамасыз етіп, оған
өзгерістер енгізуге тиым салынады.
Есеп саясатына қойылатын талаптар мен шарттар: ұйымның жеке мүліктері
болуға тиіс, яғни ұйымның балансындағы активтері мен міндеттері
көрсетіледі. Ұйымның меншік иелерінің (құрылтайшыларының) және басқа
субъектілердің активтері мен міндеттері дербес түрде көрсетіледі, ұйым
қызметінің үздіксіздігі қамтамасыз етіледі, яғни мекеме келешекте де өз
қызметін тұрақты түрде жалғастырады және қызмет көлемін қысқартуды немесе
өзін өзі таратуды мақсат етпейді. Осыған орай, міндеттерін белгіленген
уақытта, қолданыстағы тәртіп пен қағидаларға сәйкес орындайды, есеп
саясатының сабақтастығы сақталады, яғни ұйым өзі қалыптастырған есеп
саясатын, бір есепті кезеңнен екінші есепті кезеңге өткен кезде өзгеріссіз
қолданады, шаруашылық қызметтері фактілерінің белгіленген уақытга
атқарылатыны, яғни дайын өнімдерді сатудан түсуге тиісті қаржы, оның қай
уақытта төленетініне қарамастан, сатып алушыларға жөнелткен кездегі табыс
түрінде, фактілердің орындалған уақытында көрсетіледі.
Есеп саясаты төмендегі қағидалардың орындалуын қамтамасыз етуге тиіс:
шаруашылық өрісіндегі фактілерді бухгалтерлік есеп жүйесінде толық
тіркеуден өткізу, бухгалтерлік есеп жүйесінде пассивтердің азаймайтындығын
қамтамасыз ету, сондай ақ резервтер құруға жол бермеу, шаруашылық
кызметіндегі фактілерді бухгалтерлік есеп жүйесінде, құқықтық формасына
байланысты емес, оның экономикалық мазмұнын, шаруашылық жағдайларын ескере
отырып көрсету, әрбір есепті мерзімде аналитикалық счеттер мен олардың
қалдығының синтетикалық счеттардағы осындай мәліметтермен сай келуі, сондай-
ақ, қорытынды есеп мәліметтерінің бірдей, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Нарық экономикасында мемекеттің қаржы ресурстарын, әсіресе,
республикалық бюджет қаражатын тиімді пайдалану және бақылау проблеммалары
Қазақстан үшін аса өзекті мәселе болып табылады. Өйткені бюджет қаражатын
пайдалану және мемлекеттік қаржы ресурстарын басқаруға байланысты
қабылданған басқару шешімдерінің орындау тиімділігінің деңгейі елдің
әлеуметтік-экономикалық даму мақсаттарына қол жеткізуіне және оның қаржы-
бюджеттік жүйесін тұрақтандыруды қамтамасыз етуіне ықпалын тигізеді.
Қаржылық бақылау - қаржылық құжаттардың сенімділігін, шаруашылық
заңдылықтарын сақтау, әр түрлі шаруашылық деңгейіндегі экономикалық
құрылымдарды басқару тетіктерінің дұрыстығын тексеру болып табылады.
Қаржылық бақылау - ұлттық өнімнің жалпы түсімінің соған сәйкесті қаржы
қорына негізделген бағасымен бөлінуін және бір мақсаттарға жұмсалуын
тексеруге бағытталған ерекшеліктері бар қызмет түрі. Қаржылық бақылаудың
кажеттігі басқадан бұрын, экономиканың санаты ретінде қаржы саласына
бақылау функциясы қашаннан тән.
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының жүйесін, яғни Республикалық
бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп ұйымы, мәслихаттардың тексеру
комиссиялары, Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген ішкі
бақылау жөніндегі орган, орталық мемлекеттік органдардың ішкі бақылау
қызметтері, облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қаланың, астананың
бюджеттерінен қаржыландырылатын атқарушы органдардың ішкі бақылау
қызметтері құрайды.
Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің қаржылық бақылау мен
мемлекеттік сатып алу ұйымының негізгі мақсаты - республикалық бюджетте
ішкі бақылауды орындау және жергілікті бюджетте сыртқы бақылаудың
орындалуын жүзеге асыру, жүйелі тексерудің дұрыс құрылуымен, республиқалық
бюджеттен қаржыландыратын, мемлекеттік мекемелердің қаржыландыру жоспарын
(шығындар сметасы) бекіту, мемлекеттік ұйымдардың таза табыс үлесін тиісті
бюджеттерге толық және уақтылы аударуы мен шаруашылык серіктестіктердің
табысты мемлекет үлесіне, ал акционерлік қоғам акция пакетіне қоғамдардың
дивиденд есептелуіне бақылау жүргізу, болып табылады.
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың міндеттеріне мыналар жатады:
-Қазақстан Республикасы Үкіметінің кепілдігімен тартылған мемлекеттік
және мемлекеттік емес қарыздарын мақсатты қолдануыла бақылау жүргізу;
-Республикалық және жергілікті бюджеттердің орындалуына ішкі бақылау
мен сырткы бақылау әдістемесін және әдістеме ғылымын жетілдіру;
-Бюджет қаржыларын мақсатты пайдаланумен бірге бюджет қарыздарын және
республикалық бюджет бағдарламасының тиімділігі
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық бақылау қызметі
қазіргі кезде өзінің қалыптасып, одан әрі даму кезеңінде. Сондықтан,
әлемдік озық тәжірибені ескере отырып, қаржылық бақылаудың қазіргі және
тиімді жүйесін қалыптастыруға бағытталған жан-жақты шаралар қабылдау қажет.
Осы жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық
бақылауының теориялық аспектілерін зерттеу, сонымен қатар Қазақстан
Республикасындаға мемлекеттік қаржылық бақылау іске асыру механизмі мен
жетілдірудің негізгі бағыттарын анықтау болып табылады.
Қойылған мақсаттарға сәйкес келесі міндеттер қойылып, шешілді:
- Мемлекеттік қаржылық бақылауға талдау жасау, мемлекеттік қаржылық
бақылаудың теориялық негізін ашу;
- Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қаржылық бақылау қызметінің
жүзеге асырылуын талдау;
Зерттеу объектісі – мемлекеттік қаржылық бақылаудың түрлері, әдістері
мен қаржылық бақылауды мемлекеттік реттеу құралдары болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі
Қаржылық бақылау ұйымының Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Қаржылық
бақылау инспекциясының сипаттамасы мен құрылымы үлгісінде мемлекеттік
қаржылық бақылау қызметін реттеу мен толық жетілдіру жөніндегі мәселелерін
зерттеу болып табылады.
Дипломдық жұмыста мемлекеттік қаржылық бақылауды жетілдіру бағыттары
қаралған және бюджеттік мекемелердегі қызмет барысының негізгі бағдары,
қаржылық бақылау қызметінің басты мәселелері және олардың шешімін табудың
мүмкін жолдарын қарау ең алдыңғы қатарға қойылған.
Дипломдық жұмысты құқықтық және ақпараттық тұрғыдан қамтамасыз етуде
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық бақылау туралы жалпы
ережелері, 2009 – 2013 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы
Қазақстан Республикасының заңы, заңнамалық және нормативтік актілері,
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі Агенттігінің статистикалық
материалдары қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттерден жіне қосымшалардан тұрады.
Жұмыстың бірінші бөлімінде, қаржылық бақылау ұйымдарының жалпы
сипаттамасы, ұйымның есебін жүргізудің ерекшеліктері мен есеп саясаты
жөнінде қарастырылып өткен.
