Жазудың шығуы және оның даму кезеңдері

Кіріспе

Қазірде біз жазба тілді ауызша тілдегі сөздердің жазбаша түрде әріптердің тіркесімен белгіленуі деп түсінеміз. Бірақ алғашында бұлай болмаған. Жазудың тарихына көз жіберсек, әріппен таңбалаудың кейінірек пайда болғанын көреміз. Жазу өте ерте заманда жасалып, мыңдаған жылдар бойы өзгеріп, дамып келді. Жазудың мыңдаған жыл бойына дамып жетілуімен бірге, онын принңиптері де өзгеріп отырды.
Жазудыя жүйесі таңбалардың жиынтығынан құралады. Ол таңбалар бүтіндей сөзді, не буынды, немесе дыбысты белгілейді. Әрбір жазбаша таңбаның графикалык формасы, белгілі бір мағынасы болады. Жазу жүйесіндегі таңбалардың не бүтіндей хабарды. не жеке сөзді, не буынды, не дыбысты белгілеуіне қарай, жазу мынадай түрлерге бөлініп карастырылады: 1) пиктографиялық жазу, 2) идеографиялық жазу, 3) буын жазуы (слоговое письмо), 4) әріптік пемесе дыбыстық жазу. Енді осылардың әр-кайсысына арнайы токталайык.
1. Пиктографиялық жазу. Бұл - жазудың ең алғашқы түрі. Пиктографиялық жазу - суретке негізделген жазу. Сондықтан оны кейде сурет жазуы (рисуночное письмо) деп те атайды. Пиктографиялық жазудың танбалары (суреттері) пиктограммалар деп аталады.
Пиктографиялық жазудың ескерткіштері әр түрлі суреттердің жиынтығынан құралған. Әрбір сурет (пиктограмма) өздігінен бүтіндей хабарды (сообщение) білдіре алады. Ол хабар графикалық жағынан жеке сөздерге бөлшектенбейді. Осыған орай пиктограмма тілдік формаларды емес, оның мазмұнын бейнелейді. Осылай болғандықтан пиктограмм-малардың мағынасын әр түрлі тілдерде сөйлейтін адамдар түсіне алатын болған. Пиктографиялық жазуға танба ретінде адамнын, қайыктың, малдың, тоғайдың т. б. суреттері қолданылған. Адамдар басқа біреулерге нені хабарлап білдіргісі келсе, сонык суретін салған. Мысалы, «мен аң аулауға кеттім» дегенді білдіру үшін адамның суретіне қатарластырылып тоғайдың және аңның суреті салынған.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ЖАЗУДЫҢ ШЫҒУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ
Қазірде біз жазба тілді ауызша тілдегі сөздердің жазбаша түрде
әріптердің тіркесімен белгіленуі деп түсінеміз. Бірақ алғашында бұлай
болмаған. Жазудың тарихына көз жіберсек, әріппен таңбалаудың кейінірек
пайда болғанын көреміз. Жазу өте ерте заманда жасалып, мыңдаған жылдар бойы
өзгеріп, дамып келді. Жазудың мыңдаған жыл бойына дамып жетілуімен бірге,
онын принңиптері де өзгеріп отырды.
Жазудыя жүйесі таңбалардың жиынтығынан құралады. Ол таңбалар бүтіндей
сөзді, не буынды, немесе дыбысты белгілейді. Әрбір жазбаша таңбаның
графикалык формасы, белгілі бір мағынасы болады. Жазу жүйесіндегі
таңбалардың не бүтіндей хабарды. не жеке сөзді, не буынды, не дыбысты
белгілеуіне қарай, жазу мынадай түрлерге бөлініп карастырылады: 1)
пиктографиялық жазу, 2) идеографиялық жазу, 3) буын жазуы (слоговое
письмо), 4) әріптік пемесе дыбыстық жазу. Енді осылардың әр-кайсысына
арнайы токталайык.
1. Пиктографиялық жазу. Бұл - жазудың ең алғашқы түрі. Пиктографиялық
жазу - суретке негізделген жазу. Сондықтан оны кейде сурет жазуы
(рисуночное письмо) деп те атайды. Пиктографиялық жазудың танбалары
(суреттері) пиктограммалар деп аталады.