Екінші бөлімде, қаржылық бақылау (бюджеттік) ұйымдардың есебі,
активтерінің, міндеттемелерінің, капиталы мен резервтерінің есебі
қарастырыған.
Үшінші бөлімде, бюджеттік ұйымдардың қызметіне бақылау, тексеру және
аудит жүргізудің тәртібі мен ерекшеліктері, талдау жүргізудің тәртібі
қарастырылған.
1 Қаржылық бақылау ұйымдарының жалпы сипаттамасы
1.1 Қаржылық бақылау ұйымдарының сипаттамасы және олардың құрылымы
Қаржылық бақылау - ұлттық өнімнің жалпы түсімінің соған сәйкесті қаржы
қорына негізделген бағасымен бөлінуін және бір мақсаттарға жұмсалуын
тексеруге бағытталған ерекшеліктері бар қызмет түрі. Қаржылық бақылаудың
кажеттігі басқадан бұрын, экономиканың санаты ретінде қаржы саласына
бақылау.
Қаржылық бақылау - зандылықты сактауға, меншікті қорғауға, бюджеттік,
заемдік және меншіктік қаржыны дұрыс, тиімді пайдалануға, қаржылық тәртіпті
бұзушылықты ашуға көмектесетін экономикалық бақылаудың ең маңызды
нысандарының бірі.
Мемлекеттік қаржы қорын пайдалануды, бөлуді, жергілікті өзін - өзі
басқаруды, мемлекеттік пен муниципалдық, унитарлық кәсіпорындар мен әр
түрлі ұйымдарға пайда бөлу тәртібін бекітетін, тағайындайтын және құқық
нысандарын тура сақтауды талап етуді қаржылық тәртіп деп түсінуге болады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау - Мемлекеттік қаржылық бақылау
бұзушылықтарды анықтау, жою және болғызбау мақсатында бақылау
объектілерінің Қазақстан Республикасының бюджет және өзге де заңнамасын
сақтауын тексеру және талдау жолымен жүзеге асырылады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау - оны жүзеге асыратын органға байланысты
ішкі және сыртқы мемлекеттік қаржылық бақылау болып бөлінеді, бюджеттің
тиісті деңгейіне байланысты республикалық және жергілікті мемлекеттік
басқару деңгейінде жүргізілетін болып бөлінеді.
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының жүйесі - Мемлекеттік
қаржылық бақылау органдарының жүйесін, яғни Республикалық бюджеттің
атқарылуын бақылау жөніндегі есеп ұйымы, мәслихаттардың тексеру
комиссиялары, Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген ішкі
бақылау жөніндегі орган, орталық мемлекеттік органдардың ішкі бақылау
қызметтері, облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қаланың, астананың
бюджеттерінен қаржыландырылатын атқарушы органдардың ішкі бақылау
қызметтері құрайды.
Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің қаржылық бақылау мен
мемлекеттік сатып алу ұйымының негізгі мақсаты - республикалық бюджетте
ішкі бақылауды орындау және жергілікті бюджетте сыртқы бақылаудың
орындалуын жүзеге асыру, жүйелі тексерудің дұрыс құрылуымен, республикалық
бюджеттен қаржыландыратын, мемлекеттік мекемелердің қаржыландыру жоспарын
(шығындар сметасы) бекіту, мемлекеттік ұйымдардың таза табыс үлесін тиісті
бюджеттерге толық және уақтылы аударуы мен шаруашылық серіктестіктердің
табысты мемлекет үлесіне, ал акционерлік мемлекет акция пакетіне
қоғамдардың дивиденд есептелуіне бақылау жүргізу, болып табылады .
Кесте 1. Мемлекеттік қаржылық бақылау қағидаттары
№ Түрлері Түсініктері
1 Тәуелсіздік Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының
және олардың қызметкерлерінің қызметті жүзеге
асыруы кезінде тәуелсіздігіне нұқсан
келтіретін араласушылыққа жол бермеу
2 Объективтілік Бақылауды Қазақстан Республикасының
заңнамасына, мемлекеттік қаржылық бақылау
стандарттарына қатаң сәйкестікпен жүргізу,
мүдделер қақтығысын болдырмау
3 Анықтық Бақылау нәтижелерін бухгалтерлік, банктік
құжаттармен және бақылау объектісінің өзге де
құжаттарымен растау
4 Ашықтық Бақылау нәтижелерін баяндаудың айқындығы,
мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының
Қазақстан Республикасының Президентіне,
Қазақстан Республикасының Үкіметіне,
мәслихаттарға, мемлекеттік органдардың
басшыларына, жұртшылыққа есеп берушілігі
5 Құзыреттілік Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары
қызметкерлерінің бақылауды жүзеге асыруы үшін
қажетті кәсіби білімдер мен дағдылардың
жиынтығы
6 Жариялылық Құпиялылық режимін, қызметтік, коммерциялық
немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны
қамтамасыз етуді ескере отырып, мемлекеттік
қаржылық бақылау нәтижелерін міндетті түрде
жариялау болып табылады.
*Ескерту кестені автор өзі құрастырған
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп ұйымы
Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін
республикалық бюджеттің атқарылуын сыртқы бақылауды жүзеге асыратын
мемлекеттік қаржылық бақылаудың жоғары органы болып табылады.
Мәслихаттардың тексеру комиссиялары жергілікті деңгейдегі сыртқы
мемлекеттік қаржылық бақылауды жүзеге асырады.
Республикалық деңгейдегі ішкі мемлекеттік қаржылық бақылауды Қазақстан
Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген ішкі бақылау жөніндегі орган және
орталық мемлекеттік органдардың ішкі бақылау қызметтері Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жүзеге асырады.
Жергілікті деңгейдегі ішкі мемлекеттік қаржылық бақылауды Қазақстан
Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген ішкі бақылау жөніндегі орган және
облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қаланың, астананың
бюджеттерінен қаржыландырылатын атқарушы органдардың ішкі бақылау
қызметтері Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жүзеге
асырады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген ішкі бақылау
жөніндегі орган ішкі мемлекеттік қаржылық бақылауды тиісті қаржы жылына
бекітілген жоспар бойынша жүргізеді.
Жоспардан тыс бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан
Республикасы Үкіметінің, осыған уәкілеттік берілген мемлекеттік органдардың
тапсырмалары, депутаттық сауалдар бойынша жүргізіледі.
Мемлекеттік қаржылық бақылауға қойылатын бірыңғай талаптар мемлекеттік
қаржылық бақылау жүргізу стандарттарымен айқындалады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау стандарттарын Республикалық бюджеттің
атқарылуын бақылау жөніндегі есеп ұйымы Қазақстан Республикасының Үкіметі
уәкілеттік берген ішкі бақылау жөніндегі органмен бірлесіп әзірлейді және
Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді.
Мемлекеттік қаржылық бақылау стандарттарын мемлекеттік қаржылық
бақылау органдары орындауға міндетті.
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың міндеттеріне мыналар жатады:
-Қазақстан Республикасы Үкіметінің кепілдігімен тартылған мемлекеттік
және мемлекеттік емес қарыздарын мақсатты қолдануыла бақылау жүргізу;
-Республикалық және жергілікті бюджеттердің орындалуына ішкі бақылау
мен сырткы бақылау әдістемесін және әдістеме ғылымын жетілдіру;
-Бюджет қаржыларын мақсатты пайдаланумен бірге бюджет қарыздарын және
республикалық бюджет бағдарламасының тиімділігін арттыру.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық бақылау қызметі қазіргі
кезде өзінің қалыптасып, одан әрі даму кезеңінде.
Сондықтан, әлемдік озық тәжірибені ескере отырып, қаржылық бақылаудың
қазіргі және тиімді жүйесін қалыптастыруға бағытталған жан-жақты шаралар
қабылдау қажет [1].
Сурет 1.Мемлекеттік қаржылық бақылау мынадай үлгілері
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Қаржылық бақылау ұйымының
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Қаржылық бақылау инспекциясының
сипаттамасы мен құрылымы жөнінде айтып кететін болсақ, инспекция өз
құзыретінің шегінде мемлекеттік қаржылық бақылау және мемлекеттік сатып алу
саласында іске асыру және бақылау функцияларын жүзеге асыратын Қазақстан
Республикасы Қаржы министрлігі Қаржылық бақылау ұйымының аумақтық бөлімшесі
болып табылады.
Инспекция өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен
басқа заңдарына, Қазақстан Республикасы Президентінің және Yкіметiнiң
актілеріне, өзге де нормативтік құқықтық актілеріне, сондай-ақ осы
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі Қаржылық бақылау Ұйымының Оңтүстік
Қазақстан облысы бойынша қаржылық бақылау инспекциясының Ережесіне сәйкес
жүзеге асырады.
Инспекция мемлекеттік мекеменің ұйымдық - құқықтық нысанындағы заңды
тұлға болып табылады, мемлекеттiк тілде өз атауы бар мөрлері мен
мөртаңбалары, белгiленген үлгідегі бланкiлерi, сондай-ақ заңнамаға сәйкес
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Қазынашылық ұйымының органдарында
шоттары болады. Инспекция өз қызметінде Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігінің Қаржылық бақылау ұйымына есеп береді. Инспекция азаматтық -
құқықтық қатынастарға өз атынан түседі.
Инспекцияның құрылымы мен штат санын Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігімен келіскеннен кейін Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігінің Жауапты хатшысы бекітеді. Инспекция туралы ережені,
Инспекцияның штат кестесін Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі
Қаржылық бақылау ұйымының төрағасы бекітеді.
Инспекцияның заңды мекен-жайы: 160012, Оңтүстік Қазақстан облысы,
Шымкент қаласы, Желтоқсан көшесі, 18. Инспекцияның толық атауы – Қазақстан
Республикасы Қаржы министрлiгі Қаржылық бақылау ұйымының Оңтүстік Қазақстан
облысы бойынша Қаржылық бақылау инспекциясы мемлекеттiк мекемесi. Осы
Ереже Инспекцияның құрылтай құжаты болып табылады.
Инспекцияның қызметін қаржыландыру республикалық бюджеттен ғана жүзеге
асырылады.
Инспекцияға өзiнiң функциялары болып табылатын мiндеттердi орындау
тұрғысында кәсiпкерлiк субъектiлерiмен шарттық қатынастарға түсуге тыйым
салынады.
Инспекция заңнамада белгіленген тәртіппен мынадай функцияларды жүзеге
асырады: республикалық және жергілікті бюджеттер қаражатын пайдаланудың
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкестігін бақылауды жүзеге асырады,
бақылау объектілерінің есепке алу мен есептілікті жүргізудің растығына және
дұрыстығына бақылауды жүзеге асырады, бюджеттік кредиттер, концессиялық
жобаларды қоса қаржыландыру, мемлекеттік кепілдіктер мен мемлекет
кепілгерліктерін, байланысты гранттарды және мемлекет активтерін беру
шарттары мен рәсімдерінің сақталуына бақылауды жүзеге асырады, өз құзыреті
шегінде бақылау объектілерінің республикалық және жергілікті бюджеттерге
салықтық емес түсімдерді енгізудің толықтығы мен уақтылығына қатысты
мәселелер жөніндегі қызметін бақылауды жүзеге асырады, мемлекеттік
мекемелердің өз иелігінде қалатын тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін
қызметтерді өткізуден түскен ақшаның қалыптастырылуы мен пайдаланылуын
бақылауды жүзеге асырады, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражатын пайдалану кезінде
жолсыздықтарды анықтау, жолын кесу және оларға жол бермеу жөнінде шаралар
қабылдайды, бақылау объектілеріне жіберілетін ұсынымдардың және бақылау
нәтижелерінің қорытындылары бойынша қабылданған шешімдердің орындалуын
бақылауды жүзеге асырады, бақылау жүргізуге байланысты мәселелер бойынша
бақылау объектілерінен қажетті құжаттарды, анықтамаларды, ауызша және
жазбаша түсініктемелерді сұратады және өздеріне белгіленген мерзімде алады,
бақылауды жүргізуге мемлекеттік органдардың тиісті мамандарын және қажет
болғанда осы мақсаттарға республикалық бюджеттен бөлінген қаражат шегінде
олардың көрсеткен қызметтеріне ақы төлей отырып, аудиторлық ұйымдар мен
сарапшыларды тартады, ішкі бақылау қызметтерінің мемлекеттік қаржылық
бақылау стандарттарын сақтауына бақылауды жүзеге асырады, өткізілген
бақылау іс-шараларын нәтижелері туралы есептерді Қазақстан Республикасы
Қаржы министрлігі Қаржылық бақылау Ұйымына ұсынады, бақылау нәтижелері
бойынша бөлінген сомаларды бюджетке өтеуін қамтамасыз ету мақсатында,
сондай-ақ мемлекеттік сатып алу туралы Қазақстан Республикасы заңнамасының
бұзушылықтарымен жасалған күшіне енген мемлекеттік сатып алу туралы
шарттардың күші жойылған деп тану туралы талап-арыздарды сотқа жібереді,
келісілген мерзімдерде мемлекеттік қаржылық бақылау органдары жоспарлайтын
және өткізетін бақылау іс-шаралары туралы ақпарат алмасуды жүзеге асырады,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасының және
бюджеттік заңнамасының сақталуын бақылау мәселелері бойынша мемлекеттік
қаржылық бақылау органдарымен және құқық қорғау органдарымен өзара іс-қимыл
жасайды, бақылау іс-шараларын жүргізу нәтижесінде бақылау объектісінің
қылмыс құрамы белгілері бар іс-әрекетті (әрекетсіздікті) жасасу фактісі
анықталған жағдайда, аталған іс-әрекеттің (әрекетсіздіктің) жасалғаны
туралы ақпаратты және осындай фактіні растайтын құжаттарды құқық қорғау
органдарына береді, Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы
заңнамасының сақталуын бақылауды, соның ішінде мемлекеттік сатып алу туралы
заңнаманың сақталуы, мемлекеттік сатып алу бойынша тексерістер жүргізеді.
[2]
Кесте 2. Инспекцияда жүргізілетін бақылаудың түрлері
№ Бақылау түрлері Атқаратын қызметтері
1 Кешенді бақылау Бақылау объектілерінің нақты
кезеңдегі қызметін барлық мәселелер
бойынша тексеру және бағалау
2 Тақырыптық бақылау Бақылау объектісінің нақты кезеңдегі
қызметін жекелеген мәселелер бойынша
тексеру және бағалау
3 Үстеме бақылау Тексеріліп отырған мәселе шеңберінде
бақылаудың негізгі объектісімен өзара
қатынастар мәселелері бойынша ғана
жүргізілетін үшінші тұлғалардың
бақылауы,
4 Бірлескен бақылау Мемлекеттік қаржылық бақылау
органдары басқа мемлекеттік
органдармен бірлесіп жүргізетін
бақылау.