Пиктографиялық жазудың ескерткіштері әр түрлі суреттердің жиынтығынан
құралған. Әрбір сурет (пиктограмма) өздігінен бүтіндей хабарды (сообщение)
білдіре алады. Ол хабар графикалық жағынан жеке сөздерге бөлшектенбейді.
Осыған орай пиктограмма тілдік формаларды емес, оның мазмұнын бейнелейді.
Осылай болғандықтан пиктограмм-малардың мағынасын әр түрлі тілдерде
сөйлейтін адамдар түсіне алатын болған. Пиктографиялық жазуға танба ретінде
адамнын, қайыктың, малдың, тоғайдың т. б. суреттері қолданылған. Адамдар
басқа біреулерге нені хабарлап білдіргісі келсе, сонык суретін салған.
Мысалы, мен аң аулауға кеттім дегенді білдіру үшін адамның суретіне
қатарластырылып тоғайдың және аңның суреті салынған.
Алғашында өнер (искусство) мен жазу бір-бірінен ажырамай,
синкретикалық қалыпта болды. Суретті-синкретикалық жазу шығу тегі жағынан
ен алғашқы көне өнерге, сурет өнеріне барып тіреледі. Пиктографиялық
жазудын. тұңғыш рет шыққан мерзімі ек алғашқы сурет өнерінде әр түрлі
суреттерді бейнелеу қызметінен бірдеме жайында хабарлау қызметіне ауысу
кезінен баста-лады. Демек пиктографиялық жазу ең алғашқы суретті жазудың,
таңбалары - пиктограммаларға айналу кезінен басталады. Мұның өзі өте көне
дәуірге барып тіреледі. Зерттеушілер суретті-синкретикалық (пиктографиялық)
жазу ен алғаш рет неолит дәуірінде пайда болды деп есептейді1.
Пиктографиялык, жазуды аң аулайтын және балық аулайтын халықтар жиі
қолданатын болған. Пиктографиялық жазу баска тілдерге қарағанда
полисинкретикалық тілдерге бір табан жанасымды болды. Жоғарыда атап
өткеніміздей, пиктограммалар бүтіндей хабарды білдіретін, бөлшектеп ажырата
беруге келе бермейтін күрделі таңбалар болған. Пиктограммалардын,
синкретикалық мүндай сипаты полисинкретикалық тілдерге үйлесімдірек
болғандықтан, пиктографиялық жазуды басқалармен салыстырғанда,
полисинкретикалық тілдерде сөйлейтін халықтар (аңтектер, америкалык.
индееңтер, мысалы, прокездер, Қиыр Солтүстіктің көптеген халықтары және т.
б.) кең түрде қолданатын болған. Алайда бүған карап, тілдердің
полисинкретикалық құрылысы пиктографиялық жазуды тудыруға себепші болды деп
санауға болмайды.. Пиктографиялық жазу баска типті тілдерде сейлейтін
халықтарда да болған. Бұл жерде әнгіме тілдердің полисинкретикалық құрылысы
осы тілдерде сөйлейтін халықтарда пиктографнялық жазудың дамуына мүмкіндік
Берген жағдайлардың, бірі екендігі жайында болып отыр.
Пиктографиялык, жазу өте жабайы жазу болды, оның кең мазмұнды ойды
түгелімен жазып жеткізуге мүмкіндігі болмады.
Пиктографиялық жазудық тәсілін қазірде де кездестіруге болады. Мысалы,
көшеде жүрудің тәртібін аңғартатын әр түрлі белгілердің, магазиндер мен
шеберханалардың жарнамасындағы бас киімнің, аяк киімнің түрлерінің
суреттері, сағаттың, примустың және т. б. суреттерінін пиктографиялық
сипаты бар.
2. Идеографиялық немесе логографиялық жазу. Пиктографиялық жазудын
біртіндеп даму барысында идеографиялық жазу пайда болды. Идеографиялык
жазудың таңбалары идеограммалар деп аталады. Пиктографиядан идеографияға
көшу өте баяу болды және пиктограммалардан пайда болған идеограммалардың
алғашында пәлендей айырмашылығы да болмады. Идеографиялық жазудың даму
барысында идеограммалар пиктограммалардан біртіндеп алшактап, ақырында олар
(идео-граммалар) белгіленетін заттың сыртқы формасына дәлме-дәл
негізделуден қалып, шартты таңбалар ретінде қолданыла бас-таған.