*Ескерту кестені автор өзі құрастырған
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Қаржылық бақылау ұйымының
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Қаржылық бақылау инспекциясының жоспардан
тыс тексерулерді:
Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің, осыған уәкілеттік берген мемлекеттік органдардың тапсырмалары,
депутаттық сауалдар бойынша тапсырыс берушінің, мемлекеттік сатып алуды
ұйымдастырушының немесе конкурстық комиссияның, сараптамалық комиссияның,
сарапшының іс-әрекетіне (әрекетсіздігіне), шешімдеріне шағымы бар әлеуетті
өнім берушінің, конкурсқа қатысушының, берушінің немесе олардың уәкілетті
өкілінің жазбаша өтініштері болған, бақылау объектілерінің әкімшілік құқық
бұзушылық белгілері бар іс-әрекет (әрекетсіздік) жасағаны туралы ақпарат
келіп түскен құқық қорғау органдарынан қаулылар келіп түскен жағдайларда
мемлекеттік сатып алуды жинақтау, жинап қорыту және талдау нәтижелері
бойынша жүзеге асырады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарайды және Қазақстан
Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде белгіленген
жағдайларда және тәртіппен әкімшілік жаза қолданады, бақылау хаттамалары
мен материалдарын соттың, бюджеттік заңнама саласындағы әкімшілік құқық
бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті органның (лауазымды тұлғаның)
қарауына жібереді.
Мемлекеттік қаржылық бақылау жүйесін жетілдіру бойынша ұсыныстар
енгізеді. Қазақстан Республикасының заңдарына және Қазақстан Республикасы
Президентінің актілеріне сәйкес өзге де өкілетіктерді жүзеге асырады.
Инспекция - өз құзыреті шегінде бұйрықтар әзірлеуге және қабылдауға,
республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы, есебін жүргізу және
атқарылуы жөнінде есептілік, гранттардың, мемлекет кепілдік берген
қарыздарды, мемлекет активтерін, мемлекеттік мекемелердің иелігінде қалған
тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен ақшаның пайдалануы
бөлігіндегі Қазақстан Республикасының заңнамасы, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасы талаптарының бұзылу
себептеріне баға беруге, ішкі бақылау қызметтері бар мемлекеттік
органдардан қажетті ақпаратты алуға, олардың жоспарларды орындау және ішкі
бақылау жүргізу нәтижелері туралы есептерін қарастыруға, ішкі бақылау
қызметтерінің бақылау актілерін талдауға және олардың қызметінің
тиімділігін арттыру жөнінде ұсынымдар беруге, құзыретінің шегінде
мемлекеттік органдар мен басқа ұйымдардан қажетті ақпаратты сұратуға және
алуға, қызметтік, коммерциялық немесе өзге де заңмен қорғалатын
құпиялардың, құпиялық режимінің сақталуын ескере отырып, мемлекеттік сатып
алуды жүзеге асыру, республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы,
байланысты гранттарды, мемлекет активтерін, мемлекет кепілдік берген
қарыздарды, сондай-ақ мемлекеттік мекемелердің иелігінде қалған тауарларды
(жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен ақшаны пайдалану мәселелеріне
жататын құжаттамамен кедергісіз танысуға, жүргізілген бақылау іс-
шараларының қорытындысы бойынша бақылау актісін жасауға [3,32б].
Кесте 3. Бақылау нәтижелері бойынша қабылданатын актілер
№ Актілер Анықтама
1 Бақылау актісі Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары бақылау
нәтижелері бойынша жасаған құжат,
2 Бақылаудың Белгілі бір уақыт кезеңі ішіндегі бақылау бойынша
қорытындылары жүргізілген жұмыс нәтижелері туралы мемлекеттік
туралы есеп қаржылық бақылау органдары жасаған құжат,
3 Қаулы Республикалық бюджеттің атқарылуы жөніндегі есеп
ұйымы және мәслихаттың тексеру комиссиясы
қабылдайтын, бақылау нәтижелерін растайтын және
шешімдерді қамтитын өздеріне арналған барлық
мемлекеттік органдар, ұйымдар мен лауазымды
адамдар орындауға міндетті құжат,
4 Қорытынды Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
жөніндегі есеп ұйымының және мәслихаттың тексеру
комиссиясының бақылау актілері және (немесе)
аудиторлық есептер негізінде жасалатын құжат,
5 Ұсыну Анықталған бұзушылықтарды және жұмыстағы
кемшіліктерді жою үшін бақылау объектілеріне
жіберілген мемлекеттік қаржылық бақылау
органдарының орындауға міндетті құжаты
*Ескерту кестені автор өзі құрастырған
Инспекцияға бекітіп берілген мүлік республикалық меншікке жатқызылады,
олар мемлекет берген мүліктің есебінен қалыптастырылады және негізгі қорлар
мен айналым қаражатынан, сондай-ақ құны Ұйымның балансында көрсетілетін
өзге де мүліктен тұрады. Инспекцияның өзіне бекітілген мүлікті өз бетімен
иеліктен шығаруға немесе оған өзге тәсілмен иелік етуге құқығы жоқ.
Инспекцияға заңнамада көрсетілген жағдайда және шегінде мүлікті иелену
құқығы берілуі мүмкүн.
Инспекцияның қызметін ұйымдастыру - Инспекцияны Қазақстан Республикасы
Қаржы министрлігінің Қаржылық бақылау ұйымы төрағасының ұсынымымен
Қазақстан Республикасының Қаржы министрі қызметке тағайындайтын және
қызметтен босататын бастық жетекшілік етеді.
Инспекция бастығының ұсынымымен заңнамада беліленген тәртіппен
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Қаржылық бақылау ұйымы төрағасы
қызметке тағайындайтын және қызметтен босататын екі орынбасары болады.
Бастық Инспекцияның жұмысын ұйымдастырады және оған басшылық етеді,
Инспекцияға жүктелген міндеттердің орындалуына және олардың өз функцияларын
жүзеге асыруына жеке жауап береді.
Бастық - өзінің орынбасарларының және Инспекцияның құрылымдық
бөлімшелері басшыларының өз міндеттерін және өкілеттіктерін айқындайды.
Инспекцияның құрылымдық бөлімшелері басшыларын, қызметкерлерін
қызметке тағайындайды және қызметтен босатады, Инспекция қызметкерлеріне
заңнамада белгіленген тәртіппен тәртіптік жаза қолданады, Инспекция
қызметкерлерін көтермелеу, оларға материалдық көмек көрсету, үстемақылар
мен сыйлық ақы төлеу мәселелерін шешеді, Инспекцияның құрылымдық
бөлімшелері туралы ережені бекітеді, заңнамада белгіленген тәртіппен
Инспекция қызметкерлерін іссапарға жіберу, оларға демалыс беру, даярлау
(қайта даярлау), біліктілігін арттыру мәселелерін шешеді.
Инспекция басшыларын және қызметкерлерін шетелге іс-сапарға жіберу
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің Регламентінде белгіленген
тәртіппен жүргізіледі, Инспекция бұйрықтарына қол қояды, заңнамаға сәйкес
Инспекцияны барлық мемлекеттік органдарда және өзге ұйымдарда білдіреді,
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өзге де өкілеттіктерді жүзеге
асырады. Бастық болмаған уақытта оның міндеттерін Қазақстан Республикасы
Қаржы Министрлігі Қаржылық бақылау Ұйымының төрағасымен анықтайтын
орынбасарының бірі орындайды.
Инспекцияны қайта ұйымдастыру және тарату. Инспекцияны қайта
ұйымдастыру және тарату Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге
асырылады.
Қаржылық бақылау комитеті Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігінің ведомствосы болып табылады және Қазақстан Республикасының
Үкіметі уәкілеттік берген ішкі мемлекеттік қаржылық бақылау жөніндегі
органның функцияларын жүзеге асырады.
Комитет өз құзыреті шегінде ішкі қаржылық бақылау және мемлекеттік
сатып алу, аудиторлық қызмет, бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік
саласындағы мынадай іске асырушылық және бақылау функцияларын атқарады:
- бақылау объектілерінің республикалық және жергілікті бюджеттердің
қаражаттарын пайдалану кезіндегі бюджет заңнамасын, мемлекеттік сатып алу
туралы заңнаманы және ҚР өзге де нормативтік құқықтық актілерін сақтауын
бақылау; бюджеттік кредиттерді беру, концессиялық жобаларды, мемлекеттік
кепілдіктер мен мемлекет кепілгерліктерін, байланысты гранттар мен мемлекет
активтерін қоса қаржыландыру шарттары мен рәсімдерін сақтауын, сондай-ақ
бақылау объектілерінің есеп пен есептілікті жүргізуінің шынайылығы мен
дұрыстығын бақылау;
- орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың ішкі
бақылау қызметтерімен жұмыс, атап айтқанда: ІБҚ қызметкерлерінің
мемлекеттік қаржылық бақылау стандарттарын сақтауын бақылау, әдістемелік
көмекті жүзеге асыру және олардың қызметін үйлестіру, біліктілігін көтеруді
ұйымдастыру, сондай-ақ қызметкерлердің, осындай қызметтердің үлгі
біліктілік талаптарын әзірлеу және бекіту;
- аудиторлық қызмет, бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік
саласындағы лицензиялау, аккредиттеу, заңнаманың сақталуы мониторингі және
оны бақылау.
Заңнаманы жетілдіру бойынша жұмыстар тұрақты түрде жүргізілуде.
Комитет Қаржылық бұзушылықтар сыныптауышын және оларды жою тәсілдерін
әзірлеуге қатысты.
Бұл жаңалық бюджет қаражаты мен мемлекет активтерін алушыларға осы
немесе басқа бұзушылықтар үшін жауапкершілік шараларын білуге мүмкіндік
береді.
Тексерулерді жоспарлауға деген көзқарас та елеулі түрде өзгеріп
келеді, мұнда бақылауға ең алдымен белгілі бір критерийлер бойынша
заңнаманы бұзуы мүмкін жоғары тәуекел тобына кіретін объектілер бақылауға
алынады, яғни жалпыдан жеке бақылауға біртіндеп көшу жүргізілетін болады.
Қаржы министрлігінің е-минфин ақпараттық жүйесін енгізу арқылы
тексерулерді жоспарлаудың осындай процесін автоматтандыру мүмкіндігі пайда
болды.
Қаржылық бақылау ұйымдарының өзара байланыстары да болды.
Сурет 2. Ішкі бақылау органдарының байланысы
Кесте 4. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Қаржылық бақылау
комитетінің Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Қаржылық бақылау
инспекциясының құрылымы
№ Лауазым аталуы Саны
1 Басшылық
2 Инспекция бастығы 1
3 Инспекция бастығының орынбасары 2
4 Ұйымдастыру және кадр жұмыстары бөлімі 4
5 Бөлім бастығы 1
6 Бас маман-бас бухгалтер 1
7 Бас маман-заңгер 1
8 Бас маман 1
9 Талдау, есептілік және сапаны бақылау бөлімі 5
10 Бөлім бастығы 1
11 Бас маман – бас бақылаушы-тексеруші 4
12 № 1 бақылау бөлімі 9
13 Бөлім бастығы 1
14 Бас маман – бас бақылаушы-тексеруші 6
15 Жетекші маман – жетекші бақылаушы-тексеруші 2
16 № 2 бақылау бөлімі 9
17 Бөлім бастығы 1
18 Бас маман – бас бақылаушы-тексеруші 6
19 Жетекші маман – жетекші бақылаушы-тексеруші 2
20 № 3 бақылау бөлімі 9
21 Бөлім бастығы 1
22 Бас маман – бас бақылаушы-тексеруші 7
23 Жетекші маман – жетекші бақылаушы-тексеруші 1
24 № 4 бақылау бөлімі 10
25 Бөлім бастығы 1
26 Бас маман – бас бақылаушы-тексеруші 7
27 Жетекші маман – жетекші бақылаушы-тексеруші 2
28 №5 бақылау бөлімі 9
29 Бөлім бастығы 1
30 Бас маман – бас бақылаушы-тексеруші 6
31 Жетекші маман – жетекші бақылаушы-тексеруші 2
*Ескерту кестені автор өзі құрастырған
Барлығы 58 бірлік, оның ішінде:
Басшылық – 3,
Бөлім бастықтары – 7,
Бас маман-бас бақылаушы-тексеруші – 39,
Жетекші маман-жетекші бақылаушы-тексеруші – 9.
1.2 Мемлекеттік (бюджеттік) ұйымдардың есебін жүргізудің екшеліктері
Мемлекеттік мекемелердегі қаржылық есеп беруді бақылау ерекшелігіне
келетін болсақ, мемлекеттік мекемелердегі есеп беруді бақылау сұрақтары
мыналар, есеп беру және бухгалтерлік есеп жағдайы, бухгалтерлік кұжат
айналымылың, алғашқы есептеу және есеп берудің дұрыс ұйымдастырылуы,
бақылау объектісі қаржылық есептемені толық, накты, негізделген және өз
уақытында құру мен ұсыну, жинақтау ведомосі-мемориалды ордердің жасалған
операция есебіне алынған мәліметтердің нақтылығы болып табылады.
Мемлекеттік мекемелерде қаржылық есеп беруіне бақылау жүргізгенде
бұрын тексерілген материалдар бойынша жойылған бұзушылықты тексеру қажет.
Мемлекеттік қаржылық бықылау мемлекетің қаржылық ресурстарын басқару
жүйесінің бағалау блогы болып табылады және жалпы қаржылық ресурстарды,
оның ішінде бюджеттік ресурстарды жоспарлау мен пайдалану құралдарының
механизмін жетілдіру бойынша ұсынымдармен ұсыныстарды негіздеуге мүмкіндік
береді. Мемлекеттік бақылау жүйесі және бақылау бойынша мемлекеттік
органдар жүйесі деген түсініктер жиі теңестіріледі. Алайда олар бір
жүйенің құрамдас бөлігі болып табылады, бірақ олардың мазмұны мен құрылымы
елеулі ерекшеленеді.
Мемлекеттік қаржылық бақылау осы жүйенің негізін құрайды, өйткені
экономиканы басқарудың негізгі элементтерінің бірі болып саналады. Кез-
келген мемлекетте бюджеттік, қаржылық ресурстарды бақылау, мемлекет
қазынасына қаржылардың толық және уақытылы түсуін бақылау - объективті
процесс. Мемлекеттік органдар - республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
жөніндегі есеп ұйымы, қаржылық бақылау мен мемлекеттік сатып алулар ұйымы,
салық ұйымы және тағы да басқалары қондырма болып табылады, оларды
таратуға, біріктіруге болады [4,11б].