Идеографиянын пиктографиядан ең басты айырмашылы-ғы таңбалардың формасында
емес, олардың мағынасында. Идеографиялық таңба (идеограмма) не жеке сөзді
немесе оның атауыш бөлшегін (мысалы, қытай тілінде бір буынды сөздерден
қүралған күрделі түбір морфемаларды немесе жапон және корей тілдеріндегі
грамматикалык, жақтан өзгеретін сөздердің негіздерін) белгілейді.
Идеографиялық жазудың үлгілерін өте ертедегі қытай жазуы мен шумер
жазуынан (древнейшее шумерское письмо) көруге болады. Қытай жазуының
идеографиялык жүйесі осыдан төрт мын, жыл бұрын жасалған болатын. Қытайдың
жазу жүйесі әр-бір таңбаның дыбыстық тілдегі белгілі бір сөзге. сәйкес
келіп, соған телінуіне негізделген. Қытай жазуындағы таңбалар біртіндеп
өзгеріп, жетіліп, белгілейтін заттар мен құбылыстардың шартты таңбаларына
айналған.
Идеографиялық жазудағы графикалық таңбалар цифрлар тәрізді; олар
сөздің дыбысталуын емес, мағынасын білдіреді. Сондықтан қытай тілінде
омонимдер әр түрлі иероглифтермен белгіленеді, бірақ олардың дыбысталуы мен
морфологиялық құрылысы біркелкі болады. Жазудың идеографиялык
принңипін қазіргі тілдердегі сандардың таңбаларынан да көруге болады.
Мысалы, 5 деген цифрды алайыкқ. Бұл цифрдың сандык мағынасын орыс та,
қазақ та, неміс те, ағылшын да, басқалар да түрліше емес, бірдей
ұғынады. Бірақ Бұл цифрдың атының дыбысталуы әр тілде әр түрлі: орысша -
пять, казақша - бес, ағылшынша - five.
Цифр белгілі бір ұғымды санның таңбасы ретінде көрсетеді,
Пиктографиялық жазуға қарағанда, идеографиялык. Жазудағы идео-граммалар
өзінің мағыналары арқылы тілді дәлірек бейнелейді. Идеографиялық жазу
сөйлеудің мазмұнын білдірумен бірге, оның бөлшектері - сөздерді, сөздердің
синтаксистік орын тәртібін, кейбір жағдайда сөйлеудің фонетикалық жағынан
да ажііратып бере алады.
Лингвистикалық әдебиеттерде пиктографияны синкретикалық жазу немесе
суретті-синкретикалық жазу (картинно-синкретическое письмо) деп, ал
идеографияны логографиялық жазу, осыған орай идеограмманы логограмма деп
атаудың қажеттілігі айтылып жүр.
Логограммаларды сөздерді белгілейтін танбалар ретінде екі
түрге беліп қарауға болады. Логограммалардың кейбіреулері мысалы, қытайдың
идеографиялык иероглифтері) сөздердің мағынасымен тікелей байланысты болса,
қайсыбіреулері (мыса-лы, қытайдңң фонетикалық иероглифтері) сөздердің
фонетпка-лық жағымен тікелей байланысты болады. Бұл логограммалардың бір-
бірінен айырмашылығы мынадан ашық айқын көрінеді: бұлардың біріншілері
бірнеше синонимдерді белгілеу үшін
қолданылса, екінші түрі бірнеше омонимдерді белгілеу үшін қолданыла береді.
Логографиялық жазу бойынгаа свздерді далме-дәл белгілеу үшін
логограммалардын Бұл екі түрі бір-бірімен тіркесіп колданылады.
Жазу және оның мәселелері жайындағы әдебиеттерде логограммалардың бұл
екі түріне қатысты түрліше терминдер қолданылып жүр. Мысалы,
логограммалардың бірінші түрі (сөзді мағынасымен тікелей байланысты түрі)
идеограммалар (сөздің тар мағынасында), идеографиялық иероглифтер,
мағына айқындауыштар (смысловые определители), детерминативтер
делініп, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.