Қаржылық бақылау механизмі - бұл бақылау түрлерінің, үлгілерінің,
тәсілдерінің жиынтығы. Ұтымды қаржылық бақылау жүйесін құру үшін бақылау
мәселелері бойынша зерттеу жұмысын жүргізу қажет және мемлекеттік қаржылық
бақылаудың негізгі компоненттерін анықтау қажет. Менің ойымша, Бюджеттік
кодексте бұл компоненттер, атап айтқанда ұлттық ұйымдардың, мемлекет
қатысқан акционерлік қоғамдардың қаржылық ресурстарын қалыптастыру мен
пайдаланылуына бақылау, мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардың қаржыларын
қалыптастыру мен пайдаланылуына бақылау толық келемде көрсетілмеген. Бізге
мемлекеттік қаржылық бақылау, мемлекеттік аудит және тексеріс
түсініктерінің айырмашылығы мен өзара байланысын анықтау керек. Тәжірибе
жүзінде мемлекеттік аудит тексеріс және қаржылық есептілік пен ұтымдылық
бойынша бақылау шараларының материлдары негізінде жүргізіледі. Демек,
мемлекеттік аудит қаржылық ресурстар мен мемлекет активтерін пайдалану
ұтымдылығына бақылау жүргізу кезінде қолданылуы тиіс. Бұндай тәсіл
республикадағы мемлекеттік қаржылық бақылау жүйесін жетілдіруге жағдай
жасайды. Бұл міндетті шешуде мемлекеттік бақылауды дамыту бойынша
тұжырымдаманы қарастыру мен бекіту, бақылау мәселелері бойынша теориялық
және тәжірибелік зерттеулер жүргізу, сондай-ақ сыртқы бақылаудың жоғары
мемлекеттік органы ретінде Есеп ұйымы туралы Заңды өндеу мен бекіту маңызды
рөл атқарады.
Ұлттық ұйымдардың, мемлекеттік қаржылық институттардың бастамасына
ғылыми және жүйелі қатынас және арттыру, сондай-ақ республикадағы жоғары
тұрған мемлекеттік органдардың кешенді өзара байланысы негізінде
мемлекеттік қаржылық бақылаудың ұтымды жүйесін құруға болады.
Бизнестің, аймақтардың бастамасын арттыруға бағытталған қаржылық
ресурстарды басқарудың ұтымды жүйесін құру республикада Қазақстанның
әлемдегі бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына енуі стратегиясын жүзеге
асыру жолында экономиканы әрі қарай жаңғыртуға жағдай жасайды.
Қаржылық бақылаудың басқа бақылау түрлерінен айырмашылығы, ол-
қолдануының белгілі бір ерекшеліктері бар және мақсатты бағыты болатындығы.
Қаржылық бақылаудың ең негізгі мақсаттарының бірі –кәсіпорыңдардың,
мекемелердің және баска да экономикалық субъектілердің қаржылың ресурстарын
тиімді пайдалануы мен қаржылық саясатты табысты жүзеге асыруға ықпал ету
болып табылады.
Бақылаудың қаржылық функциясы өндіріс үдерісіне, бөлінуіне, айырбасқа
және материалдық игіліктерді тұтынуға қоғамның ықпал етуіне мүмкіндік
жасайды. Осы қаржылық функцияның көмегімен бөліну үйлесімділігінің
жинақталуын, қорлардың қалыптасу көздерінің қатынастарын және оларды
пайдалану жағдайларын ескертеді.
Қаржылык бақылау функциясы өндірістік ресурстарды басқару кұралы
ретінде пайдаланудың объективті жағдайын белгілейді және қоғамның
экономикалық потенциалын анықтайды. Егер каржы экономикалық негіздердің
қатынасын білдіретін болса, олар өндіріс қатынастардың бөлшектері яғни,
қаржылық бақылау қаржыны (жоспарлау, есептеу және талдаумен қатар)
баскарудың бір элементтері ретінде коңдырмалық санаты болып саналады [5].
Қаржылық бақылаудың мәні сол, ол ақшалай нысанда жүзеге асады.
Кірістердің калыптасу үдерісі, жинакталу, қаржы қорын құру мен пайдалану,
ынтымақтас мемлекеттің немесе жеке елдің, қоғамның барлық деңгейіндегі
шаруашылық өміріндегі каржылық-экономикалық өзара қатынастарын реттеудің
тетіктері оның тікелей объектісі болып табылады. Қаржылық бақылаудың іс-
әрекеті қаржы қатынастарының кең көлеміне тарады, өйткені қаржының өзі
басқа да құнды нысандармен, оның ішінде еңбек акысын төлеуге, өнімнің
өзіндік құнына, қаржылық нәтижелерге, өңдірістік инвестицияларға
байланысты. Сонымен бірге, қаржылық бақылау мемлекеттік аймақтық
құрылымдардың, мекемелердің, ұйымдардың бюджеттік бөлінген қаржыларды дұрыс
пайдалануын тексеріп, қызметтерінің барлық жағын, оған қоса кеңейтілген
желілері мен шектелімдерін, каржыны белгіленген мөлшерде жұмсалуын жүзеге
асырады.
Қаржылық бақылау институты мемлекеттің бақылау органдарының жалпы
құрылымының құрамдық элементі ретінде және қаржылык тетіктің ең маңызды
элементі ретінде көрінеді.
Қаржылық бақылаудың мәні, мақсаты және тағайындалуы тұрғысынан оның
негізгі мәселелері анықталады. Оның ішіндегі ең маңыздысы мыналар:
мемлекет, ұйымдар мен тұрғындар алдындағы қаржылық міндеттеменің орындалуын
тексеру, занды және жеке тұлғаларға салық салу жөніндегі іс жүзіндегі
зандардын сақталуын қамтамасыз ету, экономикалық субъектілердің
бухгалтерлік есебі мен қаржылық есеп беруін бақылау, бюджеттің барлық
деңгейлерінің дұрыс құрастырылуы мен орындалуын бақылау, ұйысмдар мен
мекемелердің қаржылық, еңбек және материалдық ресурстарын тиімді пайдалану
мен жағдайын тексеру, қаржынық ресурстардың резервтерінің көбеюін,
шаруашылық каржысының айналымын тездету, еңбек өнімділігінің, қызметтің
пайдалылығын арттыруды анықтау, ұйымдар мен мекемелердің қаржы қорларының
қалыптасуы мен пайдалануы және қаржылык операцияларды, есеп айырысуды
жетілдірудегі ережені сақтауды тексеру, қаржылық тәртіпті бұзу мен соған
байланысты теріс әрекеттерді алдын алу шаралары және оны жоюды анықтау.
Бақылау объектісінің басшысы - бақылаудың мақсатын, уақытын,
ұзақтығын, оның нәтижелерін, тұжырымдары мен ұсынымдарын білуге,
мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының тиісті құжатын ұсынбаған
мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының қызметкерлерін бақылауға
жібермеуге, бақылау нәтижелерімен келіспеген жағдайда он күн мерзімде
мемлекеттік қаржылық бақылау органына бақылау актісіне қарсылық жіберуге,
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп ұйымының
отырысында жүргізілген сыртқы мемлекеттік қаржылық бақылауға байланысты
тиісті есеп беруге, бақылауды жүзеге асырған мемлекеттік қаржылық бақылау
органының іс-әрекеттеріне Қазақстан Республикасының заңнамасында
белгіленген тәртіппен шағым беруге құқылы [6,544б].
Бақылау объектісінің басшысы мемлекеттік қаржылық бақылау органының
қызметкерлерін жұмыс орындарымен қамтамасыз етуге, мемлекеттік қаржылық
бақылау органының қызметкерлерін бақылауды жүзеге асыру үшін сұратылып
отырған бүкіл қажетті ақпаратпен қамтамасыз етуге, оның анықтығы,
объективтілігі мен толықтығы үшін дербес жауапкершілікте болуға,
мемлекеттік қаржылық бақылау органы қызметкерлерінің іс-әрекеттеріне
араласпауға, бақылау жүргізуге кедергі келтірмеуге және оның ауқымын
шектемеуге, жүргізілген бақылау нәтижелері бар актіні таныстыруға берген
күннен бастап үш күн мерзімде белгіленген тәртіппен бақылау актісіне қол
қоюға, мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының қаулысында және ұсынысында
көрсетілген кемшіліктерді толық жою және оларды алдағы уақытта болдырмау
жөнінде қабылданған шаралар туралы ақпаратты уақтылы табыс етіп отыруға,
түсімдерді бюджетке енгізуді, негізсіз пайдаланылған қаражатты бюджетке
өндіріп алуды не оларды есеп бойынша қалпына келтіруді, сондай-ақ
тауарларды, жұмыстарды және көрсетілетін қызметтерді берушілердің шарттық
міндеттемелерді орындауын қамтамасыз етуге міндетті.
Бақылау нәтижелері туралы есептілік - бақылау объектісінің
белгіленген тәртіппен қаралмаған қарсылықтары бар бақылау материалдарын
есептілікке қосуға жол берілмейді.
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары бақылау нәтижелері туралы
есептілікке енгізілетін ақпараттың анықтығы үшін жауапты болады.
Мүдделер қақтығысы мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының
объективтілігі мен тәуелсіздігін шектеуге қабілетті қызмет немесе
қатынастар мүдделер қақтығысы болып танылады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының бақылау объектісі
басшысының, жауапты хатшысының немесе олардың өкілеттігін жүзеге асыратын
өзге де адамының, құрылтайшысының немесе қатысушысының жақын туысы, жекжаты
немесе сенім білдірілген адамы болып табылатын, бақылау объектісінің онда
жеке мүліктік мүдделері бар қызметкерлері, қатысушылары, лауазымды адамдары
арасынан, бақылау объектісінде жұмыс істеген не тексерілетін кезеңде
бақылау объектісі басшысының, жауапты хатшысының немесе олардың өкілеттігін
жүзеге асыратын өзге де адамының, құрылтайшысының немесе қатысушысының
жақын туысы, жекжаты немесе сенім білдірілген адамы болып табылатын
қызметкерлеріне бақылау жүргізуге тыйым салынады.
Мүдделер қақтығысы туындаған жағдайда мемлекеттік қаржылық бақылау
органдарының қызметкерлері бұл туралы бақылауды тағайындаған басшыларға, ал
мәслихаттың тексеру комиссиясының мүшесі тексеру комиссиясының төрағасына
жазбаша хабарлауға тиіс. Мүдделер қақтығысы ахуалының туындағаны үшін
жауаптылық Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттік қаржылық
бақылау органының қызметкеріне жүктеледі [7,420б].
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары, бақылау объектілері лауазымды
адамдарының жауапкершілігі Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының
қызметкерлері бақылау актілерінде жазылған мәліметтердің анықтығы,
объективтілігі мен толықтығы үшін Қазақстан Республикасының заңдарында
көзделген жауаптылықта болады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының лауазымды адамдарына олардың
өз құзыреттеріне сәйкес қызметтік міндеттерін орындауына, бақылау жүргізу
үшін жіберуге бас тарту, қажетті құжаттарды, материалдарды, қызмет туралы
ақпаратты және өзге де мәліметтерді беруден бас тарту, анық емес ақпарат
беру түріндегі кедергі келтіру, бақылауды жүзеге асыруға өзге де кедергі
жасау, сондай-ақ анықталған бұзушылықтарды жою туралы актілерді орындамау
немесе тиісінше орындамау бақылау объектілерінің Қазақстан Республикасының
заңдарында көзделген жауаптылығына әкеп соқтырады.
Қызметті жүзеге асыру процесінде Қазақстан Республикасының бюджет
және өзге де заңнамасының талаптарын сақтамау Қазақстан Республикасының
заңдарында көзделген жауаптылыққа әкеп соғады.
Кесте 5. Мемелекеттік қаржылық бақылау стандарттарына бойынша жүргізілген
бақылау нәтижелері 2010 жыл
№ Атауы ТексерілгСәйкес келмейді Сәйкес келеді
ен
актілер
саны
Саны %Саны
%
1 Ақмола облысы 14 5 35,7 9 64,3
2 Ақтөбе облылы 13 8 61,5 5 38,5
3 Алматы облысы 15 11 73,3 4 26,7
4 Атырау облысы 12 8 66,7 4 33,3
5 Шығыс Қазақстан 14 6 42,9 8 57,1
облысы
6 Жамбыл облысы 15 6 40 9 60
7 Батыс Қазақстан 14 6 42,9 8 57,1
облысы
8 Қарағанды облысы 13 5 38,5 8 61,5
9 Қостанай облысы 14 3 21,5 11 78,5
10 Қызылорда облысы 14 6 42,9 8 57,1
11 Маңғыстау облысы 13 8 61,5 5 38,5
12 Павлодар облысы 15 6 40 9 60
13 Солтүстік Қазақстан13 4 30,8 9 69,2
облысы
14 Оңтүстік Қазақстан 14 7 50 7 50
облысы
15 Астана қаласы 14 7 50 7 50
16 Алматы қаласы 16 10 62,5 6 37,5
Барлығы 223 106 47,5 117 52,5
*Ескерту кестені автор өзі құрастырған
Есеп ұйымы әзірлеген Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі
Мемлекеттік қаржы бақылауын дамыту тұжырымдамасының жобасында жинақталған
болатын.
Мемлекеттік қаржы бақылау жүйесін реформалауды екі кезеңде жүргізу
(бірінші кезең – 2006-2007 жылдар, екінші кезең – 2008-2010 жылдар)
ұсынылады, мұның өзі экономикалық реформалар кешенінде неғұрлым маңызды
құрауыштардың бірі болуға тиіс.
Мемлекеттік мекемелердегі қаржылық есеп беруді бақылау ерекшелігіне
келетін болсақ, мемлекеттік мекемелердегі есеп беруді бақылау сұрақтары
мыналар, есеп беру және бухгалтерлік есеп жағдайы, бухгалтерлік кұжат
айналымылың, алғашқы есептеу және есеп берудің дұрыс ұйымдастырылуы,
бақылау объектісі қаржылық есептемені толық, нақты, негізделген және өз
уақытында құру мен ұсыну, жинақтау ведомосі-мемориалды ордердің жасалған
операция есебіне алынған мәліметтердің нақтылығы: мемориалды ордер 381
кассалық операция бойынша жинақтаушы ведомосы, мемориалды ордер-ф.381
бюджет шотындағы қаражаттардың қозғалысы бойынша жинақтаушы ведомосы,
мемориалды ордер- ф.381 бюджеттен тыс шотта қаражаттардың қозғалысы бойынша
жинақтаушы ведомосы, мемориалды ордер - ф.405 еңбекақы және стипендия
бойынша есеп айырысу ведомосына сәйкестігі, мемориалды ордер -ф 408
ұйымдармен есеп айырысу бойынша жинақтау ведомосы, мемориалды ордер-ф.408
жоспарлы төлемдер тәртібінде есеп айырысу бойынша жинақтаушы ведомосы,
мемориалды ордер -ф.386 есеп айырысу және тұлғалармен есеп айырысу бойынша
жинақтаушы ведомосы, мемориалды ордер - ф 438 активтерді аудару және шығару
бойынша жинақтаушы ведомосы, мемориалды ордер - ф.438 аз бағаланатын және
тез ескіретін заттардың ауыстырылуы және шығаруы бойынша жинақтаушы
ведомосы, мемориалды ордер - ф.398 тұтыну өнімі келуі бойынша жинақтаушы
ведомосының сәйкестігі, мемориалды ордер-ф. 411 тұтыну өнім шығыны бойынша
жинақтаушы ведомосы сәйкестігі, мемориалды ордер-ф.396 материалдар
шығыңдары бойынша жинақтаушы ведомосы, мемориалды ордер-ф.409 арнайы
қаражаттар бойынша табыстарды аудару жинақтаушы ведомосы, мемориалды ордер-
ф.406 балаларды асырайтын ата-аналармен есеп айырысу бойынша ведомосы
келісімі және оларды ф.308 Бас журнал кітабында субшот бойынша
көрсетіледі.
Басқа операциялар және Сторно операциялары бойынша әр айдың 16-да
жеке нөмірленетін, ф.274 жекеше мемориалды ордер кұрылуын ескерген жөн.
Бұдан басқа, жинақтаушы ведомосын құру көлемі бойынша талап
өтілмейтін, бюджеттік мекемелерде шоттар корреспонденциясы ф. 274
мемориалды ордер немесе жоғарыда керсетілген, иемденуіне сәйкес нөмірленген
алғашкы құжаттарға қойылатын штамп оттискісінде көрсетіледі. Ф.274
мемориалды ордердегі реквизиттер штампта да болуы тиіс, синтетикалық шотқа
байланысты біріктірілген, талдау шоттарының әр тобы бойынша ф.ф.м.-44, 285
және 326 айналым ведомосының дұрыс құрылуы мен керсетілуіне, бухгалтерлік
жазулардың шоттары бойынша синтетикалық және аналитикалық есебіне бақылау.
Мұнда айналым нәтижелері және айналым ведомосының әр талдау шотының
калдықтары Бас журнал кітабындағы осы субшоттардың қалдықтары мен айналым
нәтижелері салыстырылады, қаржылық есеп құруды тексеруде, тексерілетін
мекеме, Қазакстан Республикасы Бухгалтерлік және қаржылық есеп беру
туралы №30 Қазакстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазынашылық
Департаментінің қаулысымен бекітілген және өзгертулер мен толықтырулар
енгізілген, есеп беру формаларын толтыру тәртібі мен қазіргі нұсқа және
басқа да нұсқа құжаттарымен көрсетілген №2732 Республикалың және
жергілікті бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік
есеп бойынша нұсқаны колдануын анықтау қажет.
Сурет 3. Мемелекеттік қаржылық бақылау нәтижелері бойынша стандарттарға
сәйкес келмейтін материалдардың жалпы көлемі 2010 жыл [8,296б].
1.3 Ұйымның есеп саясаты
Ұйым аталған нормативтік құқықтық құжаттарды басшылыққа алып,
шаруашылық жүргізудің ұйымдық құқықтық формасын, салалық ерекшелігін,
қызмет түрлерін және тағы да басқаларды ескере отырып, есеп жүргізудің
тиісті формасы мен тәсілін таңдайды.
Аталған міндетті орындай отырып, ұйым есепті жылға арнап есеп саясатын
жасап шығарады. Есеп саясатында құндылықтарды сатып алу және оларды
бағалау, өндіріс шығындарын есептеу мен өнімнің өзіндік құнына калькуляция
жасау, оны бағалау мен сатудың және тағы да баскалардың жолдары мен тәртібі
анықталады. Бухгалтерлік есеп счеттарының жұмыс жоспарын жасау да есеп
саясатына жатады.
Есеп саясаты жасалғанда ұйымның мүліктік ерекшеліктері және қызметінің
үздіксіздігі, есеп саясатының тұрақтылығы, сонымен қатар шаруашылық
қызметтерінің уақытында іске асырылу фактілері сақталуға тиіс. Есеп саясаты
ақпараттардың толық көрсетілуін, сақтықты, мазмұнның формадан артық болып,
қарама қайшылықтың болмауын және тиімділіктің сақталуын қамтамасыз етеді.
Есеп саясаты бухгалтерлік есеп жүргізу саласында ұйым мүддесін
қорғайтын кұжат. Онда есеп жүргізу принциптері мен әдістерін қолдана
отырып, ұйымның шаруашылық қызметі жайлы толыққанды және оперативті
ақпараттарды алудың нормалары қарастырылған.
Сонымен, ұйымның есеп саясаты деп, бухгалтерлік есепті жүргізу
тәсілдерінің жиынтығын, шаруашылық қызметінің фактілерін бастапқы
бақылауды, бағалық өлшемдерді ағымдағы топтастыру мен жинақтау деп түсінуге
болады. Шаруашылық қызметін топтастыру және бағалау фактілері, актив құнын
өтеу, құжат айналысы мен түгендеуді ұйымдастыру жолдары, бухгалтерлік есеп
счеттарын, бухгалтерлік есеп регистрлерінің жүйелерін, ақпараттарды өндеу
тәсілдерін қолдану бухгалтерлік есепті жүргізудің әдістері болып саналады.
Есептеу ақпараттарының түрлері мен міндеттері. Есеп саласын
қалыптастырудан бұрын, қаржылық ақпараттардың көлемін, есеп берудің мақсаты
мен уақытын, салық төлеу мөлшерін, ұйымның шаруашылық қызметін басқару мен
бақылау операцияларын білу қажет.
Ұйымның қаржылық шаруашылық қызметін басқаруды, бақылауды, талдап және
жоспарлауды толық игере отырып, есеп саясатын жасау қажет. Есеп саясаты
қаржылық және статистикалық есептерді жасау кезінде қолданылады [9].
Есеп саясатына қойылатын басты талаптар. Есеп саясаты толық көлемде
қолданылып, есепті кезендегі жыл бойынша тұрақтылықты қамтамасыз етіп, оған
өзгерістер енгізуге тиым салынады.
Есеп саясатына қойылатын талаптар мен шарттар: ұйымның жеке мүліктері
болуға тиіс, яғни ұйымның балансындағы активтері мен міндеттері
көрсетіледі. Ұйымның меншік иелерінің (құрылтайшыларының) және басқа
субъектілердің активтері мен міндеттері дербес түрде көрсетіледі, ұйым
қызметінің үздіксіздігі қамтамасыз етіледі, яғни мекеме келешекте де өз
қызметін тұрақты түрде жалғастырады және қызмет көлемін қысқартуды немесе
өзін өзі таратуды мақсат етпейді. Осыған орай, міндеттерін белгіленген
уақытта, қолданыстағы тәртіп пен қағидаларға сәйкес орындайды, есеп
саясатының сабақтастығы сақталады, яғни ұйым өзі қалыптастырған есеп
саясатын, бір есепті кезеңнен екінші есепті кезеңге өткен кезде өзгеріссіз
қолданады, шаруашылық қызметтері фактілерінің белгіленген уақытга
атқарылатыны, яғни дайын өнімдерді сатудан түсуге тиісті қаржы, оның қай
уақытта төленетініне қарамастан, сатып алушыларға жөнелткен кездегі табыс
түрінде, фактілердің орындалған уақытында көрсетіледі.
Есеп саясаты төмендегі қағидалардың орындалуын қамтамасыз етуге тиіс:
шаруашылық өрісіндегі фактілерді бухгалтерлік есеп жүйесінде толық
тіркеуден өткізу, бухгалтерлік есеп жүйесінде пассивтердің азаймайтындығын
қамтамасыз ету, сондай ақ резервтер құруға жол бермеу, шаруашылық
кызметіндегі фактілерді бухгалтерлік есеп жүйесінде, құқықтық формасына
байланысты емес, оның экономикалық мазмұнын, шаруашылық жағдайларын ескере
отырып көрсету, әрбір есепті мерзімде аналитикалық счеттер мен олардың
қалдығының синтетикалық счеттардағы осындай мәліметтермен сай келуі, сондай-
ақ, қорытынды есеп мәліметтерінің бірдей, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz